VO-magazine-dec-2015

Opleidingsscholen: 

‘Het hele onderwijs 

ontwikkelt zich 

dankzij het opleiden 

van jong talent’ 

MAGAZINE 

Interview: Regio Noord / Doorstroom is zaak van 

iedereen / Onderwijs 2032 / Vluchtelingen op 

school / Start-up-goeroe over innovatie 

Magazine voor voortgezet onderwijs 

December 2015 / jaargang 10 3

ADVERTENTIE 

Uitval? 

Uw invaller 

staat al klaar 

www.interteach.nl 

Uitval betekent met spoed een vervanger regelen en dat valt haast niet te plannen. 

Maar dankzij de eigen vervangingspool van Interteach is dat probleem meteen opgelost. 

Dus schenk de koffie maar alvast in! Interteach garandeert altijd binnen twee uur een 

vervangende leerkracht op locatie.* Minder stress dus bij uitval en niet te vergeten 

ruim 20% minder kosten. Want kwalitatief onderwijs gaat verder dan alleen lesgeven. 

* m.u.v. de Waddeneilanden

IN DIT NUMMER 

06 Regio Noord 

Nuchter en bescheiden, 

dat is de stijl van het 

bestuur van Regio 

Noord. Bij schoolleiders 

en bestuurders raakt 

het de juiste snaar. 

10 Opleiden = 

leren 

Niet alleen aankomende 

docenten profiteren van 

opleiden in de school. 

PAUL ROSENMÖLLER / VOORZITTER 

‘Education is about touching life’ 

Met een aantal mensen uit het onderwijs was ik drie dagen in 

Singapore. Ondanks het feit dat de stadstaat niet bepaald een 

democratisch Walhalla in Zuidoost-Azië is, was het leerzaam. 

De wijze waarop men daar al lange tijd bezig is het op kennis 

gebaseerde curriculum te verbreden naar een veel meer holistisch 

en op waarden gebaseerd curriculum, gaf veel stof tot gesprek. 

Echt bijzonder is de enorme maatschappelijke waardering 

voor de leraar. Het vak heeft status. Eén op de zes studenten 

die leraar wil worden, wordt uiteindelijk toegelaten. De 

scherpe selectie houdt de kwaliteit hoog. 

18 Vluchtelingen 

op school 

Duizenden leerlingen 

stromen het voortgezet 

onderwijs binnen. 

Wat hebben ze nodig? 

En verder 

4 Kort / agenda 

5 1 Minuutje 

14 Doorstroomgegevens 

22 VO in beeld 

30 Geo Future School 

34 Reflectie voor bestuurders 

38 Collegiale bestuurlijke visitatie 

40 Leren van start-ups 

42 Wie werkt waar / Colofon 

24 Onderwijs 2032 

Hoe sorteren scholen 

voor op het curriculum 

van de toekomst? Een 

artikel over het onderwijs 

van morgen waarvan de 

contouren zich vandaag 

al laten zien. 

Maar er is meer. De salarissen zijn marktconform, er wordt 

zeventien uur per week lesgegeven en wie stelselmatig 

onderpresteert, krijgt van de vakbond het dringende advies 

het onderwijs te verlaten. De beroepsgroep zelf houdt de 

standaard dus hoog. Bovendien is er een cultuur van ‘een 

leven lang leren’ met een opleidingsinstituut waar menig 

docent zijn vingers bij aflikt. In het National Institute of 

Education worden leraren opgeleid, bijgeschoold en zijn er 

mogelijkheden om te promoveren. Scholen, opleidingen, 

vakbonden en het ministerie zijn allemaal met elkaar 

verbonden. Het woord ‘alignment’ viel dan ook vaak. 

De hoge prijs is dat dit alles top-down wordt georganiseerd, 

met leraren in dienst van het ministerie en in een samenleving 

met op z’n minste dictatoriale trekjes. Een prijs die 

ik er niet voor zou willen betalen. En toch gaf het ons allen 

inspiratie. Omdat onderwijs er door iedereen als iets buitengewoon 

waardevols wordt gezien. In de taxi vraagt de chauffeur 

zijn klanten waar hun kinderen op school zitten en wat het 

beste voor zijn eigen kinderen zou zijn. En in de gezinnen 

draait het, ook financieel, allemaal om de keuze voor de 

school. Zoals een van onze gesprekspartners zei: ‘Education 

is about touching life’. 

Zou het in onze open democratie mogelijk zijn echt samen 

te werken, een cultuur van vertrouwen te creëren, de status 

van de leraar te verhogen, ‘alignment’ te bevorderen en zo 

ons onderwijs te verbeteren? Onze divers samengestelde 

delegatie heeft zich gecommitteerd. Doet u mee? 

VO-magazine 3 / December 2015 

3

KORT 

33 

Uitbreiding Leerlabs gaat door 

In 2016 kunnen meer vo-scholen deelnemen 

aan een Leerlab, door een extra tranche van het 

ministerie van OCW. In het Doorbraakproject 

Onderwijs & ICT is overeenstemming bereikt 

over de verdere intensivering van de Leerlabs. 

Binnen Leerlabs krijgen scholen de kans om 

samen met andere scholen – onder begeleiding 

van het project Leerling 2020 – te werken aan 

een vraagstuk omtrent gepersonaliseerd leren. 

Nieuwsbrief bedrijfsvoering 

Speciaal voor diegenen die zich binnen de school 

met bedrijfsvoering bezighouden, lanceert de 

VO-raad een nieuwe digitale nieuwsbrief over 

bedrijfsvoering. U leest hierin het laatste nieuws 

over bedrijfsvoering, krijgt een overzicht van actuele 

praktische informatie en ondersteunings mogelijkheden 

en wordt verwezen naar interessante artikelen 

waarin scholen hun tips en ervaringen delen. 

U kunt zich nu aanmelden via www.vo-raad.nl. 

Wij vragen u vriendelijk ook uw collega’s en/of 

medewerkers op deze nieuwsbrief te wijzen. 

Plenair debat maatwerkdiploma? 

Hoewel in de media na een negatief advies van 

de Onderwijsraad het beeld is geschapen dat het 

maatwerkdiploma van de baan is, is de werkelijkheid 

anders. De Tweede Kamer wil een brief van 

staatssecretaris Dekker waarin hij aangeeft hoe hij 

de aangenomen motie over het mogelijk maken van 

een maatwerkdiploma gaat uitvoeren. In een 

uitgebreide reactie noemt de VO-raad het advies 

van de Onderwijsraad eenzijdig en geschreven 

vanuit een te beperkte scope. 

Nederlands onderwijs 

scoort goed 

Vergeleken met onderwijsstelsels uit 

33 landen presteert het Nederlandse 

onderwijs goed. Nederlandse 

leerlingen krijgen vergeleken met 

leerlingen uit andere landen meer les, 

worden minder vaak werkloos en zijn 

beter voorbereid op de arbeidsmarkt. 

Dat blijkt uit het rapport Education 

at a Glance 2015 van de Organisatie 

voor Economische Samenwerking en 

Ontwikkeling (OESO). 

Website VO2020 vernieuwd 

De afgelopen periode heeft de VO-raad 

vanuit het programma ‘Naar een 

ambitieus leerklimaat’ gewerkt aan het 

verbeteren van de samenhang tussen de 

projecten van de VO-raad. Dit heeft 

onder andere geresulteerd in een 

vernieuwde website VO2020.nl. 

Daar leest u alles over de projecten 

en hoe zij kunnen bijdragen aan het 

verbeteren innovatieproces op uw 

school. 

k Kijk voor het laatste 

nieuws op www.vo‐raad.nl 

AGENDA 

10 

DEC 

Scholenconferentie 

‘Passend graag’ 

Wie Schoolleiders, teamleiders, decanen 

Waar Zwolle 

16 

DEC 

Masterclass Duurzame inzetbaarheid 

voor schoolleiders (VO-academie) 

Wie Schoolleiders 

Waar Den Bosch 

15 

DEC 

Leertraject Strategisch Onderwijskundig 

Leiderschap (VO-academie) 

Wie Rectoren en algemeen directeuren 

Waar Den Dolder 

21 

JAN 

18 

FEB 

Conferentie Sociale Veiligheid: Op Koers! 

Wie Schoolleiders, afdelingsleiders 

Waar Amersfoort 

4 VO-magazine 3 / December 2015

1 MINUUTJE 

Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs, deel van 

de Faculteit Managementwetenschappen van de RU 

Nijmegen, maakt lesmateriaal voor basis- en voortgezet 

onderwijs. Harry de Ridder, stafmedewerker en 

ontwikkelaar van lesmateriaal, vertelt over de ambitie 

om beeldvorming van leerlingen over onderwerpen 

zoals ontwikkelingssamenwerking, oorlog & vrede, 

mensenrechten en vluchtelingen, completer en 

waarachtiger te maken. 

CMO wil onder andere met de digitale nieuwsbrief ‘Ander 

Nieuws, actiekrant voor wereldburgers’ dat leerlingen nadenken 

over het gebrachte nieuws, empathie ontwikkelen en zich 

afvragen wat ze er zelf van vinden. Behoorlijk ambitieus. 

“Als je niet groot durft te dromen, kom je nergens. Ander 

Nieuws wil bewustwording creëren. Iedereen spreekt elkaar 

na, ook de traditionele media. Het gaat om de beeldvorming 

die daardoor ontstaat. Zo schatten kinderen de vluchtelingentoestroom 

naar Nederland tien keer hoger in dan werkelijk 

het geval is.” 

‘Vluchten kan nog wel’ heet de vijfde editie van Ander Nieuws. 

Wat wil het CMO daarmee bereiken? 

“CMO brengt het nieuws vanuit het perspectief van 

ontwikkelingssamenwerking en het Zuiden. Vluchtelingen 

worden in de traditionele media vooral als een probleem 

gezien, neem alleen al het woord ‘vluchtelingenproblematiek’ 

of ‘vluchtelingencrisis’. Met Ander Nieuws kijken we verder 

dan de waan van de dag, geven de juiste feiten en achtergrondinformatie 

waardoor kinderen het nieuws van alle kanten 

kunnen bekijken. De politiek is vaak opportuun in het 

neerzetten van vluchtelingen als probleem en ook voor 

media geldt dat goed nieuws geen nieuws is.” 

Zijn scholen niet prima in staat om zelf met leerlingen in 

gesprek te gaan over maatschappelijk relevante onderwerpen 

zoals vluchtelingen? 

“Onze ervaring is dat scholen snakken naar lesmateriaal om 

de juiste informatie over te kunnen brengen aan hun leerlingen. 

Er is heel weinig materiaal beschikbaar waar ze mee 

in de klas aan de slag kunnen. We hebben digitale leerlijnen 

over actuele onderwerpen zodat leerlingen echte kennis 

krijgen die hen tot zelfstandig nadenken uitnodigt. En niet 

hetzelfde antwoord met factor tien vermenigvuldigen.” 

Kijk voor meer informatie op www.cmo.nl 

4 

FEB 

Havocongres 2016 

‘Trots op de havo’ 

Wie Schoolleiders en docenten 

Waar Ede 

31 

MAR 

VO-congres 2016 

Wie Leden VO-raad 

Waar Nog niet bekend 

15 

FEB 

De nieuwe vmbo-conferentie 

Wie Schoolleiders en bestuurders 

Waar Utrecht 

Kijk voor meer informatie op 

www.vo-raad.nl/bijeenkomsten 


5

INTERVIEW 

DE NUCHTERHEID VAN HET BESTUUR VAN REGIO NOORD 

‘WE MOGEN WEL EENS 

WAT TROTSER ZIJN’ 

Twee keer per jaar organiseert het bestuur van Regio Noord een 

bijeenkomst voor schoolleiders en bestuurders. De sfeer is altijd goed 

en de opkomst hoog. Het geheim schuilt in de combinatie van een 

goed programma en een ontspannen toon. ‘We laten zien dat de 

VO-raad niet ver weg staat, maar juist te vinden is in de regio.’ 

Tekst: Maaike Vos / Fotografie: Dirk Kreijkamp 


Regio Noord is groot en omvat een stuk of tachtig 

scholen uit Groningen, Friesland, Drenthe en de 

Noordoostpolder. Het bestuur van deze regio bestaat 

bewust uit een afspiegeling van de provincies. Voorzitter 

is Dries Koster, directeur-bestuurder van RSG Wolfsbos 

in Hoogeveen. Bernadette Pelgrum, rector van het 

Christelijk Gymnasium Beyers Naudé in Leeuwarden is 

secretaris en Wieteke Beernink, rector van verschillende 

scholen van de Openbaar Onderwijs Groep Groningen 

is lid. “Maar we doen eigenlijk alles met z’n drieën”, 

vertelt Koster. 

Twee keer per jaar organiseert het bestuur een regiobijeenkomst 

in het Abe Lenstrastadion in Heerenveen. 

Het doel is een inspirerend programma te organiseren 

voor de deelnemers, die zowel teamleider, bestuurder 

als docent zijn. Ze worden daarbij geholpen door Jeroen 

Baerveldt en Onne Folkeringa van het schoolleidersplatform. 

“Eigenlijk is bestuur een beetje een apart 

woord”, zegt Beernink. “We hebben geen formele 

bestuursfunctie, maar zijn meer een soort verbinding 

tussen scholen”, legt Koster uit. 

Deelnemers kunnen bij zo’n bijeenkomst meedoen 

aan verschillende workshops en actuele zaken uit het 

onderwijs bespreken met de voorzitter van de VO-raad 

Paul Rosenmöller. De bijeenkomst heeft altijd een 

thema. Tijdens de workshops worden de verschillende 

kanten van dit thema belicht en ook de openingsspreker 

buigt zich over het overkoepelende thema. De opkomst 

is hoog: gemiddeld komen zo’n honderd belangstellenden. 

“Als er zeventig mensen zijn, zijn we een 

beetje teleurgesteld”, zegt Koster. 

Hoe verklaren jullie die hoge opkomst? 

Beernink: “In de Randstad wordt heel veel 

georganiseerd voor mensen uit het onderwijs, 

daar moeten mensen kiezen.” 

De bijeenkomsten van Regio Noord worden 

omschreven als ‘altijd een feestje’. Waardoor 

komt dat? 

Beernink, grappend: “Door Dries, want hij vertelt 

altijd dat we een feestcommissie zijn.” Dan serieus: 

“Ik denk dat we erin slagen een goed programma met 

een positieve insteek te bieden en een ontspannen toon 

aan te slaan. Daardoor worden onze bijeenkomsten 

nooit zwaar.” 

Pelgrum: “De mogelijkheid om te netwerken speelt 

ook mee. Na de bijeenkomst is er altijd een etentje, 

dat is gezellig. Je kunt dan bijpraten met elkaar en 

ideeën uitwisselen. En de locatie speelt een rol. Het 

Abe Lenstrastadion is een mooie locatie die centraal ligt. 

Alles bij elkaar maakt dat het inderdaad een beetje 

een feestje is.” 

Hoe kiezen jullie het thema? 

Pelgrum: “Het is altijd actueel, iets wat op dat moment 

speelt in het onderwijs. Het gaat om dingen waar we 

zelf ook mee te maken hebben, die we lastig of moeilijk 

vinden. Dat komt dan goed uit voor anderen.” 

Koster: “Elk thema dat je kunt bedenken, zou aan de 

orde kunnen komen. We raadplegen onze achterban 

van scholen en de VO-raad om te kijken wat daar op 

dat moment speelt. Ik vraag altijd wel aan de scholen 

waarmee ik nauw contact heb, of ze nog een idee 

hebben.” 

Beernink: “Een voorbeeld dat laat zien hoe we werken, 

is het thema dat we vorig jaar kozen voor de 

bijeenkomsten: ‘Er is meer ruimte dan je denkt’. Veel 

mensen klagen dat ze worden ingeperkt, maar wij laten 

zien dat er veel meer mogelijk is dan vaak wordt gedacht. 

We kiezen dan bewust voor een positieve invalshoek om 

deelnemers te helpen net even anders naar een kwestie te 

kijken. Die nuchtere houding en toon zijn kenmerkend 

voor onze bijeenkomsten.” 

Kiezen jullie altijd specifiek noordelijke thema’s? 

Koster: “Ik denk niet dat er zoiets bestaat als een 

specifiek thema voor het Noorden. We zijn geen unieke 

regio met unieke thematiek. Dingen die hier spelen, 

spelen overal in het land.” 

‘We zeggen altijd: de VO-raad, 

dat zijn we met z’n allen’ 

Beernink: “Dat is ook niet iets waar we naar streven, 

het past niet bij de aard van onze bijeenkomsten.” 

Koster: “In dat opzicht zijn we ook geen typisch bestuur 

dat een agenda opstelt en beleid uitzet. Wij zijn meer 

een soort verbindingscommissie dan een bestuur.” 

Verbinding is een woord dat vaak valt in het gesprek. 

Het is een van de belangrijkste doelen van de bijeenkomsten. 

“Het zijn momenten van verbinding en 

ontmoeting. De gesprekken zijn serieus, maar de sfeer is 

niet heel zwaarbeladen”, vertelt Koster. Er is ook ruimte 

voor discussies in kleine groepen. “Het is vooral heel 

veel delen”, zegt Pelgrum. Koster stelt dat de mix van 

een stevig programma, aandacht voor de mensen en de 

ruimte voor netwerken de bijeenkomsten tot een succes 

maakt. “Ik denk dat mensen het ook fijn vinden dat er, 

in alle hectiek van de dag, even een moment is waarop je 

mensen van buiten je eigen organisatie kan ontmoeten”, 

voegt Beernink toe. 


7

INTERVIEW 

CV BERNADETTE PELGRUM 

Geboren 17 juni 1956, Aerdt 

November 2006 – heden 

Rector Christelijk Gymnasium Beyers 

Naudé 

Augustus 2004 – november 2006 

Conrector Fivelcollege 

Augustus 2001 – augustus 2004 

Sectorleider vwo bovenbouw CSG 

Liudger 


Docent en stagecoördinator 

opleiding Voeding en Diëtetiek 

Hanzehogeschool Groningen 

Wisselwerking 

Naast de verbindende functie van zo’n bijeenkomst 

vindt het bestuur de wisselwerking met de VO-raad 

belangrijk. De aanwezigen kunnen input geven over 

problemen waar ze tegenaan lopen, en voorzitter 

Rosenmöller geeft uitleg over wat er op dat moment 

speelt in de raad. “Ik merk dat hij de bijeenkomsten 

gebruikt om te horen wat er in het veld gebeurt”, 

zegt Koster. Die connectie met de VO-raad heeft 

een grote toegevoegde waarde. “We zeggen altijd: 

de VO-raad, dat zijn we met z’n allen.” Pelgrum: 

“We willen laten zien dat de VO-raad niet ver weg 

staat, maar juist te vinden is in de regio.” 

Een van de onderwerpen waar op dit moment landelijk 

druk over wordt gediscussieerd, is het maatwerkdiploma. 

De Onderwijsraad bracht vorige maand een negatief 

advies uit over dit concept. Dries Koster gelooft echter 

heilig in het maatwerkdiploma. “Op mijn school is er 

veel draagvlak voor. Ik heb tegen Rosenmöller gezegd: 

‘niet opgeven!’” Bernadette Pelgrum legt uit dat de 

discussie een beetje aan haar voorbij is gegaan, omdat 

het maatwerkdiploma niet relevant is voor het 

categoriaal gymnasium waaraan zij leiding geeft. 

“Maar op zich sta ik er niet afwijzend tegenover.” 

Koster gaat nu rechtop in zijn stoel zitten. “Ik geloof 

echt dat dit kinderen een kans biedt. We remmen 

nu zoveel talent af.” 

Speelt de discussie over het maatwerkdiploma 

ook in het Noorden? 

Wieteke Beernink: “Nog niet echt. Dat heeft volgens 

mij ook te maken met het relatief hoge aantal zwakke 

scholen dat de regio een tijdlang kende. Die hebben 

inmiddels een stevige inhaalslag gemaakt, maar voor 

dat maatwerkdiploma moet je de boel echt goed op 

orde hebben.” 

Koster: “Er komt heel wat bij kijken, je moet de 

basis inderdaad echt op orde hebben. Maar er zijn 

veel verbeteringen aangebracht.” 

Om wat voor verbeteringen gaat het dan? 

Koster: “Het gaat vooral om visitaties. Bij elkaar in de 

klas kijken, binnen scholen en tussen scholen, heeft 

een enorme vlucht genomen.” 

Pelgrum: “Ook de media-aandacht speelt natuurlijk 

mee. Al die publiciteit over de prestaties van scholen, 

kranten die erover schrijven, rangen en standen die 

gepubliceerd worden. Dat komt veel frequenter voor 

tegenwoordig.” 

Zeggen die cijfers en lijstjes dan alles? 

Alle drie tegelijk, stellig: “Nee!” 

Pelgrum: “Maar het is wel belangrijk dat scholen weten 

waarom ze bepaalde cijfers halen, en dat er discussie over 

wordt gevoerd. Je hebt een cijfertje, en dan ga je kijken: 

‘wat zit daar nou achter?’” 

Beernink: “Cijfers zijn niet zaligmakend, maar je moet 

het wel minstens zo goed doen als andere scholen. 

En als je het minder goed doet, moet je weten waarom. 

De discussie hoeft zich trouwens niet alleen te richten 

op negatieve uitschieters. Als leerlingen van een bepaalde 

docent bijvoorbeeld systematisch betere eindexamenresultaten 

halen, kun je kijken wat je daarvan kan leren.” 

Koster vertelt dat docenten op zijn school tegen elkaar 

zeggen: ‘kom eens kijken bij mijn lessen, help me verder 

te komen’. “Dan ga je met elkaar in gesprek en heb je 

niet zo’n houding van: ‘kom niet bij mij, ik doe het 

goed’.” Deze open werkwijze is niet onopgemerkt 


CV DRIES KOSTER 

Geboren 11 augustus 1959, 

Veenendaal 

CV WIETEKE BEERNINK 

Geboren 17 juni 1957, 

Oudenhoorn 

Augustus 2008 – heden 

Directeur-bestuurder RSG Wolfsbos 


Directeur Deltion College 


Vestigingsmanager Metrium 

Januari 1990 – juli 2002 

Diverse functies Hanzehogeschool 

Groningen 

2014 – heden 

Rector Zernike College 

2012 – heden 

Rector H.N. Werkman College 

2002 - 2012 

Zelfstandig interim-manager en 

organisatieadviseur 

gebleven door de onderwijsinspectie: RSG Wolfsbos 

werd beoordeeld als de beste school van Drenthe. 

Koster was hier erg blij mee en belde direct de krant, 

maar stuitte op noordelijke nuchterheid. “Mensen in 

mijn omgeving zeiden: ‘ho’. We zijn soms echt te 

bescheiden hier, en mogen wel eens wat trotser zijn.” 

Digitalisering 

Net als bij het maatwerkdiploma is ook de discussie 

over digitalisering en ICT in het onderwijs nooit ver 

weg. Pelgrum heeft een uitgesproken mening over dit 

onderwerp: “ICT is geen doel op zich, maar altijd 

ondergeschikt aan het onderwijs.” Beernink vertelt 

over de opening van het nieuwe schoolgebouw van het 

Zernike College in Haren. “We hadden duizend wifi 

access points geïnstalleerd, maar in de eerste twee weken 

lag de wifi volledig plat. Nu hebben we er vierduizend 

en het probleem is opgelost. Wie had een paar jaar terug 

kunnen denken dat het grootste drama bij de opening 

van een nieuw gebouw de wifi zou zijn?” 

‘We kiezen bewust voor een 

positieve invalshoek om deelnemers 

te helpen net even anders naar een 

kwestie te kijken’ 

Ook het feit dat er nog maar weinig bekend is over de 

effecten van digitale leermethodes op het brein van 

kinderen, maakt de schoolleiders terughoudend. 

“Kinderen krijgen al zoveel prikkels. Ze moeten soms 

ook gewoon rustig op dingen kunnen kauwen”, zegt 

Pelgrum. ICT kan daarbij als hulpmiddel dienen: “Als 

school moet je zoeken naar de juiste mix.” Beernink 

zegt dat de ontwikkelingen op digitaal gebied ontzettend 

snel gaan, en dat maakt het lastig om alles bij te houden 

en beleid te maken. “Een paar jaar geleden bestond 

WhatsApp nog niet. Dus hoe kan je op het moment dat 

je een fenomeen nog niet kent, beleid hebben?” Koster 

vertelt dat hij laatst aan een vmbo-klas uitlegde hoe hij 

zijn tijd vroeger doorbracht zonder computer en tv. “Ik 

zei dat ik boeken kon lezen of ging spelen met vriendjes. 

Dat vonden ze toen heel zielig voor me.” 

Tot slot: hoe ziet de toekomst van de docent eruit? 

Koster: “Ik had laatst zo’n oudemensengesprek met 

iemand, die zei: ‘vroeger werd er nog geluisterd naar de 

docent, toen was er nog respect voor het vak’. Ik zou het 

mooi vinden als in deze tijden, met veel aandacht voor 

sociale media en waarin ook de assertiviteit van ouders 

toeneemt, het respect voor het vak blijft. Want het is een 

fantastisch vak, en niet gemakkelijk. Ik geef het je maar 

te doen.” 

Beernink: “Het is een mensenvak. Contact leggen is het 

allerbelangrijkste, zowel met leerlingen als met collega’s 

als met ouders. Je moet een groep kunnen boeien, want 

een klas zal nooit zestig minuten individueel gaan 

werken.” 

Pelgrum: “En aandacht is heel belangrijk. Wil je een 

leerling iets bijbrengen, op wat voor niveau dan ook, 

dan is het belangrijk dat hij zich goed voelt op een 

school. Maar die aandacht moet er ook voor docenten 

zijn. Ik denk dat wij te weinig schouderklopjes uitdelen. 

Docent zijn is een intensief beroep. Mensen stoppen er 

veel tijd en energie in, dan moeten ze ook aandacht en 

waardering terugkrijgen. Iedereen heeft onderwijs 

gevolgd en iedereen heeft wel een idee en een beeld over 

onderwijs, maar wat een docent nou echt doet, dat is een 

complex gebeuren.” 


9

Opleidingsscholen dragen bij aan lerende cultuur 

SAMEN OPLEIDEN = 

SAMEN ONTWIKKELEN 

Met de recente aanpassing van de OCW-regeling ‘tegemoetkoming kosten 

opleidingsscholen’ wordt het aantal opleidingsscholen dit schooljaar flink 

uitgebreid. Opleidingsscholen stimuleren een professionele cultuur, een onderzoekende 

houding en hechte samenwerking tussen scholen en lerarenopleidingen. 

Dat is van grote betekenis voor de ontwikkeling van vo-scholen tot professionele 

leergemeenschappen – een van de ambities in het Sectorakkoord VO. 

Tekst: Martijn Laman / Fotografie: Dirk Kreijkamp 

“Werken in een professionele leergemeenschap betekent 

dat je elke dag weer zoekt naar nog betere manieren om 

leerlingen te bereiken. Daarvoor heb je naast reflectief 

ook onderzoekend vermogen nodig. Op weg naar die 

situatie levert de opleidingsschool momenteel een 

belangrijke bijdrage.” Aldus Carry Jeremiah, projectleider 

van de Dunamare Opleidingsschool en schoolopleider 

van het deelnemende Haarlemmermeer 

Lyceum. 

Kort gezegd zijn opleidingsscholen samenwerkingsverbanden 

van vo- en/of po-scholen en (academische) 

lerarenopleidingen waarin toekomstige leraren worden 

opgeleid. Dunamare Opleidingsschool bestaat bijvoorbeeld 

uit zes voortrekkersscholen, de Hogeschool van 

Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. “Nadat 

er in de zomer ruimte kwam voor nieuwe opleidingsscholen, 

hebben we in no time alle stukken leesklaar 

gemaakt voor de subsidieaanvraag. Het Steunpunt 

Opleidingsscholen heeft ons daar enorm bij geholpen”, 

zegt Jeremiah. 

Bijzonder aan opleidingsscholen is dat de opleiding 

van studenten tot bevoegd docent voornamelijk op de 

werkplek plaatsvindt: “In de opleidingsschool zorgen 

we ervoor dat theorie en praktijk elkaar ontmoeten.” 

Dunamare ambieert voor elke student met elk 

ontwikkeldoel een passende leer-/werkplek: “Als een van 

de grootste Nederlandse onderwijsstichtingen kunnen 

we een heel divers didactisch palet bieden: van praktijkonderwijs 

tot technasium en van regulier tot tweetalig en 

daltononderwijs.” 

‘De praktijk is van onschatbare 

waarde voor het stevig equiperen 

van studenten en docenten’ 

Samen opleiden is daarbij ook samen ontwikkelen, zegt 

Jeremiah. “Met de instituutsopleiders van HvA en UvA 

delen we kennis en brengen we theorie en praktijk 

bijeen; studenten brengen de nieuwste ontwikkelingen 

de school in en ervaren collega’s leiden gezamenlijk de 

studenten op. Deze werkplekbegeleiders wonen intervisiebijeenkomsten 

bij en schoolopleiders consulteren 

elkaar regelmatig. Uiteindelijk ontwikkelt zo het hele 

onderwijs zich dankzij het opleiden van jong docenttalent.” 

Opleiden in de school 

Opleiden in de school (OIDS) is een heel directe manier 

om de aansluiting tussen opleiding en praktijk te 

optimaliseren. “De praktijk is van onschatbare waarde 


Liesbeth Bloeme: ‘Juist de wisselwerking tussen de geledingen 

vinden we belangrijk’ 

Carry Jeremiah: ‘In de opleidingsschool zorgen we ervoor dat 

theorie en praktijk elkaar ontmoeten’ 

voor het stevig equiperen van studenten en docenten en 

dat levert het beste onderwijs voor leerlingen op”, vertelt 

Liesbeth Bloeme, programmamanager van de opleidingsschool 

Rijnmond, rondom Rotterdam. “Onze opleidingsschool 

is een rechtstreekse voortzetting van het Platform 

Rijnmond. Dat samenwerkingsverband werd in 2008 

opgericht toen we door knelpunten op de arbeids markt 

als risicoregio werden gekwalificeerd. Sindsdien werken 

negen schoolbesturen met ruim dertig school locaties 

steeds hechter samen. Met elkaar, met de Hogeschool 

Rotterdam en met universitaire leraren opleidingen in 

Leiden en Delft.” 

In samenwerking met de Hogeschool Rotterdam gaven 

twee van de drie clusters waarin de regio Rijnmond 

het werkproces heeft georganiseerd, al langer vorm aan 

OIDS-trajecten. “Initieel was dat vooral om eigen leerlingen 

te interesseren in een lerarenopleiding. Het concept 

bleek succesvol en werd uitgebreid naar alle categorieën 

studenten en naar het derde cluster”, zegt Bloeme. 

Individueel bleken de clusters echter te klein om een 

erkende opleidingsschool te kunnen worden: “Daardoor 

visten we vaak achter het net. We stonden achteraan 

bij het ontvangen van stagiairs van de universitaire opleidingen 

en ondersteuningsregelingen bleken exclusief 

voor erkende opleidingsscholen.” Toen was daar opeens 

het sectorakkoord – met de afspraak om het aantal 

opleidingsscholen uit te breiden: “Om die kans niet te 

missen, hebben we onze krachten nog steviger gebundeld.” 

Professionele leercultuur 

Een professionele leeromgeving vergt een op leren 

gerichte cultuur waaraan leraren, teams, schoolleiding 

en bestuur samen bouwen. “Juist de wisselwerking tussen 

die geledingen vinden we belangrijk”, vertelt Bloeme. 

“Daarom zetten we binnen de kaders van de opleidingsschool 

de eerste stappen naar een professionele leergemeenschap 

voor bestuurders, schoolleiders en docenten. 

Door de regio heen zijn we leernetwerken aan het 

inrichten waarbinnen we concrete thema’s koppelen aan 

hun betekenis voor onderwijs, organisatie en personeelsbeleid. 

Een thema als digitale didactiek vergt een integraal 

samenspel tussen alle niveaus. Je moet gezamenlijk 

bedenken wat stappen in die richting voor het schoolplan 

betekenen, hoe je die in het HRM-beleid inbedt en 

welke competenties docenten en schoolleiders ervoor 

nodig hebben.” Op termijn zal er ook een Rijnmond 

Academie worden opgericht: “Als nascholingsinstituut, 

maar vooral om collegiaal leren beter te faciliteren.” 

Dunamare wil met de studenten van de opleidingsschool 

zowel nieuwe theorieën en ideeën rondom opleiden 


11

‘Onze directies en het college van 

bestuur hebben de ontwikkeling 

van het HR-beleid nu permanent 

op de agenda staan’ 

in huis halen als een lerende cultuur aanwakkeren. 

Jeremiah: “We faciliteren kruisbestuiving op alle 

niveaus. Voor studenten staan de deuren hier overal 

open. Studenten leren van ons, wij van hen, van 

collega’s, van de instituutsopleiders van HvA en UvA. 

Zo worden we die professionele leergemeenschap waar 

het sectorakkoord op doelt.” 

Doorlopende lijnen 

‘De versterking van de samenhang binnen scholen tussen 

opleiden, professionaliseren en het op professionele 

ontwikkeling gerichte personeelsbeleid, is de basis van de 

kwalitatieve impuls voor opleiden in de school.’ Die stelling 

uit het Sectorakkoord VO sluit aan bij de uitgangs punten 

van Dunamare. “We willen bereiken dat binnen ons 

onderwijs opleiden, ontwikkelen en reflectie integraal 

onderdeel van je carrière zijn”, vertelt Jeremiah. “Daarom 

werken we toe naar een doorlopende leerlijn gedurende 

de hele onderwijsloopbaan van een mede werker en naar 

inbedding van professionele ontwikkeling in het HRMbeleid.” 

Dunamare heeft reeds een intern opleidingsinstituut 

voor docenten, directies en bestuurs leden. 

Jeremiah: “Zoals we aan leerlingen en met de opleidingsschool 

maatwerk willen leveren, is het onze bedoeling 

om ook het aanbod van de Dunamare Academie af te 

stemmen op de feitelijke behoeftes van onze onderwijsprofessionals.” 

In 2020 moeten er in de sector 

minimaal 2200 extra opleidingsplaatsen 

zijn 

Ook de regio Rijnmond kiest voor een integrale aanpak, 

vertelt Bloeme: “Als opleidingsschool willen we niet 

alleen studenten tot leraar opleiden en toekomstige 

leraren opnemen in onze infrastructuur.; we willen alles 

wat binnen ons onderwijs met professionalisering te 

maken heeft, er onderdeel van laten zijn. De afgelopen 

jaren zijn we bijvoorbeeld bezig geweest met een groot 

project rondom digitale didactiek en het inrichten van 

de schoolorganisatie op complexe vaardigheden en 

nieuwe mogelijkheden. Professionalisering in die zin 

STEUNPUNT 

OPLEIDINGSSCHOLEN 

Het Steunpunt Opleidingsscholen ondersteunt en 

faciliteert bestaande (academische) opleidingsscholen 

bij de versterking van het samen 

opleiden en professionaliseren. Met diezelfde 

ambitie stimuleert het Steunpunt nieuwe en 

niet‐bekostigde opleidingsscholen om zich te 

ontwikkelen tot geaccrediteerde opleidingsschool. 

Daartoe organiseert het Steunpunt 

samen met DUO voorlichtingsbijeenkomsten, 

ontwikkelt handreikingen rond de aanvraagprocedure 

en publiceert voorbeelddocumenten 

op de website. De helpdesk brengt nieuwe 

opleidingsscholen voor de beantwoording 

van vragen in contact met ervaren opleidingsscholen. 

Rond de verdere inbedding van 

samen opleiden in het HR-beleid van de scholen 

werkt het Steunpunt samen met de VO-raadprojecten 

‘Naar een ambitieus leerklimaat’ 

en Strategisch HRM. 

www.steunpuntopleidingsscholen.nl 

gaat vooral over zittend personeel en HRM-beleid. 

Leren houdt nooit op. Wel heeft het in elke loopbaanfase 

een andere betekenis, vorm en doel.” 

Extra opleidingsplaatsen 

Door de aanpassing van de ‘Regeling tegemoetkoming 

kosten opleidingsscholen’ heeft de sector nu ruimte voor 

substantiële uitbreiding van het aantal opleidingsscholen 

in het voortgezet onderwijs. In 2020 moet dat zich 

vertalen in minimaal 2200 extra opleidingsplaatsen. 

Opleidingsschool Rijnmond wil jaarlijks tweehonderd 

studenten gaan opleiden, “naast eenzelfde aantal 

studenten dat nu al bij ons via het klassieke voltijdsen 

stagemodel een opleiding volgt”, vult Bloeme aan. 

Kwantitatieve en kwalitatieve aspecten gaan bij 

Dunamare hand in hand, zegt Jeremiah: “We richten 

ons op die extra opleidingsplaatsen én op het vinden van 

jezelf in je docentschap. Zo’n zoektocht is per definitie 

maatwerk. Intervisie, supervisie, lesbeoordelingen, 

reflectiegesprekken, video-interactiebegeleiding, 

kennismaking met de verschillende vormen van voonderwijs 

via interne doorstroom, dat alles helpt 

daarbij. Tegelijkertijd willen we uitgaan van een 

eerlijke beoordeling over je geschiktheid als docent.” 

Onderzoekende houding 

Het onderzoek dat studenten van academische opleidingsscholen 

verrichten, bevordert school ontwikkeling, innovatie 

en een onderzoekende houding bij alle onderwijsprofessionals, 

weet Bloeme: “Daarnaast is de expertise 


van hogescholen en universiteiten voor de professionalisering 

van zittend personeel van enorme waarde. 

De bij onze opleidingsschool betrokken lerarenopleidingen 

voeren bijvoorbeeld het project Begeleiding 

Startende Leraren uit: zij brengen in de leergemeenschappen 

academisch onderzoek in om te komen tot 

optimale programma’s voor begeleiding van starters. 

De school opleiders die daar van ons uit bij betrokken 

zijn, nemen onderzoeksvaardigheden en andere academische 

bagage mee die zij binnenschools weer kunnen 

toepassen en delen.” 

Ook Dunamare Opleidingsschool verkent de mogelijkheden 

van academisch onderzoek. Jeremiah: “Zulk 

praktijkonderzoek moet zich structureel richten op 

thema’s die relevant zijn voor onze scholen. Daarvoor 

moeten we in samenspraak met de directie kijken naar 

de vragen die ons bezighouden en of we die via onderzoek 

door een student kunnen en willen beantwoorden. 

Ad hoc gebeurt dat al. Hier op het tweetalig Haarlemmermeer 

Lyceum heeft een student Nederlands bijvoorbeeld 

onderzocht hoe je taalgericht vakonderwijs binnen een 

vmbo-afdeling beter tot zijn recht kunt laten komen.” 

Bezegeling 

Aanvragen voor bekostiging van een (aspirant-) 

opleidingsschool konden tot 1 oktober 2015 worden 

ingediend. In 2016 en 2017 volgen nog twee aanvraagrondes 

voor samenwerkingsverbanden. Opleidingsscholen 

kunnen ook dan ondersteuning vinden bij het 

Steunpunt Opleidingsscholen van VO-raad en PO-Raad 

(zie kader). 

De aanvraag voor de Dunamare Opleidingsschool 

werkte tot op bestuursniveau als een katalysator, 

vertelt Jeremiah: “Onze directies en het college van 

bestuur hebben de ontwikkeling van het HR-beleid 

nu permanent op de agenda staan, in samenhang met 

professionele ontwikkeling en een lerende cultuur. 

Dat voelt als een bezegeling van ons werk. De projectleiders 

van Dunamare Academie en de opleidingsschool 

hebben beiden zitting in het HR-team en in onze 

nieuwe kernwaarden zijn goed werkgeverschap en 

het faciliteren van professionalisering speerpunten. 

We brengen de link tussen professionalisering en 

beleid dus echt in praktijk.” 

NIEUWE VO2020-TOUR: MELD U NU AAN! 

Begin 2016 trekt de VO2020-karavaan weer 

door het land. Deze keer staat ambitie 5 uit het 

sectorakkoord centraal: professionele scholen als 

lerende organisaties. Een ambitieus leerklimaat 

vraagt om voldoende ruimte voor de leraar. 

Want alleen in gesprek met elkaar kom je tot 

verbetering en vernieuwing van het onderwijs. 

En dus praten we dit jaar niet over maar samen 

mét leraren over dit belangrijke thema. 

De VO-raad nodigt u van harte uit om u - samen 

met enkele geïnteresseerde leraren uit uw school 

of organisatie - aan te melden voor één van de 

bijeenkomsten op scholen in de regio’s. Zie 

voor meer informatie en aanmelden de website 

VO2020.nl. 

Dit is nu al bekend over de bijeenkomsten: 

Regio Noordwest: 11 januari, Haarlemmermeer 

Lyceum, Hoofddorp 

Regio Oost: 19 januari 

Regio Noord: 21 januari 

Regio Zuid: 27 januari, Stedelijk College, 

Eindhoven 

Regio Zuidwest: 2 februari, ZuidWestHoek 

College, Ossendrecht 

Regio Midden: 9 februari 

Regio West: 16 februari, Picasso Lyceum, 

Zoetermeer 

Amsterdam: 10 maart, Berlage Lyceum, 

Amsterdam 


13

BIJPRATEN 

Waardevolle gegevens beter benutten 

‘DOORSTROOM IS 

ZAAK VAN IEDEREEN’ 

Vo-scholen en instellingen voor het vervolgonderwijs zijn gezamenlijk 

verantwoordelijk voor de doorstroom van leerlingen. Zij werken veelvuldig 

samen om die doorstroom soepeler te laten verlopen. Doorstroomgegevens 

geven daar nog meer richting aan, zo blijkt uit onderzoek. 

Tekst: Martijn Laman / Illustratie: Robert Vulkers 

Een soepele doorstroom naar het vervolgonderwijs is een 

kerntaak in het voortgezet onderwijs. Het vergt zowel 

onderwijs dat aansluit bij (regionale) maatschappelijke 

en economische veranderingen als gerichte begeleiding 

van leerlingen. Mede daarom behoren een hechte band 

met de omgeving en aandacht voor de loopbaan van 

leerlingen over de sectorgrenzen heen tot de ambities in 

het sectorakkoord VO. Om daar met doorstroombeleid 

op in te spelen, hebben scholen inzicht nodig in het 

studiesucces van leerlingen in het vervolgonderwijs. 

Goede samenwerking met het vervolgonderwijs is 

daarvoor een vereiste. 

Onderzoek 

Uit inventariserend onderzoek dat Regioplan deed in 

opdracht van de VO-raad, blijkt dat de samenwerking 

tussen vo-scholen en (regionaal) vervolgonderwijs 

nadrukkelijk een soepeler doorstroom tot doel heeft. 

Neem decaan Frank Brouwers van het Rodenborch- 

College in Rosmalen. Hij haalt ‘de omgeving’ al vaak 

de school in: “Onze leerlingen waaieren uit naar 

Den Bosch, Eindhoven, Tilburg, Nijmegen. Met de 

universiteiten en hogescholen daar heb ik veel contact 

over de aansluiting, om materiaal en kennis uit te 

wisselen en te voorkomen dat we hetzelfde wiel 

uitvinden. In decanenkringen en VO-HO-platforms 

werk ik bewust samen met andere organisaties, ook om 

de link te leggen tussen vaardigheden die in het 

voortgezet onderwijs aan bod komen en competenties 

die het hoger onderwijs vergt. Zo zijn leerlingen met 

een C&M-profiel vaak best creatief. Ik zou wel willen 

onderzoeken wat zoiets in het hoger onderwijs 

betekent voor die leerlingen. Doorstroomdata vormen 

dan een mooie informatiebron.” 

Samenwerking met de buitenwereld begint volgens 

Brouwers bij goede samenwerking in de school: 

“Wij hebben het geluk dat onze rector heel LOBminded 

is en veel belang hecht aan hoe leerlingen 

het buiten de school doen. Dat enthousiasmeert 

de teamleiders en de conrector.” 

Feiten nodig 

Het Regioplanrapport ‘ Samenwerking in het voortgezet 

onderwijs’ verscheen afgelopen september. Het laat zien 

dat (regionale) samenwerking vele vormen aanneemt en 

geeft een beeld van doelen, resultaten en kansen. Scholen 

werken vooral samen omdat het hun leerlingen ten 

goede komt: betere voorbereiding op de arbeidsmarkt, 

betere oriëntatie op het vervolgonderwijs, meer ontwikkelingsmogelijkheden. 

Daarnaast profiteert de 

schoolorganisatie er zelf van, via professionalisering van 

leraren, het behoud van instroom en onderwijsaanbod 

en meer efficiëntie. 

Samenwerking met de 

buitenwereld begint bij goede 

samenwerking in de school 

Het onderlinge contact brengt samenwerkende partners 

nader tot elkaar; zij leren wat voor de ander belangrijk is. 

“Om ons doorstroombeleid gerichter vorm te geven, 

hebben we het vervolgonderwijs echt nodig”, vertelt 

Anneleine Houtzager, docent en decaan/LOB- 


coördinator van Niekée, een vmbo-school in Roermond. 

“Wij merken bijvoorbeeld dat relatief veel van 

onze leerlingen later dan gemiddeld een startkwalificatie 

halen. Alleen samen met het mbo kunnen we achterhalen 

of dat werkelijk klopt, op welke vervolgopleidingen 

en niveaus dat precies speelt, en op welke punten we 

mogelijk de voorlichting moeten aanpassen.” Aanleiding 

voor intensieve(re) samenwerking rond de 

doorstroom, is vaak een gevoel op de werkvloer dat 

‘er iets hapert’. Maar gevoelens vormen een wankele 

basis voor daad werkelijke verbeteractiviteiten; daarvoor 

zijn feiten nodig. 

Doorstroomdata 

De effectiviteit van de samenwerking tussen voortgezet 

en vervolgonderwijs wordt groter als deze wordt gevoed 

door gegevens over doorstroom. Deze doorstroomdata 

omvatten niet alleen de feitelijke doorstroomgegevens 

van leerlingen en hun leerloopbaan, maar ook informatie 

uit alumnionderzoek of terugkoppelingen over de 

loopbaan van studenten door het vervolgonderwijs. 

Analyse van kwantitatieve en kwalitatieve doorstroomdata 

kan scholen inzicht geven in de aantallen 

leerlingen die na een jaar nog op dezelfde 

vervolgopleiding zitten, maar laat ook zien hoe 

ZEVEN RANDVOORWAARDEN VOOR 

SUCCESVOLLE SAMENWERKING 

1. Analyseer mogelijke samenwerkingspartners 

vanuit een heldere visie op de gewenste 

samenwerkingsthema’s. 

2. Zorg voor voldoende tijd en direct contact tussen 

samenwerkende partijen om de samenwerking 

echt te laten groeien. 

3. Zorg voor betrokkenheid op alle relevante 

niveaus van de schoolorganisatie: bestuurders, 

schoolleiders en leraren. 

4. Bedenk en leg op bestuursniveau vast wat de 

verschillende partijen met de samenwerking 

willen bereiken, en op welke manier zij zich 

daarvoor willen inzetten. 

5. Zorg dat de samenwerking een gezamenlijk doel 

dient, waarbij alle partners baat hebben. 

6. Zorg voor coördinatie (en/of een coördinator) 

en maak heldere afspraken over wederzijdse 

verwachtingen. 

7. Zorg voor een duidelijke geografische 

afbakening van de regio; dat maakt 

samenwerken vanzelfsprekender en draagt 

bij aan succes. 

(Bron: Eindrapport Samenwerking in het vo, 

Regioplan / VO-raad, 2015) 


15

‘Met structurele samenwerking 

blijft wat we opbouwen, 

behouden voor de toekomst’ 

leerlingen de voorbereiding op het vervolgonderwijs 

hebben ervaren en welke knelpunten ze tegenkomen. 

Vanwege de waarde van die informatie voert de VO-raad 

momenteel de pilot ‘Optimaal werken met doorstroomdata’ 

uit. De ruim 25 deelnemende vo-scholen beginnen 

de pilot met een eigen onderzoeksvraag, en beantwoorden 

deze via analyse en bespreking van doorstroom data. 

Niekée Roermond formuleerde bewust een brede 

onderzoeksvraag, vertelt Houtzager: “We wilden weten 

hoe onze doorstroomcijfers zich verhouden tot het 

landelijke beeld. Tegelijk willen we dat keuzebegeleiding 

en doorstroom ook in de persoonlijke beleving van 

leerlingen goed verlopen. Door oud-leerlingen ernaar 

te vragen, krijgen we de bevestiging dat wat we doen, 

ook is wat we móeten doen. Maar de eerste winst is toch 

het bespreekbaar maken van doorstroomgegevens met 

collega’s in en buiten de school”, vindt Houtzager. 

BRON: MANAGEMENT VENSTER 

Waar de stroombestanden van DUO alleen ruwe 

data bevatten over de directe doorstroom, biedt het 

ManagementVenster van VenstersVO overzichtelijke 

en vergelijkbare bewerkingen van doorstroomdata - 

per onderwijssoort in het vo, met en zonder 

diploma, en over vijf jaren: 

pp 

Naar welke onderwijssectoren (mbo-hbo-wo-vo) 

stromen leerlingen door? 

pp 

Naar welk type opleidingen (vakgebieden) 

stromen leerlingen door, afgezet tegen de 

gekozen profielen en sectoren? 

pp 

Hoeveel procent van de leerlingen blijft na 

doorstroom in de eerste twee jaren in hetzelfde 

vakgebied en/of dezelfde sector; hoeveel 

procent switcht en valt uit? 

pp 

Wat is de uitstroom uitgesplitst naar jongens en 

meisjes? 

pp 

Wat is de startkwalificatie van uitstromende 

leerlingen (rapportage)? 

ADVERTENTIE 

Cursussen 

In Arnhem of op locatie 

Statistische prognose 

Voor komend schooljaar en op 

lange termijn. Met de effecten van 

krimp/groei en pensionering. 

Financiën en formatieplanning 

Van begroting naar lessen en 

taken. 

Starterscursus 

Inrichten van programma, tips en 

trucs in het gebruik. 

Persoonlijk budget 

Wetgeving, registratie en relatie 

met formatieplanning. 

Vervangingen 

Het registreren van de vervanger 

en het berekenen van de eventuele 

uitbreiding. 

Lesplanning 

Van de eerste prognose tot aan 

het basisrooster. 

www.foleta.nl 


BIJPRATEN 

Nieuwe vragen 

Datzelfde geldt voor decaan Brouwers: “De doorstroom 

is een zaak van iedereen. Deze pilot zet docenten, 

teamleiders, en directie aan het denken en creëert 

inzicht in de toepassing van doorstroomdata. Van 

daaruit vinden we weer makkelijker de samenwerking 

met het vervolgonderwijs.” 

‘De eerste winst is het bespreekbaar 

maken van doorstroomgegevens met 

collega’s in en buiten de school’ 

De onderzoeksvraag van het Rodenborch-College 

betrof de studierichtingen die havo- en vwo-leerlingen 

met het profiel Cultuur & Maatschappij de afgelopen 

jaren kozen. Bespreking van de doorstroombestanden 

in het ManagementVenster leverde Brouwers en zijn 

collega’s in eerste instantie vooral nieuwe vragen op, 

mede doordat de interpretatie van harde cijfers 

afhankelijk bleek van visie en beleid. Brouwers: 

“Toch hebben we wat voorzichtige conclusies getrokken. 

We willen onze profielcriteria nog eens onder de 

loep nemen, eerder in kaart brengen wat leerlingen 

denken over de profielen en onder eindexamen leerlingen 

onderzoeken of de kennis die ze nu hebben, 

een andere profielkeuze zou opleveren.” Na het eindexamen 

raken leerlingen nog te vaak uit beeld. Contact 

met het vervolgonderwijs helpt scholen om zicht te 

blijven houden op het studiesucces van oud-leerlingen 

en beleid af te stemmen op hun volledige leerloopbaan. 

Toekomst 

Uiteindelijk wil Brouwers voor de onderbouwing van 

het doorstroombeleid niet langer afgaan op onderbuikgevoelens: 

“In mijn eentje kan ik echter niets met 

doorstroomcijfers. Daarom wil ik de analyse van 

doorstroom data uiteindelijk cyclisch inbedden. 

Met structurele samenwerking, intern én extern, 

blijft wat we opbouwen, behouden voor de toekomst.” 

Ook Houtzager wil toe naar een situatie waarin zij en 

haar collega’s jaarlijks bijeenkomen om doorstroomcijfers 

te bespreken. “Gevoelens of vragen op de werkvloer 

blijven te vaak op de werkvloer. Door daar 

doorstroomdata aan te koppelen en leidinggevenden 

te betrekken, volgen er sneller acties op.” Daarbij werkt 

Houtzager ook samen met de doorstroomcoördinator 

van ROC Gilde Opleidingen, Piet Verstappen 

(zie kader). “We hebben al lang goed contact over 

doorstroom en warme overdracht. Dat maakt het 

eenvoudiger om vragen en informatie te delen en daar 

terugkoppeling op te krijgen. Samen met het mbo wil 

ik ervoor zorgen dat onze leerlingen straks veel vroeger, 

veel meer kunnen proeven van het mbo. Het zou mooi 

zijn als een tweedejaars leerling van ons straks heel 

laagdrempelig bij een mbo-opleiding kan binnenlopen 

en met een mbo-docent in gesprek kan.” 

IN HET VERVOLGONDERWIJS 

Als doorstroomcoördinator van het Limburgse ROC 

Gilde Opleidingen bezoekt Piet Verstappen regelmatig 

de toeleverende scholen: “Voor de warme overdracht 

en voor leerlingen die extra aandacht nodig hebben 

trek ik samen op met zorgcoördinatoren, decanen en 

schooldirectie.” Verstappen vindt het ‘superbelangrijk’ 

hoe het leerlingen vergaat na hun opleiding: “Ook bij 

vo-scholen zie ik groeiende aandacht voor de vraag 

hoe hun onderwijs en begeleiding uitwerken bij de 

vervolgopleidingen. Je opleiding omvat maar een 

stukje van je leven. Daarom proberen we de 

loopbaanoriëntatie van leerlingen te focussen op de 

vorming van een toekomstbeeld en het beroep dat ze 

willen uitoefenen.” 

Binnen het samenwerkingsverband Noord- en Midden- 

Limburg richt Verstappen zich meer op macroniveau 

op een goede afstemming van het regionale onderwijs: 

“Samen met de regionale bestuursvoorzitters kijken we 

geregeld naar de macrodoelmatigheid van gekozen 

profielen.” Met vo-scholen werkt Verstappen ook aan 

docentenuitwisseling: “Docenten van mbo, hbo en 

universiteiten moeten op de hoogte zijn van wat er op 

hun vakgebied gebeurt in het voortgezet onderwijs, 

en omgekeerd.” 

Bij de pilot van Niekée Roermond haakte Verstappen 

graag aan: “Alleen al de vernieuwing van het vmbo 

geeft aanleiding om de aansluiting gezamenlijker op 

te pakken. En als je zoals Niekée merkt dat een aantal 

leerlingen van zorg & welzijn toch kiest voor een 

economische opleiding, ga je op zoek naar signalen. 

Juist dan heb je doorstroomgegevens nodig.” 

Die kunnen ook trends blootleggen, merkt Verstappen. 

“Aan populaire opleidingen kleeft soms een geringe 

arbeidsrelevantie. Daarom vind ik het zo belangrijk er 

samen met het voortgezet onderwijs voor te zorgen dat 

leerlingen een reëel beeld krijgen van de mogelijkheden 

en gevolgen van hun keuzes. Wie een bakkersopleiding 

gaat volgen, moet beseffen dat dit veel 

nachtwerk inhoudt. Daar kun je licht over denken, 

maar zoiets heeft impact op je leven.” 


17

ACTUEEL 

ONDERWIJS AAN ASIELZOEKERSKINDEREN 

SCHOOL IS 

EEN PRETTIGE 

AFLEIDING 

Kinderen tussen twaalf en achttien jaar gaan na hun 

aankomst in Nederland eerst naar de internationale 

schakelklas (isk). In beleidstermen heet dit ‘eerste 

opvang anderstaligen’ (eoa). Een isk-programma omvat 

veel taalonderwijs (NT2) en algemeen vormende vakken. 

Gemiddeld zitten leerlingen twee jaar op een isk, daarna 

gaan ze naar het vervolgonderwijs. 70 procent stroomt 

door naar het mbo. 

Er zijn op dit moment 91 isk-afdelingen in Nederland, 

meestal verbonden aan een school voor voortgezet 

onderwijs, soms aan een mbo-instelling. Scholen 

werken met man en macht om de nieuwe instroom in 

goede banen te leiden. Bestaande voorzieningen moeten 

vaak worden uitgebreid: op verschillende locaties, zoals 

in Friesland, is sprake van een verdubbeling. De werkdruk 

is hoog en besturen worstelen om aan voldoende 

en bekwaam personeel te komen. 

Hariëtte Boerboom is adviseur vo bij LOWAN, de 

organisatie voor ondersteuning van het onderwijs aan 

nieuwkomers. Zij zegt: “Er is een gebrek aan informatie 

en overzicht: waar moet je op anticiperen? Het is een 

lastig moment als je niet meer in je gebouw past. 

Er worden noodgebouwen geplaatst, scholen moeten 

naar een andere locatie gaan uitkijken, maar hoe is 

het over een half jaar? Waar moet je op rekenen?” 

‘Het is een heel leuke doelgroep 

om les te geven’ 

Monique van der Kleijn is manager Onderwijs van 

School 23, een instelling waar voortgezet onderwijs 

anderstaligen (voat) wordt geboden aan jongeren van 

vijftien tot negentien jaar. De school maakt deel uit van 

het Summa College, een roc in Eindhoven met een votak 

. “Het lastigste op dit moment vind ik dat we de hele 

tijd achter de feiten aanlopen,” zegt Van der Kleijn. 

“We zijn alleen maar bezig met mensen aannemen 

en extra lokalen inrichten. Gemeenten, voogden, alle 

betrokkenen oefenen druk uit om leerlingen te plaatsen. 

Sorry, we kunnen niet sneller dan we nu gaan, we 

kunnen geen ijzer met handen breken. Ik krijg niet zo 

snel personeel gevonden als er leerlingen instromen. 


OMGAAN MET 

TRAUMA’S EN 

OORLOGS- 

VERWERKING 

De toestroom van vluchtelingen houdt 

voorlopig aan. Dat betekent dat het aantal 

vluchtelingen kinderen op scholen blijft 

groeien, ook nu de teldatum van 1 oktober 

voorbij is. In oktober en november zijn 

volgens schattingen zo’n tweeduizend 

extra leerlingen het voortgezet onderwijs 

binnen gekomen. Wat is er nodig om deze 

leerlingen goed op te vangen? 

Tekst: Mirjam van Teeseling / Fotografie: Hollandse Hoogte 

Docenten hebben toegang tot kennis 

en expertise nodig om goed te kunnen 

omgaan met leerlingen die last hebben 

van posttraumatische stress en oorlogstrauma’s. 

Zo kan de Stichting Tussenspel worden 

ingezet voor speltherapie op scholen. 

De Augeo Foundation ontwikkelt een 

online cursus die docenten leert de 

veerkracht en het herstel van kinderen 

te bevorderen en om te gaan met 

symptomen van traumatische stress. 

Deze cursus materialen worden door 

Augeo vanaf december 2015 gratis 

verspreid. Aan vo-scholen biedt het 

Expertise centrum gezondheidsverschillen 

Pharos ondersteuning 

aan leerlingen en docenten in de 

vorm van lesmaterialen en kennisbevordering. 

(Bron: Kamerbrief over onderwijs aan 

asielzoekers, 26 oktober 2015) 

Ik heb nu een beperkt aantal leerplichtigen op een 

wachtlijst staan en daar schaam ik me voor, maar 

je moet ook de kwaliteit zien te waarborgen.” 

Er zijn grote schommelingen in het aantal leerlingen 

en dus ook in het aantal benodigde docenten. Een 

mogelijke oplossing is docenten aannemen op projectbasis. 

“De werving en selectie vraagt veel”, aldus Van 

der Kleijn. “NT2-docenten zijn niet meer te krijgen. 

Er worden docenten ingezet met een pabo-diploma, 

vaak afkomstig uit het speciaal onderwijs. Die kunnen 

goed differentiëren, zijn goed in klassenmanagement 

en breed inzetbaar.” 

Uitklapsysteem 

In Nijmegen, waar een grote tijdelijke noodopvanglocatie 

voor vluchtelingen is, wil het Canisius College 

binnenkort voor zes tot negen maanden een extra 

isk‐afdeling openen, een nevenvestiging van de 

moederschool, om de kinderen die in deze noodopvang 

verblijven het onderwijs te kunnen bieden 

waar zij recht op hebben. Jan Müskens, locatieleider 

isk van het Canisius College, vindt het “ethisch en 

maatschappelijk totaal niet verantwoord om niks te doen 

voor deze kinderen.” Hij heeft een blauwdruk gemaakt 

voor het snel opzetten van onderwijs aan nieuwkomers. 

“Een uitklapsysteem, als een campingtafel.” Zijn visie is 

doortimmerd. “Heel belangrijk: het is geen regulier 

onderwijs. Pas je curriculum, je aanbod daarop aan. 

Er zijn voortdurend enorme mutaties; leerlingen zijn 

over twee weken soms alweer weg. Wij gaan werken met 

themakaternen, in modules van zes à zeven weken NT2. 

Daarna gaan de leerlingen door naar een volgende groep, 

een groep van blijvers. Telkens gaat het om blokken van 

zeven weken. Je moet niet al te veel willen differentiëren, 

dat is niet te doen. Je hebt soms wel zeven verschillende 

niveaus in je groep.” 

‘Ook na de isk is extra 

ondersteuning nodig; dat zie ik 

nog te weinig gebeuren in het vo’ 


19

ACTUEEL 

ONDERWIJS AAN ASIELZOEKERSKINDEREN 

BEKOSTIGING 

Bovenop de reguliere bekostiging zijn er twee 

regelingen waarmee scholen extra financiering 

kunnen krijgen voor onderwijs aan vluchtelingenkinderen. 

Het gaat om bekostiging voor twee jaar. 

De regeling Nieuwkomers (€5000,- per leerling 

per jaar) is voor nieuwkomers die korter dan twee 

jaar in Nederland zijn en niet de Nederlandse 

nationaliteit bezitten. 

Voor de regeling Eerste Opvang Vreemdelingen 

(€4500,- per leerling per jaar) mogen 

alleen nieuw komers worden meegeteld die korter 

dan een jaar in Nederland zijn. Deze regeling ter 

vergoeding van tussentijdse in- en uitstroom loopt via 

de scholen en kent twee peildata: 1 oktober en 1 april. 

Scholen die door een exceptionele instroom in de 

problemen komen, kunnen contact opnemen met 

LOWAN-vo. LOWAN legt het voor aan OCW, waarna 

OCW in overleg met LOWAN en de VO‐raad naar 

een oplossing op maat zoekt. Een aantal scholen 

heeft inmiddels maatwerk bekostiging ontvangen. 

www.lowan.nl 

Een goede intakeprocedure is cruciaal, zeggen alle 

betrokkenen. Müskens: “Je moet goed het profiel 

bepalen, zodat je leerlingen kunt indelen in categorieën: 

analfabeet, langzame leerders, snelle leerders. Syriërs zijn 

over het algemeen goed opgeleid en hebben vaak al 

Engels gehad, bij kinderen uit Eritrea is het beeld heel 

divers. Stel je ambities niet te hoog, maar organiseer je 

onderwijs wel goed. We bieden naast NT2 ook andere 

dingen: wiskunde, handvaardigheid, sport en spel. We 

willen zo’n dertig lesuren per week gaan geven op de 

nieuwe locatie, dagelijks van half negen tot drie, logistiek 

is dat handig met het oog op vervoer. Daarna heeft het 

personeel tot half vijf de tijd om ervaringen te delen 

en met het team zaken bij te stellen. Leerlijnen, klassensamenstelling, 

werkafspraken, klassenregels, wat is 

respect, wie surveilleert, hoe komen kinderen binnen, 

welke deuren mogen ze gebruiken, zijn er lunchpakketten 

tussen de middag? Het wordt onderschat 

wat er allemaal bij komt kijken.” 

Zorgstructuur 

Hoewel deze kinderen uit een oorlogssituatie 

komen en ontworteld zijn, is hun veerkracht enorm. 

Vluchtelingen kinderen vragen wel specifieke aandacht, 

maar die hoeft niet specifiek op trauma’s gericht te zijn, 

is de boodschap van Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen. 

Belangrijk is vooral het versterken van 

onderlinge sociale steun. 

Essentieel is dat scholen een goede zorgstructuur hebben, 

zegt Dionne Zeldenrijk, adviseur van de VO-raad: “Als 

er signalen zijn dat het niet goed gaat met een kind, 

moet je snel kunnen doorverwijzen. Docenten moeten 

oppassen dat ze niet zelf op de stoel van de hulpverlener 

gaan zitten. We zien dat deze kinderen juist behoefte 

hebben aan het normaliseren van het leven; daar hoort 

bij dat ze zoveel mogelijk gewoon en goed onderwijs 

krijgen.” 

“De groep nieuwkomers is eigenlijk helemaal niet de 

moeilijkste doelgroep,” zegt Boerboom van LOWAN-vo. 

“Het is een groep die heel graag wil leren. Natuurlijk 

zijn er veel kinderen die traumatische ervaringen 

hebben. Ze komen uit vluchtelingenkampen, voelen zich 

eindelijk een beetje veilig en gaan weer pubergedrag 

vertonen, eigenlijk heel gezond. De school kan heel veel 

betekenen door een veilig schoolklimaat te bieden, een 

goed pedagogisch klimaat te scheppen om weer tot leren 

te komen. Soms is er meer hulp nodig. Dan roep je die 

extern in, vanuit de zorgstructuur.” 


ADVERTENTIE 

58.000 

AANTALLEN 

De verwachting van het COA is dat in 2015 in totaal 

zo’n 58.000 mensen instromen. 62 procent is uit 

Syrië afkomstig en 25 procent uit Eritrea. Ongeveer 

een op de drie vluchtelingen is kind en 7 procent is 

tussen de twaalf en achttien jaar. Veel van deze 

leerlingen zijn alleenstaande minder jarigen. 

De prognose is dat de instroom voorlopig rond 

dit niveau zal blijven en ook de komende jaren 

hoger zal zijn dan de afgelopen tien jaar. Maar 

er zijn veel onzekerheden over instroom, verdeling 

over Europa, verdeling binnen Nederland, en 

secundaire instroom door gezinshereniging. 

Voor vertrouwen, veiligheid, 

rust en wederzijds respect 

• Preventief en curatief 

Opleiding voor individuele docenten en teams 

• Gratis volgsysteem, door COTAN positief beoordeeld 

• Aanpak van pesten, erkend effectief (NJi) 

Ouders, docenten en leerlingen verlangen een school 

die goede leerresultaten weet te behalen en de 

veiligheid weet te waarborgen. 

(036) 548 94 05 

info@kanjertraining.nl 

kanjertraining.nl 

“We zijn geen hulpverleners, dat moeten we niet willen,” 

zegt ook Van der Kleijn. “Het is een heel leuke doelgroep 

om les te geven: ze willen zo graag naar school, 

weer aan een toekomstperspectief werken. Je krijgt er 

veel energie van.” 

Leerarrangementen 

Omdat de leerlingen na de isk geen diploma hebben, 

stromen ze door naar een laag niveau, zoals de mboentreeopleiding, 

terwijl dat voor een deel van deze 

leerlingen zonde is van hun capaciteiten. “Het is heel 

moeilijk om deze kinderen door te laten gaan op het 

niveau dat aansluit bij hun potentie,” zegt Boerboom. 

“Om de taalachterstand weg te werken, is er ook na 

de isk extra ondersteuning nodig. Dat zie ik nog te 

weinig gebeuren in het mbo, hbo, of het reguliere vo.” 

In opdracht van LOWAN ontwikkelt het kennisinstituut 

voor taalontwikkeling ITTA momenteel een aantal 

leerlijnen of ‘arrangementen’ voor nieuwkomers, 

gekoppeld aan bepaalde uitstroomprofielen, zoals 

praktijkonderwijs, werk, of havo. Van der Kleijn werkt 

hieraan mee. “Per leerdersprofiel gaan we de keuze van 

materiaal en methodieken vastleggen, als handvat voor 

isk-scholen om hun lesprogramma’s in te richten, zodat 

deze zo goed mogelijk zijn afgestemd op wat de leerling 

nodig heeft. Voor de moeilijk lerende groep zijn 

bijvoorbeeld praktijkvakken belangrijk, zoals koken 

en techniek, om leerlingen zelfredzaam te maken. 

De sneller lerende groep bied je eerder Engels aan, 

algemeen vormende vakken, staatsexamentraining 

NT2. De leerarrangementen verbeteren landelijk ook 

de onder linge overdracht en afstemming van isk-scholen. 

Het komt vaak voor dat kinderen verhuizen en dan is 

het belangrijk dat de leerlingen op een andere school 

de draad weer goed kunnen oppakken.” 

‘Het komt vaak voor dat kinderen 

verhuizen en dan is het belangrijk 

dat ze op een andere school de 

draad kunnen oppakken’ 

“Het is in dit gereguleerde landje geweldig om met 

deze doelgroep te werken, het is prachtig werk,” zegt 

Müskens van het Canisius College. “Je moet wel 

bepaalde competenties hebben: improviseren, 

vernieuwend werken. De leerling is de maat.” 


21


VO IN BEELD 

Wat Bewegen tijdens het leren 

Waar Stanislas College, Rijswijk 

Wanneer Donderdag 19 november, 14.10 uur 

Waarom Leerlingen leren én bewegen tegelijkertijd om het leren te 

vergemakkelijken. 

Fotografie: Josje Deekens 


23

360° 

Onderwijs 2032 brengt brede discussie op gang 

SCHOOL VAN DE TOEKO 

BEGINT VANDAAG 

Hoe sorteren scholen voor op het curriculum van de toekomst zoals 

voorgesteld door het Platform Onderwijs 2032? Is er ook aandacht voor het 

‘hoe’, voor maatwerk en gepersonaliseerd leren? Welke rol spelen docenten 

in de ontwikkeling van een nieuw curriculum? Een artikel over het onderwijs 

van morgen waarvan de contouren zich vandaag al laten zien. 

Tekst: Carolien Nout / Fotografie: Dirk Kreijkamp 

“Het onderwijs moet helemaal op de schop”, stelt Paul 

van Meenen, lid van de Tweede Kamer voor D66. 

“Alleen vernieuwing van het curriculum is niet genoeg; 

de ideeën hierover rusten op het bestaande onderwijsbestel. 

En dat bestel is failliet.” 

In het debat dat de PO-Raad en de VO-raad onlangs in 

Nieuwspoort organiseerden, mocht een standpunt best 

scherp worden neergezet. Want is er wel genoeg ruimte 

en flexibiliteit in het systeem om het onderwijs van de 

toekomst voor elkaar te krijgen? Het vertrekpunt was het 

onlangs uitgebrachte conceptadvies van het Platform 

Onderwijs 2032, over de vraag wat leerlingen in 2032 

moeten kennen en kunnen als ze van school gaan. Het 

resulteerde in een levendige discussie met politici en met 

betrokkenen uit het onderwijs, met name over de vraag 

wat er allemaal moet veranderen in het 

onderwijssysteem. 

Onmisbaar 

Het Platform, voorgezeten door Paul Schnabel, brengt 

begin volgend jaar een definitief advies uit over het 

onderwijs van de toekomst. Eerst wil het echter de 

hoofdlijnen met zo veel mogelijk mensen uit het 

onderwijs bespreken. Die hoofdlijnen zijn dat er in 

het onderwijs meer aandacht moet komen voor de 

persoonlijke ontwikkeling van leerlingen en hun 

voorbereiding op deelname aan de maatschappij 

(burgerschap). Inspelen op de nieuwsgierigheid van 

leerlingen en talentontwikkeling zijn daarvoor belangrijk. 

Verder moeten leerlingen een beperkte kern van 

kennis en vaardigheden aangereikt krijgen. Taal en 

rekenen blijven onverminderd belangrijk. Digitale en 

sociale vaardigheden zijn ook onmisbaar in de komende 

tijd, aldus het Platform, dat tevens voorstelt om meer 

vakoverstijgend onderwijs aan te bieden. Dit moet een 

einde maken aan de versnippering van vakken en het 

overladen programma. Verder moeten leerlingen de 

mogelijkheid krijgen hun basiskennis verder te verdiepen 

en te verbreden naar eigen capaciteit, interesse en 

perspectief. Het Platform stelt voor drie domeinen in 

het onderwijs te onderscheiden: Natuur & Technologie, 

Mens & Maatschappij, en Taal & Cultuur. 

Samenspel 

Visie, doelen, materiaal, toetsing: in een onderwijsprogramma 

hangt alles met elkaar samen, vindt Luc 

Sluijsmans, die als leerplanontwikkelaar bij SLO ook 

betrokken is bij het Platform Onderwijs 2032. “Bij het 

vernieuwen van het onderwijscurriculum gaat het om 

een samenspel op verschillende niveaus: de sturing van 

de overheid die bepaalt waarom en wat belangrijk is 

op (inter)nationaal niveau; de scholen, die lokale en 

regionale keuzes maken; en de leraar, die vanuit zijn 

vakgebied in overleg met collega’s het leerplan 

ontwerpt.” 

‘Het betrekken van de wereld buiten 

de school is meer dan ooit nodig’ 


MST 

‘Niet iedere docent hoeft een 

curriculumontwerper te zijn, 

maar je moet wel iemand in je 

team hebben die dat kan’ 

Nederlandse leraren en schoolleiders vragen om 

heldere kaders en een gedeelde visie op het 

‘waartoe’ van het onderwijs en leren. Dat bleek uit 

de Curriculumspiegel 2015, die SLO begin dit jaar 

presenteerde. Nu het Platform Onderwijs 2032 een 

schets op tafel heeft gelegd, is het interessant om te 

zien hoe scholen daarmee verder kunnen. 

Sluijsmans wijst op het collectieve leerplangesprek 

dat zo belangrijk is om samen een curriculum te 

ontwikkelen. “Bouwen aan een cultuur waarin die 

systematische discussie creatief in de school gevoerd 

kan worden, is een vereiste. Schoolleiders moeten 

dat faciliteren en aanjagen. Het is belangrijk om 

duidelijke, samenhangende keuzes te maken. Een 

evenwichtig curriculum bevat ook eigen accenten 

van de school. Vanuit de visie op leren kijk je eerst 

naar doelen, dan naar de wijze van beoordelen en 

vervolgens naar andere curriculumaspecten zoals 

het materiaal dat je gebruikt en de leeractiviteiten 

die je onderneemt. De rol van de leraar in dat 

gesprek is essentieel. Nu hoeft niet iedere docent 

een curriculumontwerper te zijn, maar je moet wel 

iemand in je team hebben die dat kan, iemand die 

de juiste vragen stelt.” 

De leerplanontwikkelaar geeft regelmatig 

workshops over curriculumontwerp. Het verbaast 

hem wel eens hoeveel misverstanden er zijn over 

wat moet en mag in het onderwijsprogramma - 

waarin scholen en docenten eigenlijk veel vrijheid 


25

SLO: CURRICULUM VAN DE TOEKOMST 

Wat is de moeite waard om te leren? Met die vraag opent de 

themawebsite van SLO, www.curriculumvandetoekomst.slo.nl. De 

Curriculumspiegel helpt om het gesprek over het leerplan op gang te 

helpen. Ook is er een overzicht te vinden van ontwikkeling van het 

curriculum in andere Europese landen. Doorlopende leerlijnen van 

primair onderwijs tot eind voortgezet onderwijs, tips voor samenhang 

en leermiddelen zijn te vinden op www.leerplaninbeeld.slo.nl. 

hebben - en hoe weinig leraren weten van elkaars 

programma en uitvoering. “Aan de ene kant willen 

docenten vrijheid, aan de andere kant willen ze houvast. 

Onder andere uitgeverijen spelen daarop in met uitgebreide 

lesmethodes. Het begint echter altijd met de 

vraag: wat wil je jouw leerlingen leren en wat heb je 

ervoor nodig?” 

Sluijsmans vindt de brede landelijke discussie over het 

curriculum van de toekomst uniek en bijzonder waardevol. 

“Het onderwijs is een van de weinige plekken waar 

kinderen met kennis en onderwerpen in aanraking 

komen die voor velen niet vanzelfsprekend zijn. Juist op 

school kun je verborgen talenten aanwakkeren. Ik hoop 

dat scholen bij alle ontwikkelingen niet vergeten het 

perspectief van de leerling te betrekken. Bij de start van 

mijn teamleiderschap in de bovenbouw, liep ik eerst een 

paar dagen mee ‘als leerling’ om te ervaren hoe het is om 

alle vakken te volgen in het voortgezet onderwijs. Ik was 

bekaf! Ik ervaarde naast de bevlogenheid van collega’s 

ook de onduidelijkheid die je als leerling kan tegenkomen: 

wat wil die leraar nou van mij? Hoe komt een 

cijfer tot stand? Wat is de relatie met een ander vak? 

Het gaat om de samenhang tussen al die onderwerpen, 

die is er vaak niet.” 

Curriculumwerkers 

Het professionele gesprek voeren op school en de docent 

een belangrijke rol geven zijn dus essentieel voor het 

onderwijs van de toekomst. Maar hoe denken de 

docenten daarover; willen zij dat eigenlijk wel? Een 

groep leraren hield hierover een peiling onder leraren 

en schreef het manifest ‘In het curriculum toont zich 

de meester!’, gericht aan het Platform Onderwijs 2032. 

Zij willen een dynamisch curriculummodel dat op alle 

niveaus, in verschillende opleidingen en schoolsoorten 

kan worden geïmplementeerd. Daarnaast vinden ze 

dat leraren een centrale rol dienen te hebben bij de 

curriculum ontwikkeling, op school en landelijk. Een 

van de auteurs van het manifest is Alderik Visser, docent 

geschiedenis op het Thorbecke VO in Rotterdam. Op 

zijn weblog noemt hij docenten curriculumwerkers die 

centraal moeten staan in het onderwijs van de toekomst: 

“(…) Zij moeten met hun collega’s kennis en ervaringen 

kunnen uitwisselen via horizontale netwerken (peer 

review, professionele leergemeenschappen). Dit kan 

zowel fysiek, via bijeenkomsten binnen de eigen zuil, 

regio of vakgebied worden georganiseerd alsook virtueel, 

via digitale platforms en virtual learning communities. 

Dat zal veel vragen van de betrokken docent-curriculumontwerpers, 

zeker, maar die krijgen daar ook wat voor 

terug: ‘eigenaarschap’ en zo mogelijk ook andere vormen 

van professionele ontwikkeling, een nieuw 

carrièreperspectief.” 

Buiten de school 

Ab van der Touw, lid van het Platform Onderwijs 2032 

en CEO van Siemens, stelt dat scholen meer vrije ruimte 

moeten krijgen. “Meer doen aan minder verplichte 

vakken is één. En twee: het benutten van vrije ruimte, 

zo’n 30 à 40 procent van de onderwijstijd, waarin 

docenten samen, vakoverstijgend, nieuwe dingen 

kunnen ontwikkelen. Dit betekent dat je regionale 

verschillen krijgt tussen scholen en dat ook moet 

accepteren. Belangrijk is verder dat leerlingen niet alleen 

op school leren. Het betrekken van de wereld buiten 

de school is meer dan ooit nodig: ouders, bedrijven, 

non-profitorganisaties en andere onderwijsinstellingen 

dragen bij aan de ontwikkeling van leerlingen en aan 

hun voorbereiding als op de maatschappij.” 

Dat is koren op de molen van Judit Weekenborg, 

rector van de Scholengemeenschap Lelystad (SGL). 

“Ik vind het essentieel dat de gemeenschap waar je 


360° 

als school deel van uitmaakt, ook verantwoordelijk is 

voor het onder wijs. Wij betrekken alle partners in de 

buurt: sportclubs, de gemeente, cultuurinstellingen 

en bedrijven. Onder wijs is niet alleen een taak van 

de school. We zitten niet op een eiland, maar zijn 

maatschappelijk verbonden. Leerlingen kunnen leren 

en ervaring opdoen buiten de school en dat is niet 

vrijblijvend.” 

Kernteam 

SGL werkt samen met Scholengemeenschap De Rietlanden 

en ISG Arcus aan een nieuw schoolconcept. 

De scholen, die onder hetzelfde bestuur vallen (SVOL), 

ontwikkelen samen nieuwe clusters voor vmbo en havo/ 

vwo die in 2018 van start zullen gaan. Er wordt veel 

gesleuteld aan het onderwijsconcept. Weekenborg, 

verantwoordelijk voor het vmbo-cluster, is alvast blij met 

de nieuwe vmbo-profielen die zoveel meer ruimte geven. 

Voor het vmbo wil de school de verplichte vakken 

afsluiten in het derde leerjaar en in het vierde jaar een 

gezamenlijk programma met het mbo opzetten. “Het 

hele programma, van de brugklas tot en met het mbo, 

wordt in kleine stapjes opgebouwd. Alle leerlingen 

hebben halfjaarlijkse gesprekken waarna zij keuzes 

kunnen maken. Zo krijgen ze steeds beter zicht op waar 

ze goed in zijn en wat ze willen leren.” 

Ook het Technasium is zo’n plek waar leerlingen op 

een andere manier aan kennis en vaardigheden werken. 

Havo- en vwo-leerlingen van de SGL werken in blokken 

van zeven weken ongeveer zes uur per week aan een 

realistische opdracht van een echte opdrachtgever. 

Weekenborg is blij met de ideeën van het Platform 

omdat ze richting geven. “Scholen moeten geholpen 

worden hun systemen te veranderen, door te laten zien 

hoe het ook zou kunnen. Onze manier van werken, 

met vaste uren, vakken, lokalen en docenten moet 

veranderen. Ik zie in de toekomst graag mogelijkheden 

om te werken met een kernteam van docenten waar je 

tijdelijk mensen van buiten aan toevoegt, als een flexibele 

schil. Dan maak je gemakkelijker die verbinding met 

nieuwe kennis en ontwikkelingen in de buitenwereld.” 

Gepersonaliseerd leren 

Verandering van het hele onderwijsbestel of niet: scholen 

zijn in de praktijk al volop bezig met de toekomst. De 

VO2020-tour van begin 2014 leverde ambities op waar 

de sector de komende jaren aan werkt om het onderwijs 

toekomst bestendig te maken. Ze zijn uitgewerkt in het 

sectorakkoord voor de komende jaren. Scholen ontwikkelen 

zich in de richting die het advies van het Platform 

ook aangeeft: verbinding met de omgeving, eigentijds 

onderwijs in een professionele lerende organisatie, een 

brede vorming en maat werk. De contouren van het 

onderwijs van de toekomst tekenen zich af op tal van 

scholen die aan deze onderwerpen werken. Alleen, in 

Leerlabs of samen. 

‘Docenten maken natuurlijk 

altijd een planning, maar nu 

denken ze meer in leerdoelen’ 

Neem de Vlaardingse Openbare Scholengroep (VOS). 

De school maakt deel uit van Zo.Leer.Ik!, een 

samenwerkingsverband van twaalf scholen die de 

mogelijkheden van het Zweedse Kunskapsskolan-model 

voor Nederlandse scholen onderzoeken. Zo.Leer.Ik! 

werkt aan talent en biedt onderwijs waarmee elke 

leerling het beste uit zichzelf haalt. Hoge leeropbrengsten, 

het efficiënt benutten van onderwijstijd en uitgaan van 

het talent van leerlingen zijn de kernbegrippen. 

Bètadocenten van de VOS maakten voor de bovenbouw 

van havo/vwo gepersonaliseerd leren mogelijk. Zij 

hebben samen leerdoelenprofielen gemaakt waaraan 


27

ADVERTENTIE 

LOB 

van visie 

naar 

resultaat 

LOB staat volop in de belangstelling. De vernieuwing die nu in het VMBO wordt 

doorgevoerd maakt LOB tot een verplichting. In visie vinden we elkaar al snel. 

Maar dan. Hoe zit het op de werkvloer? Hoe kan LOB ook daadwerkelijk zinvol 

worden georganiseerd binnen scholen? Een interview met John Mulder van AMN. 

Wat is de visie van AMN op LOB? 

In onze visie is LOB een proces, geen momentopname. Wil je het 

echt goed doen, dan hoort daar dialoog en reflectie bij. Dat kan 

nu eenmaal niet in een halfuurtje. Maar wel in 3 of 4 jaar; je moet 

namelijk echte ervaringen opdoen. 

Wij vinden dat dit proces “van de leerling is”. Maar wel onder 

leiding van mentoren. Deze hebben de verantwoordelijk er voor te 

zorgen dat leerlingen daadwerkelijk iets doen. Mentoren zullen de 

leerlingen moeten aansporen de opdrachten volgens de planning 

te maken, zodat ze op tijd hun keuzes kunnen maken. 

Verder zeggen wij dat LOB “van iedereen is”. Dus ook de docent 

geschiedenis heeft bijvoorbeeld een rol. 

De decaan voert de regie op het hele proces. Hij/zij zorgt ervoor 

dat mentoren volgens een jaarplanning kunnen werken en stuurt 

op voortgang en resultaat. 

U zegt resultaat, maar wat is dat resultaat 

dan volgens u? 

Resultaat is misschien wel in de eerste plaats dat leerlingen gaan 

nadenken, gaan reflecteren op ervaringen. Dat ze rijper worden 

als mens, dat er een bewustwording ontstaat. Dat ze leren 

kiezen. Vaak denken we bij resultaat alleen aan een eindresultaat, 

zoals een onderbouwde keuze voor een vervolgopleiding of 

profielkeuze. Maar als je gelooft in LOB als proces, dan is er ook 

tussentijds resultaat. Bij ons is dat naast de genoemde persoonlijke 

ontwikkeling bijvoorbeeld een niveaukeuze, een profielkeuze 

maar ook verslagen en bezoekrapporten. En, heel belangrijk, de 

TalentMatch, een 360 graden competentiemeting. Dat is de rode 

draad waar alles samenkomt. Hieruit genereert het systeem de 

best passende opleidingen die de leerling verder onderzoekt. 

De Intaketest, met ruim 100.000 afnames per jaar de grootste in 

zijn soort, is uiteindelijk de afsluitende controle. 

Daarnaast bouwen de leerlingen ook aan de loopbaancompetenties 

van Marinka Kuipers. Alle resultaten worden bijgehouden 

in een digitaal portfolio. De essentiële resultaten kunnen digitaal 

worden overgedragen aan een vervolgopleiding. 

En dan de praktijk? Hoe gaat het op de 

“werkvloer”? 

Met een jaarplanning kunnen de mentoren gestructureerd aan 

de slag. Zij geven opdrachten voor thuis en bespreken zaken 

in de les. Veel kan klassikaal worden besproken, andere zaken 

beter in een een-op-een dialoog. De geplande opdrachten staan 

klaar in een digitaal portfolio van de leerling. Deze kan daarmee 

zelfstandig aan de slag. De mentor houdt overzicht op het 

gemaakte werk en kan bijsturen wanneer dat nodig is. 

Tegelijk moet ik wel zeggen dat dit vooralsnog een ideaalplaatje is. 

We merken dat nog veel mentoren en decanen moeten groeien in 

hun rol van loopbaanbegeleider. Dat is ten dele bewustwording en 

ten dele zoeken naar die rol; wat wordt er dan van mij verwacht? 

Hoe integreer ik LOB met mijn andere verantwoordelijkheden als 

mentor? Wij willen ze daar graag bij ondersteunen. ik roep dan 

ook mentoren en decanen op om met ons hierover in gesprek te 

gaan. We willen onze LOB methode Entree verder ontwikkelen, 

zodat deze door iedereen in de school gedragen wordt. 

Zelf ook resultaat boeken op LOB? 

Wilt u meer informatie over Entree, of zelf uitproberen hoe u 

resultaat boekt met LOB? Neem contact op met AMN. 

026 3557333 / info@amn.nl

360° 

‘Wat ik heel jammer vind, is dat 

het maatwerkdiploma nog niet mogelijk is’ 

leerlingen onder andere werken in keuzewerkuren. 

Leerlingen tekenen daarop in en werken individueel of 

groepsgewijs. Esther Slaa, afdelingsleider havo/vwo: 

“Het is volop in ontwikkeling. Voordeel is dat leerlingen 

de doelen waaraan ze werken precies voor ogen hebben 

en kunnen laten afvinken als ze gehaald zijn. Ze weten 

dus hoe ver ze zijn. We doen dat nog een beetje 

ouderwets op papier, maar gaan dat later zeker digitaal 

doen. Ons digitale systeem is daar nu niet op berekend.” 

De school wil deze werkwijze - na een testperiode - 

volgend jaar uitbreiden naar de onderbouw en ook 

andere vakgebieden, zoals de talen, gepersonaliseerd 

aanbieden via een leerportaal waarin de leerdoelprofielen 

zijn verwerkt. Het is een andere manier van denken, 

merkt Slaa. “Docenten maken natuurlijk altijd een 

planning van wat ze in een leerjaar willen behandelen, 

maar nu denken ze meer in leerdoelen. Ze ontwikkelen 

een goed curriculumbewustzijn. Deze manier van werken 

heeft de openheid onder docenten vergroot, er is meer 

kennisdeling. Elke dag is er een half uur docenten overleg, 

waarin ze informatie over leerlingen uitwisselen en kijken 

of iedere leerling wel met zijn vragen terecht kan.” 

Slaa zorgt als afdelingsleider dat de praktische, organisatorische 

kant goed is geregeld, zodat docenten daar 

geen tijd aan kwijt zijn. Het inroosteren van de 

keuzewerkuren is wel eens lastig, vindt zij. “Soms kiezen 

leerlingen voor een docent bij wie ze willen werken, 

niet vanwege de vakinhoud, maar omdat ze hem aardig 

vinden of omdat er een rustige werksfeer is. Ik merk hoe 

belangrijk de persoonlijke contacten tussen leerling en 

leraar zijn: als je elkaar niet meer op vaste momenten 

treft, is het moeilijker een persoonlijke relatie op te 

bouwen. Wat ik heel jammer vind, is dat het maatwerkdiploma 

nog niet mogelijk is. Juist als je leerlingen 

op verschillende niveaus laat werken is het mooi om dat 

in hun diploma terug te zien.” 

Toetsing in balans 

Het Platform Onderwijs 2032 wil tot slot de huidige 

nadruk op het overdragen van kennis meer in balans 

brengen met de twee andere hoofddoelen van onderwijs: 

persoonlijke ontwikkeling en voorbereiding op deelname 

aan de maatschappij. Bij die andere balans past volgens 

het Platform een eigentijdse manier van toetsen en 

examineren. Het Platform vindt dat vormen van centrale 

examinering van belang blijven, zodat leerlingen voldoen 

aan de eisen voor vervolgonderwijs. Maar sommige 

vaardigheden zijn alleen ‘merkbaar’ en niet meetbaar. 

Bijvoorbeeld in de ervaringen die leerlingen hebben 

opgedaan, de verantwoordelijkheid die ze hebben laten 

zien en het zelfvertrouwen dat ze hebben ontwikkeld. 

Het is belangrijk zulke kwaliteiten op maat te beoordelen 

en waarderen. Het toezicht op onderwijs kan de 

aandacht daarvoor stimuleren, aldus het Platform. 

Het gesprek over wat leerlingen moeten leren moet 

steeds weer worden gevoerd; de eisen die aan het 

onderwijs worden gesteld blijven immers veranderen. 

Hoe onze maatschappij er precies uitziet in 2032 kan 

niemand zeggen. Hoe dan ook zal elk onderwijssysteem 

zo flexibel moeten zijn om ook de uitdagingen die we 

nog niet kennen, aan te gaan. Met alle ‘checks and 

balances’ die daarbij horen. Daarover waren de politici 

bij het debat in Nieuwspoort het uiteindelijk van harte 

met elkaar eens. 

De weblog van Alderik Visser leest u op 

alderikvisser.blogspot.nl. 


29

IN DE PRAKTIJK 

CSG HET STREEK PIONIERT MET GEO FUTURE SCHOOL 

GROTE VRAGEN, 

PRAKTISCHE 

OPLOSSINGEN 

Geo Future School maakt modules die leerlingen stimuleren na te 

denken over de toekomst van de aarde. CSG Het Streek verkent de 

mogelijkheden: “Wij denken ons onderwijs hiermee interessanter, 

meer divers en vooral meer toekomstgericht te maken.” 

Tekst: Mirjam van Teeseling / Fotografie: Dirk Kreijkamp 

In Geo Future School staan de grote uitdagingen op 

het gebied van klimaatverandering, energie, water, 

voedsel, geopolitiek, gezondheid en logistiek centraal. 

Deze thema’s komen aan bod in vakoverstijgende 

modules, waarin leerlingen leren onderzoek te doen, 

hun kritisch denken scherpen, samenwerkingsvaardigheden 

en probleemoplossend vermogen 

ontwikkelen. 

Rob Adriaens is docent aardrijkskunde bij Het Streek 

en vanuit het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig 

Genootschap (KNAG) betrokken bij de ontwikkeling 

van Geo Future-modules. Zijn school is het afgelopen 

jaar als een van de eerste scholen in Nederland begonnen 

met de uitvoering daarvan. Inmiddels zijn enkele 

tientallen scholen ermee bezig. 

Opdrachten zijn bijvoorbeeld het 

ontwikkelen van een app of het 

verzorgen van een TED-sessie 

Adriaens: “De grote 21 e -eeuwse vraagstukken proberen 

we dicht bij de belevingswereld van de leerling te 

brengen, zodat die leerling actuele kennis van zaken 

heeft en daarmee praktisch aan de slag kan gaan. Of dat 

nu in een eenvoudig experiment is, zoals het reflecterend 

vermogen van een oppervlak meten, of door in de 

meterkast de meterstanden zelf bij te houden met een 

app. De leerlingen vinden het leuk om erop uit te gaan. 

Ze werken gedurende de module aan een uitdagende 

eindopdracht die de inzet van kennis, creativiteit en 

hogere denkvaardigheden vraagt, bijvoorbeeld bij het 

maken van een korte documentaire.” 

Rector Wilfred Nep: “De leerlingen leren analyseren en 

verbanden leggen. Vanuit het overkoepelende thema van 

een smeltende ijskap zelf meten hoe weerkaatsing werkt 

op een ondergrond, vind ik een mooie verbinding van 

groot naar klein en weer terug.” 

Andere opdrachten zijn bijvoorbeeld het ontwikkelen 

van een app, het ontwerpen van een duurzame woonwijk, 

het opstellen van een evacuatieplan voor een 

overstroming, het maken van een interactieve kaart 

of het verzorgen van een TED-sessie. 

Niet vaag 

Diederick Schipper, Anouk Evers en Janne Fuchs zitten 

in 6 vwo en hebben eind vorig schooljaar een Geo 

Future-module gedaan: ‘Energie in de wijk van de 

toekomst’. Een lessenreeks, door Het Streek ontwikkeld 

in samenwerking met Shell. 

“De opdracht was het ontwerpen van een nieuwe wijk 

die energiezuinig is, met aandacht voor het milieu,” 


Docent aardrijkskunde Rob Adriaens, leerlinge Anouk Evers en twee medeleerlingen, en rector Wilfred Nep 

vertelt Janne. “Je hoefde niet buiten de les dingen te 

doen, alles gebeurde in de les. We werkten in kleine 

groepjes.” 

Diederick vond de lessen ‘erg anders’. “We deden 

meer met ICT, ook je telefoon gebruikte je. We gingen 

kijken op de locatie van de oude kazernes in Ede en 

onderzochten daar hoe de grond in elkaar zit.” 

Janne vult aan: “Dat vond ik heel erg leuk, dat het niet 

vaag over een of andere plek op de wereld gaat. Je ziet 

waar je het wilt realiseren. Met andere vakken is alles 

theoretischer. Ook een leuke opdracht was om voor 

je eigen huis na te gaan waar je op kan besparen, 

bijvoorbeeld een regenton plaatsen in de tuin, of 

een waterzuinige douchekop. Hele simpele dingen 

die best wel verschil maken.” 

‘Een leerling had laatst aan de 

leraar geschiedenis verteld hoe 

leuk het nu bij aardrijkskunde is’ 

“Je was behoorlijk vrij in hóe je de opdracht uitvoerde,” 

vond Anouk. “De eindpresentatie was niet voor de 

hele klas maar steeds voor een groepje van twee of 

drie mensen. Daardoor moest je het vaker doen; niet 

uit je hoofd leren, maar echt uit jezelf vertellen. 

Het was fijn dat je niet iets hoefde te reproduceren, 

maar gewoon kon vertellen over iets waar je verstand 

van hebt.” 

Diederick: “Omdat we allemaal met hetzelfde bezig 

waren geweest, was je echt benieuwd wat anderen ervan 

hadden gemaakt. Er kwamen heel aparte oplossingen uit. 

Bijvoorbeeld dat mensen grond krijgen om zelf hun eten 

te kunnen verbouwen.” 

Anouk: “Bij die presentaties dacht ik vaak: Oh, dat 

hadden wij ook wel kunnen doen, hun idee is veel beter. 

Of: hé, dat hadden wij óók. Dan onthoud je het veel 

beter. Je gaat toch meer de diepte in, denk ik.” 

Dwingende kaders 

De Geo Future-projecten vinden momenteel vooral in 

3 vwo-klassen plaats. Adriaens: “Doordat we ANW niet 

meer verplicht hoeven aan te bieden is ook in 4 vwo 

ruimte ontstaan. Daar doen we nu een project over het 

weer, in samenwerking met het KNMI.” Dit jaar gaat 

de school in 3 havo starten, met een module over het 

watervraagstuk. 

Het is nog een puzzel om de zelfstandige modules 

van Geo Future School echt een plaats te geven in de 

bovenbouw. “Ik zit vast aan de wettelijke kaders”, zegt 

Nep. “De lestabellen, de tweede fase: alles ligt redelijk 


31

IN DE PRAKTIJK 

Geo Future School is een onderwijsstroom 

die leerlingen stimuleert na te denken over de 

toekomst van de aarde. ‘Grand Challenges’ 

op het gebied van klimaatverandering, energie, 

water, voedsel, geopolitiek, gezondheid en 

logistiek staan centraal. Deze thema’s komen 

aan bod in vakoverstijgende modules die zijn 

gemaakt door docenten in samenwerking met 

bedrijven of instellingen. Er wordt gebruik 

gemaakt van geo-ICT en het lesmateriaal biedt 

mogelijkheden voor differentiatie. 

vast. In de huidige structuur kun je dit alleen in de vrije 

ruimte doen.” 

Op termijn is het de ambitie om Geo Future-modules 

meer als vak te bundelen, of als samenwerkende vakken, 

zegt de rector. “Er zijn al contacten geweest met 

economie en geschiedenis. Maar als die vakken daarvoor 

een uur in moeten leveren, dan raak ik ze waarschijnlijk 

kwijt. We hebben een vorm gevonden om er alvast van 

te kunnen proeven zonder dat de organisatie overstuur 

raakt, maar uiteindelijk zullen we serieus keuzes moeten 

maken. In de tussentijd hoop ik dat de collega’s overtuigd 

raken van de meerwaarde van deze manier van 

werken. Een leerling had laatst aan de leraar geschiedenis 

verteld hoe leuk het nu bij aardrijkskunde is.” (Lachend:) 

“Dat soort dingen helpen wel!” 

Multidisciplinair 

Geo Future School beoogt ook een brug te slaan tussen 

het gepolariseerde alfa-bèta-denken. “Initiatieven als 

Onderwijs 2032 wijzen in de richting van multidisciplinair 

werken, in grotere opdrachten,” zegt Rob 

Adriaens. “Met Geo Future School doen wij dat al. 

‘Grand challenges’ zijn per definitie multidisciplinair. 

Een onderwerp als klimaatverandering kun je aardrijkskundig 

benaderen, maar het komt ook bij natuurkunde 

ter sprake en er zijn zelfs berichten dat het de economie 

gaat raken. En op het gebied van presentatie- en schrijfvaardigheid 

kan de docent Nederlands een essentiële 

bijdrage leveren. Elk vak heeft z’n eigen insteek, maar we 

willen het echt geïntegreerd aan bieden, zodat leerlingen 

verbanden gaan zien.” 

Adriaens vindt de samenwerking met bedrijven en wetenschappers 

erg leuk. In de module over landijs kunnen 

leer lingen via een portal direct hun vragen stellen aan 

een wetenschapper. “Zij willen graag hun ideeën 

spiegelen aan jongeren en horen hoe die er onbevangen 

over denken.” Het is een win-win-winsituatie: “Zelf kijk 

ik mijn ogen uit bij Shell of de waterschappen. Daar zijn 

ze volop bezig met nieuwe ontwikkelingen, dat neem je 

allemaal mee terug de klas in.” 

Hoofdauteur 

De docent is de spil bij het vertalen van de stof naar de 

leerlingen. Hij is vaak de hoofdauteur van een module. 

Adriaens: “Vaak willen de wetenschappers met wie je 

samenwerkt te veel. Als docent moet je ook durven 

zeggen: dit gaat te ver. We zijn al blij als leerlingen dit 

ene stapje kunnen zetten.” 

Een voordeel is dat de vraag ‘wat wil ik met mijn onderwijs?’ 

veel meer centraal komt te staan. Adriaens mist in 

het traditionele onderwijs nog te vaak dat de docent 

vooraf duidelijke doelen bepaalt. “Wat wil je dat 

leerlingen kunnen aan het eind van zo’n blok? Dat is 

toch het allerbelangrijkste? Veel docenten beginnen 

gewoon met het boek, er wordt niet echt over 

nagedacht.” 

‘Wij gaan naar het kazerneterrein, 

in Eindhoven gaan ze 

naar een oude Philipsfabriek. 

Maar het verhaal stáát’ 

Vraagt dit alles niet een flinke extra tijdsinvestering? 

Adriaens vindt dat het meevalt. “In de lessen heb je 

vaak juist meer tijd. De leerlingen werken zelfstandig 

in hun eigen tempo en ze kunnen dóór. Als ze maar tot 

opdracht 6 mogen, gaan ze vervolgens met de buurman 

kletsen. Een collega aardrijkskunde die hiermee aan de 

slag ging, ontdekte dat hij in de lessen veel meer tijd 

had om de leerlingen te observeren en daardoor meer te 

vertellen had bij de rapportvergadering.” 


‘Als docent kijk ik mijn 

ogen uit bij Shell of bij de 

waterschappen’ 

Het KNAG helpt bij het opzetten van Geo Future 

School en verschillende scholen maken al modules, 

dus het groeit. Wel moeten scholen modules vaak 

een beetje aanpassen aan de lokale context, zegt 

Adriaens: “Wij gaan naar het kazerneterrein, in 

Eindhoven gaan ze naar een oude Philipsfabriek. 

Maar het verhaal stáát. Je hoeft niet opnieuw het 

wiel uit te vinden.” 

Minder stof 

Ook de leerlingen moeten nog wat wennen aan de 

vrijheid in deze vorm van onderwijs. Anouk zegt: 

“In het begin iets meer richtlijnen over hoe je 

zoiets aanpakt, is misschien toch wel handig. 

Sommige groepjes hadden er meer werk van 

gemaakt dan andere, je merkt dat mensen soms 

niet zo goed de tijd kunnen indelen. Dan krijg je 

wel grote niveauverschillen.” 

Ook het elkaar beoordelen is geen alledaagse bezigheid. 

Janne constateert dat je je medeleerlingen 

niet zo snel een slecht cijfer geeft. “Ik dacht vaak: 

het is wel prima. Maar je moest bij elke presentatie 

wel een tip en een top geven, dat zet je aan het 

denken over andermans ideeën.” 

Diederick noemt het ‘een langzamere manier van 

leren’. “Je hebt het idee dat je veel minder stof 

verwerkt in die tijd, maar je leert het wel beter te 

begrijpen. Het werken aan een grote opdracht en 

zelf onderzoek doen is een leuke manier om het 

onderwijs afwisselender te maken.” 

Rector Nep: “Ik vind dit de ideale manier van 

onderwijs vernieuwing: het komt van onderaf, 

vanuit de beroeps groep zelf. We maken het onderwijs 

interessanter, meer divers en vooral meer 

toekomstgericht. Ik geloof er absoluut in dat dit 

aansluit bij het onderwijs van de toekomst.” 


33

BESTUURSGESPREKKEN 

Hoe bestuur je een lerende schoolorganisatie? 

HET CADEAU VAN 

ONGEMAKKELIJKE 

VRAGEN 

Stimuleer en ondersteun ik met mijn aanpak het leren van de 

school organisatie of zit ik het leren juist in de weg? Bestuurders 

kunnen behoefte hebben aan een onafhankelijke gesprekspartner 

om te reflecteren op hun bijdrage aan de ontwikkeling van een 

lerende schoolorganisatie. Kritische-vriendgesprekken vormen een 

goed instrument. 

Tekst: Rick Steur 


“Hoe kan ik de schoolontwikkeling meer van onderop 

laten ontstaan en meer initiatief leggen bij de 

teamleiders? Op die vraag heb ik kunnen reflecteren”, 

zegt Sixtus Haverkamp, rector/bestuurder van RSG 

Magister Alvinus in Sneek. “De komende maand gaan 

we hier tijdens een 24-uurs sessie met het MT direct 

werk van maken. Daarnaast ga ik participeren in het 

Directeuren met Durf-leernetwerk ‘Schoolontwikkeling 

van onderop’ van de VO-academie.” 

Haverkamp was een van de in totaal 35 bestuurders die 

in 2014 en 2015 met experts van School aan Zet het 

gesprek aangingen over de vraag hoe zij als bestuurder 

kunnen bijdragen aan het versterken van een lerende 

organisatie. Het verzoek hiertoe kwam bij henzelf 

vandaan. Voor een lerende organisatie is een gedragen 

visie en ambitie op alle lagen in de schoolorganisatie 

van groot belang – een alignment van leerling, leraar, 

middenmanager, schoolleider én bestuurder –, en de 

bestuurders wilden de ontwikkelingen binnen hun 

organisaties vanuit hun eigen rol ondersteunen. 

De keuze viel op het aanbieden van een serie kritischevriendgesprekken 

omdat dergelijke gesprekken de 

mogelijkheid bieden om met meer diepgang te 

verkennen of een bestuur zich bewust is van zijn invloed 

op het leren van de organisatie. Is er expliciet aandacht 

voor de besturingsfilosofie, maakt het bestuur die 

filosofie ook waar in de praktijk, hoe zitten de 

bestuurders er persoonlijk in? 

Vertaalslag 

Elk gesprek werd voorbereid vanuit vier thema’s (zie 

kader), maar daarbinnen konden de bestuurders zelf 

aangeven welke vragen en dilemma’s voor hen zwaar 

wegen. In de praktijk bleken dat vooral vragen te zijn 

uit het eerste thema: besturing van een lerende 

organisatie. 

Zo bleek dat veel besturen in hun filosofie weliswaar 

begrippen als professionele cultuur, veranderprocessen 

of leerprocessen van mensen en teams noemen als 

middelen om de ambitie waar te maken, maar dat de 

vertaalslag naar de praktijk en het gedrag van leidinggevenden 

lastig is. Als essentiële aandachtspunten 

kwamen boven tafel: een gedeelde opvatting van 

leidinggevenden over sturen en inspireren; kaders die 

richting geven én eigen beslisruimte aan de mensen 

laten, focus op samenwerken en kwalitatief goede 

informatie over lopende ontwikkelingen. 

Uit de gesprekken bleek verder dat het leren van 

individuele medewerkers meestal goed gestimuleerd 

en gefaciliteerd wordt, maar dat het verband met de 

SUCCESFACTOREN 

VOOR REFLECTIE- 

GESPREKKEN 

Experts van School aan Zet voerden 

ruim 70 gesprekken met 35 besturen 

die samen verantwoordelijk zijn voor 

ruim 220 scholen en een veelvoud aan 

vestigingen. Welke factoren hebben 

aan het succes van deze gesprekken 

bijgedragen? 

pp 

Bestuurders reflecteerden op de 

effectiviteit van hun eigen besturing, 

vanuit hun streven naar een meer 

professionele en lerende cultuur. 

pp 

Elke bestuurder kreeg twee 

gespreks partners, een schoolexpert 

die ook scholen van het bestuur 

begeleidde en een expert met ruime 

bestuurlijke ervaring. 

pp 

Het ging om een serie van maximaal 

3 gesprekken van 2 uur, 

gespreid over een langere periode. 

pp 

Het eerste gesprek was alleen met 

de bestuurder(s); bij vervolggesprekken 

konden ook anderen 

betrokken worden. 

pp 

De experts werkten vanuit een 

gemeenschappelijk referentiekader, 

met de lerende organisatie als 

hoofdthema. 

pp 

In de bepaling van de onderwerpen, 

de focus en de matching 

met de experts was het bestuur 

leidend: het ging om de meerwaarde 

voor het bestuur. 

pp 

De opstelling van de experts 

was die van kritische vrienden: 

vertrouwe lijk, open en scherp 

waar nodig. 


35

BESTUURSGESPREKKEN 

REFLECTIEVRAGEN VOOR BESTUURDERS 

Is uw manier van besturen ondersteunend voor het leren van de organisatie? 

Een selectie van voorbeeldvragen uit de bestuursgesprekken van School aan 

Zet die bij reflectie op deze hoofdvraag behulpzaam kunnen zijn: 

THEMA e 

Besturing van een lerende organisatie 

pp 

Wat is uw besturingsfilosofie en welke betekenis 

heeft deze voor het gedrag van u 

en uw leidinggevenden in de dagelijkse praktijk? 

pp 

Hoe bepalend is het ideaal van de lerende 

organisatie voor uw opvattingen over 

besturing en professionaliteit? 

pp 

Op welke terreinen aarzelt u om nadrukkelijk te 

sturen en waarom? 

THEMA r 

Weten hoe het zit 

pp 

Hoe wilt u als bestuur ‘in control’ zijn en waaruit 

blijkt of dit ook lukt? 

pp 

Hoe weet u écht hoe het zit met uw eigen 

ambities: de ontwikkelingen en resultaten 

binnen uw scholen (anders dan de 

inspectienormen)? 

pp 

Hoe ondersteunt of belemmert de uitwisseling 

van welke informatie het leren in uw organisatie? 

ontwikkelbehoeften van het team of de school lang 

niet altijd wordt gelegd. Diverse bestuurders namen 

zich op grond hiervan voor om dit in de gesprekscyclus 

beter op elkaar af te gaan stemmen. 

Een derde conclusie was dat een ruimere opvatting 

van de leerfunctie op organisatieniveau belangrijk is. 

Professionals leren immers lang niet altijd via scholing, 

maar bijvoorbeeld ook via projectleider schap of het 

ontwikkelen van een nieuwe onderwijsmodule. 

Moed 

Andere vraagstukken die op tafel kwamen, hielden 

indirect verband met het aansturen van een lerende 

organisatie. Sommige bestuurders aarzelden bijvoor beeld 

om op bestuursniveau expliciet onderwijs kundig beleid 

te maken met consequenties voor de scholen: zij 

benoemden dat als een decentrale verantwoordelijkheid. 

Tijdens de gesprekken groeide bij sommigen de overtuiging 

dat dit eigenlijk een kerntaak van het bestuur is. 

Het vraagt dan moed om de bestuursrol onderwijskundig 

te gaan invullen en dat zo te doen dat mensen op andere 

niveaus beslisruimte houden om eigen keuzes te maken 

en verantwoordelijkheid te nemen. 

Verder noemden nogal wat bestuurders de aansluiting 

tussen de diverse managementlagen als aandachtspunt. 

In de dagelijkse hectiek en drukte kan dit zomaar 

ondersneeuwen. Het is een uitdaging om regelmatig 

ruimte te maken om met de leidinggevenden en met 

de leraren in gesprek te zijn over wat er echt toe doet. 

Voor bestuurders is ook een rol weggelegd in het 

stimuleren van de ontwikkeling van teams en afdelingen. 

Omdat zij de professionele ruimte van leraren willen 

respecteren, leggen bestuurders in de praktijk een 

grote nadruk op het stimuleren van veranderingen 

en scheppen van voorwaarden (‘push’). Tijdens de 

gesprekken kwam naar voren dat zij de verhoudingen 

ook spannender zouden kunnen maken door nadrukkelijk 

iets te verwachten in termen van doelen, 

samenwerking of prestaties (‘pull’). 

‘Het leren van individuele 

medewerkers wordt meestal goed 

gefaciliteerd, maar het verband 

met de ontwikkelbehoeften van het 

team of de school wordt lang niet 

altijd gelegd’ 

Spiegel 

Al met al hebben de bestuurders de gesprekken als 

bijzonder zinvol ervaren. Doordat velen de experts in het 

gesprek dichtbij lieten komen (wat zou jij als bestuurder 

willen of moeten doen en wat houdt je daarbij tegen?), 

kwam het gesprek dikwijls in een hogere versnelling. 

Bij deelnemers ontstond nieuw of verdiept inzicht in 

processen en hun rol daarin. “Aan de vragen die 


THEMA t 

Organiseren veranderen verbeterproces 

pp 

Komen onderwijskundig beleid (wat willen we?) 

en organisatieontwikkeling (wat is daarvoor 

nodig?) in samenhang aan de orde op alle 

niveaus van de organisatie? 

pp 

Zitten uw leidinggevenden met u op één lijn als 

het gaat om de doelen en wijze van sturing? 

Ook als het om veranderprocessen gaat? 

THEMA u 

Focus op aspecten 

pp 

Hoe verbindt u buiten (maatschappelijke 

ontwikkelingen) met binnen en 

werkt u aan de ‘responsiviteit’ van uw 

organisatie? 

pp 

Hoe schept u de voorwaarden om tot een 

lerende cultuur te komen? 

pp 

Hoe houdt u de spanning tussen leren en 

afrekenen hanteerbaar? 

(Bron: School aan Zet) 

schuurden, die mij een ongemakkelijk gevoel gaven, 

heb ik het meeste gehad. Want dat gebeurt me niet zo 

vaak”, zegt een bestuurder. 

Voor een andere bestuurder was het “een cadeau om 

uit de waan van de dag te stappen en met een paar 

stevige mensen die geen enkele rol of belang hebben, 

te reflecteren op mijn keuzes en mijn aanpak”. Hier 

klinkt iets door wat bij meer bestuurders opvalt, zeker 

bij eenhoofdige besturen: het besturen heeft eenzame 

kanten. Natuurlijk zijn bestuurders voortdurend in 

gesprek met allerlei betrokkenen binnen en buiten de 

organisatie, maar vrijwel altijd is daar een agenda in de 

dubbele betekenis van het woord: inhoud en belang. 

Hier was ruimte om in een stevig en vertrouwelijk 

gesprek vrijuit te onderzoeken hoe een bestuur de 

eigen aanpak verder kan ontwikkelen. 

Ambitieus leerklimaat 

De huidige programmering van School aan Zet wordt 

eind dit jaar afgerond en bestuurders kunnen zich dan 

ook niet meer aanmelden voor bestuursgesprekken. 

Maar de les die zij kunnen meenemen, is dat het 

belangrijk is om voor zichzelf doelbewust soortgelijke 

vormen van reflectie te organiseren. 

Bestuurders kunnen bijvoorbeeld deelnemen aan het 

traject voor collegiale bestuurlijke visitatie van de 

VO-academie. Daarnaast start de VO-raad het 

programma Ambitieus leerklimaat, waarin ook besturen 

met ondersteuning vanuit de VO-raad verder kunnen 

gaan met het uitwisselen van kennis en ervaringen 

over vragen als: hoe komen we tot een meer ambitieus 

leerklimaat en hoe houden we dit ‘levend’ binnen de 

organisatie? Wat is daarvoor nodig, welke rol heeft ieder 

hierin en hoe organiseren we dit? En wat zijn goede 

methoden en instrumenten die hierbij kunnen helpen? 

De verzamelde kennis, ervaringen en tools zullen voor 

alle scholen ontsloten worden. 

‘Het is een cadeau om uit de 

waan van de dag te stappen en 

met een paar stevige mensen die 

geen enkele rol of belang hebben, 

te reflecteren op mijn keuzes’ 

Als het aan de deelnemers aan de bestuursgesprekken 

ligt, horen reflectieve gesprekken daar zeker bij. Zoals 

een van de bestuurders besluit: “Dit heeft mij geholpen 

in mijn zoektocht. Ik heb ook niet alle wijsheid in pacht 

en ook ik wil mijzelf blijven ontwikkelen. De experts 

hebben mij een spiegel voorgehouden en wisten de 

vinger op de zere plek te leggen. Het was een persoonlijk 

traject waarvan ik veel geleerd heb.” 

Zie ook het artikel over collegiale bestuurlijke 

visitaties op pagina 38 van dit nummer. Meer 

informatie over het programma Ambitieus leerklimaat 

op www.vo-raad.nl/themas/ambitieus-leerklimaat. 


37

VO‐ACADEMIE 

Pilot collegiale bestuurlijke visitaties van start 

KIJKJE IN 

DE KEUKEN 

Met collegiale bestuurlijke visitaties kunnen bestuurders hun 

denken en handelen op een hoger plan brengen en vernieuwing 

in gang zetten. De VO-academie is een pilot gestart waaraan 

zestien bestuurders deelnemen. Leren en verbeteren staan 

centraal: ‘Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden.’ 

Tekst: Cindy Curré / Fotografie: Dirk Kreijkamp 

“Als bestuur kun je ongelooflijk veel leren van collegiale 

bestuurlijke visitaties.” Dit zegt Truus Vaes, voorzitter 

CvB van IRIS uit Heemstede. Zij neemt deel aan de 

pilot collegiale bestuurlijke visitaties van de VO-academie. 

“Een bestuurder moet de momenten van feedback 

organiseren. Ik zoek die graag op. Daar komt bij dat 

wij op onze scholen al interne visitaties houden en we 

die allemaal als heel zinvol ervaren.” 

Vaes is er daarnaast van overtuigd dat het goed is om 

als sector een signaal af te geven door het organiseren 

van collegiale bestuurlijke visitaties: “We laten zien dat 

we als beroepsgroep gericht zijn op kwaliteitsverbetering. 

Daar hoort bij dat je je deur openzet en anderen een 

kijkje in jouw keuken geeft.” 

Zelfevaluatie en leervragen 

Aan de pilot collegiale bestuurlijke visitaties, die nog 

tot eind 2016 duurt, nemen zestien bestuurders van in 

totaal veertien besturen deel. De pilot kent drie rondes 

en is zo opgezet dat de visitatiecommissie steeds een 

andere samenstelling heeft, vertelt Marie-Anne van 

Reijen, projectleider Bestuurskracht van de VO-academie: 

“Drie bestuurders gaan visiteren, samen met een externe 

voorzitter en een secretaris. Het is niet wederkerig: als 

bestuurder A bij bestuurder B visiteert, komt B niet bij 

A.” Voorafgaand aan de eerste ronde is in september een 

trainingsbijeenkomst geweest. De deelnemers zijn tevens 

gecoacht bij het schrijven van een zelfevaluatie en het 

geven van goede feedback. 

Elk deelnemend bestuur maakt voorafgaand aan de 

visitatie op basis van een inhoudelijk kader een zelfevaluatie 

en formuleert één of meerdere leervragen waar 

het graag feedback op wil krijgen van de commissie. 

De visitatiecommissie komt vervolgens een dag langs 

en spreekt dan eerst met het bestuur en daarna met 

verschillende panels van de raad van toezicht, eindverantwoordelijk 

schoolleiders, ouders, docenten, 

leerlingen en bijvoorbeeld het stafbureau. Aan het einde 

van de dag heeft de visitatiecommissie een overleg met 

het bestuur om de belangrijkste zaken die zijn opgevallen, 

terug te koppelen. De commissie leden kijken daarbij of 

het beeld van de zelfevaluatie klopt met het beeld dat zij 

hebben gekregen uit de panelgesprekken en de stukken 

die zij hebben gelezen. Enige tijd later volgt een 

schriftelijke rapportage van de visitatie. 

Stortvloed aan adviezen 

Kees Schouten is directeur-bestuurder van de Purmerendse 

ScholenGroep (PSG). Hij ontving in de laatste week van 

november een visitatiecommissie in het kader van de 

pilot: “We hebben de afgelopen jaren het bestuursmodel 

van onze zes scholen opnieuw opgebouwd. Ik wilde graag 

medebestuurders laten kijken naar dit model. Voldoet 

het aan de kwaliteitscriteria van onze sector?” Schouten 

had een specifieke vraag over sturing van zijn onderwijsorganisatie: 

“Ik wil graag weten of mijn visie, die te 

maken heeft met hoe we samenwerken bij de PSG, 

tot uiting komt in de manier waarop de organisatie is 

ingericht. Is daar iets van terug te vinden? En wat moet 

ik doen om de zes verschillende scholen te verenigen tot 

een geheel met één gemeenschappelijke boodschap die 


Kees Schouten: ‘Dit is een ervaring die ik iedereen van harte gun’ 

Truus Vaes: ‘Het mag kritisch zijn, maar wel vanuit een positieve grondhouding’ 

door iedereen gedragen wordt? In hoeverre werkt die 

boodschap mee aan een efficiënte samenwerking?” 

Schouten was van tevoren niet zenuwachtig, maar vond 

het wel spannend. “Nu, na het bezoek, kan ik zeggen: 

‘het was grandioos’. Wanneer tref je vijf professionele 

collega’s die zich zo gecommitteerd met jouw organisatie 

willen bemoeien en daarna een gratis stortvloed van 

adviezen en ervaringen met je delen? Ook al weet je 

bepaalde dingen wel, zij plaatsen zaken toch in een ander 

licht. Dit is een ervaring die ik iedereen van harte gun.” 

Positief-kritisch 

Truus Vaes heeft deelgenomen aan een visitatie bij een 

ander bestuur. Ze benadrukt dat collegiale bestuurlijke 

visitaties gericht zijn op leren en verbeteren: “Het gaat 

niet om de beoordeling, we zijn geen inspectie. Belangrijk 

is dat je een bestuurder iets meegeeft waar hij of zij 

over na kan denken. Je hoeft immers niet ziek te zijn 

om beter te worden. Het mag kritisch zijn, maar wel 

vanuit een positieve grondhouding. Het gesprek aan het 

eind van de visitatiedag was echt een dialoog en geen 

eenrichtingsverkeer. Er ontstond door te reflecteren 

al meteen een leermoment, voor beide partijen.” 

Was het moeilijk om lastige vragen te stellen? Vaes: 

“Nee, totaal niet. Je focust immers op de leervragen. 

De ander vraagt om feedback en je geeft hem of haar 

positief-kritische suggesties mee.” 

Meer weten over collegiale bestuurlijke visitaties? 

Kijk op www.vo-academie.nl/bestuurskracht/ 

collegiale-bestuurlijke-visitaties. 

VO-ACADEMIE OP TWITTER 

Blijf altijd op de hoogte van het 

laatste nieuws over professionalisering. 

Volg ons ook op Twitter! 

twitter.com/voacademie 

KATERNEN – VRAAG ZE NU 

AAN 

VO-academie geeft jaarlijks diverse 

publicaties uit. Hieronder treft u het 

overzicht van onze katernen, die 

u kosteloos kunt aanvragen via 

info@vo-academie.nl 

pp 

Katern 1 ‘Al doende Leren’ 

over non- en informeel leren 

pp 

Katern 2 ‘Samenspel en dialoog’ 

over financieel leiderschap in 

het vo 

pp 

Katern 3 ‘Doelgericht vertrouwen’ 

over strategisch hrm 

pp 

Katern 4 ‘Richting geven aan 

professionele ontwikkeling’ over 

de beroepsstandaard 

pp 

Katern 5 ‘Samen leren in 

netwerken’ over professionele 

leernetwerken 


39

BLIK VAN BUITEN 

‘DOEN WAAR JE 

HÉÉL GOED IN BENT’ 

Naam k Guus Meulendijks (1982) 

Achtergrond k medeoprichter B. Amsterdam, een snel groeiende incubator voor start-ups met momenteel 

253 bedrijven en ruim 650 creatieve geesten 

Gespreksonderwerp k innovatie 

Standpunt k focus op talent, niet op middelmatigheid 

Tekst: Suzanne Visser / Fotografie: Dirk Kreijkamp 

Je haalde je havodiploma op het 

Dendron College in Horst. Hoe heb 

je de middelbare school ervaren? 

“Ik was een superjonge leerling, de 

jongste van de klas, en ik wilde heel snel 

volwassen worden. Ik begon heel ijverig, 

maar al snel was het leven fascinerender 

dan school. Daarom werd het ook havo 

en geen vwo. Ik zorgde wel dat ik deed 

wat nodig was, ook omdat ik snapte dat 

ik die havo toch echt wel moest halen. 

De omslag kwam toen ik een profiel 

kon kiezen, dat heeft me uit mijn 

comfort zone gehaald. Toen gingen 

mijn punten ook omhoog.” 

Je bent een van de oprichters van B. 

Amsterdam, een ‘ecosysteem voor 

innovatie, educatie en groei’ dat in 

2,5 jaar tijd is uitgegroeid tot een van 

de grootste incubators voor startende 

bedrijven ter wereld. Hoe hebben 

jullie dat voor elkaar gekregen? 

“Goede vraag. Waarschijnlijk kwam 

alles op het juiste moment samen. Er 

was een eigenaar met een kansarm pand” 

(het voormalige IBM-hoofdkantoor in 

Amsterdam- Nieuw West, red.) “en wij 

hadden de droom om de start-up-scene 

te verbinden en een omgeving voor groei 

en innovatie te creëren. Wij wilden een 

brug slaan tussen start-ups, die uit 

rebellie geboren zijn en de wereld willen 

ver overen, en grote bedrijven die 

dromen van kleine speedbootjes om snel 

te kunnen innoveren.” 

‘Als je kansen ziet, moet 

je het doen’ 

Veel scholen willen vernieuwen om 

hun leerlingen beter voor te bereiden 

op wat er in de 21e-eeuw van mensen 

wordt gevraagd. Hoe breng je 

innovatie op gang? 

“Het is belangrijk om een niche te 

kiezen en daar zo min mogelijk 

concessies aan te doen. Die niche is de 

kern waar je voor staat, op dat stukje ga 

je zoveel mogelijk waarde toevoegen. 

Waar wij bij B. Amsterdam voor staan, 

is ‘start-ups, innovatie en groei’. Er is 

plaats voor alles wat daarmee te maken 

heeft. Daarom bieden we niet alleen 

office spaces aan start-ups, maar ook 

event spaces, en innovation spaces aan 

corporate bedrijven. Je kunt bij ons 

werken en sporten, evenementen 

organiseren en bijwonen, relaxen op de 

daktuin en studeren. De laatste schakel 

die we willen toevoegen, is kapitaal. We 

zijn aan het onderzoeken hoe we dat 

toegankelijker kunnen maken voor startups 

met sterke ideeën.” 

Onlangs zijn jullie ook een school 

begonnen, de B. Startup School 

Amsterdam. Hogeropgeleide jongeren 

kunnen hier IT-vaardigheden opdoen 

om een baan bij een startup te 

bemachtigen. Hoe kom je op zo’n idee? 

“Wij zagen een misfit in de 

arbeidsmarkt. De jeugdwerkeloosheid 

groeit, terwijl start-ups staan te springen 

om IT-talent. Bovendien hebben we 

anderhalf jaar geleden in New York 

gezien hoe talent volle jongeren in drie 

maanden kunnen worden omgeschoold 

tot junior developer. Dat doen ze daar 

waanzinnig slim. Wij zijn dus op zoek 

gegaan naar partners: Manpower, de 

Amsterdam Economic Board en vijf 

start-up academy’s van over de hele 

wereld. Half november is de pilot 

begonnen met een bootcamp voor acht 

jongeren, samen met de New York 

Coding Academy. Het is de bedoeling 

dat komend jaar driehonderd jongeren 

tussen de 23 en 26 jaar worden opgeleid. 

Door een Europese subsidie kunnen de 

eerste honderd studenten gratis aan de 

slag; met de plaatsings vergoedingen van 


‘Wat wij nu in feite zeggen, 

is: hoe talentvol je ook 

bent, als je niet overal 

middelmatig genoeg bent, 

laten we je niet door’ 

bedrijven willen we het lesgeld voor de 

volgende groep verminderen. Hoe dat 

uitpakt, weten wij ook nog niet. Maar 

ook dat is innovatie: als je kansen ziet, 

moet je het doen.” 

Zouden scholen die kansen beter 

moeten pakken? 

“Ja, al moet ik zeggen dat wij natuurlijk 

minder vastzitten aan weten regelgeving 

dan scholen. Aan de andere kant 

verbaast het me af en toe hoe groot de 

verschillen tussen scholen zijn. Op de 

ene school zijn mensen vol passie aan 

de slag met vernieuwing, op de andere 

school gebeurt bijna niets. Dus misschien 

kan er veel en zit het minder in 

de regelgeving dan in de manier van 

denken. Je kunt wel vrij heid hebben, 

maar dat wil niet zeggen dat je weet hoe 

je die ondernemend moet oppakken.” 

Geven we jongeren de juiste dingen 

mee op school? 

“Als ik bij ons in het gebouw rondkijk, 

zie ik mensen die worden gedreven door 

passie. Zo is het ook mijn persoonlijke 

keus geweest om B. Amsterdam te 

beginnen. Maar toen ik twaalf was, koos 

ik er niet voor om geschiedenis te leren. 

Heel veel van de keuzes voor leerlingen 

worden door leraren gemaakt. Terwijl 

leren veel interessanter en leuker kan 

zijn als je meer zelf kunt kiezen wat 

je doet. Intrinsieke motivatie is zó 

belangrijk. Ook dat zie je bij start-ups: 

mensen zijn er 24 uur per dag, zeven 

dagen per week mee bezig. Dat houd 

je niet vol als je het niet leuk vindt, als 

je hart er niet in ligt. Zelf heb ik dat 

ervaren toen ik op mijn 28e directeur/ 

eigenaar werd van een grote salesorganisatie. 

Je zou zeggen: mooie plek. 

Maar ik kon niet voor de volle honderd 

procent omarmen wat ik aan het doen 

was. Toen ik daar toch mee doorging, 

kreeg ik een burn-out. Wat ik ervan heb 

geleerd, is dat je mensen altijd in hun 

kracht moet zetten.” 

Voor iedere leerling een persoonlijk 

leertraject? 

“In elk geval meer vrijheid. Het lijkt me 

heel goed dat elke leerling belangrijke 

basisvaardigheden mee krijgt; die kern 

moet je goed bewaken. Maar daarnaast 

denk ik dat het goed zou zijn als er meer 

aandacht komt voor persoonlijke ontwikkeling. 

Op school heb ik van alles 

geleerd, maar wie ik was en wat ik wilde, 

daar kwam ik op mijn 28e door mijn 

burn-out pas achter. En focus daarnaast 

op sociale ontwikkeling. Zet programma’s 

op met mensen van buiten de 

school, waarin leerlingen zelf de wereld 

kunnen verkennen.” 

‘Zet programma’s op 

waarin leerlingen zelf de 

wereld kunnen verkennen’ 

Moet er ook iets veranderen in de 

diplomering? 

“Ik geloof heel erg in talentontwikkeling. 

Op school zouden we jongeren 

zo snel mogelijk datgene moeten laten 

ont wikkelen waar ze héél goed in zijn. 

Hun talenten dus, niet hun zwakke 

punten. In de toekomst is er voor 

iedereen een heel klein stukje markt 

en dan moet je zorgen dat je het op 

dat stukje beter doet dan wie dan ook. 

Dat past niet bij een onderwijssysteem 

waarin bijna het hele programma 

voorgeschreven is en je kunt struikelen 

over een enkel vak. Wat wij nu in feite 

zeggen, is: hoe talentvol je ook bent, als 

je niet overal middelmatig genoeg bent, 

laten we je niet door. Dat vind ik 

onbegrijpelijk.” 


41

WIE WERKT WAAR 

STICHTING BESTUUR OPENBAAR 

ONDERWIJS ROTTERDAM (BOOR) 

Erasmiaans Gymnasium, Rotterdam 

Op het Erasmiaans Gymnasium is met ingang 

van dit schooljaar Jacques van Hoof rector. 

Hij volgt Paul Scharff op. Van Hoof was rector 

van Gymnasium Novum in Voorburg. 

ONS MIDDELBAAR ONDERWIJS 

(OMO) 

Maaslandcollege, Oss 

Ivo Vis (44) is benoemd tot rector van het 

Maaslandcollege in Oss. Hij volgt Jacques van 

Meegen op, die met pensioen gaat. Nu is Vis 

nog conrector op Lyceum Bisschop Bekkers in 

Eindhoven. 

GOOISE SCHOLEN FEDERATIE 

Roland Holst College, Hilversum 

Het Roland Holst College heeft al snel na 

het vertrek van Louis van Kaam als rector een 

(tijdelijke) opvolger gevonden in de persoon 

van Angela Koot. Haar opdracht loopt tot het 

einde van dit schooljaar. 

STICHTING SCHOLENGROEP RIJK 

VAN NIJMEGEN 

Kandinsky College, Nijmegen 

Per 1 november is Astrid Wassink (56) benoemd 

tot rector van het Kandinsky College te Nijmegen. 

Zij volgt Yolande Ulenaers op, die nu directeurbestuurder 

van de Scholengroep Rijk van Nijmegen 

is. Wassink werkte op het Kandinsky als conrector/ 

plaatsvervangend rector. 

ACHTERHOEK VO 

Almende College, Ulft en Silvolde 

Roelof Louwsma is per 1 februari 2016 benoemd 

tot rector van het Almende College. Hij volgt 

Jozef Geurtzen op. Louwsma is nu nog werkzaam 

als rector van Openbare Scholengemeenschap 

Graaf Engelbrecht in Breda. 

ST. SVO WOLVEGA/STEENWIJK 

RSG Tromp Meesters, Steenwijk 

Janny Visser is per 1 februari 2016 de nieuwe 

rector van RSG Tromp Meesters. Visser is op 

dit moment locatiedirecteur op Groenhorst 

Nijkerk, onderdeel van de Aeres Groep te Ede. 

Visser volgt rector/bestuurder Johan Timmermans 

op, die met pensioen is gegaan. 

ONDERWIJSSTICHTING 

ZELFSTANDIGE GYMNASIA (OSZG) 

Gymnasium Felisenum, Velsen-Zuid 

Marcel Kemper wordt met ingang van 1 maart 

2016 rector van het Gymnasium Felisenum 

en tevens lid van het bestuur van de OSZG. 

Kemper werkt nu als plaatsvervangend rector 

van het Murmellius Gymnasium in Alkmaar. 

ALMEERSE SCHOLEN GROEP 

Montessori Lyceum Flevoland, Almere Buiten 

Diana Kwast-Hoekstra gaat op 1 maart 2016 

aan de slag als rector van het Montessori 

Lyceum Flevoland. Zij neemt het stokje 

over van San van Donselaar. 

Colofon VO‐magazine is een uitgave van de 

VO‐raad, de sector organisatie van het voortgezet 

onderwijs. VO‐magazine verschijnt 7 keer per jaar 

in een oplage van 4.500 exemplaren. 

Redactie Cindy Curré, Ingrid Janssen, Stan Termeer 

Suzanne Visser (eind redactie), Linda Zeegers. 

Medewerkers: Martijn Laman, Hanneke van der 

Linden, Emmanuel Naaijkens, Marijke Nijboer, 

Carolien Nout, Mirjam van Teeseling en Maaike Vos. 

Redactieadres VO‐raad, Postbus 8282, 

3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00, 

redactie@vo‐raad.nl, www.vo‐raad.nl. 

Fotografie Josje Deekens, Dirk Kreijkamp 

(ook voorpagina), Hollandse Hoogte, iStockphoto 

Illustratie Robert Vulkers 

Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht 

Druk Drukkerij Damen, Werkendam 

Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam, 

T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl. 

Issn 1873-1163 

Abonnementen Besturen en de daarbij horende 

scholen, die lid zijn van de VO‐raad ontvangen het 

VO‐magazine gratis. Een abonnement kost € 75,- 

per jaar. Beëindiging van het abon ne ment dient 

schriftelijk te geschieden voor 1 juli. 


ADVERTENTIE 

Speciaal voor schoolleiders 

in het voortgezet onderwijs 

Digitalisering 

van het onderwijs 

Digitalisering speelt een grote rol in de maatschappij en komt 

ook uw school binnen: een uitdaging voor u als schoolleider. 

Hoe zet u ICT effectief in voor het onderwijs op uw school? 

Wat zijn de mogelijkheden van digitaal toetsen? En hoe 

draagt gedigitaliseerd onderwijs bij aan differentiatie in de 

klas? 

Maak bewuste keuzes op het gebied van ICT op uw 

school! 

Praktische handvatten voor 

schoolleiders 

Locatie: 

Leerhotel het Klooster, Amersfoort 

Datum: 

Donderdag 31 maart 2016 

Inschrijven: 

www.medilexonderwijs.nl/digitalisering 

Kijk eens verder op www.medilexonderwijs.nl 

Medilex Onderwijs - Congressen en cursussen voor het onderwijs 

T. (030) - 657 51 57 E. info@medilexonderwijs.nl 

MEDI0911JS_Digitalisering_VOmagazine_179,5x266,5_HIRES.indd 1 09-11-2015 11:49:15

2064589_Comeet_VO_Dec2015:2061064_Comeet_VO_april2014 12-11-2015 10:29 Pagina 1 

ADVERTENTIE 

Met scholingscertificaat 

De nieuwe 

cursusdata 

voor 2016 

2016 

Professionalisering 

financieel 

schoolmanagement 

Bezuinigingen, onderwijsvernieuwingen en horizontale verantwoording stellen 

nieuwe eisen aan de onderwijsmanager. Om bestuurders, bovenschools managers, 

schooldirecteuren, beleidsadviseurs en beleidsmedewerkers een handreiking te 

bieden bij het vormgeven van het financieel schoolmanagement organiseert 

Comeet de leergang onderwijsfinanciën. 

In deze leergang worden alle facetten van het financieel management behandeld. 

De leergang bestaat uit 4 modules van elk 2 cursusdagen. U kunt per module inschrijven. 

Module 1: Elementaire financiële kennis 

2016 donderdag 21 en vrijdag 22 januari in Eindhoven: Zalencentrum Aristo 

Module 2: Financiële kennis 

2016 dinsdag 12 en woensdag 13 januari in Zwolle: Bilderberg Grand Hotel Wientjes 

2016 dinsdag 8 en woensdag 9 maart in Eindhoven: Zalencentrum Aristo 

Module 3: Verdiepingscursus financiële kennis 

2016 donderdag 14 en vrijdag 15 januari in Ede: Zalencentrum ROVC 

2016 donderdag 10 en vrijdag 11 maart in Zwolle: Bilderberg Grand Hotel Wientjes 

2016 dinsdag 12 en woensdag 13 april in Eindhoven: Zalencentrum Aristo 

Module 4: Het maken van uw eigen financieel beleidsplan 

2016 dinsdag 15 en woensdag 16 maart in Ede: Zalencentrum ROVC 

2016 donderdag 14 en vrijdag 15 april in Zwolle: Bilderberg Grand Hotel Wientjes 

2016 dinsdag 13 en woensdag 14 september in Eindhoven: Zalencentrum Aristo 

NIEUW: 1 daagse opfriscursus Leergang Onderwijsfinanciën: 

2016 dinsdag 19 januari in Zwolle: Bilderberg Grand Hotel Wientjes 

2016 donderdag 24 maart in Eindhoven: Zalencentrum Aristo 

De cursussen kunnen ook op verzoek incompany worden uitgevoerd. 

www.comeet.nl 

De kosten van deelname aan deze tweedaagse modules zijn e 580,00 (per module); 

module 4 e 630,00; de Opfriscursus e 305,00. 

Prijs incl. lesmaterialen, koffie/thee, lunch en excl. BTW. 

Voor nadere informatie over deze cursussen verwijzen wij u naar onze website: 

www.comeet.nl 

Direct inschrijven: 

1. www.comeet.nl 

2. Stuur een e-mail naar secretariaat@comeet.nl 

3. Telefonisch via 010-2424200 

Zwolseweg 27, 2994 LB Barendrecht T: 010-2424200 E: secretariaat@comeet.nl

VO-magazine-dec-2015

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?