9. Prawo i medycyna sÄ dowa - UMP

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO
NA WYDZIALE LEKARSKIM I
ROK AKADEMICKI 2015/2016
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów VI roku
1.NAZWA PRZEDMIOTUPrawo i medycyna sądowa
2.NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej przedmiot:
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej
3 . Adres jednostki odpowiedzialnej za dydaktykę:
Adres:60-781 Poznań ul. Święcickiego 6
Tel. /Fax(61) 854-64-10(11), 866-21-58,
Strona WWW.zms.ump.edu.pl
E-mailZMS@ump.edu.pl
4.Kierownik jednostki:
Dr hab. n. med. Czesław Żaba
5. Osoba zaliczająca przedmiot w E-indeksie z dostępem do platformy WISUS
Dr hab. n. med. Czesław Żaba
6.Osoba odpowiedzialna za dydaktykę na Wydziale Lekarskim I z dostępem do
platformy WISUSdo listy studentów(koordynator przedmiotu) :
Nazwiskodr hab. n. med. Czesław Żaba
Tel. kontaktowy:(61) 854-64-10(11)
Możliwość kontaktu (dni, godz., miejsce)w poniedziałki w godz. 11.00-13.00,
Poznań ul. Święcickiego 6
E-mail:ZMS@ump.edu.pl
Osoba zastępująca lek. med. Paweł Świderski
Kontakt(61) 854-64-10(11)

7.Miejsce przedmiotu w programie studiów:Katedra i Zakład Medycyny Sądowej,
Poznań ul. Święcickiego 6
Rok:rok VI
Semestr:zimowym i letnim
8.Liczba godzin ogółem :60
liczba pkt.ECTS:4
Jednostki uczestniczące w nauczaniu
przedmiotu
Semestr zimowy liczba godzin
W Ć Ćwiczenia
kategoria
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej 15 45 B
S
Razem:
Jednostki uczestniczące w nauczaniu
przedmiotu
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej
Semestr letni liczba godzin
W Ć Ćwiczenia
kategoria
S
Razem: 15 45 B
9 .Cel nauczania przedmiotu
Podstawy prawa karnego, cywilnego i rodzinnego, regulacje prawne dotyczące
wykonywania zawodu lekarza – odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa;
orzecznictwo sądowo-lekarskie, tanatologia, toksykologia sądowo-lekarska, genetyka
sądowa.
Efekt kształcenia – umiejętności i kompetencje:
Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się przepisami
regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej, interpretacji
artykułów kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz
zasad odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i prawidłowego
wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia,
ustalenia orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci,
rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału
biologicznego do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i toksykologicznych,

w czasie sekcji zwłok, przeprowadzania badania poszkodowanego, sporządzania
opinii sądowo-lekarskiej dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego,
przeprowadzania badania i oceny klinicznej osoby nietrzeźwej.
10.SYLABUS
zna praw pacjenta, podstaw wykonywania zawodu lekarza, funkcjonowania samorządu
lekarskiego, GW7,
zna obowiązki prawne lekarza w zakresie stwierdzenia zgonu, GW9,
zna regulacje dotyczące eksperymentu medycznego oraz prowadzenia innych badań
medycznych, GW10;
zna regulacje prawne dotyczące przeszczepów, sztucznej prokreacji, aborcji, zabiegów
estetycznych, leczenia paliatywnego, chorób psychicznych, GW11,
zna zasady prawa farmaceutycznego, GW12,
zna zasady tajemnicy lekarskiej, prowadzenia dokumentacji medycznej, odpowiedzialności
karnej, cywilnej i zawodowej lekarza, GW13,
identyfikuje sytuacje, w których dochodzi do konfliktów pomiędzy wartościami i zasadami
odnoszącymi się do wykonywania zawodu lekarza oraz udzielania świadczeń zdrowotnych,
oraz przedstawia uzasadnienie podejmowanych decyzji, GW15,
zna podstawy prawne i zasady przeprowadzania sądowo – lekarskiej sekcji zwłok,
stosowania w określonych przypadkach dodatkowych technik sekcyjnych. oraz pośmiertnych
badań obrazowych, GW16,
zna zadania i sposób postępowania lekarza podczas oględzin zwłok na miejscu ich
ujawnienia, GW17,
zna i rozumie zasady szacowania czasu zgonu na podstawie znamion śmierci, GW18,
zna i rozumie definicję śmierci gwałtownej oraz nagłego zgonu z przyczyn chorobowych
samoistnych, GW19,
zna definicję dzieciobójstwa i zasady przeprowadzania sekcji sądowo – lekarskich w takich
przypadkach GW20,zna zasady diagnostyki sądowo – lekarskiej i opiniowania w przypadkach
dotyczących rekonstrukcji okoliczności wypadku drogowego, GW21,
zna i rozumie różnicę pomiędzy pojęciami urazu a obrażenia, GW22,
zna podstawy prawne i medyczne opiniowania na temat skutku biologicznego dla potrzeb
postępowania karnego, GW23,
zna rolę dokumentacji klinicznej i zasady opiniowania sądowo – lekarskiego na temat
uszczerbku na zdrowiu dla potrzeb cywilnych i odszkodowawczych, GW24,
zna zasady opiniowania sądowo – lekarskiego na temat zdolności do udziału w czynnościach
procesowych, GW25,
zna pojęcie błędu medycznego i rozumie zasady opiniowania sądowo – lekarskiego w takich
przypadkach, GW26,
zna najczęstsze przyczyny błędów medycznych, GW27,
zna zasady pobierania materiału do badań toksykologicznych i hemogenetycznych GW27
Umiejętności absolwent:
potrafi odnaleźć odpowiednie akty prawne zawierające normy dotyczące udzielania
świadczeń zdrowotnych i wykonywania zawodu lekarza, GU4,
potrafi wyjaśnić osobom korzystającym ze świadczeń medycznych, ich podstawowe
uprawnienia oraz podstawy prawne udzielania tych świadczeń,GU5,

potrafi podczas udzielania nagłej pomocy podjąć starania o niezacieranie istotnych śladów
kryminalistycznych, nie kolidujące z podstawowym celem interwencji medycznej (ratowanie
życia ? zdrowia), GU6,
potrafi podczas badania dziecka, rozpoznać zachowania i objawy wskazujące na możliwość
wystąpienia przemocy wobec dzieci, GU7,
uwzględnia we własnych działaniach klinicznych zachowania pozwalające na uniknięcie
popełnienia błędu medycznego, GU8,
przygotowuje zgodnie z zasadami miejsce pobrania krwi do badań toksykologicznych w
celach procesowych, GU9,
pobiera i dokonuje zabezpieczenia materiału do badania hemogenetycznego,
z uwzględnieniem ochrony przed kontaminacją, GU10.
SYLABUS
Nazwa
przedmiotu/modułu
Wydział
Nazwa kierunku studiów
Poziom kształcenia
Forma studiów
Język przedmiotu
Wydział Lekarski I
Wydział Lekarski I
jednolite magisterskie
stacjonarna, dzienna
polski
Prawo i medycyna sądowa
Rodzaj przedmiotu obowiązkowy fakultatywny
Rok studiów/semestr
Liczba godzin zajęć
dydaktycznych z
podziałem na formy
prowadzenia zajęć
Założenia i cele
przedmiotu
I II III IV V
VI
1 2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12
60, w tym: 15 - wykłady, 0 - seminaria, 45 – ćwiczenia, .... – fakultety
Podstawy prawa karnego, cywilnego i rodzinnego, regulacje prawne dotyczące
wykonywania zawodu lekarza – odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa;
orzecznictwo sądowo-lekarskie, tanatologia, toksykologia sądowo-lekarska,
genetyka sądowa.
Symbol
efektów
kształcenia
zgodnie ze
standardami
GW7
GW9
OPIS KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
WIEDZA (ZGODNIE ZE SZCZEGÓŁOWYMI EFEKTAMI
KSZTAŁCENIA)
zna praw pacjenta, podstaw wykonywania zawodu lekarza,
funkcjonowania samorządu lekarskiego,
zna obowiązki prawne lekarza w zakresie stwierdzenia zgonu,
Metody weryfikacji
osiągnięcia
zamierzonych efektów
kształcenia:

zna regulacje dotyczące eksperymentu medycznego oraz
prowadzenia innych badań medycznych, GW10,
zna regulacje prawne dotyczące przeszczepów, sztucznej
prokreacji, aborcji, zabiegów estetycznych, leczenia paliatywnego,
chorób psychicznych, GW11,
zna zasady prawa farmaceutycznego, GW12,
zna zasady tajemnicy lekarskiej, prowadzenia dokumentacji
medycznej, odpowiedzialności karnej, cywilnej i zawodowej
lekarza, GW13,
identyfikuje sytuacje, w których dochodzi do konfliktów
pomiędzy wartościami i zasadami odnoszącymi się do
wykonywania zawodu lekarza oraz udzielania świadczeń
zdrowotnych, oraz przedstawia uzasadnienie podejmowanych
decyzji, GW15,
zna podstawy prawne i zasady przeprowadzania sądowo –
lekarskiej sekcji zwłok, stosowania w określonych przypadkach
dodatkowych technik sekcyjnych. oraz pośmiertnych badań
obrazowych, GW16,
zna zadania i sposób postępowania lekarza podczas oględzin
zwłok na miejscu ich ujawnienia, GW17,
zna i rozumie zasady szacowania czasu zgonu na podstawie
znamion śmierci, GW18,
zna i rozumie definicję śmierci gwałtownej oraz nagłego zgonu z
przyczyn chorobowych samoistnych, GW19,
zna definicję dzieciobójstwa i zasady przeprowadzania sekcji
sądowo – lekarskich w takich przypadkach GW20,zna zasady
diagnostyki sądowo – lekarskiej i opiniowania w przypadkach
dotyczących rekonstrukcji okoliczności wypadku drogowego,
GW21,
zna i rozumie różnicę pomiędzy pojęciami urazu a obrażenia,
GW22,
zna podstawy prawne i medyczne opiniowania na temat skutku
biologicznego dla potrzeb postępowania karnego, GW23,
zna rolę dokumentacji klinicznej i zasady opiniowania sądowo –
lekarskiego na temat uszczerbku na zdrowiu dla potrzeb cywilnych
i odszkodowawczych, GW24,
zna zasady opiniowania sądowo – lekarskiego na temat zdolności
do udziału w czynnościach procesowych, GW25,
zna pojęcie błędu medycznego i rozumie zasady opiniowania
sądowo – lekarskiego w takich przypadkach, GW26,
zna najczęstsze przyczyny błędów medycznych, GW27,
zna zasady pobierania materiału do badań toksykologicznych i

hemogenetycznych, GW27,
UMIEJĘTNOŚCI (ZGODNIE ZE SZCZEGÓŁOWYMI
EFEKTAMI KSZTAŁCENIA)
GU4
potrafi odnaleźć odpowiednie akty prawne zawierające normy
dotyczące udzielania świadczeń zdrowotnych i wykonywania
zawodu lekarza,
potrafi wyjaśnić osobom korzystającym ze świadczeń
medycznych, ich podstawowe uprawnienia oraz podstawy prawne
udzielania tych świadczeń;GU5,
potrafi podczas udzielania nagłej pomocy podjąć starania o
niezacieranie istotnych śladów kryminalistycznych, nie kolidujące
z podstawowym celem interwencji medycznej (ratowanie życia ?
zdrowia), GU6,
potrafi podczas badania dziecka, rozpoznać zachowania i objawy
wskazujące na możliwość wystąpienia przemocy wobec dzieci,
GU7,
uwzględnia we własnych działaniach klinicznych zachowania
pozwalające na uniknięcie popełnienia błędu medycznego, GU8,
przygotowuje zgodnie z zasadami miejsce pobrania krwi do badań
toksykologicznych w celach procesowych, GU9,
pobiera i dokonuje zabezpieczenia materiału do badania
hemogenetycznego, z uwzględnieniem ochrony przed
kontaminacją, GU10.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE (ZGODNIE Z OGÓLNYMI
EFEKTAMI KSZTAŁCENIA)
Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się
przepisami regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i
Unii Europejskiej, interpretacji artykułów kodeksu karnego
dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz zasad
odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i
prawidłowego wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin
zwłok w miejscu ich ujawnienia, ustalenia orientacyjnego czasu
zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci, rozpoznawania i
różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału
biologicznego do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i
toksykologicznych, w czasie sekcji zwłok, przeprowadzania
badania poszkodowanego, sporządzania opinii sądowo-lekarskiej

dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego, przeprowadzania
badania i oceny klinicznej osoby nietrzeźwej.
PUNKTY ECTS 4
TREŚCI MERYTORYCZNE PRZEDMIOTU:
Tematyka
Program nauczania przedmiotu medycyny sądowej
Tanatologia
ogólna
Śmierć
z przyczyn
naturalnych
Obrażenia ciała
i śmierć
wskutek urazu
mechanicznego
Uduszenie
gwałtowne
Tanatologia sądowo-lekarska
1. Pojęcie śmierci.
2. Okoliczności, w jakich może dojść do śmierci – z punktu widzenia ustawy
karnej.
3. Śmierć kliniczna.
4. Śmierć pozorna.
5. Śmierć biologiczna.
6. Zjawisko śmierci a przeszczepianie narządów.
7. Znamiona śmierci biologicznej całego ustroju.
8. Późne zmiany pośmiertne.
9. Pojęcie śmierci.
10.Ogólny podział rodzajów śmierci.
11.Segregacja przyczyn śmierci.
12.Zbieg przyczyn śmierci.
13.Odczyny postwitalne (interletalne).
14.Określanie czasu śmierci.
15.Oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia.
16.Sądowo-lekarskie oględziny i sekcja zwłok
1. Niektóre trudności diagnostyczne.
2. Śmierć naturalna osób dorosłych.
3. Śmierć dzieci i młodzieży.
4. Ocena niespodziewanego zgonu nagłego z przyczyn naturalnych.
1. Obrażenia wywoływane narzędziami ostrymi.
2. Obrażenia spowodowane narzędziami tępymi.
3. Uszkodzenia narządów wewnętrznych w następstwie urazów
mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem aspektów wypadków
drogowych i z udziałem pojazdów szynowych. Rekonstrukcja przebiegu
wypadków drogowych.
1. Przebieg procesu duszenia się i jego objawy.
2. Obraz sekcyjny śmierci wskutek uduszenia.
3. Niektóre dane dotyczące wymiany gazowej w płucach.
4. Zatkanie otworów nosowych i jamy ustnej.
5. Zamknięcie krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciało obce.
6. Unieruchomienie klatki piersiowej.
7. Utonięcie.
8. Śmierć w wodzie.
9. Zagardlenie:
• powieszenie
• zadzierzgnięcie
• zadławienie.
ćw
ćw
ćw
ćw
Form
a(wyk
łady,s
emina
riu,,
ćwicz
enia,
zaj.fa
kultat
ywne,
itp…)

Rażenie prądem
elektrycznym
lub piorunem
Postrzałowe
uszkodzenia
ciała
Opiniowanie
w sprawach
karnych. Karna
odpowiedzialność
zawodów
medycznych
Opiniowanie
w sprawach
cywilnoodszkodowawczych.
Cywilna
odpowiedzialność
zawodów
medycznych
Opinie sądowolekarskie
w Prawie Pracy
Regulacje prawne
zawodu lekarza.
Odpowiedzialnośćzawodowa
lekarzy.
10. Śmierć w ciasnej przestrzeni.
11. Choroba kesonowa.
1. Znamię prądu elektrycznego. Patomechanizm zgonu. ćw
1. Broń palna.
2. Amunicja.
3. Rany i uszkodzenia postrzałowe.
4. Postrzały pociskiem odbitym.
5. Otwory wlotowe i wylotowe.
6. Ocena odległości strzału.
Orzecznictwo sądowo-lekarskie
1. Rola biegłego i zasady powoływania w świetle przepisów Kodeksu
Postępowania Karnego.
2. Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu ze szczególnym uwzględnieniem:
a. zabójstwa i pobicia ze skutkiem śmiertelnym
b. dzieciobójstwa
c. eutanazji
d. przerwania ciąży.
3. Zasady opracowywania opinii sądowo-lekarskich dotyczących oceny
skutków i mechanizmu powstania obrażeń ciała.
4. Karna odpowiedzialność w związku z wykonywaniem zawodu w świetle
obowiązujących przepisów prawa. Błąd medyczny, niepowodzenie
lekarskie, powikłania. Działanie bez zgody pacjenta.
5. Przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności ze szczególnym uwzględnieniem
czynów nierządnych i lubieżnych. Zasady dotyczące przeprowadzania
badania pokrzywdzonego i opiniowania sądowo-lekarskiego.
6. Dziecko jako ofiara przestępstw. Zespół dręczonego dziecka.
1. Zdrowie jako dobro ogólne w rozumieniu Kodeksu Cywilnego.
2. Tajemnica zawodowa w przepisach Kodeksu Cywilnego.
3. Odpowiedzialność cywilna zakładów publicznej służby zdrowia.
Pracownicy służby zdrowia jako funkcjonariusze państwowi.
4. Prawa pacjenta oraz odpowiedzialność służby zdrowia za niewłaściwe
zachowanie w stosunku do pacjenta.
5. Zasady ustalania odpowiedzialności cywilnej i zawodowej w związku z
wykonywaniem zawodu- wina umyślna, błąd, wina bezimienna,
prawdopodobieństwo zawinienia.
6. Zasady opracowywania opinii sądowo- lekarskich dotyczących skutków
urazów, możliwości wykonywania pracy, rokowań, kosztów leczenia,
nawiązki za ból.
7. Cywilno-prawne aspekty działania prywatnych placówek leczniczych.
8. Ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej wykonywania zawodów
medycznych.
1. Medyczny aspekt wypadku przy pracy w świetle obowiązujących
przepisów prawnych dotyczących odszkodowań.
2. Choroby zawodowe.
1. Legalność zabiegu medycznego
2. Prawo wykonywania zawodu.
3. Prawa i obowiązki lekarzy w świetle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy
o Izbach lekarskich
4. Odpowiedzialność zawodowa. Zasady funkcjonowania Rzecznika
Odpowiedzialności Zawodowej i Sądu Lekarskiego.
ćw
ćw
w
w
w

Kodeks Etyki
Lekarskiej
Dokumentacja
medyczna w
świetle obowiązujących
przepisów
prawa
Hemogenetyka
sądowolekarska
Badanie śladów
biologicznych
w celach dowodowych
i identyfikacyjnych
Przeszczepianie
narządów
Toksykologia
ogólna
1. Wymogi formalne stawiane dokumentacji medycznej.
2. Rodzaje dokumentacji medycznej.
3. Zasady przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej.
4. Najczęściej występujące uchybienia w dokumentacji lekarskiej.
Hemogenetyka sądowo-lekarska
1. Dochodzenie spornego ojcostwa:
a. podstawy prawne zaprzeczenia ojcostwa;
b. podstawy prawne ustalenia ojcostwa.
2. Badania serohematologiczne w dochodzeniu spornego ojcostwa:
a. teoretyczne zasady dziedziczenia cech serologicznych;
b. układy grupowe związane z antygenami krwinek czerwonych;
c. zróżnicowanie w obrębie białek surowicy krwi;
polimorfizm enzymów erytrocytarnych.
3. Badania genetyczne:
a. polimorfizm DNA
b. metodyka badań RFPL (rodzaje sond molekularnych i ich
znakowanie)
c. zastosowanie metody PCR w dochodzeniu ojcostwa.
1. Klasyczne metody zabezpieczania i badania śladów biologicznych:
a. ślady krwawe
b. plamy nasienia
c. plamy wydzielin
d. włosy i kości.
2. Zastosowanie genetycznej metody PCR do badania śladów:
a. izolacja DNA ze śladu
b. układu VNTR i STR
c. wykorzystanie układów multikompleksowych.
3. Interpretacja wyników w badaniu śladów biologicznych – materiał
porównawczy.
1. Zagadnienia prawne związane z przeszczepianiem narządów:
a) definicja i zasady stwierdzania śmierci obywatelskiej
b) prawne pojęcie dawcy (zwłoki i osoby żyjące). Transplantologia a
religie.
2. Zastosowanie układu HLA do celów transplantacji.
Toksykologia sądowo-lekarska
1. Podstawowe terminy: trucizna, substancja szkodliwa, ksenobioty, zatrucie,
toksyczność, rodzaje zatruć.
2. Współzależność działania biologicznego i dawki, czynniki wpływające na
szybkość działania trucizny.
3. Podstawy biochemiczno- kinetyczne, dotyczące wchłaniania,
przemieszczania się i kumulacji trucizn w organizmie.
4. Biotransformacja ksenobiotyków, rodzaje interakcji oraz ogólne
systemowe mechanizmy działania toksycznego.
5. Sposób pobierania i zabezpieczania oraz przesyłania materiału
biologicznego oraz dowodów rzeczowych do badań toksykologicznosądowych
(w przypadkach podejrzenia o zatrucie i podczas ekshumacji).
6. Ustawodawstwo toksykologiczne: ustawy i zarządzenia dotyczące
dystrybucji trucizn, środków odurzających, ochrony roślin oraz
w
ćw
ćw
ćw
ćw

Toksykologia
szczegółowa
Alkohologia
sądowolekarska
Badania
antropologiczne
szkieletu
Ustalanie
tożsamości
zwłok i
szczątków
ludzkich
używanych do dezynfekcji i deratyzacji.
1. Aktualna struktura zatruć – rozmiary i skutki przypadków intoksykacji w
kazuistyce Zakładu i w Polsce.
2. Toksykologia leków w aspekcie zatruć przestępczych, ostrych działań
niepożądanych, uzależnień lekowych, narkomanii, dopingu
farmakologicznego, a w szczególności ograniczeń zdolności
psychofizycznych kierowców.
3. Toksykologia związków nieorganicznych:
a. metale i ich sole (arsen, bar, kadm, ołów, rtęć, potas)
b. gazy trujące (tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki,
cyjanowodór, tlenki azotu, fluorowce)
c. substacje żrące (kwasy i ługi).
4. Toksykologia związków organicznych:
a. alkohole: metylowy, etylowy; alkohole wyższe
b. glikole: etylenowy, dietylenowy, propylenowy
c. węglowodory aromatyczne i alifatyczne: benzen, toluen, ksylen
d. składniki benzyny i nafty
e. węglowodory halogenoalifatyczne: chloroform, czterochlorek węgla,
trichloroetylen.
5. Toksykologia środków ochrony roślin i stosowanych w rolnictwie
w rolnictwie.
6. Toksykologia innych niebezpiecznych ksenobiotyków:
a. pochodne kwasu fluorooctowego
b. trucizny naturalne: grzyby, jady gadów i owadów.
1. Rozmiary i skutki nadużywania alkoholu etylowego, zamienników
alkoholowych oraz interakcji alkoholu i leków w aspekcie patologii
społecznej (alkoholizm, pijaństwo, uzależnienie).
2. Teoretyczny i praktyczny model oddziaływań alkoholu etylowego na
organizm człowieka (metabolizm i farmakokinetyka alkoholu etylowego).
3. Ocena stanu trzeźwości osoby badanej- metody ilościowej analizy
alkoholu etylowego w płynach ustrojowych i interpretacja wyników.
4. Wartość dowodowa i interpretacja wyników obliczeń pro- i
retrospektywnych dla celów opiniodawczych stanów trzeźwości.
Antropologia sądowa
1. Metody wykorzystywane w ustaleniu:
a. płci;
b. wieku;
c. pomiarów kości długich i rekonstrukcji wzrostu;
1.Ustalanie tożsamości zwłok nie objętych zmianami pośmiertnymi – w
oparciu o zdjęcia fotograficzne i zapis wideo.
2. Metody identyfikacji w oparciu o cechy kośćca:
a. rekonstrukcja przybliżonego wizerunku osoby zmarłej na podstawie
kości czaszki (metodą komputerową) z opracowaniem rysopisu osoby;
b. porównawcze badania metodą superprojekcji – w oparciu o badaną
czaszkę i z wykorzystaniem zdjęć fotograficznych osoby (zdjęcia
dowodowe, paszportowe, sygnalityczne, okazjonalne);
c. porównawcze badania odontologiczne - badania cech uzębienia
czaszki i badania porównawcze z wykorzystaniem dokumentacji
stomatologicznej (z leczenia zapobiegawczego, ortodontycznego,
protetycznego itp.);
d. porównawcze badania radiologiczne - badania z wykorzystaniem
ćw
ćw
ćw
ćw

Ustalanie
tożsamości
osób żywych
zdjęć radiologicznych (czaszki, zębów, kości szkieletu
postkranialnego);
1. Identyfikacja osób na podstawie zapisu wideo – nagrania VHS i w
technologii cyfrowej, z monitoringu.
ćw
LITERATURA PODSTAWOWA I UZUPEŁNIAJĄCA:
1. Żaba Cz.: Wybrane zagadnienia z medycyny sądowej. Wydawnictwo UMP, 2014r.
2. Raszeja S., Nasiłowski W, Markiewicz J. Medycyna Sądowa - podręcznik dla studentów. PZWL,
Warszawa 1997r.
3. E. Chróścielewski, S. Raszeja: Sekcja zwłok; technika z uwzględnieniem metodyki sądowo-lekarskiej
i wskazówek diagnostycznych.
4. DiMaio V.J., DiMaio D. pod redakcją B. Światek i Z. Przybylskiego: Medycyna Sądowa. Urban
&Parnerzy Wrocław 2003r.
5. Jakliński A., Marek Z.: Medycyna Sądowa dla prawników. Kantor wydawniczy Zakamycze s.c
Kraków, 1996r.
6. Seńczuk W.: Toksykologia współczesna. PZWL Warszawa 2005 – rozdział 20 – Roman Wachowiak
– Toksykologia sądowa.
- uzupełniająca:
1. Nestorowicz M.:Prawo medyczne, TNOiK 2007.
2. Kubiak R.: Prawomedyczne. Warszawa 2008.
3. Filar M.: PrawoMedyczne, Wrocław: Urban & Partner; 2003.
WARUNKI UZYSKANIA ZALICZENIA: po zakończeniu wykładów i po odrobieniu bloku ćwiczeń
– egzamin testowy (60 pytań wielokrotnego wyboru, czas trwania egzaminu 1 godz.) - będą
przewidziane 3 terminy egzaminu w ciągu roku akademickiego i dodatkowo w czerwcu oraz we
wrześniu terminy poprawkowe. Terminy egzaminów będą ustalone później w porozumieniu ze starostą
roku. Warunkiem zaliczenia egzaminu jest udzielenie poprawnej odpowiedzi na 36 pytań. Progi
punktowe na oceny z egzaminu są następujące: 36-40 pkt. = 3,0; 41-45 pkt = 3,5; 46-50 pkt = 4,0; 51-55
pkt = 4,5; 56-60 pkt = 5,0.
11.Tematyka poszczególnych wykładów, ćwiczeń i seminariów
Wykłady - Semestr zimowy
Tematyka wykładów
Imię i nazwisko osoby
prowadzącej zajęcia

Wykład 1.
Wprowadzenie. Nowoczesne techniki
obrazowania pośmiertnego w medycynie
sądowej.
dr hab. Czesław
Żaba
Wykład 2. Zagadnienia prawno-medyczne dr Krzysztof Kordel
Wykład 3.
Wykład 4.
Wykład 5.
Zagadnienia antropologii i odontologii
sądowej
Zagadnienia tanatologiczne
Zagadnienia prawno-medyczne
Zagadnienia toksykologiczne i problematyka
wypadków drogowych.
dr Dorota
Lorkiewicz-
Muszyńska
dr Janusz Kołowski
dr Marzena
Łabęcka
Dr hab. Czesław
Żaba
Tematyka ćwiczeń: semestr letni i zimowy
Osoba odpowiedzialna
Ćwiczenie 1.
zagadnienia antropologii sądowej
dr Dorota
Lorkiewicz-
Muszyńska
Ćwiczenie 2. zagadnienia prawno-medyczne dr Krzysztof Kordel
Ćwiczenie 3.
Ćwiczenie 4.
Ćwiczenie 5.
orzecznictwo sądowo-lekarskie
toksykologia sądowo-lekarska
hemogenetyka sądowo-lekarska
dr hab. Czesław
Żaba
dr hab. Czesław
Żaba
dr Małgorzata
Kordel-Koralewska
12.Organizacja zajęć:
Każda grupa studencka dzieli się (we własnym zakresie) na dwie podgrupy: jedna część
grupy ma zajęcia z tanatologii praktycznej (sekcja zwłok) od poniedziałku do piątku w
godz. 8.30 – 13.00, po uprzednim sprawdzianie wstępnym w poniedziałek o godz. 8.15
(znajomość ogólnych zasad techniki sekcyjnej i diagnostyki tanatologicznej); druga część
grupy ma zajęcia od poniedziałku do piątku.
Zajęcia odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach: 8.30 – 13.00
Poniedziałek: zagadnienia antropologii sądowej,
Wtorek: zagadnienia prawno-medyczne,
Środka: orzecznictwo sądowo-lekarskie,
Czwartek: toksykologia sądowo-lekarska,
Piątek: hemogenetyka sądowo-lekarska.
Aktualny podział grupy studenckiej na stronie internetowej jednostki :

www.zms.ump.edu.pl
REGULAMIN ZAJĘĆ:
1. Zajęcia dydaktyczne są obowiązkowe i obejmują ćwiczenia.
2. Dopuszcza się jedynie jedną nieobecność usprawiedliwioną przez lekarza lub spowodowaną
ważnymi wydarzeniami losowymi. Nieobecność na zajęciach należy zaliczyć u asystenta
prowadzącego.
3. Zajęcia odbywają się wg harmonogramu i godzin ustalonych dla poszczególnych grup
studentów przez Dziekanat Wydziału Lekarskiego I. Plan zajęć dla każdej grupy studenckiej
podany jest na tablicy ogłoszeń Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu.
4. Tematy zajęć obowiązkowych (ćwiczeń) podane są do informacji studentów na tablicy ogłoszeń
Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu.
5. Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia końcowego przedmiotu jest wcześniejsze uzyskanie
zaliczenia wszystkich zajęć.
6. Student ma prawo do dwukrotnego poprawiania końcowego zaliczenia. Dalsze zaliczenie
przedmiotu może odbywać się po uzyskaniu zgody kierownika Katedry i Zakładu.
7. Wszelkie sprawy dydaktyczne można wyjaśniać u osoby odpowiedzialnej za dydaktykę
Wydziału Lekarskiego I – dr hab. Czesław Żaba; e-mail:zms@ump.edu.pl .
PROGRAM ZAJĘĆ:
przedmiotu medycyny sądowej
Tanatologia
ogólna
Śmierć
z przyczyn
naturalnych
Obrażenia ciała
i śmierć
wskutek urazu
Tanatologia sądowo-lekarska
17.Pojęcie śmierci.
18.Okoliczności, w jakich może dojść do śmierci – z punktu widzenia ustawy
karnej.
19.Śmierć kliniczna.
20.Śmierć pozorna.
21.Śmierć biologiczna.
22.Zjawisko śmierci a przeszczepianie narządów.
23.Znamiona śmierci biologicznej całego ustroju.
24.Późne zmiany pośmiertne.
25.Pojęcie śmierci.
26.Ogólny podział rodzajów śmierci.
27.Segregacja przyczyn śmierci.
28.Zbieg przyczyn śmierci.
29.Odczyny postwitalne (interletalne).
30.Określanie czasu śmierci.
31.Oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia.
32.Sądowo-lekarskie oględziny i sekcja zwłok
5. Niektóre trudności diagnostyczne.
6. Śmierć naturalna osób dorosłych.
7. Śmierć dzieci i młodzieży.
8. Ocena niespodziewanego zgonu nagłego z przyczyn naturalnych.
4. Obrażenia wywoływane narzędziami ostrymi.
5. Obrażenia spowodowane narzędziami tępymi.
6. Uszkodzenia narządów wewnętrznych w następstwie urazów
ćw
ćw
ćw

mechanicznego
Uduszenie
gwałtowne
Rażenie prądem
elektrycznym
lub piorunem
Postrzałowe
uszkodzenia
ciała
Opiniowanie
w sprawach
karnych. Karna
odpowiedzialność
zawodów
medycznych
mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem aspektów wypadków
drogowych i z udziałem pojazdów szynowych. Rekonstrukcja przebiegu
wypadków drogowych.
12. Przebieg procesu duszenia się i jego objawy.
ćw
13. Obraz sekcyjny śmierci wskutek uduszenia.
14. Niektóre dane dotyczące wymiany gazowej w płucach.
15. Zatkanie otworów nosowych i jamy ustnej.
16. Zamknięcie krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciało obce.
17. Unieruchomienie klatki piersiowej.
18. Utonięcie.
19. Śmierć w wodzie.
20. Zagardlenie:
• powieszenie
• zadzierzgnięcie
• zadławienie.
21. Śmierć w ciasnej przestrzeni.
22. Choroba kesonowa.
2. Znamię prądu elektrycznego. Patomechanizm zgonu. ćw
7. Broń palna.
8. Amunicja.
9. Rany i uszkodzenia postrzałowe.
10.Postrzały pociskiem odbitym.
11.Otwory wlotowe i wylotowe.
12.Ocena odległości strzału.
Orzecznictwo sądowo-lekarskie
7. Rola biegłego i zasady powoływania w świetle przepisów Kodeksu
Postępowania Karnego.
8. Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu ze szczególnym uwzględnieniem:
a. zabójstwa i pobicia ze skutkiem śmiertelnym
b. dzieciobójstwa
c. eutanazji
d. przerwania ciąży.
9. Zasady opracowywania opinii sądowo-lekarskich dotyczących oceny
skutków i mechanizmu powstania obrażeń ciała.
10. Karna odpowiedzialność w związku z wykonywaniem zawodu w świetle
obowiązujących przepisów prawa. Błąd medyczny, niepowodzenie
lekarskie, powikłania. Działanie bez zgody pacjenta.
11. Przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności ze szczególnym uwzględnieniem
czynów nierządnych i lubieżnych. Zasady dotyczące przeprowadzania
badania pokrzywdzonego i opiniowania sądowo-lekarskiego.
12. Dziecko jako ofiara przestępstw. Zespół dręczonego dziecka.
ćw
ćw
Opiniowanie
w sprawach
cywilnoodszkodowawczych.
Cywilna
odpowiedzialność
zawodów
9. Zdrowie jako dobro ogólne w rozumieniu Kodeksu Cywilnego.
10. Tajemnica zawodowa w przepisach Kodeksu Cywilnego.
11. Odpowiedzialność cywilna zakładów publicznej służby zdrowia.
Pracownicy służby zdrowia jako funkcjonariusze państwowi.
12. Prawa pacjenta oraz odpowiedzialność służby zdrowia za niewłaściwe
zachowanie w stosunku do pacjenta.
13. Zasady ustalania odpowiedzialności cywilnej i zawodowej w związku z
wykonywaniem zawodu- wina umyślna, błąd, wina bezimienna,
w

medycznych
Opinie sądowolekarskie
w Prawie Pracy
Regulacje prawne
zawodu lekarza.
Odpowiedzialnośćzawodowa
lekarzy.
Kodeks Etyki
Lekarskiej
Dokumentacja
medyczna w
świetle obowiązujących
przepisów
prawa
Hemogenetyka
sądowolekarska
Badanie śladów
biologicznych
w celach dowodowych
i identyfikacyjnych
Przeszczepianie
narządów
prawdopodobieństwo zawinienia.
14. Zasady opracowywania opinii sądowo- lekarskich dotyczących skutków
urazów, możliwości wykonywania pracy, rokowań, kosztów leczenia,
nawiązki za ból.
15. Cywilno-prawne aspekty działania prywatnych placówek leczniczych.
16. Ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej wykonywania zawodów
medycznych.
3. Medyczny aspekt wypadku przy pracy w świetle obowiązujących
przepisów prawnych dotyczących odszkodowań.
4. Choroby zawodowe.
5. Legalność zabiegu medycznego
6. Prawo wykonywania zawodu.
7. Prawa i obowiązki lekarzy w świetle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy
o Izbach lekarskich
8. Odpowiedzialność zawodowa. Zasady funkcjonowania Rzecznika
Odpowiedzialności Zawodowej i Sądu Lekarskiego.
5. Wymogi formalne stawiane dokumentacji medycznej.
6. Rodzaje dokumentacji medycznej.
7. Zasady przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej.
8. Najczęściej występujące uchybienia w dokumentacji lekarskiej.
Hemogenetyka sądowo-lekarska
4. Dochodzenie spornego ojcostwa:
a. podstawy prawne zaprzeczenia ojcostwa;
b. podstawy prawne ustalenia ojcostwa.
5. Badania serohematologiczne w dochodzeniu spornego ojcostwa:
d. teoretyczne zasady dziedziczenia cech serologicznych;
e. układy grupowe związane z antygenami krwinek czerwonych;
f. zróżnicowanie w obrębie białek surowicy krwi;
polimorfizm enzymów erytrocytarnych.
6. Badania genetyczne:
d. polimorfizm DNA
e. metodyka badań RFPL (rodzaje sond molekularnych i ich
znakowanie)
f. zastosowanie metody PCR w dochodzeniu ojcostwa.
1. Klasyczne metody zabezpieczania i badania śladów biologicznych:
a. ślady krwawe
b. plamy nasienia
c. plamy wydzielin
d. włosy i kości.
2. Zastosowanie genetycznej metody PCR do badania śladów:
a. izolacja DNA ze śladu
b. układu VNTR i STR
c. wykorzystanie układów multikompleksowych.
3. Interpretacja wyników w badaniu śladów biologicznych – materiał
porównawczy.
3. Zagadnienia prawne związane z przeszczepianiem narządów:
a) definicja i zasady stwierdzania śmierci obywatelskiej
b) prawne pojęcie dawcy (zwłoki i osoby żyjące). Transplantologia a
w
w
w
ćw
ćw
ćw

Toksykologia
ogólna
Toksykologia
szczegółowa
Alkohologia
sądowolekarska
Badania
antropologiczne
szkieletu
religie.
4. Zastosowanie układu HLA do celów transplantacji.
Toksykologia sądowo-lekarska
7. Podstawowe terminy: trucizna, substancja szkodliwa, ksenobioty, zatrucie,
toksyczność, rodzaje zatruć.
8. Współzależność działania biologicznego i dawki, czynniki wpływające na
szybkość działania trucizny.
9. Podstawy biochemiczno- kinetyczne, dotyczące wchłaniania,
przemieszczania się i kumulacji trucizn w organizmie.
10. Biotransformacja ksenobiotyków, rodzaje interakcji oraz ogólne
systemowe mechanizmy działania toksycznego.
11. Sposób pobierania i zabezpieczania oraz przesyłania materiału
biologicznego oraz dowodów rzeczowych do badań toksykologicznosądowych
(w przypadkach podejrzenia o zatrucie i podczas ekshumacji).
12. Ustawodawstwo toksykologiczne: ustawy i zarządzenia dotyczące
dystrybucji trucizn, środków odurzających, ochrony roślin oraz
używanych do dezynfekcji i deratyzacji.
1. Aktualna struktura zatruć – rozmiary i skutki przypadków intoksykacji w
kazuistyce Zakładu i w Polsce.
2. Toksykologia leków w aspekcie zatruć przestępczych, ostrych działań
niepożądanych, uzależnień lekowych, narkomanii, dopingu
farmakologicznego, a w szczególności ograniczeń zdolności
psychofizycznych kierowców.
3. Toksykologia związków nieorganicznych:
d. metale i ich sole (arsen, bar, kadm, ołów, rtęć, potas)
e. gazy trujące (tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki,
cyjanowodór, tlenki azotu, fluorowce)
f. substacje żrące (kwasy i ługi).
4. Toksykologia związków organicznych:
f. alkohole: metylowy, etylowy; alkohole wyższe
g. glikole: etylenowy, dietylenowy, propylenowy
h. węglowodory aromatyczne i alifatyczne: benzen, toluen, ksylen
i. składniki benzyny i nafty
j. węglowodory halogenoalifatyczne: chloroform, czterochlorek węgla,
trichloroetylen.
7. Toksykologia środków ochrony roślin i stosowanych w rolnictwie
w rolnictwie.
8. Toksykologia innych niebezpiecznych ksenobiotyków:
a. pochodne kwasu fluorooctowego
b. trucizny naturalne: grzyby, jady gadów i owadów.
5. Rozmiary i skutki nadużywania alkoholu etylowego, zamienników
alkoholowych oraz interakcji alkoholu i leków w aspekcie patologii
społecznej (alkoholizm, pijaństwo, uzależnienie).
6. Teoretyczny i praktyczny model oddziaływań alkoholu etylowego na
organizm człowieka (metabolizm i farmakokinetyka alkoholu etylowego).
7. Ocena stanu trzeźwości osoby badanej- metody ilościowej analizy
alkoholu etylowego w płynach ustrojowych i interpretacja wyników.
8. Wartość dowodowa i interpretacja wyników obliczeń pro- i
retrospektywnych dla celów opiniodawczych stanów trzeźwości.
Antropologia sądowa
1. Metody wykorzystywane w ustaleniu:
a. płci;
ćw
ćw
ćw
ćw

Ustalanie
tożsamości
zwłok i
szczątków
ludzkich
Ustalanie
tożsamości
osób żywych
b. wieku;
c. pomiarów kości długich i rekonstrukcji wzrostu;
1. Ustalanie tożsamości zwłok nie objętych zmianami pośmiertnymi –
w oparciu o zdjęcia fotograficzne i zapis wideo.
2. Metody identyfikacji w oparciu o cechy kośćca:
a. rekonstrukcja przybliżonego wizerunku osoby zmarłej na podstawie
kości czaszki (metodą komputerową) z opracowaniem rysopisu osoby;
b. porównawcze badania metodą superprojekcji – w oparciu o badaną
czaszkę i z wykorzystaniem zdjęć fotograficznych osoby (zdjęcia
dowodowe, paszportowe, sygnalityczne, okazjonalne);
c. porównawcze badania odontologiczne - badania cech uzębienia
czaszki i badania porównawcze z wykorzystaniem dokumentacji
stomatologicznej (z leczenia zapobiegawczego, ortodontycznego,
protetycznego itp.);
d. porównawcze badania radiologiczne - badania z wykorzystaniem
zdjęć radiologicznych (czaszki, zębów, kości szkieletu
postkranialnego);
1. Identyfikacja osób na podstawie zapisu wideo – nagrania VHS i w
technologii cyfrowej, z monitoringu.
ćw
ćw
PROGRAM NAUCZANIA
Wymagania wstępne: znajomość anatomii, patologii i patofizjologii.
Przygotowanie do zajęć: znajomość ogólnych zagadnień dotyczących prawa, podstaw
tanatologii, genetyki i toksykologii.
Wymagania końcowe: znajomość tematów omawianych na wykładach i ćwiczeniach.
13.Kryteria zaliczenia przedmiotu: zaliczenie, egzamin teoretyczny i praktyczny
Egzamin teoretyczny – kryterium zaliczenia: forma egzaminu ( ustny, pisemny,
testowy) - egzamin testowy.
Egzamin praktyczny – kryterium zaliczenia:brak
Zaliczenie – kryterium zaliczenia:po zakończeniu wykładów i po odrobieniu bloku
ćwiczeń – egzamin testowy (60 pytań wielokrotnego wyboru, czas trwania egzaminu 1
godz.) - będą przewidziane 3 terminy egzaminu w ciągu roku akademickiego i dodatkowo
w czerwcu oraz we wrześniu terminy poprawkowe. Terminy egzaminów będą ustalone
później w porozumieniu ze starostą roku.
14.Literatura:

Zalecana literatura:
1. Żaba Cz.:Wybrane zagadnienia z medycyny sądowej. Wydawnictwo UMP, 2014
2. Raszeja S., Nasiłowski W, Markiewicz J.: Medycyna Sądowa - podręcznik dla
studentów. PZWL, Warszawa 1997
3. E. Chróścielewski, S. Raszeja: Sekcja zwłok; technika z uwzględnieniem metodyki
sądowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych.
4. DiMaio V.J., DiMaio D. pod redakcją Światek B., Przybylski Z.: Medycyna Sądowa.
Urban&Parnerzy Wrocław 2003r.
5. Jakliński A., Marek Z.: Medycyna Sądowa dla prawników. Kantor wydawniczy
Zakamycze s.c Kraków, 1996r.
6. Seńczuk W.: Toksykologia wspólczesna. PZWL Warszawa 2005 – rozdział 20 –
Roman Wachowiak – Toksykologia sądowa.
- uzupełniająca
1. Nestorowicz M.:Prawo medyczne, TNOiK 2007.
2. Kubiak R.: Prawomedyczne. Warszawa 2008.
3. Filar M.: PrawoMedyczne, Wrocław: Urban & Partner; 2003.
15.Studenckie koło naukowe
Opiekun koła: dr hab. med. Czesław Żaba
Tematyka: zagadnienia z medycyny sądowej i prawa medycznego.
Miejsce spotkań: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej ul. Święcickiego 6.
Poznań.
16. Podpis osoby odpowiedzialnej za nauczanie przedmiotu lub koordynatora
17. Podpisy osób współodpowiedzialnych za nauczanie przedmiotu ( w przypadku
przedmiotów koordynowanych)