Dejan Sulejmanov - Ustavn sudstvo (p.1082)

3. PRAVO NA POMO[ I POSEBNA ZA[TITA
~l. 35 st. 3 i 4
Republikata im garantira pravo na pomo{ na nemo}nite i na
nesposobnite za rabota gra|ani.
Republikata im obezbeduva posebna za{tita na invalidnite lica
i uslovi za nivno vklu~uvawe vo op{testveniot `ivot.
1. Pravoto na pomo{ Ustavot im go garantira na gra|anite nemo}ni
i nesposobni za rabota kako i posebna za{tita na invalidnite
lica kako i uslovi za nivno vklu~uvawe vo op{testveniot `ivot.
Pod poimot lica so pre~ki vo fizi~kiot i psihi~kiot razvoj,
za koi so sinonimno zna~ewe ~esto se upotrebuva i terminot hendikepirani
lica, se podrazbiraat site lica kaj koi nastanale telesni, mentalni,
senzorijalni komunikativni i bihejvioralni o{tetuvawa, nesposobnosti,
rastrojstva i hendikepi.
Pod poimite o{tetuvawa, nesposobnosti, rastrojstva i hendikepi
se podrazbiraat takvi sostojbi vrz fizi~ki i psihi~ki plan {to
kaj opredeleni lica go onevozmo`uvaat nivniot normalen psihofizi-
~ki razvoj i ottamu nivnoto vklu~uvawe vo `ivotot i rabotata vo
op{testvenata zaednica pod isti uslovi kako i drugite ~lenovi na taa
zaednica. Toa zna~i deka poradi raznovidni o{tetuvawa, nesposobnosti,
rastrojstva i hendikepi od fizi~ki i psihi~ki karakter na takvite
lica im e potrebna za{tita i sozdavawe na posebni uslovi za
nivna edukacija i rehabilitacija kako i za nivno lekuvawe i vrabotuvawe
zaradi pravilen razvoj i celosna integracija vo op{testvenata
sredina.
Pri~inite za javuvaweto na navedenite o{tetuvawa, nesposobnosti,
rastrojstva i hendikepi koi site zaedno mo`eme da gi podvedeme
pod terminot nedostatoci, mo`at da bidat herediteni (nasledni),
kongenitalni (vrodeni) i akvirirani (podocna steknati). Hereditni
se endogeni pri~ini, {to se javuvaat kaj site kategorii na lica
so pre~ki vo fizi~kiot i psihi~kiot razvoj, no najmnogu kaj mentalnata
retardacija. Kongenitalnite se isto taka endogeni pri~ini, {to,
naj~esto se javuvaat za vreme na gravidnata sostojba kaj `enata, odnosno,
od za~etokot do ra|aweto na deteto. Akvirirani se egzogeni (nadvore{ni)
pri~ni, koi nastanuvaat po ra|aweto, kako posledica na razni
zaboluvawa ili mehani~ki povredi.
So ogled na toa {to psihofizi~kite nedostatoci na ovie lica
im go onevozmo`uvaat normalniot psihofizi~ki razvoj i so ogled na
toa, normalnoto vospituvawe i obrazovanie i vklu~uvawe vo `ivotot
vo socijalnata sredina, za niv e potrebno da se obezbedi posebna za{-
tita. Pod takva za{tita se podrazbira organizirawe na nau~no zasnovana
op{testvena gri`a i pomo{ za razvoj i osposobuvawe na ovie
405