Zoran Sulejmanov - Krivicno pravo (p.770)

Prof. d-r Zoran Sulejmanov
Redoven profesor
na Univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij" - Skopje
KRIVI^NO PRAVO - OP[T DEL
1

2

ZORAN SULEJMANOV
KRIVI^NO PRAVO
OP[T DEL
Skopje, 2005
3

R E C E N Z E N T
Prof. d-r Jovan Proevski
CIP Katalogizacija vo publikacija
Narodna i univerzitetska biblioteka
"Sv. Kliment Ohridski", Skopje
343. 2 (075.8)
343. 2 (497.17) (075.8)
SULEJMANOV, Zoran
Krivi~no pravo/ Zoran Sulejmanov. -
- Skopje: Grafohartija, 2001. - 770 str. ; 24 sm
a) Krivi~no pravo - U~ebnici
b) Krivi~no pravo - Makedonija - U~ebnici
ISBN
4

P R E D G O V O R
Samo nekolku godini po prvoto izdanie na u~ebnikot Krivi~no
pravo, op{t del (2001) se sozdade potreba od negovo novo izdanie.
Iscrpenosta na prethodnoto izdanie i promenite {to vo krivi~noto
zakonodavstvo se slu~ija so novelata na KZ od 2004 se edinstvenite motivi
koi me navedoa na ovoj ~ekor so koj, se nadevam, povtorno }e go
predizvikam interesot vo nau~nata i stru~nata javnost za ovaa prolematika.
Pritoa, i ovoj pat se obidov izlo`enata materija da ja prika-
`am na na~in koj e vo funckija na {to poednostavno sovladuvawe na
osnovnite poimi i instituti na krivi~noto pravo. Toa osobeno ottamu
{to vo prv red se raboti za u~ebnik {to im e namenet na studentite
koi za prv pat se sre}avaat so ovaa materija. Pri takvata opredelba,
moite poinakvi viduvawa na teorijata i praktikata, kako i kriti~kite
zabele{ki na opredeleni krivi~nopravni instituti se svedeni
na najnu`nata mera i toa samo tamu kade {to so ogled na nivnoto
zna~ewe ne be{e mo`no da se prenebregne problematiziraweto na
nivnata sodr`ina.
Skopje, juli, 2006
Avtorot
5

6

S O D R @ I N A
_________________________________________________________________
I DEL
UVOD VO KRIVI^NOTO PRAVO
G l a v a I
POIM, PREDMET I ZADA^I NA KRIVI^NOTO PRAVO
I. POIM NA KRIVI^NOTO PRAVO .................................................... 19
II. PREDMET NA KRIVI^NOTO PRAVO ............................................ 20
III. FUNKCII NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO I
KRIVI^NOTO PRAVO .......................................................................... 23
IV. METODI NA KRIVI^NOTO PRAVO ............................................ 27
G l a v a II
KRIVI^NOTO PRAVO I DRUGITE GRANKI NA PRAVOTO
I. ODNOS NA KRIVI^NOTO PRAVO SO DRUGITE NAU^NI
DISCIPLINI ......................................................................................... 31
1. Odnos so krivi~noto procesno pravo (krivi~nata postapka) ..... 31
2. Odnos so krivi~noto izvr{no pravo - penologijata ...................... 32
3. Odnos so prekr{o~noto pravo ............................................................. 33
II. ME\UNARODNO KRIVI^NO PRAVO ............................................ 34
1. Poim na me|unarodnoto krivi~no pravo .......................................... 34
2. Razvoj na me|unarodnoto krivi~no pravo ......................................... 35
3. Me|unarodni krivi~ni dela ................................................................. 36
4. Na~ela na me|unarodnoto krivi~no pravo ....................................... 36
5. Me|unarodni konvencii ........................................................................ 37
G l a v a III
ISTORISKI RAZVOJ NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO I
KRIVI^NOTO PRAVO
I. PERIOD NA PREDDR@AVNA SOSTOJBA ..................................... 41
II. PERIOD NA STARIOT VEK ............................................................... 42
III. PERIOD NA SREDNIOT VEK ........................................................... 43
IV. PERIOD NA NOVIOT VEK ............................................................... 45
1. Razvoj na krivi~noto zakonodavstvo .................................................. 45
2. Krivi~nopravni {koli......................................................................... 46
2.1. Klasi~na {kola ............................................................................ 46
2.2. Antropolo{ka {kola ................................................................. 48
2.3.. Pozitivisti~ka {kola .............................................................. 49
2.4. Sociolo{ka {kola ...................................................................... 51
2.5. Neoklasi~na {kola ..................................................................... 52
2.6. [kolata na novata op{testvena odbrana ............................... 53
7

V. KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO NA MAKEDONIJA ......... 57
II DEL
KRIVI^EN ZAKONIK
G l a v a I
OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
I. NA^ELO NA ZAKONITOSTA ............................................................ 61
II. POIM I STRUKTURA NA KRIVI^EN ZAKONIK ................... 65
III. IZVORI NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO ..................... 68
G l a v a II
TOLKUVAWE
I. POIM NA TOLKUVAWETO ................................................................. 71
II. VIDOVI TOLKUVAWE ......................................................................... 71
1. Tolkuvawe spored subjektot ................................................................. 71
2. Tolkuvawe spored obemot ..................................................................... 72
3. Na~in na tolkuvawe ............................................................................... 73
4. Analogija .................................................................................................. 75
5. Praviloto in dubio pro mitius ............................................................... 76
G l a v a III
VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
I. VREMENSKO VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK ........... 77
II. PROSTORNO VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK .......... 80
III. EKSTRADICIJA .................................................................................... 89
1. Poim i vidovi na ekstradicija............................................................ 89
2. Pravna priroda i izvori na ekstradicijata .................................... 92
3. Na~ela na ekstradicijata ..................................................................... 94
4. Pravni pretostavki za ostvaruvawe na ekstradicija .................... 98
III DEL
KRIVI^NO DELO I KRIVI^NA ODGOVORNOST
G l a v a I
KRIVI^NO DELO
I. POIM I ELEMENTI NA KRIVI^NOTO DELO ........................ 109
1. Poim na krivi~noto delo ................................................................... 109
2. Elementi na krivi~noto delo (Op{t poim na
krivi~noto delo) ............................................................................... 110
3. Zakonsko bitie na krivi~noto delo (Poim na posebno
krivi~no delo) ................................................................................... 115
8

4. Uslovi na inkriminacija.................................................................... 116
5. Objekt na krivi~noto delo ................................................................. 117
6. Subjekt na krivi~noto delo ............................................................... 118
7. Podelba na krivi~nite dela .............................................................. 120
II. POVEDENIE NA ^OVEKOT ............................................................. 122
1. Dejstvie ................................................................................................... 122
2. Dejstvie na izvr{uvawe ...................................................................... 127
3. Nestoruvawe (propu{tawe) ............................................................... 129
4. Posledica ............................................................................................... 135
5. Pri~inost ............................................................................................... 138
III. PROTIVPRAVNOST (DEJSTVIETO KAKO
PROTIVNOST NA ZAKONSKA NORMA) .................................... 144
1. Poim i zna~ewe na protivpravnosta ............................................... 145
2. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta .................................. 149
2.1. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta od
Op{tiot del na krivi~niot zakonik ...................................... 150
a) Delo od malo zna~ewe ................................................................ 151
b) Nu`na odbrana (sudir na pravo i nepravo) .......................... 153
v) Krajna nu`da (sudir na dve prava) .......................................... 161
2.2. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta od
Posebniot del na krivi~niot zakonik ................................... 164
a) Prekinuvawe na bremenosta .................................................... 164
b) U~estvo vo tepa~ka ..................................................................... 165
v) Neovlasteno otkrivawe tajna .................................................. 165
g) Navredlivo izrazuvawe za drug ............................................... 165
d) Naredba na pretpostaveniot .................................................... 165
2.3. Osnovi zqa isklu~uvawe na protivpravnosta nadvor od
krivi~niot zakonik ..................................................................... 166
a) Dela izvr{eni vo slu`bena funkcija ................................... 167
b) Dozvolen rizik ............................................................................ 167
v) Akti izvr{eni vrz osnova na pravoto na vospituvawe ..... 167
g) Soglasnost na o{teteniot ........................................................ 168
d) Rabotewe vo inetres na o{teteniot i pretpostavena
soglasnost .................................................................................. 171
IV. STADIUMI NA IZVR[UVAWE NA
KRIVI^NOTO DELO (ITER CRIMINIS) ........................................... 171
1. Donesuvawe odluka za izvr{uvawe na krivi~no delo .................. 172
2. Podgotvitelni dejstvija ..................................................................... 172
3. Obid za krivi~no delo......................................................................... 177
4. Nepodoben obid ..................................................................................... 181
5. Dobrovolno ottka`uvawe ................................................................... 183
V. EDINSTVO NA KRIVI^NITE DELA OD
STOJALI[TE NA KAZNIVOSTA .................................................. 188
1. Stek na krivi~ni dela ......................................................................... 188
2. Prividen stek ........................................................................................ 189
9

2.1. Slu~aite na prividen stek koi proizleguvaat od
me|usebniot odnos na oddelni apstraktni ............ i konkretno
ostvareni zakonski bitija na krivi~nite dela ..................... 191
2.2. Slu~ai na prividen stek koi se odnesuvaat na vklu~uvawe
na edno krivi~no delo vo drugo isklu~ivo vrz osnova na
konkrtnata ocenka na nastanite (Inkluzija na
krivi~ni dela) .............................................................................. 194
2.3. Slu~aite na zakonsko ili pravno edinstvo na pove}e
krivi~ni dela ................................................................................ 195
10
G l a v a II
KRIVI^NA ODGOVORNOST
I. POIM I ELEMENTI NA KRIVI^NATA ODGOVORNOST ... 205
1. Poim na krivi~nata odgovornost ..................................................... 205
2. Elementi na krivi~nata odgovornost ............................................. 205
II. PRESMETLIVOST ................................................................................ 207
1. Poim na presmetlivost i nepresmetlivost ................................... 207
2. Osnov na presmetlivosta .................................................................... 208
3. Elementi na nepresmetlivosta ......................................................... 210
3.1. Metodi za utvrduvawe na nepresmetlivosta ........................ 210
3.2. Utvrduvawe na nepresmetlivosta spored KZ ....................... 211
3.3. Poim i kalsifikacija na du{evnite rastrojstva .............. 213
a) Trajna du{evna bolest ............................................................... 213
b) Privremeno du{evno zaboluvawe ........................................... 221
v) Privremena du{evna rastroenost .......................................... 223
g) Zaostanat du{even razvoj .......................................................... 226
d) Drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki ................................... 230
3.4. Nesposobnost za rasuduvawe i odlu~uvawe .......................... 230
4. Namalena presmetlivost .................................................................... 232
5. Actiones liberae in cusa .......................................................................... 239
III. VINOST ................................................................................................... 242
1. Poim i teorii za vinata ..................................................................... 243
2. Oblici na vinata .................................................................................. 248
2.1. Umisla (Dolus) ............................................................................. 249
a) Direktna umisla (Dolus directus) .............................................. 253
b) Eventualna umisla (Dolus eventualis) ....................................... 255
v) Posebni oblici na umisla ........................................................ 257
2.2. Nebre`nost (Culpa) .................................................................... 259
a) Svesna nebre`nost (Luxuria) ..................................................... 262
b) Nesvesna nebre`nost (Negligentia) .......................................... 264
3. Svest za protivpravnosta ................................................................... 266
IV. Zabluda (error) .......................................................................................... 268
1. Poim i vidovi na zabluda ................................................................... 268
2. Stvarna zabluda .................................................................................... 269

2.1. Zabluda za bitieto na deloto .................................................. 269
2.2. Zabluda za okolnostite {to ja isklu~uvaat
protivpravnosta ........................................................................... 272
2.3. Krivi~nopravno dejstvo na stvarnata zabluda .................... 273
3. Pravna zabluda ..................................................................................... 274
3.1. Zabluda za zabranetosta na deloto ......................................... 274
3.2. Zabluda za postoewe nekoja osnova za isklu~uvawe na
protivpravnosta ........................................................................... 277
V. POSEBNI SLU^AI NA KRIVI^NA ODGOVORNOST ......... 278
1. Odgovornost za pote{ka posledica ................................................. 278
2. Odgovornost za krivi~ni dela storeni preku sredstvata za
informirawe ...................................................................................... 282
G l a v a III
U^ESTVO NA POVE]E LICA VO IZVR[UVAWETO NA KRIVI^NO
DELO
I. POIM I OBLICI .................................................................................. 285
II. IZVR[ITELSTVO I SOIZVR[ITELSTVO ............................. 286
1. Izvr{itelstvo ...................................................................................... 286
2. Soizvr{itelstvo .................................................................................. 290
III. SOU^ESNI[TVO ............................................................................... 305
1. Poim i pravna priroda ........................................................................ 305
2. Pottiknuvawe ........................................................................................ 308
3. Pomagawe ................................................................................................ 313
IV DEL
KRIVI^NI SANKCII
G l a v a I
SISTEM NA KRIVI^NI SANKCII
I. POIM I VIDOVI KRIVI^NI SAKNCII ................................. 321
II. CELI NA KRIVI^NITE SANKCII ........................................... 323
III. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA KRIVI^NITE
SANKCII ................................................................................................ 339
IV. INDIVIDUALIZACIJA NA KRIVI^NITE
SANKCII ................................................................................................ 341
1. Zakonska individualizacija .............................................................. 342
2. Sudska individualizacija................................................................... 346
3. Izvr{na individualizacija............................................................... 348
11

12
G l a v a II
KAZNI
I. POIM NA KAZNI .................................................................................. 353
II. TEORII ZA OPRAVDANOSTA NA KAZNATA ......................... 354
1. Idealisti~ki teorii ........................................................................... 354
2. Teorii na op{testveniot dogovor ................................................... 356
3. Pravni (normativni teorii) ............................................................. 356
4. Sociolo{ki teorii ............................................................................. 357
III. BITIE, SU[TINA NA KAZNATA ............................................... 359
IV. TEORII ZA CELITE NA KAZNATA........................................... 362
1. Apsolutni (retributivni) teorii ................................................... 362
1.1. Teorii za bo`jata pravda ......................................................... 363
1.2. Teorii za moralnata pravda ..................................................... 363
1.3. Teorii za zakonskata pravda .................................................... 364
2. Relativni (utilitaristi~ki teorii) .............................................. 365
2.1 Teorii na generalnata prevencija .......................................... 366
2.2. Teorii na specijalnata prevencija ........................................ 367
2.3. Me{oviti (eklekti~ki) teorii .............................................. 369
V. OCENKA ZA TEORIITE ZA CELITE NA KAZNATA ........... 369
VI. VIDOVI KAZNI ................................................................................. 373
1. Kazna li{uvawe od sloboda ............................................................... 373
2. Pari~na kazna ........................................................................................ 377
3. Zabrana za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost .................. 383
4. Zabrana na upravuvawe so motorno vozilo ..................................... 385
5. Proteruvawe stranec od zemjata ....................................................... 387
VII. ODMERUVAWE NA KAZNITE ...................................................... 388
1. Op{ti pravila za odmeruvawe na kaznite...................................... 389
2. Posebni pravila za odmeruvawe na kaznite ................................... 400
2.1. Ubla`uvawe na kaznata ............................................................. 403
2.2. Osloboduvawe od kazna ............................................................. 408
2.3. Odmeruvawe na kaznata za krivi~ni dela vo stek .............. 413
2.4. Odmeruvawe na kaznata na osudeno lice ............................... 420
2.5. Presmetuvawe na pritvorot vo porane{nata kazna .......... 422
VIII. KAZNUVAWE NA PRAVNO LICE ............................................. 423
Glava III
NOVI PROCESI VO SOVREMENOTO KRIVI^NO PRAVO I
KAZNENATA POLITIKA
I. HUMANIZACIJA, INDIVIDUALIZACIJA I
RACIONALIZACIJA NA KAZNENITE MERKI .................... 427
II. DEKRIMINALIZACIJA, DEPENALIZACIJA,
DEJURIDIZACIJA I INKRIMINALIZACIJA .................... 432
1. Dekriminalizacija ............................................................................... 432

2. Depenalizacja i dejuridizacija ......................................................... 439
3. Inkriminalizacija .............................................................................. 440
III. UNIFIKACIJA I DEINSTITUCIONALIZACIJA NA
KAZNATA LI[UVAWE OD SLOBODA ....................................... 443
1. Unifikacija na kaznata li{uvawe od sloboda ............................ 443
1.1. Argumenti vo prilog na diferencijacijata na kaznata
li{uvawe od sloboda ................................................................... 444
1.2. Argumenti vo prilog na unifikacijata ................................ 445
2. Deinstitucionalizacija na kaznata li{uvawe od sloboda
(Alternativi na kaznata li{uvawe od sloboda) ....................... 448
2.1. Merki so koi se odbegnuva izrekuvaweto ili
izvr{uvaweto na kaznite li{uvawe od sloboda
(predsudski alternatrivi) ......................................................... 451
2.2. Merki koi pretstavuvaat poinakvi sankcii od kaznata
li{uvawe od sloboda (sudski alternativi) ........................... 456
2.3. Merki so koi se modificira izvr{uvaweto na kaznata
li{uvawe od sloboda (postsudski alternativi) ................... 464
G l a v a IV
ALTERNATIVNI MERKI
I. POIM I SU[TINA NA ALTERNATIVNITE MERKI ........... 449
II. VIDOVI NA ALTERNATIVNI MERKI ...................................... 480
1. Uslovna osuda ........................................................................................ 480
2. Uslovna osuda so za{titen nadzor .................................................... 472
3. Uslovno prekinuvawe na krivi~nata postapka ............................. 474
4. Op{tokorisna rabota ......................................................................... 475
5. Sudska opomena ...................................................................................... 476
6. Ku}en zatvor .......................................................................................... 478
G l a v a V
MERKI NA BEZBEDNOST
I. MERKITE NA BEZBEDNOST I NIVNIOT ODNOS SO
KAZNATA ................................................................................................. 479
II. VIDOVI MERKI NA BEZBEDNOST ............................................. 483
1. Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova ......................................................................... 483
2. Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda ..................... 486
3. Zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani ............. 488
13

G l a v a VI
KONFISKACIJA NA IMOT I IMOTNA KORIST I ODZEMAWE NA
PREDMETI
I. POIM I OSNOVNI KARAKTERISTIKI ............................... 491
II. KONFISKACIJA NA IMOT I IMOTNA KORIST ........... 492
III. ODZEMAWE NA PREDMETI ...................................................... 495
G l a v a VII
GASNEWE NA KRIVI^NITE SANKCII
I. OSNOVI ZA GASNEWE NA KRIVI^NITE SANKCII ........ 499
II. SMRT NA STORITELOT NA KRIVI^NOTO DELO ................. 499
III. ZASTARENOST ..................................................................................... 499
IV. AMNESTIJA I POMILUVAWE ................................................... 505
1. Poim i zna~ewe ..................................................................................... 505
2. Amnestija ................................................................................................ 506
3. Pomiluvawe ........................................................................................... 510
G l a v a VIII
PRAVNI POSLEDICI NA OSUDATA I REHABILITACIJA
I. PRAVNI POSLEDICI NA OSUDATA .......................................... 515
II. REHABILITACIJA ............................................................................ 516
G l a v a IX
KRIVI^NI SAKCII SPREMA MALOLETNICI
I. VOSPITNI MERKI .............................................................................. 521
1. Vovedni razgleduvawa ......................................................................... 521
2. Vidovi na vospitni merki .................................................................. 524
2.1. Disciplinski merki .................................................................. 524
2.2. Merki na zasilen nadzor ........................................................... 526
2.3. Zavodski merki ........................................................................... 530
3. Izmena na odlukata za vospitnite merki i zapirawe na
nivnoto izvr{uvawe ......................................................................... 533
II. MALOLETNI^KI ZATVOR .............................................................. 535
III. KRIVI^NI SANKCII SPREMA POMLADI
POLNOLETNI LICA .......................................................................... 538
1. Poim na pomladi polnoletni lica .................................................. 538
2. Vospitni merki za pomladi polnoletni lica ............................... 539
3. Sudewe na polnoletno lice za krivi~ni dela izvr{eni vo
maloletstvo ........................................................................................ 539
14

APPEDNDIX
KRIVI^EN ZAKONIK ....................................................................... 543
ODLUKI NA USTAVNIOT SUD NA REPUBLIKA
MAKEDONIJA ................................................................................. 703
ZAKON ZA MALOLETNI^KA PRAVDA ...................................... 713
KORISTENA LITERATURA .............................................................. 765
15

16

I DEL
UVOD VO KRIVI^NOTO PRAVO
17

18

G l a v a I
POIM, PREDMET I ZADA^I NA KRIVI^NOTO PRAVO
I. POIM NA KRIVI^NOTO PRAVO
1. Terminot krivi~noto pravo voobi~aeno se upotrebuva za da
se ozna~i edna od grankite na pozitivnoto zakonodavstvo i edna od grankite
na pravnite nauki. Ottamu, krivi~noto pravo se javuva kako posebna
granka na pozitivnoto zakonodavstvo i kako posebna pravna nau-
~na disciplina.
2. Krivi~noto pravo kako posebna granka na pravoto vo zakonodavstvoto
na edna dr`ava se sostoi od niza krivi~nopravni propisi za
krivi~nite dela, nivnite storiteli i krivi~nite sankcii. Ili, poinaku,
toa e zbir (sistem) na pravni propisi sodr`ani vo Krivi~niot
zakonik so koi se opredeluvaat krivi~nite dela i krivi~nite sankcii
protiv storitelite na tie dela.
Navedenata definicija, soglasno negovite formalni elementi,
krivi~noto pravo go opredeluva kako pravna pojava (kako pojava isklu-
~ivo od pravna priroda, kako praven izraz) i ottamu e necelosna. Taa e
formalna definicija na krivi~noto pravo, za{to so nea krivi~noto
pravo se opredeluva samo kako postoewe na sistematizirani i usoglaseni
pozitivni krivi~nopravni propisi koi se sodr`ani vo zakonot.
Spored nea, krivi~noto pravo e sistem na zakonski propisi so koi
opredeleni povedenija na lu|eto se kvalificiraat kako krivi~i dela,
a za nivnite storiteli se propi{uva krivi~na sankcija, ili pokratko,
zbir na propisi za krivi~nite dela i sankciite za storitelite na tie
dela. Toa e formalna, juridi~ka definicija koja ne ka`uva koja e sodr`inata
na ova granka na pravoto, negovata cel i socijalna funkcija.
So nea ne se vodi smetka za krivi~noto pravo kako pojava na op{testveniot
`ivot zad koja stojat opredeleni pri~ini (kako proizvod na
opredeleni op{testveni odnosi). Ottamu, nu`no e opredeluvaweto i
na materijalnata definicija na krivi~noto pravo kako za{tita na
opredeleni dobra, vrednosti, odnosi i interesi na op{testvoto i poedinecot.
Me|utoa, i materijalnata definicija, so koja se opredeluva
krajnata pri~ina na nastanuvaweto na krivi~noto pravo (odreduvawe
na krivi~noto pravo od sociolo{ko stojali{te), ne e celosna. Toa
proizleguva ottamu {to taa uka`uva na krivi~noto pravo kako na
op{testvena pojava i na celta na koja toa pravo í slu`i, me|utoa, ne i
na obemot i natamo{niot na~in na za{titata na navedenite dobra,
vrednosti, odnosi i interesi, so ogled na toa {to i ostanatite granki
19

na pravoto deluvaat vo nasoka na takva za{tita.
3. So ogled deka i formalnata i materijalnata definicija na
krivi~noto pravo sami za sebe ne se dovolni da go izrazat poimot na
krivi~noto pravo, voobi~aeno se pravi nivno spojuvawe i ottamu spored
materijalno-formalnata definicija mo`e da se ka`e deka krivi-
~noto pravo e sistem na pravni propisi so koi poradi za{tita na osobeno
va`ni op{testveni i poedine~ni dobra, vrednosti, odnosi i
interesi, se odreduvaat krivi~nite dela, krivi~nite sankcii i uslovite
za nivnata primena protiv storitelite na krivi~nite dela.
II. PREDMET NA KRIVI^NOTO PRAVO
1. Od analizata na poimot na krivi~noto pravo kako granka na
pozitivnoto zakonodavstvo, proizleguva deka predmet na krivi~noto
pravo e odreduvaweto na krivi~nite dela, propi{uvaweto na krivi-
~nite sankcii, kako i opredeluvaweto na uslovite za primena na krivi~nite
sankcii (a ottamu {to me|u krivi~nite sankcii najzna~ajnoto
mesto im pripa|a na kaznite, vo prv red na krivi~nata odgovornost,
kako osnova za nivnata primena). Ottamu, vo pravo e Zlatari} koga
veli deka "predmetot na naukata na krivi~noto pravo e sistemot na
krivi~nopravnite pravila koi va`at vo opredelena dr`ava vo odredeno
vreme, zna~i sistemot na pozitivnite propisi. Spored toa, pogre-
{no e da se tvrdi, a toa ponekoga{ se pravi, deka predmetot na naukata
na krivi~noto pravo e kriminalitetot kako op{testvena pojava. Predmet
na taa nau~na disciplina se pravnite normi, t.e. utvrduvaweto na
nivnata sodr`ina i smisla kako i povrzuvaweto vo nau~en sistem. So
ogled pak na toa deka kriminalitetot kako negativna op{testvena pojava
so krivi~nopravnite normi e pravno fiksiran, mo`e uslovno da
se ka`e deka naukata na krivi~noto pravo se zanimava so kriminalitetot
od praven aspekt." 1
Od izlo`enoto proizleguva deka krivi~noto pravo kako granka
na pravoto na edna dr`ava za predmet na svojata regulativa go ima: 1 0
odreduvaweto koi op{testveno {tetni povedenija na ~ovekot se smetaat
za krivi~ni dela, 2 0 odreduvaweto koi krivi~ni sankcii spored
vidot i merata treba da im se izre~at na storitelite na krivi~nite
dela i, 3 0 odreduvaweto osnovite i uslovite za izrekuvawe na krivi-
~nite sankcii i vo tie remki, na krivi~nata odgovornost kako osnova
za primena na kaznite.
2. Krivi~noto pravo me|utoa ne e samo granka na pravniot sistem
(na zakonodavstvoto na edna dr`ava), tuku i nau~na disciplina,
odnosno granka na pravnite nauki. Krivi~noto pravo kako nau~na
disciplina se zanimava so prou~uvawe na op{testvenite odnosi koi gi
regulira pozitivnoto krivi~no zakonodavstvo. So ogled na toa deka
1
Zlatari}, B. Krivi~no pravo, Krivi~no pravo, Op}i deo, I svezak, str. 23.
20

krivi~noto zakonodavstvo gi regulira op{testvenite odnosi po pat na
odreduvaweto na krivi~nite dela i krivi~nite sankcii za storitelite
na tie dela i krivi~noto pravo se zanimava so prou~uvawe na navedenite
poimi i instituti koi go so~inuvaat predmetot na nejzinata
regulativa. 2 Zaedni~ka osobina na tie poimi i instituti e deka ne se
stati~ni i nepromenlivi, tuku kategorii podlo`ni na postojani promeni
kako so ogled na nivnata forma, taka i spored nivnata sodr`ina
vo zavisnost od promenite koi nastanuvaat vo op{testvoto. Istorijata
na krivi~noto pravo vo toj pogled vpro~em, ni dava eklatantni primeri
na nepresteno menuvawe na oddelni krivi~ni dela i krivi~ni
sankcii od kade mo`e da se vidi na koj stepen od razvojot se nao|a
opredeleno op{testvo. Ili, poinaku, promenite koi nastanuvaat poradi
razvojot na op{testvoto nu`no se odrazuvaat kako vrz formata taka
i vrz sodr`inata na krivi~noto pravo. Ottamu, vo svoeto pru~uvawe
na navedenite elementi, naukata na krivi~noto pravo ne e samo
juridi~ka, tuku i nauka koj nastojuva da ja otkrie i objasni nivnata sodr`ina
kako realni pojavi (nastani) vo `ivotot, poa|aj}i kako od nivnata
pravna, taka i od nivnata op{testvena priroda i zna~ewe. Nakratko,
krivi~noto pravo ne se zanimava samo so pravna analiza na krivi~noto
delo i krivi~nite sankcii, tuku i so prou~uvawe na nivnata
sodr`ina, uslovite na nivnata pojava i razvoj kako i nivnata povrzanost
so drugite op{testveni pojavi. 3 Spored toa, krivi~noto pravo
2
Naukata na krivi~noto pravo e pred sî pravna nauka. Nejzinata glavna
zada~a e studirawe i unapreduvawe na pozitivnoto krivi~no pravo na
edna zemja. Nejzinata pojdovna osnova e pozitivnoto pravo. Taa treba da go
objasni toa krivi~no pravo, da gi razjasni negovite instituti, nivnite me|usebni
odnosi, da gi utvrdi, da gi izvede od zakonot osnovnite principi na
krivi~noto pravo, i seto toa da go povrze i da go krene na onoj stepen na usoglasenost
{to se narekuva sistem (krivi~nopravna dogmatika). Site stavovi
na naukata na krivi~noto pravo treba da se zasnovaat na zakonot ili da proizleguvaat
od nego, {to ne go isklu~uva kriti~kiot stav na naukata sprema zakonot."
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op}i deo, Informator Zagreb, 1978, str. 28.
3
So cel krivi~nite zakoni da bidat sovremeno i uspe{no sredstvo na
odbrana na op{etstvoto od kriminalitetot, naukata na krivi~noto pravo,
koja go inspirira zakonodavecot, treba da poa|a od vistinskoto poznavawe na
kriminalitetot, prestapnikot i spoznanieto za uspe{nosta na krivi~nite sankcii
(ontolo{ki pristap). I natamu: krivi~nopravnite normi ja izrazuvaat
svesta i poredokot na osnovnite vrednosti na opredeleno op{etstvo, negovite
socijalnoeti~ki stavovi i kategorii. Naukata na krivi~noto pravo mora i
toa da go integrira vo svojata teorija na va`e~koto krivi~no pravo. Nejzinoto
objasnuvawe na krivi~noto pravo mora da bide vo soglasnost so vrednosniot
kosmos (aksiolo{ki pristap). Toa e preduslov krivi~noto pravo da se
so~uva od pozitivizmot i da bide pove}e odo{to obi~en instrument na dr`avnata
kaznena prisilba." Ibid, str. 29.
21

kako nau~na disciplina e zbir na principi, instituti i poimi, koi
postaveni vo edinstven, funkcionalno povrzan sistem, go ovozmo`uvaat
prou~uvaweto, razbiraweto i primenata na krivi~noto pravo,
kako i negoviot razvoj. 4
3. Krivi~noto pravo e samostojna (avtonomna) pravna disciplina,
koja, ednakvo na krivi~noto zakonodavstvo, voobi~aeno e podelena
na op{t i poseben del. Vo Op{tiot del krivi~noto pravo gi obrabotuva
op{tite poimi i instituti vrz koi toa se zanova, osnovnite na~ela
i nivnata sistematizacija. Vo Posebniot del toa se zanimava so zakonskite
opisi na oddelnite krivi~ni dela, oblikot na vinosta so koi tie
se izvr{uvaat i krivi~nite sankcii {to mo`at da se primenat sprema
nivnite storiteli. Vakvata podelba, me|utoa, vo nikoj slu~aj ne zna~i
naru{uvawe na negovata edinstvenost, za{to se raboti za dve sodr`inski
nerazdelno povrzani celini.
1 0 Sistem na Op{tiot del na krivi~noto pravo. Vo odnos na
poimite i institutite koi vleguvaat vo sistemot na Op{tiot del na
krivi~noto pravo postojat dve sfa}awa: a) sistem na biparticija i b)
sistem na triparticija. Razlikite me|u ovie dva sistemi e zasnovana
na razli~noto sfa}awe na op{tiot poim na krivi~noto delo.
a) Spored sistemot na biparticija (dihotomen ili dvodelben
sistem) koj poteknuva od klasi~nata {kola (Anselm Foerbah, 1801), vo
Op{tiot del na krivi~noto pravo postojat samo dva poimi: krivi~no
delo i krivi~na sankcija. Ovoj sistem poa|a od objektivno-subjektivno
sfa}awe na poimot krivi~noto delo (vo poimot na krivi~noto delo
pokraj objektivnite se vnesuvaat i subjektivnite elementi). Toa zna~i
deka storitelot na krivi~noto delo se smeta kako sostaven del na poimot
na krivi~noto delo. So drugi zborovi, storitelot na krivi~noto
delo nema status na samostoen osnoven poim vo krivi~noto pravo.
Ottamu, krivi~noto zakonodavstvo se definira kako zbir na pravni
propisi so koi za krivi~noto delo se nadovrzuva kaznata (krivi~nata
sankcija) kako pravna posledica.
b) Sistemot na triparticija (trihotomni ili trodelben sistem)
poa|a od sfa}aweto deka vo krivi~noto pravo postojat tri osnovni
poimi: krivi~noto delo, storitelot i krivi~nata sankcija (T.
@ivanovi}, 1909). Ovoj sistem poa|a od objektivnoto sfa}awe na krivi~noto
delo (vo negoviot poim vleguvaat elementi samo od objektivna
priroda, a elementite od subjektivna priroda se izlo`uvaat vo ramkite
na u~eweto za storitelot na krivi~noto delo). So ogled deka krivi~noto
delo se sfa}a objektivno, storitelot ne e negov sostaven del,
tuku samostojno pravo bitie koe pretstavuva poseben osnoven poim vo
krivi~noto pravo. Spored ova sfa}awe, krivi~noto zakonodavstvo
pretstavuva zbir na pravni propisi so koi za krivi~noto delo se odre-
1986. str. 17.
4 Proevski, V. Krivi~no pravo, op{t del, Studentski zbor, Skopje,
22

duva kazna (krivi~na sankcija) protiv storitelot.
I pokraj toa {to i za dvata sistemi postojat argumenti pro i
contra, vo krivi~nopravnata literatura, a toa e usvoeno i vo na{iot
krivi~en zakonik, dominira stavot vo prilog na sistemot na biparticija,
odnosno sfa}aweto na krivi~noto delo kako objektivno-subjektiven
poim. So nego, me|utoa, ne se vr{i mehani~ko izdvojuvawe na deloto
i storitelot, tuku nivno posmatrawe vo edinstvo {to ne zna~i
deka pri nivnata analiza ne mo`at da se izdvojat i oddelno da se prou~uvaat.
5
2 0 Sistem na Posebniot del na krivi~noto pravo. Soodvetno na
toa {to Posebniot del na krivi~noto zakonodavstvo sodr`i sistem na
krivi~ni dela i krivi~ni sankcii, funkcijata na Posebniot del na
krivi~noto pravo se sostoi vo prou~uvawe na zakonskite bitija na
oddelnite krivi~ni dela, objasnuvawe na nivnite elementi i nivna
klasifikacija vo ramkite na toj ili drug pousovr{en sistem.
3. Ovde e neophodno posebno da se naglasi deka koga na narednite
stranici zboruvame za poimot krivi~no pravo kako granka na pozitivnoto
pravo, sekoga{ go upotrebuvame terminot krivi~no zakonodavstvo,
a terminot krivi~no pravo samo za poimot krivi~no pravo kako
posebna pravna nauka. Pritoa, zaradi izbegnuvawe na dopolnitelni
zabuni, poso~uvame deka poimot krivi~no zakonodavstvo treba da se
sfati vo soglasnost so ~l. 122 st. 1 KZ - "Pod krivi~no zakonodavstvo
na Republika Makedonija se podrazbiraat odredbite na ovoj krivi~en
zakonik i odredbite sodr`ani vo drugite zakoni," {to zna~i i
zakonite koi sodr`at krivi~nopravni materijalni odredbi (koi, na
primer, odreduvaat krivi~ni dela i sankcii za storenoto delo, pravni
posledici od osuda i sl.). Za razlika od ovoj poim, vo teorijata postoi
i po{iroko zna~ewe na poimot krivi~no zakonodavstvo koj se odnesuva
na materijalnoto, prosecnoto i izvr{noto zakonodavstvo zaedno.
III. FUNKCII NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO I
KRIVI^NOTO PRAVO
1. Vr{eweto krivi~ni dela ne e samo poedine~na minliva pojava
vo `ivotot na oddelen poedinec, tuku i trajna i masovna pojava vo
`ivotot na opredeleno op{testvo koja se narekuva kriminalitet. So
nego im se nanesuva {teta na poedinecite i na op{testveniot poredok
na opredelena zaednica. Ottamu, krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto
pravo na edna dr`ava imaat zada~a da gi za{titat poedinecot i
op{testvoto od kriminalitetot. Taa za{tita se ostvaruva taka {to so
predviduvaweto na krivi~nite dela i krivi~nite sankcii, krivi~noto
5
Poinaku: Srzenti~, Stai}, Lazarevi}, Krivi~no pravo SFRJ, op{ti deo (osmo
izdanje), Savremena administracija, Beograd, 1978, str. 25.
23

zakonodavstvo gi opredeluva granicite na dozolenoto povedenie i slu-
~aite koga tie granici se pre~ekoreni, odnosno koga se ispolneti
uslovite za krivi~na odgovornost i primena na krivi~na sankcija. Toa
e za{titna funkcija na krivi~noto zakonodavstvo i ednovremeno na
krivi~noto pravo.
1 0 Takvata funkcija vo prv red se odnesuva na li~nosta, pravata
i slobodite na gra|anite. Vo taa smisla e i postavena vo ~l. 2 KZ kade
se naveduva: "Za{titata na slobodite i pravata na ~ovekot i na drugite
osnovni vrednosti i primenuvaweto na krivi~nopravnata prisilba
koga e vo mera vo koja e toa nu`no za spre~uvawe na op{testveno
{tetni dejsvija, pretstavuva osnova i garancija za opredeluvawe na
krivi~nite dela i propi{uvawe na krivi~nite sankcii."
So ogled deka so krivi~nite dela im se nanesuva {teta i na
op{testvenite odnosi na opredelena dr`ava, krivi~noto zakonodavstvo
i krivi~noto pravo ja imaat i taa zada~a da go za~uvaat nejzinoto
op{testveno i dr`avno ureduvawe (op{testveniot poredok).
Ili zaedno so prethodnoto, za{tita na celokupnoto op{testvo
od kriminalitetot, odnosno obezbeduvawe opstanok na konkretnoto
op{testvoto i negoviot natamo{en razvoj.
2 0 Krivi~nopravnata za{tita ima sekundaren (supsidijaren)
karakter. Za{titata na op{etstvoto ne se ostvaruva samo po pat na
krivi~noto zakonodavstvo, tuku i so posredstvo na drugite granki na
pravoto. Za{titata koja se ostvaruva preku drugite granki na pravoto
ima op{t i primaren, a krivi~nopravnata za{tita specijalen i sekundaren
karakter. Mehanizmot na krivi~nopravnata za{tita stapuva vo
dejstvo duri otkako se poka`e deka mehanizmot na za{titata na nekoja
druga granka na pravoto ne e dovolen da se obezbedi nekoe va`no dobro,
vrednost, odnos ili interes na poedinecot i op{tetsvoto. Vo taa
smisla krivi~noto zakonodavstvo se pojavuva kako ultima ratio (krajno
sredstvo) na pravniot poredok, kako negov posleden i najva`en za{titnik.
Toa zna~i deka krivi~nite sankcii kako najte{ki prisilni merki
na pravniot poredok se primenuvaat samo toga{ koga so drugi pravni
sredstva ne mo`e da se obezbedi zadovolitelna za{tita na va`nite
vrednosti na poedinecot i op{testvoto.
3 0 Krivi~nopravnata za{tita e od fragmentaren karakter. Navedenata
za{tita na op{testvoto se ostvaruva na toj na~in {to se
opredeluva koi op{testveno opasni dela pretstavuvaat krivi~ni dela
i {to se propi{uvaat krivi~ni sankcii koi }e se primenat sprema
onie koi gi vr{at takvite krivi~ni dela. Pritoa, kako {to ve}e naglasivme,
treba da se raboti za osobeno va`ni dobra, vrednosti, odnosi
i interesi na poedinecot i zaednicata. Toa zna~i deka za{titnata funkcija
na krivi~noto zakonodavstvo ne e seopfatna tuku, delumna.
Krivi~noto zakonodavstvo ne gi za{tituva site dobra, vrednosti,
odnosi i interesi vo edno op{testvo, tuku samo onie koi se najva`ni
24

za opstanokot i razvojot na poedinecot i zaednicata. 6 Pritoa, i na
ovie dobra, vrednosti i interesi krivi~noto zakonodavstvo im pru`a
za{tita od parcijalen, fragmentaren karakter, odnosno samo za{tita
od opredeleni napadi koi pretstavuvaat posebna opasnost za niv. 7 Takvata
fragmentarna za{tita e opravdana ottamu {to insistiraweto
kon sevkupna za{tita bi dovelo do negacija na slobodite na ~ovekot i
onevozmo`uvawe na razvojot so {to bi se negirala celta na za{titata.
4 0 Krivi~nopravnata za{tita e specifi~na. Za krivi~noto zakonodavstvo
e karakteristi~no i toa deka za{titata na op{testvenite
odnosi se ostvaruva so propi{uvawe na krivi~nite sankcii sprema licata
{to ne gi po~ituvaat op{testvenite pravila na odnesuvawe - takvata
za{tita ja ostvaruva isklu~ivo so propi{uvawe na krivi~nite
sankcii. Krivi~noto pravo ne sodr`i kako drugite granki na pravoto
pravila za toa na koj na~in lu|eto treba da se odnesuvaat vo op{testvoto,
nitu pak taka {to gi opredeluva nivnite prava i obvrski. Negova
specifi~nost e vo toa {to toa ne propi{uva pravila na povedenie,
tuku opredeluva sankcii za nepo~ituvawe na postojnite pravni
pravila na povedenie.
5 0 Krivi~nopravnata za{tita ne zna~i samo retribucija tuku i
prevencija. Toa {to krivi~nopravnata za{tita na op{testvoto se
ostvaruva so posredstvo na krivi~nite sankcii, i toa glavno na kaznite
kako glavni krivi~ni sankcii, ne zna~i me|utoa deka taa se ostvaruva
isklu~ivo preku retribucija (odmazda), tuku so prevencija kade dominira
resocijalizacija na prestapnicite. Sovremenoto pravo nastojuva
preku prilagoduvaweto na krivi~nite sankcii (zakonska, sudska i
penitencijarna individualizacija) sprema li~nite karakteristiki na
storitelite, da vlijae vrz izgradaba na nivnata socijalnoeti~ka odgovornost
za idnoto po~ituvawe na op{testvenite pravila na povedenie.
6 0 Krivi~nopravnata za{tita se ostvaruva post factum. Na
prethodnite karakteristiki na za{titnata uloga na krivi~noto zakonodavstvo
nu`no se nadovrzuva i toa deka krivi~nopravnata za{tita
se ostvaruva post factum, {to zna~i toga{ koga za{titenoto dobro,
vrednost, odnos ili interes ve}e se zagrozeni, povredeni ili o{teteni.
Sprotivnoto stojali{te, odnosno usvojuvaweto na prisilnite preddeliktni
merki kako institut na krivi~noto zakonodavstvo, pretstavuva
golema opasnost za slobodite i pravata na ~ovekot i negovoto
dostoinstvo.
6
Taka, na primer, Krivi~niot zakonik ne go kaznuva nebre`noto o{tetuvawe
na tu| predmet (~l. 243 KZ), ili nebre`noto vleguvawe vo tu| dom -
privatna ku}a, stan, deloven prostor (~l. 145 KZ).
7
Na primer, vo ~l. 203 KZ se kaznuva samo gruboto zapostavuvawe na
zakonskite i semejnite obvrski vo pogled na gri`ata za ~len na semejstvoto;
vo ~l. 402 st. 1 KZ, ne se kaznuva sekoe neovlasteno preminuvawe na dr`avnata
granica, tuku samo izvr{eno od vooru`eno lice ili so primena na nasilstvo.
25

2. Garantna funkcija na krivi~noto zakonodavstvo. Napred
vidovme deka krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto pravo se sredstvo
na dr`avnata politika vo sferata na za{titata na poedinecot i
op{testvoto od kriminalitetot. Me|utoa, toa ne e i nivnata edinstvena
funkcija - krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto pravo ednovremeno
se i instrument na samoograni~uvawe na dr`avata vo pogled na
kaznuvaweto na gra|anite. 8 Ottamu {to so niv se zavleguva vo najdlabokite
dobra na ~ovekot kako {to se pravata, slobodite, ~esta i drugo,
"krivi~noto pravo i kako zakon i kako nauka mora da izgradi sopstven
mehanizam na za{tita od samovolieto vo odnos sprema slobodite na
~ovekot. Krivi~noto pravo na pravnata dr`ava mora da poseduva silen
sistem na formalni garancii kako brana protiv arbitrernostite, a
poradi za{tita na individualnite prava i slobodi na ~ovekot. Bez toa
krivi~noto pravo go gubi epitetot na liberalen i demokratski krivi-
~nopraven sistem." 9 Na toj na~in so krivi~noto zakonodavstvo (ius poenale)
dr`avata go ograni~uva i go stava vo zakonski ramki svoeto suvereno
pravo na kaznuvawe (ius puniendi).
Garanatata funkcija na krivi~niot zakonik se ostvaruva so pomo{
na na~eltoto na zakonitosta. Toa zna~i deka dr`avata garantira
deka krivi~nopravnoto kaznuvawe nema da zavisi od samovolieto na
sudovite, tuku }e bide propi{ano so zakonite koi gi donesuva demokratski
izbrano sobranie. So drugi zborovi, so na~eloto na zakonitosta
se potvrduva na~eloto na podelbata na vlasta, za{to za toa {to
treba da bide kaznivo ne odlu~uva sudskata, tuku zakonodavnata vlast i
voedno na gra|anite im se garantira pravna sigurnost, za{to na sekogo
mu se ovozmo`uva da znae {to e zabraneto i na kakva sankcija se
izlo`uva ako ja prekr{i taa zabrana. 10
3. Vo literaturata se zboruva i za normativna funkcija na
krivi~niot zakon(ik). Ova funkcija krivi~nito zakon ja postignuva
na toj na~in {to vlijae na povedenieto na gra|anite, {to go regulira,
{to go normira. 11 Taa mo`e da se definira kako ostvaruvawe na trajno
dejstvo na krivi~nopravnite normi i ispolnuvawe na baraweto za uso-
8
"Celta na krivi~niot zakon ne e samo vo toa da se ostvaruva spomnatata
za{tita na odredeni vrednosti, tuku i da se ostvaruva na odreden na~in
so koj }e se postigne najgolema mo`na sigurnost na gra|anite od samovolieto
i arbirtrernite postap}i. Krivi~niot zakon spored toa ima za zada~a i da im
garantira na gra|anite deka }e se primenuva najgolema mo`na sigurnost. Vo
taa smisla zboruvame za garantna funkcija na krivi~niot zakon. Zlatari}, B.
Krivi~no pravo, Op}i deo, I svezak, str. 81
9
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op}i deo, Informator, Zagreb, 1978, str. 3.
10
Horvati} - Novoselac, Kazneno pravo, op}i deo, Ministarstvo unutra{njih
poslova Republike Hrvatske, Policiska akademija, Zagreb, 1999 str. 104.
11
Zlatari}, B. Krivi~no pravo, str. 81
26

glasuvawe na povedenieto na gra|anite so postojnata regulativa. 12
4. Krivi~niot zakon ima zada~a ne samo da vlijae na nadvore{-
noto povedenie na gra|anite, tuku da vlijae i vrz formiraweto na nivnata
svest, kon izgraduvawe i jaknewe na nivniot op{testven moral.
Vo taa smisla se zboruva za socijalno-eti~ka funkcijana krivi~niot
zakon. 13 5. Zada~a na krivi~noto pravo e prou~uvawe na pozitivnoto
krivi~no zakonodavstvo zaradi obezbeduvawe negovo rabirawe i poefikasna
primena. Pritoa, naukata na krivi~noto pravo ne se ograni-
~uva samo na krivi~noto zakonodavstvo kakvo {to vo momentot e (de
lege lata), tuku i na istaknuvaweto na negovite nedostatoci so ednovremeno
davawe predlozi za izgradba na idnoto krivi~no zakonodavstvo
(de lege ferenda) koe vo sebe }e sodr`i poprecizni i poefikasni odedbi.
Nakratko, funkcijata na krivi~noto pravo e utvrduvawe i objasnuvawe
na sodr`inata na va`e~kite krivi~nopravni propisi, uka`uvawe
na nivnoto dejstvo, celi i zna~ewe za nivna pravilna i efikasna
primena, kako i otkrivaweto na nedostatocite vo sistem na tie propisi
i uka`uvawe na na~inite na nivnoto otstranuvawe, a sî zaradi za-
{tita na op{testvoto od kriminalitetot.
IV. METODI NA KRIVI^NOTO PRAVO
1. Zada~ata na naukata na krivi~noto pravo e vsu{nost da gi
prou~uva osnovnite instituti na krivi~noto pravo (krivi~noto delo,
storitelot na krivi~noto delo i krivi~nite sankcii) od aspekt na nivnata
smisla i socijalno zna~ewe, so cel da gi voo~uva nivnite nedostatoci
i da dava predlozi za nivno unapreduvawe, kako uslov za pravilna
primena na krivi~noto zakonodavstvo vo efikasnata borba protiv
kriminalitetot. Za taa cel krivi~noto pravo se slu`i so dva osnovni
metodi: 1 0 pravniot (dogmatski) i 2 0 sociolo{kiot .
1 0 Krivi~no pravo e pravna nauka koja {to vo soglasnost so principite
{to gi nalaga pravoto nastojuva da iznajde najefikasni re{enija
za represivno suzbivawe na kriminalitetot. Od tie pri~ini, taa
nu`no se koristi so pravniot (dogmatski) metod so koj treba da se
otkrie i objasni sodr`inata i zna~eweto na krivi~nopravnite propisi.
Dogmatskiot metod se zasnova vrz tri metodolo{ki tehniki: a)
tolkuvawe na zakonot, b) opredeluvawe na oddelni poimi i instituti
i v) izgradba na osnovnite na~ela vrz koi treba da se zasnova sistemot
na krivi~noto pravo.
a) So tolkuvaweto na zakonot se otkriva smislata i zna~eweto
na toj zakon. Ovaa postapka ne samo {to e pojdovna to~ka, tuku i
12
Proevski, J, Krivi~no pravo, op{t del, Studentski zbor, Skopje,
1986, str. 113.
13
Taka: Zlatari}, B. op. cit. str. 81 i 89 i Proevski, J, op. cit. str. 114.
27

osnova na krivi~nopravnata dogmatika, ottamu {to zakonite se osnovnata
materija koja treba da se prou~uva, a prou~uvaweto ne e mo`no
ako ne se poznava prethodnata smisla i dosegot na ona {to se prou~uva.
14
b) Slednata metodolo{ka tehnika slu`i za formirawe na osnovnite
poimi i instituti na krivi~no pravo. Samata postapka zapo~nuva
so analiza na site propisi zaradi pronao|awe i izdvojuvawe na onie
{to sodr`at zaedni~ki elementi (generalizacija) i otfrlawe na onie
{to nemaat takov karakter. Zbirot na zaedni~kite elementi go dava
poimot na eden op{t institut na krivi~no pravo. Pritoa, treba da se
ima vo vid deka ako samiot zakonodavec izvr{il voop{tuvawe na
oddelni instituti na krivi~no pravo, toga{ samo so analiza na zakonskite
poimi treba da se utvrdat negovite elementi, a potoa istite da
se utvrdat po logi~en red i najposle, da se formuliraat nau~ni definicii
na oddelni instituti. 15
v) Poslednata postapka za primena na dogmatskiot metod e
izgradba na na~elata na sistemot na krivi~noto pravo vrz osnova na
logi~ko i mislovno povrzuvawe na ve}e grupiranite poimi i instituti.
2 0 Primenata na vakviot klasi~en pravnodogmatski metod e nesomnena
potreba za prou~uvawe i prakti~na realizacija na krivi~no
pravo, no ne i dovolna za postignuvawe na sovremenite zada~i {to se
postavuvaat pred nego. So ogled na toa deka ovde ne se raboti za zakosteneti,
zasekoga{ dadeni pravni instituti, tuku za op{testveni pojavi
{to se ispolneti so materijalna sodr`ina i se nao|aat vo postojan
razvoj i menuvawe, nu`no e nivnoto razgleduvawe i od sociolo{ki
aspekti. Ottamu i potrebata, pokraj dogmatskiot vo krivi~no pravo da
se primenuvaat i niza drugi nau~ni metodi i tehniki. So nivna pomo{
se vr{i seopfatno posmatrawe i prou~uvawe na krivi~nopravnite
problemi ne samo od pravno stojali{te, tuku i od aspekt na nivnata
op{testvena i individualna uslovenost.
Ottamu, karakteristi~no e tvrdeweto deka vo prou~uvaweto na
krivi~noto pravo treba da bide osnoven sociolo{kiot metod so ogled
na toa {to negovite instituti se proizvod na opredeleni op{testveni
odnosi {to izviraat od samoto op{testvo. Vo taa smisla se forsira
primenata na dijalekti~kiot metod i vrz nego nadovrzanite posebni
sociolo{ki metodi i metodolo{ki tehniki na nabquduvawe, anketa i
intervju, eksperiment, sporeduvawe i sl. Vo istra`uvawata ~esto se
koristat i statistikata i statisti~kata metodologija vo funkcija na
objasnuvawe na sociolo{kite aspekti na krivi~noto delo, storitelot
14
Tahovi}, J. Krivi~no pravo, op{ti deo, Savremena administracija Beograd,
1961, str. 37.
15
Vidi: @ivanovi}, T. Krivi~no pravo, op{ti deo, kwiga I, Beograd,
1935, str. 24-25.
28

i krivi~nite sankcii. Vo site ovie slu~ai doa|a do prilagoduvawe na
metodite vrz edna specifi~na populacija na lica, zaradi nivno
prou~uvawe ne kako prost zbir na izvr{iteli na krivi~ni dela, tuku
kako eden specifi~en op{testven fenomen. Vrz taa osnova se doa|a do
bogata gra|a za krivi~nopravnite problemi od koja mo`at da se
izvle~at zna~ajni teoretski soznanija i objasnuvawa.
2. Na krajot, mora da se istakne deka problemot na mestoto, karakterot
i primenata na pravniot metod ne e pra{awe {to treba da se
posmatra vo sprotivstavenost i sudir so metodite od drugite nau~ni
oblasti. Negovoto zna~ewe }e bide sekoga{ prisutno i aktuelno za-
{to se raboti za nauka {to ne mo`e da se oddeli od svojata osnovna
predmetna opredelenost. Na toj na~in ne se negira faktot deka naukata
na krivi~no pravo e zavisna od drugi nauki vo pogled metodite so
koi se slu`i, no ednovremeno ne se negira ni negovata samostojnost,
za{to na toj na~in postapuvaat i mnogu drugi nauki. Vo uslovi na isprepletenost
i zaemna povrzanost na site pojavi vo op{testvoto, vsu-
{nost, i te{ko mo`e da se najdat nau~ni disciplini {to nemaat ednakvi
ili pribli`no ednakvi metodi na istra`uvawe. Ottamu i potrebata
od prilagoduvawe na tu|i metodi kon sopstveniot predmet {to vo
su{tina zna~i izgradba na posebni tehniki vo ramkite na edni isti
metodi. Spored toa i metodite so koi krivi~noto pravo ja ostvaruva
svojata zada~a mo`at da bidat razli~ni, no i originalni so ogled na
toa {to sekoga{ se zavisni od prirodata na krivi~noto delo, krivi~nata
sankcija i li~nosta na storitelot.
29

30

G l a v a II
KRIVI^NOTO PRAVO I DRUGITE GRANKI NA PRAVOTO
Me|u krivi~noto zakonodavstvo i ostanatite granki na pravoto
postojat zaemni vrski i dopirni to~ki. Takvite vrski i odnosi postojat
osobeno me|u krivi~noto zakonodavstvo, od edna, i krivi~noto procesno
pravo, krivi~noto izvr{no pravo i prekr{o~noto pravo. Zaemnite
vrski i odnosi nu`no se multipliciraat me|u krivi~noto pravo i
nau~nite discilini koi se vo vrska kako so ovie, taka i so ostanatite
pravni, no i vonpravni nau~ni disciplini.
I . ODNOS NA KRIVI^NOTO PRAVO SO DRUGITE NAU^NI
DISCIPLINI
1. ODNOS SO KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO (KRIVI^NATA
POSTAPKA)
1. Za pravilno utvrduvawe na odnosot na krivi~noto zakonodavstvo
i krivi~noto procesno pravo mora vedna{ da se zabele`i deka
u{te od po~etokot na XIX vek, krivi~noto zakonodavstvo se deli na
materijalno i formalno krivi~no zakonodavstvo, iako se raboti za
dva sistemi na propisi koi vo osnova pretstavuvaat samo delovi na
edno edinstvenoto krivi~no zakonodavstvo ~ija zaedni~ka cel e uspe-
{na borba protiv kriminalitetot. Ottamu, sosema e normalna i nivnata
tesna zaemna povrzanost. Taka, dodeka so materijalnoto krivi~no
pravo (so propi{uvaweto na krivi~nite dela i opredeluvaweto krivi-
~ni sankcii protiv nivnite storiteli) se ovozmo`uva za{tita na poedine~nite
i op{testvenite dobra, odnosi, vrednosti i interesi, so
formalnoto pravo (krivi~noto procesno pravo) se ostvaruva taa za{titata
na toj na~in {to doa|a do primena na krivi~nite sankcii od
strana na sudot vo so zakon utvrdena postapka. 16 Ottamu, krivi~noto
16
"Krivi~nopravnite propisi od procesen karakter gi reguliraat
odnosite koi nastanuvaat zaradi primena na krivi~nopravnite sankcii i koi
se razvivaat me|u istra`nite organi i sudot, me|u ni`ite i povisokite sudovi,
a osobeno koi nastanuvaat me|u sudot od edna, i tu`itelot, obvinetiot,
branitelot, o{teteniot i ostanatite u~esnici vo krivi~nata postapka (svedoci,
ve{taci, preveduva~i), od druga strana." Srzenti~, Stai}, Lazarevi}, Krivi~no
pravo SFRJ, op{tgi deo (osmo izdanje) Savremena administracija, Beograd,
1978, str. 10.
31

procesno pravo vsu{nost doveduva do primena na krivi~noto zakonodavstvo.
Od druga strana, materijalnoto krivi~no pravo se pojavuva
kako pretpostavka na krivi~noto procesno pravo, ottamu {to so predviduvaweto
na krivi~nite dela, storitelite i krivi~nite sankcii go
ovozmo`uva formiraweto na predmetot na procesnoto pravo. Soglasno
toa, osnovnite na~ela na materijalnoto krivi~no pravo dobivaat
svoj izraz i vo procesnoto krivi~no pravo, za{to postapkata e samo
forma na ostvaruvawe na krivi~niot zakonik.
Razlikuvaweto na materijalnite od procesnite propisi ne e
samo od teoretsko zna~ewe. Toa ponekoga{ ima i prakti~na vrednost -
na primer, kaj utvrduvawe na poblagiot krivi~en zakon, pri sporeduvaweto
doa|aat predvid samo propisite na materijalnoto, a ne i propisite
od procesen karakter. Isto taka, ~estopati i vo samata postapka
e potrebno da se razlikuvaat ovie propisi, za{to karakterot na
propisite mo`e da bide od vlijanie na izvesni procesni dejstvija - `albi,
odluki itn. 17
2. Soodvetno na prethodnoto, re~isi napolno ednakvo se ostvaruva
i odnosot me|u krivi~noto poravo i krivi~nata postapka kako posebni
nau~ni disciplini.
2. ODNOS SO KRIVI^NOTO IZVR[NO PRAVO - PENOLOGIJATA
1. Suzbivaweto na kriminalitetot kako op{ta cel na propi{uvaweto
i izrekuvaweto na krivi~nite sankcii se ostvaruva i so nivnoto
izvr{uvawe. Zgora na toa, od na~inot na izvr{uvaweto, osobeno
na kaznata, zavisi dali }e se postigne nivnata cel. Celta na propi{uvaweto
i izrekuvaweto na krivi~nite sankcii i celta na nivnoto izvr{uvawe
se edinstveni, {to uka`uva na sodr`inskata povrzanost na
materijalnoto i izvr{noto zakonodavstvo. Od tie pri~ini, Krivi~niot
zakonik (vo natamo{niot tekst KZ) sodr`i op{ti odredbi od na~elen
karakter za izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii, a so Zakonot za
izvr{uvawe na sankciite (vo natamo{niot tekst ZIS), tie na~elni
odredbi na KZ se razrabotuvaat vo podrobnosti. Pritoa, vo ramkite na
sistemot na izvr{uvaweto na oddelnite krivi~nite sankcii posebno
mesto zaema sistemot na propisi za izvr{uvawe na kaznata li{uvawe
od sloboda, vo koi do osoben izraz doa|a uva`uvaweto na pravilata na
me|unarodnoto pravo za postapuvawe so osudenite lica.
2. Za odnosot na krivi~noto pravo i penologijata treba da se
znae deka penologijata samo delumno se poklopuva so izvr{noto krivi~no
zakonodavstvo. Pokraj ostanatoto, penologijata go prou~uva
tretmanot vo vrska so izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda
i pritoa nu`no gi zafa}a problemite koi se javuvaat vo uslovite na
17
Ibid, str. 11.
32

zatvorskiot `ivot kako {to se psihi~kite deprivacii, zatvorskite
konflikti, potrebite na socijalnata adaptacija i resocijalizacijata
na osudenite lica i sl. Ottamu penologijata, osven so krivi~noto pravo
e tesno povrzana i so niza drugi nau~ni disciplini kako {to se sociologijata,
psihologijata, psihijatrijata, andragogijata, pedagogijata,
medicinata, i sl.
3. ODNOS SO PREKR[O^NOTO PRAVO
1. Za odnosot me|u krivi~noto zakonodavstvo i prekr{o~noto
pravo e va`no utvrduvaweto na razlikite me|u krivi~nite dela i prekr{ocite.
Kako zna~aen kriterium za toa razlikuvawe se javuvaat tri
stojali{ta. Spored prvoto, me|u krivi~nite dela i prekr{ocite postoi
kvalitativna razlika ottamu {to krivi~nite dela se op{testveno
opasni dela so koi se nanesuva povreda na op{testvenite odnosi
od pogolemo zna~ewe, dodeka prekr{ocite, ne se op{testveno opasni
dela, 18 tuku povredi na javniot poredok i kako takvi pretstavuvaat povreda
op{tata op{testvena disciplina na koja se podlo`ni site gra-
|ani.
Spored vtoroto stojali{te, me|u niv ne postoi su{tinska tuku
kvantitativna razlika, {to }e re~e deka prekr{ocite se samo polesni
(pomalku op{testveno opasni) kaznivi dela od krivi~nite dela. 19 Vo
taa smisla prekr{ocite se vklu~eni vo sistemot na krivi~nite dela
kako nivni polesen oblik, Toa e slu~aj vo nekoi osobeno postari
krivi~ni zakonodavstva koi, vo ramkite na krivi~nite dela spored
nivnata te`ina, pravea trodelba me|u zlostorstva (crimes: krivi~ni
dela zakaneti so najte{ki kazni), prestapi (delits: krivi~ni dela
zakaneti so polesni kazni i istapi (contraventions: krivi~ni dela zakaneti
so najlesni kazni). 20
I najposle spored tretoto, agnosti~ko stojali{te, se smeta
18
Taka: Horvati}, @, Krivi~no i prekr{ajno reagovanje na pona{anja koja
opravdavaju ka`njivost, JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str. 13.
19
Taka: Mihajlovski, A. Razgrani~avanje krivi~nog dela i prekr{aja, JRKKP,
Beograd, 1975/2, str. 218.
20
Podelbata na krivi~nite dela na zlostorstva, prestapi i istapi za
osnova ja ima te`inata na predvidenata kazna vo zakonot i za prv pat se sre}ava
vo francuskiot krivi~en zakonik od 1791, a potoa i vo onoj od 1810. "Trojnata
podelba e pogodna za utvrduvawe na nadle`nosta na sudovite, opredeluvawe
na rokot na zastarenosta na krivi~nite dela i ekstradicijata. Taa, me|utoa
ima i seriozni nedostatoci. Taka, na primer, taa ne vodi smetka za te`inata
na krivi~ite dela i nivnata priroda pri nivnoto konkretno manifestirawe.
Od tie pri~ini nekoi zemji ja napu{tija trojnata i preminaa na dvojna
podelba, usvojuvaj}i samo postoewe na prestapi i istapi. Jovanovi}, Lj. Krivi~no
pravo, op{ti deo, Savremena administracija, Beograd, 1980. str. 93.
33

deka teoretski ne e mo`no odnapred da se postavi razlika me|u krivi-
~nite dela i prekr{ocite. Nivnata razlika mo`e da se odredi samo
spored formalen kriterium, {to zna~i samo vrz osnova na sporeduvawe
na propisite i sankciite so koi tie se odredeni. Ova osobeno
ottamu {to trgnuvajki od ovoj kriterium, razgrani~uvaweto na krivi-
~nite dela od prekr{ocite vo sudskata praktika ne pretstavuva nikakva
te{kotija. Na{ stav e deka ova stojali{te e ispravno, 21 bez ogled
na teoretskite opredelbi i oddelnite odredbi od Krivi~niot zakonik
i zakonot za prekr{ocite koi mo`at da se navedat vo prilog (no i protiv)
dvete prethodni stojali{ta.
2. [to se odnesuva do materijalnopravnite propisi za prekr{-
ocite, koi se originalni i nezavisni od krivi~no zakonodavstvo, treba
da se spomne deka vo osnova se zasnovani na istite na~ela koi va`at
i za krivi~noto zakonodavstvo. Vo taa smisla se identi~ni i redica
instituti i na~ela na dvete zakonodavstva, kako na primer: odgovornost
za delo na presmetliv storitel, nu`na odbrana, krajna nu`da,
odmeruvawe na kaznata, stek na dela, na~eloto na zakonitost, na~eloto
na retroaktivnost i sl.
3. Za odnosot na krivi~nata i prekr{o~nata odgovornost treba
da se naglasi i toa deka zaemno se isklu~uvaat (isklu~uvawe na paralelna
odgovornost). Ako edno lice bide kazneto za nekoe delo vo krivi~na
postapka, toga{ za istoto delo ne mo`e da se kazni i vo prekr-
{o~na postapka. Ovde se pretpostavuva deka krivi~noto delo go apsorbira
prekr{okot, i ottamu deka e besmisleno storitelot da se kaznuva
dva pati za edna ista rabota (ne bis in idem). Ova pravilo se primenuva i
toga{ ako storitelot za krivi~noto delo e proglasen za vinoven, me|utoa
e osloboden od kazna ili mu e izre~ena sudska opomena.
Dokolku pak, nekoe lice porano bilo osudeno za prekr{ok, a
duri potoa za krivi~no delo, toga{ vo izre~enata kazna za krivi~noto
delo zadol`itelno se presmetuva izdr`anata kazna koja bila izre~ena
za prekr{okot.
II. ME\UNARODNO KRIVI^NO PRAVO
1. POIM NA ME\UNARODNOTO KRIVI^NO PRAVO
1. Poimot me|unarodnoto krivi~no pravo dolgo vreme be{e
ograni~uvan na pra{aweto na prostornoto va`ewe na krivi~nite zakoni
i vostanovuvawe na me|unarodnata krivi~nopravna pomo{ (i toa
najprvin na ekstradicijata, a potoa i na "malata" me|unarodna krivi-
~nopravna pomo{, otstapuvaweto na krivi~no gonewe na stranska dr`ava
i izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda). So ogled deka oddelni
dr`avi, vo nedostig na me|unarodni propisi samostojno go oprede-
21
Taka i Komentar, str. 50.
34

luvaat va`eweto na svoite krivi~ni zakoni vo odnos na delata izvr-
{eni vo stranstvo i vo odnos na strancite kako izvr{iteli na krivi~ni
dela, me|unarodnoto krivi~no pravo se ograni~uva{e na re{avaweto
na sudirite na krivi~nite zakoni na razni dr`avi. Podocna, poimot
na me|unarodno krivi~no pravo e pro{iren i na propisite so koi
se opredeluvaat krivi~ni dela, odnosno na takvite odnesuvawa so koi
se naru{uvaat me|unarodnite spogodbi i ottamu se zagrozuva me|unarodniot
mir i bezbednosta na ~ove{tvoto, ili so koi se naru{uvaat voenite
pravila i zlostorstvata sprema voenite zarobenici, ranetite i
civilnoto naselenie, ili pak so koi se naru{uvaat biolo{kite ekonomskite
i drugi uslovi neophodni za postoewe na eden narod ili etni-
~ka grupa. Vrz osnova na navedenoto denes me|unarodnoto krivi~no
pravo pretstavuva zbir na propisi sodr`ani vo multilateralnite i
bilateralnite dogovori na dr`avite so koi se opredeluvaat krivi~ni
dela i sankcii zaradi za~uvuvawe na me|unarodniot mir i bezbednosta
na ~ove{tvoto i zbir na propisi so koi se pru`aat uslovi za pru`awe
na me|unarodna krivi~nopravna pomo{.
2. So ogled deka vo site dr`avi denes se pojavuvaat golem broj
ednakvi oblici na krivi~ni dela, kon krajot na XIX vek se postavi
pra{aweto na unifikacija na krivi~nite zakonodavstva so {to bi se
do{lo do takvo krivi~no pravo {to bi bilo zadol`itelno za site gra-
|ani vo site dr`avi vo svetot. Vakvata intencija me|utoa, ne be{e realizirana
poradi razlikite vo op{testveno-ekonomskite ureduvawa,
stepenot na razvojot, tradicijata i razlikite vo pravnite sistemi na
oddelni dr`avi. Od tie pri~ini denes re~isi e napu{tena idejata za
sozdavawe na edno kompleksno me|unarodno krivi~no pravo, no ne i
intencijata opredeleni osobeno opasni povedenija da bidat utvredni
kako krivi~ni dela vo site dr`avi. Toa vo prv red se voenite zlostorstva,
zlostorstvata na genocid i nekoi krivi~ni dela protiv me|unarodnite
odnosi. Fakt e me|utoa deka sankcioniraweto na krivi~nite
dela i nivnoto izvr{uvawe vo najgolema mera zavisi od voljata na
dr`avite ~lenki na me|unarodnata zaednica, {to zna~i od internoto
krivi~no pravo.
2. RAZVOJ NA ME\UNARODNOTO KRIVI^NO PRAVO
Po~etocite na razvojot na me|unarodnoto krivi~no pravo voobi~aeno
se vrzuvaat za krajot na Vtorata svetska vojna, koga seriozno
se postavi pra{aweto za krivi~na odgovornost na agresorskite dr`avi
i nivnite dr`avni funkcioneri i voeni komandanti za vodewe
agresorska vojna i zlostorstvata storeni za vreme na vojnata. Za taa
cel sojuzni~kite sili so spogodbata od 8. VIII 1945 vo London, re{ija
da se vostanovi Me|unaroden voen sud za sudewe na voenite zlostornici.
Kon spogodbata be{e prilo`en i Satut na Me|unarodniot voen
sud so koj bea opredeleni sostavot, nadle`nosta i funkcijata na sudot.
35

Vrz osnova na navedenite akti be{e i osnovan Me|unarodniot voen sud
koj postapuvaj}i po obvinenieto na Komitetot na glavnite obviniteli
i vrz osnova na pretresot voden vo Ninberg (20. XI 1945) donese presuda
so koja dvaeset voeni zlostornici na ~elo so Gering bea osudeni
na smrt, sedummina bea osudeni na do`ivoteno ili vremenski odredeno
li{uvawe od sloboda, a samo trojca bea oslobodeni od obvinenieto. So
istata cel be{e donesena Deklaracija na glavnite komandanti na zdru-
`enite sili na 19. I 1946 godina, so koja be{e osnovan Me|unaroden
voen sud so sedi{te vo Tokio. Ovoj sud zasedava{e na 28. IV 1946 godina,
a svojata presuda ja donese na 12. XI 1948 godina.
Poseben sud pretstavuva Me|unarodniot sud za krivi~na postapka
protiv odgovrnite lica za te{ki kr{ewa na me|unarodnoto humanitarno
pravo na podra~jeto na porane{na Jugoslavija, od 1. I 1991
godina (Rezolucija na Sovetot za bezbednost br 808 od 1992). I najposle
po dolgogodi{ni usoglasuvawa vo 1998 godina e osnovan Me|unarodniot
krivi~en sud so sedi{et vo Hag
36
3. ME\UNARODNI KRIVI^NI DELA
Vo krivi~nopravnata literatura se smeta deka Statutot na Me-
|unarodniot voen sud vsu{nost pretstavuva prv (privremen) me|unaroden
krivi~en zakonik. Vo nego se naveduvaat tri vida zlostorstva.
Toa se: a) zlostorstvata protiv mirot, kako {to se planirawe, podgotvuvawe,
zapo~nuvawe i vodewe agresivna vojna ili vojna so koja se
naru{uvaat me|unarodnite dogovori, spogodbi ili garancii ili u~estvuvawe
vo nekoj zaedni~ki plan ili zavera za izvr{uvawe na koe i da
e od navedenite dela, b) voeni zlostorstva, t.e. povredi na voenite zakoni
i voenite obi~ai kako {to se ubistva, zlostavuvawe ili odveduvawe
na prisilna rabota ili za koja i da e druga cel na civilnoto naselenie
na okupiranata teritorija, ubistva ili zlostavuvawe na voeni
zarobenici ili lica na more, ubivawe na zalo`nici, grabe` na javen
ili privaten imot, namerno razoruvawe na gradovi, pomali mesta ili
sela ili pusto{ewa neopravdani so voena potreba, v) zlostorstva
protiv ~ove~nosta, kako ubistva, istrebuvawa, porobuvawa, deportacija
i ostanati ne~ove~ni dela izvr{eni protiv koe i da e civilno naselenie
pred ili za vreme na traeweto na vojnata ili progonuvawe vrz
osnova na politi~ka, rasna ili verska osnova pri izvr{uvaweto ili
vo vrska so koe i da e zlostorstvo koe spa|a vo nadle`nost na Sudot,
bez ogled dali so toa se vr{i povreda na zakonot na zemjata kade{to se
izvr{eni zlostorstvata.
4. NA^ELA NA ME\UNARODNOTO KRIVI^NO PRAVO
Opredeleni na~ela zna~ajni za natamo{niot razvoj na kodifikacijata
me|unarodnnoto krivi~no pravo za prv pat dojdoa do izraz vo

Satutot na Me|unarodniot voen sud i vo presudata na Ninber{kiot
sud. Tie na~ela bea potvrdeni so rezolucija na Generalnoto sobranie
na ON od 11. XII 1946 godina i ottamu be{e povikana Komisijata za kodifikacija
na me|unarodnoto krivi~no pravo da gi formulira vo ramkite
na op{ta kodifikacija na zlostorstvata protiv mirot i bezbednosta
na ~ove{tvoto ili vo ramkite na me|unaroden krivi~en kodeks.
So taa odluka na ON, na~elata koi bea usvoeni so navedenite akti stanaa
na~ela na me|unarodnoto pravo. Me|u niv posebno mesto dobiva na-
~eloto za nadmo}nost na me|unarodnoto pravo nad nacionalnoto pravo,
{to vo prv red zna~i deka izvr{uvaweto na delo po naredba na svojata
vlada ili svojot pretpostaven ne ja isklu~uva odgovornosta na storitelot
za me|unarodno zlostorstvo, me|utoa mo`e da se smeta kako pri-
~ina za ubla`uvawe na kaznata. Zna~ajno e i na~eloto za individualna
odgovornost (poedinecot odgovara za povreda na me|unarodnoto pravo,
dodeka krivi~nata odgovornost na dr`avata kako pravno lice se otfrla).
5. ME\UNARODNI KONVENCII
1. Sledniot ~ekor vo razvojot na me|unarodnoto krivi~no pravo
se dvi`i vo ramkite na Generalnoto sobranie na OON koe vo ovaa
sfera donese redica zna~ajni me|unarodni konvencii. Vo taa smisla vo
prv red e zna~ajno usvojuvaweto na Konvencijata za spre~uvawe i kaznuvawe
zlostorstvata na genocid, od 1948, vo sila od 1951 godina. Na
diplomatskata konferencija od 12. VII 1949, sleduva{e donesuvaweto
na poznatite ~etiri @enevski konvencii: Konvencijata za postapuvawe
so voenite zarobenoci, Konvencijata za za{tita na civilnite lica
za vreme na vojna, Konvencijata za podobruvawe na polo`bata na ranetite,
bolnite i brodolomnicite na vooru`enite pomorski sili i Konvencijata
za podobruvawe na sudbinata na ranetite i bolnite vo vooru`enite
suvozemni sili za vreme na vojna. Iako se raboti za konvencii
koi spa|aat vo me|unarodnoto voeno pravo, tie se od golemo zna-
~ewe i za me|unarodnoto krivi~no pravo ottamu {to sodr`at krivi-
~nopravni odredbi. Spored tie odredbi site dr`avi potpisni~ki se
obvrzani vo svoite krivi~ni zakoni da odredat krivi~ni sankcii protiv
licata koi so svoite dela gi povreduvaat propisite na navedenite
konvencii.
Vo naredniot period od strana na ON se doneseni redica dokumenti
od zna~ewe za natamo{niot razvoj na me|unarodnoto krivi~noto
pravo. Me|u niv ovde poso~uvame samo na nekoi od pova`nite, kako na
primer: Konvencija za suzbivawe na trgovija so lu|e i eksploatacija
na tu|a prostitucija, od 1950, Konvencija za za{tita na kulturnite
dobra za vreme na voeni sudiri, od 1954, Dopolnitelnata konvencija za
ukinuvawe na ropstvoto, trgovija so robovi i ustanovi i praktika
sli~na na ropstvoto, od 1956, Edinstvenata konvencija za drogite, od
37

1961, Deklaracijata na ON za ukinuvawe na site oblici na rasna diskriminacija,
od 1963, Konvencijata za ukinuvawe na site vidovi na
rasna diskriminacija, od 1965 (vo sila od 1969), Me|unarodniot pakt za
gra|anski i politi~ki prava, od 1966, Konvencija za neprimenuvawe na
zakonskata zastarenost na voenite zlostorstva i zlostorstvata protiv
~ove{tvoto, od 1968, Konvencijata za psihotropnite supstancii, od
1971, Konvencijata za suzbivawe na zlostorstavata na aparhejdot, od
1973, Konvencijata za suzbivawe na nezakonsko odzemawe na vozduhoplovi
(Ha{ka konvencija od 1970), Konvencija za suzbivawe na
nezakonski akti protiv civilnoto vozduhoplovstvo (Montrealska
konvencija od 1971), Konvencijata za psihotropnite supstancii, od
1971. 22 2. Vo prilog na unapreduvaweto na megunarodnoto krivi~no
pravo zna~ajni se i pogolem broj konvencii doneseni od strana na Sovetot
na Evropa kako na primer: Evropskata konvencija za neprimenlivosta
na rokovite za zastaruvawe na krivi~nite dela protiv
~ove{tvoto i na voenite zlostorstva, od 1974, br. 82, Evropskata
konvencija za nadomest na {teta na `rtvite od nasili kaznivi dela, od
1983, br. 116, Evropskata konvencija za krivi~nite dela naso~eni
protiv kulturnoto nasledstvo, od 1985, br. 119, Konvencijata protiv
perewe pari, pretres, zaplenuvawe i konfiskuvawe na prihodi od
kriminal, od 1990, br, 141. Vo ramkite na Sovetot na Evropa za
materijalnoto krivi~no pravo od isklu~itelna va`nost se i brojnite
rezolucii i preporaki na Sovetot na Evropa so koi podrobno se
regulirat zna~ajni krivi~nopravni instituti. 23
Najgolemiot broj od spomnatite konvencii se ratifikuvani od
strana na na{ata dr`ava, a vo krivi~niot zakonik se vneseni soodvetni
krivi~ni dela, kako na primer, grabnuvawe na vozduhoplov ili
brod (~l. 302 KZ), terorizam (~l. 313 KZ), predizvikuvawe nacionalna,
rasna i verska omraza, razdor i netpelivost (~l. 319 KZ), kako i site
dela od glava trieset i ~etvrta: krivi~ni dela protiv ~ove~nosta i
me|unarodnoto pravo. 24
22
Podrobno: Sulejmanov, Z. Penolo{ki kompendium, Grafohartija,
Skopje, 1997, str. 16-73. Vidi i Sulejmanov, Z, Me|unarodna krivi~nopravna
pomo{, Akademik, Skopje, 1999, str. 815 i natamu.
23
Podrobno: Sulejmanov, Z. Penolo{ki kompendium, str. 77-83.
24
Za krivi~nite dela so me|unaroden element vidi podrobno: Dimitrijevi},
V. Aktuelna pitanja terorizma, Jugoslovenska revija za me|unarodno pravo,
Beograd, 1974/1-3, Strugar, S. Me|unarodna krivi~na dela u sistemu na{eg Krivi~nog
zakonika, Jugoslovenska advokatura, 1957/3-4, Vasilijevi}, V. Me|unarodna krivi~na
dela u nacionalnim krivi~nim zakonima i zna~aj takvog njihovog propisivanja u otsustvu
me|unarodnog krivi~nog kodeksa, Jugoslovenska revija za me|unarodno pravo,
Beograd, 1967/1-3 i Poku{aj odre|ivanja terorizma kao me|unarodnog zlo~ina, Jugoslovenska
revija za me|unarodno pravo, Beograd, 1973/1-2; Filipovi}, B. Nova ko-
38

Pokraj navedenite konvencii postojat i brojni bilateralni
me|unarodni dogovori za ekstradicija i drugite vidovi na me|unarodna
pomo{ sklu~eni od strana na na{ata dr`ava so drugi dravi. 25
nvencija protiv otmice vazduhoplova, Jugoslovenska revija za me|unarodno pravo,
Beograd, 1971/1; Babovi}, B. Konvencija o spre~avanju i ka`njavanju zlo~ina protiv
me|unarodno za{ti}enih osoba, Jugoslovenska revija za me|unarodno pravo, Beograd,
1964/1-3; Vukovi}, \. Krivi~na dela s me|unarodnim elementom u internom i
me|unarodnom pravu, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 1978/3-4; Peri}, O. Me-
|unarodnopravno regulisanje pitaja opojnih droga i jugoslovenski propisi u toj oblasti,
Jugoslovenska revija za me|unarodno pravo, Beograd; 1971/3, Zlatari}, B. Ha{ka
konvencija od 1907 godine i individualna odgovornost za ratne zlo~ine, Jugoslovenska
revija za me|unarodno pravo, Beograd,, 1958/2; Tokiska konvencija o krivi~nim delima
u avionima, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1966/3-4; Problem
zastare me|unarodnih zlo~ina u usporednom i me|unarodnom pravu, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1966/1 i dr.
25
Vidi: Sulejmanov, Z. Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, kade se
pomesteni site na{i konvencii od ovoj vid.
39

40

G l a v a III
ISTORISKI RAZVOJ NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO I
KRIVI^NOTO PRAVO
I. PERIOD NA PREDDR@AVNA SOSTOJBA
1. Vo krivi~nopravnata literatura postoi op{to uveruvawe
deka u{te pred nastanuvaweto na dr`avata i pravoto postoele izvesni
povredi na opredeleni po~etni nepi{ani pravila na `ivotot i deka
protiv istite bile prezemani razni prisilni merki. Tie povredi se
narekuvaat ekscesi ottamu {to vo prvobitnata zaednica bile retka
pojava. Tie se javuvale so ograni~eno dejstvo, a za nivnoto suzbivawe
bila potrebna reakcija od samiot povreden ili od ~lenovite na negoviot
rod (period na op{testveno rea|irawe na ekscesnite povedenija),
za razlika od podocne`nite klasni op{testva organizirani vo oblik
na dr`ava, koga za suzbivaweto na negativnite povedenija bea vovedeni
posebni instrumenti kako {to se pravoto i zasebniot aparat - policija
i sudstvo (period na javno i dr`avno reagirawe na kriminalitetot).
Pritoa, nu`no e da se spomne deka postoi su{tinska razlika
me|u reakcijata vo prvobitnata zaednica ottamu {to taa se zasnova na
nagonot na samoodr`uvaweto, na srodni~ki i religiozni ~ustva, a reakcijata
vo klasnite op{testva poradi za{tita na vladea~kata klasa.
2. Oblicite na reagirawe protiv ekcesnite povedenija vo prvobitnoto
op{testvo se: odmazda, kompozicija i progonstvo od zaednicata.
1 0 Odmazdata se sostoela vo nanesuvawe povreda vrz storitelot
na deloto ili ~lenovite na negovata zaednica (rod, pleme) od stana na
povrednoto lice ili ~lenovite na negovata zaednica. Taa odmazda bila
instinktivna, kolektivna, nezastariva, gruba i nesrazmerna so toa
{to vo podocne`nite periodi se voveduva i izvesna srazmernost (na-
~elo na talionot). Vr{eweto na odmazdata bilo ne samo pravo, tuku i
dol`nost na povredniot, odnosno grupata na koja i pripa|al.
2 0 Kompozicijata (otkupnina ili pomiruvawe) se razvila od
odmazdata kako izmiruvawe na zavedenite strani so pla}awe na izvesen
nadomest, najprvin vo natura, a potoa i vo pari. Su{tinata na kompozicijata
se sostoi vo toa {to storitelot na prestapot ili negovite
soplemenici mu davale srazmeren nadomest na povredeniot ili na
negovite soplemenici. Goleminata na toj nadomest se formiral po pat
na obi~ajnite pravila ili so zaemen dogovor, no ponekoga{ mo`el da
se izdejstvuva i so borba. Sli~no kako kaj odmazdata i kompozicijata
41

vo po~etokot be{e vr{ena samo me|u inoplemenicite, a duri podocna
i me|u samite srodnici.
3 0 Progonstvoto od zaednicata se primenuvalo sprema pripadnicite
na ista zaednica i vo toga{nite uslovi na `iveewe bila merka
ramna na smrtna kazna, ottamu {to progonetiot ostanuval bez pomo-
{ta i za{titata na svoeto pleme. Ova prisilno sredstvo bilo naso-
~eno kon najte{kite zlostorstva so koi se povreduvale obi~ajnite
pravila na gentilnoto ureduvawe. 26
42
II. PERIOD NA STARIOT VEK
1. So pojavata na robovladetelstvoto ulogata na goneweto i kaznuvaweto
preo|a vo racete na dr`avata so {to nastanuva periodot na
tn. javno reagirawe na krivi~nite dela. Zaostanatite oblici na rea|irawe
od prvobitnata zaednica, dr`avata gi zamenuva taka {to na mestoto
na odmazdata se javuvaat telesnite i smrtnite kazni, na mestoto
na kompenzacijata - pari~nata kazna, a na mestoto na progonuvaweto od
zaednicata - progonuvaweto od dr`avata (deportacijata).
2. Zaedni~ka karakteristika na zakonodavstvoto od ovoj period
e postoeweto register na surovi i nehumani kazni.
Natamo{na karakteristika e postoeweto ostri razliki me|u
slobodnite lu|e i robovite vo pogled na krivi~nata odgovornost i za-
{titata na nivnata li~nost. So is~eznuvaweto na odmazdata, od edna
strana, sprema slobodnite lu|e sî pove}e se primenuva{e talionot, pa
i kompozicijata. Od druga strana, robovite se kaznuvale surovo i nesrazmerno
i za najsitni krivi~ni dela. Robovite ednostavno ne bile
smetani za lu|e, tuku za predmeti i ottamu ne u`ivale nikakva krivi-
~nopravna za{tita.
3. Od pravnite izvori na toa vreme posebno treba da se istaknat:
Hamurabieviot zakonik, 27 Zakonot na 12 tabli~ki vo Rim i Justinijanoviot
kodeks - Corpus iuris od 528 god. p.n.e. Vo ovie pravni propisi
koi ne se so~uvani vo celost, krivi~nopravnite odredbi za krivi-
~nite dela i kaznite bile pomesteni bez kakva i da e sistematika.
4. Na planot na krivi~nopravnata nauka od ovoj period ne se po-
26
Za ovoj period podrobno: Sulejmanov, Z. Penologija, vtoro dopolneto
i izmeneto izdanie, Grafohartija, Skopje, 1999, str. 53-64.
27
Ovoj zakonik koj e pronajden vo Elam - Iran (nekoga{en Vavilon)
vo 1902 god. e napi{an so klinesto pismo na kamen blok visok 2,5 m. Sodr`i
282 paragrafi so koi bea regulirani odnosite vo vrska so vol{ebni{tvoto,
prava i dol`nosti na vladetelite, dvorjanite i slugite, izdavaweto zemja pod
zakup, kupoproda`ni odnosi, bra~ni i semejni odnosi, usvojuvaweto, statusot
na robovite, kako i negativnite povedenija i nivnoto suzbivawe. Vo nego
bile predvideni okolu 60 krivi~ni dela, od koi za 34 bila predvidena smrtna
kazna, a za ostanatite glavno sakatewe i kam{ikuvawe.

znati zna~ajni dela iako u{te Protagora (481-411 p.n.e), Platon (428-
347 p.n.e.) i Aristotel (348-322 p.n.e.) vo Grcija, kako i Ulpijan, Paulus,
Ciceron, Seneka (4-65) i dr. vo Rim, dopirale opredeleni pra{awa
od ovaa oblast.
III. PERIOD NA SREDEN VEK
1. Feudalnoto krivi~no zakonodavstvo glavno se razvi od obi~ajnoto
pravo i potpiraweto vrz rimskoto i kanonskoto pravo vo periodot
od V do XVIII vek. Me|u krivi~nite dela osobeno se istaknuvaat
krivi~nite dela protiv imotot, protiv dr`avata, religijata i li~nosta.
Kaznite i natamu se surovi i nehumani, a nivnata cel zastra{uvawe
i stradawe na storitelot. Me|u niv dominirale smrtnite i telesnite
kazni koi se sveduvaa na razni vidovi ma~ewe i sakatewe (vadewe
o~i, otsekuvawe na delovi od teloto itn.) pri {to glavnata uloga
ja ima{e kanonskoto pravo. Kanonskoto pravo sozdadeno od katoli~kata
crkva, vo po~etokot va`e{e samo za crkovnite lica (za krivi~ni
dela: blasfemija (kudewe na Gospod, bogohulewe), simonija (trgovija
so crkovni predmeti, funkcii i slu`bi), ateizam, kra`ba i oskvernuvawe
na crkovni predmeti, magija, vra`bini, eres (hereza, krivo veruvawe,
sekoe ubeduvawe {to e vo sprotivnost so slu`benata teologija),
mnogubo`tvo, {uruvawe so |avolot i sl.), no so vreme se pro{iri i vrz
svetovnite lica (za imotni, politi~ki i krivi~ni dela protiv moralot).
Zardi so~uvuvawe na svojata vlast, od polovinata na XIII vek
crkvata }e ja sozdade i inkvizicijata (istar`en i kaznen organ na katoli~kata
crkva za borba protiv mislewata na licata koi bea vo
sprotivnost so stavovite na nejzinata religija) koja gi vovede na~elata
na odgovornost za gre{ni misli, priznanieto kako glavno dokazno
sredstvo i negovoto iznuduvawe so ma~ewe, a celta na kaznata ja povrzuva{e
isklu~ivo so stradawe i iskupuvawe na grevovite zaradi pomiruvawe
so Gospod. 28
2. Op{ta karakteristika na zakonodavstvoto na feudalnite
dr`avi e negoviot religiozen karakter i neskriena za{tita na feudalnoto
plemstvo, nasproti zavisnite selani (neednakvost vo kaznuvaweto),
kako i otsustvo na zakonitost vo pogled na krivi~nite dela i
kaznite {to sozdava{e golem prostor za samovolie i arbitrernost na
sudiite vo odmeruvaweto na kaznite.
Slednata pozna~ajna karakteristika na ova zakonodavstvo e surovosta
na kaznite, osobeno za krivi~ni dela protiv dr`avata i religijata
i nivnata zasnovanost na idejata na javna op{testvena odma-
28
Vidi podrobno: Sulejmanov, Z. Penologija, vtoro dopolneto i izmeneto
izdanie, Grafohartija, Skopje, 1999, str. 64-106. Ba~i} F. Op}i pogled na
srednjovekovno krivi~no pravo XI - XIV vjek, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu,
Zagreb, 1888/5, str. 683-709.
43

zda i zastra{uavawe (kaznite se propi{uvaat i izvr{uvaat za da predizvikaat
strav i so svojata svirepost da im slu`at na drugite kako
primer).
3. Me|u pravnite izvori od periodot na raniot feudalizam (V-
XI vek) se pomestuvaat: Lex Salica (Saliskiot zakon, V vek), Lex Ribuaria
(VI vek), Lex Alamanorum (VII vek), Lex Saxonum (IX vek) i drugi
zakonski zbornici vo koi bile pomesteni i krivi~ni propsi, a koi
bile nare~eni "leges barbarorum" ili "narodni pravdi." Od ovoj period
e zna~aen i bugarskiot Zakon sudni qudem od X vek, koj va`e{e i za
Makedonija, a koj pretstavuva{e kompilacija na vizantiskoto pravo.
Me|u pravnite izvori od periodot na razvieniot feudalizam
(XI - XV vek) treba da se istaknat: Ruskata pravda (XI vek), Saksonskoto
ogledalo (XII vek) i Du{noviot zakonik (1349),
Od periodot na raspa|aweto na feudalizmot (XVI-XVIII vek)
datiraat: Op{tiot gremanski krivi~en zakonik (Contitutio Criminalis
Carolina, na Karlo V od 1532), Kodeksot na Filip II [panskiot (Nueva
Recopilacion, od 1566), francuskiot Ordonnance criminelle, (1670), italijanskiot
Leggi e constituzioni (1723), bavarskiot Codex iuris bavarici
criminalis (1751), avstriskiot krivi~en zakonik (Constitutio Criminalis
Teresiana, 1768) i pruskiot krivi~en zakonik (1794).
4. Opredelen razvoj na planot na krivi~noto pravo }e se pojavi
duri kon krajot na XI vek, so osnovaweto na glosatorskata {kola vo
Italija. Od glosatorskite trudovi od podra~jeto na krivi~noto pravo
obi~no se spomenuvaat: "De ordine maleficiorum" od Rolandinus de Romanicis,
"Suma codicis" od Azo, i Glossa ordinaria od Accursius. Ova deluvawe
od sredinata na XIII do sredinata na XV vek go prodol`ija i postglosatorite
me|u koi kako najzna~ajni se naveduvaat: Albertus Candinus
("De maleficis"), Cinus de Pistoj (1270-1336), Bartolus (1314-1357), Baldus
de Ubaldis (1327-1406) i Angelus Aretinus (Tractatus de maleficiis).
Krivi~nopravnata nauka od toa vreme stoi pod isklu~ivo vlijanie na
katoli~kata crkva i nejzinite dogmi so naglasena intolerancija i register
na surovi kazni. 29
Od XVI vek nau~nata obrabotka na krivi~noto pravo zapo~nuva
da se osloboduva od stegite koi í gi nametnuvaa glosatorite i postglosatorite
so nivniot egzegeti~ki metod i vrzanosta za crkovnite avtoriteti.
Se zgolemuva i brojot na pravnicite koi se zanimavale so primena
na sintetiti~ki metod vo obrabotkaat na krivi~noto pravo. Od
toa vreme voobi~aeno se spomenuvaat: italijanite - Hipolit Marcillius,
Egidius Bosius, Julius Clarus (1525-1575), Prosper Ferinacius (1544-1618),
francuzite - Tiracvelus, Rousseau de Lacombe, Muyart de Vouglans, Jousse
(XVII i XVIII vek) i Pierre Aureault, {panecot - Covarruvias, holan|anite
- Damhuder i Anton Mateus, germancite - Benedict Carpzov
(1595-1666, so Practica nova imperialis Saxsonica rerum criminalium od
29
Vidi: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 39.
44

1635), Bemer (J. S. F Bohmer, Elementa iurisprudentiae criminalis, 1732).
[esnaesetiot i sedumnaesetiot vek se vrzuva i pojavata na golemite
umovi kako na primer: Bekon (Francis Becon, 1561-1626), Hobs
(Thomas Hobbes, 1588-1679), Grocius (Hugo Grotius, 1583-1645), Lok (John
Locke, 1632-1704), koi so svoeto materijalisti~ko sfa}awe na prirodata,
pokraj toa {to ja osporuvaa feudalnata skolastika i misticizmot,
mu dadoa i novi filozofski osnovi na krivi~noto pravo. Iako
ne se zanimavaa so sistematska razrabotka na krivi~noto pravo, mo-
{ne zna~ajni se nivnite zalo`bi za ograni~uvawe na kaznuvaweto na
razumna mera, za srazmernost vo kaznuvaweto soglasno te`inata na
krivi~noto delo i voop{to za sproveduvawe opredeleni reformi na
krivi~noto zakonodavstvo.
Vo osumnaesetiot vek svoj pridones kon razvojot na krivi~noto
pravo }e dadat i francuskite prosvetiteli i enciklopedisti: Monteskie
(Charle Montessqieu, 1689-1755), Volter (1694-1778), Ruso (Jean Jeaques
Rousseau, 1712-1778), Pol Holbah (1732-1789) i drugi. Vo nivnite
dela dominiraa ideite za osloboduvawe na pravoto od teologijata
(oddeluvawe na svetovnite od bo`enskite zakoni i potisnuvawe na
krivi~nite dela od religiozna priroda), za potisnuvawe na samovolieto
na sudot, za tolerancija na sovesta i mislata, za za{tita na ~ovekovite
prava (za sloboda i ednakvost na lu|eto pred zakonot), za proporcionalnost
na deloto i kaznata, za humanizacija na kaznite i nivno
sfa}awe kako sredstvo za za{tita na poedincite i op{testvoto od
kriminalnite povedenija.
Za ovoj period me|utoa sekako deka se najzna~ajni razmisluvawata
i delata na golemiot Bekarija (Cezare Beccaria, 1738-1794), Anselm
Foerbah (Anselm Feuerbach, 1755-1833) i Bentam (Jeremy Bentham,
1748-1832). 30 IV. PERIOD NA NOVIOT VEK
1. RAZVOJ NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO
1. Po francuskata revolucija (1789) radikalno bea izmeneti
niza op{testveni odnosi koi ostvarija soodveten odraz i vo krivi~noto
zakonodavstvo. Najdlabok izraz na tie reformi be{e donesuvaweto
na Francuskiot krivi~en zakonik od 6. X 1791 godina (Code de Delits et
des Peines), zasnovan na na~elata na zakonitosta na krivi~noto delo i
kaznata, na ednakvost na site gra|ani vo pogled na kaznuvaweto, humanost
na kaznata i nejzina srazmernost so krivi~noto delo. Vo nego za
prvpat e napravena i podelbata na op{t i poseben del na krivi~noto
zakonodavstvo. Me|utoa, po splasnuvaweto na prviot revolucioneren
zanos, sleduva donesuvaweto na napoleonoviot Code pÕnale od 1810, vo
30
Vidi: Slejmanov, Z. Penologija, str. 114-122.
45

koj se napu{taat golem del od progresivnite idei vneseni vo prethodniot
zakonik. 31 Napoleonoviot kodeks zavede pove}e svirepi kazni
kako {to se `igosuvaweto, otsekuvawe na raka pred izvr{uvaweto na
smrtnata kazna za ubistvo na roditel, do`ivotni kazni i dr. Vo nego
be{e zna~itelno zgolemen brojot na krivi~nite dela, osobeno za politi~ki
delikti koi bile zakaneti so smrtna kazna. Progresivna novina
vo ovoj zakon e me|utoa toa {to so nego za prv pat se vovedeni relativno
opredeleni kazni, za razlika od zakonot od 1791 vo koj predviduva{e
apsolutno opredeleni kazni za oddelnite krivi~ni dela. Ovaa i
nekoi drugi karakteristiki na ovoj zakon, sepak, pridonesoa da va`i
vo Francija sî do 1994 godina, i da poslu`i kako primer za donesuvawe
na site modernite gra|anski zakoni.
2. Osnovnata karakteristika na zakonodavstvoto od ovoj period
e negovata zasnovanost vrz na~elata na zakonitosta na krivi~noto
delo i kaznata i na~eloto na ednakvost na site gra|ani vo pogled na
kaznuvaweto, nasproti nepostoeweto zakoni, arbitrernosta i neednakvosta
vo feudalizmot.
Natamo{na karakteristika na ova zakoniodavstvo e deka pokrj
kaznite koi se izrekuvaat srazmerno na te`inata na krivi~nite dela i
stepenot na odgovornosta, za odbrana na postoe~niot op{testven poredok
se vovedenii merkita na bezbednost i e sozdaden poimot na opasna
sostojba za oddelni kategorii storiteli na krivi~ni dela.
3. Pokraj franscuskiot, od ovoj period se poznati i slednite
krivi~i zakonici: bavarskiot (1813), pruskiot (1851), avstriskiot
(1852), srpskiot (1860), germanskiot (1871), italijanskiot (1890), norve{kiot
(1902), jugoslovenskiot (1929), polskiot (1932), danskiot
(1933) i {vacarskiot (1937). Po Vtorata svetska vojna se doneseni angliskiot
Criminal Justice Act (1948), gr~kiot od 1950, i mnogu drugi zakonici.
46
2. KRIVI^NOPRAVNI [KOLI
2.1. Klasi~na {kola
1. Period: Od vtorata polovina na XVIII vek do sedumdesetite
godini od XIX vek.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Bekarija, Foerbah i Bentam
(kako napredno krilo) i Henke, Zacharia, Kostlin, Halscher, Merkel i dr
(kako reakcionerno krilo) na ovaa {kola.
3. U~eweto na ovaa {kola. Poa|aj}i od filozofskite osnovi na
Kant (Emanuel Kant, 1727-1807) i Hegel (Georg Wilchelm Fridrich Hegel,
1770-1831), osobeno od filozofskata postavka deka ~ovekovata volja
31
Za karakteristikite na ovie dva zakoni podrobno: Srzenti}, Stai}, Lazarevi},
op. cit.str. 44-46.

od ni{to ne e uslovena (~ovekot sekoga{ slobodno izbira me|u dobroto
i zloto - apsoluten indeterminizam), klasi~nata {kola smeta{e
deka krivi~noto delo e rezultat na taa slobodna volja i deka li~niot
osnov za krivi~nata odgovornost za deloto se nao|a vo moralnata odgovornost
(vinata) na storitelot. Ottamu i stavot deka kaznata treba da
bide srazmerna na deloto, kako i toa deka site storiteli vo pogled na
opredeleno delo se ednakvi pred zakonot i spored toa treba da bidat
ednakvo kazneti.
So ogled deka poa|a{e od isklu~ivo posmatrawe na krivi~noto
delo, klasi~nata {kola ne se intresira{e za ispituvawe na storitelot
(za negovite pozitivni i negativni individualni karakteristiki,
za razli~nosta na ~ovekovata priroda i razli~nite kategorii storiteli),
pa ottamu nitu za pri~inite na kriminalitetot. So drugi zborovi,
ako krivi~noto delo e izraz na slobodnata volja, pri~inite na
kriminalitetot ne treba da se baraat nadvor od li~nosta na ~ovekot,
odnosno nadvor od negovata od ni{to neuslovena slobodna volja.
[to se odnesuva do borbata protiv kriminalitetot ovaa {kola
smeta{e deka taa mo`e da se vodi isklu~ivo so zakana i primena na kaznite
koi mo`at da imaat vlijanie vrz voljata na ~ovekot. Toa zna~i
deka reakcijata na kriminalitetot mora da se zasnova na zakonot koj
storitelot mora da go sfati i razbere. So ogled deka borbata protiv
kriminalitetot se iscrpuva so primena na kaznenata represija, negovoto
rastewe i opa|awe se tolkuva{e kako pozitiven ili negativen
rezultaat na taa represija.
Celta na kaznata se tretira{e kako odmazda i ne í se pridava{e
osobeno vnimanie. Kaznata se tretira kako zastra{uva~ka merka
koja treba da bide proporcionalna na nanesenata povreda, odnosno
{teta (kaznata e represivna merka zavisna od te`inata na deloto i vinata).
Taa treba da se vre`e vo svesta na potencijalnite prestapnici i
da gi odvra}a od vr{eweto krivi~ni dela (generalna prevencija po pat
na kolektivno zastra{uvawe).
4. Zna~ewe. Klasi~nata {kola gi postavi temelite na sovremenata
nauka na krivi~noto pravo ottamu {to ostro im se sprotivstavi
na nedostatocite na feudalnoto krivi~no pravo, osobeno na nedostatokot
na zakoni, samovolieto i arbitrernosta na sudot. Nejze í go dol`ime
i vospostavuvaweto na sovremenite na~ela: na~eloto na zakonitosta
na krivi~noto delo i kaznite, li~na i subjektivna odgovornost
na storitelot, srazmernosta na kaznite na te`inata na krivi~noto
delo i stepenot na krivi~nata odgovornost, kako i donesuvaweto na re-
~isi site sovremeni zakoni vo ovaa oblast. Taa e zaslu`na i za logi~nopravnoto
(dogmatskoto) prou~uvawe i postavuvawe na osnovnite
instituti na krivi~noto delo i krivi~nite sankcii.
5. Kriti~ki zabele{ki. So toa {to do maksimum ja razvi krivi-
~nopravanata dogmatika, klasi~nata {kola go previde faktot deka
krivi~noto delo, negoviot storitel i krivi~nata sankcija se realni
47

op{testveni pojavi i kako takvi usloveni od niza objektivni i subjektivni
faktori. Ova osobeno se odnesuva na storitelot na krivi~noto
delo koj se posmatra{e kako apstraktna kategorija, kako sostojka na
krivi~noto delo, taka {to voop{to ne se vode{e smetka za negovata
konkretna li~nost, za negovite li~ni svojstva i okolnostite koi dovele
do krivi~noto delo. 32
48
2.1. Antropolo{ka {kola
1. Period: Od krajot na XIX vek i po~etokot na XX vek.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Cesare Lombroso (1835-1909).
3. U~eweto na ovaa {kola. Antropolo{kata {kola koja se razvi
pod vlijanie na pozitivisti~kata filozofija na Ogist Kont se zalaga
za nau~no prou~uvawe na kriminalitetot. Taa se interesira{e za
prou~uvawe na pri~inite na kriminalitetot so primena na metodite
na pozitivnite nauki (posmatrawe i eksperiment) so cel da se iznajdat
merki za nivno predupreduvawe. Pritoa, vo prv red se poa|a{e od storitelot
na krivi~noto delo soglasno stavot deka vo negovata li~nost
se nao|aat glavnite pri~ini za vr{eweto krivi~ni dela (storitelot
na krivi~noto delo se odlikuva so posebna biokonstitucionalna struktura
koja e poinakva od lu|eto {to ne se prestapnici). Tie pri~ini
se od biolo{ka (mal ~erep, ispaknata vilica, golemi u{i i sl.), fiziolo{ka
(nedostig na odredeni setila i ~uvstvo na bolka, daltonizam,
levu~arstvo i sl.) i psiholo{ka (nedostig na moralni ~uvstva i so~ustvo
ili preterana gordost, suetnost i sl) priroda. Nakratko, individualnite
faktori se osnovna pri~ina na kriminalitetot, za{to site
storiteli na krivi~ni dela se ili rodeni zlostornici ili abnormalni
lica (poseben tip lu|e koi so samoto ra|awe se opredeleni da stanat
zlostornici).
Od tezata deka zlostorstvata se prirodna pojava kako {to se ra-
|aweto i smrtta (determiniranost na zlostorstavata od silata na
~ovekovaat struktura), reakcijata na kriminalitetot treba da se ostvaruva
so otfrlawe na vinata i kaznata i vospostavuvawe odgovornost
vrz osnova na opasnosta na zlostornikot so primena na medicinski
merki koi treba da gi eliminiraat ili neutraliziraat stigmatite na
degeneracija kaj storitelot na deloto.
Celta na kaznata e za{tita na op{testvoto od kriminalitetot.
4. Zna~ewe. Osnovnata zasluga na {kolata e vo uka`uvaweto na
potrebata od prou~uvawe na storitelot na krivi~noto delo kako konkretno
i realno, a ne kako apstraktno su{testvo.
5. Kriti~ki zabele{ki. Glavniot prigovor {to í se upatuva na
ovaa {kola se sostoi vo toa deka e ednostrana, ottamu {to individu-
32
Podrobno: Sulejmanov, Z. Kriminologija, Institut za sociolo{ki
i politi~ko-pravni istra`uvawa, Skopje, 2003, str. 157-174.

alnite faktori gi smeta za isklu~iva pri~ina na kriminalitetot (biologizam).
33
2.3. Pozitivisti~ka {kola
1. Period: Od krajot na XIX vek i po~etokot na XX vek.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Enriko Feri (Enrico Ferri,
1856-1929) i Rafaele Garofalo (Raffaele Garofalo, 1851-1934).
3. U~eweto na ovaa {kola. Pojdovnata filozofska osnova na
ovaa {kola e apsoluteniot determinizam, izrazen vo stavot na Feri:
"Kako {to vo odredeno koli~estvo voda, na odredena temperatura se
rastopuva odredeno koli~estvo hemiska supstanca, nitu atom pove}e
ili pomalku, taka i vo opredelena socijalna sredina pri opredeleni
fizi~ki ili individualni uslovi, se slu~uvaat opredelen broj zlostorstva,
nitu edno pove}e ili pomalku."
Spored pozitivistite site pri~ini na kriminalitetot mo`at
da se podelat vo tri grupi: antropolo{ki (faktori od organska,
psihi~ka i li~na priroda), fizi~ki (geografskoto podra~je, klimata,
godi{noto vreme, temperaturata i sl.) i socijalni (siroma{tija, bezrabotica,
ekonomskite krizi, gustina na naselenieto, ekonomskiot i
politi~kiot sistem, religijata, alkoholizmot i drugite sociopatolo-
{ki pojavi). Prestapnikot ne e slobodno su{testvo, {to zna~i deka
krivi~noto delo e determinirano od vlijanieto na li~nite i socijalnite
faktori. So ogled na toa {to ne raspolaga so svoja volja, zlostornikot
ne e podoben da bide presmetliv, pa spored toa nitu krivi~no
odgovoren. Ottamu, pozitivistite ja otfrlaat vinata kako moralna
odgovornost na ~ovekot i ja zamenuvaat so kategorijata - socijalna,
odnosno zakonska odgovornost. Osnovata za takvata odgovornost se
op{testvenite dol`nosti {to gi ima sekoj ~ovek bez ogled na negovata
du{evna sostojba i opasnosta (temibilitÃ) kako li~na karakteristika
na storitelot.
Soglasno negiraweto na vinata, reakcijata na kriminalitetot
ja zamisluvaat bez kazni (storitelot ne e vinoven za izvr{enoto delo,
pa ottamu ne mo`e ni da se kazni). Kaznata se zamenuva so tn. merki na
socijalna za{tita (storitelot e samo opasen za op{testvoto i zatoa
sprema nego treba da se primenat bezbednosni merki) koi sami po sebe
ja smaluvaat mo`nosta za vr{ewe na krivi~ni dela. Kriteriumot za
primena na razgranetiot sistem merki na socijalna za{tita e
opredelen od kategorijata na zlostornicite vo koja e pomesten storitelot
(klasifikacija na zlostornicite kako osnova za primena na merkite
na socijalna za{tita). Ottamu se predlaga{e du{evno bolnite
da se upatuvaat vo specijalni zavodi zaradi podlo`uvawe na specijalen
tretman, a pove}ekratnite zlostornici i onie od navika do`ivo-
33
Poop{irno: Ibid, str. 188 -210.
49

tno ili na neopredeleno vreme da se eliminiraat od op{testvoto i sl.
Celta na merkite na socijalnata za{tita se eliminacija, lekuvawe
ili neutralizacija na storitelot. Op{testvoto mora da se
brani od kriminalitetot kako {to se brani i od elementarnite nesre-
}i i opasnite `ivotni, zaradi latentnite nagoni za vr{ewe krivi~ni
dela koi se dlaboko vsadeni vo prirodata na storitelot i opasni za
op{testvoto. Ottamu, namesto kazni, Feri gi predlaga slednite merki:
1 0 preventivni merki protiv opasnite zlostornici, 2 0 reparatorni
merki (merki so koi se otstranuvaat posledicite na krivi~nite dela,
na primer nadomest na {teta na `rtvata), 3 0 represivni merki koi se
upotrebuvaat na neodredeno vreme, i 4 0 eliminatorni merki za nepopravlivi
zlostornici.
4. Zna~ewe. Zna~aen pridones na ovaa {kola vo oblasta na krivi~noto
pravo e zajaknuvaweto na zna~eweto na li~nosta i potrebata
od nejzino prou~uvawe kako individua koja se formira i deluva pod
vlijanie na niza endogeni i egzogeni faktori. So svrtuvaweto kon li-
~nosta na zlostornikot i potrebata od negovo prou~uvawe, se zamenuva
sfa}aweto na klasi~arite na individualizacijata zaradi pravednost i
generalna prevencija so individualizacija iznikanata od potrebata za
za{tita na op{testvoto od opasnite kriminalci koja poa|a od kategorijata
na zlostornicite, a ne od kategorijata na krivi~nite dela.
Takvata individualizacija za svoja osnova ja zema tipologijata na zlostornicite
preku prethodno prou~uvawe na sekoj oddelen storitel i
negovata opasna sostojba zaradi opredeluvawe adekavatni merki na socijalna
za{tita prilagodena na negovite psihofizi~ki osobenosti.
Pokraj toa, pozitivistite istaknaa deka kaznata ne e, i ne mo`e da
bide edinstveno spasonosno sredstvo protiv kriminalitetot i deka
postojat niza drugi socioekonomski i individualni merki {to treba
da gi izle~at kriminalnite sklonosti na zlostornikot ili na drug na-
~in da gi napravat bezopasni za op{testvo.
5. Kriti~ki zabele{ki. Pokraj zabele{ki {to ve}e ñ bea upateni
na antropolo{kata {kola, na pozitivistite mo`e da im se prefrli
nivnoto negirawe na slobodnata volja na ~ovekot, kako i nau~nata
nevizdr`anost na klasifikacijata na zlostornicite, ne samo zaradi
nejzinata necelosnost, tuku i zaradi usilenoto zna~ewe na li~nosta
na zlostornikot. Mo`e da im se prefrli i toa deka so istaknuvawe na
storitelot vo preden plan otidoa vo druga krajnost, za{to vo celost
go zapostavija krivi~noto delo i so toa dlaboko zavlegoa vo subjektivizam
pri opredeluvaweto na krivi~nata odgovornost koja {to se poka`uva
isto tolku {tetna kako i objektivizmot na klasi~nata {kola.
Ovaa ideja konsekventno sprovedena, vsu{nost, ja negira vinata, ja negira
kaznata, go negira krivi~noto delo kako osnovna pretpostavka na
represijata, zna~i gi negira osnovite na krivi~noto pravo, pa spored
50

toa i samoto krivi~no pravo. 34
2.4. Sociolo{ka {kola
1. Period: Od 1889 do po~etokot na Prvata svetska vojna 1914.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Franc fon List (Franz v.
Liszt), Adolf Prins (Adolphe Prins) i Van Hamel (Van Hamel).
3. U~eweto na ovaa {kola. Po odnos na pri~inite na kriminalitetot
se zalaga za nau~no ispituvawe vo prv red na op{testvenite,
no ne gi zapostavuva i li~nite faktori. Re{ava~kata uloga im ja
pridava na socijalnite faktori ottamu {to tie, me|u drugoto, su{testveno
vlijaat i vrz formiraweto na samata li~nost. Od me|usebenoto
dejstvo na individualnite, socijalnite i fizi~kite faktori zavisi
karakterot na kriminalitetot koj mo`e da se javi kako akuten i hroni~en.
Akutniot kriminalitet e rezultat na prete`noto vlijanie na
nadvore{nite faktori (slu~ajni ili akutni zalostornici), a hroni-
~niot kriminalitet nastanuva poradi li~nite svojstva na storitelite,
so taa napomena {to razvojot na ovie svojstva e zavisen od
op{testvenite uslovi na `ivot (zlostornici od navika). Spored
Prins postoi i tip na abnormalen zlostornik kaj kogo dominiraat
vnatre{nite faktori (posledica na abnormalni sostojbi ili momentni
psihi~ki dispozicii), no ne i tip na roden zlostornik.
Vo pogled na osnovot na krivi~nata odgovornost ovaa {kola zastapuva
indiferentisti~ko stojali{te (pra{aweto na slobodnata
volja e bez zna~ewe za odgovornosta). Vo borbata protiv kriminalitetot
i ovde se poa|a od potrebata za eliminirawe na opasnata sostojba
na prestapnikot - l'Õtat dengereux, sfatena kako biosociolo{ka, za
razlika od temibilità na pozitivisti~kata {kola, sfatena isklu~ivo
kako biolo{ka kategorija.
Vo borbata protiv kriminalitetot se poa|a od poterabata za
eliminirawe na opasnata sostojba na prestapnikot, no so dualisti~ki
sistem na krivi~ni sankcii: kazni - sprema krivi~no odgovorni
storiteli i merki na bezbednost sprema krivi~no neodgovorni storiteli
na krivi~ni dela kaj koi postoi opasna sostojba. Pokraj kaznite
koi treba da imaat specijalnopreventiven karakter i merkite
na bezbednost koi se primenuvaat post delictum, socioplo{kata {kola
predlaga{e i merki na preventivna higiena.
Celta na sankciite se popravawe na popravlivite, zastra{uvawe
na slu~ajnite i neutralizacija na nepopravlivite prestapnici so
primena na individualizirani merki na lekuvawe i tretman koi treba
da traat tolku dolgo, kolku {to e potrebno da se za{titi op{testvoto
od nivnata opasnost.
34
Vidi podrobno: Sulejmanov, Z. op. cit. str. 192- 205.
51

4. Zna~ewe. Za odbele`uvawe e toa deka pod vlijanie ovaa {kola
vo krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto pravo e usvoen dualitetot
na krivi~nite sankcii. Zna~ajni se i nejzinite zalo`bi prou~uvawe
na kriminalitetot kako masovna op{etstvena pojava, za koristewe
{irok sistem na preventivni merki vo borbata protiv kriminalitetot,
za individualizacijata na krivi~nite sankcii i zamena na kratkite
kazni li{uvawe od sloboda so poprikladni merki so koi mo`at
da se ostvarat nivnite celi.
5. Kriti~ki zabele{ki. Na ova {kola í se prigovara deka proizvolno
go opredeluva li~niot osnov na krivi~nata odgovornost, deka
gi me{a kaznite i merkite na bezbednost, deka nepravedno se zalaga za
primena na sankcii ante delictum i deka dava necelosna klasifikacija
na vinovnicite 35
2.5. Neoklasi~na {kola
1. Period: Od krajot na XIX vek pa sî do denes.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Garo (R. Garraud) i Garson
(E. GarÓon) od Francija i Majer (Mayer) i Birkmajer (Birmayer) od Germanija.
3. U~eweto na ovaa {kola. Nejzinata osnovna koncepcija e nastojuvaweto
kon pomiruvawe na socijalno-eti~kite i utilitaristi-
~kite barawa vo krivi~noto pravo i ottamu e poznata i pod nazivot
eklekti~ka {kola. Neoklasi~nata {kola smeta deka vo krivi~noto
pravo kako socijalni realnosti od prvostepeno zna~ewe i kako osnovni
primesi za efikasnosta na krivi~noto pravo mora se so~uvaat - vinata
(kako moralna odgovornost) i kaznata (kako javen op{testven
prekor) na koja ne í se tu|i ni specijalnopreventivnite funkcii. Taa
gi prifa}a i merkite na bezbednost kako ~isto preventivni sankcii
glavno za du{evno bolnite, opasnite nepresmetlivi i namaleno presmetlivi
prestapnici. Natamo{ni karakteristiki na ovaa {kola se
insistiraweto za voveduvawe kazni so opredeluvawe na nivnoto minimalno
i maksimalno traewe, priznavawe na olesnuva~kite i ote`nitelnite
okolnosti, isklu~uvawe na odgovornosta za krivi~ni dela storeni
od strana na deca i mentalno bolni lica.
Pri~inite na kriminalitetot spored ovaa {kola se od
individualna, socijalna i fizikalna priroda. Osnovot na krivi~nata
odgovornost se izveduva od stavot za relativnata sloboda na voljata
(relativen indeterminizam), a vo pogled reakcijata na kriminalitetot
pokraj kaznata za du{evno bolnite storiteli na krivi~ni dela
se prifa}aat i merkite na bezbednost. Krivi~nata odgovornost
zasnovana vrz presmetlivosta i vinosta e osnova za primena na kaznata,
a opasnosta na storitelot za primena na merkite na bezbednost.
35
Podrobno: Ibid, str. 234-246.
52

Celta na krivi~nite sankcii se generalna i specijalna prevencija.
4. Zna~ewe. Me|u zaslugite na ovaa {kola vo prv red treba da se
istakne voveduvaweto trijalisti~ki sistem na krivi~ni sankcii (vospitnite
merki, pokraj kaznite i merkite na bezbednost) i pridavaweto
golema va`nost na principot na zakonitosta. Va`na e i nejzinata
zalo`ba za voveduvawe na institutot bitno namalena presmetlivost
kako preodna sostojba me|u presmetlivosta i nepresmetlivosta (sostojba
koja mo`e da pretstavuva osnova za ubla`uvawe na kaznata i eventualno
za paralelna primena na kaznata i merkite na bezbednost). Za
nea e zna~ajno i naglasuvaweto na subjektivnite svojstva i okolnosti
na storitelot za sudskata individualizacija na kaznata. 36
2.6. [kolata na novata op{testvena odbrana
1. Period: Po zavr{uvaweto na Vtorata svetska vojna.
2. Osnova~i i glavni pretstavnici: Mark Ansel (Marc Ancel,
1902-1990), @an Graven (Jean Graven), Pol Kornil (Paul Cornil), Stefen
Urvi~ (Stephan Hurwitz), Torsten Selin (Thorsten Sellin) i dr.
3. U~eweto na ovaa {kola. Novata op{testvena odbrana na
Ansel, poznata kako umerena nasoka, 37 e protiv idejata za ukinuvawe na
krivi~noto pravo, odnosno taa e za zadr`uvawe na postojnite instituti
na krivi~noto delo, storitel, odgovornost, pa duri i kazna, koi vo
noviot sistem na op{testvena odbrana treba da bidat zna~itelno modificirani
i obnoveni (transformacija na krivi~noto pravo). Od ova
se nalo`uva potreba za preispituvawe na nivnata sodr`ina so postojano
vnesuvawe novi nau~ni soznanija za ~ovekot i negovoto povedenie.
Toa e poznatoto barawe za dejuridizacija na krivi~noto pravo vo smi-
36
Podrobno: Ibid, str. 246-248.
37
Za ovaa {kola ili dvi`ewe vo krivi~noto pravo se karakreisti~ni
dve nasoki: prvata, ekstrena i vtorata umerena. Osnovnite stavovi {to ja karakteriziraat
ekstremnata nasoka na op{testvenata odbrana se izlo`eni vo
delata na Filipo Gramatika. Spored nego, tradicionalnoto krivi~no pravo
treba da se zameni so nov sistem na op{testvena odbrana vo koja celosno bi
bile eliminirani poimite: krivi~no delo, zlostornik, krivi~na odgovornost
i kazna i zameneti so poimite - antisocijano povedenie, subjektivizam i kurativni
i prevospitni merki. Zatoa mora da se izmenat osnovnite instituti na
postojnoto krivi~no pravo i da im otstapat mesto na novite institucii na
op{testvenata odbrana. Pravosudstvtoto na op{testvenata odbrana bi mu go
obezbedilo "na sekogo dobroto {to mu e potrebno." Nenormalniot protivop-
{testveno nastroen poedinec bi bil medicinski tretiran, a kaj drugiot bi
bila sozdadena volja da se pridr`uva na op{testvenite pravila preku ona
{to ja zamenuva kaznata i {to ne bi smeelo da mu pri~ini nikakva {teta na
protivop{testveno nastroeniot poedinec.
53

sla na nadminuvawe na apstraktnite pravni formuli, poimi i fikcii
(pravna metafizika) koi nedovolno ja odrazuvaat stvarnosta. Vrz taa
osnova se istaknuva deka poimite nulla poena sine lege, umislata, sou~esni{tvoto
i obidot na krivi~no delo, smalenata odgovornost i sl. treba
da se usoglasat so dostigawata vo oblasta na medicinata, psihologijata,
sociologijata i drugite nauki so cel da se oslobodat od preteraniot
juridicizam.
Vo odnos na pri~inite na kriminalitetot od celokupnite iska-
`uvawa na Ansel proizleguva deka kriminalitetot e rezultat na dejstvoto
na socijalnata sredina i biopsiholo{kata konstitucija na li-
~nosta, so toa {to vlijanieto na vnatre{nite kriminogeni faktori
po~esto se naglasuva.
Zna~ajno za ovaa {kola e i toa {to e protiv konstituiraweto
na krivi~noto delo kako ~isto praven poim {to se posmatra nezavisno
od storitelot i se stava vo nekakvi aprioristi~ki ramki. Za nea deloto
pretstavuva izraz na posebnosta, "manifestacija na li~nosta na
storitelot" koja individualno postoi. Toa vo prv red e kriminolo{ki
problem {to treba da se istra`uva za da se dojde do etiolo{ki objasnuvawa,
zo{to poedinecot pri opredeleni okolnosti, so opredeleno
minato i opredelena biolo{ka konstitucija izvr{il konkretno delo.
No takvoto delo za nea i natamu ostanuva i krivi~nopraven poim.
Vrz osnova na predhodnoto, ne storenoto delo tuku li~nosta na
storitelot treba da stoi vo preden plan na obnovenata kriminalna politika.
Ovde ne stanuva zbor za opredelen gre{nik koj e povikan da
strada za storenoto ili za neodgovorno lice koe spored svojata priroda
e predopredeleno za zlostor, tuku za ~len na op{testvoto koe
{to toj ~len treba da go sfati preku utvrduvawe na negovite motivi i
otkrivawe na pri~inite na negovoto povedenie. Toa e ~ovek {to, bilo
da rabotel dobro ili lo{o, sekoga{ e posebna edinka ~ii {to postapki
mo`at da se objasnat samo toga{ ako pravilno se sfati negovata
li~nost. So vakviot stav korelira i ignoriraweto na tipolo{kite
klasifikacii na zlostornicite kako nepraveden tradicionalizam.
Namesto proizvolnoto i apriorno razvrstuvawe na storitelite na
krivi~nite dela vo razni kategorii za ova dvi`ewe e mnogu pova`no
insistiraweto vrz tn. "dinamika na zlostorot" {to zna~i istra`uvawe
na individualnite pri~ini {to vo momentot na deloto vlijaele za
negovo izvr{uvawe.
Taa ne be{e nitu za isfrluvawe na krivi~nata odgovornost od
krivi~noto pravo, no kon ovoj poim gleda so somnevawe i nastojuva da
mu dade poinakva smisla i zna~ewe. Nejzin stav e deka nema namera da
gi o`ivee filozofskite sudiri od minatiot vek za problemot na determinizmot
so toa {to {iroko ja dopu{ta slobodata na ~ovekovoto povedenie.
Vrz taa sloboda se zasnova vinata na ~ovekot, me|utoa ne kako
~isto moralna odgovornost na klasicizmot ili kako apstraktna presumpcija
na neoklasi~arite, nitu pak kako zakonska i objektivna odgo-
54

vornost na pozitivizmot. Poimot na odgovornosta ovde se razgleduva
od stojali{teto na ~ovekot kako poedinec {to nu`no vodi kon ispituvawe
na negovoto ~uvstvo na moralna obvrska. Odgovornosta e fakt na
op{testveniot `ivot, a ~uvstvoto na vina psiholo{ka stvarnost. Spored
toa stanuva zbor za odgovornost kako psiholo{ki fakt ili "sostojba
vo koja poedinecot stanuva svesen za svojata li~nost vo onaa mera
vo koja toj se potvrduva vo svoeto delo. Takvata odgovornost ne e teoretska
podologa na kaznata, tuku bitno sredstvo ili, podobro re~eno,
impuls za ostvaruvawe na procesot na resocijalizacijata na storitelot
i negovo vra}awe vo op{testvoto.
Borbata protiv kriminalitetot vo prv red treba da se da se
ostvaruva na preventiven plan so davawe socijalna pomo{, suzbivawe
na alkoholizmot, nepismenosta, lekuvawe na mentalno bolnite lica i
drugi merki na za{tita na op{testvoto od negovite {tetni posledici.
Toga{ pak koga se izvr{eni krivi~ni dela, op{testvenite usilbi
treba da se naso~at kon resocijalizacija na nivnite storiteli so celosno
po~ituvawe na nivnata li~nost i nivnite prava zaradi sozdavawe
li~nost na koja }e i bidat tu|i antisocijalnite streme`i.
Ottamu i celta na krivi~nite sankcii e za{tita na op{testvoto
od kriminalietot. Toa se postignuva so prevencija (radikalna
socijalna politika) i resocijalizacija na prestapnicite (krenata vo
rang na nivno pravo) so primena nau~no zasnovan i individualiziran
tretman i adekvatna gri`a po izdr`anata kazna, zaradi normalna i korisna
reintegracija vo op{testveniot `ivot. Pritoa, zna~ajno e da se
istakne deka ova u~ewe energi~no mu se sprotivstvuva na dualitetot
na krivi~nite sankcii i predlaga nivna radikalna reorganizacija vo
edinstven sistem na op{testvena odbrana (monizam na krivi~nite sankcii)
vo koj bez zaemno sprotivstavuvawe }e bidat vklu~eni i kaznite
i merkite na bezbednost. Vo toj edinstven sistem na raznovidni merki
naso~eni kon ostvaruvawe na individualiziran tretman ima mesto
samo za onie kazni {to se sfateni kako za{titni merki {to go izgubile
svoeto retributivno zna~ewe. Od nego treba da se isklu~at eliminatornite
kazni, a onie kazni {to }e se zadr`at treba mnogu poretko
da se primenuvaat i da se zamenuvaat so drugi merki {to se od terapeutska
priroda. Takvi se kratkite kazni li{uvawe od sloboda {to
ostvaruvaat funkcija na tn. "{ok terapija." Za opredeleni dela i
opredeleni storiteli treba da se zadr`at i dolgite kazni li{uvawe
od sloboda ako pri nivnoto izvr{uvawe po{iroko se koristat rabotata
na sloboda, specijalizirani tretmani i uslovniot otpust. No sepak,
glavnata orientacija treba da bide svrtena kon supstitutite na kaznata
li{uvawe od sloboda so stavawe osoben akcent vrz pari~nite kazni
i insistiraweto vrz sovremenite procesi na dekriminalizacija i
depenalizacija. Vo toa se gleda "specifi~no nerepresivniot karakter
na op{testvenata odbrana. Se raboti za toa sprema storitelot na krivi~noto
delo da se primeni eden preventiven tretman {to ne vodi
55

zadol`itelno kon toa storitelot da izbegne sekava neprijatna merka
ili sekakvo vlijanie vrz negovata li~nost ili vrz negovite prava. Toa
vo su{tina zna~i deka za opredeleni kategorii lica i kaznata mo`e da
poslu`i kako prikladna kriminolo{ka merka za borba protiv kriminalitetot.
4. Zna~ewe. Me|u zaslugite na ovaa {kola treba da se istaknat
silnata afirmacija na nau~noto prou~uvawe na li~nosta na storitelot,
negovata individualizacija i tretman zaradi resocijalizacija vo
op{testvoto. Iako, vsu{nost, tuka ne se raboti za nekoi napolno novi
idei so nivnoto prodlabo~uvawe se sozdade golem prostor za razvivawe
i unapreduvawe na kriminolo{kata i penolo{kata teorija i praktika.
Pod nejzino vlijanie vo mnogu zemji dojde do izgradba i usovr-
{uvawe na maloletni~koto krivi~no pravo, voveduvawe poseben krivi~nopraven
status i poseben institucionalen tretman sprema pomladite
polnoletni lica, izgradba na poluotvoreni i otvoreni kaznenopopravni
ustanovi, po{iroka primena na supstitutite na kaznata li-
{uvawe od sloboda, voveduvawe novi vonzavodski merki so socijalno
vospiten karakter i sl.
5. Kriti~ki zabele{ki. Na ovaa doktrina najprvin treba osnovano
da í se prefrli deka vo koncipiraweto na borbata protiv kriminalitetot
ne vodi dovolno smetka za otstranuvawe na op{testvenite
faktori koi {to prioritetno go uslovuvaat kriminalnoto povedenie.
Od nejzinata posredna naso~enost kon ubla`uvaweto na socijalnite
posledici so opredeleni profilakti~ki merki i dominantno
svrtuvawe kon resocijalizacijata na storitelot na krivi~noto delo
zaradi negovo vra}awe vo isti uslovi na sistemot mo`e da se sogleda
nejzinata idealisti~ka filozofska podloga i nerealnosta na najzinata
humanisiti~ka pozicija.
Slednite prigovori {to nesomneno dr`at proizleguvaat od nedoslednosta
i protivre~nosta na nekoi od nejzinite osnovni koncepti
zaradi {to taa ne mo`e da se voobli~i vo eden cvrst i jasen sistem na
celesoobrazna kriminalna politika. Taka, idejata za krivi~nata odgovornost
kako ~uvstvo na vina, {to ima vlijanie samo vrz razdvi`uvaweto
na resocijalizacijata, a ne i vrz opredeluvaweto na sankcijata,
so pravo se ocenuva kako ednostrano stojali{te {to vodi kon kraen
subjektivizam vo krivi~noto pravo, kon izedna~uvawe na odgovornosta
i opasnosta, {to mo`e da bide pogubno za pravata i slobodite na ~ovekot
i gra|aninot. Vo toj red se svrstvuva i sfa}aweto za opasnata sostojba
i opravdaniot strav od nivno zalagawe za sankcii {to bi se
izrekuvale ante deliktum, so ogled na malata garancija {to ja nudat
uslovite predvideni kako brana od mo`nite zloupotrebi. 38
38
Poop{irno: Ibid, str. 345-356.
56

V. KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO NA MAKEDONIJA
1. Po~etocite na na{eto zakonodavstvo se vrzuvaat neposredno
po Vtorata svetska vojna vo ramkite na toga{nata jugoslovenska zaednica.
Po osloboduvaweto najprvin se doneseni: Zakonot za suzbivawe
nedopu{tena {pekulacija i stopasnka sabota`a (23. IV 1945), Zakonot
za za{tita na narodnite dobra i nivnoto upravuvawe (24. V
1945), Zakonot za zabrana na predizvikuvawe nacionalna, rasna i verska
omraza i razdor (24. V 1945) i Zakonot za krivi~nite dela protiv
narodot i dr`avata (25. V 1945), kako i Zakonot za vidovite na kazni
(5. VIII 1945) so koj e vospostaven kazneniot sistem.
Po donesuvaweto na Ustavot na FNRJ od 31. I 1946, e izvr{eno
usoglasuvawe na spomenatite zakoni so Ustavot i se prezemeni dejstvija
za sistemska obrabotka i kodifikacija na krivi~noto zakonodavstvo.
Na toj na~in na 4. XII 1947 e donesen Krivi~niot zakonik - op{t
del (OKZ vleze vo sila na 12. II 1948), a vo me|uvreme dodeka be{e vo
tek rabotata na kodifikacijata na celokupnoto krivi~no zakonodavstvo
bea doneseni: Zakonot za krivi~nite dela protiv slu`benata dol`nost
(16. X 1948) i Zakonot za voenite krivi~i dela (11. XII 1948).
Sledniot ~ekor be{e donesuvaweto na Krivi~niot zakonik od
1. III 1951 koj vleze vo sila na 1. VII 1951 godina. So ovoj zakonik be{e
zavr{ena kodifikacijata na na{eto krivi~no zakonodavstvo. Po ova
sleduva{e period na negoviot razvoj {to jasno se gleda od donesuvaweto
na pove}e zakoni za negovi izmeni i dopolnuvawe. 39
Vo natamo{niot period, vo soglasnost so Ustavot na SFRJ od
1974 i ustavite na socijalisti~kite republiki i socijalisti~kite avtonomni
pokraini, a vo smisla na ~l. 281 st. 1 od Ustavot na SFRJ i ~l.
17 na Ustavniot zakon za negovoto sproveduvawe na 28. IX 1976 be{e
donesen i prviot Krivi~en zakon na toga{nata Socijalisti~ka Republika
Makedonija koj vleze vo sila na 1. VII 1977, a vo soglasnost so podelenosta
na zakonodavna nadle`nost i prviot Krivi~en zakon - Op{t
i poseben del na SRM od 1977, 40 koj be{e noveliran sedum pati. 41
Po osamostojuvaweto i donesuvaweto na Ustavot od 1991 godina
Krivi~niot zakon na SFRJ najprvin be{e prezemen kako republi~ki,
a ve}e na 10. VI 1992 izmenet i preimenuvan vo Krivi~en zakon na RM -
Op{t i poseben del, so toa {to pokraj nego ostana da va`i i Krivi~nito
zakon na SRM. Vakvata sostojba trae{e do donesuvaweto na
Krivi~niot zakonik od 23. VII 1996 ("SV RM," br. 37/1996), koj vleze vo
sila na 1. XI 1996, so izmeni i dopolnuvawa objaveni vo "SV RM,"
80/1999, 4/2002, 43/2003 i 19/2004.
39
Se raboti za novelite od: 1 0 (30. VII 1959), 2 0 (22. VII 1962), 3 0 (4. IV
1965), 4 0 (29. III 1967), 5 0 (26. IV 1969), i 6 0 (30. I 1973).
40
"SV SRM" br. 25/1977.
41
"SV SRM," 23/1984, 50/1987, 7/1990 i 28/1991, 24/1992, 49/1993.
57

58

I DEL
KRIVI^EN ZAKONIK
59

60

G l a v a I
OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
I. NA^ELO NA ZAKONITOSTA
1. Krivi~niot zakon propi{uva koe delo mo`e da bide kaznivo
i na~inot na koj toa mo`e da se stori, i na toj na~in go brani ne samo
op{testvoto i pravniot poredok, tuku i interesite na izvr{itelot na
deloto kogo go {titi od omnipotencijata (semo}ta) na dr`avata, postavuvaj}i
zakonski granici preku koi vlasta ne smee da pomine nitu
vo prezemaweto na goneweto, ni vo kaznuvaweto. Na~eloto na zakonitosta
se javuva: kako garancija na pravnata sigurnost (za{tita od samovolieto
i arbitrernosta na pravosudnite organi) i kako samoograni-
~uvawe na dr`avnoto pravo na kaznuvawe (za{tita od samovolieto na
dr`avnata vlast). Ottamu, toa pretstavuva osnova za za{tita na pravata
i slobodite na ~ovekot, za{to opredeluvaweto na krivi~nite
dela i sankciite za niv vo krivi~niot zakonik ne zna~i samo ograni-
~uvawe na pravata i slobodite na gra|anite, tuku i garantirawe na nivnite
prava i slobodi preku oddeluvaweto na ona {to e zabraneto i
kaznivo od ona {to e dopu{teno, nekaznivo, {to pretstavuva sfera na
slobodno povedenie na gra|anite (seto ona {to ne e zabraneto, pretstavuva
podra~je na slobodno, nekazneno povedenie). Sumarno ka`ano,
so nego se opredeluva op{testvenata polo`aba na ~ovekot i gra|aninot
i prostorot na negovoto slobodno deluvawe.
So ogled na toa {to vo osnova zna~i sprotivstavuvawe na sekakvo
samovolie, na~eloto na zakonitosta povrzno so na~eloto na ustavnosta
pretstavuva neizbe`na maksima na sekoja pravna dr`ava - edno
od osnovnite na~ela na demokratskoto ureduvawe na op{testvoto i
funkcioniraweto na pravnata dr`ava. Toj princip vo isto vreme e i
brana protiv proizvolnata, samovolnata i arbitrerna prisilba sprema
~ovekot. Na~eloto na zakonitost e garancija za op{testvenata stabilnost
i uslov za demokrati~nost na sekojdnevniot `ivot, za kulturno
deluvawe i komunicirawe. Ili, nakratko, na~eloto na zakonitosta
gi {titi slobodite i pravata na poedinecot i pretstavuva potvrda
na postoeweto i nu`nosta na vladeeweto na pravoto nasproti arbitrernosta
i samovolieto koga se vo pra{awe osnovnite vrednosti na ~ovekot
i op{testvoto. 42
42
Taka: ^ubinski, M. op. cit. str. 20, Srzenti}, N. Principi krivi~nog zakonodavstva
- osnovi za odre|ivanje krivi~ne represije, Godi{nik pravnog fakulteta u Sa-
61

2. Ova na~elo kako zna~ajna pridobivka na sovremenoto krivi-
~no zakonodavstvo 43 e postaveno vrz nekolku zna~ajni barawa sodr`ani
vo Ustavot i vo Kravi~niot zakonik.
1 0 Na~eloto na zakonitost vo krivi~noto zakonodavstvo vo prv
red se izrazuva preku stavot deka vo odnos na licata storiteli na krivi~ni
dela mo`at da se izrekuvaat i izvr{uvaat samo onie kazni, alternativni
merki, merki na bezbednost i vospitno-popravni merki {to
se propi{ani so zakon - Nullum crimen, nulla poena sine lege (nema krivi~no
dela i kazna bez zakon). 44 Na~eloto na zakonitosta izrazeno preku
maksimata nullum crimen nulla poena sine lege, sodr`i dve garancii:
na gra|anite im se garantira deka mo`at da bidat sudeni i kaznuvani
samo za onie povedenija koi vo zakonot se predvideni kako krivi~no
delo i toa pred deloto da bide storeno (zakonitost na krivi~noto
delo), i da bidat kazneti samo so kazna koja so zakon e predvidena za
toa delo (zakonitost na kaznata). Toa e fundamentalen princip na sovremenoto
krivi~no pravo koj, od edna strana, za gra|anite pretstavuva
va`na garancija na nivnata pravna sigurnost (zacvrstuvawe na ~uvstvoto
deka se `ivee vo op{testvo vo koe vladee praven poredok so
propi{ani i garantirani prava i dol`nosti), a od druga strana, brana
od sekakvo arbitrerno odnesuvawe na dr`avnite organi (za{tita od
samovolieto i zloupotrebata na organite na krivi~noto pravosudstvo
i nositelite vlasta). 45
Me|utoa, zna~eweto na ova na~elo ne mo`e da se svede samo na
zakonitosta vo propi{uvaweto na delata i sankciite. Toa, mora da se
rajevu, Sarajevo, br. XXXVI. str. 278. Ba~i}, F. Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost,
JRKKP, Beograd, 1987/4 str. 11 i 13, Lazarevi}, Lj. Osnovni pravci budu-
}eg razvoja jugoslovenskog materijalnog kaznenog zakonodavstva, JRKKP, Beograd,
1989/4, str. 9.
43
Za voveduvaweto na ova na~elo vo krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto
pravo najgolemata zasluga im pripa|a na francuskite enciklopedisti
i na Cezare Bekarija. Negovata latinska formulacija poteknuva od Anselm
Foerbah, a prviot akt vo koj be{e proklamirano e francuskata Deklaracija
za pravata na ~ovekot i gra|aninot od 1791 godina.
44
Ova na~elo e sodr`ano vo ~l. 14 st. 1 od Ustavot na RM (SV RM 52/
1991) i ~l. 1 KZ. So ogled na svoeto zna~ewe ovoj princip e pomesten i vo
najrazli~ni me|unarodni deklaracii i konvencii. Za nego skoro identi~ni
formulacii sodr`at: Univerzalnata deklaracija za pravata na ~ovekot od
1948 (~l. 11 st. 2), Evropskata konvencija za za{tita na pravata na ~ovekot i
osnovnite slobodi od 1950 (~l. 7 st. 1, prva re~enica), Me|unarodniot pakt za
gra|anskite i politi~kite prava od 1966 (~l. 15 st. 1) i sl.
45
Samovolieto i arbitrernosta vo primenata na pravoto mo`e da proizleze
poradi nepravilna primena na pravoto (poradi necelosnost na normativniot
sistem, nepoznavawe na propisite, nivna nepreciznost ili nivno pogre{no
tolkuvawe) ili poradi svesno i namerno kr{ewe na zakonot.
62

zame vo po{iroko zna~ewe, taka {to negovata primena treba da zadovoli
pet barawa (pet poedine~ni na~ela): nullum crimen sine lege scripta;
nullum crimen sine lege certa; nullum crimen sine lege praevia; nullum
crimen sine lege stricta i nulla poena sine lege. 46
- Nullum crimen sine lege scripta (nema krivi~no delo bez pi{an
zakon: barawe zakonot da bide izvor na krivi~noto pravo) - samo so zakon
mo`at da se propi{uvaat krivi~ni dela i krivi~ni sankcii za
niv.
- Nullum crimen sine lege stricta (nema krivi~no delo bez tesen
zakon: barawe za zabrana na analogijata) - analogijata kako sredstvo za
sozdavawe na krivi~ni dela, ne e dozvolena vo edno demokratsko
krivi~no pravo.
- Nullum crimen sine lege praevia (nema krivi~no delo bez prethoden
zakon: barawe za zabrana na retroaktivno dejstvo na krivi~nite
zakoni).
- Nullum crimen sine lege certa (nema krivi~no delo bez odreden
zakon: barawe za jasni i cvrsti opisi na zakonskite bitija na krivi-
~nite dela) - zakonodavecot e obvrzan da dade jasni i precizni opisi
na kaznivite povedenija vo krivi~niot zakonik: barawe za odredenost
na krivi~nopravata norma, odnosno nedopu{tenost na neodredeni i nejasni
zakonski bitija. 47 Pri postavuvaweto na zakonskite bitija mora
da se vodi smetka i za toa, so ogled na bogatstvoto na situaciite vo
praktikata, tie opisi vo izvesen stepen zadol`itelno da bidat voop-
{etni. 48
46
Vidi: Ba~i}, F. Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, JRKKP, Beograd,
1987/4 str. 9.
47
"Ako se {iroki i difuzni bitijata na krivi~nite dela, ako od niv
ne se gleda jasno {to se kaznuva i zo{to se kaznuva, ako tie ostava {iroko
pole za slobodno, diskreciono ocenuvawe od strana na sudijata, toga{ niz takvite
odredbi na Posebniot del vsu{nost e anulirana odredbata od Op{tiot
del za zakonitosta na krivi~noto delo i kaznata." Ba~i}, F. Krivi~no pravo,
op{t del, Univerzitetska pe~atnica, Skopje, 1972, str. 159. "Zakonskite
opisi na deloto traba da bidat takvi {to }e pretstavuvaat dovolno sigurna
osnova za sudskata praktika, so redovnite metodi na tolkuvawe taa da mo`e da
ja odredi nivnata smisla, sodr`ina i domet, da ovozmo`i ednoobrazno sudsko
tolkuvawe." Ba~i}, F. Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, str. 14-15.
48
"Vo teorijata na krivi~noto pravo ve}e od poodamna se istaknuva
deka vo ovaa rabota zakonodavecot se nao|a me|u Scila i Haribda. Od edna
strana e opasnosta da se zapadne vo kazuistika, a sepak da ne se opfatat site
slu~ai od `ivotot, a od druga strana opasnosta na tn. "kau~uk paragrafi," vo
tolkava mera apstraktni, voop{teni, generalizirani, {to da ne im se znae vistinskata
smisla." Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op{t del, str. 159. "[to se
odnesuva do baraweto za odredenost na normata, zakonot mo`e da se oceni
kako uspe{en legislativen akt, ako najde vistinska mera me|u tehnikite na
63

- Nulla poena sine lege (barawe samiot zakon da mora da ja propi-
{e kaznata za sekoe krivi~no delo) - mo`e da bide kaznivo samo ona
povedenie {to mu odgovara na odreden zakonski opis, no istovremeno i
toa samata sankcija mo`e da se vrzuva isklu~ivo so krivi~noto delo
(ne e dozvolena sankcijata ante delictum). 49
2 0 Sekako deka ne smee da se zaboravi deka postoeweto na na~eloto
na zakonitosta vo krivi~niot kodeks ne zna~i deka so samoto toa
i navistina e obezbedena zakonitosta, istaknuva Ba~i}. Istiot avtor
natamu prodol`uva: "Istorijata ni nudi mnogu primeri deka ova na~elo
~esto bilo samo praven ukras, mrtva bukva. To~no e deka ima malku
nedemokratski zakoni, me|utoa ima mnogu nedemokratska praktika.
Vistinskite izvori na zakonitosta se vo celokupnata priroda na op{-
testvoto i pravniot poredok, vo intenciite na politi~kite i dr`avnite
organi, vo nivnite koncepcii za demokratijata, vo mestoto i polo`bata
na gra|anite vo op{testvoto. Zna~eweto na tie momenti koi
se nadvor od krivi~noto pravo, i op{tata demokratska klima, za na~eloto
na zakonitosta e dotolku pogolemo {to samo vo ograni~ena mera
mo`e da se proceni na~eloto na opredelenosta na zakonskoto bitie na
deloto i {to primenata na krivi~niot zakon se ostvaruva so {iroko
ovlastuvawe na sudot. Za zakonitosta mora da se bori celokupniot narod,
za{to narodot koj se bori za zakonite, se bori za svojata sloboda.
O`ivotvoruvaweto na na~eloto na zakonitosta zavisi od homogenosta
na op{testvoto, od negovata kohezija, od toa na koj na~in vo op{testvoto
se re{avaat temelnite pra{awa na ~ovekot, na koj na~in se po-
~ituvaat humanite i moralnite normi koi mu slu`at na op{tiot ~ove-
~ki napredok, kakva e op{tata demokratska klima i po~ituvaweto i
avtoritetot na zakonite. Osven pette istaknati krivi~nopravni barawa,
koi ja obezbeduvaat ispolnetosta na na~eloto na zakonitosta, za
negovata vistinska egzistencija, pokraj ve}e navedenoto, potrebno e
u{te i slednoto: ova na~elo da se vrzuva za zakonot kako najvisok praven
akt na demokratski izbraniot pretstavni~ki organ, krivi~nite
sudovi da se vistinski nezavisni, da postoi demokratski konstruirana
krivi~na postapka, da ne se dozvoluvaat prisilni zafa}awa sprema
kazuistika i apstrakcija. Kazuistikata e opasna, za{to nu`no ostava pravni
praznini i onevozmo`uva ispravna odluka vo grani~ni slu~ai, za{to toga{
ovde sudot e vrzan za na~eloto na zabrana na analogija. Generalizacijata bara
vozdr`anost, vodewe smetka merata na voop{tuvaweto da ne dovede do neodredenost."
Ba~i}, F. Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, str. 15.
49
Faktot deka mo`e da se predvidi ne~ie kriminalno povedenie ne
zna~i deka toa delo nu`no }e se slu~i, osobeno ako se napravat prakti~ni usilbi
za otstranuvawe na neadekvatnite uslovi za negovoto manifestirawe.
Ottamu, voveduvaweto na preddeliktni merki poradi nivnata golema opasnost
za poedincite i op{testvoto te{ko prodira vo krivi~noto zakonodavstvo,
osven vo nekoi zemji i toa vo specijalni slu~ai.
64

osnovnite prava na ~ovekot kako sankcii vo nekoja vonsudska postapka."
50 3. Od edna povr{na analiza na elementite {to go so~inuvaat
principot na zakonitosta proizleguva deka se odnesuvaat na eden rakovoden
princip naso~en kon onevozmo`uvawe na zloupotrebite na
organite na vlasta i neposrednite slu`bi vo primenata na represijata,
odnosno kon za{tita na slobodite i pravata na storitelite na
krivi~ni dela od mo`nite samovolija i arbitrernosti na dr`avnite
organi vo pogled na osnovite, obemot i na~inot na primenetata represija
pri izrekuvaweto i izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii. So ova
na~elo vsu{nost, se obezbeduva po~ituvawe na zakonite i drugite pravni
normi od strana na dr`avnite organi, odnosno zakonsko postapuvawe
kako eden od su{testvenite uslovi za ostvaruvawe na pravdata, a
kaj opredelen vid na sankcii i za uspe{nosta na resocijalizacijata.
Nastojuvaweto da se izvr{uva samo onaa sankcija {to zakonski e izre-
~ena zna~i ednakvo da se po~uvstvuva op{testveniot prekor za storenoto,
a ne ne{to {to e drasti~no pote{ko ili polesno od toa. Onamu
pak, kade {to toa e mo`no, primenata na ovoj princip mo`e da gi obezbedi
vistinskite pretpostavki {to vodat kon vospituvawe i prevospituvawe
na osudenite lica.
4. Na~eloto na zakonitosta me|utoa ne e edinstven princip na
krivi~noto pravo. Me|u ostanatite, isto taka, mo{ne zna~ajni na~ela
na krivi~noto zakonodavstvo i krivi~noto pravo sigurno treba da se
pomestat: na~eloto na legitimitet, na~eloto na humanost, na~eloto na
ednakvo i pravedno postapuvawe, na~eloto na individualziazcija i na-
~eloto na vodewe na ednakva kaznena politika. Site ovie na~ela se
zaedni~ka karakteristika i na procesnoto i izvr{noto zakonodavstvo
i ottamu na kriminalnopoliti~kata opredelba na na{ata dr`ava. 51 Za
niv me|utoa, kao {to vpro~em toa e voobi~aeno vo krivi~noto pravo,
nema da zboruvame na ova mesto, tuku tamu kade {to veruvame deka e }e
bide polesno nivnoto razbirawe.
II. POIM I STRUKTURA NA KRIVI^EN ZAKONIK
1. Spored brojot na pravnite propisi {to gi sodr`at se razlikuvaat
dva vida krivi~ni zakoni: 1 0 krivi~ni zakoni koi sodr`at redica
pravni propisi koi reguliraat oddelni pra{awe so krivi~nopravna
sodr`ina, i 2 0 krivi~ni zakoni koi sodr`at celosen sistem na
krivi~nopravni propisi sobrani vo eden zbornik, odnosno koi pretstavuvaat
zbir na krivi~nopravni propisi vo edna sistematska celina
vo eden zbornik. Vo vtoriot slu~aj se raboti za krivi~en zakon koi se
50
Ba~i}, F. Ba~i}, F. Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, str. 13.
51
Za ovie na~ela podrobno: Sulejmanov Z. Kriminalna politika, Grafohartija,
Skopje, 2001, str. 51-78.
65

narekuva krivi~en zakonik i pretstavuva kodifikacija na materijalnoto
krivi~no zakonodavstvo na edna zemja. 52 Takov slu~aj e i so na-
{iot sega{en krivi~en zakonik koj kako sistematiziran zbornik (kodeks)
na krivi~ni propisi se deli na op{t i poseben del.
2. Vo Op{tiot del na krivi~niot zakonik se opredeluvaat
osnovnite na~ela, poimi i ustanovi vo pogled na krivi~noto delo, krivi~nata
odgovornost i krivi~nata sankcija. Propisite (normite) na
Op{tiot del na krivi~niot zakonik sodr`at samo dispozicija. 53 Dispozicijata
e od op{t karakter i mo`e da bide od deklaratorna ili
konstitutivna priroda. Od deklaratorna priroda se onie krivi~ni
normi koi pretstavuvaat na~ela od op{to zna~ewe za krivi~noto zakonodavstvo
na edna dr`ava (odredbi koi vr{at funkcija na op{ti principi
vo krivi~noto zakonodavstvo). Takvi se, na primer, ~l. 1 KZ vo
koj se opredeluva na~eloto na zakonitosta ili ~l. 32 KZ vo koj se opredeluvaat
celite na kaznuvaweto. Od konstitutivna priroda se onie
propisi koi opredeluvaat oddelni op{ti ustanovi na krivi~noto
zakonodavstvo, kako na primer, ~l. 12 KZ so koj se opredeluva presmetlivosta
ili ~l. 13 i 14 KZ so koj se opredeluva vinata (umislata i nebre`nosta).
3. Vo Posebniot del se opredeluvaat oddelnite krivi~ni dela i
krivi~nite sankcii protiv nivnite storiteli. Propisite od Posebniot
del se od specijalen karakter, za{to se primenuvaat pri presuduvaweto
na edno konkretko krivi~no delo. Ovie propisi koi imaat konstitutiven
karakter, sodr`at dispozicija (koja ~esto se narekuva i
opis na deloto) i sankcija. Dispozicijata e onoj del na normata 54 vo koj
se naveduvaat posebnite elementi (obele`ja) na oddelnite krivi~ni
dela, a sankcijata onoj del od normata so koja se odreduva vidot i merkata
na krivi~nata sankcija.
52
Spored Jovanovi}, krivi~niot zakon mo`eme da go definirame kako
sistem na krivi~nopravni propisi so koi se odreduvaat uslovite na odgovornosta,
krivi~nite dela i krivi~nite sankcii za edna celokupna krivi~nopravna
oblast, a krivi~en zakonik e sistematiziran zbornik na site
krivi~nopravni propisi na edna zemja koi go so~inuvaat materijalnoto krivi~no
pravo na taa zemja, izzemajki gi oddelnite krivi~nopravni odredbi koi
se nao|aat vo dopolnitelnoto i sporedebnoto zakonodavstvo. Jovanovi}, Lj. op.
cit. str. 142. Vo taa smisla i Zlatari}, B. Krivi~no pravo, Op}i deo, str. 64.
53
Spored sodr`inata, dispozicijata se javuva kako imperativna (nareduva~ka),
prohibitivna (zabranuva~ka) i permisivna (dozvoluva~ka), a poretko
i kako kombinacija na ovie razli~ni sodr`ini.
54
Normite se pravni pravila so koi ne{to se zabranuva ili nareduva
(zapoveda, nalo`uva). Toa se pravila na povedenie za{titeni so dr`avna prisilba.
66

1 0 Dispozicijata go pretstavuva prviot del na normata vo koj se
opredeluvaat elementite na bitieto na krivi~noto delo. 55 Taa mo`e da
bide obi~na, opisna, upatuva~ka i blanketna.
- Obi~na (ednostavna) dispozicija e onaa koja krivi~noto delo
go odreduva samo spored negoviot naziv bez podlaboko objasnuvawe vo
{to toa se sostoi, kako na primer, navredata od ~l. 173 KZ - "Toj {to
}e navredi drug." Obi~ata dispozicija se upotrebuva retko i toa samo
vo pogled na onie krivi~ni dela {to se mnogu poznati. Natamo{noto
odreduvawe na bitieto na toa krivi~no delo im se prepu{ta na teorijata
i praktikata.
- Opisna dispozicija e onaa koja gi opredeluva elementite i
site obele`ja na edno krivi~no delo, kako na primer, kra`ba od ~l.
235 KZ, tortura od ~l. 142 st. 1 KZ, ubistvo od ~l 123 ("Toj koj{to drug
}e li{i od `ivot"), i kaj najgolemiot broj od drugite krivi~ni dela.
- Upatuva~ka e dispozicijata koja vo pogled na oddelni obele-
`ja (pretpostavkata za kazna ili vo pogled na samata kazna) upatuva na
nekoj postoen propis sodr`ana vo istiot krivi~nen zakonik, kako na
primer, ~l. 236 KZ - te{ka kra`ba, ~l. 292 KZ - te{ki dela protiv
op{tata sigurnost, itn.
- Blanketna e onaa dispozicija koja krivi~noto delo go opredeluva
samo vo op{ti crti (prva norma), dodeka negovoto podrobno odreduvawe
mu e prepu{teno na drug zakon ili podzakonski akt na
dr`avnite organi (vtora norma). Takvi se, na primer, dispoziciite na
krivi~noto delo zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot od ~l. 297,
prenesuvawe na zarazna bolest od ~l. 202 KZ, pusto{ewe na {umi od
~l. 226 KZ. Egzistencijata na blanketnata, e zavisna od postoeweto na
vtorata norma (dokolku ne postoi vtorata, toga{ ne postoi ni prvata
norma).
Site navedeni dispozicii mo`at da bidat prosti i slo`eni.
Prosta dispozicija e onaa koja sodr`i samo eden oblik na nekoe krivi~no
delo, kako, na primer, kra`ba od ~l. 235 KZ, razbojni{tvo od ~l.
237 KZ itn. Slo`enata dispozicija vo sebe sodr`i bitija na pove}e
krivi~ni dela (na primer, te{ka kra`ba od ~l. 236 KZ, falsifiku-
55
"Dispozicijata go sodr`i opisot na kaznivoto povedenie, ona {to
zakonot go zabranuva ili go nareduva. Vo sekoja dispozicija zadol`itelno se
odreduva koj e izvr{itel na deloto i vo {to se sostoi samoto nedozvoleno povedenie.
Spored svojata kompozicija, dispoziciite se mo{ne raznovidni. Kaznivoto
povedenie mo`e da bide opi{ano so niza podrobnosti: vo pogled na
samoto dejstvie, na~inot na izvr{uvaweto, sredstvata na izvr{uvaweto, objektot
na dejstvieto, posledicata, mestoto i vremeto na izvr{uvaweto, kako i
vo pogled na subjektivnite elementi. I samiot subjekt mo`e poblizu da bide
odreden, taka {to krivi~noto delo mo`e da go izvr{i sekoj ili samo odredeno
lice (na primer, slu`beno lice, odgovorno lice, voeno lice, sudija, roditel
i dr.)." Ba~i}, F. op. cit. str. 96.
67

vawe pari od ~l 268 KZ) ili pove}e oblici na edno krivi~no delo
(obi~no se primenuva kaj krivi~nite dela koi, pokraj obi~niot, imaat
i polesen i pote`ok oblik, kako, na primer, zatajuvaweto od ~l. 239
KZ). Kako posebna slo`ena dispozicija se pojavuva alternativnata
dispozicija koja sodr`i pove}e oblici na nekoe krivi~no delo, me|utoa,
za postoewe na toa delo e dovolno ako se ostvari samo eden od pove}eto
mo`ni oblici (na primer, oddavawe dr`avna tajna od ~l 317
ili krivi~noto delo zloupotreba na slu`benata polo`ba i ovlastuvawe
od ~l. 353 KZ, koe mo`e da se izvr{i ili so iskoristuvawe na slu-
`benata polo`ba ili ovlastuvawe, ili so pre~ekoruvawe na granicite
na svoeto slu`beno ovlastuvawe, ili so neizvr{uvawe na slu`benata
dol`nost).
2 0 Sankcijata e vtoriot del na krivi~nopravnata norma so koj
obi~no se odreduva vidot i visinata na kaznata za storenoto krivi~no
delo. Spored na~inot na nejzinoto odreduvawe (zakonsko odmeruvawe
na kaznata) taa mo`e da bide: a) apsolutno neopredelena b) apsolutno
opredelena, i v) relativno opredelena.
4. Op{tiot i Posebniot del na krivi~nito zakonik se nao|aat
vo zaemna uslovenost {to zna~i deka propisite na Op{tiot del se
javuvaat kako nu`na pretpostavka za primena na propisite od Posebniot
del. Toa, so drugi zborovi zna~i, za da mo`e da se izre~e krivi~na
sankcija za opredeleno krivi~no delo predvideno vo Posebniot del,
prethodno e nophodno da se primenat redica propisi od Op{tiot del
na krivi~nito zakonik vo koi se opredeluva krivi~nata odgovornost i
kaznivost na storitelite na krivi~nite dela i se odreduva na~inot na
koj treba da se odmeri krivi~nata sankcija kako i uslovite za nivnoto
izvr{uvawe i nivnoto gasnewe.
III. IZVORI NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO
1. Pod izvori na krivi~noto zakonodavstvo se podrazbiraat
site pravni akti vo koi se sodr`ani krivi~nopravni normi so koi se
opredeluvaat krivi~i dela i krivi~ni sankcii. Vo taa smisla kako neposredni
izvori na krivi~noto zakonodavstvo kaj nas se javuvaa Krivi-
~niot zakonik i me|unarodnite dogovori, me|utoa vo izvesni slu~ai
kako izvori mo`at da se javat i normativnite akti na dr`avnite organi,
obi~aite i sudskaat praktika. Toa se posredni izvori, ottamu {to
kako takvi se javuvaat samo ako niv se povikuva Krivi~nito zakonik.
2. Krivi~niot zakonik e neposreden, glaven i osnoven izvor na
krivi~noto zakonodavstvo, za{to se pojavuva kako najdobra za{tita na
slobodite i pravata na ~ovekot. Krivi~noto delo mo`e da se predvidi
i za nego da se opredeli krivi~na sankcija samo so normativen akt donesen
vo forma na zakon i so karakter na krivi~en zakonik.
3. Me|unarodni dogovori. Me|unarodnite dogovori se izvor na
krivi~noto zakonodavstvo toga{ koga reguliraat opredelena krivi~-
68

nopravna materija. Kako neposreden izvor tie mo`at da se pojavat toga{
koga se ratifikuvani i objaveni so poseben zakon.
4. Normativni akti na dr`avnite organi. Normativnite akti
na dr`avnata vlast mo`at da se pojavat kako izvori na krivi~noto zakonodavstvo
samo ako na niv upatuva Krivi~niot zakonik ili vo nego
se sodr`ani sankcii za nivnata povreda. Toa e slu~aj kaj tn. blanketni
krivi~ni odredbi - koga pri opredeluvaweto na krivi~nite dela
Krivi~nito zakonik se slu`i so propis na organite na dr`avnata
vlast. Vo toj slu~aj postoeweto na krivi~noto delo zavisi od povredata
na spomenatiot praven propis. Taka, na primer, prenesuvawe zarazna
bolest (~l. 205 KZ), nepostapuvawe spored zdravstvenite propisi
za vreme na epidemija (~l. 206 KZ), neotstranuvawe opasnost (~l. 294
KZ). Ovie krivi~i dela }e postojat ako do{lo do naru{uvawe na zakonskite
i podzakonskite propisi.
5. Obi~ajnoto pravo. Obi~ajnoto pravo slu`e{e kako izvor na
krivi~noto zakonodavstvo pred pojavata na pi{anite izvori od ovaa
oblast. Osven vo angliskoto pravo (Common Law), so usvojuvaweto na
pi{anite izvori i na~eloto na zakonitosta na krivi~noto delo i krivi~nite
sankcii, vo sovremeni uslovi obi~ajnoto pravo ne e pove}e
izvor na krivi~noto zakonodavstvo. Me|utoa, toa ne zna~i deka vo
opredleni isklu~itelni slu~ai ne mo`e i obi~ajot da se javi kako dopolnitelen
izvor na krivi~noto zakonodavstvo. Toa e slu~aj "kaj utvrduvaweto
na zna~eweto na oddelni poimi, osobeno na onie koi se reguliraat
so uzansi, a koi mo`at da bidat od zna~ewe kaj utvrduvaweto na
okolnostite pod koi mo`at da bidat izvr{eni nekoi dela protiv imotot,
odnosno stopanstvoto." 56
6. Sudskata praktika ~esto se javuva{e kako izvor na krivi~noto
pravo pred pojavata na pi{anite pravni izvori. Denes me|utoa,
vo najgolemiot broj dr`avi i kaj nas taa pove}e ne pretstavuva izvor
na krivi~noto zakonodavstvo, za{to sudovite ne go sozdavaat, tuku go
primenuvaat pravoto (sudovite ne mo`at da sudat vrz osnova na porane{ni
sudski presudi, tuku samo vrz osnova na zakon). Vo sovremeni
uslovi taa sî u{te se sre}ava samo vo anglosaksonskoto precedentno
pravo (Case Law).
56
Jovanovi}, Lj. Krivi~no pravo, op{to deo, ~etvrto izdanje, Savremena
administracija, Beograd, 1980, str. 141.
69

70

G l a v a II
TOLKUVAWE
I. POIM NA TOLKUVAWETO
Tolkuvaweto (interpretacija, egzegeza) pretstavuva mislovna
operacija so koja se utvrduva vistinskata smisla i zna~ewe na zakonskite
propisi toga{ koga ne e dovolno jasna nivnata sodr`ina. Potrebata
za tolkuvawe proizleguva ottamu {to tekstot na oddelni odredbi
od zakonot ponekoga{ mo`e razli~no da se sfati poradi dinami~kite
promeni vo site sferi od `ivotot, nesovr{enosta na jazikot, upotrebata
na neadekvatni izrazi ili izrazi so pove}e zna~ewa, poradi neopredelenosta
na oddelni poimi ili visokiot stepen na nivnata voop-
{tenost (apstraktnata forma na pravnite propisi).
So tolkuvaweto mu se dava vistinskata smisla na zakonot (ratio
legis), t.e. se utvrduva voljata na zakonodavecot zaradi opredeluvawe na
domenot na negovata primena. Granicite na tolkuvaweto se opredeleni
od principot na zakonitosta i se vo funkcija na negovoto zacvrstuvawe.
II. VIDOVI TOLKUVAWE
1. TOLKUVAWE SPORED SUBJEKTOT
Spored subjektot, odnosno organot koj go vr{i tolkuvaweto, se
razlikuva: avtenti~no, sudsko i doktrinarno tolkuvawe.
1. Avtenti~noto tolkuvawe go vr{i Sobranieto na Republika
Makedonija, t.e. organot koj go donel zakonot. So ogled na toa {to ova
tolkuvawe e zadol`itelno za organite, kako {to vpro~em e i samiot
zakon, istoto se narekuva i zakonsko ili zadol`itelno tolkuvawe. Vo
takov slu~aj protolkuvaniot zakon ne pretstavuva nov tekst na zakonot,
tuku samo negovo objasnuvawe. Soglasno toa se smeta deka zakonot
va`i ex tunk (od toga{) {to zna~i od momentot koga e izdadena normata
koja se tolkuva, a ne ex nunk (od sega) - od momentot koga e dadeno tolkuvaweto.
Avtenti~noto tolkuvawe se objavuva kako i zakonot.
Poseben vid avtenti~no tolkuvawe pretstavuva slu~ajot koga
pri negovoto donesuvawe vo istiot zakon se pomesteni tolkuvawa
(objasnuvawa) na oddelni izrazi i poimi na toj zakon (legalni definicii).
Takov e primerot so ~l. 122 od na{iot krivi~en zakonik.
2. Sudsko e ona tolkuvawe {to go vr{i sudot vo primnata na za-
71

knot vrz opredelen konkreten slu~aj. Vo osnova sekoja sudska presuda
zasnovana vrz opredelen zakonski propis, pretstavuva sudsko tolkuvawe
na toj propis. Toa e sudsko tolkuvawe vo po{iroka smisla. Vo potesna
smisla sudsko tolkuvawe e ona {to go dava Vrhovniot sud vo
forma na na~elni stavovi i na~elni pravni mislewa. So niv se objasnuvaat
opredelni sporni pra{awa koi se javuvaat vo praktikata, se
davaat nasoki za natamo{na rabota na sudovite i se obezbeduva edinstvena
primena na zakonot.
Soglasno navedenoto sekoj sud mo`e da vr{i tolkuvawe vrz
konkretniot slu~aj za koj odlu~uva, me|utoa takvoto tolkuvawe ne gi
obvrzuva drugite sudovi duri ni toga{ koga poteknuva od Vrhovniot
sud, za{to poniskite sudovi mo`at da zazemat sosema sprotivno stojali{te
po pra{aweto na koe se odnesuva sudskoto tolkuvawe.
3. Doktrinarno (nau~no) tolkuvawe se vr{i od strana na oddelni
nau~ni rabotnici. Toa ne e zadol`itelno me|utoa, vo nekoi slu-
~ai, isto kako i tolkuvaweto {to go vr{i Vrhovniot sud, so silata na
svojata argumentiranost i uverlivost mo`e da vr{i opredeleno vlijanie
vrz praktikata.
2. TOLKUVAWE SPORED OBEMOT
Upotrebenite izrazi i poimi so koi se izrazuvaat odredbite vo
krivi~niot zakonik mo`at da imaat opredeleno redovno, jasno i precizno
zna~ewe (koga utvrdenata smisla na zakonot se poklopuva so voljata
na zakonodavecot), no ponekoga{ nivnoto zna~ewe mo`e da bide
i po{iroko ili potesno. Ottamu, se pravi razlika na redovno i vonredno
tolkuvawe, a vo ramkite na vtoroto i na ekstenzivno (po{iroko)
i restriktivno (potesno) tolkuvawe.
Ekstenzivno tolkuvawe zna~i pro{iruvawe na zna~eweto na
eden izraz ili poim (koga na potesnoto zna~ewe na propisot mu se dava
po{iroko zna~ewe). Do nego se doa|a koga, posle gramati~ko tolkuvawe,
od propisot {to se tolkuva proizleguva pomalku od ona {to zakonodavecot
sakal da go ka`e (minus dixist quam voluit).
Primer na vakvo tolkuvawe kaj krivi~noto delo kra`ba pretstavuva
pro{iruvaweto na poimot podvi`en predmet i vrz telefonski
impulsi, elektri~nata ili toplinskata energija.
Restiktivno tolkuvawe zna~i stesnuvawe na zna~eweto na eden
izraz ili poim (koga na po{irokoto zna~ewe na propisot mu se dava
potesno zna~ewe). Do nego se doa|a koga, posle gramati~ko tolkuvawe,
od propisot {to se tolkuva proizleguva pove}e od ona {to zakonodavecot
sakal da go ka`e (plus dixist quam voluit).
72

3. NA^IN NA TOLKUVAWE
Spored na~inot na tolkuvaweto se razlikuvaat: gramati~ko, logi~ko,
istorisko, sistematsko i sporedbeno tolkuvawe
1. Gramati~koto (literarno) tolkuvawe se sostoi vo toa {to
smislata na eden zakonski tekst se pronao|a so pomo{ na pravilata na
gramatikata i sintaksata (pravila za izrazuvawe na mislite na opredelen
jazik). Toa obi~no se vr{i so analiza na oddelni poimi i delovi
na tekstovi so cel da se dojde do vistinskata smisla na sodr`inata na
celiot tekst (otstranuvawe na nejasnata smisla na zakonskiot tekst).
2. Logi~koto tolkuvawe pretstavuva utvrduvawe na smislata na
zakonot so pomo{ na pravilata na misleweto, rasuduvaweto i zaklu~uvaweto.
Logi~koto tolkuvawe e tesno povrzano so gramati~koto tolkuvawe
i voobi~aeno se primenuvaa zaedno so nego. Toa osobeno doa|a
do izraz kaj restriktivnoto i ekstenzivnoto tolkuvawe.
Kako specifi~ni metodi na logi~koto tolkuvawe se primenuvaat:
argumentum a contrario, argumentum a fortiori i argumentum ad absurdum.
1 0 Argumentum a contrario (dokaz od sprotivnost) e metod na logi-
~ko zaklu~uvawe so koj primenata na eden propis ne va`i vo odnos na
ostanatite mo`ni slu~ai, ako toj propis pretstavuva isklu~ok od op{-
tite propisi koi ja reguliraat taa materija. Taka, na primer, ako za
krivi~noto delo kra`ba inkriminacijata bara predmetot da bide tu|
i podvi`en, sprotivni na niv se poimite svoj i nedvi`en predmet. Logi~ki
sud e deka kra`bata ne mo`e da se izvr{i nad sopstven i nedvi-
`en predmet. 57 Ili, pak, spored ~l. 194 KZ za krivi~noto delo rodoskvernavewe
se odgovorni srodnicite vo prva linija ili brat, odnosno
sestra. So primena na argumentum a contrario se zaklu~uva deka srodnicite
po strani~na linija, posvoenik ili posvoitel ne mo`at da bidat
storiteli na ova delo.
2 0 Metodot argumentum a fortiori (dotolku pove}e) se ras~lenuva
na: argumentum a maiore ad minus (dokaz od pogolemo kon pomalo) i argumentum
a minore ad maius (dokaz od pomalo kon pogolemo).
Argumentum a maiore ad minus zna~i ako mo`e pove}e, mo`e i pomalku.
Zaklu~uvawe deka ne{to va`i vo pomal, polesen slu~aj koga
va`i vo pogolem, pote`ok slu~aj. Na primer, dobrovolno otka`uvawe
od kazniv obid se odnesuva i na dobrovolno otka`uvawe od kaznivo podgotvitelno
dejstvie. Ili pak, ako kaj nekoe krivi~no delo e dopu{teno
osloboduvawe od kazna, dotolku pove}e e dopu{teno ubla`uvawe na
kaznata (taka, na primer, ottamu {to vo ~l. 25 st. 2 KZ stoi deka sou-
~esnicite koi dobrovolno go spre~ile izvr{uvaweto na krivi~noto
delo mo`at da se oslobodat od kazna, logi~no e deka sudot, ako ne gi
oslobodi od kazna, mo`e poblago da gi kazni).
57
Proevski, V. op. cit. str. 120
73

Argumentum a minore ad maius zna~i ako mo`e pomalku, mo`e i
pove}e. Zaklu~uvawe deka ne{to va`i za pote`ok slu~aj, koga va`i vo
polesen slu~aj. Na primer, ako nekoe delo se kaznuva od nebre`nost,
dotolku pove}e se kaznuva ako e storeno so umisla.
3 0 Argumentum ad absurdum se koristi za da se doka`e neispravnosta
na eden zaklu~ok od apsurdnosta na rezultatot {to bi se dobil
so negovoto prifa}awe.
Poradi dejstvoto na na~eloto na zakonitosta nitu eden od ovie
specifi~ni metodi na logi~ko zaklu~uvawe nema nekoja pozna~ajna
primena vo krivi~noto zakonodavstvo. Tie metodi mo`at da bidat primeneti
samo isklu~itelno i toa sekoga{ vo korist na storitelot na
krivi~noto delo.
3. So teleolo{koto tolkuvawe (od gr~iot zbot telos, koj zna~i
cel) se nastojuva da se utvrdi celta na odreden propis, pri {to posebna
vrednost ima utvrduvaweto na objektot na za{titata. Teleolo{kiot
metod ovozmo`uva dinami~ko, progresivno i evolutivno tolkuvawe.
Kaj ova tolkuvawe, poradi nastanatite promeni (ekonomski, socijalni,
moralni, tehni~kotehnolo{ki i nau~ni) oddelni izrazi ili poimi se
podrazbiraat spored nivnoto zna~ewe vo vreme na tolkuvaweto. Na
primer, dokolku poradi razvojot na psihijatrijata nekoe zaboluvawe
denes se sfa}a kako du{evna bolest, toa mo`e da poslu`i kako okolnost
za opredeluvawe na nepresmetlivosta, iako toa porano ne bilo
slu~aj. So tekot na vremeto po{iroko ili potesno zna~ewe mo`at da
dobijat i mnogu drugi poimi i izrazi kako na primer: podvi`ni
predmeti, soobra}aj, soobra}ajni znaci, oru`je, sredstva za informacija
i komunikacija, vospituvawe, navreda, `ivoten standard i sl.
4. Istorisko tolkuvawe na zakonot pretstavuva tolkuvawe na
sodr`inata na eden zakon vrz osnova na analizata na uslovite i okolnostite
pod koi e donesen toj zakon. Za toa se koristat materijali
kako {to se: prednacrtot, nacrtot, predlog zakonot, amandmani, stenogrami
od sobraniskata sednica na koja e donesen zakonot i sl.
5. Sistematsko tolkuvawe se sostoi vo sporeduvawe na propisot
~ie zna~ewe treba da se utvrdi so drug propis na istiot zakon, drugi
zakoni ili so celokupniot praven sistem na dr`avata. Vo ovaa smisla
za pravilno sfa}awe na propisot so koj e vostanoveno nekoe krivi~no
delo va`no e vo koja glava od Posebniot del e pomesteno istoto.
6. Sporedbeno (komparativno) tolkuvawe pretstavuva sporeduvawe
na dva ili pove}e avtenti~ni tekstovi na eden ist zakon, zaradi
utvrduvawe na zna~eweto na oddelni izrazi i poimi. Ova tolkuvawe e
aktuelno za zakonite doneseni na pove}e jazici, ili za koi kako egzemplar
poslu`il strenski zakon pa treba da se utvrdi soodvetnosta na
prevodot. 58
58
Proevski, V. op. cit. str. 122.
74

4. ANALOGIJA
Analogijata vo pravoto ima dvokratno zna~ewe. Taa se pojavuva
kako eden od na~inite na tolkuvawe na zakonot (dozvolena analogija),
ili kako izvor na pravoto (zabraneta analogija).
1. Analogijata kako na~in na tolkuvawe na zakonot (interpretation
analogique). Pod analogija se podrazbira objasnuvawe na zna~eweto
na krivi~nopravnite odredbi vrz osnova na sli~nost so nekoi drugi
krivi~nopravni odredbi. Vo ovaa smisla taa zna~i tolkuvawe na zakonot
(vrz osnova na sli~nost se re{ava konkreten slu~aj vo ramkite na
zakonot - intra legem) so posredstvo na logi~kiot metod argumetum a simile
(zaklu~uvawe po sli~nost). Takvata analogija pretstavuva dopu{ten
na~in na tolkuvawe na krivi~nite zakoni - dozvoluvawe edna pravna
norma, primenliva vrz opredelen slu~aj, da mo`e da se primeni vrz nekoj
drug slu~aj, koga ovoj su{tinski se poklopuva so prviot. 59 Primer
za takva analogija e koristeweto na brojni zakonski opisi na dejstvieto
na izvr{uvawe od tipot: "ili na drug na~in" (na primer, ~l. 12 st.
3, 22, 140 st. 1 KZ); "od drugi (niski) pobudi" (na primer, ~l. 123 st. 2 t.
3, 409 st. 2 KZ); "drugo lice" (na primer, ~l. 142 st. 1, 150 st. 1 KZ) i sl.
2. Analogijata kako izvor pravoto (creation analogique). Soglasno
na~eloto na zakonitosta, analogijata kako izvor na pravoto
(kako sredstvo za sozdavawe na krivi~ni dela i krivi~ni sankcii) vo
krivi~noto zakonodavstvo ne e dopu{tena bez ogled dali se raboti za
pravna analogija (analogia iuris) - koga smislata na zakonot se izvlekuva
od pravnito poredok vo celina, ili za zakonska analogija (analogie legis)
- koga smislata na zakonot se izvlekuva od oddelen propis.
Zabranata na analogija vo krivi~noto zakonodavstvo prakti~no
zna~i deka vrz osnova na sli~nost e zabraneto: 1 0 sozdavawe novi krivi~ni
dela, 2 0 pro{iruvawe na bitijata na postojnite krivi~ni dela,
3 0 pro{iruvawe na poimot na kvalifikatornite okolnosti na krivi~noto
delo (sozdavawe novi kvalificirani oblici na edno osnovno
krivi~no delo), 4 0 sozdavawe novi krivi~ni sankcii, kako i 5 0 poo{truvawe
i izrekuvaweto pote{ka kazna. So drugi zborovi, vo krivi~noto
zakonodavstvo e zabraneta analogija so koja se ote`nuva polo`bata
59
"Takvata analogija e bliska na ekstenzivnoto tolkuvawe i se nao|a
na preodot od ekstenzivno tolkuvawe na eden postojan zakonski tekst kon analogija
so koja se sozdava pravo. Me|u ekstenzivnoto i analognoto tolkuvawe
nema ostra granica, za{to dvete tolkuvawa principielno se dvi`at vo granicite
na izrazenata zakonodavna misla i volja, so toa {to pri ekstenzivnoto
tolkuvawe se ostanuva vo ramkite na upotrebenite zborovi i termini (so nivnoto
po{iroko zna~ewe), dodeka analogijata so logi~ka operacija na utvrduvawe
na sli~nosta, se oddale~uva od vistinskite zna~ewa na upotrebenite
izrazi i termini, so nastojuvawe da se ostane vo soglasnost so zakonodavnata
volja i negovite intencii." Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 106.
75

na storitelot na krivi~noto delo - analogija in malam partem.
Od navedenoto pravilo postoi isklu~ok - analogijata mo`e da
bide dozvolena samo toga{ koga so nea se olesnuva polo`bata na storitelot
na krivi~noto delo - analogija in bonam partem. Toa mo`e da
bide slu~aj: 1 0 koga se raboti za osnovite koi go isklu~uvaat postoeweto
na krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost, 2 0 za osnovite koi ja
isklu~uvaat kaznivosta i slu`at za poblago odmeruvawe na kaznata,
kako i, 3 0 toga{ koga se raboti za koja i da e okolnost so {to storitelot
na krivi~noto delo se doveduva vo popovolna polo`ba, 60 so edna
na{a dodavka, dokolku seto toa ne e vo sprotivnost so na~eloto na pravdata
i pravednosta. Takvata analogija ima osnova vo na~eloto in dubio
pro reo.
5. PRAVILO IN DUBIO PRO MITIUS
Postoeweto pove}e metodi za utvrduvawe na vistinskata smisla
na zakonot go otvora problemot na eventualnata kolizija na rezultatite
do koi mo`e pritoa da dojde. Za nadminuvawe na takvata sostojba
e izgradena pravnata aksioma "in dubio pro mitius" - "vo slu~aj na somnenie
treba da se bide poblag," odnosno vo slu~aj na dvoumewe treba
da se prifati tolkuvaweto {to e najpovolnoto za storitelot. Praviloto
me|utoa, treba da se razlikuva od praviloto in dubio pro reo, koe vo
procesnoto zakonodavstvo zna~i deka somnenieto vo odnos na vinata
odi vo prilog na storitelot. Za razlika od nego, praviloto in dubio pro
mitius nema pravna osnova i ne e vo funkcija na pretpostavkata na nevinost
na obvinetiot, tuku eden zaobikolen pat za zloupotreba na tolkuvaweto
vo korist na storitelot. Ottamu, osnovani se mislewata
deka vo krivi~noto zakonodavstvo ova pravilo ne treba da se primenuva.
61 60
Taka, Tahovi}, J. op. cit. str. 136, Horvati}-Novoselac, Kazneno pravo,
op}i dio, Zagreb, 1999.
61
Spored Zlatari}, smislata na ova pravilo e vo slu~aj na somnenie
koe tolkuvawe vo krivi~noto pravo e ispravno, treba da se izbere ona tokluvawe
koe e popovolno za storitelot. Ova pravilo na sudot mu dava brzo i lesno
re{enie vo slu~aj na somnenie i vo nekoja raka go destimulira vo natamo-
{nite usilbi da go pobara ispravnoto re{enie. Lesniot izbor na popovolnoto
tolkuvawe za storitelot mo`e da dovede do slabeewe na za{titnata funkcija
na krivi~niot zakon. Spored toa ne treba da se raboti na baraweto povolnoto
ili nepovolnoto re{enie, tuku na iznao|aweto ispravno tolkuvawe
koe sudot e dol`en sekoga{ da go pronajde makar i so pogolemi usilbi. . Od
tie pri~ini na{eto pravo treba da go otfrli toa pravilo. Zlatari}, B. Krivi~no
pravo, op}i dio, I Svezak, str, 98. Taka i Proevski, V. op. cit. str. 124 i Ba~i}, F,
op. cit. str. 108-109.
76

G l a v a III
VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
I. VREMENSKO VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
1. Po~etok i prestanok na va`eweto na krivi~iot zakonik.
Zaradi doslednoto sproveduvawe na na~eloto na zakonitosta, vo ~l. 3.
st. 1 KZ se opredeluva "Vrz storitelot na krivi~noto delo se primenuva
zakonot {to va`el vo vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo." Ottamu, se postavuva pra{aweto na va`nosta na krivi~niot zakonik,
odnosno pra{awata za vremeto na vleguvaweto vo sila (po~etok
na va`eweto) i vremeto koga toj prestanuva da va`i.
1 0 Spored pravilata za po~etokot i prestanokot na va`eweto
na krivi~niot zakonik, koi glavno se ednakvi kako i za site drugi zakoni,
krivi~niot zakonik vleguva vo sila osmiot den od negovoto
objavuvawe vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija (~l. 52 st. 3 od
Ustavot), dokolku so samiot zakonik ne e poinaku opredeleno. Imeno,
so ogled na toa {to se raboti za zakon ~ii propisi se od represivna:
imperativna i prohibitivna priroda, naj~esto se ostava podolg period
od denot na negovoto objavuvawe vo slu`ben vesnik do negovoto vleguvawe
vo sila (vacatio legis) so cel gra|anite podobro da se zapoznaat so
negovite odredbi.
Krivi~niot zakonik prestanuva da va`i: a) koga }e izmine vremeto
za koe e izdaden (temporalni zakoni), i b) koga }e bide ukinat so
drug podocne`en zakon. Ova ukinuvawe mo`e da bide izre~no (vo
preodnite odredbi na na noviot ili vo poseben zakon) ili molkum (ako
podocne`niot zakon sodr`i poinakvi propisi za istata materija).
Krivi~niot zakon ne mo`e da prestane da va`i poradi negovo
neprimenuvawe (non use, desuetudine), za{to obi~ajnoto pravo ne e neposreden
izvor na sovremenoto krivi~no pravo, i spored toa, ne mo`e
da go derogira pi{aniot zakon. Me|utoa, krivi~niot zakon mo`e fakti~ki
da prestane da va`i, zna~i i bez formalno ukinuvawe (izre~no
ili molkum) so nov zakon, ako stane bespredmeten (opsoleten). 62
2. Vreme na izvr{uvawe na krivi~noto delo. Utvrduvaweto na
vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo e zna~ajno za opredeluvawe
na: 1 0 krivi~niot zakon {to }e se primenuva na oddelno krivi~no
delo, 2 0 primenata na poblagiot zakon, 3 0 utvrduvaweto na zastarenosta
na krivi~noto delo (zastarenosta zapo~nuva da te~e od denot koga kri-
62
Zlatarei}, B. Krivi~no parvo, str. 102.
77

vi~noto delo e storeno, ~l. 108 st. 1 KZ). 4 0 vozrasta i statusot na storitelot,
5 0 presmetlivosta i vinosta na storitelot, i 6 0 postoeweto na
krivi~nite dela koga vremeto se pojavuva kako element na nivnoto bitie.
Vo pogled na utvrduvaweto na vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo postojat nekolku teorii; Spored teorijata na dejnosta,
va`en e momentot na prezemaweto na dejstvieto na krivi~noto delo,
spored teorijata na posledicata, va`en e momentot na nastanuvaweto
na posledicata na krivi~noto delo, a spored teorijata na edinstvoto,
se smeta deka krivi~noto delo e izvr{eno kako toga{ koga e prezemeno
dejstvieto, taka i toga{ koga nastanala posledicata na krivi-
~noto delo. Na{iot krivi~en zakonik pravilno ja prifa}a prvata teorija
i vo ~l. 30 opredeluva: "Krivi~noto delo e storeno vo vremeto
koga storitelot rabotel ili bil dol`en da raboti, bez ogled koga
nastapila posledicata."
Ottamu {to ovde e re{ava~ko vremeto na izvr{uvaweto na dejstvieto,
kako vreme na izvr{uvawe na krivi~noto delo treba da se
smeta celoto traewe na dejstvieto, so toa {to kako re{ava~ki moment
za utvrduvawe na vozrasta na storitelot, zakonot koj treba da se priemni,
kako i za presmetuvawe na zastarenosta, se zema momentot na zavr{uvaweto
na dejstvieto, odnosno poslednoto dejstvie. 63
Kaj krivi~nite dela na storuvawe od zna~ewe e vremeto na prezemaweto
na dejstvieto, a kaj krivi~nite dela na nestoruvawe (propu{tawe),
vremeto koga storitelot bil dol`en da go prezeme dejstvieto,
bez ogled koga nastapila posledicata. Kaj prodol`enoto i
kolektivnoto krivi~no delo vo pogled na vremeto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo od zna~ewe e prezemeweto na koe i da e dejstvie na
izvr{uvaweto (sekoe vreme vo koe e prezemeno oddelno dejstvie), koe
vleguva vo sostav na prodol`enoto (odnosno kolektivnoto) krivi~no
delo, (zastarenosta zapo~nuva da te~e od vremeto na prezemeweto na
poslednoto dejstvie). Kaj trajnoto krivi~no delo, kako vreme na izvr{uvawe
se smeta celoto vreme na traeweto na protivpravnata sostojba
(zastarenosta po~nuva da te~e od momentot na prestanokot na takvata
sostojba). Kaj sou~esni{tvoto kako vreme na izvr{uvaweto se
smeta vremeto na dejstvieto na krivi~noto delo vo koe se u~estvuva. 64
3. Povratno dejstvo na krivi~niot zakonik. Vo krivi~noto
pravo postoi pravilo deka krivi~nite zakoni nemaat povratno (retroaktivno)
dejstvo, odnosno deka ne va`at za delata izvr{eni pred negovoto
donesuvawe, odnosno vleguvawe vo sila. Ova pravilo e rezultat
na usvoenoto na~elo na zakonitosta na krivi~noto delo i krivi~nite
sankcii. So drugi zborovi, so retroaktivna primena na zakonot se
naru{uva principot na zakonitosta, se naru{uva garancijata deka se
63
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 195.
64
Vidi: Zlatari}, B. Krivi~no pravo, str. 106.
78

{to ne e zabraneto e dozvoleno (~l. 8 st. 2 od Ustavot), se vnesuva
pravna nesigurnost, gubewe na doverbata na gra|anite kon pravniot
poredok, jaknewe na samovolieto i arbitrernosta na sudskite organi,
se ovozmo`uva kaznuvawa duri i za povedenija koi nemale karakter na
krivi~ni dela, osobeno toga{ koga se vodi presmetka na onie koi ja
osvoile vlasta so politi~kite protivnici za nivnite dejnosti koi vo
vremeto na nivnoto vr{ewe bile dozvoleni. Praviloto e pomesteno vo
~l. 14. st. 1 i ~l. 52 st. 4 od Ustavot, i ~l. 1 i ~l. 3 st. 1 KZ.
Od ova pravilo postoi samo eden isklu~ok predviden vo ~l. 3 st.
2 KZ - spored koj ako po izvr{uvaweto na krivi~noto delo e izmenet
zakonot, edna{ ili pove}e pati }e se primeni zakonot {to e poblag za
storitelot. Toa zna~i deka Krivi~niot zakonik se primenuva i na
dela koi se izvr{eni pred negovoto vleguvawe vo sila samo ako e
poblag za storitelot. So ovoj isklu~ok voveden od kriminalnopoliti~ki
pri~ini ne se naru{uva na~eloto na zakonitosta, za{to vo soglasnost
so na~elto na pravdata ne e pravilno nekoj da se kazni postrogo
odo{to toa go bara noviot zakon.
4. Utvrduvawe na poblagiot zakon. Pra{aweto za primena na
poblagiot zakon go postavuva pra{aweto za na~inot na koj treba da se
postapi za da se utvrdi koj zakon e navistina poblag za storitelot. Za
taa cel e potrebno konkretniot slu~aj, zamaj}i gi predvid site okolnosti
na negovoto izvr{uvawe, da se razgleda od strana na sudijata
spored zakonot koj bil vo sila vo vremeto na izvr{uvaweto na krivi-
~noto delo i spored noviot zakon. So takvoto sporeduvawe treba da se
sogleda polo`bata na storitelot in concreto spored dvata zakoni i kako
poblag da se oceni onoj zakon ~ija{to primena vo dadeniot slu~aj e
popovolna za storitelot na krivi~noto delo. Pritoa, potrebno e navedenite
zakoni da se primenat vo celost, taka {to nema da se spojuvaat
poblagite odredbi od edniot so poblagite odredbi od drugiot zakon.
Sudot ne mo`e da primeni nekoi odredbi od stariot, a nekoi od noviot
zakon, za{to na toj na~in bi se sozdal nekoj nov tret zakon. 65 Pri ocenata
na poblagiot zakon, smeat da se zemat predvid me|uzakoni ili
interimni zakoni (zakoni koi se izdadeni po zakonot za ~ie vremeva-
`ewe e storeno krivi~noto delo, a pred zakonot spored koj se vodi postapkata
za konkretnoto krivi~no delo).
Po takvata sporedba na dvata zakoni kako poblag }e se smeta
onoj krivi~en zakon: 1 0 {to konkretnoto dejstvie ne go predviduva
kako krivi~no delo, 2 0 a ako spored dvata zakoni izvr{enoto dejstvie
se predviduva kako krivi~no delo, onoj {to ja isklu~uva krivi~nata
odgovornost, ili voveduva nova osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta,
ili go isklu~uva goneweto, ili go uslovuva so predlog ili privatna
tu`ba, 3 0 isto taka, poblag e onoj zakon {to ja isklu~uva kaznivosta,
4 0 a ako spored dvata zakoni postoi kaznivost: onoj {to predvi-
65
Vidi: Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik, str. 307.
79

duva osloboduvawe od kaznata; {to ovozmo`uva izrekuvawe poblag vid
kazna ili pomal iznos na kaznata; {to ne predviduva zgolemuvawe ili
poostruvawe na kaznata poradi povrat; {to za konkretniot slu~aj dava
mo`nost za ubla`uvawe na kaznata; spored koj mo`e da se izre~e
alternativna merka, kako i onoj spored koj ne mo`e da se izre~e
sporedna kazna.
Primenata na poblagiot zakon ne doa|a predvid po pravosilnosta
na presudata za konkretniot slu~aj, osven ako po negovoto
donesuvawe e vo tek postapka vo koja se re{ava po `alba na prvostepena
presuda. Poinaku ka`ano, ako po donesuvaweto na prvostepenata
presuda bide donesen nov zakon {to e poblag za storitelot, po povod
`albata mora da se obezbedi negovata primena. 66
Vo slu~aj pak koga vo noviot zakon e izvr{ena dekriminalizacija
na nekoe krivi~no delo (so noviot zakon se ukinuva ve}e presudeno
delo kako krivi~no delo), dekriminalizacijata nema vlijanie vo
odnos na ve}e presudenite dela, osven ako vo preodnite i zavr{nite
odredbi na noviot zakon ne e predvidena revizija, odnosno ukinivawe
ili ubla`uvawe na kaznata izre~ena so pravosilnata presuda za takvite
dela. Dokolku noviot zakon ne sodr`i takva odredba, soobrazuvaweto
na pravosilnite presudi so noviot poblag zakon, po pravilo se
vr{i so primena na institutite amnestija ili pomiluvawe. 67 Isklu-
~ok od ova pravilo postoi ako vrz osnova na usvoen vonreden praven
lek podnesen protiv pravosilnata presuda, do{lo do obnovuvawe na
postapkata. Toga{, vo obnovenata postapka }e se primeni noviot zakon
koj vo me|uvreme vlegol vo sila i e poblag za storitelot.
II. PROSTORNO VA@EWE NA KRIVI^NIOT ZAKONIK
1. Krivi~nite zakoni na edna dr`ava po pravilo va`at na teritorijata
na dr`avata vo koja se doneseni. Me|utoa, poradi uspe{noto
suzbivawe na kriminalitetot koj ima me|unarodni razmeri, vo opredeleni
slu~ai tie imaat dejstvo i nadvor od teritorijata na koja se doneseni.
Poradi toa se pojavuva potreba od {to poprecizno opredeluvawe
na prostorot na edna i ostanatite dr`avi na koj se protega va`nosta
na ovie zakoni so cel da se izbegne kakov i da e sudir na ovoj
plan. Pritoa, so ogled deka do denes ne e donesen me|unaroden krivi-
~en akt, sekoja dr`ava samata go opredeluva prostornoto va`ewe na
krivi~nite zakoni po~ituvaj}i opredeleni na~ela na me|unarodnoto
pravo.
2. Teritorija na Republika Makedonija. Spored ~l. 122 st. 2 KZ,
66
Ba~i}, F. op. cit. str. 118-119.
67
"Vo takov slu~aj mo`e eventualno da dojde do amnestija ili pomiluvawe,
me|utoa samata izmena na zakonot, vo princip, ne ja tangira pravosilnosta
na presudata." Zlatari}, B. Krivi~no pravo, str. 105.
80

pod realna dr`avna teritorija na Republika Makedonija se podrazbiraat
suvozemnata teritorija, vodenite povr{ini vnatre vo nejzinata
granica, kako i vozdu{niot prostor nad niv. Nivnata povr{ina i
doseg se opredeluva so me|unarodni spogodbi i propisi na pozitivnoto
zakonodavstvo. Postoi me|utoa, op{to usvoeno sfa}awe deka po pat na
pravna fikcija, dr`avnata teritorija treba da se pro{iri i na doma-
{nite brodovi i vozduhoplovi. Ottamu, soglasno ~l. 116 st. 2 KZ, bez
ogled dali se raboti za civilni ili voeni, i bez ogled dali se nao|aat
na otvoreno more ili vo teritorijalnite vodi i pristani{ta na oddelni
dr`avi (princip na znameto), brodovite sekoga{ se smetat kako
doma{na teritorija. Vo pogled pak, na vozduhoplovite se pravi razlika
dali se civilni ili voeni (~l. 116 st. 3 KZ). Civilnite vozduhoplovi
se smetaat kako doma{na teritorija dodeka se vo let nad doma-
{na ili stranska teritorija ili nad slobodnoto more, a voenite vozduhoplovi
se smeatat kako doma{na teritorija duri i toga{ koga se
prizemni bez ogled na ~ija teritorija (aerodrom) se nao|aat (princip
na registracija).
3. Mesto na izvr{uvawe na krivi~noto delo. Pra{aweto za toa
koga mo`e da se ka`e deka deloto e izvr{eno na na{a teritorija, go
regulira ~l. 31 KZ. Spored taa odredba: "Krivi~noto delo e izvr{eno
kako vo mestoto kade {to storitelot rabotel ili bil dol`en da
raboti, taka i vo mestoto kade {to nastapila posledicata. Podgotvuvaweto
i obidot na krivi~no delo se smetaat za izvr{eni kako vo
mestoto kade {to storitelot rabotel, taka i vo mestoto kade {to spored
negovata umisla posledicata trebalo da nastapi ili mo`ela da nastapi."
68 Ova re{enie, koe e vo soglasnost so teorijata na edinstvoto
(ubikvitetot), najde primena vo najgolemiot broj zakonodavstva
ottamu {to sekoga{ ovozmo`uva primena na internoto pravo (nadle-
`nosta na doma{niot sud se priznava koga dejstvieto e izvr{eno na
doma{na teritorija i koga samo posledicata nastapila na doma{nata
teritorija). Na toj na~in najdobro se {titat interesite na oddelnite
dr`avi pri primenata na me|unarodnoto krivi~no pravo. Pra{aweto,
vpro~em, vo prv red e zna~ajno za utvrduvawe na primenata na makedonskoto
vo odnos na stranskoto krivi~no zakonodavstvo, ottamu {to,
iako poretko, posledicata na nekoe krivi~noto delo mo`e da se slu~i
da ne nastapi na teritorijata kade {to e prezemeno dejstvieto na izvr-
68
Kaj prodol`enoto i kolektivnoto krivi~no delo vo pogled na mestoto
na izvr{uvaweto, e bitno sekoe mesto na dejstvieto na storitelot i sekoe
mesto na kade{to nastapila koja i da e posledica. Kaj trajnoto krivi~no
delo, kako mesto na izvr{uvawe se smeta sekoe mesto vo koe traela protivpravnata
sostojba. Kaj sou~esni{tvoto kako mesto na izvr{uvawe se smeta
mestoto na dejstvieto i mestoto na posledicata na deloto vo koe se u~estvuva.
Vidi: Ibid, str. 112.
81

{uvaweto (distancioni krivi~ni dela). Taka, na primer, storitelot
stavil eksploziv vo `elezni~ki vagon vo stranstvo, a posledicata nastapila
na teritorijata na na{ata dr`ava.
Pra{aweto na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo,
me|utoa nesomneno e va`no i od gledi{te na: 1 0 utvrduvawe na postoeweto
na krivi~noto delo koga mestoto e element na negovoto bitie, 2 0
vnatre{noto procesno zakonodavstvo, zaradi utvrduvawe na mesnata
nadle`nost na osnovnite i apelacionite sudovi.
4. Principi na prostornoto va`ewe na krivi~niot zakonik. Vo
pogled na prostorot na koj va`i krivi~iot zakonik na na{ata dr`ava
postojat slednive ~etiri principi: 1 0 teritorijalen, spored koj
podra~jeto na primenata na krivi~niot zakonik e ograni~ena so teritorijata
na dr`avata ~ii zakon e obvrzuva~ki za site koi se nao|aat na
taa teritorija, bez ogled na nivnoto dr`avjanstvo, 2 0 realen, spored koj
na storitelot na krivi~noto delo treba da se primeni zakonot na onaa
dr`ava na koja i pripa|a o{teteniot, 3 0 personalen (aktiven i
pasiven), spored koj na sekoj storitel na krivi~no delo treba da se
primeni zakonot na dr`avata ~ii{to gra|anin e toj storitel, i 4 0 univerzalen
princip, spored koj krivi~niot zakonik treba da se primeni
na site storiteli na krivi~ni dela, bez ogled kade se nao|aat. Pritoa,
kako {to mo`e da se zabele`i, za opredeluvawe na prostornoto va`ewe
na krivi~noto zakonodavstvo (koga mo`at da se primenat zakonite
na na{ata zemja so ogled na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo) od zna~ewe se tri elementi: 1 0 dr`avnata teritorija na koja e
storeno krivi~noto delo, 2 0 dr`avjanstvoto na storitelot i 3 0 na ~ija
{teta e izvr{eno krivi~noto delo.
So ogled na ovie elementi na{eto krivi~no zakonodavstvo
va`i (mo`e da se primeni) za krivi~ni dela storeni:
1 0 vo na{ata zemja...
- od na{ dr`avjanin, stranec i lice bez dr`avjanstvo, bez ogled
kade se nao|a negovot postojano `iveali{te (na {teta na na{i i
stranski pravni dobra) - Teritorijalen princip (~l. 116 KZ).
Principot se sostoi vo toa krivi~noto zakonodavstvo na dr`avata (vo
smisla na materijalnoto krivi~no pravo) da se primenuva na sekoj koj
na podra~jeto na odnosnata dr`ava stori krivi~no delo predvideno so
toa zakonodavstvo i bez ogled na toa dali storitelot e dr`avjanin na
taa dr`ava, dr`avjanin na nekoja druga dr`ava ili e lice bez
dr`avjanstvo (apatrid, apolit). Represivnata vlast na dr`avata zna~i
se protega na site lica bez ogled dali se nao|aat na nejzinoto podra-
~je. Ako nekoi lica se izzemeni od nejzinata jurisdikcija (na primer,
diplomatski imuniteti), so toa ne e ukinata represivnata vlast na taa
dr`ava nad niv.
Kriminalnopoliti~kata opravdanost na ovoj princip e sodr-
`an vo suverenitetot, nezavisnosta i ednakvosta na dr`avite (sekoja
dr`ava ima isklu~ivo pravo i dol`nost da se gri`i za redot, bezbe-
82

dnosta i za{titata na op{testvenite i individualnite vrednosti na
svojata teritorija), vo idejata za generalnata prevencija (krivi~nata
sankcija mora da se po~uvstvuva tamu kade {to deloto e storeno), kako
i vo barawata na procesnata ekonomija (utvrduvaweto na faktite e polesno
pred sudot na mestoto na izvr{uvaweto na deloto).
Spored ovoj princip ako se utvrdi deka krivi~noto delo e storeno
na teritorijata na Republika Makedonija ili na doma{en brod
(bez ogled kade se nao|al vo vreme na izvr{uvaweto na deloto) ili doma{en
voen vozduhoplov (bez ogled kade se nao|al vo vreme na izvr{uvaweto
na deloto) ili na doma{en civilen vozduhoplov dodeka e vo
let, se primenuva na{iot krivi~en zakonik. Toa zna~i primarna na
makedonskoto krivi~no zakonodavstvo nezavisno od toa dali za storenoto
delo se vodi krivi~na postapka, ili deloto e ve}e pravosilno
presudeno ili pak, e izvr{ena kaznata vo nekoja druga dr`ava (otstapuvawe
od primena na na~eloto ne bis in idem).
Teritorijalniot princip e osnoven, primaren i samostoen princip
vo primenata na na{eto zakonodavstvo, dodeka site ostanati principi
se od dopolnitelna (supsidijarna) priroda. Ovoj princip vo me-
|unarodnite odnosi, po pravilo, ne gi uva`uva principite ne bis in idem
i baraweto za identitetot na normata. Toa zna~i deka toj vo na~elo ja
isklu~uva primenata na bilo kakvo stransko pravo vo reguliraweto na
pravnite odnosi so stranski elementi koga krivi~noto delo e storeno
na na{ata teritorija, bez ogled dali bilo storeno od stranec ili od
doma{en dr`avjanin i bez ogled na toa da li se raboti za povreda ili
zagrozuvawe na doma{ni ili na stranski pravni dobra.
Me|utoa, ova isklu~ivost ima svoi ograni~uvawa, {to zna~i
deka i vrz osnova na ovoj princip vo izvesna mera se uva`uva primenata
na stranskoto pravo na pravniot odnos so stranski elementi. Imeno,
poradi odbegnuvawe na konflikti so stranskoto krivi~no zakonodavstvo
i od pri~ini na pravednost, od ova pravilo KZ predviduva dva
isklu~oci. Za prviot slu~aj, ako postapka za krivi~no delo e povedena
ili dovr{ena vo stranska dr`ava, krivi~noto gonewe vo na{ata dr`ava
(neposredna primena na doma{niot krivi~en zakonik) }e se prezeme
otkako }e se dobie odobrenie od javniot obvinitel na Republika Makedonija
(~l. 120 st. 1 KZ). Drugiot oblik na tolerirawe na stranskoto
pravo se gleda vo obvrskata na doma{niot sud, vo kaznata {to ja izrekuva
za krivi~noto delo so stranski element za koe va`i doma{noto
krivi~no pravo spored teritorijalniot princip, da go zasmeta pritvorot
i kaznata, osnosno merkata na bezbednost {to se sostoi vo
li{uvawe od sloboda koja {to e izdr`ana vo stranstvo (~l. 121 KZ).
Posebno zna~ajno ograni~uvawe na teritorijalniot princip (zna~ajno
uva`uvawe na stranskoto pravo) se sostoi vo mo`nosta za otstapuvawe
na krivi~noto gonewe na stranska dr`ava na stranec, koj krivi~noto
delo go storil na teritorijata na na{ata dr`ava, na doma{en brod, vo
doma{en civilen vozduhoplov dodeka e vo let ili vo doma{en voen vo-
83

zduhoplov (~l. 120 st. 5 KZ). Na toj na~in od opredeleni krivii~nopravni,
kriminalnopoliti~ki i penolo{ki pri~ini se zasiluva personalniot
princip na prostornoto va`ewe na krivi~noto pravo za smetka
na teritorijalniot princip.
2 0 vo stranstvo...
- od na{ dr`avjanin, stranec i lice bez dr`avjanstvo (na {teta
na na{i pravni dobra ili na{i dr`avjani, navedeni vo ~l. 117 KZ) -
Realen princip ili za{titen (odbramben) princip (~l. 117 KZ).
Kriminalnopoliti~kata opravdanost na ovoj princip se potvrduva so
okolnosta deka stranskata dr`ava, po pravilo, ne dava dovolno
efikasna krivi~nopravna za{tita koga se vo pra{awe dela izvr{eni
na nejzina teritorija, a se naso~eni protiv interesite na druga dr`ava
(vo nadle`nost na nacionalniot krivi~en zakon doa|aat opredeleni
osobeno te{ki krivi~ni dela izvr{eni vo stranstvo so koi se
napa|aat va`ni interesi na taa zemja). So ovoj princip, vsu{nost se
{titat osnovnite interesi na samata dr`ava: za{tita od napad na nejzinata
nadvore{na i vnatre{na bezbednost, vrednosta na parite i sl.
Spored ovoj princip na{eto krivi~no zakonodavstvo va`i apsolutno
za sekoj koj vo stranstvo }e stori krivi~no delo od ~l. 305 do
326 KZ ili od ~l. 268 KZ, ako falsifikuvaweto se odnesuva na doma-
{ni pari (~l. 117 KZ). Na ovie krivi~ni dela }e se primeni na{eto
krivi~no zakonodavstvo, iako protiv storitelot vo stranstvo e povedena
krivi~na postapka, storitelot za tie dela ve}e bil suden ili ja
izdr`al kaznata (otstapuvawe od primena na na~eloto ne bis in idem),
ili deloto ne e kaznivo spored pravoto na dr`avata kade bilo izvr{eno
(otstapuvawe od primena na na~eloto na dvostrana kaznivost). Za
primena na ovaa odredba ne se predvideni nikakvi posebni uslovi za
krivi~no gonewe. Nakratko, za navedenite krivi~ni dela isklu~ivo se
primenuva doma{noto pravo. Tokmu zaradi prirodata na tie dela stranskoto
pravo i stranskata presuda najmalku se toleriraat. Vo vakvi
slu~ai krivi~nata postapkata kaj nas mora sekoga{ da se vodi i sekoga{
mora da se primenuva doma{noto pravo. Stranskoto pravo se tolerira
samo vo pogled na zasmetuvaweto na pritvorot i kaznata {to e
izdr`ana vo stranstvo vo kaznata {to ja izrekuva doma{niot sud (~l.
121 KZ).
3 0 vo stranstvo ...
a) - od na{ dr`avjanin (na {teta na na{i pravni dobra ili
na{i dr`avjanini, osven krivi~nite dela navedeni vo ~l. 117) -
Princip na aktiven personalitet ili princip na li~en status ili
nacionalen princip (~l. 118 KZ). Kriminalnopoliti~kata opravdanost
na ovoj princip, e, so ogled na ustavnata zabrana za neekstradirawe
na doma{en dr`avjanin, vo obezbeduvaweto da ne ostane nekaznet
na{ gra|anin koj vo stranstvo izvr{il krivi~no delo, a potoa se
84

zasolnil vo na{ata zemja. 69
Spored ovoj princip makedonskoto krivi~noto zakonodavstvo
se primenuva na makedonski dr`avjanin koga vo stranstvo }e stori nekoe
krivi~no delo, na primer, kra`ba, siluvawe, ubistvo, {to zna~i
koe i da e krivi~nodelo osven krivi~nite dela navedeni vo ~l. 117, ako
se zate~e na teritorijata na na{ata dr`ava ili ni bide ekstradiran
(~l. 118 KZ).
b) - od stranski dr`avjanin (na {teta na na{i pravni dobra ili
na na{i dr`avjani, osven krivi~nite dela navedeni vo ~l. 117) -
Princip na pasiven personalitet ili individualen za{titen princip
(~l. 119 st. 1 KZ). Ovoj princip se javuva kako dopolnuvawe na
realniot princip. "Sprotivno na principot na aktiven personalitet,
principot na pasiven personalitet ne e op{to prifaten vo krivi~nite
zakonodavstva, a i nekoi avtori go osporuvaat. Idejata kaj ovoj princip
e vo nekoja zasilena za{tita na doma{nite dr`avjani koga vo
stranstvo se izlo`eni na kriminalni akcii od stranci."
Vo teorijata se naveduvaat pove}e pri~ini za opravduvawe na
ovoj princip. Taka, se istaknuva deka pretstavuva derivat na suverenitetot
na dr`avata koja ima pravo i dol`nost da gi za{tituva svoite
dr`avjani vo stranstvo, pa zatoa mo`e da im nalo`uva povedenija vo
soglasnost so nacionalnite zakoni. Osven toa, nivnoto lo{o povedenie
vo stranstvo mu na{tetuva na ugledot na dr`avata ~ii dr`avjani
sî (res publica interest habere bonos subditors). Potoa, se tvrdi deka ve}e
samata mo`nost za kaznuvawe na doma{en dr`avjanin za krivi~ni dela
{to }e gi izvr{i vo stranstvo posredno pridonesuva kon zacvrstuvawe
na nacionalniot zakon pa ottamu i na za{titata na vrednostite {to
gi uka`uva. Natamu se tvrdi deka ovoj princip, vo nekoja raka, e izraz
na solidarnosta sprema dr`avata vo koja e izvr{eno krivi~noto delo,
za{to so kaznuvaweto na storitelot na toa delo vo negovata dr`ava se
pridonesuva za ostvaruvawe na pravniot poredok na dr`avata na mestoto
na izvr{uvaweto na deloto. So ogled pak deka vo pogolemiot del
na dr`avi postoi zabrana za ekstradicija na doma{ni dr`avjani, ovoj
princip ovozmo`uva tie doma da ne dobijat azil za krivi~ni dela storeni
vo stranstvo. I kone~no, ovoj princip vo sovremenoto krivi~no
pravo, koj í posvetuva posebno vnimanie na resocijalizacijata na delinkventite,
osobeno dobiva na zna~ewe, za{to ja olesnuva tokmu taa
resocijalizacija koja najdobro mo`e da se ostvari vo sredinata na koja
{to osudenikot í pripa|a i kade {to redovno `ivee. 70
Spored odredbatana ~l. 119 st. 1 KZ makedonskoto krivi~no zakonodavstvo
va`i i za stranec koj nadvor od na{ata dr`ava sprema nea
ili sprema nejzini dr`avjani }e stori krivi~no delo i koga ne se vo
pra{awe krivi~nite dela navedeni vo ~l. 117 KZ, ako se zate~e na te-
69
Zlatari}, B. Me|unarodno krivi~no pravo, Zagreb, 1979, str. 129.
70
Zlatari}, B. op. cit, str. 134.
85

itorijata na Republika Makedonija ili ni bide ekstradiran.
Primenata na principite na aktiven i pasiven personalitet e
mo`na pod slednite uslovi: 1 0 storitelot da ne ja izdr`al celosno kaznata
na koja e osuden vo stranstvo, 2 0 storitelot vo stranstvo so pravosilna
presuda da ne e osloboden ili kaznatata da ne e zastarena ili
prostena, 3 0 da e podneseno barawe na o{teteniot ako za storenoto
krivi~no delo vo stranstvo se goni samo po barawe na o{teteniot, i 4 0
za storenoto krivi~no delo da se kaznuva i spored zakonot na dr`avata
vo koja deloto e storeno. Isklu~ok od ova pravilo e ako spored zakonot
na dr`avata vo koja deloto e storeno za toa delo ne se kaznuva, goneweto
mo`e da se prezeme samo po odobrenie na javniot obvinitel na
Republika Makedonija (~l. 120 st. 2 i 3 KZ). Ova zna~i deka ovde postoi
daleku poliberalen odnos vo pogled na uva`uvaweto na stranskoto
pravo. Imeno, za navedenite krivi~ni dela krivi~noto gonewe nema da
se vr{i, pa spored toa nema da se primenuva doma{noto krivi~no pravo,
ako storitelot vo celost ja izdr`al kaznata na koja bil osuden vo
strenstvo, ako vo stranstvo so pravosilna presuda e osloboden ili kaznata
mu zastarela ili mu e prostena, ili ako za krivi~noto delo spored
stranskiot zakon se goni po barawe na o{teteniot a takvo barawe
ne e podneseno. Osven toa, ovde se uva`uva (osven isklu~itelno) i principot
na identitetot na normata.
4 0 vo stranstvo ...
- od stranec (na {teta na stranski pravni dobra ili nejzini
dr`avjani) - Univerzalen princip ili princip na apsolutna eksteritorijalnost,
kosmopolitski princip ili princip na pravednost (~l.
119 st. 2 KZ). Kriminalnopoliti~kata osnova na ovoj princip e so
negovata primena da obezbedi da ne ostane nekaznet stranec, koj vo
stranstvo storil pote{ko krivi~no delo protiv stranski pravni dobra,
spored aforeizmot "ne maleficia manent impunita," za{to toj so
primena na teritorijalniot, realniot i personalniot princip ne bi
mo`el da se kazni. Ovoj princip, iako mnogu retko, nao|a svoja potvrda
osobeno vo dene{ni uslovi na intenzivna sorabotka na planot na suzbivaweto
na voenite zlostorstva, genocidot i drugi dela protiv ~ove{tvoto,
terorizmot, proizvodstvoto i prometot na opojni drogi,
trgovijata na belo robje i drugite formi na organizirani transnacionalen
kriminalitet. Toj e izraz na me|unarodna solidarnost vo borbata
protiv kriminalitetot.
Spored univerzalniot princip makedonskoto krivi~no zakonodavstvo
}e se primeni na stranec koj sprema stranska dr`ava ili sprema
stranec }e stori vo stranstvo krivi~no delo za koe spored toa zakonodavstvo
mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda od pet godini
ili pote{ka kazna, koga }e se zate~e na teritorijata na Republika Makedonija,
a nema da í bide ekstradiran na stranskata dr`ava.
Makedonskoto krivi~no zakonodavstvo }e bide primeneto pod
istite uslovi od ~l. 120 st. 2 i 3 KZ: 1 0 storitelot da ne ja izdr`al ce-
86

losno kaznata na koja e osuden vo stranstvo, 2 0 storitelot vo stranstvo
so pravosilna presuda da ne e osloboden ili kaznatata da ne e zastarena
ili oprostetna, i 3 0 da e podneseno barawe na o{teteniot ako za
storenoto krivi~no delo vo stranstvo se goni samo po barawe na o{teteniot.
Pokraj toa, primenuvaj}i go makedonskoto krivi~no zakonodavstvo,
ako so KZ ne e poinaku opredeleno, doma{niot sud ne smee da
izre~e pote{ka kazna od kaznata koja e propi{ana so zakonot na dr`avata
vo koja krivi~noto delo e storeno (~l. 119 st. 2 KZ).
Od postavenite uslovi KZ predviduva isklu~ok opredeluvaj}i
deka samo po odobrenie od javniot obvinitel na Republika Makedonija
vo na{ata zemja mo`e da se prezeme gonewe na stranec za krivi~no
delo storeno vo stranstvo na {teta na stranec ili na stranska dr`ava,
bez ogled na zakonot na dr`avata vo koja e storeno krivi~noto delo,
ako e vo pra{awe delo {to vo vremeto koga e izvr{eno e smetano za
krivi~no delo spored op{tite pravni na~ela priznaeni od strana na
me|unarodnata zaednica (~l. 120 st. 4 KZ). 71 Za takvo delo mo`no e
krivi~no gonewe po odobrenie na javniot obvinitel na Republika Makedonija
i vo slu~aj storenoto delo da ne e kaznivo spored zakonot na
dr`avata vo koja e storeno. Za takvo delo, spored makedonskoto krivi-
~no zakonodavstvo mo`e da se izre~e i postroga kazna od onaa koja e
propi{ana so zakonot na dr`avata vo koja deloto e storeno.
5. Krivi~nopraven imunitet. Op{to pravilo e deka krivi~niot
zakon va`i za site lica koi }e izvr{at krivi~no delo na teritorijata
na opredelena dr`ava. Me|utoa, od ova pravilo na teritorijalno
va`ewe na krivi~niot zakon (na~elo na teritorijalitet), postoi
isklu~ok od dr`avnopravni i me|unarodnopravni pri~ini, vo pogled
na izvesni lica koi vr{at opredeleni funkcii, taka {to sprema niv
ne se primenuva krivi~noto zakonodavstvo - tie lica u`ivaat krivi~nopraven
imunitet.
1 0 Taka od dr`avnopravni pri~ini makedonskoto krivi~no zakonodavstvo
ne mo`e da se primenuva sprema pretsedatelot na republikata
(~l. 83 st. 2 Ustav), premierot i ministrite na Vladata (~l. 89
st. 3 Ustav), pratenicite vo sobranieto (~l. 64 Ustav), sudiite na ustavniot
sud (~l. 111 st. 2 Ustav), ~lenovite na Republi~kiot sudski sovet
(~l. 104 st. 4), sudiite na osnovnite, apelacionite i vrhovniot sud (~l.
100 Ustav) i sudiite porotnici (~l. 103 st. 4 Ustav).
Apsolutnniot (materijalnopraven imunitet, indemnitet ili
ednostavno krivi~en imunitet) se sostoi vo nevozmo`nost na kaznuvawe
za delo koe edno lice go storilo vo vr{eweto na funkcijata koja
e za{titena so imunitetot, a koe gi ima site obele`ja na krivi~no
delo. Takviot imunitet na ovie lica ja isklu~uva krivi~nata odgovornost
i kaznivost i pretstavuva apsolutna pre~ka za poveduvawe na
71
Ovaa odredba e vo soglasnost so ~l. 15 st. 2 od Me|unarodniot pakt
za gra|anskite i politi~kite prava od 1966 godina.
87

krivi~na postapka, odnosno obvrzuva na zapirawe na krivi~nata postapka
ako dopolnitelno se utvrdi deka e vo pra{awe toj vid na imunitet.
Takvoto trajno dejstvo ima i po prestanokot na mandatot na funkcionerot,
no samo za dadeno mislewe i glasawe (za tn. verbalni krivi~ni
dela).
Apsolutniot imunitet ja isklu~uva samo kaznivosta, a ne i postoeweto
na krivi~noto delo. Ova e zna~ajno ottamu {to krivi~noto
delo postoi, taka {to e mo`no licata {to se javuvaat kako sou~esnici
vo deloto na funkcionerot, da odgovaraat za istoto.
Relativniot (procesnopraven ili krivi~noprocesen) imunitet
se sostoi vo nevozmo`nost na pritvorawe ili gonewe na liceto {to e
nositel na opredelena funkcija dodeka za toa ne se dade odobrenie od
soodveten organ. Ovoj imunitet prestavuva pre~ka za poveduvawe ili
sproveduvawe na krivi~nata postapka dodeka toj imunitet trae i na
podra~jeto kade va`i. Toj zna~i, go isklu~uva goneweto bez soodvetno
odobrenie na soodvetniot organ za bilo koe krivi~no delo no, samo za
vreme na traeweto na mandatot. Islu~itelno od ova pravilo,
funkcionerot mo`e da bide pritvoren i bez soodvetnoto odobrenie
samo ako e zatekna vo vr{ewe na krivi~no delo za koe e propi{ana kazna
li{uvawe od sloboda vo traewe podolgo od pet godini.
Za razlika od prethodniot, ovoj imunitet se odnesuva na site
krivi~ni dela. Isto taka, dodeka apsolutniot imunitet trajno ja isklu~uva
krivi~nata odgovornost za verbalnite krivi~ni dela, dejstvoto
na relativniot imunitet e vremenski ograni~eno za periodot dodeka
trawe mandatot na funkcionerot.
2 0 Krivi~nopraven imunitet od me|unarodnopravni pri~ini
u`ivaat tn. eksteritorijalni lica (pretstavnici na na edna dr`ava
ili na me|unarodna organizacija koi svojata funkcija ja vrat vo druga
dr`ava), i toa: {efovi na stranski dr`avi, pretsedateli na dr`avi,
ministri za nadvore{ni raboti i drugi li~nosti od visok rang, diplomatski
pretstavnici i administrativno tehni~kiot personal na diplomatskite
misii (dr`avni delegacii) i visoki funkcioneri na nekoi
pova`ni me|unarodni organizacii (na primer, generalniot sekretar
na ON i negovite pomo{nici, {efovi na specijalizirani agencii).
Ovie lica ne mo`at krivi~no da bidat goneti nitu sudeni za krivi~ni
dela izvr{eni na teritorijata ~ie gostoprimstvo go u`ivaat, tuku
spored pravilata na me|unarodnoto pravo pripa|aat pod jurisdikcija
na svojata dr`ava. Toa zna~i deka tie nemaat krivi~nopraven, tuku
samo procesen imunitet {to gi {titi od gonewe samo vo akreditiranata
dr`ava i toa samo za vreme dodeka im trae svojstvoto na eksteritorijalni
lica, no ne i od goneweto vo sopstvenata dr`ava.
88

III. EKSTRADICIJA
1. POIM I VIDOVI NA EKSTRADICIJA
1. Ekstradicijata e najva`en akt na me|unarodnata pravna pomo{
72 vo krivi~nite predmeti. Nejziniot op{t poim e daden vo pravnata
doktrina, a pozitivnite pravni tekstovi i me|unarodnite dogovori
go sledat takvoto sfa}awe. Se sostoi vo toa {to dr`avata na ~ija
teritorija se nao|a storitelot na krivi~noto delo (zamolena dr`ava),
vr{i negovo predavawe, poradi sudewe ili izvr{uvawe na krivi~na
sankcija, na dr`avata koja toa go bara (dr`ava molitel), ako postojat
neophodnite uslovi predvideni so dogovor ili so zakon.
So ekstradicijata se ovozmo`uva ostvaruvawe na teritorijalniot
princip na prostornoto va`ewe na krivi~nite zakoni toga{ koga
storitelot po izvr{uvaweto na krivi~noto delo }e prebega vo stranstvo
so cel da go izbegne sudeweto i kaznuvaweto ili izvr{uvaweto na
kaznata po izre~enata pravosilna presuda. Vo takov slu~aj dr`avata
vo koja storitelot na deloto izbegal, í uka`uva pravna pomo{ na dr`avata
na ~ija teritorija e izvr{eno krivi~noto delo so toa {to í go
predava storitelot na deloto poradi sudewe i kaznuvawe ili poradi
izvr{uvawe na kaznata. Do ekstradicija doa|a i toga{ koga stranski
dr`avjanin }e izvr{i krivi~no delo vo nekoja dr`ava protiv druga
dr`ava ili protiv stranski dr`avjanin, pa se zate~e na teritorijata
na treta dr`ava. Vo takov slu~aj dr`avata na ~ija teritorija se nao|a
storitelot na krivi~noto delo mo`e da go predade poradi sudewe i kaznuvawe
na dr`avata ~ii dr`avjanin e toa lice. Najposle, postoi mo`nost
da dojde do ekstradicija i toga{ ako dr`avata na ~ija teritorija
e izvr{eno krivi~noto delo so koe se zagrozuva nekoja nejzina vrednost
da se otka`e od pravoto na kaznuvawe i storitelot da go predade na
dr`avata ~ii dr`avjanin e toa lice poradi sudewe i kaznuvawe. Ovaa
mo`nost na postoewe na ekstradicija vrz osnova na otka`uvawe od
pravoto na kaznuvawe spored teritorijalniot princip koga se raboti
za zagrozuvawe na vrednostite na taa dr`ava, nema skoro nikakvo prakti~no
zna~ewe, osven vo oblasta na soobra}ajnite delikti. 73
2. Ekstradicijata za prv pat zakonski e regulirana vo francuskiot
revolucionerten krivi~en zakonik od 1791 godina, iako se istaknuva
deka najstariot so~uvan pismen izvor vo koj taa se spomnuva e
dogovorot za mir me|u egipetskiot faraon Ramzes II i hetitskiot kral
72
Postojat ~etiri vidovi me|unarodna krivi~nopravna pomo{: 1. ekstradicija,
2 0 "mala" me|unarodna krivi~nopravna pomo{, 3 0 otstapuvawe na
krivi~no gonewe na stranska dr`ava, i 4 0 izvr{uvawe na stranska krivi~na
presuda. Za site niv podrobno: Sulejmanov, Z. Krivi~nopravna pomo{, Akademik,
Skopje, 1999.
73
Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 165.
89

Hatusilie III od 1820 godina p.n.e. Najgolemiot pridones za razvojot na
pravnata misla vo vrska so ekstradicijata i voop{to me|unarodnata
krivi~nopravna pomo{ go dal Hugo Grocius (1583-1645) vo svoeto delo
De iure belli et pacis, od 1624 godina.
3. Soglasno okolnostite vrz koi se zasnova, ekstradicijata
mo`e da bide dogovorna ili zakonska.
1 0 Dogovornata ekstradicija mo`e da se vr{i vrz osnova na
formalen dogovor za predavawe na storiteli na krivi~ni dela ili vrz
osnova na deklaracija za reciprocitet.
a) Vo prviot slu~aj taa se vr{i vrz osnova na dvostrani i pove-
}estrani dogovori sklu~eni me|u dr`avite. 74 So dogovorot se opredeluvaat
(nabrojuvaat) krivi~nite dela za koi }e se vr{i ekstradicijata
(metod na enumeracija) ili se odreduvaat krivi~nite dela za koi
taa nema da se vr{i (metod na eliminacija). Vo sovremenite me|unarodni
dogovori me|utoa, naj~esto se primenuva metodot na generalna
klauzula, spored koj se opredeluva vidot i iznosot na propi{anata ili
izre~enata kazna, kako minimum na kazna za koja se vr{i predavaweto
(se opredeluva najblagiot vid, odnosno najniskiot iznos na kazna kako
uslov za predavawe na storitelite na opredeleni krivi~ni dela).
Sklu~uvaweto na ovie dogovori go vr{at organite koi se nadle`ni za
sklu~uvawe na me|unarodnite dogovori voop{to. Istoto va`i i vo
odnos na ratifikuvaweto na dogovorite, a so ogled na toa deka ratifikuvaweto
na me|unarodnite dogovori se vr{i so zakon, slobodno
mo`e da se ka`e deka dogovornata ekstradicija e, vsu{nost, poseben
vid na zakonska ekstradicija.
b) Vo vtoriot slu~aj se primenuvaat zakonskite propisi za
ekstradicija. Deklaracijata za recioprocit e na~in na koj dr`avite
go reguliraat me|usebnoto predavawe na storiteli na krivi~ni dela
do sozdavaweto na site uslovi za sklu~uvawe na formalen dogovor za
ekstradicija. Zainteresiranite dr`avi, vsu{nost, sklu~uvaat spogodba
vrz osnova na koja me|usebno }e go vr{at predavaweto na storitelite
na krivi~ni dela. Od deklaracijata na reciprocitet treba da se
razlikuva formalniot reciprocitet kade se raboti za fakti~ka
74
Formalniot dogovor za ekstradicija pretstavuva spogodba so koja
dr`avite potpisni~}i prezemaat obvrska deka me|usebno }e vr{at ekstradicija
na storiteli na krivi~ni dela dokolku za toa se ispolneti uslovite predvideni
so nea. Formalniot dogovor za ekstradicija, kako poseben vid na me-
|unaroden dogovor, stanuva zadol`itelen za edna dr`ava otkako taa }e go prifati
na opredelen na~in, odnosno otkako }e go ratifikuva. Dogovorite za
ekstradicija mo`e da bidat bilateralni (sklu~eni me|u dve zainteresirani
dr`avi), regionalni (sklu~eni me|u dr`avi od opredeleno podra~je) i multilateralni
(sklu~eni me|u pogolem broj dr`avi ili site dr`avi). Multilateralnite
dogovori mo`at da se ostvarat osobeno preku univerzalnite me|unarodni
organizacii kako {to se, na primer, Obedinetite nacii.
90

ekstradicija, koja postoi toga{ koga me|u zainteresiranite dr`avi ne
postoi nikakva spogodba (formalen dogovor ili deklaracija), a sepak
se vr{i predavawe na storiteli na krivi~ni dela samo vrz osnova na
zakon.
Ovde treba da se istakne razlikata me|u dr`avite vo koi otsustvoto
na dogovori za ekstradicija se smeta za apsolutna pre~ka za
predavawe. Vo niv se vbrojuvaat dr`avite na Common Law sistemot
(SAD, Velika Britanija i sl.) vo koi predavaweto na storitelite na
krivi~ni dela e usloveno so postoewe na me|unaroden dogovor, nezavisno
od postoeweto na nacionalnite propisi. Na druga strana se dr`avite
na kontinentalnoto pravo, vklu~itelno i na{ata, (so isklu~ok na
Holandija, Norve{ka i Turcija) vo koi se praktikuva stojali{teto
deka ekstradicijata mo`e da se dozvoli i bez postoewe na me|unaroden
dogovor. Vo niv e mo`no da se dozvoli ekstradicija spored nacionalnoto
zakonodavstvo i koga ne e sklu~en me|unaroden dogovor, ili pak,
spored uslovite opredeleni so me|unaroden dogovor.
2 0 Zakonskata ekstradicija se vr{i vo soglasnost so propisite
predvideni vo zakon. Tie propisi vo oddelni dr`avi mo`e da bidat
vneseni vo poseben zakon za ekstradicija, i/ili da bidat sodr`ani vo
krivi~en zakon ili zakon za krivi~na postapka. Kaj nas propisite za
ekstradicija se sodr`ani vo ~l. 29 st. 3 Ustav i ~l. 509 - 525 Zakonot za
krivi~nata postapka (vo natamo{niot tekst ZKP). Ovoj vid na ekstradicija
se primenuva supsidijarno, {to zna~i, toga{ koga me|u dr`avata
molitel i zamolenata dr`ava ne postoi dogovor za ekstradicija.
Imeno, vo sekoj konkreten slu~aj mora da se proveri dali opredeleno
pra{awe e re{eno vo ZKP i (dokolku so konkretnata dr`avata postoi)
vo va`e~kiot me|unaroden dogovor. Ako re{enijata se razli~ni,
toga{ }e se primeni dogovorot, {to zna~i deka toj zakon }e se primeni
samo vo slu~aj koga ne postoi me|unaroden dogovor ili koga nekoe
pra{awe vo postoe~kiot dogovor ne e regulirano. Nakratko, ekstradicijata
kako akt na me|unarodna krivi~nopravna pomo{, vo prv red se
vr{i vrz osnova na dogovor, a duri vo nedostig na takov dogovor, vrz
osnova na zakon.
4. Ekstradicijata natamu mo`e da se razlikuva na aktivna i pasivna.
Aktivna e onaa ekstradicija koga doma{na dr`ava go bara predavaweto
(koga se bara od nadle`en organ na stranska dr`ava da ni se
ekstradira opredeleno lice), a pasivna koga doma{nata dr`ava go odobruva
predavaweto (koga se ekstradira opredeleno lice na barawe na
stranska dr`ava).
5. Ekstradicijata, isto taka, mo`e da bide privremena ili kone~na
(definitivna). Ekstradicijata e privremena ako se dozvoluva
sprema stranec vo stranstvo za da se sprovede postapka ili vo stranstvo
za da izdr`i kazna, a potem istiot da bide vraten vo dr`avata
koja go ekstradirala, poradi toa tamu da se prodol`i postapkata koja
bila vo tek za nekoe drugo krivi~no delo ili da se pristapi kon izvr-
91

{uvawe na kaznata koja vo taa zemja treba da ja izdr`i.
2. PRAVNA PRIRODA I IZORI NA EKSTRADICIJATA
1. Osnovot na ekstradicijata se nao|a vo zaemnata korist na
dr`avite da se kazni storitelot na krivi~noto delo od strana na dr`avata
kade {to deloto e izvr{eno (da go ostvari svoeto pravo na kaznuvawe
sprema lica koi ne se nao|aat na nejzina teritorija). So ekstradicijata,
vsu{nost, dr`avata se otka`uva od sopstvenata represivna
vlast vo interes na efektuirawe na represivnata vlast na dr`avata
koja bara ekstradicija. Vo sovremenata teorija za pravoto na ekstradicija
se smeta deka ekstradicijata pridonesuva i za ostvaruvawe na
funkcijata na krivi~niot zakonik voop{to, ottamu {to so nea se obezbeduva
prisustvoto na obvinetiot kako osnoven uslov za uspe{no vodewe
na krivi~nata postapka. Taa, isto taka, slu`i za suzbivawe na krivi~nite
dela so element na nadvore{nost i pridonesuva za ostvaruvawe
na me|unarodnata solidarnost vo borbata protiv kriminalitetot.
Vo kontekstot na ovie osnovni celi, so ekstradicijata, me|u drugoto se
pridonesuva i kon toa zamolenata dr`ava da se oslobodi od nepo`elni
lica od svojata teritorija. Kone~no, toga{ koga spored krivi~niot
zakon na dr`avata vo koja obvinetiot se sokril ne se kaznuvaat krivi~ni
dela storeni vo stranstvo ili izvr{eni od stranec, so ekstradicijata
se postignuva da ne izostane negovoto kaznuvawe.
Ottuka, proizguva deka ekstradicijata e neposredno vrzana za
pra{aweto na prostornoto va`ewe na krivi~nite zakoni. Taa prakti-
~no, vo prv red ovozmo`uva primena na teritorijalniot princip na
prostornoto va`ewe na krivi~nite zakoni, no mo`e da ovozmo`i i
primena na nekoj drug princip, na primer, na realniot i personalniot.
So ogled deka na primenata na ekstradicijata se odnesuvaat pravilata
na me|unarodnoto pravo vo vrska so zaklu~uvaweto na me|unarodni
pravni raboti, ekstradicijata e vid na me|unarodna pravna dejnost.
Me|utoa, ottamu {to spa|a vo ramkite na sredstvata so koi dr`avite
me|usebno se pomagaat vo vodeweto na krivi~nata postapka i (ili)
vo izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii, ekstradicijata spored svojata
pravna priroda e i ustanova na me|unarodna krivi~nopravna pomo{.
2. Multilateralni dogovori kako pravni izvori na ekstradicijata.
Vo pogled na ovoj institut Sovetot na Evropa ja usvoi
Evropskata konvencija za ekstradicija. Ovaa konvencija e potpi{ana
na 13. XII 1957 vo Pariz, a vleze vo sila na 18. IV 1960 godina. Ratifikuvana
e re~isi od site ~lenki na Sovetot na Evropa osven, od strana
na Velika Britanija, Belgija i Portugalija koi samo ja imaat potpi-
{ano. Konvencijata dosega e nadopolnuvana so Protokolot od 15. X
1975 (vo sila od 20. VII 1979) i so Vtoriot Protokol od 17. III 1978 (vo
sila od 5. VII 1983). So ovie protokoli, me|u drugoto, od krugot na politi~kite
krivi~ni dela se isklu~eni zlostorstvoto na genocid, voe-
92

nite zlostorstva i zlostorstvata protiv ~ove{tvoto, zasileno e dejstvoto
na na~elot ne bis in idem, a otvorena e i mo`nost za ekstradicija
na fiskalni delikti. 75
Konvencijata, kako povekestran akt, gi zamenuva odredbite na
porano sklu~enite dvostrani dogovori na dr`avite ~lenki na Sovetot
na Evropa. Konvencijata me|utoa, ne e ius cogens, 76 za{to sepak, vo ~l.
28 na dr`vite im dozvoluva so izjava dadena pred podnesuvaweto na ratifikacionite
instrumenti, da go zadr`at na sila porane{noto
pravo, odnosno koga gi vrzuva poseben model na zakonodavstvoto za ekstradicija,
svoite odnosi da gi reguliraat na poinakov na~in.
Zna~ajni rezultati vrz planot na ekstradicijata se postignati
na X Me|unaroden kongres za krivi~no pravo odr`an vo Rim 1969 godina.
So Rezolucijata na ovoj kongres e prepora~ano izedna~uvawe na re-
{enijata vo odnos na klu~nite pra{awa: reciprocitetot, dvostranata
kaznivost, pri~inite za odbivawe na ekstradicijata zavisno od prirodata
na krivi~nite dela, primenata na na~eloto ne bis in idem, zastarenosta
na goneweto i sl. Vredno e da se odbele`i i razmisluvano za
ubla`uvawe na nekoi zakosteneti na~ela kako {to se reciprocitetot
i nepredavaweto na sopstveni gra|ani. 77 Za ekstradicijata i voop{to
za problemite na me|unarodnata krivi~nopravna pomo{ be{e raspravano
i na XII Me|unaroden kongres za krivi~no pravo odr`an 1984 godina
vo Kairo, kade {to e donesena i zna~ajna rezolucija za unapreduvawe
na me|unarodnata i regionalnata sorabotka vo ovaa oblast. Vo
ovaa smisla sekako treba da se spomne i Me|unarodniot seminar za
ekstradicija {to od 6 do 10 VII 1983 be{e odr`an vo Noto (Italija) vo
organizacija na Me|unarodniot institut za krivi~nopravni nauki 78
75
Vo funkcija na unapreduvaweto na primenata na Evropskata konvencijata
za ekstradicija, Sovetot na Evropa donese pove}e zna~ajni rezolucii
i preporaki. Toa se: Rezolucija (75) 12 za prakti~no sproverduvawe na Evropskata
konvencija za ekstradicija, Rezolucija (78) 43 za rezervite podneseni
kon Evropskata konvencija za ekstradicija, Preporaka (80) 7 za prakti~no
sproveduvawe na Evropskata konvencija za Ekstradicija, Preporaka (80) 9 za
ekstradicija vo odnos na dr`avite koi ne se potpisni~ki na Evropskata konvencija
za ~ovekovite prava, Preporaka (80) 10 za merkite protiv prenosot i
~uvaweto na sredstvata od kriminalno poteklo, Preporaka (82) 1 za me|unarodnata
sorabotka vo oblasta na obvinuvaweto i kaznuvaweto na teroristi~ki
dela i Preporaka (96) 9 za prakti~na primena na Evropskata konvencija za
ekstradicija.
76
Ius cogens = prisilen zakon, prisilno pravo. Pravni pravila koi ne
mo`at da se menuvaat so volja na strankite (sprotivno - ius dispositivum).
77
V. Coti}, D. Desti me|unarodni kongres za krivi~no pravo, JRKKP, Beograd,
1970/3, str. 574-577.
78
V. Krapac, D. Me|unarodni seminar o ekstradiciji, Zbornik pravnog fakulteta
u Zagrebu, Zagreb, 1984/3, str. 421-434.
93

Republika Makedonija prezela i po~ituva pove}e multilateralni
konvencii kako i drugi dokumenti so koi se ureduva pra{aweto na
ekstradicijata. Takov, na primer, e dogovorot za mir so Italija, Ungarija
i Bugarija od 1947 godina, so koi e regulirano pra{aweto na ekstradirawe
na voenite zlostornici na dr`avite vo koi gi izvr{ile
zlostorstvata. Republika Makedonija ja ratifikuv{e Evropskata konvencija
za ekstradicija. 79
3. Bilateralni dogovori kako pravni izvori. Vo pogled na bilateralnite
dogovri Republika Makedonija sklu~ila ili gi prifatila
porano sklu~enite dogovri so Albanija, Avstrija, Belgija, Velika
Britanija, ^ehoslova~ka, Francija, Holandija, Italija, Slovenija,
Soedinetite Amerikanski Dr`avi, SR Germanija, [vajcarija i Ungarija.
Dogovori ili konvencii za me|unarodna krivi~nopravna pomo{
vo ~ii ramki e uredeno pra{aweto na ekstradicijata postojat so: Belgija,
Bugarija, Grcija, Mongolija, Polska, SSSR, Turcija, [panija i
Ungarija. 80
4. Vnatre{ni pravni izvori. Odredbite {to ja reguliraat
ekstradicijata vo na{eto pozitivno pravo se pomesteni vo Ustavot
(~l. 29 st. 3), Krivi~niot zakonik (~l. 116-121) i Zakonot za krivi~nata
postapka (~l. 509-525). Ovie odredbi se od supsidieren karakter vo
odnos na odredbite od me|unarodnite dogovori vo koi Republika Makedonija
e edna od dogovornite strani. Me|utoa, i pokraj nivnata supsidierna
priroda, nekoi od tie odredbi se primenuvat toga{ koga
opredeleni pra{awa ne se regulirani ili voop{to ne se reguliraat so
me|unarodnite dogovori. Toa, vo prv red e slu~aj vo odnos na postapkata
na odlu~uvaweto po barawe za ekstradicija, po odnos na opredeluvaweto
na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, kako i po odnos
na dejstvoto na osudata na doma{niot sud za istototo delo, donesenata
osloboditelna presuda i povedenata krivi~na postapka vo na{ata
dr`ava za istoto delo storeno sprema dr`avjanin na Republika Makedonija.
3. NA^ELA NA EKSTRADICIJATA
Vo Preambulata na Konvencijata za ekstradicija se naveduva
deka celta na Sovetot na Evropa vo pogled na postignuvaweto na pogolemo
edinstvo na svoite ~lenki, nastojuva da se postigne so prifatlivi
uniformni pravila za ekstradicijata. Tie pravila, ili podobro ka-
`ano na~ela se:
1. Zadol`itelnost na ekstradicijata. Ako se ispolneti osnovnite
pretpostavki za ekstradicijata, zamolenata dr`ava e obvrzana
793.
79
Vidi: "SV RM," 32/1999.
80
Vidi: Sulejmanov, Z, Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, str. 435-
94

da go predade baranoto lice. Taa, vsu{nost, pretstavuva pravo i dol`nost
na dr`avata, za{to na toa e obvrzana spored svoite zakoni i
spored sklu~enite me|unarodni dogovori.
2. Non bis in idem. Ova na~elo se odnesuva na op{toprifatenata
zabrana za predavawe na lice koe za istoto delo e ve}e pravosilno osudeno,
oslobodeno ili ja izdr`alo kaznata vo zamolenata dr`ava. Na~eloto
go prifa}a i na{iot ZKP vo ~l. 510 st. 5.
3. Na~elo na reciprocitet. Zakonska ekstradicija po pravilo
se vr{i vrz osnova na reciprocitet (nekoi dr`avi baraat zadol`itelno
ispolnuvawe na ova na~elo). Raciprocitetot mo`e da bide fakti~ki
i praven. Fakti~kiot reciprocitet se manifestira vo okolnosta
deka vo sli~ni slu~ai dra`vata molitel porano ve}e odobrila ekstradicija.
Pravniot reciprocitet se zasnova: a) vrz ad hok izjava na dr`avata
molitel prilo`ena kon baraweto za ekstradicija, so koja taa se
obvrzuva deka vo idnite analogni slu~ai }e donese ista takva odluka,
b) ili vrz spogodba izrazena so razmena na diplomatski noti, deka vo
soglasnost so svoeto doma{no zakonodavstvo, vo idnina dvete dr`avi
}e gi razgleduvaat i re{avaat me|usebnite barawa za ekstradicija.
Makedonskoto pravo ne go predviduva na~eloto na reciprocitet
kako uslov za ekstradicija, {to zna~i deka i koga so opredelena
dr`ava ne postoi dogovor za ekstradicija, od taa dr`ava nema da se
bara obvrska za recipro~no postapuvawe. Me|utoa, vo ramkite na diskrecionata
odluka na ministetot za pravda, koj ja odobruva ekstradicija,
se ostava prostor vo konkretno opredelen slu~aj, na{ata dr`ava
da se povikuva na ova na~elo (~l. 519 ZKP). Ministerot za pravda
bi mo`el da ne dozvoli ekstradicija ako odnosnata stranska dr`ava,
na primer, postojano i neopravdano gi odbiva na{ite barawa za ekstradicija.
4. Na~elo na ekstrabilitet. Poimot na krivi~noto delo se
opredeluva spored metodot na eliminacija. Spored ovoj metod za ostvaruvawe
na ekstradicija ima prostor kaj site krivi~ni dela, osven
kaj opredelena kategorija na dela koi se isklu~eni poradi svojata priroda
(prestapi i istapi) ili poradi svoeto malo zna~ewe (obi~no dela
za koi e propi{ana pari~na kazna ili kratkotrajna kazna li{uvawe od
sloboda). Spored takvata opredelba so ekstradicija mo`e da bidat
opfateni samo onie krivi~ni dela koi se zakaneti so kazna vo visina
od najmalku edna godina odnosno, samo pote{ki krivi~ni dela koi
tokmu zatoa se smetaat za estradibilni. Vo dene{ni uslovi ovoj metod
dominira poradi ekonomi~nosta (ne bara dolgotrajna legislativna
procedura i polesno se prilagoduva na promenite vo krivi~noto
pravo).
Vo primenata na ovoj metod voobi~aeno e minimumot na zakanetata
kazna da se opredeluva ponisko za ekstradicija poradi sudewe,
odo{to za ekstradicija poradi izvr{uvawe na kazna. Taka Evropskata
konvencija za ekstradicija dozvoluva ekstradicija poradi sudewe kaj
95

krivi~nite dela zakaneti so kazna li{uvawe od saloboda od najmalku
edna godina, a predavawe poradi izvr{uvawe na kaznata, kaj krivi~ni
dela za koi e izre~ena kazna od najmalku ~etiri meseci. Te`inata na
deloto kaj ekstradicijata poradi sudewe se ocenuva bilo spored zakonodavstvoto
na dr`avata koja bara ekstradicija, bilo spored zakonodavstvoto
na dvete dr`avi. Koga e vo pra{awe predavaweto poradi
izvr{uvawe na kaznata relevantna e izre~enata kazna vo dr`avata
koja bara ekstradicija.
Drugiot mo{ne poredok metod - metod na enumeracija, se sostoi
vo taksativno nabrojuvawe vo bilateralnite dogovori na krivi~nite
dela koi podle`at na ekstradicija, {to zna~i site ostanati (nenabroeni)
krivi~ni dela se isklu~eni od mo`nost za ekstradicija.
Na{eto pravo gi koristi metodot na eliminacija i metodot na
enumeracija. Postarite dogovori koi gi sklu~ila biv{a Srbija i biv-
{a Jugoslavija go koristea metodot na enumeracija. Ponovite dogovori
sklu~eni od 1945 godina navamu, se slu`at so metodot na eliminacija.
Toj metod e predviden i spored ~l. 518 st. 2 ZKP kaj zakonskata ekstradicija.
Spored taa odredba ekstradicijata mo`e da se odbie ako se
raboti za krivi~no delo za koe vo na{eto pravo e predvidena kazna
li{uvawe od sloboda do tri godini ili ako stranskiot sud izrekol
kazna li{uvawe od sloboda do edna godina. Me|utoa, vo na{ite bilateralni
dogovori za ekstradicija tie limiti se ponisko postaveni.
5. Na~eloto na dvojna inkriminacija (na~elo na identitet na
normata ili na~elo na dvojna kaznivost) isto taka e predvideno kako
pojdovno i osnovno na~elo vo vnatre{noto pravo na najgolem broj
dr`avi, vo ~l. 510 st. 3 na na{iot ZKP, vo me|unarodnite dogovri kako
i vo Konvencijata za ekstradicija. Spored ova na~elo za primena na
ekstradicijata ima mesto samo toga{ ako krivi~noto delo za koe se
bara predavaweto e predvideno kako takvo vo zakonite na dr`avata
molitel i vo zamolenata dr`ava. Ottamu, kon baraweto za ekstradicija
dr`avata molitel sekoga{ mora da se prilo`i izvod od tekstot
na svojot krivi~niot zakonik so odredbi koi treba da se primenat ili
koi ve}e bile primeneti. Toj izvod slu`i kako dokaz deka ova na~elo e
ispolneto. Vo pogled na dr`avata molitel, se pretpostavuva deka deloto,
poradi koe taa bara ekstradicija, e kaznivo spored nejziniot
krivi~en zakonik, i toa ne samo da e predvideno vo toj zakonik, tuku i
da ne postojat okolnosti koi vo konkretniot slu~aj bi mo`ele da go
isklu~at krivi~noto gonewe ili vodeweto na krivi~nata postapka.
Dokolku zamolenata dr`ava ne bara razre{uvawe na odnosnite okolnosti,
dr`avata molitel ne treba da doka`uva deka ne postojat ovie
pre~ki.
Sporno e me|utoa do koi granici zamolenata dr`ava ja proveruva
kaznivosta na deloto (dali vo konkretniot slu~aj postoi identitet
na normata) za koe se bara ekstradicijata. Pra{aweto se re{ava na
dva na~ini. Spored na~inot na tn. ispituvawe na dvojna kaznivost in
96

abstracto, zamolenata dr`ava go ispituva samo postoeweto na istovetnosta
na inkriminaciite na dejstvieto vo zakonodavstvata na dvete
dr`avi. Drugiot, na~in na ispituvawe na dvojnata kaznivost in concreto,
pretpostavuva ne samo ispituvawe na identi~nosta na inkriminaciite,
tuku i na okolnostite koi ja isklu~uvaat protivpravnosta, krivi~nata
odgovornost, li~nite pri~ini koi ja isklu~uvaat kaznata (na
primer, imunitet) ili poni{tuvaweto na kaznata (na primer, osloboduvawe
od kaznata poradi dobrovolno otka`uvawe, pomiluvawe,
amnestija i sl.), nadle`nosta na dr`avata molitel za sudewe vo opredelen
krivi~nopraven predmet kako i uslovite za vodewe na krivi~nata
postapka (odobrenie za gonewe, tu`ba na ovlasten obvinitel i sl.).
Se razbira deka opredmetnuvaweto na pristapot na dvokratna
kaznivost in concreto vo zna~itelna mera go stesnuva podra~jeto na primenata
na ekstradicijata. Toa e osnovnata pri~ina za opredelbata za
restriktiven pristap, spored koj apstraktnoto barawe za dvojna inkriminacija
mo`e da bide pro{ireno samo vrz nekoi modaliteti na
konkretno utvrduvawe na kaznivosta. Taka, spored edno stojali{te,
treba da postojat razli~ni, postrogi i poblagi kriteriumi vo dr`avata
koja bara ekstradicija i vo zamolenata dr`ava: vo prvata treba da se
ispituva dali e deloto, pokraj toa {to e predvideno vo zakonot, u{te i
kaznivo in concreto, dodeka vo zamolenata dr`ava treba da va`i samo
kriteriumot na negovata predvidenost vo zakonot, so edinstveniot dopolnitelen
uslov - da ne nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe
ili izvr{uvaweto na kaznata. Vo ekstradicionata praktika i bilateralnite
dogovori ne postojat, sepak, do kraj unificirani solucii.
Taka, vo nekoi ponovi bilateralni dogovori, pre~ka za ekstradicija
pretstavuva i amnestijata vo zamolenata dr`ava, {to vo teorijata se
kritikuva od pozicijata na stojali{teto deka amnestijata ne mo`e da
ima ekstrateritorijalno dejstvo, za{to e akt na milost.
Na{iot ZKP se potpira vrz primenata na dvata na~ini, za{to
pokraj proveruvaweto na identi~nosta na inkriminaciite predviduva
i proveruvawe na okolnostite koi ja isklu~uvaat kaznivosta (obi~no
zastarenosta).
6. Na~elo na specijalitet. Spored ova na~elo dr`avata molitel
e ovlastena krivi~no da goni i kazni predadeno lice samo za onie
krivi~ni dela storeni pred podnesuvaweto na baraweto za ekstradicija
za koi e odobreno predavaweto od strana na zamolenata dr`ava.
Ili poprecizno, dr`avata na koja í e predaden storitelot ne mo`e da
go goni ili da ja izvr{uva kaznata za nekoe drugo krivi~no delo, izvr-
{eno pred predavaweto i razli~no od ona na koe se odnesuvalo baraweto
za ekstradicija, nitu mo`e da mu bide predadeno na druga dr`ava
zaradi krivi~no delo izvr{eno pred predavaweto. Vo sprotivno dr`avata
molitel bi mo`ela da go zloupotrebi postoeweto na ovoj institut,
ottamu {to bi podnela barawe za opredeleno ekstradibilno krivi~no
delo, a predadenoto lice bi go sudela za drugo ekstradibilno
97

ili duri i za neekstradibilno krivi~no delo. Nakratko, so po~ituvawe
na ova na~elo na zamolenata dr`ava vistinski í se garantira pravoto
da utvrdi dali se ispolneti site uslovi za ekstradicija (obezbeduvawe
na kontraktualniot karakter na ekstradicijata), a na liceto
koe se predava, deka vo dr`avata molitel nema da bide goneto za dela
za koi toa ne go o~ekuva (spre~uvawe na eventualni zloupotrebi).
Na{ata dr`ava go prifa}a na~eloto na specijalitet kako vo
vnatre{noto pravo taka i vo nejznite me|unarodni dogovori za ekstradicija.
4. PRAVNI PRETPOSTAVKI ZA OSTVARUVAWE NA EKSTRADICIJA
Ispituvaweto na pravnite pretpostavki za ekstradicija e, vsu-
{nost, ispituvawe na site uslovi i pre~ki za ekstradicija, ili poinaku
ka`ano, na pravnite ograni~uvawa koi proizleguvaat od postoeweto
ili nepostoeweto na opredeleni okolnosti. Kako pravni ograni-
~uvawa na ekstradicijata Konvencijata za ekstracicija na Sovetot na
Evropa gi vostanovuva dr`avjanstvoto na zamolenata dr`ava, na~eloto
na prostorno va`ewe na krivi~niot zakonik (~l. 7), vidot na krivi~noto
delo (politi~ki i voeni krivi~ni dela (~l. 3 i 4), i opredeleni
procesni pre~ki kako {to se: ne bis in idem (~l. 9), litispendencija (~l.
8) i zastaruvawe na goneweto ili izvr{uvaweto na kaznata (~l. 11).
1. Dr`avjanstvo. Kako i site dr`avi so kontinentalno pravna
tradicija taka i na{ata, soglasno ~l. 510 st. 1 t. 1 ZKP ne ekstradira
sopstvaeni dr`avjani. 81 Za vakvata opredelba se iznesuvaat niza opravduvawa,
kako na primer: deka dr`avata na svoite dr`avjani e dol`na
da im uka`uva za{tita spored svoite zakoni, deka poedinecot komu mu
se sudi vo stranstvo e izlo`en na niza te{kotii od napoznavaweto na
jazikot i pravoto na taa dr`ava, do razni opasnosti koi proizleguvaat
od nedostig na sredstva, odnosot i nenaklonetosta, odnosno predrasudite
kon stranci vo tu|a dr`ava, pomalite izgledi za uspe{na resocijalizacija
pri izvr{uvaweto na kaznata li{ivawe od sloboda itn.
Doma{en dr`avjanin ne se ekstradira bez ogled na toa kade e
izvr{eno deloto: na doma{na teritorija ili deloto go storil vo stranstvo,
pa ottamu podocna se vratil na doma{na teritorija. Isklu~en e
i tranzitot na doma{en dr`avjanin od nekoja stranska dr`ava preku
doma{na teritorija poradi negovo predavawe na treta dr`ava (~l. 525
81
Zabranata za predavawe na sopstveni dr`avjani ne postoi vo dr`avite
koi im pripa|aat na tn. Common Law sistem. Ottamu, samo vo na{ite dogovori
so SAD i Velika Britanija se predviduva deka za zamolenata dr`ava
ne postoi obvrska za predavawe na sopstveni dr`avjani (~l. 5 od dogovorot so
SAD), odnosno deka zamolenata dr`ava mo`e po svoe nao|awe da odbie predavawe
na sopstveni dr`avjani na drugata strana (~l. III od dogovorot so Velika
Britanija).
98

ZKP). Poradi zabranata za predavawe na doma{en dr`avjanin dr`avata
koja ja bara ekstradicijata, pokraj zamolnicata, mora da prilo`i
uverenie ili drugi podatoci za dr`avjanstvoto na obvinetiot (~l. 511
st. 3 t. 2 ZKP). So me|unaroden dogovor, sepak mo`e da se otstapi od
principot na nepredavawe na doma{ni dr`avjani. Taka, na primer, soglasno
~l. 118 od Ustavot na RM i ~l. VI od Konvencijata za spre~uvawe
i kaznuvawe na zlostorstvata na genocidot, Republika Makedonija
e dol`na, da predade i sopstven dr`avjanin, ako toj vo dr`avata koja go
bara storil zlostorstvo na genocid.
2. Humanitarni pri~ini. Opredeleni dr`avi ja odbivaat ekstradicijata
toga{ koga taa bi bila vo sprotivnost so vozrasta, zdravstvenata
sostojba, semejnite priliki, du{evniot i telesniot razvoj na
baranoto lice, dolgotrajniot prestoj vo zamolenata dr`ava i drugi humanitarni
pri~ini. Taa nasoka ja sledat i del od na{ite dogovori
ottamu, {to predviduvaat mo`nost organite na zamolenata dr`ava da
ja ispitaat celishodnosta na ekstradicijata na liceto koe vo momentot
na izvr{uvaweto na deloto bilo maloletnik ili pomlad polnoletnik
i gi upatuvaat na konsultirawe so organite na dr`avata molitel.
3. Azil. 82 Ekstradicijata ne mo`e da se vr{i vo pogled na lica
koi u`ivaat pravo na azil. Azilot, vsu{nost, i se dava za dela za koi
ne se vr{i ekstradicija. Vo ~l. 29 Ustav, zagarantirano e pravoto na
azil na stranski dr`avjani i lica bez dr`avjanstvo koi se progoneti
poradi svoite zalo`bi za demokratsko politi~ko uveruvawe i dejstvuvawe.
Vo ~l. 423 st. 2 ZKP e predvideno deka ministerot za pravda
nema da dozvoli ekstradicija na stranec koj vo Republika Makedonija
u`iva pravo na azil. Pravoto na azil se sostoi vo nepre~eno prestojuvawe
na liceto na koe toa pravo mu e priznaeno na teritorijata na
Republika Makedonija bez mo`nost za proteruvawe ili predavawe na
stranska dr`ava i bez mo`nost za sudewe pred doma{nite sudovi za
storeno delo.
Pravoto na azil se razlikuva od nepredavaweto na storiteli na
krivi~ni dela. Po pravilo, vo slu~aj na nepredavawe na storitel na
krivi~no delo (odbivawe na ekstradicijata) zamolenata dr`ava sama
go zema na odgovornost takvoto lice i go kaznuva spored svoite zakoni.
Sprotivno na toa, kaj pravoto na azil, liceto na koe edna dr`ava mu
uka`uva takva za{tita, ne samo {to ne se kaznuva za delata za koe mu
se dava pravo na azil, tuku u`iva posebna privilegija na lice koe e
82
Pod azil se podrazbira pravo na storitelot na krivi~no delo ili
na liceto na koe mu se zakanuva opasnost od gonewe zaradi izvesna dejnost
{to ja vr{i, so zasolnuvawe na izvesni mesta da ja u`iva za{titata na onoj na
koj toa mesto mu pripa|a. Tahovi}, J. op. cit. str. 163. Vidi i Ibrahimpa{i}, Besim,
Ekstradicija i pravo azila, Godi{nik pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, 1961, str.
81-85, Avramov, S. Me|unarodno javno pravo, Savremena administracija, Beograd,
1973, str. 204-205 i Zlatari}, B. Krivi~no pravo, str. 119.
99

pod za{tita na dr`avata vo koja u`iva pravo na azil. [to se odnesuva
do pra{aweto za odnosot na ekstradicijata i azilot pri odlu~uvaweto
za toa dali na nekoe lice koe go bara opredelena dr`ava }e mu se odobri
azil ili }e bide ekstradirano, preovladuva stojali{teto 83 deka
tuka vo prv red se raboti za politi~ko pra{awe za koi va`at opredeleni
pravni ramki koi se nao|aat vo brojni propisi na me|unarodnoto
pravo, 84 i propisite na vnatre{noto pravo koi se odnesuvaat na azilot.
85 Pritoa, lice na koe mu e priznaen azil, ako storilo politi~ko
krivi~no delo, tomu zardi toa nema da bide ekstradirano. Me|utoa, sosema
e ispravo stojali{teto, deka toga{ koga se raboti za storitel na
obi~no krivi~no delo, ekstradicijata ne treba da e isklu~ena, za{to e
mo`na situacija toa lice da go izdejstvuvalo azilot za da ja izbegne
krivi~nata odgovornost vo dr`avata vo koja go storil deloto.
4. Vid na krivi~noto delo. Bez razlika na osnovot vrz koj se zasnova
i vr{i ekstradicijata, nacionalnite zakonodavstva naj~esto
naveduvaat krivi~ni dela za koi ne e dozvolena ekstradicijata. Toa se
vo prv red politi~ki i voeni krivi~ni dela. Vo nekoi dogovori ekstradicijata
e isklu~ena i za nekoi fiskalni i krivi~ni dela i krivi-
~ni dela storeni preku pe~atot.
1 0 Politi~ki krivi~ni dela. 86 Poimot na politi~kite krivi-
~ni dela e dosta kontroverzen i ottamu sekoja dr`ava pretpazlivo i
samostojno go opredeluva. Vo teorijata pak voobi~aeno e tie se odre-
83
Taka: Krapac, D. Me|unarona krivi~nopravna pomo}, Informator, Zagreb,
1987, str. 31.
84
Me|u brojnite propisi na me|unarodnoto pravo koi se odnesuvaat na
statusot na azilantite vleguvaat propisite za begalci i apatridi (apoliti),
kako, na primer, Konvencijata za me|unarodniot status na na begalcite od
1933, Konvencijata za pravniot status na begalcite od 1951 godina so protokol
od 1967 godina, Konvencijata za pravna polo`ba na licata bez dr`avjanstvo
od 1954, Me|unarodniot pakt za ekonomski, socijalni i kulturni prava
od 1966. Vo ovaa smisla treba da se spomne i Op{tata deklaracija za pravata
na ~ovekot od 1948 godina koja vo ~l. 14 predviduva deka sekoj ima pravo da
bara zasolni{te od progon osven za krivi~ni dela na op{tiot kriminalitet
i delata koi im se sprotivni na na~elata na povelbata na ON.
85
Vidi: Zakon za azil ("SV RM," br. 49/2003).
86
Me|u brojnite podelbi na krivi~nite dela, vo krivi~noto pravo e
pomestena i podelbata na op{ti (krivi~ni dela koi imaat relativno potraen
karakter vo site dr`avi, nezavisno od nivnoto ureduvawe i voobi~aeno go
so~inuvaat tn. op{t kriminalitet, kako na primer, krivi~nite dela protiv
`ivotot, protiv ~esta i ugledot, itn.) i politi~ki krivi~ni dela. Ovaa podelba
denes e zna~ajna edinstveno od stojali{te na ekstradicijata kao eden od
oblicite na pru`awe na me|unardona krivi~nopravana pomo{. Za oddelni
aspekti na politi~kite krivi~ni dela podrobno: Sulejmanov, Z. Makedonska
kriminologija, Grafohartija, 2000, str. 545-555.
100

duvat kako dela izvr{eni od politi~ki motivi naso~eni protiv op{-
testveno-politi~koto i dr`avnoto ureduvawe na opredelena dr`ava i
vo osnova se pravi razlika me|u ~isti politi~ki krivi~ni dela i tn.
relativni (me{oviti) krivi~ni dela.
a) ^istite (pravi ili apsolutni) politi~ki krivi~ni dela se
onie kaj koi objekt na dejstvieto e dr`avata i instituciite na politi-
~kiot sistem, a objektot na za{tita isklu~ivo nekoe politi~ko dobro
(oblikot na vlasta, osnovite na dr`avnoto i op{testvenoto ureduvawe,
suverenitetot, nezavisnosta, teritorijalniot integritet i bezbednosta
na dr`avata) {to po site svoi obele`ja imaat takva priroda
i so niv istovremeno ne se povreduva ili zagrozuva privatnoto dobro
ili pravo. 87 Tie se pojavuvaat samo kako politi~ki krivi~ni dela.
Tipi~en primer za vakvi dela se predavstvoto i {piona`ata. Site
avtori se soglasuvaat deka takvite dela ne doa|aat predvid za ekstradicija.
b) Relativnite (nepravi ili me{oviti) politi~ki krivi~ni
dela se delat na kompleksni i koneksni.
- Kompleksni politi~ki krivi~ni dela pretstavuvaat poslo-
`en problem od ~istite politi~ki krivi~ni dela. Su{tinata na problemot
e vo toa {to kaj nekoi dela pokraj politi~kiot motiv (element
od subjektivna priroda) postojat i drugi elementi (od objektivna priroda)
koi se sostojat vo napad, odnosno zagrozuvawe na privatnoto pravno
za{titeno dobro. Ovoj vtor element se projavuva kako obi~en
(op{t) kriminal. Nakratko, kompleksnite krivi~ni krivi~ni dela se
definiraat kako dela so koi se napa|a izvesno pravno dobro (obi~ni
krivi~ni dela), no koi se prezemeni od politi~ki motivi (naso~eni
protiv nekoe politi~ko dobro). Kako tipi~en primer za vakvo delo se
naveduva ubistvoto na pretsedatel na dr`avata, odnosno na ~len na
pretstavni~ko telo od politi~ki pobudi (na primer: so namera za podrivawe
na vlasta). Napadot vrz pretsedatelot i pretstavnicite na
vlasta od politi~ki pobudi e politi~ko krivi~no delo, a li{uvaweto
od `ivot na nekoe lice e obi~no ubistvo.
Vo pravnata teorija dolgo vreme bea podeleni mislewata za
primenata na ekstradicijata za ova krivi~no delo. Za privrzanicite
na objektivnata teorija (politi~ki krivi~ni dela se onie dela {to se
naso~eni protiv organiziraweto i funkcioniraweto na opredelena
dr`ava: re{ava~ka e prirodata na tie dela), ovie dela sekoga{ doa|aat
predvid za ekstradicija, za{to objektot e toj koj gi razlikuva politi-
~kite od drugite dela, a ovde vo prv red se raboti za povreda na dobro
koe sekoga{ e za{titeno vo site pravni sistemi. Me|utoa, za privrzanicite
na subjektivnite teorii (politi~ko e sekoe delo {to e sto-
87
^istite politi~ki krivi~ni dela se vnesuvaat vo krivi~nite zakonici
vo posebna glava so soodveten naziv. Taka i vo na{iot KZ, Glava XXVIII
- Krivi~ni dela protiv dr`avata.
101

eno od politi~ki pobudi: re{ava~ki e motivot na storitelot), ni kompleksnite
krivi~ni dela nikoga{ ne mo`at da se zemat predvid za
ekstradicija. Ottamu se pravi obid da se najde prifatlivo kompromisno
re{enie vo principot na dopolnitelniot element, odnosno vo tn.
sistem na prete`nost (predominacija) 88 kaj ovie krivi~ni dela. Spored
ova gledi{te, vo sekoj konkreten slu~aj treba da se ispituva koe
delo prete`nuva. Ako prete`niot karakter e na politi~kiot delikt
(ako vo krivi~noto delo dominiraat obele`ja od politi~ka priroda),
toga{ ne se vr{i predavawe. Vo sprotiven slu~aj mo`e da dojde do
predavawe.
Me|unarodnata praktika zastana na stojali{te deka kompleksnite
krivi~ni dela treba da se tretiraat kako politi~ki krivi~ni
dela, a vo brojnite bilateralni me|unarodni dogovori za ekstradicija
~esto e vklu~en i atentatorski princip (atentatorskata klauzula). 89
Atentatorskiot princip ili klauzula prestavuva eden od na~inite da
se ograni~i poimot na politi~koto krivi~no delo i zabranata za
ekstradicija na delata na terorizam. 90 Principov me|utoa ima i
88
Ovoj princip e poznat i kako {vajcarska teorija na prete`nost
(predominacija) za{to za prv pat be{e vnesena vo nejziniot zakon za ekstradicija
od 1892 godina. Spored nea za edno delo da se smeta za politi~ko potrebno
e da se ispolnat tri uslovi: 1 0 deloto da e storeno od ~isto politi~ki motivi,
2 0 da postoi neposredna vrska me|u deloto i celta na nekoe politi~ko
dvi`ewe za da se izvr{i promena na op{testveno politi~koto ureduvawe vo
nekoja zemja, i 3 0 politi~kiot element da prete`nuva nad obi~niot kriminal.
Taa prete`nost se ocenuva spored odnosot na celta i sredstvata na izvr{enoto
delo. Imeno, za da se raboti za politi~ko krivi~no delo, upotrebenite
sredstva za postignuvawe na politi~kata cel ne smeeat da bidat nesrazmerni
so povredata na napadnatoto dobro.
89
Atentatorska klauzula (poznata i kako Belgiski princip) za prv
pat e vnesena vo francusko-belgiskiot dogovor za ekstradicija od 1856 godina
i novelata na belgiskiot zakon za ekstradicija od istata godina, po obidot na
atentatot vrz Napoleon III od 1854 godina, od strana na dvajca francuzi od
koi edniot uspeal da pobegne vo Belgija. Nejzinata su{tina e povrzana so potrebata
da se vospostavat slu~ai na krivi~ni dela (inkriminacii so koi se
{titat posebni, to~no opredeleni pravni dobra) koi ne mo`at da se okvalifikuvaat
kako politi~ki delikt. Takov e slu~ajot na primer, so ubistvo
ili obidot za ubistvo na {efot na dr`avata ili na ~len na negovoto semejstvo
koj se izzema od krugot na zabranata za predavawe na politi~ki delinkventi.
Me|utoa, vo mnogu slu~ai pod ova pravilo potpa|aat i potpretsedatelot,
guvernerot kako i drugi dr`avni funkcioneri. Tupurkovki, V. Razlikata pome|u
~isto politi~kite i relativno politi~kite krivi~nio dela pri ekstradicijata,
Godi{nik na Pravniot fakultet vo Skopje, Skopje, 1974, str. 613.
90
Teroristi~kite akti koi vo poslednite decenii se karakteriziraat
so izrazena bezobyirnost, doveduvaat vo opasnost {irok krug na gra|ani i
102

ojni nedostatoci poradi koi e izlo`en na opravdani kritiki. 91
- Koneksni krivi~ni dela se povod za u{te po{iroki diskusii
me|u pravnite teoreti~ari. Se raboti za krivi~ni dela koi dobivaat
politi~ki karakter poradi okolnostite pod koi se izvr{eni. Imeno
kako koneksni krivi~ni dela se podrazbiraat obi~nite dela so koi se
podgotvuva napad na nekoe politi~ko dobro, koi se sredstvo za izvr-
{uvawe na ~isto politi~ko krivi~no delo (podgotvuvawe, pomagawe)
ili stojat vo vrska so ovie dela (prikrivawe). 92 Takvi, na primer, se
razni ubistva, razoruvawa, pale`i, nasilstvata i sli~no, za vreme na
bunt ili gra|anska vojna. Politi~kata cel ili motiv na ovie dela im
davaat politi~ki karakter, za{to tie dela se poka`ale kako neophodni
za uspehot (ostvaruvaweto) na ~isto politi~koto krivi~no delo. 93
Vo pogled na ekstradicijata, koneksnite krivi~ni dela se tretiraat
kako ~istite politi~ki krivi~ni dela. Me|utoa, isklu~itelno mo`e
da se vr{i ekstradicija i za ovie krivi~ni dela ako se raboti za takvi
dela koi vo slu~aj na vojna se smetaat kako sprotivni na voenite
obi~ai spored pravilata na me|unarodnoto pravo (krivi~ni dela koi
se sostojat vo izvr{uvawe na nekoe varvarsko nasilstvo). Vo takvi
slu~ai koneksnoto krivi~no delo prestanuva da bide politi~ko kriviimaat
za cel ostvaruvawe na teror, ne se smetaat za politi~ki krivi~ni dela
spored mnogu pove}estrani konvencii od razni oblasti. Me|u niv poop{to
zna~ewe ima Evropskata konvencija za suzbivawe na terorizmot na Sovetot
na Evropa.
91
"So pravo se smeta deka ako se dozvoli ekstradicija na lice {to
posegnalo vrz `ivotot na {ef na dr`avata, atentatorskiot princip go ignorira
faktot deka takvoto delo bezdrugo e od politi~ka priroda. Ova pravilo
se kritikuva i poradi svojata tesnina, {to ne izgleda logi~no, a se sostoi vo
toa {to dozvoluva ekstradicija za delo protiv {ef na dr`ava, no ne i protiv
poniski funkcioneri. Od druga strana, isto taka, se smeta deka atentatorskiot
princip e preterano {irok vo smisla {to go negira pravoto na azil
duri i toga{ koga krivi~noto delo bilo storeno vo ek na revolucija ili gra-
|anska vojna, ili pak koga ubistvoto na {efot na dr`avata e edinstven na~in
da se dojde do odredena politi~ka promena. Tupurkovski, V. op. cit. str. 613-
614. Vo ovaa smisla i Ibrahimpa{i}, B. op. cit. str. 87.
92
"Koneksni krivi~ni dela se obi~ni krivi~ni dela storeni vo vreme
na politi~ki borbi, prevrati, buntovi, gra|anski vojni, pri {to tie dela se
javuvaat ili kako sredstvo za da se izvr{i napad vrz nekoe politi~ko dobro
ili kako posledica od takov napad ili pak negova podgotovka (na primer, obivawe
trgovski du}an so oru`je zaradi odzemawe na oru`jeto potrebno za bunt
ili ubistvo na politi~ki protivnik vo vreme na bunt)." Ba~i}, F. op. cit. str.
165-166.
93
Ibrahimpa{i}, B. op. cit. str. 87.
103

~no delo i se tretira kako obi~no delo. 94 Na toj na~in zna~itelno e
stesnet poimot na politi~koto krivi~no delo.
Na teoretski plan se napraveni pove}e obidi za razdeluvawe na
politi~kite od obi~nite dela, odnosno delata koi treba da bidat predmet
na ekstradicija. Eden od tie obidi za ograni~uvawe na relativnite
krivi~ni dela na negativen na~in e vnesen vo razolucijata na
Institutot za me|unarodno pravo od zasedanieto vo @eneva (1892 godina).
95 Vo nego se predlaga konstrukcijata na tn. socijalen zlostor (politi~ko-socijalno
krivi~no delo). Stanuva zbor za takvo krivi~no
delo {to e naso~eno protiv celokupnoto op{testveno ureduvawe na
nekoja zemja (protiv osnovnite temeli na organizacijata na op{testvoto)
za koe treba sekoga{ da postoi mo`nost za ekstradicija. Ovaa
nasoka ja sledi i Evropskata konvencija za spre~uvawe na terorizmot
od 1977 godina koja vo ~l. 1 naveduva redica krivi~ni dela koi vo pogled
na ekstradicijata nema da se smetaat za politi~ki delikt nitu
kako delo povrzano so nego.
Natamo{no ograni~uvawe na zabranata na predavawe na politi~ki
delinkventi pretstavuvaat slu~aite na me|unarodni krivi~ni
dela za koi se smeta deka gi napa|aat dobrata koi se zaedni~ki za celokupnata
me|unarodna zaednica i koi se inkriminirani vo oddelni pove}estrani
konvencii (na primer, zlostorstva protiv mirot i ~ove{tvoto,
voeni zlostorstva, genocid, uni{tuvawe na istoriski i kulturni
spomenici i dr.). Nekoi konvencii predviduvaat obvrska za ekstradicija
na takvi dela, ograni~uvaj}i im ja mo`nosta da se povikuvaat na
politi~kiot karakter (primer, Konvencijata za spre~uvawe i kaznuvawe
na genocid od 1948, Konvencijata za kaznuvawe i spre~uvawe na
94
Ovde se raboti za tn. sistem na voeni obi~ai sozdaden specijalno za
relativnite koneksni politi~ki krivi~ni dela. Osnovniot prigovor na ovoj
sistem se sostoi vo toa deka celosno e nesiguren, ottamu {to nitu edna vlada
na buntovnicite ne im go priznava statusot na zavojuvana strana i vrz niv ne
gi primenuva voenite pravila, obi~ai i voeni zakoni. Ibid, str. 88.
95
Vo ovaa rezolucija stoi: "Ekstradicijata ne e dozvolena za ~isto politi~ki
zlostorstva i delikti" (~l. 1). "Taa, isto taka, nema da bide dozvolena
za me{oviti kompleksni i koneksni zlostorstva i delikti, koi u{te se
nare~eni i relativni politi~ki delikti, so toa da ne se raboti za najte{ki
zalostori od stojali{te na moralot i op{toto pravo, kako {to se ubistva,
telesni povredi i obid na ovie dela, napad vrz imotot so predizvikuvawe po-
`ar, poplava kako i te{ka kra`ba, imeno takvi dela koi se izvr{eni so upotreba
na sila ili so oru`je vo raka" (~l. 2). "[to se odnesuva do delata izvr-
{eni vo tekot na bunt ili gra|anska vojna, od ednata ili drugata strana anga-
`irana vo borbata i za sopstvenite interesi, tie }e mo`at da bidat predmet
na ekstradicija ako pretstavuvaat odiozni dela na varvarstvo i vandalizam,
koi se zabraneti so voenite obi~ai me|utoa, samo po zavr{uvaweto na buntot
ili na gra|anskata vojna" (~l. 3).
104

zlostorstvata na aparhejdot od 1973 godina). I @enevskite konvencii
za voenoto pravo od 1949 godina go vospostavuvaat na~eloto aut dedere,
aut punire (ili se predava ili se kaznuva) za voeni zlostorstva, odnosno
opredeluvaat deka za niv mo`e da se odobri ekstradicija. Toa go podr-
`uva i rezolucijata na IV sekcija na X Me|unaroden kongres za krivi~no
pravo. 96 Stavot za ekstradicija na storitelite na ovie zlostorstva,
nezavisno od politi~kite motivi, e sodr`an i vo Konvencijata za
nezastarivost na voenite zlostorstva i zlostorstvata protiv ~ove{tvoto
kako i za ekstradicija na nivnite izvr{iteli, usvoena od generalnoto
sobranie na ON vo 1968 godina. Dr`avite potpisni~ki se obvrzani
da gi primenat site vnatre{ni merki nu`ni za odobrenie, soglasno
so me|unarodnoto pravo za ekstradicija na storitelite na ovie
dela. Odredbi za nepriznavawe na politi~kiot karakter na oddelni
me|unarodni dela sre}avame i vo drugi konvencii (Konvencijata za
kaznuvawe na falsifikuvaweto pari od 1920 godina gi smeta ovie dela
za op{ti, bez ogled na motivite na storitelot). I Evropskata konvencija
za ekstradicija ne gi vklu~uva vo podra~jeto na primenata na ovaa
zabrana delata za koi postoi obvrska za gonewe spored me|unarodni
dogovori. 97
Vo najnovo vreme vo nekoi konvencii vo zakonite na opredeleni
dr`avi se predviduva mo`nost i za edno ograni~uvawe na ekstradicijata.
Stanuva zbor za re{enie spored koe zamolenata zemja treba
da ja odbie ekstradicijata ako se pojavi somnenie deka baraweto za
predavawe za obi~no krivi~no delo, vsu{nost, e podneseno ottamu
dr`avata molitel da goni i kaznuva lice poradi rasni, nacionalni,
religiozni ili politi~ki pri~ini. Ovaa odredba koja e vnesena i vo
~l. 3. st. 2 na Evropskata konvencija za ekstradicija, vo teorijata naj~esto
se opravduva so argumentot deka ovozmo`uva za{tita od esktradirawe
na lica koi vo zamolenata dr`ava u`ivaat pravo na azil. Sepak,
mo`e da se ka`e deka dominiraat sprotivnite stojali{ta spored
koi so odbivaweto na ekstradicija od ovie pri~ini, otvoreno se uka-
`uva nedoverba i somnenie kon pravosudstvoto na drugata dr`ava i
deka pretstavuva ocenuvawe na nejzinite politi~ki priliki. 98 Na{ata
zemja ne go prifa}a vnesuvaweto na ovaa odredba vo bilateralnite
dogovori.
I na{eto pravo ja poznava zabranata na predavawe na politi-
~ki delinkventi. Takvata zabrana e sodr`ana vo ~l. 29 st. 3 od Ustavot,
~l. 518 st. 2 ZKP i vo site na{i dogovori za ekstradicija.
2 0 Vo me|unarodnite dogovori i vnatre{noto pravo ~esto se
96
Krapac, D. Medjunarodna krivi~nopravna pomo}, str. 43-44.
97
Kambovski, V. Ekstradicija, Godi{nik na fakultetot za bezbednost
vo Skopje, Skopje. 1985, str. 103.
98
Pove}e za ovaa problematika Dimitrijevi}, V. Politi~ko krivi~no delo i
ekstradicija, JRKKP, Beograd, 1968/2, str. 215-218.
105

odbiva ekstradicija za tn. ~isti voeni krivi~ni dela (otka`uvawe na
poslu{nost, begstvo od oru`enite sili i sl.) ottamu, {to ovie dela
pretstavuvaat vnatre{na rabota vo koja zamolenata dr`ava naj~esto ne
saka da se me{a.
Klasi~nata podelba na pravi i nepravi voeni krivi~ni dela
(delicta militaria propria, delicta militaria inpropria) nao|a svoj odraz i vo regulativata
na ovaa materija niz op{to usvoenata solucija na odbivawe
na baraweto koe se odnesuva na delo {to se sostoi edinstveno vo kr{ewe
na voeni obvrski (taka i na{iot ZKP ~l. 518 st. 2 zabranuva ekstradicija
na storiteli na voeno delo, dogovorot so SR Germanija ~l. 3
zabranata ja stesnuva na pravite voeni krivi~ni dela). Nepravite voeni
krivi~ni dela (op{ti dela na koi svojstvoto na izvr{itelot kako
voeno lice im dava kvalificiran vid) ostanuvaat na~elno nadvor od
ovaa zabrana. 99
3 0 Nekoi me|unarodni dogovori ja isklu~uvaat ekstradicijata i
za ekonomskite (carinski, fiskalni, devizni i dr.) krivi~ni dela so
ogled deka od razlikite vo ekonomskiot poredok na dr`avite, ~esto
mo`at da proizlezat zna~itelni razliki vo inkriminaciite vo odnos
na ovie dela. Me|utoa, denes mora da se ima vo vid, deka sovremenite
procesi na postojano ekonomsko povrzuvawe me|u dr`avite, go stesnuvaat
podra~jeto na ova ograni~uvawe. Vo ovaa smisla se izjasnuva i
Vtoriot dopolnitelen Protokol na Konvencijata za ekstradicija. 100
Spored pozitivnite propisi i bilateralnite dogovori za ekstradicija
{to gi prifatila i sklu~ila na{ata zemja, ekonomskite krivi~ni
dela ne se predvideni i ne se zemaat kako osnova za isklu~uvawe na
ekstradicijata.
4 0 Takanare~enite "pe~atarski dela" (dela izvr{eni po pat na
sredstvata na javno informirawe i komunicirawe) naj~esto se opfateni
so poimot na politi~kite krivi~ni dela, i vrz taa osnova potpa-
|aat i pod zabranata za ekstradicija na nivnite storiteli. Spored nekoi
od na{ite dogovori tie se duri i izre~no podvoeni pod taa zabrana.
101 Me|utoa, vo dene{ni uslovi ograni~uvawata na ekstradicijata
poradi krivi~ni dela storeni preku pe~atot i kako i religioznite
krivi~ni dela, go gubat svoeto nekoga{no zna~ewe. Ottamu i vo
na{eto poziitivno zakonodavstvo pe~atarskite krivi~ni dela ne pretstavuvaat
osnova za isklu~uvawe na ekstradicijata.
99
Ibid, str. 105
100
Vidi: ~l. 2 st. 2 na Protokolot.
101
Taka ~l. 72 od dogovorot so Bugarija, ~l. 51 od dogovorot so Grcija,
~l. 5 od dogovorot so Italija i ~l. 90 od dogovorot so Ungarija.
106

III DEL
KRIVI^NO DELO I KRIVI^NA ODGOVORNOST
107

108

G l a v a I
KRIVI^NO DELO
I. POIM I ELEMENTI NA KRIVI^NOTO DELO
1. POIM NA KRIVI^NOTO DELO
Vo teorijata na krivi~noto pravo se sre}avaat pove}e razli~ni
obidi za odreduvawe na poimot na krivi~noto delo koi vo osnova mo-
`at da se pomestat vo dve osnovni grupi: na onie koi opredeluvaat za
formalna, i onie koi se za materijalnata definicija na krivi~noto
delo. Kako treto, se javuva eklekti~koto stojali{te, koe se zalaga za
materijalno-formalna definicija na krivi~noto delo.
1. Spored formalnata (zakonska, pravna) definicija krivi~noto
delo e povedenie na ~ovekot {to zakonot go proglasil za krivi~no
delo predviduvaj}i krivi~na sankcija za negoviot izvr{itel. Od vakvata
formalna opredelba proizleguva deka krivi~noto delo e praven
fenomen, odnosno praven okolnost koj predizvikuva opredeleni pravni
posledici (normativisti~ka koncepcija - Binding), ili realen
nastan vo nadvore{niot svet koj se projavuva kako protivpravno, vinovno
i kaznivo ~ovekovo povedenie (realisti~ka koncepcija - List).
Negova karakteristika e deka spa|a vo kategorijata na zabranetite povedenija,
i deka pretstavuva delo koe povlekuva krivi~na sankcija,
odnosno deka od formalna strana se razlikuva od site ostanati zabraneti
povednija so pravni posledici. 102 Glavnata intencija na opredeluvaweto
na formalniot poim, vsu{nost i proizleguva od potrebata
za opredeluvawe na razlikite me|u krivi~noto delo i ostanatite vidovi
nepravo.
Na vakvoto opredeluvawe na poimot na krivi~noto delo, karakteristi~no
za klasi~nata {kola, po~nuvaj}i so sociolo{kata {kola
mu se sprotivstavuva stavot deka za negovoto opredeluvawe e potrebno
da se sogleda negovata materijalna sodr`ina: negovoto socijalno zna-
~ewe, odnosno pri~inite na negovoto op{testveno neodobruvawe.
2. Ottamu, spored materijalnata (sociolo{ka) definicija krivi~noto
delo e op{testveno opasno povedenie na ~ovekot so koe se zagrozuva
opstanokot na socijalniot poredok. Vakvata opredelba na poimot
na krivi~noto delo, koja se javuva vo najrazli~ni varijanti, vo
osnova go zadovoluva baraweto za objasnuvawe na krivi~noto delo od
102
Vidi: Tahovi}, J. op. cit. str. 85
109

aspekt na sodr`inata na krivi~noto delo me|utoa, ja zapostavuva negovata
pravna opredelba - negovata forma.
3. Zatoa e najden kompromis vo odreduvaweto na materijalnoformalen
poim na krivi~noto delo spored koj: krivi~nite dela se
op{testveno opasni povedenija na lu|eto so koi se povreduvaat (o{tetuvaat
ili zagrozuvaat) dobrata, vredostite, interesite i odnosite na
poedinecot i zaednicata {to zakonodavecot gi proglasil za osobeno
zna~ajni i zaradi toa gi stavil pod krivi~nopravna za{tita. Ovaa definicija
e prifatliva ottamu {to uka`uva deka krivi~noto delo e
fizi~ka realna pojava vo nadvore{niot svet (zakonski, praven element)
no, ednovremeno i op{testvena pojava od koja se gledaat pri~inite
zo{to edno ~ovekovo povedenie se smeta za krivi~no delo i {to se
{titi so reakcijata sprema nego (sociolo{ki element). Na toj na~in
formalniot i materijalniot poim ovozmo`uvaat krivi~noto delo da
se sogleda kako od aspekt na negovata forma, taka i od aspekt na sodr-
`inata, odnosno vo nivnoto edinstvo i me|usebna uslovenost. 103
2. ELEMENTI NA KRIVI^NOTO DELO (OP[T POIM NA
KRIVI^NOTO DELO)
1. Od realisti~kiot poim proizleguva deka osnovnite elementi
na krivi~noto delo se povedenieto na ~ovekot, protivpravnosta, vinosta
i kaznivosta. 104 Ottamu, se veli deka krivi~noto delo e 1 0 povedenie
na ~ovekot {to e 2 0 protivpravno, 3 0 vinovno i 4 0 kaznivo. Toa, so
drugi zborovi zna~i, deka krivi~noto delo mora da se pojavi kako dejstvie
(storuvawe ili propu{tawe), so koe se naru{uva krivi~niot zakonik
na dr`avata, od strana na poedinec komu mo`e da mu se prefrli
za storenoto i za koe e predvideno da postoi kazna vo zakonot.
Toa se osnovnite elementi (obele`ja) {to postojat kaj sekoe
krivi~no delo. Vo otsustvo na koj i da e od niv, ne mo`e da se zboruva
za krivi~no delo, {to zna~i deka krivi~noto delo vo sebe mora da gi
sodr`i site navedeni elementi. Pritoa, zaradi vistinsko razbirawe
na celata krivi~nopravna problematika, od osobeno zna~ewe e da se
potencira deka od posebno zna~ewe e redosledot na navedenite elementi,
za{to bez postoewe na prethodniot, iluzorno e da se utvrduva kakvo
i da e postoewe na narednite elementi na krivi~noto delo. Poinaku
ka`ano, ako ostustvuva prviot element (povedenieto na ~ovekot),
nema nikakva razumna pri~ina da se utvrduvaat ostanatite tri elementi,
ili natamu, dokolku otsustvuva vtoriot (protivpravnosta), ostanatite
dva elementi, odnosno ako izostanuva tretiot element (vinos-
103
Za poimot na krivi~noto delo vidi podrobno: Srzenti}, N. Prilog pitanju
pojma krivi~nog dela, Arhiv, Beograd, 1951, Jovanovi}, Lj. Odre|ivanja pojma
krivi~nog dela, JRKKP, Beograd, 1987/3, str. 53-62.
104
Taka: Ba~i}, F. op. cit. str. 137.
110

ta) utvrduvaweto na kaznivosta na deloto. Ili, nakratko, sekoj nareden
element go pretpostavuva postoeweto na prethodnite elementi.
2. A eve {to vo osnova pretstavuvaat ovie elementi:
1 0 Povedenie na ~ovekot pretstavuva samo ona {to se manifestira
vo nadvore{niot svet. ^ovekot doa|a vo sudir so krivi~noto zakonodavstvo
toga{ koga }e zapo~ne da gi realizira svoite planovi vo
nadvore{nito svet. Pred toa, negovite planovi, idei, nameri kolku i
da bile nemoralni, {tetni ostanuvaat nadvor od sferata na interesiraweto
na krivi~noto zakonodavstvo, za{to samo dejstvijata kako
akti manifestirani vo nadvore{niot svet, mo`at da gi naru{at socijalnite
odnosi vospostaveni so pravoto, samo na toj na~in mo`at da bidat
zagrozeni ili o{teteni odnosite i dobrata {to se za{titeni so
krivi~noto pravo. So toa samo se potvruva staroto na~elo od rimskoto
pravo (Ulpijan): Cogitationis poenam nemo patitur (Za mislite ne se kaznuva).
105
2 0 Protivpravnosta vo formalna smisla zna~i protivnost na
opredelena impretativna ili prohibitivna norma koja se sodr`i vo
krivi~nopravnite propisi na edna dr`ava. Protivpravnosta vo materijalna
smisla se ozna~uva kako op{testvena opasnost na krivi~noto
delo. Protivpravnosta i op{testvenata opasnost, vsu{nost, se dva poimi
za edno isto obele`je na krivi~noto delo koi samo se posmatraat
od dva razli~ni aspekti: od fomalen i sodr`inski (materijalen)
aspekt. Takvata podelba se vr{i za da se sogleda i uka`e na razlikite
koi mo`e da se javat toga{ koga me|u niv postoi opredelena nevoedna~enost.
Protivpravnosta na edno delo se izrazuva kako dejstvie {to mu
e sprotivno na zakonot, naru{uvaweto na edna imperativna ili prohibitivna
krivi~nopravna norma. So nea se odgovara na pra{aweto {to
pretstavuva naru{uvawe na krivi~nopravanata norma. Taa e ocenka za
protivpravnosta na deloto kako povreda ili zagrozuvawe na za{titenoto
dobro.
Op{testvenata opasnost na edno delo pak se izrazuva vo toa
{to so nego se nanesuvaa povreda ili zagrozuvawe na osnovnite dobra,
vrednosti, odnosi ili interesi na op{testvoto i poedinecot koi soglasno
sfa}awata na edno op{testvo se od zna~ewe za negoviot `ivot
i opstanok. So nea se odgovara na pra{aweto koi se pri~inite poradi
koi edno delo se smeta za krivi~no delo.
Vo krivi~nopravnata teorija ~esto e prisutna i koncepcijata
spored koja kako op{t element na krivi~noto delo treba da se smeta i
negovata zabranetost (odredenost vo zakonot). Vo ovoj u~ebnik se prifa}a
stojali{teto spored koe ako edno delo protivpravno so samoto
toa se podrazbira deka e i zabraneto. Pritoa, treba da se znae deka za
edno delo da bide odredeno vo zakonot kako krivi~no delo (formalna
105
Ibid, str. 137.
111

protivpravnost), toa mora da bide protivno na op{testvenite interesi
koi stojat zad tie normi (materijalna protivpravnost). Ottamu,
mo`e da se ka`e deka krivi~nite dela se odredeni vo zakonot, zatoa
{to protipravni, a ne obratno deka tie se protivpravni, zatoa {to se
odredeni vo zakonot.
Protivpravnosta e sud za nekoe delo kako objektivno i subjektivno
zbidnuvawe koe mu se protivstavuva na pravniot poredok. Toa e
~isto inpersonalna ocena t.e. ocena koja ne poa|a od konkretniot storitel
kako poedinec, tuku vredi za sekogo. Koga zakonot ja propi{uva
ili isklu~uva protivpravnosta, na primer, taka {to go zabranuva ubistvoto
ili go dopu{ta vo nu`na odbrana, toga{ toa vredi za sekogo bez
ogled na negovite individualni mo`nosti i sposobnosti. Kriterium
na protivpravnosta e apstrakten, prose~en ~ovek. 106
3 0 Vinosta (vina) pretstavuva ocena za toa dali na storitelot
mo`e da mu se prefrli deka rabotel ne{to nedopu{teno, deka im se
sprotivstavil na barawata na op{testvoto (ocena za odgovornosta na
storitelot za storenoto protivpravno delo). Bez vina nema krivi~no
delo. Samata vina pak se sostoi vo odgovornost na ~ovekot za odredeno
delo, a ne vo nekoi negativni osobini na samata li~nosta kako takva.
Vinata kako sud za subjektivniot odnos na storitelot sprema
deloto go ima vo vid konktretniot, poedine~niot ~ovek kako lice od
krv i meso. Vo ramkite na vinata se pra{uva dali na toj konkreten ~ovek
mo`e da mu se izre~e prekor, dali spored svoite individualni mo-
`nosti toj mo`el da go izbegne krivi~noto delo. Ottamu, mo`no e
edno delo da bide protivpravno, t.e. na~elno zabraneto, me|utoa ne i
skriveno, za{to vo toj slu~aj na konkretniot storitel ne mo`e da mu
se upati prekor. Vo slu~aj nekoe nepresmetlivo du{evno rastroeno
lice da ubie drugo lice, deloto ostanuva protivpravno, me|utoa toj konkreten
storitel ne e vinoven i ottamu nema da mo`e da se kazni.
Me|utoa, tokmu zatoa {to protivpravnosta vo toj slu~aj ostanuva, za
toa }e mo`e da odgovara nekoj drug u~esnik koj e presmetliv i vinoven,
na primer toj koj zaedno so nepresmetlivoto lice izvr{il ubistvo ili
kon istoto go pottiknal. 107
4 0 Kaznivosta e ocena na zakonodavecot deka vrz edno odredeno
nepravo treba da se nadovrze krivi~na sankcija. "Kaznivosta kako
osnoven element na krivi~noto delo zna~i predvidenost na kazna, zakana
so kazna, no ne deka kaznata mora i navistina da bide izre~ena." 108
3. So ogled na toa deka celokupnata krivi~nopravna zgrada se
temeli tokmu vrz ovie ~etiri elemetni i nivnoto pravilno razbirawe,
ovde go istaknuvame i toa deka samiot zakonodavec gi re{il pra-
106
Horvati} - Novoselac, Kazneno pravo, op}i dio, Policiska akademija, Zagreb,
1999, str. 249.
107
Ibid, str. 249.
108
Ba~i}, F. op. cit. str. 139.
112

{aweto na nivnoto postoewe, odnosno otsustvo (nepostoewe). Za toa
podrobno }e zboruvame na narednite stranici me|utoa, od pri~ini toa
nikoga{ da ne se izgubi od vid, dol`ni sme posebno da naglasime deka
sekoga{ treba da se vnimava barem na slednoto:
- kaj povedenieto na ~ovekot - deka se raboti za dejstvie na ~ovekot
vo op{testvoto koe ima negativen efekt {to se sostoi vo predizvikuvawe
na odredena posledica,
- kaj protivpravnosta - za osnovite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta,
- kaj vinosta - za osnovite {to ja isklu~uvaat vinata, i
- kaj kaznivosta - za objektivnite uslovi na inkriminacijata
koi, kako {to pravilno se konstatira, se delovi na zakonskiot opis,
na obele`jeto na krivi~noto delo, {to ne se odnesuvaat na opredeluvaweto
na nepravoto i vinata, no od koi zavisi kaznivosta na odnosnoto
delo. Ako tie ne postojat nema ni delo (na primer, bez niv nema
nitu uslovi za primena na merkite na bezbednost, ni na vospitnite merki;
od nivnoto nastapuvawe te~e rokot na zastarenost na krivi~noto
gonewe). Toa se inaku okolnosti od materijalna krivi~nopravna priroda
i razli~ni spored sodr`inata. Nivnata smisla naj~esto e vo toa
{to - baraj}i (pokraj nepravoto i vinata) dopolnitelni elementi za
kaznivost - zna~at ograni~uvawe na kaznivosta i represijata. 109
4. Site osnovni elementi se od objektivna priroda, osven vinosta
koja se javuva kako element od subjektivna priroda. Za niv e me|utoa
zna~ajno i toa deka site tie se od op{ta priroda, ottamu {to se zaedni~ki
za site krivi~ni dela i site zaedno go davaat op{tiot poim na
krivi~noto delo. Oddelni krivi~ni dela me|utoa, pokraj op{tite
elementi imaat i svoi posebni elementi (obele`ja). Tie posebni elementi,
vsu{nost, se ona {to me|u sebe gi razlikuva oddelnite krivi~ni
dela, Tie se razli~ni kaj oddelnite dela i ottamu go obrazuvaat poimot
na sekoe od niv poedine~no (na primer, ubistvo, telesna povreda,
kleveta itn.). Tie vo osnova pretstavuvaat konkretizacija ili nadopolnuvawe
na oddelni op{ti elementi 110 i se odnesuvaat na dejstvieto na
izvr{uvaweto (konkretno odredeno dejstvie), na posledicata na krivi~noto
delo (konkretno predizvikuvawe odredna posledica) ili na
drugi okolnosti koi se javuvaat kako obele`je na oddelni krivi~ni
dela.
109
Ibid, str. 139.
110
"Op{tite obele`ja na op{tiot poim na krivi~noto delo, isto taka
se zastapeni i vo poimot (bitieto) na sekoe krivi~no delo me|utoa na eden
poseben na~in, ozna~uvaj}i go na~inot na nivnata konkretizacija vo sekoe poedine~no
krivi~no delo ili osnovno krivi~no delo na edna grupa na krivi~ni
dela. Sprotivno, elementite (ili obele`jata, kako {to u{te se veli) na poedine~nite
krivi~ni dela (t.e. bitija na krivi~nite dela) ne vleguvaat vo
op{tiot poim na krivi~noto delo." Tahovi}, J. op. cit. str. 95
113

Konkretizacijata na dejstvieto na izv{uvaweto se projavuva na
razli~ni na~ini. Taka, na primer, kaj opredeleni dela za izvr{uvawe
na negovite dejstvija se naveduvaat opredelen na~in (ubistvo izvr{eno
na svirep na~in od ~l. 123 st. 2 t. 1 KZ), ili opredeleni sredstva (na
primer, krivi~noto delo lesna telesna povreda od ~l. 133 KZ, koe
mo`e da se izvr{i koga lesnata povreda e nanesena so oru`je, so opasno
oradie ili nekoe drugo sredstvo podobno teloto te{ko da go povredi
ili zdravjeto te{ko da go naru{i), kaj drugi e potrebno dejstvieto
da e prezemeno vo opredeleno vreme (na primer, krivi~noto delo
ubistvo na dete pri pora|awe od ~l. 127 KZ, koe mo`e da se izvr{i smo
vo vreme dodeka traele porodilnite bolki), ili mesto (na primer,
krivi~noto delo odzemawe predmeti od ubieni i raneti na boi{te od
~l. 410 KZ, koe mo`e da se izvr{i samo na boi{te), kaj nekoi dela se
bara opredeleno li~no svojstvo na storitelot (na primer, krivi~noto
delo zloupotreba na slu`bena polo`ba i ovlastuvawe od ~l. 353 KZ,
koe mo`e da se izvr{i samo od slu`beno lice), ili li~ni odosi me|u
storitelot i o{teteniot (na primer, krivi~noto delo povreda na semejnite
obvrski od ~l. 203 KZ, ili rodoskvernavewe od ~l 194 KZ koi
mo`e da se izvr{at samo od lice koe se nao|a vo opredelen odnos sprema
`rtvata na krivi~noto delo).
So konkretizacija na posledicata, na primer, kaj krivi~noto
delo kra`ba, mo`e da se razlikuvaat pove}e vidovi kra`ba: obi~na
kra`ba (~l. 235 st. 1 KZ), te{ko delo kra`ba (~l. 236 st. 2 KZ) i razbojni{tvo
(~l. 237 KZ) kako kvalifikuvan oblik.
So konkretizacija na dejstvieto i posledicata ne se pravi razlikuvawe
samo me|u oddelni krivi~ni dela tuku, i me|u razli~ni oblici
na isto krivi~no delo.
I konkretizacijata na drugite okolnosti koi se javuvaat kako
obele`je na oddelni krivi~ni dela mo`e da se projavi na razli~ni
na~ini. Toa e osobeno slu~aj pri postoewe na odredeni li~ni svojstva
(ma{ko lice, slu`beno lice, sudija, lekar, maloletnost, presmetlivost
i sl), li~ni odnosi (srodstvo po krv vo prava linija, staratelstvo,
slu`beni~ki odnos) i li~ni okolnosti (dvobra~nost) neophodni
za izvr{uvawe na odredeno krivi~no delo.
Konkretizacijata na protivpravnosta se vr{i isklu~itelno.
Taa, ne samo {to se javuva kako op{t element, tuku mo`e da bide poseben
element na primer, kaj krivi~noto delo protivpravno li{uvawe
od sloboda od ~l. 140 KZ. Spored toa, ne sekoe li{uvawe od sloboda e
krivi~no delo, tuku samo ako e storeno na protivpraven na~in kako
{to e toa slu~aj vo navedenata odredba.
Konkretizacijata na vinosta voobi~aeno se vr{i na toj na~in
{to za izvr{uvaweto na oddelni dela se bara da se izvr{eni so opredelena
namera, pobudi, cel, kako, na primer, krivi~noto delo sabota`a
od ~l. 315 KZ.
114

Site ovie se objektivni okolnosti od stvarna priroda. Za razlika
od niv postojat i objektivni okolnosti od pravna priroda, na
primer, menica, ~ek, tu| podvi`en predmet, brak, javna isprava i sl.
3. ZAKONSKO BITIE NA KRIVI^NOTO DELO ( POIM NA POSEBNO
KRIVI^NOTO DELO)
Napred vidovme deka treba da se pravi razlika me|u op{tiot
poim na krivi~noto delo i poimot na odredeno krivi~no delo. Op{tiot
poim na krivi~noto delo go ozna~uva zbirot na site op{ti i osnovnite
obele`ja koi se zaedni~ki za site krivi~ni dela (op{tiot poim
na krivi~nite dela e zaedni~ki za site krivi~i dela). Poimot na odredeno
krivi~no delo (ili bitie na krivi~noto delo) ozna~uva zbir na
posebnite elementi na oddelno krivi~no delo. Poimot na oddelnite
krivi~ni dela e razli~en i zavisi od posebnite elementi 111 na sekoe
krivi~no delo oddelno. Na toj na~in, pokraj op{tiot poim na krivi~noto
delo, postojat poimi (bitija) na posebni krivi~ni dela, na primer,
kra`ba, ubistvo, falsifikat na isprava.
Zakonsko bitie, koe vo teorijata mo`e da se sretne i pod nazivite
telo, korpus, sostav na edno krivi~no delo, e opis na nepravoto,
opis na nedozvolenoto (nedopu{tenoto, zabranetoto, protivpravnoto)
povedenie, t.e. na kaznivoto povedenie. Toa e zbir na posebnite elementi
(obele`ja) {to go karakteriziraat odredeno krivi~no delo, i
ottamu, kako {to vidovme, slu`i za opredeluvawe na poimot tokmu na
opredeleno krivi~no delo na edno, a ne na site krivi~ni dela).
Taka, na primer, op{tite elementi na krivi~noto delo kra`ba
(kako vpro~em i na sekoe drugo krivi~no delo) se povedenieto na ~ovekot,
protivpravnosta, vinosta i kaznivosta. Tie elementi go uslovuvaat
postoeweto na sekoe krivi~no delo voop{to, pa ottamu i na krivi~noto
delo kra`ba. Posebnite elementi ili bitieto na krivi~noto
delo kra`ba pretstavuva konkretizacijata na op{tite elementi koja
ovde se izrazuva kako 1 0 odzemawe, 2 0 na tu| podvi`en predmet, 3 0 so
namera so negovoto prisvojuvawe da se pribavi protivpravna imotna
korist. Pritoa, odzemaweto mo`e da bide izvr{eno na pove}e na~ini,
podvi`niot predmet mo`e da bide razli~en, a prisvojuvaweto mo`e da
bide izvr{eno za da se ostvari protivpravna korist za sebe ili za
drug. Tie elementi go uslovuvaat postoeweto na tokmu na edno
odredeno krivi~no delo, vo konkretniov slu~aj krivi~noto delo kra-
`ba.
111
"Posebni elementi na krivi~noto delo se narekuvaat onie negovi
elementi koi ne se zaedni~ki za site krivi~ni dela, tuku se javuvaat kaj oddelni
krivi~ni dela i go razlikuvaat edno od drugo krivi~no delo. Ovie elementi
se narekuvaat i obele`ja na krivi~noto delo. Srzenti}, Sati}, Lazarevi}, op.
cit. str. 156.
115

Koga ne postoi, koe i da e od posebnite obele`ja, {to se javuva
kako poseben element na krivi~noto delo, toga{ ne postoi ni konkretnoto
krivi~no delo. Nivnoto pak utvrduvawe, zna~i utvrduvawe na
zakonskoto bitie na krivi~noto delo, odnosno vr{ewe klasifikacija
na krivi~noto delo.
4. USLOVI NA INKRIMINACIJA
1. Za odelni krivi~ni dela, pokraj objektivnoto nepravo i subjektivnoto
bitie, karakteristi~no e prisustvoto i na opredeleni
objektivni okolnosti koi se javuvaat kako uslovi na inkriminacija.
Iako se sodr`ani vo zakonskiot opis, ovie okolnosti ne vleguvaat vo
sostavot na zakonskoto bitie, tuku se nao|aat nadvor od nego. Zatoa,
kaj tie krivi~ni dela zakonskiot opis e po{irok od zakonskoto bitie.
Imenuvaweto na ovie okolnosti kako uslovi na inktiminacija nao|a
opravduvawe vo nivnata funkcija, so ogled na toa {to bez niv, tamu
kade {to tie se baraat, ne mo`e da postoi krivi~no delo. Taka, kaj
krivi~noto delo naveduvawe na samoubistvo i pomagawe pri samoubistvo
(~l. 128 KZ) uslov na inkriminacijata e samoubistvoto da bide
izvr{eno; za krivi~noto delo u~estvo vo tepa~ka (~l. 132 KZ), uslov na
inktiminacijata e nanesuvaweto te{ka telesna povreda; za krivi-
~noto delo zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot (~l. 297 KZ),
uslov na inkriminacijata e nanesuvawe na lesna telesna povreda ili
predizvikuvawe zna~itelna imotna {teta." 112
Uslovite na inkriminacija (objektivnite uslovi na kaznivosta)
se pozitivna pretpostavka na kaznivosta, za{to nivnoto postoewe
e uslov za postoewe na krivi~noto delo. Vo nivno otsustvo deloto voop{to
ne bi bilo kaznivo ili vo najmala raka ne bi bilo kaznivo vo
granicite {to gi predviduva zakonot.
2. Za ova pra{awe od zna~ewe e i toa deka uslovot na inkriminacija
ne treba da bide opfaten so svesta na storitelot, {to zna~i
deka za postoeweto na krivi~noto delo ne se bara svest za uslovot na
inkriminacijata. Tie se materijalna pretpostavka na kaznivosta: ne
spa|aat ni vo protivpravnosta nitu vo vinata (i ottuka ne mora da
bidat opfateni nitu so umislata nitu so nebre`nosta). Ottuka, na
primer, za postoeweto na krivi~noto delo u~estvo vo tepa~ka (~l. 132
KZ) e sosema bezna~ajno dali kaj storitelot postoela svest deka u~estvuva
vo tepa~ka vo koja "nekoj e li{en od `ivot ili na drug na~in mu
e nanesena te{ka telesna povreda." Dovolno e postoeweto svest deka
se u~estvuva vo tepa~ka.
3. Od uslovite na inkriminacija treba da se razlikuvaat uslovite
na goneweto. Toga{ koga uslovite na goneweto kaj odelni krivi-
~ni dela se predvideni vo KZ, goneweto mo`e da se prezeme samo pod
112
Proevski V, op. cit, str. 162
116

tie posebno predvideni uslovi, iako e ostvareno bitieto na odnosnoto
krivi~no delo. Toa se uslovi {to imaat karakter na procesni pretpostavki.
Dodeka nepostoeweto na uslovite na inkriminacija doveduvaat
do donesuvawe osloboditelna presuda zaradi nepostoewe krivi~no
delo, posledica na nepostoeweto uslovi za gonewe e zapirawe na postapkata.
5. OBJEKT NA KRIVI^NOTO DELO
Po odnos na pra{aweto na objektot na krivi~noto delo, vo krivi~nopravanata
teorija naj~esto se pravi razlikuvaweto na objekt na
za{tita i objekt na dejstvieto na krivi~noto delo.
1. Objekt na za{tita pretstavuva opredelenoto dobro, vrednost,
odnos ili interes na koi im se pru`a za{tita od napad so krivi~nite
dela. Kako takvi, na primer, se javuvaat: `ivotot, pravata, slobodite,
sopstvenosta, ~esta, bezbednosta na ~ovekot, op{testvenopoliti~koto
ureduvawe na dr`avata i sl. Za objektot na za{tita so sinonimno
zna~ewe se uporebuva i izrazot pravno dobro.
Dokolku odredeni objekti se {titat od site krivi~ni dela se
narekuvaat op{ti objekti na za{tita (na primer, ~ovek), a koga tie
objekti se {titat od oddelni gupi krivi~ni dela (na primer, krivi-
~nite dela protiv `ivotnata sredina od Glava XXII KZ ili krivi~ni
dela protiv imotot od Glava XXIII KZ) - grupni za{titni objekti.
Objektot na za{tita na edna grupa krivi~ni dela ednovremeno e objekt
na za{tita na sekoe krivi~no delo od taa grupa. Postojat me|utoa, krivi~ni
dela koi imaat pove}e objekti na za{tita. Taka, na primer,
krivi~noto delo razbojni{tvo e naso~eno protiv imotot, no i protiv
slobodata i pravata na gra|anite, pa duri i protiv nivniot `ivot, ili
pak krivi~noto delo iznuda, protiv slobodite i pravata na ~ovekot i
protiv slu`benata dol`nost. Takvite krivi~i dela se pomestuvaat vo
onie glavi na Posebniot del na KZ, so ogled na ocenkata na zakonodavecot
za toa koj od tie objekti e pozna~aen.
2. Objekt na dejstvie e predmetot (predmetite vo vistinska smisla
na zborot, kako i `ivotni, ~ovek) vrz koj treba da se prezeme dejstvieto
za da se napadne za{titniot objekt na krivi~noto delo. Taka,
na primer, objekt na za{tita kaj krivi~noto delo ubistvo e `ivotot
na ~ovekot, a objekt na dejstvieto samiot ~ovek, ili objekt na za{tita
kaj krivi~noto delo kra`ba e sopstvenosta, a objekt na dejstvieto
podvi`niot predmet (sat, pari, avtomobil i sl.). Objektot na dejstvieto,
po pravilo, pretstavuva element na bitieto na krivi~noto
delo.
Utvrduvaweto na objektot na dejstvieto e od osobeno zna~ewe za
postoeweto obid na krivi~no delo: obidot postoi ako dejstvieto na
izvr{uvaweto e zapo~nato vrz objektot na dejstvieto na krivi~noto
delo. Od postoeweto, odnosno od osobinite na objektot na dejstvieto,
117

zavisi i razlikuvaweto na podoben i nepodoben obid.
118
6. SUBJEKT NA KRIVI^NOTO DELO
Vo krivi~noto pravo treba da se pravi razlika me|u aktiven i
pasiven subjekt na krivi~noto delo.
1. Aktiven subjekt na krivi~noto delo mo`e da bide samo ~ovek.
Toa e lice koe so svoe povedenie ja ostvaruva posledicata na krivi-
~noto delo. Po pravilo aktiven subjekt na krivi~noto delo mo`e da
bide sekoe fizi~ko lice. Postojat me|utoa, odredeni krivi~i dela koi
mo`at da bidat izvr{eni samo od strana na opredeleni lica. Toa e
slu~aj koga za posteweto na krivi~noto delo, samiot zakon postavuva
barawe storitelot da poseduva opredeleni li~ni svojstva (da e voeno,
slu`beno, medicinsko ili drugo odgovorno lice, lice na odredena vozrast
ili lice od opredele pol, vozrast, srodstvo). Stanuva zbor za podelba
na krivi~nite dela na op{ti (delicta comunia) i posebni (delicta
propria). Pritoa, op{ti se onie krivi~ni dela {to mo`e da gi izvr{i
sekoe lice, vo zakonskiot opis ozna~eno so izrazot "toj {to..." a posebni
(specijalni ili krivi~ni dela so specijalen subjekt), onie ~ii{to
storitel mo`e da bide samo opredeleno lice, koe posebno e opredeleno
vo samiot zakonski opis na krivi~noto delo.
Specijalnite krivi~ni dela natamu se delat na pravi i nepravi.
Pravi specijalni se onie krivi~ni dela kaj koi svojstvoto na aktivniot
subjekt na deloto e konstitutiven element na bitieto na deloto,
{to zna~i deka toa mo`e da se izvr{i samo od stana na lice so opredeleno
svojstvo. Kaj nepravite specijalni krivi~ni dela, posebnoto svojstvo
na storitelot ne e konstitutiven element na deloto tuku, samo
kvalifikatorna okolnost - okolnost {to na deloto mu dava pote`ok
vid (na primer, krivi~noto delo naru{uvawe na nepovredivosta na domot
od ~l 145 KZ, vo negoviot osnoven oblik mo`e da go izvr{i sekoj
me|utoa, ako go izvr{i slu`beno lice vo vr{ewe na slu`bata, }e postoi
kvalificiran vid na deloto). Specijalnite krivi~ni dela imaat
posebno zna~ewe kaj soizvr{itelstvoto i sou~esni{tvoto.
[to se odnesuva na pravnite lica, vo teorijata dominira stojali{eto
deka tie ne mo`at da se pojavat kako aktiven subjekt na krivi~noto
delo. Vo taa smisla obi~no se naveduvaat slednive argumenti:
1 0 deka krivi~noto delo se vr{i so telesni dvi`ewa ili propu{tawa
koi mo`at da bidat prezemeni samo od ~ovek, a ne i od pravno lice, 2 0
deka na pravnite lica im nedostasuvaat svest i volja koi se osnova za
vinata, 3 0 deka nivnoto kaznuvawe e vo sprotivnost so celite na kaznuvaweto,
4 0 deka nivnoto kaznuvawe zna~i voveduvawe kolektivna odgovornost
vo krivi~noto pravo, {to od svoja strana vodi kon kaznuvawe
na lica {to nemaat nikakva vrska so izv{uvaweto na krivi~noto delo.
Ova stojali{te e karakteristi~no za tn. teorija na fikcijata koja se
potpira na na~eloto na rimskoto pravo - societas delinquere non potest

(pravno lice ne mo`e da stori krivi~no delo).
Nasproti prethodnoto stojali{te, spored teorijata na realnosta
pravnoto lice ne e fikcija, tuku realno bitie koe ima pretstavnici
koi gi donesuvaat odlukite i organi {to tie odluki gi izvr{uvaat.
Nivnata volja e volja i na pravnoto lice. Vo prilog na krivi~nata
odgovornost na pravnoto lice se istaknuva i toa deka kaznata nitu kaj
fizi~kite lica ne e do kraj od li~na priroda, za{to nu`no gi pogoduva
~lenovite na nivnoto semejstvo.
Najposle, spored teorijata na kompromisot, na pravoto lice vo
isklu~itelni slu~ai, {to bi gi opredelile praktikata i zakonodavstvoto,
terba da mu se priznae svojstvoto na subjekt na krivi~noto
delo.
Na{eto pozitivno krivi~no zakonodavstvo e na stojali{te
deka pravnoto lice e aktiven subjekt na krivi~noto delo. Fakt e deka
vo uslovi na bespo{tedna konkurencija, pravnite lica prezemaat razni
aktivnosti koi imaat kriminalen karakter, kako na primer, proizvodstvo
na zabraneti i {tetni proizvodi, promet so takvi proizvodi,
izigruvawe na finansiskite i fiskalnite propisi, zagrozuvawe na
ekolo{kata sredina i lu|eto so opasni sredstva i otpadni materii i
sl. Od tie pri~ini najgolemiot broj avtori ne ja nergiraa nivnata socijalna
odgovornost, me|utoa priznavaa deka vo osnova na nepriznavaweto
na nivnata krivi~na odgovornost le`at ~isto teoretski pri~ini.
Fakt e me|utoa i toa deka najgolemiot broj evropski zakonodavstva
ja priznavaat prekr{o~nata odgovornost na pravnite lica. Takov slu-
~aj so novelata od 2004 godina e i so na{ata zemja.
2. Pod pasiven subjekt ili `rtva na krivi~noto delo se podrazbira
liceto koe e povredeno ili o{teteno so deloto. @rtva na
krivi~noto delo mo`e da bide sekoe fizi~ko i pravno lice. Kaj edno
krivi~no delo mo`e da se javat pove}e `rtvi, na primer navreda nanesena
na pove}e lica. Pove}e pasivni subjekti mo`at osobeno da se javat
kaj tn. neopredeleni krivi~ni dela (koi spored svojata priroda doveduvaat
do povreda ili zagrozuvawe na pove}e lica) kako na primer,
predizvikuvawe po`ar, soobra}ajna ili `elezni~ka nesre}a. Pove}e
`rtvi, isto taka, se javuvaat kaj krivi~nite dela koi ednovremeno povreduvaat
ili zagrozuvaat pove}e pravni dobra, kako na primer, la`no
obvinuvawe, kade se povreduva la`no obvinetoto lice i interesite na
pravosudstvoto.
Isto lice ne mo`e da bide ednovremeno i aktiven (storitel) i
pasiven (`rtva) subjekt na krivi~noto delo. Od pasivniot subjekt
(`rtvata), treba da se razlikuva objektot na dejstvieto (lice, `ivotno
ili predmet), iako ~esto se slu~uva edno lice da bide i objekt na dejstvieto
i `rtva na krivi~noto delo. Toa e, potrebno za utvrduvawe na
liceto koe ima pravo na nadomest na {teta od izvr{enoto krivi~noto
119

delo. 113
7. PODELBA NA KRIVI^NITE DELA
Vo krivi~noto pravo postojat pove}e kriteriumi za podelba na
krivi~nite dela na oddelni grupi. Kako naj~esti me|u niv se oddeluvaat
kriteriumite: svojstvoto na storitelot na krivi~noto delo, grupniot
za{titen objekt, te`inata na krivi~noto delo, prirodata na
krivi~noto delo, vidot na posledicite, traeweto na posledicite, stadiumite
na izvr{uvaweto, sostavot na krivi~nite dela, postoeweto na
posledicata vo zakonskito opis na krivi~noto delo i so ogled na momentot
na dovr{uvaweto na deloto.
1 0 Spored svojstvoto na storitelot na krivi~noto delo se vr{i
podelba na op{ti (delicta communia) i specijalni (delicta propria)
krivi~ni dela. 114
2 0 Spored grupniot za{titen objekt se vr{i podelbata na krivi~nite
dela vo Posebniot del na krivi~niot zakoniik.
3 0 So ogled na te`inata na krivi~nite dela vo nekoi zakonodavstva
se vr{i podelbata na krivi~nite dela na zlostorstva, prestapi i
istapi. Na{eto krivi~no zakonodavstvo ne pravi nikakva (terminolo{ka
ili sodr`inska) razlika na krivi~nite dela so ogled na
zakanetite kazni. Me|utoa, od druga strana, pokraj krivi~nite dela,
kaj nas postojat i prekr{oci kako poseben vid kaznivi dela. Prekr{-
ocite, vsu{nost se onie dela koi vo oddelni zakonodavstva se narekuvaat
istapi. Tie kaj nas celosno se oddeleni od oblasta na krivi~noto
i se pomesteni vo prekr{o~noto zakonodavstvo. Me|utoa, posmatrani
zaedno, krivi~nite dela i prekr{ocite vo na{ata teorija se narekuvaat
kazneni delikti. Ottamu, napolno pogre{no e isistiraweto krivi-
~nite dela da se narekuvaat kazneni dela i soodvetno na toa krivi~noto
pravo - kazneno pravo, a krivi~noto zakonodavstvo - kazneno zakonodavstvo.
115
4 0 Vrz osnova na prirodata na krivi~ite dela se vr{i podelbata
na op{ti i politi~ki krivi~ni dela. Na{eto krivi~no zakonodavstvo
ne pravi nikakva razlika me|u op{tite (obi~nite) i politi-
~kite krivi~ni dela vo pogled na kaznuvaweto i re`imot na postapuvaweto
pri izvr{uvaweto na kaznata, kako {to e toa slu~aj, na primer,
vo Francija. Me|utoa, kako {to imavme prilika da vidime, ova razli-
113
Za opredeleni viktimolo{ki apekti vidi: Slejmanov, Z. Kriminologija,
2003, str. 380-390.
114
Vidi: str. 118.
115
Vidi: Sulejmanov, Z. Za nazivot na krivi~noto pravo, za kaznata li-
{uvawe od sloboda i za smrtnata kazna, Makedonska revija za kazneno pravo i
kriminologija, Skopje, 1994, str. 134-147.
120

kuvawe ima zna~ewe kaj ekstradicijata. 116
5 0 Spored na~inot na ostvaruvawe na dejstvieto krivi~nite
dela se delat na krivi~ni dela na storuvawe i propu{tawe. 117
6 0 So ogled na vidot na posledicite se vr{i podelba na krivi~ni
dela na povreda i krivi~ni dela na zagrozuvawe. 118
7 0 So ogled na protivpravnata sostojba kako element za
utvrduvawe na dovr{uvaweto na deloto na trajni i krivi~ni dela na
sostojba. Trajni se onie krivi~ni dela vo ~ie {to zakonsko bitie e
vneseno i traeweto na protivpravnata sostojba na dejstieto na izvr-
{uvaweto. So drugi zborovi, kaj ovie dela se dodeka trae dejstvieto na
izvr{uvaweto so koe se sozdava protivpravnata sostojba, krivi~noto
delo ne e dovr{eno. Nivnata smisla e da se inkriminira ne samo dejstvieto,
tuku i traeweto na protivpravnata sostojba predizvikana so toa
dejstvie. Ottamu, dovr{uvaweto kaj ovie krivi~ni dela se vrzuva za
momentot na prestanuvaweto na protivpravnata sostojba. Takvi, se na
primer, krivi~noto delo protivpravno li{uvawe od sloboda od ~l.
140 KZ, ili delata od ~l. 135, 145, 197, 396, 344 KZ.
Kaj ovie krivi~ni dela za seto vreme na traeweto na protivpravnata
sostojba mo`no e da pristapat novi soizvr{iteli ili sou~esnici.
Zastruvawe na goneweto zapo~nuva da te~e od momentot na prestanuvaweto
na protivpravnata sostojba. Dodeka trae protivpravnata sostojba
(protivpravniot napad) mo`no e i prezemaweto na akti na nu-
`na odbrana, odnosno nu`na pomo{.
Za razlika od prethodnite, krivi~ni dela na sostojba, isto
taka, doveduvaat do ostvaruvawe na opredelena protivpravna sostojba,
samo {to nejzinoto traewe ne e sostaven del na zakonskoto bitie na
deloto. Kaj niv krivi~noto delo e dovr{eno so ostvaruvaweto na negovoto
zakonsko bitie, t.e vo momentot koga e sozdadena protivpravnata
sostojba, bez ogled na toa {to posledicata kako protivpravna sostojba,
sî u{te trae. Nivnata smisla i ovde e da se inkriminira ne samo
dejstvieto, tuku i traeweto na protivpravnata sostojba predizvikana
so toa dejstvie, no za nepravoto e bez zna~ewe samoto traewe na protivpravnata
ostojba. Takvi, se na primer, krivi~nite dela dvobra~nost
od ~l. 195 KZ, promena na semejnata sostojba na deteto od ~l. 199 KZ,
kako i delata od ~l. 170, 214, 243 KZ.
Od momentot na sozdavaweto na protivpravnata sostojba ne e
mo`no soizvr{itelstvo nitu sou~esni{tvo vo deloto, tuku samo sou-
~esni{tvo po izvr{enoto delo, t.e. prikrivawe od ~l. 261 KZ ili pomagawe
na storitelot po izvr{enoto krivi~no delo od ~l. 325 KZ. Zastaruvaweto
na krivi~noto gonewe zapo~nuva da te~e so nastapuvaweto
na protivpravnata sostojba. Takvata protivpravna sostojba me|utoa, ne
116
Vidi: str. 100-105.
117
Vidi: str. 129-135.
118
Vidi: str. 136-138.
121

mo`e da se ozna~i kako protivpraven napad i protiv nea ne e dopu-
{tena nu`na odbrana.
8 0 Spored stadiumot na izvr{uvaweto na krivi~nite dela se
vr{i podelba na dovr{eni i krivi~ni dela vo obid. 119
9 0 Spored sostavot (konstrukcijata) na krivi~nite dela se
vr{i podelba na prosti, slo`eni, prodol`eni i kolektivni krivi~ni
dela. 120 10 0 So ogled na postoeweto na posledicata vo zakonskito opis
na na krivi~noto delo na formalni i materijalni. 121
Ovie, i drugi podelbi oddelno, gi razgleduvavme ili }e gi razgleduvame
tamu kade{to se projavuva nivnoto pomalo ili pogolemo
zna~ewe za naukata na krivi~noto pravo ili za prakti~nata primena
na materijalnoto krivi~no zakonodavstvoto.
II. POVEDENIE NA ^OVEKOT
Napred vidovme deka povedenieto na ~ovekot go so~inuva prviot
osnoven i op{t element na krivi~noto delo. Toa sodr`i tri obele`ja:
1 0 dejstvie na izvr{uvawe na krivi~noto delo, 2 0 posledica na
krivi~noto delo, i 3 0 pri~inski odnos me|u dejstvieto na izvr{uvaweto
i posledicata na krivi~noto delo.
1. DEJSTVIE
1. Poim na dejstvieto. Vo sovremenoto krivi~noto pravo re~isi
nema razijduvawe vo stavot deka dejstvieto na krivi~noto delo e
sostaveno od dve komponenti: povedenie na ~ovekot koe predizvikalo
opredelena promena vo nadvore{niot svet i koe e volevo prezemeno.
1 0 Povedenieto na ~ovekot mora da se izrazi vo nadvore{niot
svet, da prestavuva fizi~ki nastan koj vidlivo e manifestiran vo nadvore{niot
svet. Toj nastan mo`e da se javi vo dva vida: kako opredeleno
storuvawe ili nestoruvawe. Soglasno toa, ne mo`e da pretstavuvaat
dejstvie psihi~kite akti na ~ovekot koi ostanuvaat vo sferata
na vnatre{nite zbidnuvawa vo ~ovekot, kako {to se opredeleni misli,
`elbi, nameri, i sl.
2 0 Povedenieto na ~ovekot mora da bide prezemeno volevo. Spored
toa, nevoloevoto prezemawe na nekoe dejstvie ne se smeta za dejstvie
vo krivi~nopravna smisla. Nevolevi akti se: refleksnite dvi-
`ewa, instinktivnite dvi`ewa, dejstvijata izvr{eni pod vlijanie na
vi{a sila i dejstvija izvr{eni pod vlijanie na apsolutna sila.
Refleksni dvi`ewa pretstavuvaat najednostanite nevolevi
119
Vidi: str. 177 i natamu.
120
Vidi: str. 195-199.
121
Vidi: str. 135-136.
122

dvi`ewa {to se predizvikani od nadvore{ni drazbi .
Instinktivnite dvi`ewa se vrodeni na~ini na rea|irawe predizvikani
od nadvore{ni drazbi ili od vnatre{ni organski potrebi
(kako na primer, dvi`ewata na ~ovek {to se davi, gr~ewe na muskulite,
dvi`ewa pri son, kivawe).
Od refleksnite i instinktivnite dvi`ewa treba da se razlikuvaat
avtomatskite dvi`ewa (koi {to so ~esto povtoruvawe stanale
mehani~ki) i impulsivnite dvi`ewa (nagonski reakcii), koi vo krivi~nopravna
smisla se tretiraat kako volevi dvi`ewa.
Koncepcijata za dejstvieto kako volev, psihi~ki motiviran akt
(objektivno-subjektivno sfa}awe na dejstvieto) e vladea~ka vo teorijata
na krivi~noto pravo, za razlika od objektivnoto sfa}awe na
dejstvieto (T. @ivanovi}), spored koe za dejstvieto vo krivi~nopravna
smisla e va`no da e prezemeno telesno dvi`ewe bez ogled dali toa e
storeno volevo ili nevolevo, ili pak od finalisti~koto sfa}awe
(Velcl) spored koe za postoewe na dejstvieto vo krivi~nopravna smisla
pokraj voljata, potrebno e da postoi i cel na telesnoto dvi`ewe (storitelot
da sakal so prezemenoto dejstvie da ja postigne zabranetata
posledica).
2. Osnovi {to go isklu~uvaat dejstvieto. Pokraj ve}e navedenite
refleksni i instinktivnite dvi`ewa, osnova za isklu~uvawe
na dejstvieto e prisilbata koga se javuva vo vid na apsolutna sila.
Prisilbata mo`e da se javi i vo vid relativna sila i zakana, me|utoa
toga{ ne e osnova {to go isklu~uva dejstvieto, tuku osnova {to ja isklu~uva
vinata.
Prisilbata pretstavuva nadvore{en pritisok na edno lice koj
vlijae na negovata volja i ja naso~uva vo odreden pravec. Vo na{iot
krivi~en zakonik prisilbata ne e predvidena kako op{t institut, me-
|utoa sepak ima op{to zna~ewe, osobeno ottamu {to se javuva kako
obele`je na oddelni krivi~ni dela (na primer, kaj krivi~nite dela od
~l. 139, 319 st. 1, 322, 375, 422 KZ). Po svoeto dejstvo prisilbata mo`e
da bide 1 0 fizi~ka sila i, 2 0 psihi~ka sila (zakana).
1 0 Sila (fizi~ka psisilba) mo`e da bide predizvikana od prirodnen
nastan (na primer, nekoj se lizne na mraz ili bide turnat od
silen veter) ili od `ivotno (na primer, nekoj e turnat od kow) pri
{to pri pa|aweto se povreduva drugo lice. Ovde stanuva zbor za prirodna
vi{a sila. Spored toa vi{a sila (vis mior) postoi koga edno dejstvie
e predizvikano poradi vlijanie na nadvore{na prirodni sili
ili od `ivotni. Me|utoa, pod sila ili fizi~ka prisilba se podrazbira
i upotreba na fizi~ka sila od strana na edno sprema drugo lice (na
primer, nekoj turne edno lice koe pri pa|aweto povredi drugo lice
ili taa se primenuva so cel nekoe lice da se navede na opredeleno povedenie,
odnosno storuvawe ili propu{atawe). So primena na sila se
deluva na telesniot, no posredno i na psihi~kiot integritet na edno
lice so toa {to negovata volja se naso~uva vo odreden pravec. Fizi~-
123

kata prisilba ili sila se sostoi vo vlijanie na fizi~kata strana na
li~nosta na storitelot, na negoviot telesen integritet, poradi {to
storitelot prezema opredeleno dejstvie koe doveduva do ostvaruvawe
na zabraneta posledica.
Taa sila mo`e da bide a) apsolutna i b) relativna.
a) Apsolutna sila (vis apsoluta) postoi toga{ koga edno lice e
prisileno da prezeme opredeleno dejstvie pod pritisok na fizi~ka nezapirliva
sila, na primer, koga nekoj turne drugo lice vo bazen, a toa
pri pa|aweto povreduva treto lice ili koga hirurgot nemo`e da prodol`i
so zapo~nata operacija poradi prekin na strujata i bolniot
umre). 122 Taa sila mo`e da se sostoi i vo vrzuvawe, hipnoza, davawe
droga i drugi zamajni sredstva i sl. So nea liceto sprema koe se primenuva
vo celost (apsolutno) se li{uva od sposobnosta slobodno da odlu-
~uva za svoeto povedenie. Vo takvi slu~ai prisileniot ne e vo sostojba
da sozdade ili da ostvari sopstvena volja i zatoa ne e storitel na deloto
prisileniot: kaj nego ne postoi dejstvie vo krivi~nopravna
smisla, tuku kaj liceto {to ja primenilo silata. So drugi zborovi za
delo izvr{eno pod dejstvo na vi{a sila ne postoi krivi~no delo poradi
nepostoewe na dejstvie pa ottamu, ne postoi nitu subjektivniot
element na krivi~noto delo - ne postoi vina nitu vo odnos na dejstvieto
ni vo odnos na posledicata.
b) Relativna sila (vis compulsiva) e sila so koja liceto sprema
koe se primenuva ne se li{uva vo potpolnost od svojata sloboda za
odlu~uvawe, no taa e od takva priroda (podobna da ja smali sposobnosta
za odlu~uvawe) {to mo`e da go navede na odredeno storuvawe ili
propu{tawe. 123 Na primer, nekoj se dr`i zatvoren ili se izma~uva so
122
Silata e apsolutna vo slu~aj ako poradi upotrebenata snaga onoj
sprema kogo e upotrebena silata celosno bil li{en od mo`nosta da donese
odluka za storuvawe ili nestoruvawe ili ako bil spre~en da ja realizira svojata
odluka. Silata e apsolutna samo toga{ koga prisileniot ne mo`el da í se
sprotivstavi, {to se procenuva vo sekoj konkreten slu~aj so zemawe predvid
na objektivnata situacija i subjektivnite mo`nosti na prisileniot da í se
sprotivstavi na silata. Srzenti}, Stai}, Lazarevi}. op. cit. str. 177.
123
Silata e kompulzivna koga poradi nejzinata upotreba prisileniot
ne bil li{en od mo`nosta da donese odluka, me|utoa so dejstvoto na silata negovata
odluka bila iznudena. So upotrebata na kompulsivnata sila zna~i ne e
isklu~eno odlu~uvaweto na prisileniot, me|utoa donesenata odluka e formirana
pod vlijanie na upotrebata na nadvore{na, fizi~ka sila. Kompulsivnata
sila mo`e da bide neposredan i posredna. Neposredna e onaa sila koja
se upotrebuva sprema liceto koe se prisiluva na opredeleno storuvawe ili
propu{tawe. Posredna e onaa sila koja neposredno se upotrebuva sprema nekoe
treto lice (obi~no sprema blisko lice na prisileniot), a isklu~itelno i
sprema predmeti, so cel na toj posreden na~in da se vlijae na voljata na liceto
koe se prisiluva. Ibid. str. 177. Taka i Radovanovi}, M. op. cit. str. 208.
124

tepawe za da odade nekakva tajna ili da zapali ne~ija ku}a ili pak nekoj
vperuva pi{tol vo blagajnik baraj}i od nego da mu gi predade parite
od kasata. Vo takov slu~aj postoi volevo dejstvie i soglasno toa,
dejstvie vo krivi~nopravna smisla. Tuka stanuva zbor za primena na
sila koja nema dovolno dejstvo, za{to kaj prisileniot postoi mo`nost
za odlu~uvawe vo pogled na prezemaweto na dejstvieto i pokraj toa
{to e isklu~en voleviot odnos vo pogled na posledicata. Takov e
slu~ajot i so serioznata zakana. Na serioznata zakana i kompulsivnata
sila im e zaedni~ko toa {to ne ja isklu~uvaat mo`nosta za odlu-
~uvawe, tuku samo vlijaat vrz donesuvaweto na odlukata vo opredelena
nasoka. Ottamu, nekoi avtori vr{at izedna~uvawe na poimot na kompulsivnata
sila so zakanata. 124 Me|utoa, me|u niv postoi i zna~ajna razlika
koja se sostoi vo toa {to so kompulsivnata sila zloto ve}e se
ostvaruva, a so zakanata toa zlo samo se nagovestuva.
Za da ima krivi~nopravno dejstvo (da ja isklu~i vinata) kompulzivnata
sila mora da bide nezapirliva (od takva priroda {to liceto
sprema kogo bila primeneta ne mo`elo da ja zapre, da ja otstrani, da i
se sprotivstavi, odnosno da ja izbegne so begstvo, so povikuvawe na pomo{,
so nu`na odbrana). Dokolku ne postoel nekoj od na~inite da se
izbegne zakanata, a prisileniot ne gi upotrebil poradi nebre`nost,
}e odgovara kako nebre`en storitel na deloto, se rabira dokolku za
istoto e predvideno kaznuvawe i od nebre`nost.
2. Zakanata pretstavuva predo~uvawe (najava, nagovestuvawe) na
nekoe zlo na edno lice {to e podobno da vlijae vo nasoka na prezemawe
ili propu{tawe na odredeno dejstvie. So drugi zaborovi, na edno lice
mu se predo~uva nanesuvawe na odredena neprijatnost {to e od takva
priroda i zna~ewe da mo`e da vlijae na voljata (na slobodata na
odlu~uvaweto) na toa lice. 125 Vo takov slu~aj negovoto dejstvie e vo soglasnost
so voljata na onoj koj se zakanuva, a ne vo soglasnost na sopstvenata
volja.
Kaj zakanata e potrebno liceto {to se zakanuva da predo~i deka
samoto }e go nanese ili }e pridonese za nastanuvawe odredeno zlo.
Ako zakanuva~ot nanesuvaweto na zloto ne si go pripi{uva sebesi,
tuku predo~uva deka izvr{itel na toa zlo }e bide nekoe drugo lice, toga{
ne postoi zakana tuku se raboti za opomena. Samata zakana mo`e
da bide izvr{ena usmeno, pismeno ili so konkludentni dejstvija.
Psihi~kata prisilba ili zakana se sostoi vo deluvawe na psi-
124
Taka Ba~i}, F. op. cit. str. 171.
125
Zakana e izjava, storena usmeno, pismena ili so konkludentni dejstvija,
so koja na edno lice mu se predo~uva opredeleno zlo {to e podesno da
vlija vrz negovoto odlu~uivawe vo odredena nasoka. Ottamu, liceto komu mu e
upatena zakanata se nao|a pred alternativa da ostvari opredleno povedenie
(storuvawe ili propu{tawe), ili da go prifati zloto koe (nemu li~no ili na
negovite bliski) mu se zakanuva.
125

hi~kata strana na li~nosta na storitelot, negoviot psihi~ki integritet,
poradi {to toj prezema opredeleno dejstvie. I ovaa prisilba
mo`e da proizleguva od prirodni sili (na primer, nekoe lice poradi
strav od grmotevica provali vo tu|a ku}a so cel da se zasolni), ili od
strana na ~ovek. Vo ovie slu~ai storitelot poseduva fizi~ka, no ne i
psihi~ka sloboda, za{to deluva pod vlijanie na prisilba koja ja naso~uva
negovata volja vo odrede pravec. Ottamu i ovde nema vina na
storitelot vo pogled na dejstvieto i posledicata, pa spored toa nitu
krivi~no delo ni krivi~na odgovornost.
Zakanata i primenata na kompulzivna sila, osobeno ako so toa
se predizvikuva opasnost po `ivotot i teloto, sozdavaat strav i drugi
psihi~ki sostojbi koi za osnova go imaat nagonot za samoodr`uvawe, a
vo takva sostojba sposobnosta za rasuduvawe i odlu~uvawe se iskluva
ili namaluva. Vo slu~aj na zakana so neposreden napad vrz `ivotot ili
teloto, liceto postapuva nagonski, instinktivno zaradi odbrana na
svojata li~nost. Od ovie pri~ini vo nekoi slu~ai zakanata isto taka
mo`e da ja isklu~i vinata, pa i presmetlivosta, a vo nekoi slu~ai ja
ograni~uva sposobnosta za psihi~ki aktivnosti koi slu`at kako osnova
za vinata. 126 Me|utoa, za da bide osnova za isklu~uvawe na vinata, zakanata
vo prv red treba da pretstavuva predo~uvawe na serioznao zlo
(da se raboti za opasnost po `ivotot, teloto, slobodata, polovata ~est
i dr.), da se raboti za predo~uvawe so sega{na opasnost ili opasnost
koja neposredno pretstoi. Zakanata, isto taka, mora da e i nezapirliva
(neotstranliva). Za postoeweto na zakanata, me|utoa, ne e potrebno
liceto koe se zakanuva so odredeno zlo i navistina da go sprovede
zloto so koe se zakanuval, nitu e potebno zloto navistina da bie ostvarlivo,
za{to zakanata mo`e da se izvr{i duri i so prazen pi{tol, pa
durii so pi{tol igra~ka.
Pritoa, treba da se znae deka dejstvoto na psihi~kata prisilba,
kako i na fizi~kata prisilba vpro~em, ne se ceni na objektiven na~in,
tuku subjektivno spored li~nite osobini na prisileniot, na primer,
spored toa dali se raboti za sna`no ili slabo lice, za maloletnik, vozrasno
lice ili za starec, ma` ili `ena i sl.
Izvr{uvaweto na krivi~no delo poradi dejstvo na zakanata ima
sli~nost so izvr{uvaweto na delo vo krajna nu`da. Me|utoa za razlika
od krajnata nu`da, koja ja isklu~uva protivpravnosta na deloto kako
element od objektivna priroda, zakanata ja isklu~uva vinata t.e. subjektivniot
element na krivi~noto delo.
3. Vidovi dejstvie na krivi~ite dela. Samo gorniot poim na dejstvieto
kako ~ovekovoto povedenie so odredeni kvaliteti: kako
opredelen volev akt (storuvawe) ili volevo propu{tawe (nestoruvawe)
na odredeno telesno dvi`ewe koe se manifestiralo kako pojava
vo nadvore{niot svet e dejstvie od zna~ewe za krivi~noto zakonodav-
126
Tahovi}, J. op. cit. str. 190-191. Taka i Radovanovi}, M. op. cit. str. 209.
126

stvo i krivi~noto pravo (dejstvie vo krivi~nopravna smisla). Takvoto
dejstvie, soglasno svojot pridones vo nastanuvaweto na krivi~noto
delo, mo`e da se pojavi kako: 1 0 dejstvie na izvr{uvawe, 2 0 dejstvie na
pottiknuvawe, 3 0 dejstvie na pomagawe i 4 0 dejstvie na organizirawe.
2. DEJSTVIE NA IZVR[UVAWE
1. Poim na dejstvieto na izvr{uvawe. Dejstvieto na izvr{uvawe
na krivi~noto delo e ona dejstvie so koe se ostvaruva posledicata
na krivi~noto delo. Toa e element na krivi~noto delo i voobi~aeno
e sodr`ano vo zakonskoto bitie na krivi~noto delo vo forma na zabrana
(prohibitivna norma) ili naredba (imperativna norma) za opredeleno
storuvawe, odnosno propu{tawe. Toa e to~no odredeno dejstvie
i krivi~noto delo mo`e da se izvr{i samo so toa dejstvie. Me|utoa,
kaj nekoi krivi~i dela dejstvieto na izvr{uvaweto ne e ozna~eno vo
zakonskoto bitie na krivi~noto delo i toga{ se iznao|a so tolkuvawe.
127 Taka, na primer, kaj krivi~noto delo ubistvo e opredelena samo
posledicata (li{uvawe od `ivot), no ne i dejstvieto na izvr{uvaweto
koe mo`e da se izvr{i na pove}e na~ini, odnosno na koj i da e na~in.
Vo drugi slu~ai, pokraj dejstvieto na izvr{uvaweto e opredleno i sredstvoto
so koe se ostvaruva dejstvieto, a ponekade toa e storeno i so
na~inot na izvr{uvaweto na dejstvieto. Taka, na primer, kaj krivi~noto
delo predizvikuvawe op{ta opasnost od ~l. 288 KZ, kako sredstvo
na dejstvieto na izvr{uvaweto se navedeni po`ar, poplava, eksplozija,
otrov, otrovni gasovi, jonizira~ko zra~ewe, motorna sila itn,
a kaj te{kata kra`ba od ~l. 236 KZ, se opredeluvaat posebni na~ini na
izvr{uvawe na dejstvieto kako {to se: kr{ewe ili provaluvawe,
drzok na~in i dr. Vo ovie slu~ai za postoewe na krivi~noto delo e potrebno
dejstvieto na izvr{uvaweto da bide ostvareno so navedenite
sredstva ili na odredeniot na~in. Vo sprotivno krivi~noto delo ili
voop{to ne postoi, ili pak ne se raboti za toa, tuku za drugo krivi~no
delo.
2. Dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo mo`e da
bide odredeno 1 0 kumulativno ili, 2 0 alternativno.
1 0 Kaj kumulativnoto opredeluvawe na dejstvieto, za postoewe
na krivi~noto delo e potrebno site dejstvija sodr`ani vo opisot na
deloto da se ostvareni, za{to duri site zaedno pretstavuvaat edno
dejstvie na izvr{uvaweto. Toa e povekeaktivno dejstvie. Taka, na pri-
127
Toa e osobeno slu~aj kaj onie krivi~ni dela kaj koi dejstieto na
izvr{uvaweto ne e to~no poimno opredeleno, taka {to podle`i na ocena od
strana na sudot za toa dali edno fakti~ko povedenie pretstavuva dejstvie na
izvr{uvawe. Takvi se, na primer, krivi~nite dela kaj koi dejstvieto na
izvr{uvaweto e odredeno kako "nesovesno postapuvawe", "nesovesno lekuvawe"
i sl. Vidi: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 139.
127

mer, kaj krivi~noto delo izlagawe na opasnost od ~l. 134 KZ, potrebno
e dejstvieto na izvr{uvawe da se sostoi vo izlagawe na opasnost za
`ivotot na nekoe lice i ostavawe na toa lice bez pomo{. Ili, na primer:
razbojni{tvoto - koe se sostoi vo upotreba na sila ili zakana i
odzemawe na tu| podvi`en predmet, ili pak siluvaweto - koe se sostoi
vo upotreba na sila ili zakana i polov odnos. Takvite krivi~ni dela
kaj koi vo nivniot opis se predvideni dve ili pove}e dejstvija na izvr-
{uvawe, a za izvr{uvawe na dejstvieto e potrebno da se izvr{at site
tie dejstvija se narekuvaat pove}eaktivni krivi~ni dela. Nivnoto
zna~ewe se sostoi vo toa {to za postoewe obid i soizvr{itelstvo kaj
niv e dovolno storitelot da zapo~nal so izvr{uvaweto na prvoto dejstvie,
na primer, kaj razbojni{tvoto izvr{itelot, odnosno soizvr{itelot
da zapo~nal so primena na sila, a ne i so odzemaweto na predmetite.
Nasproti pove}eaktivnite, stojat ednoaktivnite krivi~ni dela
koi se sostojat samo od edno dejstvie: na primer, ubistvoto kaj koe se
bara samo dejstvieto na usmrtuvawe.
2 0 Postojat me|utoa slu~ai koga zakonodavecot predviduva pove}e
dejstvija na izvr{uvaweto na krivi~noto delo alternativno. Vo
tie slu~ai krivi~noto delo postoi ako e ostvareno koe i da e dejstvie
na izvr{uvaweto (dovolno e da e izvr{eno edno od pove}eto alternativno
predvideni dejstvija na izvr{uvawe), za{to sekoe od niv zemeni
samostojno pretstavuva dejstvie na izvr{uvawe. Taka, na primer,
krivi~noto delo {piona`a od ~l 316 KZ, }e postoi ako e izvr{eno
samo soop{tuvawe ili predavawe ili samo pribavuvawe na doverlivi
voeni, ekonomski ili slu`beni podatoci ili dokumenti so cel za
nivno predavawe na nekoja stranska izvestitelna slu`ba. Takov e slu-
~ajot i so krivi~noto delo zloupotreba na slu`benata polo`ba i
ovlastuvawe od ~l. 353 KZ, koe mo`e da se izvr{i so iskoristuvawe na
slu`benata polo`ba ili ovlastuvawe ili so pre~ekoruvawe na granicite
na svoite slu`beni ovlastuvawa, ili so neizvr{uvawe na svojata
slu`bena dol`nost, {to zna~i so koe i da e od navedenite dejstvija
na izvr{uvawe. Takvite krivi~ni dela kaj koi vo nivniot opis se predvideni
pove}e alternativni dejstvija na izvr{uvawe, a za izvr{uvaweto
na deloto e dovolno da e prezemeno bilo koe od predvidenite
alternativni dejstvija, se narekuvaat krivi~ni dela so me{ovito bitie.
3. Dejstvieto kako kompleksen akt. Ve}e vidovem deka vo svoeto
konkretno ostvaruvawe dejstvieto mo`e da se pojavi kako prezemawe
(volev akt) ili propu{tawe (volevo propu{tawe) na edno telesno
dvi`ewe. Tuka se raboti za edno dejstvie vo prirodna smisla, na
primer, eden udar so no` e ostvareno ubistvo. Vo toj slu~aj imame edno
dejstvie vo prirodna smisla koe se smeta za edno dejstvie vo krivi~no
pravna smisla (edno dejstvie na izvr{uvawe), za{to edno dejstvie vo
prirodna smisla sekoga{ pretstavuva edno dejstvie vo krivi~nopravna
smisla. Kaj eden volev akt ili edno volevo propu{tawe sekoga{ se
128

aboti za edno dejstvie na izvr{uvawe, bez ogled na brojot na posledicite.
Drugo e me|utoa pra{aweto dali tuka se raboti za edno ili
pove}e krivi~i dela {to se opredeluva so u~eweto za stekot na krivi~ni
dela.
Me|utoa, vo svoeto konkretno ostvaruvawe mo`e da se pojavi
prezemawe ili propu{tawe na pove}e telesni dvi`ewa (pove}e dejstvija
vo prirodna smisla), a sepak da ne se raboti za pove}e dejstvija vo
krivi~nopravna smisla, tuku za edno dejstvie na izvr{uvawe. Na primer,
ubistvoto e ostvareno so pove}e udari so no`. Vo toj slu~aj zna~i
imame pove}e dejstvija vo prirodna smisla koi se smetaat za edno dejstvie
vo krivi~nopravna smisla. Spored toa, dejstvieto na izvr{uvaweto
kako kompleksen akt postoi koga pove}e ~ovekovi dejstvija vo
prirodna (obi~na, ontolo{ka) smisla se tretiraat kako edno dejstvie
vo krivi~nopravna smisla.
Dejstvieto kako kompleksen akt se javuva kaj: 1 0 slo`enoto krivi~no
delo, 2 0 kolektivnoto krivi~no delo, 3 0 prodol`enoto krivi~no
delo i 4 0 krivi~nite dela so takvi zakonski bitija vo koi poimno se
bara ostvaruvawe na pove}e dejstvija (na primer, maltretirawe,
tepa~ka, se zanimava). Takvata konstrukcija ima prakti~na vrednost za
razgrani~uvawe na dejstvieto kako kompleksen akt od vistinskoto
mno{tvo (pluralitet) na dejstvijata, {to e od posebna va`nost kaj realniot
stek na krivi~nite dela (kade{to pove}e dejstvija vo prirodna
smisla pretstavuvaat pove}e dejstvija vo krivi~nopravna smisla i, po
pravilo, se raboti za pove}e krivi~ni dela). Ottamu, za ovoj problem
povtorno }e zboruvame kaj materijata za stekot.
4. Od dejstvieto na izvr{uvaweto treba da se razlikuvaat podgotvitelnite
dejstvija so koi krivi~noto delo ne se izvr{uva, tuku
samo se sozdavaat uslovi za prezemawe na dejstvieto na izvr{uvaweto.
5. Dejstvieto na izvr{uvaweto voop{to e od zna~ewe ottamu
{to se pojavuva kako poseben element kaj sekoe krivi~no delo i pridonesuva
za nivnoto me|usebno razlikuvawe. Dejstvieto na izvr{uvawe
e od zna~ewe i za odreduvaweto na mestoto i vremeto na izvr{uvaweto
kako i na krivi~nite dela vo obid.
3. NESTORUVAWE (PROPU[TAWE)
1. Volevoto povedenie na ~ovekot mo`e da se izrazi vo nadvore-
{niot svet na dva na~ini: vo opredeleno storuvawe (aktivno povedenie)
ili vo nekakvo nestoruvawe (pasivno povedenie). Pod storuvawe
se podrazbira volevo prezemawe telesno dvi`ewe, kako na primer,
istrel od ogneno oru`je vo nekogo so namera da se predizvika negovo
li{uvawe od `ivot. Pod nestoruvawe se podrazbira volevo propu{tawe
na telesno dvi`ewe kako na primer, nedavawe hrana od strana na
majkata na deteto so namera da se predizvika negovo li{uvawe od
`ivot. Spored toa, postojat dva vida na dejstvija na izvr{uvawe na
129

krivi~noto delo: storuvawe i nestoruvawe i soglasno toa site krivi~ni
dela se delat na krivi~ni dela so storuvawe i krivi~ni dela so nestoruvawe.
2. Krivi~ni dela so storuvawe (komisivni krivi~ni dela, delicta
commissivum) se izvr{uvaat so volevo prezemawe na telesno dvi`ewe.
Tie im se protivni na normite koi zabranuvaat opredeleno povedenie
(prohibitivni normi) - liceto se kaznuva zatoa {to storilo ne{to
{to ne smeelo da go stori.
Vo praktikata, po pravilo, ne e te{ko da se utvrdi dali edno
povedenie e storuvawe ili nestoruvawe: na primer koga nekoj "krvni-
~ki" pretepa drugo lice, a potoa propu{ti da povika lekar. No, mo`ni
se opredeleni situacii koga odgovorot na toa pra{awe ne e ednostaven.
Toa e osobeno slu~aj kaj nebre`nite dela kade {to aktivnoto
dejstvie ~esto e sledeno i so odredeno propu{tawe: na primer, koga
voza~ no}e parkira kamion neobele`an so propisen znak na rabot od
patot, na koj so svoe vozilo naletuva i zaginuva drug voza~, koga tatkoto
ostavi napolnet pi{tol, a propu{ti da go zaklu~i ormanot poradi
{to negoviot maloleten sin vo igra ubie svoe drugar~e ili koga
doa|a do vlo{uvawe na zdravstvenata sostojba na bolniot od nesovesno
postapuvawe na lekarot. Vo odgovorot na pra{aweto dali vo navedenite
primeri se raboti za storuvawe ili nestoruvawe prioritet treba
da mu se dade na storuvaweto, a duri koga aktivnoto dejstvie ne e protivpravno
i skriveno doa|a predvid propu{taweto.
3. Krivi~ni dela so nestoruvawe (omisivni krivi~ni dela, delicta
ommissionis) se izvr{uvaat so volevo propu{tawe na telesno
dvi`ewe. Tie im se protivni na normite koi nalo`uvaat (nareduvaat)
opredeleno povedenie (imperativni normi) - liceto se kaznuva zatoa
{to nestorilo ne{to {to bilo dol`no da go stori. 128 Kaj ovie dela, vo
prv red e va`no da ne e prezemeno opredeleno telesno dvi`ewe za koi
postoi opredelena obvrska (dol`nost) da bid prezemeno, no i mo`nost
da bide prezemeno. Taka, na primer, profesionalniot spasitel e
dol`en da ne se udavi nekoj od kapa~ite. No, dokolku toj spasuva eden
nepliva~, ne mo`e da odgovara za propu{taweto da spasi drug
nepliva~ {to ednovremeno se davi vo bazenot.
Ovie krivi~ni dela natamu se delat vo dve grupi: 1 0 na pravi
krivi~ni dela so nestoruvawe i, 2 0 nepravi krivi~ni dela so nestoruvawe.
1 0 Pravi krivi~ni dela so nestoruvawe se onie krivi~ni dela
{to mo`at da bidat izvr{eni samo so nestoruvawe, t.e. so neizvr{uvawe
na opredelena obvrska ili dol`nost. So niv se ikriminira
128
"Krivi~noto delo mo`e da bide izvr{eno so nestoruvawe samo koga
storitelot go propu{til storuvaweto {to bil pravno dol`en da go izvr{i, a
propu{taweto ima ednakvo zna~ewe kako predizvikuvaweto na posledicata
na deloto so storuvawe" ~l. 29. st. 2 KZ.
130

neprezemaweto na dejstvieto opredleno vo zakonskoto bitie na
deloto. Nivnoto dejstvie na izvr{uvawe vo KZ e odredeno kako propu{tawe
na odredena dol`nost. Tie dela zna~i, postojat koga KZ ili
nekoj drug zakonski propis na odredeni lica im nalo`uva da prezemat
nekoe dejstvie, koe dokolku tie ne go prezemat, vr{at krivi~no delo
(na primer, so ~l. 363 KZ se nalo`uva na sekoe lice da prijavi podgotvuvawe
na izvr{uvawe na pot{ki krivi~ni dela dokolku znael za podgotvuvaweto:
vo sprotivno vr{i krivi~no delo). Od takvata nivna
priroda proizleguva deka so nivnoto storuvawe se povreduvaat imperativni
normi. Vo krivi~niot zakonik ovie krivi~ni dela se predviduvaat
isklu~itelno.
Vakvite krivi~ni dela postojat so samoto neizvr{uvawe na dol`nosta,
bez ogled na toa dali so izvr{uvawe na dol`nosta mo`ela
ili ne mo`ela da se otstrani posledicata. Toa zna~i deka kaj ovie
dela storitelot odgovara samo za svojata pasivnost: samo za nestoruvaweto
(za neprezemaweto na dejstvieto opredeleno vo zakonskoto
bitie), a ne i za posledicata {to eventualno proizlegla od negovata
pasivnost. Pravite krivi~ni dela so nestoruvawe (delicta ommissiva) se
iscrpuvaat vo neprezemaweto (propu{taweto) na dejstvieto koe go
nalo`uva zakonot. Tie dodu{a, slu`at da se spre~i opredelena
posledica, me|utoa od storitelot ne se bara da mora da ja otstrani posledicata.
Dovolno e storitelot da ne go storil ona {to bilo vo negova
mo`nost i na toj na~in poka`al deka mu nedostasuva solidarnost
sprema drugite. So drugi zborovi, se kaznuva samoto propu{tawe, a posledicata
e nadvor od bitieto na krivi~noto delo. 129 Taka, ako nekoj ne
mu uka`al pomo{ na davenik, iako mo`el toa da go stori bez opasnost
za sebe ili za drug, pa davenikot se udavil, }e odgovara samo za svojata
pasivnost spored ~l. 136 KZ, a ne i za smrtta {to poradi taa pasivnost
ne bila spre~ena. So ogled pak na toa {to posledicata kaj ovie
krivi~ni dela e nadvor od bitieto na krivi~noto delo, kaj niv ne se
postavuva pra{aweto na pri~inosta.
Takvi se, na primer, krivi~nite dela: neuka`uvawe pomo{ (~l.
136 KZ), neuka`uvawe pomo{ na lice povredeno vo soobra}ajna nezgoda
(~l. 301 KZ), napu{tawe nemo}no lice (~l. 135 KZ), napu{tawe nemo}no
dete (~l. 200 KZ) neotstranuvawe opasnost (~l. 294 KZ), neuka-
`uvawe medicinska pomo{ (~l. 208 KZ), neu~estvo vo otstranuvawe
op{ta opasnost (~l. 296 KZ), neprijavuvawe podgotvuvawe na krivi~no
delo (~l. 363 KZ), neprijavuvawe krivi~no delo ili storitel (~l. 363
KZ) i sl.
Ovie krivi~ni dela po pravilo mo`e da gi izvr{i sekoe lice.
Kaj niv, od samoto zakonsko bitie jasno proizleguva vo {to se sostoi
dol`nosta na storuvawe i koj e dol`en da go prezeme odnosnoto dejstvie.
129
Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 178. .
131

2 0 Nepravi krivi~ni dela so nestoruvawe (krivi~ni dela na
storuvawe so nestoruvawe, delicta commissivum per omissionem) se onie
dela koi redovno se izvr{uvaat so storuvawe, no vo nekoi slu~ai mo-
`at da se izvr{at i so nestoruvawe. So niv se ikriminira nespre~uvawe
na nastapuvaweto na posledicata so neizvr{uvawe (propu{tawe)
na dol`noto dejstvie od strana na opredeleno lice. Na
primer, ubistvoto po pravilo se vr{i so storuvawe, me|utoa, toa mo`e
da se izvr{i i so nestoruvawe (so nedavawe hrana na dete ili lekarstva
na bolno lice). Ili pak, svrtni~ar, koj mo`el da predizvika
sudir na dva voza so prenaso~uvawe na svrtnicata vo nedovolen pravec
(so storuvawe), istata posledica ja ostvaruva so neprenaso~uvawe na
svrtnicata (so nestoruvawe, vozdr`uvawe od storuvawe, propu{tawe).
Ottamu, ovie dela se narekuvaat i krivi~ni dela na storuvawe so nestoruvawe
(komisivno-omisivni: komisivni vo zakonskiot opis, omisivni
vo realizacijata) ili garnatno omisivni krivi~ni dela.
Vo ovie slu~ai storitelot ne go prezema ona {to trebal da go
prezeme i poradi toa predizvikuva posledicata {to ne trebal da ja
predizvika. Toa zna~i deka ovie dela proizleguvaat od obrskata na
storitelot da ja otstrani posledicata od nekoe za{titeno dobro.
Ottamu, proizleguva deka storitelotot na ovie dela odgovara za
posledicata {to mu se prepi{uva na nestoruvaweto (za nespre~uvawe
na nastanuvaweto na posledicata so neizvr{uvaweto na dol`nosta), a
ne i za samoto nestoruvawe i mo`e da bide samo opredeleno lice
nare~eno garant - liceto {to ima dol`nost da ja spre~i posledicata
sprema za{titenoto dobro. Kaj ovie krivi~ni dela posledicata e sostaven
del na zakonskoto bitie na deloto.
Karakteristika na ovie krivi~ni dela e deka ne postojat kako
samostojni dela (tie ne se posebno predvideni vo KZ), tuku samo kako
soodvetni oblici na krivi~nite dela na storuvawe. 130 Od takvata priroda
proizleguva deka so nivnoto storuvawe se povreduvaat i prohibitivni
i imperativni normi. Na primer, kaj krivi~noto delo ubistvo
so storuvawe - se povreduva prohibitivnata norma (koja zabranuva da
se odzema tu| `ivot), a kaj ubistvoto so nestoruvawe - imperativnata
norma (koja nareduva prezemawe na opredeleno dejstvie, koe koga bi
bilo prezemeno, bi go spre~ilo nastapuvaweto na zbranetata
posledica).
Za ovie dela e potrebno da postoela pravna dol`nost (opredelen
praven osnov) na odredeno lice za prezemawe na dejstvieto zaradi
otstranuvawe na {tetnite posledici (povreda ili opasnost) od za-
{tietnoto dobro: takvoto dejstvie da ne bilo prezemeno, a mo`elo da
130
Za volja na vistinata postojat nepravi krivi~ni dela so nestoruvawe
{to direktno se opi{ani i vo KZ. Toa e slu~aj, na primer, so kriv~nite
dela: nesovesno lekuvawe bolni (~l. 207 st. 1 KZ), o{tetuvawe na za{titni
uredi, (290 st. 2 KZ), neobezbeduvawe pri voeni ve`bi (340 st. 1 KZ).
132

ide prezemeno i da nastapila {tetnata posledica. Tuka se nao|a i
osnovnoto pra{awe na nepravite omisivni krivi~ni dela - koj e dol-
`en da prezeme dejstvija so cel da ne dojde do povreda na za{titenoto
dobro (do posledicata) i ottamu koj e izvr{itel na ovie dela. Ili poinaku
koj e garant za toa deka nema da dojde do posledicata (koj e
dol`en da ja spre~i posledicata), za{to za niv odgovara samo onoj koj
pravno e obvrzan da ja spre~i istata. Takvata pravna obvrska ili dol-
`nost na storuvawe, kaj nepravite krivi~nite dela so nestoruvawe,
spored nas, mo`e da se zasnova samo vrz slednive osnovi:
a) Zkonski propis. Taka, na primer, od Zakonot za odnosite
me|u roditelite i decata proizleguva dol`nosta za ~uvawe, gri`a i
vospituvawe na decata. Ottamu, roditelot bi odgovaral za ubistvo dokolku
do smrtta na deteto do{lo zaradi izgladnuvawe, ili na novoroden~eto
poradi negovo nedoewe od strana na majkata ili poradi negovo
ostavawe nadvor ili vo ladna prostorija. Direktor na kazneno-popravna
ustanova bi odgovaral za protivpravno li{uvawe od sloboda so
propu{tawe, ako ne otpu{ti liceto {to ja izdr`alo kaznata. Direktorot
pak, na ruiniran stadion bi odgovaral ako dozvolil odr`uvawe
fudbalski natprevar pri {to do{lo do urivaweto na tribinite. Ili
pak, dol`nosta na svrtni~ar na vozovi proizleguva od dogovor za raboten
odnos i ottamu toj e odgovoren za dokolku poradi propu{tawe na
negovata obvrska do{lo do sudar na vozovi. Od ist takov dogovor
~uvarot e dol`en da spre~i kra`ba. Vo site ovie slu~ai na odnosnite
lica im bila opredelena pravna obvrska da prezemat opredeleni dejstvija,
no tokmu poradi nivnata pasivnost do{lo do nepopre~uvawe na
nastanuvaweto na zabranetata posledica.
b) Li~no prezemena obvrska. Taka, poradi propu{tawe na dol-
`nosta od dogovor za do`ivotna izdr{ka na slepo lice pri {to do{lo
do negova pote{ka povreda }e odgovara toj {to ja prezel obvrskata na
~uvawe. Takva odgovornost postoi i pri nastanuvaweto na posledici
poradi propu{tawe na obvrskite na u~itelot po plivawe vo odnos na
svoite u~enici ili na planinarskiot vodi~ vo odnos na turistite {to
gi vodi.
v) Prethodna opasna dejnost. Odgovornosta poradi opasna dejnost,
na primer, pa|a vrz hirugot koj ja zapo~nal, no ja prekinal operacijata,
za{to toj e dol`en da ja dovr{i istata. Posledicite na deloto
}e mu se prepi{at i na lice {to predizvikalo soobra}ajna nesre}a, a
propu{ti da im uka`e pomo{ na povredenite ili na lice {to predizvikalo
po`ar, a ne raboti na negovoto gasnewe. Tuka spa|aat i slu~aite
na propu{tawe na nadzorot vo pogled na izvori na opasnost: neosvetluvawe
prostorii, ostavawe ottvoreni jami, dr`ewe opasni `ivotni,
neodr`uvawe vo ispravna sostojba na vozila i postroj}i. Odgovornosta
proizleguva ottamu {to sekoj {to so svoe dejstvie sozdal
opredelena opasna situacija e dol`en da prezeme dejstvie so koe }e go
spre~i nastanuvaweto na zabraneta posledica. Pritoa, vo odnos na
133

prethodnoto dejstvie na storitelot ne smee da postoi umisla, nitu nebre`nost.
Me|utoa, odgovorot na pra{aweto koj e garant (koj e dol`en so
svoe dejstie da go spre~i nastapuvaweto na posledicata) vo ponovata
krivi~nopravna teorija se bara nadvor od samoto pravo preku uva`uvaweto
na odredeni socijalnoeti~ki kategorii. Na{ stav e deka garantot
za nenastanuvawe na posledicata mora da bide opredelen samo so
nekoja pravna norma, a ne so moralnata sfera (solidarnosta, me|usebnoto
pomagawe me|u bliskite i zaedni~ki vrski, kako i drugi bliski
`ivotni odnosi i eti~ki dol`nosti) i pritoa na gra|anite ne smeeat
da se opredluvaat pre{iroki i proizvolni obvrski so koi se vo osnova
se naru{uva principot na zakonitosta. Vpro~em, i samiot zakonodavec
vo pogled na ova pra{awe se ograni~il na toa deka storitelot odgovara
samo ako propu{til "storuvawe {to bil pravno dol`en da go
izvr{i."
4. Klauzula na ednakva vrednost. Za postoeweto na nepravo krivi~no
delo na nestoruvawe ne e dovolno samo da ima garantna obvrska,
tuku zakonot bara "propu{taweto da ima ednakvo zna~ewe kako predizvikuvaweto
na posledicata na deloto so storuvawe." Taka, spored
nekoi avtori kaj krivi~nite dela vo ~ii zakonski bitija e predvideno
samo predizvikuvaweto na posledicata bez posebno da e opi{ano
dejstvieto na izvr{uvaweto (na primer kaj obi~noto ubistvo), dovolno
e da se utvrdi samo garantnata obvrska, pa toga{ klauzulata na ednakva
vrednost se odnesuva samo na onie krivi~ni dela vo koi na~inotot na
izvr{uvaweto e poblisku opi{an. Takov poblizok opis postoi kaj
ubistvoto "na svirep ili podmolen na~in" pri {to svireposta se
sostoi vo zadavawe na `rtvata na du{evni ili telesni bolki koi
spored ja~inata ili traeweto gi nadminuvaat bolkite karakteristi~ni
za sekoe ubistvo. Zakonot smeta deka vo takvi slu~ai nestoruvaweto
ne mora sekoga{ da ja ima onaa kriinalna sodr`ina koja ja ima
storuvaweto, t.e. deka svireposta kaj ubistvoto so nestoruvawe, po
pravilo, sepak e od pomal stepen od svirepoto ubistvo so storuvawe.
Dokolku sudot na toj na~in go oceni nestoruvaweto, na storitelot
nema da mu se stavi na tovar posebniot na~in na storuvawe kako kvalifikatorna
okolnost, tuku }e odgovara samo za osnovniot oblik na krivi~noto
delo (obi~no ubistvo). 131
Vo teorijata i praktikata na koi im e ostaveno ocenuvaweto na
ovaa pre{iroka odredba, postoi mislewe deka klauzulata ne treba da
se sfati taka {to za postoeweto na nepravoto krivi~no delo sekoga{
e potrebno da se utvrdi ednakva vrednost na propu{taweto i storuvaweto,
za{to na toj na~in bi mu se davala pregolemo ovlastuvawe na sudijata
so {to bi se dovela vo pra{awe pravnata sigurnost. Vo ovoj
pogled me|utoa postoi mislewe, koe{to i nie go delime, deka vovedu-
131
Horvati~-Novoselac, op. cit. str. 186-187.
134

vaweto na ovaa klauzula nema nekoe osobeno teoretsko, nitu prakti-
~no zna~ewe.
5. Sposobnost za dejstvie. [to se odnesuva do sposobnosta za
dejstvie, kaj ovie dela najprvo treba da postoi op{ta sposobnost za
dejstvie, pa spored toa storitelot nema da odgovara ako nikoj drug na
negovo mesto ne bil vo sostojba da go prezeme aktivnoto dejstvie: vrzan
svrtni~ar ili stra`ar ne mo`e da ja svrti nasokata na {inite ili da
ja spre~i kra`bata ili pak, toj {to e vo nesvest ne mo`e da prezeme
kakvo bilo dejstvie {to mo`e da mu se stavi na tovar. Vakvo krivi~no
delo, soglasno na~eloto ultra pose nemo tenetur, nema da postoi ni toga{
koga nedostasuva individualna sposobnost za opredeleno dejstvie: od
nepliva~ ne mo`e da se bara da spasi davenik, no mo`e da se bara da
povika pomo{.
6. Subjektivna odgovornost za propu{tawe. Bez ogled dali se
raboti za pravo ili nepravo krivi~no delo na nestoruvawe, kaj storitelot
mora da postoi i vina so toa {to umislata i nebre`nosta ovde
imaat nekoi specifi~nosti.
Kaj umislata storitelot so nestoruvawe mora da bide svesen za
postoeweto na situacijata koja postavuva barawe za storuvawe (svest
za svojata dol`nost deka treba da prezeme dejstvie) kako i za sopstvenata
mo`nost za prezemawe na dejstvieto (svest za sposobnosta i mo`nosta
da bide aktiven). Toj, isto taka, mora da go saka ostvaruvaweto
na bitieto na krivi~noto delo ili barem da se sogasuva so toa. Sodr-
`inata na sakaweto kaj umislata na ovie dela e storitelot da saka da
ostane pasiven: da se pomiruva so nastapuvaweto na posledicata poradi
negoviot pasiven stav. Taka, nema da postoi umisla na stranata na
tatkoto koj ne znael deka majkata ne go hrani deteto, no vo taa situacija
e mo`no postoewe na svesna ili nesvesna nebre`nost. Dokolku
ne postoi takva svest, se raboti za zabluda za protivpravnosta.
Kaj nepravite krivi~i dela na nestoruvawe za usmislata se
bara i svest na storitelot za postoeweto na okolnosti koi go pravat
garant (svest za okolnostite vrz koi se temeli negovata dol`nost za
aktivnost: deka, na primer, toj e ~uvar, tatko i sl.). Dokolku ne postoi
takva svest, se raboti za zabluda za bitieto na krivi~noto delo koja ja
isklu~uva umislata.
4. POSLEDICA
1. Poim na posledica na krivi~noto delo. Posledicata pretstavuva
opredelena promena vo nadvore{niot svet koja nastanuva vrz
objektot na dejstvieto, kako rezultat od dejstvieto na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo.
Vo teorijata na krivi~noto pravo dominira stojali{teto deka
sekoe krivi~no delo mora da ima posledica. Nema krivi~no delo bez
posledica. Taka na primer, kaj krivi~noto delo ubistvo posledicata e
135

smrt na nekoe lice, kaj protivpravnoto li{uvawe od sloboda - sostojbata
na li{enost od sloboda, kaj navredata - ~uvstvoto na bolka poradi
povredenata ~est itn. Ottamu, ispravno se smeta deka e nesoodvetna,
nitu pak deka ima nekoja prakti~na vrednost podelbata na krivi~nite
dela na formalni (krivi~ni dela koi nemaat posledica) i materijalni
(krivi~ni dela kaj koi postoi posledica). 132 To~no e deka sekoe krivi~no
delo ima posledica i pokraj toa {to taa kaj opredeleni dela ne
e posebno vnesena vo zakonskiot opis i vo objektivnata stvarnost ne e
fizi~ki vidliva i setivno-~uvstvena (na primer, kaj navredata, klevetata,
davaweto la`en iskaz, falsifikuvaweto pari, neprijavuvaweto
storitel na krivi~no delo, nepropisen prevoz na eksploziven
materijal i sl.).
2. Soglasno predivikanata posledica koja mo`e da se javi kako
povreda (uni{tuvawe ili o{tetuvawe na nekoe dobro) ili zagrozuvawe
(sozdavawe sostojba na opasnost za opredeleno dobro) se pravi
i razlika na krivi~ni dela na povreda i krivi~ni dela na zagrozuvawe.
Kako primeri za krivi~ni dela na povreda mo`at da se navedat: ubistvo
(~l. 123 KZ), lesna (~l. 130 KZ) i te{ka telesna povreda (~l. 131
KZ), kra`ba (~l. 235 KZ), a kako krivi~ni dela na zagrozuvawe: neprezemawe
merki za za{tita pri rabota (~l. 170 KZ), zagrozuvawe na
bezbednosta na soobra}ajot (~l. 297 KZ), zagaduvawe na dobito~na hrana
ili voda (~l. 223 KZ), itn.
3. Posledicata zagrozuvawe na nekoe dobro od svoja strana
mo`e da se javi vo dva vida: 1 0 kako konkretna i 2 0 apstraktna opasnost
na krivi~noto delo. 1 0 Konkretna opasnost postoi koga so prezemawe
na dejstvieto na izvr{uvaweto nastapila opasnost za nekoe dobro,
odnosno koga postoela bliska mo`nost za nastapuvawe na posledicata
kako povreda na objektot na dejstvieto. Konkretnata opasnost, vsu{nost,
postoi koga e izbegnato nastapuvawe na povredata poradi vlijanieto
na opredeleni faktori (ne{to navistina dovedeno vo opasnost,
me|utoa od opredeleni pri~ini ne do{lo do povreda). Takvata opasnost
e predvidena vo zakonskoto bitie na oddelni krivi~ni dela, na
primer, kaj krivi~noto delo predizvikuvawe op{ta opasnost (~l. 288
KZ) ili zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot (~l. 297 KZ).
Za postoeweto na ovie dela, vo sekoj slu~aj mora da se doka`e
nastapuvaweto na konkretnata opasnost.
2 0 Za apstraktna opasnost se raboti toga{ koga opasnosta od
povreda na opredeleno dobro vo konkretniot slu~aj ne nastapila, me-
|utoa postoela opredelena mo`nost taa da nastapi (op{to zemeno mo-
132
Razlikata me|u materijalnite i formalnite dela doa|a do izraz
samo vo ramkite na utvrduvaweto na pri~inosta, za{to problemot na pri~inosta,
kako odnos na dejstvieto i posledicata, mo`e da se postavi samo kaj materijalnite
krivi~ni dela, a ne i kaj formalnite krivi~ni dela kaj koi takov
odnos ne postoi. Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 171.
136

`ela da nastapi). Kaj krivi~nite dela na apstraktno zagrozuvawe, opasnosta
ne e element na zakonskoto bitie na tie krivi~ni dela. Kaj niv,
taa e zakonski motiv na inkriminacijata (pri~ina poradi koja odnosnite
dejstvija se pojavuvaat kako krivi~ni dela) i nastapuvaweto na
posledicata pretstavuva nesoborliva pretpostavka so samoto izvr{uvawe
na dejstvieto. Toa zna~i deka, za razlika od krivi~nite dela so
konkretna opasnost kade nastapuvaweto na taa opasnost vo sekoj slu~aj
treba da se doka`uva, kaj krivi~nite dela so apstraktna opasnost, ne
mo`e da se doka`uva deka vo konkretniot slu~aj voop{to ne postoela
opasnost. Taka, na primer, kaj krivi~noto delo od ~l 231 st. 1 KZ, ne
mo`e vo konkretniot slu~aj da se isklu~i odgovornosta za neovlastenoto
prevezuvawe na nuklearni materii so doka`uvawe deka pri
transportot ne postoela neposreda opasnost.
Kako primer na krivi~ni dela kaj koi posledicata e izrazena
so apstraktna opasnost, mo`at da se navedat: nepostapuvawe spored
zdravstvenite propisi za vreme na epidemija (~l. 206 KZ), o{tetuvawe
brani (~l. 293 KZ), o{tetuvawe na za{titni uredi (~l. 290 KZ). Kaj
ovie krivi~ni dela se trgnuva od toa deka izvesna sostojba sama po
sebe e opasna i deka traba da se kazni ve}e sozdavaweto na takvata sostojba
bez ogled dali vo dadeniot slu~aj dovela do vistinska opasnost.
Dostatno e da postoi mo`nost za stvarna opasnost. Kaj tie krivi~ni
dela se raboti za inkriminirawe na dejstvija {to inaku spored `ivotnoto
iskustvo se tipi~ni nositeli na opasnost, {to sami po sebe se
podobni da proizvodat vistinska opasnost. 133
Soglasno vakvata podelba na posledicata vo krivi~noto pravo
se sre}ava podelbata na pravi ili konkretni krivi~i dela na zagrozuvawe
(koga se raboti za konkretna opasnost) i nepravi ili apstraktni
krivi~ni dela na zagrozuvawe (koga se raboti za apstraktna
opasnost).
Inaku, samiot poim opasnost se zasnova na poimot na mo`nosta.
Spored objektivnoto sfa}awe na mo`nosta (Hertz) so izvr{uvaweto na
nekoe dejstvie ne{to e mo`no edinstveno ako toa i navistina se slu~ilo.
Spored toa opasnosta kako vid posledica od objektivno gledi{te
ne postoi. Za{to, ako dejstvieto ne predizvikalo nekoja posledica,
toga{ posledicata ne se sostoi vo opasnosta, tuku vo povredata na edno
dobro. Me|utoa spored subjektivnoto sfa}awe na mo`nosta (Liszt, T.
@ivanovi} i drugi) se smeta deka so izvr{uvaweto na nekoe dejstvie
ne{to e mo`no koga spored iskustvoto mo`e da se o~ekuva deka }e nastapi.
Ova sfa}awe e dominantno i zastapeno vo zakonodavstvata na
site zemji kade {to kako krivi~ni dela se naveduvaat delata ~ija posledica
se sostoi vo predizvikuvawe na opasnost. Spored toa, opasnosta
e sostojba na mo`nost od nastapuvawe na nekakov {teten nastan,
a vo krivi~nopravna smisla opasnosta e sostojba na mo`nost od
133
Ba~i}, F. op. cit. str. 156.
137

povreda na opredeleno pravno dobro. Kako takva, opasnosta e posledica
na krivi~noto delo, za{to kako i povredata pretstavuva edna promena
vo nadvore{niot svet. 134
Kriminalnopoliti~kata smisla od postoeweto krivi~ni dela
na zagrozuvawe e prevencijata. So niv zakonodavecot obezbeduva odredeno
krivi~no delo da se smeta za dovr{eno i pred da nastanala povredata
na za{titenoto dobro.
4. Utvrduvaweto na posledicata na krivi~noto delo e od pove-
}ekratno zna~ewe. Taka, od posledicata zavisi to~nata kvalifikacija
na krivi~noto delo i razlikuvaweto na dovr{enoto od krivi~noto
delo vo obid. Posledicata ima zna~ewe i kaj utvrduvaweto na mestoto
i vremneto na krivi~noto delo, kako i kaj opredeluvaweto na stekot
na krivi~nite dela.
138
5. PRI^INOST
1. Pri~inost (kauzalen odnos) postoi koga }e se utvrdi deka
opredelena posledica nastanala poradi dejstvieto na izvr{uvaweto so
koe e ostvareno bitieto na nekoe krivi~no delo. Vo toj slu~aj posledicata
mo`e da mu se pripi{e na nositelot na toa dejstvie i velime deka
toj e izvr{itel na konkretnoto krivi~noto delo. Sprotivno od toa,
ako se utvrdi deka posledicata ne nastanala kako rezultat na opredeleno
dejstvie na nekoe lice, toga{ ne mo`e da mu se pripi{e na toa
lice daka e izvr{itel na krivi~noto delo. Spored toa, ovde se postavuva
pra{aweto dali dejstvieto na ~ovekot e pri~ina na nastanuvaweto
na posledicata. Od odgovorot na ova pra{awe zavisi postoeweto
ili nepostoeweto na krivi~noto delo.
2. Utvrduvaweto dali postoi pri~inost ne prestavuva sekoga{
te{kotija. Na primer, koga liceto A, strela od pu{ka vo liceto X i go
li{uva od `ivot, toga{ dejstvieto na liceto A e pri~ina za smrtta na
liceto X. Problemi me|utoa nastanuvaat koga posledicata ne se javuva
neposredno i samo poradi dejstvieto na izvr{uvaweto, tuku i poradi
dejstvoto i na drugi uslovi koi pomalku ili pove}e pridonesuvaat za
nejzinoto nastanuvawe. Na primer, liceto A strela od pu{ka vo liceto
X i samo go povreduva, a liceto B so ne~ist zavoj ja previtkuva ranata
na liceto X, po {to ranata se inficira i liceto X umira, ili
pak, ranetoto lice padnalo vo besoznanie i vo takva sostojba bilo pregazeno
od avtomobil (slu~ai koga vo kauzalniot tek se vme{alo drugo
lice). Mo`ni se i slu~ai koga vo kauzalniot tek se vme{ani osobinite
na povredeniot, na primer lesen udar predizvikuva negova smrt,
poradi toa {to ne mo`elo da se zapre krvareweto (hemofilija) ili
134
Radovanovi}, M. op. cit. str. 80. Ili, u{te poprecizno: "Opasnosta e
takva sostojba od koja proizleguva bliska i neposredna mo`nost od nastapuvawe
na posledicata kako povreda na objektot na dejstvieto."

zatoa {to samiot povreden sosema nebre`no postapil so ranata. Ako
pak vo sudir na dva avtomobili zaginuvaat pove}e lica ottamu {to
dvata voza~i vozele nepropisno, imame slu~ai na zaedni~ko predizvikuvawe
na posledicata. Vo realnosta se isklu~eni nitu takvi slu~ai
koga posledicata bi nastapila i bez vlijanie na prezemenoto dejstvie,
koga na primer, nadrilekar li{uva od `ivot lice {to boleduva od neizle~iva
bolest.
3. Za re{avawe na vakvite i sli~ni slu~ai vo teorijata na krivi~noto
pravo se sozdadeni pove}e teorii od koi pozna~ajni se slednite:
1 0 Teorija na kvalitativno razlikuvawe na uslovite. Ovaa
teorija poa|a od su{tinskoto razlikuvawe na pri~inite i uslovite,
odnosno deka samo pri~inite imaat mo} (sila) da ja predizvikaat posledicata
(pri~inita se javuva kako najdelotvoren uslov). Taka, spored
Koler (Kohler), silata na pri~inata ja opredeluva kvalitetot na posledicata,
dodeka uslovite go ovozmo`uvaat deluvaweto na pri~inata:
na primer, pri~ina na nastanuvaweto na rastenieto e semeto, dodeka
vlagata, toplinata i svetlinata se samo uslovi koi pridonesuvaat za
razvojot na rastenieto. Kriteriumov me|utoa ne e siguren ottamu {to
vo otsustvo na eden od uslovite nema da dojde do posledicata (vo gorniot
primer, do niknuvawe na semeto).
2 0 Teorja na adekvatnata pri~inost. I ovaa teorija nastojuva da
gi razlikuva pri~inite od uslovite, no poa|a od postavkata deka kako
pri~ina na odredena posledicata se javuva onoj uslov koj zemeno
voop{to e adekvaten (prikladen), t.e. dovolen vo sodejstvo so drugite
uslovi sekoga{ da predizvika takva posledica. Spored toa, adekvatna
pri~inost postoi samo ako opredelen uslov redovno (normalno) doveduva
do opredelena posledica ili barem deka postoi takva verojatnost
za ~ija ocenka se slu`ime so iskustvoto i zakonite na prirodata. Na
toj na~in, pri~inosta stanuva vrednosna ocena za verojatnosta od
nastanuvaweto na posledicata. Za nejzinoto utvrduvawe ne se zemaat
stvarnite kauzalni vrski, tuku tipi~ni kauzalni vrski kaj koi spored
op{toto iskustvo, po pravilo, doa|a do posledicata. Spored ovaa teorija
se zapostavuvaat site onie isklu~itelni slu~ai koi mo`at da se
javat vo `ivotot kako pri~ini na odredena posledica.
3 0 Ekvivalentna teorija (teorija conditio sine qua non ili teorija
na ednakvost na site uslovi). Spored ovaa teorija site uslovi
imaat podednakva va`nost. Sekoj uslov e pri~ina, sopri~ina, uslov bez
koj ne mo`e da se javi posledicata. Spored toa, ako ~ovekovoto dejstvie
vleglo vo kauzalniot sinxir {to dovel do posledicata, toga{, bez
ogled na stepenot na negoviot pridones i toa se javuva kako ekvivalentna
pri~ina za nastanuvaweto na posledicata. Taa ekvivalencija se
ogleda vo toa {to i dejstvieto e nu`en uslov za nastapuvaweto na posledicata,
i toa takov uslov, koj ne mo`e da se izostavi a so toa da ne
se isklu~i nastapuvaweto na konkretnata posledica. Ottamu, za da se
139

utvrdi kauzalitetot, vo smisla na ovaa teorija mo`e da se pojde od
odreden hipoteti~ki sud: kauzalitetot na strana na ~ovekot postoi
toga{ koga negovoto dejstvie e uslov za posledicata {to ne mo`e da se
isklu~i, a so toa da ne se dovede vo pra{awe nastapuvaweto na posledicata.
Pritoa, ne e va`no dali toj uslov pove}e ili pomalku e odale~en,
pove}e ili pomalku delotvoren, dali dejstvuva sam ili go sledat
drugi uslovi, dali kon nastapuvaweto na posledicata pridonela i
samata `rtva so svojata dejnost ili poradi nekoi svoi osobini. 135
1 0 Prednostite na teorijata na ekvivalencija mo`at da se pomestat
vo slednovo:
a) Ovozmo`uva lesno doa|awe do re{enie vo slu~aite koga so
dejstvieto na storitelot ednovremeno deluvala i nekoja druga pri~ina
koja {to mo`e da bide dejstvie na treto lice ili na `rtvata. Takvite
pri~ini ne ja isklu~uvaat pri~inosta na storitelot. Taka, nitu eden
u~esnik vo soobra}ajna nesre}a ne mo`e da se pravda so pridonesot na
drugiot u~esnik vo nesre}ata, ako i samiot e sopri~initel na
nezgodata.
b) Po pravilo, ovozmo`uva da ne bide isklu~ena pri~inosta vo
slu~ai na dopolnitelno deluvawe na drugi pri~ina. Toa zna~i, ako za
nastanuvaweto na posledicata pridonele i drugi prirodni pri~ini,
tie ne ja isklu~uvaat pri~inosta na dejstvieto na storitelot: treba da
se zeme deka kako pri~ina mo`e da se smeta ne samo neposredniot
uslov, tuku i posredniot uslov Na primer, poradi udar zadobien od
liceto A, liceto X pa|a, pritoa udira vo trotoar i zadobiva povredi
na glavata poradi koi po odreden prestoj vo bolnica i umira. Vo ovoj
slu~aj smrtta na liceto X ne ja isklu~uva pri~nskata vrska so udarot
od strana na liceto A. Ednakva situacija e i ako liceto A mu nanesuva
telesna povreda na liceto X, a taa telesna povreda go vlo{uva postojnoto
zaboluvawe na liceto X od {to toa umira.
v) Po pravilo, ovozmo`uva da ne bide isklu~ena pri~inosta vo
slu~ai na dopolnitelno deluvawe na treti lica: na primer, otstapuvaweto
na avtomobil na lice koe ne znae da vozi pri {to e pregazen
pe{ak, ne ja iklu~uva pri~inskata vrska i na liceto {to go otstapilo
voziloto ili pak, na samata `rtva.
g) Ovozmo`uva dejstvieto na izvr{uvaweto se smeta kako pri-
~ina i toga{ koga samo go zabrzuva nastanuvaweto na posledicata.
Taka, na primer, pogre{noto davawe inekcija na te{ko bolno lice,
koe neposredno potoa umira e pri~na na smrta na bolniot, iako spored
135
Ba~i}, F. op. cit. str. 182. Taka i spored Horvati}-Novoselac, op. cit. str.
119, hipotetskata postapka na eliminacija se sostoi vo toa {to vo mislite
(hipoteti~ki) se isklu~uva (eliminira) dejstvieto na storitelot i se postavuva
pra{aweto {to bi se slu~ilo ako storitelot ne go prezel dejstvieto,
dali i toga{ bi nastapila posledicata. Ako posledicata bi nastapila nema
pri~nost, ako pak ne bi nastapila - pri~inosta ne postoi.
140

prirodata na zaboluvaweto negovata smrt ne bila isklu~ena i bez
ubrizuvaweto na inekcijata.
Isklu~ok od na~eloto deka dopolnitelnite pri~ini ne gi poni-
{tuvaat prethodnite pretstavuvaat slu~ite vo koi treto lice ili samata
`rtva, nezavisno od prethodnoto dejstvie na storitelot, otvori
nov kauzalen sinxir so koj se poni{tuva u~inokot na prethodnoto dejstvie.
Taka, vo slu~ajot koga liceto A mu dalo otrov na X {to treba da
deluva duri naredniot den, a liceto X zaginalo vo soobra}ajna nesre}a
(ili ne znaej}i deka e orueno izvr{ilo samoubistvo) istiot den, stanuva
zbor za prekinuvawe na kauzalnot odnos i ottamu liceto A }e
odgovara samo za obid za ubistvo. Me|utoa, ne stanuva zbor za prekinuvawe
na kauzalniot odnos dokolku liceto X zagine vo soobra}ajna nesre}a,
ottamu {to poradi zemeniot otrov lo{o se ~uvstvuval i na patot
kon bolnicata vozel prebrzo ili ako go izvr{il samoubistvoto, zatoa
{to znael deka e otruen. Vo takov slu~aj liceto A }e odgovara za podmolno
ubistvo.
So nastapuvaweto na eden podocne`en uslov pri~inskiot odnos
ne sekoga{ se prekinuva, osobeno nî ako toj uslov nastanal bez dejstvo
od strana. Taka, na primer, ako liceto A. telesno go povredi liceto X,
a poradi negova nebre`nost dojde do inficirawe na ranata i nastapi
negova smrt, inficiraweto na ranata ne doveduva do prekin na kauzalniot
odnos, me|utoa, kauzalniot odnos se prekinuva ako povredenito
namerno ja inficira ranata za da ostvari predvremeno pravo od socijalno
osiguruvawe.
Ako pak podocne`niot uslov e dejstvie na nekoe treto lice
(povredenoto lice na pat kon bolnica go pregazuva i usmrtuva nesovesen
voza~) ili nekoja elementarna nepogoda (povredenoto lice na pat
kon bolnicata go usmrtuva udar od grom), dejstvijata na tretite lica
ili takvite nastani go prekinuvaat postoe~kiot i zasnovaat sopstven
kauzalen odnos. 136
2 0 Me|utoa teorijata na ekvivalencija ima i svoi nedostatoci.
Me|u niv osobeno se izdvojuvaat:
a) Teorijata ima vo vid deka sekoja posledica pove}e pri~ini i
deka e dovolno dejstvieto na storitelot da e edan od pri~inite na posledicata.
Pritoa, se odi premnogu daleku, taka {to se zema vo vid {irok
krug na pri~ini (sekoja pri~ina) i premnogu oddale~eni pri~ini.
Na primer, kaj ubistvoto se odi premnogu daleku so toa {to za negova
pri~ina se zema ne samo istrelot od oru`jeto, tuku i negoto nabavuvawe,
pa duri i negovoto proizvodstvo. Za nea i ra|aweto na ubiecot e
pri~ina na ubistvoto. 137
b) Teorijata ima vrednost samo kako dopolnitelen metod toga{
koga pri~inata e ve}e poznata. Me|utoa, zatajuva koga toa ne e slu~aj.
136
Tahovi}, J. op. cit, str. 111-112.
137
Vidi: Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 191-195.
141

Taka, na primer, ako ne e poznato dali nekoe lekarstvo go predizvikalo
o{tetvaweto na zdravjeto, na hipoteti~koto pra{awe dali o{tetuvaweto
na zdravjeto bi nastapilo koga `rtvata ne bi go primila lekarstvoto,
odgovorot ostanuva nepoznat. Ili, ako voza~ot A go pregazil
pe{akot X koj ve}e prethodno le`el soboren na patot od voziloto
na drug voza~, po {to e utvrdena negovata smrt, teorijata na ekvivalencijata
ostanuva bespomo{na vo odgovorot na pra{aweto dali pe{akot
vo momentot na pregazuvaweto sî u{te bil `iv. Vo takvi slu~ai ne
preostanuva ni{to drugo osven primena na na~eloto in dubio pro reo i da
se zeme deka ne postoi kauzalitet.
v) Teorijata na ekvivalencija vodi kon apsurden rezultat i kaj
tn. kumulativen kauzalitet, odnosno koga posledicata e predizvikana
so pove}e ednovremeni dejstvija od koi sekoja sama za sebe e dovolna da
ja predizvika. Na primer, vo slu~ajot na ubistvoto na Julie Cezar so
23 ubodi so no`, formulata conditio sine qua non vodi kon paradoksalen
rezultat: deka site storiteli treba da odgovaraat za obid na ubistvo,
za{to dejstveijata nitu na eden od niv ne e pri~ina na smrtta. So drugi
zborovi, site 23 ubodi mo`at da se isklu~at vo mislite, a posledicata
da ne bide otstraneta.
g) Formulata conditio sine qua non se sre}ava so pote{kotii i kaj
hipoteti~kiot kauzalitet koj operira so nastani {to realno ne vlijaele
na opredelena posledica, me|utoa bi ja predizvikale dokolku taa
ne nastanala poradi deluvaweto na druga pri~ina. Taka, se doa|a do
neprifatlivi rezultati koga, na primer, storitelot na eutanazija ili
ubistvo na osudenik na smrt bi se branel so toa deka istata posledica
bi nastanala i toga{ koga toj ne bi ja ubil `rtvata.
Ne navleguvaj}i vo natamo{na podrobna eksplikacija na navedenite
teorii, od koi sekoja ima i odredeni nedostatoci, 138 na{ stav e
deka najblisku do realnosta i mo`nosta od prakti~en pridones vo re-
{avawe na pra{aweto {to ovde se postavuva, sepak go nudi teorijata
na ekvivalencijata. 139
3. Pri~inosta kaj krivi~nite dela na propu{tawe. Vo teorijata
postoi spor okolu pra{aweto dali kaj krivi~nite dela na nestoruvawe
(i toa samo nepravite dela na nestoruvawe, za{to samo tie vo
svoeto zakonskoto bite sodr`at posledica) mo`e da se govori za
pri~inost, t.e. dali nestoruvaweto mo`e da se smeta kako pri~ina za
nastanuavawe na posledicata. Ovde vsu{nost, se postavuva pra{aweto
dali voop{to mo`e so nestoruvawe bilo {to da se predizvika, za{to
ex nihilo nihil fit (od ni{to ne nastanuva ni{to). Pri~inata kako ne{to
{to î, kako kategorija na bitieto, podrazbira nekoj izvor na energija
138
Za nekoi od tie nedostatoci, vidi: Horvati} - Novoselac, op. cit. str.
193-198.
139
Taka: Tahovi}, J, op. cit. str. 111, Ba~i}, F. op. cit, str. 181. Proevski, V.
op. cit. str. 184. Poinaku: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 144-147.
142

koj deluva vo realniot svet (causa efficiens), za toa te{ko mo`e da se
zboruva kaj nestoruvaweto. Storitelot na krivi~noto delo so propu-
{tawe ne se kaznuva, zatoa {to ja predizvikal posledicata, tuku zatoa
{to ne ja otstranil. 140 Me|utoa, i pokraj toa, postarata teorija se obiduva{e
kaj nestoruvaweto da pronajde vistinska pri~ina. Taka, do polovinata
na XIX vek se smeta{e deka kaj ovie dela pri~inosta se nao|a
nadvor od propu{taweto i deka kaj niv kaznivosta ne se zasnova na postoeweto
na pri~inosta, tuku na postoeweto na protivpravnosta. Podocna
zapo~nuva nau~na obrabotka na pri~inosta kaj ovie dela od {to
proizlegoa pove}e razli~ni teorii.
1 0 Taka, spored teorijata na drugoto dejstvie (aluid agere), se
smeta deka propu{taweto ne mo`e da bide pri~ina, tuku samo aktivnosta
{to ~ovekot ja manifestira so propu{taweto na dejstvieto so koja
bi mo`elo da se spre~i nastanuvaweto na posledicata. Taka, kaj krivi-
~noto delo neuka`uvawe pomo{ na lice povredeno vo soobra}ajna nezgoda
od ~l. 301 KZ, pri~inata ne bi se nao|a vo neuka`uvaweto na pomo{ta,
tuku vo oddale~uvaweto od mestoto, ili vo ladnokrvnoto posmatrawe
na nastanot.
2 0 Spored teorijata za prethodnoto dejstvie, pri~inata ne se
nao|a vo propu{taweto, tuku vo dejstvieto na prezemaweto na obvrkata
na storuvawe: pri~ina e dejstvieto koe mu prethodelo na propu-
{taweto so koe so koe nekoe lice se obvrzalo na nekoe storuvawe, a
koe mo`e da go spre~i nastapuvaweto na posledicata, na primer, prezemaweto
na dogovornata obvrska za neguvawe na bolniot.
3 0 Teorijata na interferencija poa|a od toa deka pri~inata se
sostoi vo samoto propu{tawe. Imeno, vo momentot koga se javuva
potrebata za storuvawe kaj storitelot na deloto se javuvaat dva nagoni:
prviot, da se spre~i nastanuvaweto na posledicata (koj poteknuva
od svesta za dol`nosta i go tera storitelot na opredeleno storuvawe),
i vtoriot, koj go potisnuva prviot nagon i ovozmo`uva da dojde do propu{atweto
i nastapuvawe na posledicata. Toa potisnuvawe na nagonot
se javuva kako psihi~ka pri~ina na posledicata. Vo sudirot na sprotivnite
nagoni (interferencija na nagonite), nadvladuva nagonot za
propu{tawe (vozdr`uvawe, nestoruvawe) koj go ovozmo`uva nastapuvaweto
na posledicata na konkretnoto krivi~noto delo.
4 0 Spored teorijata na zakonska fikcija, propu{taweto ne
mo`e da bide pri~ina za nastanuvawe na posledicata, za{to so toa ne
mo`e da se ostvari nikakva posledica vo nadvore{niot svet. So ogled
deka kaj propu{taweto ne postoi pri~inost, toa pretstavuva zakonska
fikcija, za{to postoi obvrska na storuvawe, pa spored toa propu{taweto
e protivpravno i kaznivo.
5 0 Vo sovremenoto krivi~no pravo najzastapena e teorijatata na
pravna pri~inost spored koja propu{taweto e pri~ina vo slu~aite
140
Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 198.
143

koga postoi pravna obvrska na storuvawe, t.e. na spre~uvawe na posledicata.
Taa obvrska postavuva barawe da se prekine prirodniot tek
na nastanite, t.e. da se prese~e kauzalniot sinxir koj zakonomerno
vodi kon posledicata. Nakratko, propu{taweto se javuva kako pri~ina:
a) ako postoela obvrska (dol`nost) za storuvawe, b) ako bilo mo`no
da se prezeme dejstvieto so koe bi se spre~ilo nastapuvaweto na
posledicata, i v) ako so takvoto dejstvie navistina mo`elo da se spre-
~i nastapuvaweto na posledicata. Ako se ispolneti ovie uslovi, toga{
mo`e da se zboruva deka propu{taweto na liceto dol`no na storuvawe
e navistina pri~ina na posledicata od gledi{te na krivi~noto
zakonodavstvo (pravna pri~inost), iako nepostoi pri~inost vo prirodna
smisla na zborot. 141 Takvata dol`nost proizleguva od posebnite
propisi i e potvrdena vo ~l. 29 KZ.
6 0 Vo sovremenoto krivi~no pravo se sre}ava i teorijata na
hipoteti~ki kauzalitet. Kaj nepravite krivi~ni dela na nestoruvawe
e mo`en samo hipoteti~ki kauzalitet, t.e. mo`e samo da se tvrdi deka
propu{taweto i posledicata se zakonito povrzani toga{ koga dol`noto
povedenie bi ja otstranilo posledicata. Na toj na~in na ova
podra~je se primenuva formulata conditio sine qua non, me|utoa vo ne{to
vidoizmeneta varijanta: ne kako hipoteti~ka postapka na eliminacija
na vistinski prezemenoto dejstvo, tuku kako hipoteti~ka postapka na
dodavawe na propu{tenoto dejstvie. Ovde se postavuva pra{aweto {to
bi se slu~ilo koga bi bilo prezemeno dol`noto dejstvie, pa ako se
utvrdi deka vo toj slu~aj posledicata nema da nastane, toga{ taa }e mu
se presmeta na storitelot, a ako posledicata sepak bi nastanala, taa
nema da mu se presmeta. Taka vo primerot so majkata koja go usmrtuva
svoeto dete na toj na~in {to ne mu dava hrana, "pri~inosta" }e postoi
ako deteto bi ostanalo `ivo, a ne postoi ako vo toj slu~aj deteto bi
umrelo. 142
III. PROTIVPRAVNOST (DEJSTVIETO KAKO PROTIVNOST NA
ZAKONSKA NORMA)
Materijalnite elementi na krivi~noto delo (dejstvieto, posledicata
i pri~inskiot odnos) go odreduvaat krivi~noto delo vo prirodna
smisla. Od ova gledi{te, krivi~noto delo se pojavuva kako predizvikuvawe
na posledica so ~ovekovo povedenie. Me|utoa, za da mo`e da
se ka`e deka edno ~ovekovo povedenie ima karakter na krivi~no delo,
potrebno e toa da bide i protivpravno.
141
Tahovi}, J. op. cit. str. 113.
142
Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 199.
144

1. POIM I ZNA^EWE NA PROTIVPRAVNOSTA
1. Poim na protivpravnost i utvrduvawe na protivpravnosta.
Napred vidovme deka protivpravnosta pretstavuva op{t i osnoven
element na krivi~noto delo i deka bez prisustvo na protivpravnost ne
postoi nitu krivi~no delo. Toa e i razbirlivo so ogled deka
krivi~noto delo se pojavuva kako povedenie so koe se povreduva pravniot
poredok. A tokmu ova protivnost na krivi~noto delo na pravoto
se ozna~uva kako protivpravnost, nedopu{tenost, protivnost na zakonot,
nepravo. Toa ottamu {to, za postoeweto na krivi~no delo ne e dovolno
samo odredeno povedenie na ~ovekot, tuku takvoto povedenie da
mu se protivi na odredena norma od zakonot, za{to nitu edno povedenie
ne mo`e da mu bide prefrleno na negoviot storitel ako vo zakonot
ne e predvideno kako krivi~no delo. Ovaa protivnost na povedenieto
na normata sodr`ana vo pravoto, vo zakonot e protivpravnost.
Krivi~niot zakonik ne sodr`i op{ta odredba za protivpravnosta:
ne ja opredeluva (definira) protivpravnosta, nitu ja vnesuva vo
zakonskite bitija na oddelni krivi~ni dela. So samoto toa {to se predvideni
vo zakonot kako krivi~ni dela, tie se protivpravni, a kako
{to }e vidime podocna i op{testveno opasni dela. Vo takvi slu~ai, sî
dodeka ne se doka`e sprotivnoto, postoi pretpostavka deka odnosnoto
delo e protivpravno (soborliva pravna pretpostavka). Ottamu, sudot
nema pravo da ispituva dali edno povedenie {to e odredeno kako krivi~no
delo e protivpravno (i op{testveno opasno). 143
Me|utoa, toa ne zna~i deka ne postojat zakonski bitija vo koi
ovoj element ne e posebno nazna~en (pretstavuva posebno obele`je na
zakonskoto bitie na krivi~noto delo). Toa se pravi taka {to vo odredeni
zakonski bitija se vnesuvaat zborovite, kako na primer, protivpravno,
na protivpraven na~in (~l. 140 i 388 KZ), neovlasteno (~l.
145, 148, 150, 151, 152, 215), protivzakonito (~l. 146, 343, 347, 359 KZ).
Vo takvi slu~ai sudot ima posebna obvrska da go utvrduva postoeweto
na ovoj element, odnosno dali edno dejstvie e protivpravno ili dopu-
{teno. Za vakvite slu~ai zna~ajno e i toa deka, protivpravnosta kako
poseben element na krivi~noto delo, mora da bide opfatena so umislata
na storitelot na krivi~nite dela
2. Protivpravnost ili formalna strana na protivpravnosta e
sprotivstavuvawe na pravoto, na negovite prohibitivni i imperativni
normi. Protivpravnosta e element {to na edno povedenie mu dava
karakter na nepravo: protivpravno e ona ~ovekovo povedenie so koe se
naru{uva opredelena pravna norma. Velime se naru{uva, za{to normi-
143
Protivpravnosta kako op{t element na krivi~noto delo (ottamu
{to ne e posebno obele`je na krivi~noto delo), sekoga{ se pretpostavuva,
dokolku ne se utvrdi deka postoi nekoja osnova {to ja isklu~uva (nekoja norma
{to vo dadniot slu~aj toa povedenie go opravduva).
145

te se naru{uvaat (prekr{uvaat), tie nemo`at da se povredat ili da se
zagrozat - mo`e da se povredi ili zagrozi samo objektot na za{tita,
odnosno objektot na dejstvieto koe se za{tituva so odredeni normi.
Spored toa, protivpravno (nedopu{teno, protivzakonito, protivno na
pravoto, nepravo) e ona ~ovekovo povedenie koe mu e sprotivno na normite
na pravniot poredok, a vo krivi~noto zakonodavstvo - ona povedenie
so koe se ostvaruva zakonskoto bitie na edno krivi~no delo, dokolku
vo konkretniot slu~aj ne postoi nekoja permisivna (dozvoluva~ka)
norma {to toa povedenie go pravi dopu{teno i ottamu se javuva kako
osnova {to ja isklu~uva protivpravnosta. Pritoa, treba da se znae
deka normite ne mora izre~no da bidat formulirani vo krivi~niot
zakonik, tuku, dokolku vo KZ e odredena krivi~na sankcija za nivnoto
naru{uvawe, mo`at da bidat sostaven del na dru|ite granki na pravoto
ili da mu pripa|aat na celokupniot praven sistem na edna dr`ava.
Taka, na primer, vo slu~ajot na krivi~noto delo nepla}awe izdr{ka od
~l. 202 KZ poradi povreda na norma od oblasta na gra|anskoto pravo.
3. Subjektivni elementi na protivpravnosta. Ocenata za
protivpravnosta sekoga{ se odnesuva na deloto, a ne na storitelot,
odnosno negoviot stav za nedopu{tenosta na deloto, za{to deloto e vo
sprotivnost so pravniot poredok. Ottuka, protivpravnosta kako odnos
me|u povedenieto i normite na pravniot poredok se ocenuva na objektiven
na~in: so stavawe na povedenieto na ~ovekot vo relacija so pravnite
normi se dava ocenka dali toa e vo soglasnost (dopu{teno) ili
ne e vo soglasnost (nedopu{teno, protivpravno) so normite na pravniot
poredok. Me|utoa, toa ne zna~i deka protivpravnosta ne mo`e da
opfati i odredeni subjektivni elementi. Toa e naj~est slu~aj, koga vo
samoto zakonsko bitie na krivi~noto delo e vnesen elementot na protivpravnosta
na ~ovekovoto povedenie. Takvi subjektivni momenti se
tendenciite, namerite, celta i sl. Taka, na primer, kaj krivi~nite
dela falsifikuvawe pari od ~l. 268 KZ i kra`ba od ~l. 235 KZ, namerata
go odreduva nivnoto nepravo, kaj krivi~noto delo davawe la`en
iskaz od ~l 367 KZ, subjektiven element na protivpravnosta e storitelot
da znae deka la`no prijavuva drugo lice kako izvr{itel na krivi~no
delo, itn.
4. Materijalnata strana na protivpravnosta e op{testvenata
opasnost. Taa uka`uva na pri~inite poradi koi edno ~ovekovo povedenie
e zabraneto (so prohibitivna norma), a drugo obvrzuva~ko, zadol`itelno
(so imperativna norma). Povedenijata koi se vo soglasnost
so normite se op{testveno korisni dela. Sprotivno, povedenijata
koi se protivni so normite i pravoto se op{testveno opasni. Op{testveno
opasno e ona povedenie na ~ovekot {to, dokolku bide ostvareno
kako odredeno storuvawe (protivno na prohibitivna norma se pravi
ne{to {to e zabraneto) ili propu{tawe (protivno na imperativna
norma se propu{ta ne{to da se pravi), spored ocena na zakonodavecot
mo`e da bide {tetno za dobrata, odnosite, vrednostite i interesite
146

{to opredeleno op{testvo nastojuva da gi za{titi od izvesen napad.
Nakratko, protivpravnosta i op{testvenata opasnost se samo dve
strani na eden poim, poim ~ija{to forma e izrazena kako protivpravnost
(naru{uvawe na normite), a sodr`inata kako op{testvena opasnost
na povedenieto na ~ovekot (povreda ili zagrozuvawe na objektot
na dejstvieto vo koj e materijaliziran objektot na za{tita, odnosno
dobrata, vrednostite, odnosite i interesite {to se za{tituvaat so tie
normi). Toa e poim vo koj e izrazeno edinstvo na formata i sodr`inata,
za{to, sprotivstavuvaweto na normite od zakonskoto bitie, ne
zna~i ni{to drugo, tuku povreda ili zagrozuvawe na objektot na dejstvieto,
a ottamu na pravoto dobro. Spored toa, koga zboruvame deka
edno ~ovekovo povedenie e protivpravno, ednovremeno ja imame vo vid
i negovata sodr`ina, odnosno deka toa e, op{testveno opasno povedenie.
Toa vo prv red ottamu, {to po pravilo, sekoe povedenie {to e
op{testveno opasno ednovremeno e i protivpravno, i obratno, sekoe
protivpravo povedenie e, ili treba da bide i op{testveno opasno.
5. Odnos na op{testvenata opasnost i protivpravnosta. Napred
vidovme deka protivpravno mo`e da bide samo ona povedenie {to mu
odgovara na zakonskiot opis na odredeno krivi~no delo. Toa zna~i,
deka edno dejstvie, ottamu {to e op{testveno opasno e predvideno
kako krivi~no delo, na primer, ubistvo, siluvawe, kra`ba itn.
Me|utoa, mo`ni se situacii koga vo op{testvoto se pojavile novi
op{testveno opasni dela {to sî u{te ne se inkriminirani, ili obratno,
situacii koga vo krivi~niot zakonik se inkriminirani dela koi
poradi izmenetite op{testveno ekonomski i kulturni priliki prestanale
da bidat op{testveno opasni. Vo tie slu~ai postoi sudir (konflikt)
me|u protivpravnosta i op{testvenata opasnost.
Takov e, slu~aj, na primer, postoi koga edno povedenie koe bilo
op{testveno opasno i protivpravno pri donesuvaweto na krivi~niot
zakonik, so tekot na vremeto prestanalo da bide op{testveno opasno.
Vo ovie slu~ai se smeta deka krivi~noto delo postoi se dodeka zakonodavecot
ne go ukine (dekriminalizira) kako krivi~no delo.
Osven toa, `ivotot mo`e da se slu~i nekoe povedenie koe porano
ne bilo op{testveno opasno da dobie zna~ewe na op{testveno opasno
delo (novo op{testveno opasno delo {to sî u{te ne e pravno regulirano,
{to ne e inkriminirano vo KZ kako krivi~no delo). Vo ovie
slu~ai se smeta deka krivi~noto delo ne postoi, za{to za negovoto postoewe
e neophodna formalna protivpravnost (naprosto, edno dejstvie
ne mo`e da bide protivpravno se dodeka ne postoi norma kako konstrukcija
na zakonskoto bitie na toa delo vo krivi~niot zakonik), a ne
samo negovata materijalna protivpravnost.
6. Stepenuvawe na materijalnata strana na protivpravnosta.
Op{testveno opasno e ona krivi~no delo {to e opasno za opredeleno
op{testvo vo opredeleno vreme, {to zna~i deka ocenata za toa {to se
smeta za op{testveno opasno zavisi od materijalnite uslovi na
147

`ivotot i potrebite na edno konkretno op{testvo na opredelen stepen
od negoviot razvoj. Takvata opasnost koja ja opredeluva zakonodavecot
144 e supstrat na sekoe krivi~no delo, ili vo sekoe zakonsko bitie
na krivi~no delo e sodr`ana odredena opasnost od povreda ili zagrozuvawe
na odredeni objekti na dejstvie vo koi e materijaliziran
objektot na za{tita (pravnoto dobro). Taa opasnost e pogodna za stepenuvawe,
ottamu {to so ogled na razli~noto socijalno zna~ewe na odredeni
povedenija, taa ne mo`e da bide ista kaj razli~ni krivi~ni dela
(na primer, kaj ubistvo, siluvawe, telesna povreda), nitu pak, od druga
strana, pri konkretnoto ostvaruvawe na zakonskoto bitie na edno isto
delo (edno delo, na primer, kaj ubistvoto, vo svoeto konkretno ostvaruvawe
mo`e da ima razli~en intenzitet na op{testvena opasnost).
Nasproti toa, protivpravnosta ne mo`e da se stepnuva, ottamu
{to go izrazuva odnosot povedenie - norma: so edno povedenie normata
mo`e da se naru{i ili da ne se naru{i i ni{to pove}e od toa. A dali
so toa povedenie, ne{to {to e za{titeno, e ili mo`e da bide pove}e
ili pomalku povredeno ili zagrozeno, mo`e da se oceni samo so navleguvawe
vo materijalnata strana na protivpravnosta, so navleguvawe vo
sodr`inata na ona {to se za{tituva. Ottamu, mo`e da se ka`e deka ako
op{testvenata opasnost na edno povedenie padne pod opredeleno nivo,
iako so toa povedenie doa|a do celosno ostvaruvawe na zakonskoto bitie
na edno krivi~no delo, ne se raboti za krivi~no delo. Deloto {to
vo smisla na krivi~noto pravo e od malo zna~ewe (od nezna~itelna
op{testvena opasnost), ne e ve}e krivi~no delo za{to ne e protivpravno.
Takvite situacii na~elno gi re{ava ~l 8 KZ, soglasno kriminalnopoliti~kata
opredeleba deka krivi~nite sankcii se poslednoto
sredstvo (ultima ratio) so ~ija pomo{ op{testvoto se bori protiv op{-
testveno opasnite dela i spored formulata de minimis non iudicat praetor
(sudijata ne sudi za sitnici). Nakratko, smislata na ~l. 8 KZ e da mo-
`at kako krivi~i dela da se ozna~at samo op{testveno opasnite dela.
Pritoa, zna~ajno e deka kaj sekoe krivi~no delo op{testvenata opasnost
mo`e da padne pod nivoto pod koe toa ve}e ne mo`e da se smeta za
krivi~no delo, a toa zna~i deka kaj nitu edno krivi~no delo ne mo`e
odnapred da se isku~i primenata na ~l. 8 KZ. Taka, delo od malo zna-
144
Koga zakonodavecot go vr{i stepenuvaweto, toj poa|a od procenkata
na op{testvenoto zna~ewe na dobrata vo sistemot na drugite dobra i od
apstraktnata procenka na mo`niot obem i prose~en intenzitet na posledicata,
dodeka sudot go utvrduva obemot i intenzitetot na sekoe krivi~no delo vo
konkretniot slu~aj, t.e. negovata stvarna op{testvena opasnost. So stepenuvaweto
na op{etstvenata opasnost se odreduva te`inata na krivi~noto delo.
Dokolku krivi~noto delo e pove}e opasno, dotolku e pote{ko i obratno. Za
najte{kite dela se predviduva i najte`ok vid kazna. Spored toa, intenzitetot
na op{testvenaat opasnost na krivi~noto delo go dobiva svojot izraz vo te-
`inata na kaznata spored vidot i merata." Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 114.
148

~ewe mo`e da bide i razbojni{tvoto kaj koe, na primer, so primena na
sila na nekoe dete mu e odzemen sladoledot ili odgleduvawe na edno
steblo marihuana (vo saksija) za sopstveni potrebi, za{to toga{ e
isklu~ena zloupotrebata na opojni drogi so proizvodstvo soglasno ~l.
215 KZ.
Za celosno rabirawe na stepenuvaweto na op{etstvenata opasnost
va`no e da se istakne i razlikata me|u kvalificirani i priviligirani
krivi~ni dela. Imeno, pri toa stepenuvawe zakonodavecot
poa|a od tipi~i slu~ai na oddelni povedenija koi imaat odreden stepen
na op{testvena opasnost. Tokmu poradi toj stepen na op{testvena
opasnost na takvite povedenija, zakonodavecot i gi opredeluva kako
krivi~i dela. Ovde stanuva zbor za opredeluvawe na op{testvenata
opasnost utvrdena spored osnovnite elementi koi se narekuvaat bitni
elementi (obele`ja) na bitieto krivi~noto delo.
Me|utoa, zakonodavecot ~estopati predviduva deka vo slu~aj na
konkretnoto ostvaruvawe na opredeleni zakonski bitija na krivi~ni
dela mo`e da se raboti za pogolem stepen na op{testvena opasnost od
prose~niot tipi~en slu~aj. Za niv zakonodavecot predviduva kvalificirani
(pote{ki) oblici na oddelni krivi~ni dela. Toj, isto taka,
predviduva deka vo slu~aj na konkretnoto ostvaruvawe na opredeleni
zakonski bitija na krivi~ni dela mo`e da se raboti za pomal stepen na
op{testvena opasnost od prose~niot tipi~en slu~aj. Za niv zakonodavecot
previduva privilegirani (polesni) oblici na oddelni krivi-
~ni dela. Vo ovie slu~ai stanuva zbor za opredeluvawe na op{testvenaat
opasnost utvrdena spored dopolnitelni elementi (obele`ja) na
bitieto na krivi~noto delo.
Za razlika od ~l. 8 KZ, kaj kvalificiranite i priviligiranite
krivi~ni dela, ocenkata na nivnata op{testvena opasnost se dvi`i vo
ramkite na onoj intenzitet {to spored stavot na zakonodavecot e
uslov za nivno postoewe kako krivi~ni dela.
2. OSNOVI ZA ISKLU^UVAWE NA PROTIVPRAVNOSTA
1. Napred spomnavme deka vo konkretnata realizacija na zakonskoto
bitie na nekoe delo mo`e da se javi nekoja osnova za isklu~uvawe
na protivpravnosta. Taka, na primer, ako edno lice ubie drugo, so
toa go ostvarilo krivi~noto delo ubistvo, me|utoa negovoto dejstvie
nema da bide protivpravno ako e storeno vo nu`na odbrana, za{to nu-
`nata odbrana e eden od tie osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta.
Ili poinaku, edno dejstvie e protivpravno dokolku pretstavuva
ostvaruvawe na zakonskoto bitie na deloto i dokolku ne postoi nekoja
osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta.
2. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta se vsu{nost, onie
okolnosti poradi ~ie dejstvo ne e protivpravno povreduvaweto ili zagrozuvaweto
na objetot na dejstvieto vo koe e materijalizirano pra-
149

vnoto dobro so ostvaruvaweto na zakonskoto bitie na edno delo. Vo nivno
prisustvo, ostvaruvaweto na zakonskoto bitie ja gubi op{testvenata
opasnost, svojot op{testveno opasen karakter vo odnos na pravnoto
dobro opfateno so zakonskoto bitie. Ili, kako {to toa ubavo go
veli Ba~i}, toa se vo krivi~noto pravo izre~no priznaeni, ili od krivi~noto
pravo, vo ramkite na negovata za{titno-preventivna funkcija,
uva`uvani normi od drugi pravni oblasti, so koi vo konkreteniot
slu~aj se opravduva edno povedenie {to, inaku, so normata na zakonskoto
bitie na nekoe krivi~no delo e proglaseno za zabraneto. Tuka se
raboti za posebni normi so ~ija sila se dopu{ta ne{to, {to inaku so
normite sodr`ani vo zakonskite bitija na krivi~nite dela e zabraneto.
Isklu~uvaweto na protivpravnosta zna~i deka edno dejstvie so koe
e ostvareno zakonskoto bitie na deloto e opravdano so deluvaweto na
druga pravna norma, koja takvoto dejstvie go dopu{ta, a ponekoga{ i go
bara, pa toa vo tie uslovi ne pretstavuva op{testveno opasno delo.
Sekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta se zasnova vrz edna
takva posebna norma. Tie normi ponekoga{ tokmu i nalagaat prezemawe
dejnosti {to formalno pretstavuvaat ostvaruvawe na zakonskoto
bitie na krivi~noto delo, a po~esto gi dozvoluvaat, opravduvaat. Seto
toa na takvite dela mu go odzema karakterot na op{testveno opasni
dela. 145 3. Osnovite za isklu~uvawe na protivpravnosta se delat vo tri
grupi: 1 0 osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta istaknati vo Op{-
tiot del na krivi~niot zakonik, 2 0 osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta
navedeni vo Posebniot del na krivi~niot zakonik i 3 0
osnovi na protivpravnosta nadvor od krivi~nito zakonik.
2.1. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta od op[tiot del na
krivi~niot zakonik
Osnovite za isklu~uvawe na protivpravnosta istaknati vo
Op{tiot del na Krivi~niot zakonik se okolnostite izre~no navedeni
kako: a) delo od malo zna~ewe, b) nu`na odbrana i v) krajna nu`da. Toa
se op{ti osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta, ottamu {to pri
nivno postoewe ne postoi krivi~noto delo, iako postojat site elementi
od zakonskoto bitie na edno takvo delo. Vo ovie slu~ai sudot donesuva
osloboditelna presuda zaradi nepostoewe na krivi~no delo.
a) Delo od malo zna~ewe
1. Poim na delo od malo zna~ewe. Napred vidovme deka sudot
nema pravo da ispituva dali edno povedenie {to e odredeno kako krivi~no
delo e protivpravno i op{testveno opasno. Toj ne mo`e da mu ja
145
Ba~i}, F. op. cit. str. 202.
150

negira op{testvenata opasnost na nitu edno krivi~no delo. Me|utoa,
sudot vo sekoj konkreten slu~aj e ovlasten da ceni dali odredeno povedenie
{to mu odgovara na zakonskoto bitie na edno krivi~no delo go
ima dostignato intenzitetot na op{testvena opasnost {to e potreben
za postoewe na krivi~noto delo. 146 Toa proizleguva ottamu {to zakonskoto
bitie na nekoe delo, za da bide krivi~no delo, pri negovata konkretna
realizacija, mora da dostigne odreden intenzitet na povreda na
za{titenoto dobro. Ottamu, ocenuvaj}i ja op{testvenata opasnost
koja edno delo ja ima vo konkretniot slu~aj, sudot mo`e da najde deka,
so ogled na site okolnosti pod koi e izvr{eno, storenoto delo vo dadeniot
slu~aj vo sebe ne sodr`i dovolen intenzitet na op{testvena opasnost
za da mo`e da se smeta kako krivi~no delo. 147 Vo vakvi slu~ai, deloto
gi ima site obele`ja na krivi~no delo predvideno vo zakonot, no
toa samoto e od nezna~itelna op{testvena opasnost (go nema neophodniot
stepen na op{testvena opasnost za edno povedenie da mo`e da se
smeta za krivi~no delo). Vo vakvite slu~ai zakonot go ovlastil sudot
da mo`e da donese odluka deka ne postoi krivi~no delo, iako toa gi
ima site obele`ja na krivi~no delo odredeni vo zakonot. Ova ovlastuvawe
e dadeno vo ~l. 8 st. 1 KZ kade se veli "Ne e krivi~no delo ona
delo {to, iako sodr`i obele`ja na krivi~no delo pretstavuva delo od
malo zna~ewe poradi otsustvoto ili nezna~itelnosta na {tetnite posledici
i niskiot stepen na krivi~nata odgovornost na storitelot."
Na toj na~in samiot zakonodavec pretposatvuva deka mo`e da dojde do
nevoedna~enost me|u op{testvenata opasnost, kako materijalen element,
i protivpravnosta kako formalen element na krivi~noto delo, i
taa nevoedna~enost sosema opravdano ja re{ava preku voop{tena formulacija
so koja uka`uva na dolnite granicite pod koi edno konkretno
delo go gubi karakterot na op{testveno opasno delo, a so samoto toa i
na krivi~no delo. 148
146
Na sudot ne mu e dozvoleno da rasprava dali na primer kra`bata e
op{testveno opasno delo ili ne, za{to toa ve}e go storil zakonodavecot so
nejzinoto pomestuvawe me|u krivi~nite dela (so nejzinoto vnesuvawe vo krivi~niot
zakonik). Me|utoa, ona {to sudot mora da go utvrduva e stepenot na
op{testvenata opasnost na sekoja konkretno izvr{ena kra`ba.
147
"Treba sekoga{ da se ima vo vid deka sudot vo takvi slu~ai ne ja
ceni op{testvenata opasnost na krivi~noto delo kako takvo, tuku samo op{testvenata
opasnost na oddelniot slu~aj na toa krivi~no delo koj e predmet na
rasprava." Tahovi}, J. op. cit. str. 121.
148
Vo ovaa smisla i vo ~l. 146 ZKP se veli: "Javniot obvinitel ne e
dol`en da prezeme krivi~no gonewe, odnosno mo`e da se otka`e od goneweto
ako: 1. Vo Krivi~niot zakonik e utvrdeno deka sudot mo`e storitelot na krivi~no
delo da go oslobodi od kazna i javniot obvinitel so ogled na konkretnite
okolnosti na slu~ajot oceni deka samata presuda bez krivi~na sankcija
ne e potrebna, 2. Vo Krivi~niot zakonik za krivi~noto delo e propi{ana ka-
151

Kako takvi, mo`at da se javat, na primer, slednite slu~ai: koga
nekoj mu odzema na drug cigara ili hemisko penkalo za da pribavi
protivpravna imotna korist, vr{i krivi~no delo kra`ba ili istoto
lice nao|a na ulica eden dinar i so toa {to go prisvojuva, vr{i krivi-
~no delo zatajuvawe. Vo navedenite primeri, iako dejstvieto na storitelot
gi sodr`i site obele`ja na navedenite dela od ~l. 235 i 239
KZ, ne mo`e da bide kazneto, za{to ne postoi opp{testvena opasnot
na tie dela: nivnata op{testvena opasnost se spu{tila pod minimumot
(pod dolnata granica) za postoewe na krivi~no delo, a so toa i pod
granicite vo koi negovoto kaznuvawe bi imalo kakva i da e smisla.
Spored svoeto krivi~nopravno dejstvo deloto od malo zna~ewe
e osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta ottamu {to so formalnoto
ostvaruvawe na nekoe zakonsko bitie e realizirano bagatelno, sitno
povreduvawe na za{titenoto dobro koe e od malo op{etstveno zna~ewe
so {to se gubi smislata na samata inkriminacija za toa delo. So
ogled na toa deloto od malo zna~ewe se razlikuva od ostanatite osnovi
za isklu~uvawe na protivpravnosta kaj koi se raboti za posebni normi
{to {to go isklu~uvaat va`eweto na normata sodr`ana vo zakonskoto
bitie na krivi~noto delo. Naprosto, dokolku se ispolneti odredeni
uslovi, protivpravnosta ovde se negira na planot na samoto zakonsko
bitie na deloto. 149
2. Uslovi za postoewe na delo od malo zna~ewe. Za da mo`e da se
zboruva za delo od malo zna~ewe kako osnova za isklu~uvawe na protivpravosta,
treba kumulativno da se ispolneti dva uslovi {to se
utvrduvaat vo sekoja konkretna situacija. Tie uslovi se da se raboti
za: 1 0 posledica {to e otsutna ili nezna~itelna, i 2 0 nizok stepen na
krivi~na odgovornost.
1 0 Otsutnot ili nezna~itelnost na {tetnite posledici. Kako
delo od malo zna~ewe mo`e da se javi koe i da e krivi~no delo so ogled
na toa deka sekoe delo ja poseduva mo`nosta negovata apstraktna
op{etstvenata opasnost da se stepenuva i pri negovoto izvr{uvawe vo
konkretniot slu~aj da se pojavi so otsutnost ili nezna~itelnost na
{tetni posledici. Me|utoa, so novlata od 2004 godina, zakonodavecot
izre~no go go ograni~il krugot na zakonskite bitija ~ie so ostvaruvawe
mo`e da se pojavi delo od malo zna~ewe. Imeno, isklu~eni se pote-
{kite dela za koi e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda nad tri gozna
ili kazna zatvor do tri godini, a osomni~eniot poradi vistinsko kaewe
go spre~il nastanuvaweto na {tetnite posledici ili ja nadomestil seta {teta,
i javniot obvinitel so ogled na konkretnite okolnosti na slu~ajot oceni
deka krivi~nata sankcija ne bi bila osnovana."
149
"Vo vakvi slu~ai se zama deka nema krivi~no delo za{to ja nema
op{testvena opasnost pa so samoto toa ni materijalnata sodr`ina na protivpravnosta.
Ako toa se utvrdi na glavniot pretres, se donesuva osloboditelna
presuda poradi nepostoewe na krivi~no delo." Tahovi}, J. op. cit. str. 121.
152

dini. So drugi zborovi negovata kazna doa|a predid samo za polesni
dela: za dela koi se zakaneta so pari~na kazna ili kazna li{uvaw od
sloboda do tri godini (~l. 8 st. 2 KZ).
2 0 Nizok stepen na krivi~nata odgovornost. Za ocenata dali se
raboti za delo od malo zna~ewe va`na uloga ima stepenot na krivi-
~nata odgovornost na storitelot na deloto, {to }e re~e site subjektivni
okolnosti na krivi~noto delo (presmetlivosta, vinata, motivite,
namerite, likot na storitelot). Pritoa, se razbira, ne smee da se izgubi
od vid deka za taa oceka, pokraj otsutnosta ili nezna~itelnosta na
{tetnite posledici i subjektivnite okolnosti na deloto, zna~ajna
uloga ostvaruvaat i objektivni okolnosti vrz ~ija osnova mo`e da se
zaklu~i deka izvr{enoto delo gi ispolnuva navedenite uslovi. Ovde
spa|aat vremeto i mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, sredstvoto
so koe krivi~noto delo e izvr{eno kako i na~inot na izvr{uvaweto
i prilikite vo koi e storeno deloto.
Pritoa, vo teorijata e dominantno stojali{teto deka za ocena
na maloto zna~ewe na deloto treba da se imaat predvid site okolnosti
od subjektivna i objektivna priroda koi postoele vo vreme na izvr{uvaweto
na deloto, a ne i onie koi nastanale po negovoto izvr{uvawe.
Taka, okolnostite kako {to se otstranuvawe na posledicite, nadomest
na {tetata, vra}awe na predmetite, izvinuvawe i sl., ne mo`at da bidat
od zna~ewe za utvrduvaweto na faktot deka deloto e od malo zna~ewe,
me|utoa mo`at da vlijaat na odmeruvaweto na kaznata. 150 Otstapuvawe
od ova pravilo mo`e da postoi vo odnos na okolnosta spre~uvawe
na nastanuvawe na posledicata. Dejstvoto na ovaa okolnost ne e bez
zna~ewe za postoeweto na op{testvenata opasnost, za{to tokmu so
prezemaweto na takvata dejnost ~esto se ostvaruva prviot uslov na
ovoj institut. 151 b) Nu`na odbrana (sudir na pravo i nepravo)
1. Poim i praven osnov na nu`nata odbrana. Nu`na odbrana e
onaa odbrana {to e neophodno potrebna storitelot da odbie od sebe
ili od drug, istovremen protivpraven napad (~l. 9. st. 2 KZ). Takov e,
na primer, slu~ajot koga nekoj vo odbrana na svojot `ivot go ubiva napa|a~ot.
Ovde se raboti za situacii koga eden protivpraven napad se
odbiva na na~in {to zna~i ostvaruvawe na zakonskoto bitie na krivi-
~no delo. Me|utoa, toa krivi~no delo ne postoi dokolku pri odbivaweto
na protivpravniot napad postoele site zakonski uslovi za nu-
`nata odbrana. Spored svoeto krivi~nopravno dejstvo nu`nata odbrana
e osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta ("ne e krivi~no delo
150
Taka: Komentar krivi~nog zakona SFRJ, Savremena administracija, Beograd,
1978, str. 41, Ba~i}, F. op. cit. str. 199. Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 120.
151
Taka: Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 120.
153

ona delo {to e storeno vo nu`na odbrana," ~l. 9. st. 1 KZ).
Pravnot osnov na nu`nata odbrana se nao|a: 1 0 vo na~eloto na
potvrduvawe na pravoto: so nea se regulira problemot na za{tita od
protivparven napad, toga{ koga taa za{tita ne mo`e da ja obezbedi socijalniot
poredok (so priznavaweto na pravoto na nu`na odbrana se
obezbeduva prevlast na pravoto nad nepravoto), i 2 0 vo prirodata na
~ovekot, vo negoviot nagon za samoodr`uvawe (nikoj ne e dol`en da ja
trpi povredata na svoite pravni dobra i ottamu e ovlasten so sila da
go odbie napadot od niv). Kaj nu`nata odbrana "napadnatiot ne brani
samo svoe i tu|o individualno dobro, tuku go brani i pravniot poredok
vo celost i zatoa go pretstavuva pravoto. Ottuka, nu`nata odbrana
sodr`i poraka deka pravoto ne treba da se povle~e pred nepravoto i
soodvetno na toa praviloto - deka od napadnatiot nikoga{ ne smee da
se bara da se spasuva so begstvo (turpis fuga)" 152
2. Elementi na nu`nata odbrana. Od zakonskata odredba proizleguva
deka za nu`nata odbrana, od edna strana e potrebno postoewe
na: 1 0 napad (aktuelen i protivpraven napad), i od druga, 2 0 odgovor na
napadot (neophodnost na odbranata kako odgovor na toj napad).
1 0 Napad. Napadot pretstavuva sekoe povedenie naso~eno kon
povreda ili zagrozuvawe na objektot na dejstvieto. Napadot po pravilo
se sostoi vo storuvawe. Samo isklu~itelno napadot mo`e da se sostoi
i vo propu{tawe. Toa e slu~aj kaj nepravite krivi~ni dela na nestoruvawe
koga nu`nata odbrana mo`e da postoi sprema lice koe e
obvrzano (dol`no) na odredeno storuvawe, dokolku go propu{ti
(odbie) takvoto storuvawe (na primer, pravoto na nu`na odbrana bi go
imal i osudenikot {to preku vreme e zadr`an vo zatvor; napad vrz pravoto
na nepovredlivosta na domot bi postoel i toga{ koga nekoj neovlasteno
ostanuva vo tu| stan, svrtni~arot koj ne saka da ja pomrdne
svrtnicata, mo`e sekoj so sila da go prinudi da ja izvr{i svojata do-
`nost). 153 Napadot mo`e da bide i verbalen.
Za postoeweto na napadot e potrebno da bidat ispolneti slednive
uslovi:
a) Kako napad mo`e da se pojavi samo povedenie od strana na ~ovek,
za{to ako se raboti za napad od `ivotno ili prirodan sila, toga{
bi mo`elo da se raboti samo za krajna nu`da. Napadot mo`e da poteknuva
od koe i da e lice bez ogled na negovata vozrast, presmetlivost i
vinost i da e izvr{en so upotreba na kakva i da e fizi~ka sila ili
sredstvo (hemisko sredstvo, dresirano `ivotno).
b) Napadot mo`e da e naso~en kon bilo koe pravno dobro: `ivotot,
teloto, imotot, slobodata, ~esta ili koe i da e drugo pravno dobro
na napadnatoto lice.
152
Horvati}- Novoselasc, op. cit. str. 207
153
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 124, Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str.
170, Ba~i}, F. op. cit. str. 205.
154

v) Napadot mora da bide protivpraven. Napadot e protivpraven
koga koga napa|a~ot nema nikakvo pravno ovlastuvawe za svojata
dejnost, koga negovata dejnost objektivno go povreduva pravniot poredok.
154 Ottamu, pravoto na nu`na odbrana postoi bez ogled na toa dali
liceto koe go prezema napadot e svesno za protivpravnosta na napadot.
Va`no e deka napadot e protivpraven vo objektivna smisla, {to zna~i
od napa|a~ot ne se bara da e presmetliv i vinoven. Za protivpraven napad
vo objektivna smisla zna~i mo`e da se zboruva samo toga{ koga nepostoi
praven osnov {to toj napad go pravi dopu{ten (koga napadot ne
se vr{i vrz osnova na nekoe zakonsko ovlastuvawe). Spored toa, napadot
{to e prezemen vrz nekoj praven osnov ne e protivpraven i protiv
takov napad ne e dozvolena nu`na odbrana. Taka, na primer, ne e dozvolena
nu`na odbrana protiv policaec koj li{uva od sloboda edno
lice vrz osnova na nalog za apsewe. Me|utoa, ako policaecot gi pre-
~ekori granicite na zakonskoto ovlastuvawe, toga{ i toa pre~eoruvawe
se pretvora vo protivpraven napad i protiv toj napad e dozvolena
nu`na odbrana.
Napadot e protivpraven i toga{ koga napadnatoto lice go predvidelo
ili go skrivilo napadot (koga samoto e vinovno za napadot).
Pritoa, ne smee da se raboti ze iscenirana nu`na odbrana, odnosno za
takov napad {to e isprovociran od nekoe lice tokmu zatoa da prezeme
odbrana so koja }e mu se povredi ili zagrozi nekoe pravno dobro na
provociraniot napa|a~. Pri isprovociran napad se mo`ni dve situacii:
1 0 situacija vo koja napadnatiot koj namerno go predizvikal napadot,
celosno go gubi pravoto na nu`na odbrana i, 2 0 situacija vo koja
napadnatiot koj namerno go predizvikal napadot no, ne so namera da go
povredi napa|a~ot, ima pravo samo na ograni~ena nu`na odbrana. Vo
prviot slu~aj, napadnatiot go gubi pravoto da se {titi sebesi za{to
opasnata situacijata ja opfatil so svojot plan i se podgotvil za istata
(teorija astio illicitae in causa: dejstvie nedozvoleno vo pri~inata), 155 i
ottamu {to ne mo`e da se pojavi kako branitel na pravniot poredok
(teorija za zloupotreba na pravoto). 156 Vo vtoriot slu~aj, provo-
154
Ba~i}, F. op. cit. str. 205.
155
Spored ovaa teorija povredata koja provokatorot mu ja nanesuva na
napa|a~ot e opravdana so nu`na odbrana in actu, me|utoa stanuva kazniva poradi
protivpravnosta na provokacijata, t.e. in causa. Novoselac, P. Ograni~enje
prava na nu`nu odbranu u slu~aju provociranog napada, Na{a zakonitost, Zagreb,
1983/3, str.89. Vidi i Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 13.
156
Spored ovaa teorija provokatorot go zloupotrebuva pravoto koga
predizvikuva sostojba na nu`na odbrana za pod izgovor na nu`na odbrana da go
povredi ili ubie napa|a~ot, za{to vo toj slu~aj se koristi so edno pravo bez
opravdan interes edinstveno so namera na drug da mu nanese {etta. Novoselac,
P, op. cit. str. 90. Vidi i Ba~i}, F. op. cit. str. 208, Srzenti}, Stai}, Lazarevi}. op. cit.
str. 170 i Jovanovi}, Lj, op. cit. str. 122.
155

katorot, isto taka go gubi pravoto da se pojavi kako branitel na pravniot
poredok, me|utoa ima pravo na ograni~ena nu`na odbrana: od
nego se bara da se ograni~i na defanzivna odbrana (na parirawe na
udarite), da se istavi od napadot (me|utoa, ne i da bega), pa duri i da
pretrpi polesni povredi. Duri otkako takvaat odbrana ne bi mo`ela
da mu pru`i sigurna za{tita, ima pravo na koja kako neophodno potrebna
mu se priznava na lice {to neskriveno e napadnato 157
Od ovoj uslov natamu proizleguva deka ne e dozvolena nu`na
odbrana na nu`na odbrana, dodeka trae napadot, so ogled na toa deka sekoja
nu`na odbrana mora da ima svoj praven osnov. Taka, na primer, ako
liceto A so ogneno ili ladno oru`je go napadne liceto X, pa liceto X
prezeme protivnapad vo nu`na odbrana, liceto A ne mo`e da se
povikuva na nu`na odbrana, za{to napadot na liceto X ve}e se zasnova
vrz nu`na odbrana, {to zna~i ima svoj praven osnov.
Toa {to napadot mora da bide protivpraven me|utoa ne zna~i
deka napadot treba da bide ostvaruvawe na zakonskoto bitie na nekoe
krivi~no delo, za{to ne sekoe protivpravno povedenie e i krivi~no
delo. Od toa {to napadot ne mora da se javi kako krivi~no delo, proizleguva
deka nu`na odbrana e dopu{tena sprema lica koi ne mo`at da
bidat storiteli na izvesni dela. Nu`na odbrana e dopu{tena i sprema
licata koi u`ivaat krivi~nopraven imunitet. 158
g) Najposle napadot mora da e vistinski, t.e. neposredno da
pretstoi ili ve}e da se vr{i. Ako edno lice pogre{no smeta deka e napadnato,
pa vo takva nestvarna, objektivno i realno nepostoe~ka situacija
prezeme odbrana pri koja go povredi liceto {to se zamisluva
kako napa|a~, toga{ ne se raboti za vistinska nu`na odbrana, tuku za
putativna nu`na odbrana (voobrazena ili bo`emna nu`na odbrana).
Putativna nu`na odbrana, na primer, }e postoi ako liceto A go ubie
liceto X, za{to koga go videlo kako no}e ja preskoknuva ogradata na
negovta ku}a mislilo deka se raboti za razbojnik, a vsu{nost, liceto
X bilo samo {valer na negovata `ena. Ili, na primer, liceto A so pi-
{tol - igra~ka (nepodobnost na sredstvoto) so cel da se po{eguva go
napadnalo liceto X (neserioznost na napadot), a liceto X smetaj}i
deka napadot e stvaren go ubie napa|a~ot, nema da se raboti za nu`na
odbrana. Drugo e me|utoa pora{aweto za krivi~nata odgovornost na
liceto X, koja vo vakvi slu~ai treba da se ceni vo smisla na propisite
za zabludata. Putativnata nu`na odbrana ne ja isklu~uva protivpravnosta,
me|utoa mo`e da bide osnov za isklu~uvawe na vinosta. Imeno,
mo`e da dojde do osloboduvawe na liceto X od krivi~na odgovornost
dokolku se ispolneti uslovite za neotstranliva zabluda.
2 0 Odbivawe od napadot. Odbivaweto na napadot pretstavuva
157
Vidi podrobno: Novoselac, P. op. cit. str. 84-98. kako i Horvati} - Novoselac,
op. cit. str. 216 i 218-219.
158
Tahovi}, J. op. cit. str. 124.
156

sekoja dejnost naso~ena kon odbivawe na napadot i se sostoi vo povreda
ili zagozuvawe na koe i da e pravno dobro na napa|a~ot. Napadot, po
pravilo, se odbiva od sebe ili svoe pravno dobro. Me|utoa, vo nu`na
odbrana mo`e da se najde i lice koe odbiva napad od treto lice so povreda
na nekoe dobro na napa|a~ot. Na primer, ako liceto A go napadne
liceto X, liceto B mo`e da se najde vo nu`na odbrana sprema liceto
A za da go otstrani napadot koj bil naso~en kon liceto X. Ovoj slu-
~aj na nu`na odbrana vo teorijata e poznat kako nu`na pomo{. 159
Me|u uslovite {to treba da se ispolneti za postoewe na nu`nata
odbrana kaj odbivaweto na napadot se pomesteni:
a) Odbivaweto na napadot, za razlika od samiot napad mora da
pretstavuva ostvaruvawe na bitieto na nekoe krivi~no delo. Vo sprotivno
odbranata ne e pravno relevantna.
b) Odbivaweto na napadot mora da bide naso~eno protiv samiot
napa|a~ (so odbivaweto na napadot se vr{i povreda na koe i da e pravno
dobro na samiot napa|a~). Dokolku so odbivaweto na napadot se
vr{i povreda na nekoe pravno dobro na treto lice nepostoi nu`na
odbrana, tuku eventualno krajna nu`da. Me|utoa, se smeta deka postoi
nu`na odbrana ako pri odbranata se povredeni pravni dobra na treti
lica koi napada~ot gi iskoristil kako sredstva za napadot (na primer,
napadnatiot za da se odbrani, vrz napa|a~ot zamavnal i pritoa skr{il
tu|a skapocena vazna).
v) Odbivaweto na napadot mora da bide ednovremeno so napadot.
Ednovremenost postoi ako odbranata e prezemena vo vreme koga
napadot: 1 0 neposredno pretstoel (edno lice mu se pribli`uva na drugo
so motika v race i namera da go udri; edno lice vleguva vo tu| stan so
vperen pi{tol vo sopstvenikot na stanot), 2 0 ve}e zapo~nal (edno lice
mu udira boks na drugo lice so namera da prodol`i da go udira), ili 3 0
sî u{te trae (napadot trae sî dodeka trae opasnosta za pravnoto dobro
koe e predmet na napadot ili dodeka povredaat ne e ve}e dovr{ena).
Soglasno navedenoto nu`na odbrana od idni napadi ne e dozvolena.
Me|utoa, se smeta za dozvoleno prezemawe na odredeni merki za za{tita
(postavuvawe elektri~na struja na ogradata, opasni ku~iwa i
stapici vo dvorot, ekplozivni materii koi se aktiviraat pri nasilno
otvorawe na sefot i sl.) na svoe pravno dobro od nekoj napad koj treba
da pretstoi, no samo pod uslov tie za{titni merki da ne gi preo|aat
neophodnite granici i da zapo~nat so svoeto deluvawe duri vo
momentot koga napadot }e zapo~ne.
Toga{ koga napadot ve}e zapo~nal odbivaweto na napadot e dozvoleno
samo dodeka napadot trae (dodeka e aktuelen), {to zna~i so
prestanuvaweto na napadot prestanuva i pravoto na nu`na odbrana.
159
"Nu`nata pomo{ se odnesuva na koj i da e napad, bilo da e naso~en
protiv fizi~ko lice, protiv dr`avata, op{testvenite dobra i voop{to dobrata
na pravnite lica." Ba~i},. F. op. cit. str. 209.
157

Spored toa, nepostoi nu`na odbrana ako napa|a~ot mu nanel te{ka telesna
povreda na edno lice i se odale~uva od mestoto na nastanot, a napadnatiot
go pristigne i go ubie. Me|utoa, se smeta, deka protiv kradecot
koj bega so odzemenite predmeti e dozvolena nu`na odbrana se
dodeka ne go obezbedil vladeweto vrz istite. 160 Pravoto na nu`na odbrana,
me|utoa, ne se gubi ako napadot e samo privremeno prekinat, {to
zna~i ako postoi mo`nost da bide prodol`en (na primer, napa|a~ot
ostanal bez municija, pa prestanal so pukaweto za da go napolni {ar`erot,
ili prestanal da frla so kamewa, zatoa {to se upatil da zeme
drug kamen). Momentot na dovr{enosta na napadot e fakti~ko pra{awe
(quaestio facti) {to se utvrduva vo sekoj konkreten slu~aj.
g) Odbranata mora da e neophodno potrebna. Ili poinaku,
odbivaweto na napadot mo`e da se vr{i samo so takva poveda ili zagrozuvawe
na pravnoto dobro na napa|a~ot {to e nu`na (neophodna, dostatna)
za odbivawe na napadot. Ovoj uslov se smeta za granica na nu-
`nata odbrana: ne postoi neograni~eno pravo na nu`na odbrana, {to
zna~i deka me|u napadot i odbivaweto na napadot mora da postoi adekvatnost
vo pogled na upotrebenite sredstva za odbrana i na~inot na
odbranata vo odnos na sredstvata i na~inot koi se odnesuvaat na napadot,
kako i opredelena srazmernost me|u vrednosta na dobrata na napadnatiot
so onie na napa|a~ot, za navistina da mo`e da se re~e deka
odbranata bila neophodna (nu`na). Procenkata na ovie okolnosti,
isto taka, pretstavuva fakti~ko pra{awe koe se utvrduva od slu~aj do
slu~aj. Pritoa, potrebno e sudot da gi zeme predvid i site okolnosti
na konkretniot slu~aj, a osobeno intenzitetot na napadot i vidot na
zakanetata posledicata, dr`eweto na napa|a~ot, li~nosta i sposobnostite
(silata i ve{tinata) na napa|a~ot i napadnatiot i sl.
Vo teorijata se davaat odredeni nasoki so koi mo`at da se razre{at
opredeleni poslo`eni situacii. Taka vo pogled na sredstvata,
odgovorot dali edno upotrebeno sredstvo e adekvatno ili ne naj~esto
zavisi od mo`nosta za izbor vo konkretniot slu~aj. Ako ne postoela
mo`nost za izbor, upotrebenoto sredstvo e adekvatno dokolku bez negova
upotreba ne bi mo`el da se odbie prezemeniot napad. Dokolku pak
postoela takva mo`nost, toga{ e adekvatno ona sredstvo so koe efikasno
se odbiva napadot i mu se nanesuva pomala povreda na pravnoto
dobro na napa|a~ot.
Vo pogled na adekvatnosta na na~inot na odbranata, kako ispravni
treba da se prifatat onie stavovi spored koi treba da se upotrebi
takov na~in na odbrana so koj najsigurno mo`e da se odbie napadot i da
mu se nanese najmalo zlo na napa|a~ot. Ispolnuvaweto na ovie uslovi
me|utoa ne smee da odi na {teta na napadnatiot. Od nego ne mo`e da se
bara da go otstrani napadot so `rtvuvawe na svoite interesi, na pri-
cit. str. 171.
160
Taka: Radovanovi}, M. op. cit. str. 100 i Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op.
158

mer, da otstapi od nekoe pravno zasnovano barawe, odnosno da ispolni
nekoe nezakonito barawe kako {to e davawe pari itn. Isto taka, kako
{to imavme prilika ve}e da vidime, ne mo`e da se bara ni uslovot napadnatiot
da se spasuva so begstvo ili so povikuvawe na pomo{, osven
vo slu~aite ako so begstvoto, bez kakov i da e rizik, so sigurnost bi se
izbegnal napadot. Se raboti za baraweto da se ograni~i pravoto na
odbrana koga e vo pra{awe napad od strana na deca, pijani, du{evno
bolni i sl., a napadnatiot mo`e da se istavi pred napadot bez nekakvo
sramno begstvo, odnosno koga mo`e da se po~eka so odbranata. 161
Po odnos na srazmernosta na vrednosta na pravnoto dobro na napadnatiot
i napa|a~ot treba da se prifati stavot deka takvata srazmernost
treba da e samo pribli`na. Nerealno e da se bara celosna
srazmernot, za{to napadnatiot ne sekoga{ e vo mo`nost da go odmeri
intenzitetot na odbranata sprema intenzitetot na napadot, osobeno
toga{ ako napadot doa|a neo~ekuvano. Vo kontekst na toa mora da se
poa|a i od okolnosta deka ~ovekoviot `ivot sekoga{ e najgolema vrednost
poradi koja mo`e da se `rtvuva sekoe drugo pravno dobro, no ne i
obratno. 162 Ottuka, proizleguva deka napadnatiot nema nu`na odbrana
vo slu~aite koga zaradi za{tita na imotot se odzema tu| `ivot. Vo taa
smisla postoi i jasna me|unarodna odredba koja mora da se po~ituva.
Stanuva zbor za ~l. 2. st. 2 od Evropskata konvencijata za za{tita na
~ovekovite prava i osnovnite slobodi od 1950, vo koja e propi{ano
deka li{uvaweto od `ivot proizlezeno od upotreba na sila koja bila
nu`no potrebna e dopu{teno samo pri odbrana na koe i da e lice od
protivpravno nasilstvo. Toa zna~i deka li{uvaweto od `ivot na napa|a~ot
kaj nu`nata odbrana e dopu{teno edinstveno zaradi odbrana
na teloto, `ivotot i slobodata, no ne i na imotot.
3. Pre~ekoruvawe na granicite na nu`na odbrana. Dokolku
odbivaweto na napadot bilo neophodno, {to zna~i dokolku napadot ne
mo`el da se otstrani na drug na~in, se smeta deka postoi srazmernost
me|u povredenoto dobro na napa|a~ot i za{titenoto dobro na napadnatiot.
Vo sprotivno, takva srazmernost ne postoi, odnosno do{lo do
pre~ekoruvawe (ekces na nu`nata odbrana). Na primer, za da ja spre~i
kra`bata na nekolku jabolka od svojata gradina liceto A go ubiva liceto
X. Toa se slu~aj na tn. pre~ekoruvawe na nu`nata odbrana spored
intenzitetot (intenziven ekces). Intenziven ekces postoi koga e upotreben
takov na~in na odbrana {to ne e neophoden ili takvi sredstva
koi vo odnos na prirodata i sredstvata na napadot se o~igledno nepotrebni
taka {to se nanesuva povreda koja ne mo`e da se pravda so odbivaweto
na napadot, ili ako mu se nanesat takvi povredi na napa|a~ot
koi se daleku pogolemi od onie koi bile zakaneti so napadot. Postoi i
161
Taka: Ba~ii}, F. op. cit. st. 208 i Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 217.
162
Vo ovaa smisla i: Komentar, str. 56, Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit.
str. 172, Proevski, V. op. cit. str. 202.
159

pre~ekoruvawe na nu`nata odbrana spored obemot (ekstenziven ekces).
Za ekstenziven ekces se raboti toga{ koga napadot prestanal a so
odbranata se prodo`ilo taka {to e predizvikana nepotrebna povreda
{to e nadvor od nu`nata odbrana ili koga e primeneta odbrana protiv
napad {to ne zatpo~nal nitu pak neposredno pretstoel. Kaj intenzivniot
i ekstenzivniot eksces deloto ostanuva protivpravno i }e se
odgovara za storenoto delo.
Me|utoa, iako deloto e izvr{eno vo pre~ekoruvawe na granicite
na nu`na odbrana pretstavuva krivi~no delo, pre~ekoruvaweto na
nu`nata odbrana spored intenzitetot (intenzivniot ekces) ne ostanuva
bez dejstvo vo pogled na krivi~nata odgovornost na storitelot na
takvoto delo. Imeno, spored izre~nata zakonska odredba: "Storitelot
koj gi pre~ekoril granicite na nu`nata odbrana mo`e da se kazni poblago,
a ako pre~ekoruvaweto go storil poradi silna razdraznetost
ili uplav predizvikan so napadot, mo`e da se oslobodi od kazna" (~l.
9. st. 3 KZ). Spored ovaa odredba pre~ekoruvaweto na nu`nata odbrana
mo`e da ima dvokratno dejstvo: da bide osnov za ubla`uavwe na kaznata
i osnov za osloboduvawe od kazna.
- Do ubla`uvawe na kaznata vo slu~aj na pre~ekoruvawe na granicite
na nu`nata odbrana mo`e da dojde koga sudot zemajki gi predvid
site okolnosti pod koi e izvr{eno deloto }e najde deka postojat pri-
~ini za ubla`uvawe na kaznata. Me|u tie pri~ini na prvo mesto e psihi~kata
sostojba na storitelot so ogled deka zagrozenosta so napadot
predizvikuva strav, kako i drugi prihi~ki sostojbi {to imaat osnov
vo nagonot na samoodr`uvaweto. Vrz opredelbata na sudot za ubla`uvawe
na kaznata mo`at da vlijaat i site drugi okolnosti. Koga sudot
}e se opredeli za ubla`uvawe na kaznata, toj }e ja ubla`i kaznata vo
granicite predvideni vo ~l. 41 KZ.
- Mo`nosta za osloboduvawe od kazna doa|a do izraz toga{ koga
do pre~ekoruvaweto na granicite na nu`nata odbrana do{lo poradi
silna razdraznetost ili prepast predizvikan so napadot. Ovde se raboti
za afektivni sostojbi {to mo`at da bidat predizvikani kaj
storitelot na krivi~noto delo predizvikani so napadot. Spored toa,
ovde ne se raboti za voobi~aena razdraznetost i stav {to po pravilo
sekoga{ nastanuvaat koga odredeno lice }e se najde vo nu`na odbrana,
tuku za sostojbi na silna razdraznetost i stav koi su{testveno vlijaat
na postapkite na licata kaj koi postojat. Od tie pri~ini, takvite lica
mo`at da se oslobodat od kazna za krivi~noto delo storeno so pre~ekoruvawe
na granicite na nu`na odbrana (~l. 42 st. 1 KZ), odnosno kaznata
neograni~eno da im se ubla`i (~l. 42. st. 2 KZ). Vo vrska so ovaa
mo`nost, me|utoa, mora da se ima predvid deka silnite afektni sostojbi
mo`at da predizvikaat nepresmetlivost kaj storitelot na krivi-
~noto delo, pa so samoto toa da dovedat do osloboduvawe od krivi~na
odgovornost vrz osnova nepresmetlivost od ~l. 12 KZ, a ne vrz osnova
na pre~ekoruvawe na nu`nata odbrana od ~l. 9. st. 3 KZ.
160

v) Krajna nu`da (sudir na dve prava)
1. Poim i praven osnov na krajnaat nu`da. Krajna nu`da postoi
koga deloto e storeno so cel storitelot da otstrani od sebe ili od
drug, istovremena neskrivena opasnost {to na drug na~in ne mo`ela da
se otstrani, a pri toa storenoto zlo ne e pogolemo od zloto {to se
zakanuva (~l. 10. st. 2 KZ). Spored svoeto krivi~nopravno dejstvo
krajnata nu`da e osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta ("ne e krivi~no
delo ona delo {to e storeno vo krajna nu`da" - ~l. 10. st. 1 KZ).
Osnovnata razlika me|u institutite nu`na odbrana i krajna nu-
`da se sostoi vo toa {to kaj nu`nata odbrana se odbiva protivpraven
napad so povreda na pravnite dobra na napa|a~ot, dodeka kaj krajnata
nu`da sostojbata na opasnost po izvesno pravno dobro, se otstranuva
so povreda na pravnoto dobro na nekoe drugo, nevino lice (edno pravno
dobro {to e vo opasnost se spasuva so `rtvuvawe na tu|o pravno dobro).
Ili poprecizno, dodeka kaj nu`nata odbrana postoi sudir na pravo
i nepravo, ovde se vo sudir dve prava: pravo so pravo.
Krajnata nu`da mo`e da se pojavi vo razli~ni situacii: edna od
niv e koga se spasuva svojot `ivot so uni{tuvawe na tu| `ivot (za da
ne se udavi samoto, edno lice otturniva od {tica drugo lice: tn.
karneadesova {tica; 163 za da se spasi od po`ar, edno lice povreduva
drugo lice). Druga situacija e koga svojot ili `ivotot na drugo lice se
spasuva so povreda na koe i da e drugo tu|o pravno dobro (edno lice go
ubiva ku~eto {to go napadnalo; za da go izbegne sudirot so drugo vozilo,
voza~ot svrtuva od kolovozot i pregazuva pe{ak ili go uni{tuva
izlogot na nekoja prodavnica). Treta situacija e koga se spasuva svoe
ili materijalno dobro ili interes na drugo lice, so povreda na pravnoto
dobro na treto lice. Navedenite situacii mo`at da se javat i vo
drugi kombinacii vo zavisnost od toa dali nekoe lice {to e vo opasnost
nao|a izlez od opasnata situacija so povreda na nekoe pravno dobro
od koe poteknuva opasnosta ili na ona od koe ne poteknuva opasnosta,
itn.
[to se odnesuva do pravniot osnov na krajnata nu`da i ovde }e
go izbegneme parcijalnoto naveduvawe na razli~nite teorii koi mo-
`at da vnesat nepotrebni zabuni vo ona {to vistinski go opravduva
ovoj krivi~nopraven institut. A odgovorot na pra{aweto od koi pri-
~ini ne treba da se kazni toj {to izvr{il krivi~no delo vo krajna nu-
`da e vo socijalnata opravdanost da se `rtvuva pomalo dobro zaradi
odbrana na pogolemo dobro (op{testvoto ima interes da se za{titi
pogolemoto dobro), a koga se raboti za dve dobra od ednakva vrednost,
ottamu {to op{testvoto e indiferentno za ishodot vo sudirot na
ednakvi interesi (diferencijalna teorija). Ili poednostavno, delata
163
Nare~ena spored gr~kiot filozof Karnead koj go postavil navedeniot
problem.
161

storeni vo nu`na odbrana ne se protivpravni, za{to ne se op{testveno
opasni, odnosno za{to se vo soglasnost so barawata na pravniot
poredok.
2. Elementi na krajnata nu`da. Spored zakonskata definicija
za krajnata nu`da se mora da postojat: 1 0 opasnost i, 2 0 otstranuvawe na
opasnosta, koi od svoja strana mora da ispolnuvaat opredeleni uslovi.
1 0 Opasnost pretstavuva sostojba koga postoi bliska i neposredna
mo`nost od nastapuvawe povreda na nekoe pravno dobro.
a) Opasnosta mo`e da poteknuva kako od strana na `ivotni
(edno lice go ubiva `ivotnoto koe go napadnalo) ili od prirodni sili
(vo slu~aj na poplava, zemjotres i sl. se spasuva svoe dobro na smetka na
tu|o dobro). Opasnosta mo`e isklu~itelno da doa|a i od ~ovek, no vo
toj slu~aj za postoewe krajna nu`da, opasnosta mora da se otsranuva so
povreda na pravnite dobra na treto lice, a ne na pravnite dobra na liceto
od koe poteknuva opasnosta.
b) Opasnosta mo`e da mu se zakanuva na koe i da e pravno dobro.
v) Opasnosta ne smee da bide skrivena, da nastanala po vina na
na liceto ~ii pravni dobra se nao|aat vo opasnost. Toa zna~i deka liceto
koe so umisla ili od nebre`nost predizvikalo opasnost za pravnoto
dobro, ne mo`e da se povikuva na krajna nu`da ako pri spasuvaweto
na svoeto pravno dobro povredi tu|o pravno dobro.
g) Opasnosta mora da bide vistinska: da postoi ili da pretstoi
objektivna realna opasnost za nekoe pravno dobro. Ako storitelot voobrazil
deka postoi opasnost i prezel dejstvija za nejzino otstranuvawe
postoi putatina krajna nu`da. Vo toj slu~aj storitelot ne mo`e da
se povikuva na krajna nu`da, no mo`e da se povikuva na zabluda za
opasnosta.
2 0 Otstranuvawe na opasnosta pretstavuva sekoja dejnost koja se
sostoi vo povreda ili zagrozuvawe na tu|o pravno dobro, a e naso~ena
kon so~uvuvawe na nekoe svoe pravno dobro. 164 Toa zna~i deka otstranuvaweto
na opasnosta vo prv red se vr{i od sebesi. Dokolku otstranuvaweto
na opasnosta se vr{i od drugo lice stanuva zbor za nu`na
pomo{.
a) Otstranuvaweto na opasnosta mora da gi ima site obele`ja
na na krivi~no delo. Vo sprotivno ne e krivi~nopravno relevantna.
b) Otstranuvaweto na opasnosta mora da bide ednovremeno so
nastapuvaweto na opasnosta. Ne mo`e da se otstranuva opasnost koja
pominala nitu idna opasnost (opasnost koja ne nastapila).
164
"Za razlika od nu`nata odbrana kade, isto taka, postoi opasnost
(za{to napadot pretstavuva opasnost), kaj krajnata nu`da opasnosta se otstranuva
so povreda na dobrata na drugi lica. Vo po{iroka smisla krajnata nu`da
se pojavuva kako storuvawe pod vlijanie na prisilba. Od tie pri~ini vo nekoi
postari zakoni, krajnata nu`da ne be{e predvidena kako samostoen institut."
Tahovi}, J. op. cit. str. 127.
162

v) Krajnata nu`da postoi ako opasnosta ne mo`ela da se otstrani
na drug na~in, tuku edinstveno so povreda na pravnite dobra na
treto lice. Ispolnuvaweto na ovoj uslov e quaestio facti {to sudot go
re{ava vo sekoj konkreten slu~aj cenej}i gi site okolnosti pod koi e
izvr{eno otstranuvaweto na opasnosta. Pritoa, za razlika od nu`nata
odbrana, ako storitelot mo`el da ja izbegne opasnosta so povikuvawe
na pomo{ ili so begstvo, nema da postoi krajna nu`da. 165
g) Pri otstranuvaweto na opasnosta ne smee da se nanese pogolemo
zlo od ona {to se zakanuvalo (povreda koja pretstavuva pogolema
vrednost od vrednosta na dobroto {to se za{tituva). Za razlika od
nu`nata odbrana, kaj krajnata nu`da srazmernosta me|u za{titenoto i
povredenoto dobro e izre~no barawe. Ocenkata pak na vrednosta na
ovie dobra treba da se smeta kako fakti~ko pra{awe. Pritoa, nema
somnenija deka koga se raboti za `rtvuvawe na pomalo dobro za da se
spasi pogolemo dobro, imotot e pomalku vreden od `ivotot, za{to sekomu
mu e (ili treba da mu e) jasno deka pri opasnost od potonuvawe na
eden brod, kapetanot ne treba da gi `rtvuva patnicite, tuku tovarot
duri i toga{ koga e so~inet, na primer, od eden ton zlatni polugi.
Predmetite se predmeti i sekoga{ se javuvaat kako pomalo dobro vo
odnos makar i na eden ~ove~ki `ivot.
Ne{to pote{ki za re{avawe se me|utoa slu~aite kaj ocenkata
na ekvivalencijata na povredenoto i za{titenoto dobro so ogled deka
zakonot dozvoluva krajna nu`da i koga tie se od ednakvo zna~ewe: da se
spasi eden predmet se `rtvuva tu| predmet, za `ivot - tu| `ivot. Za re-
{avawe na takvite situacii od mala korist se apstraktnite sporedbi
opredleeni dobra bez da se procenat vrednosta na dobrata i site okolnosti
od zna~ewe za nastanot vo konkretniot slu~aj.
3. Pre~ekoruvawe na granicite na krajnaat nu`da. Granicite na
krajnata nu`da se opredeleni so uslovot storenoto zlo da ne e pogolemo
od ona {to se zakanuvalo. Ako storitelot gi pre~ekori ovie
granici, postoi krivi~no delo za koe se odgovara spored op{tite propisi.
Me|utoa, sli~no kako i kaj pre~ekoruvaweto na granicite na nu-
`nata odbrana, pre~ekoruvaweto granicite na krajnata nu`da ima
opredeleno dejstvo vo pogled na kaznuvaweto. Taka, spored ~l. 10. st. 3
KZ, storitelot koj sam predizvikal opasnost od nebre`nost ili gi
pre~ekopril granicite na krajnata nu`da, mo`e da se kazni poblago, a
ako pre~ekoruvaweto e storeno pod osobeno olesnuva~ki okolnosti -
mo`e da se oslobodi od kazna. Vakvoto zakonodavno re{enie e opredeleno
od posebnata sostojba vo koja se nao|a liceto koe ja otstranuva
opasnosta i nemo`nosta vo opredeleni slu~ai pravilno da se ocenat
granicite na dozvolenoto postapuvawe.
4. Dol`nost za izlo`uvawe na opasnost. Nema krajna nu`da ako
storitelot bil dol`en da se izlo`i na opasnost (~l. 10. st. 4 KZ).
165
Taka: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 175.
163

Dolnosta na izlo`uvawe na opasnost mo`e da se zasniva: vrz zakon
(pripadnicite na policijata i armijata se dol`ni da se izlo`uvaat
na opasnost), vrz profesionalna dol`nost (lekarite se dol`ni da
se izlo`uvaat na opasnost), ili vrz osnova na dogovor (~uvartot,
po`arnikarot ili spasitelot koi zasnovale raborten odnos se dol`ni
da se izlo`uva na opasnost pri ~uvaweto na objekti, pri gasneweto po-
`ari, odnosno spasuvawe na davenici). Me|utoa, za ovie lica ne postoi
obvrska da se izlo`uvaat na opasnost vo site, tuku samo vo opredeleni
konkretni situacii i pri postoewe na opredeleni okolnosti. Taka, ne
bi bilo opravdano da se bara od navedenite lica da se izlo`uvaat na
opasnost ako vo konkretniot slu~aj e o~igledno daka se izlo`uvaat na
golem rizik po svojot `ivot, a pri toa postojat mali izgledi deka }e se
uspee vo otstranuvaweto na opasnosta.
2.2. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta od Posebniot del na
krivi~niot zakonik
Vo Posebniot del na krivi~niot zakonik postojat pove}e permisivni
normi {to ja isklu~uvaat protivpravnosta na edna kazniva
dejnost. Takvi odredbi se sodr`ani vo ~l. 129, 132, 150, 176 i 352 KZ.
164
a) Prekinuvawe na bremenosta
Krivi~niot zakonik vo ~l 129 go kaznuva prekinuvaweto na
bremenosta sprotivno na Zakonot za prekinuvawe na bremenosta. A
spored toj zakon, bremnosta mo`e da se prekine do istekot na deset nedeli
od denot na za~nuvaweto, a po istekot na toj rok samo po barawe
na bremenata `ena od slednive pri~ini: 1 0 koga }e se utvrdi deka bremenosta
pretstavuva opasnost po `ivotot ili }e dovede do te{ko naru-
{uvawe na zdravjeto na `enata za vreme na bremenosta ili po poroduvaweto
(medicinski indikacii), 2 0 koga vrz osnova na nau~ni soznanija
mo`e da se o~ekuva deka deteto }e se rodi so te{ki telesni ili du-
{evni nedostatoci (eugeni~ki indikacii), 3 0 koga do za~nuvawe na deteto
do{lo so izvr{uvawe krivi~no delo (kriminalni indikacii) i,
4 0 koga se utvrdi deka vo tekot na bremenosta ili po poroduvaweto, `enata
bi mo`ela da dojde vo te{ki li~ni, semejni, materijalni ili drugi
priliki, a osobeno do pote{ko naru{uvawe na bra~nite odnosi, postoewe
asocijalni odnosi vo semejstvoto, te{ki stambeni uslovi, materijalna
neobezbedenost, naru{uvawe na zdravstvenata sostojba na
~lenovite na semejstvoto (socijalni indikacii).
b) U~estvo vo tepa~ka
Kaj krivi~noto delo u~estvo vo tepa~ka (~l. 132. st. 2 KZ) posebno
e predvideno deka nema da se kazni lice {to bez svoja vina bilo

vovle~eno vo tepa~ka ili samo razdvojuvalo drugi u~esnici vo tepa-
~kata.
v) Neovlasteno otkrivawe tajna
Nema krivi~no delo neovlasteno otkrivawe na tajna doznaena
vo vr{eweto na svoja profesija {to se kaznuva spored ~l. 150 KZ, dokolku
tajnata e otkriena vo op{t interes ili vo interes na drugo lice
{to e poprete`en od interesot za ~uvawe na tajnata.
g) Navredlivo izrazuvawe za drug
Sporet ~l. 176 st. 1 nema da se kazni toj {to navredlivo }e se
izrazi za drug vo nau~no, kni`evno ili umetni~ko delo, vo seriozna
kritika, vo vr{ewe na slu`bena dol`nost, novinarska profesija, politi~ka
ili druga op{testvena dejnost, vo odbrana na nekoe pravo ili
pri za{tita na opravdani interesi, ako od na~inot na izrazuvaweto
ili od drugi okolnosti proizleguva deka toa ne e storeno so namera za
omalova`uvawe.
d) Naredba na pretpostaveniot
Naredbata na pretpostaveniot, vsu{nost, e poseben slu~aj na
slu`beno ovlastuvawe koj se javuva kako osnov za isklu~auvawe na protivpravnosta.
Pritoa, se pravi razlika me|u 1 0 naredba na pretpostaveniot
vo vr{eweto javna slu`ba i 2 0 naredba na pretpostaveniot pri
vr{eweto voena slu`ba.
1 0 Naredbata na pretpostaveniot pri vr{eweto na javna slu`ba
mo`e da bide osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta dokolku se
ispolnuva sledni ve uslovi:
a) Sostojbata vrz osnova na koja edno lice se nao|a vo podredena
polo`ba vo odnos na drugo pretpostaveno lice, mora da se zasnova na
vr{eweto na javna slu`ba.
b) Naredbata na pretpostaveniot e zadol`itelna za podredeniot
samo ako e zasnovana vrz zakon kako vo formalna, taka i vo materijalna
smisla. Zasnovanosta vo formalna smisla postoi koga postoi nadle`nost
na pretpostaveniot da izdava odredeni naredbi, a povredeniot
e nadle`en da gi izvr{uva takvite naredbi i ako naredbite se
izdadeni vo zakonska forma. Vo materijalna smisla e neophodno postoewe
na opredeleni zakonski uslovi koi uka`uvaat na potrebata za
izvr{uvawe na naredbata na pretpostaveniot.
Takvata naredba podredeniot e dol`en da ja izvr{i. Dokolku
podredeniot smeta deka izdadenata naredba e nezakonita, toj e dol`en
da go predupredi pretpostaveniot izdadenata naredba da se zadr`i od
izvr{uvawe. Povtorenata naredba na pretpostaveniot, izdadena vo pi-
165

smena forma, podredeniot e do`en da ja izvr{i. Takata naredba na
pretpostaveniot e osnov za isklu~uvawe na protivpravnosta. Me|utoa,
ako izvr{uvaweto na takvata naredba pretstavuva krivi~no delo, podredenoto
lice ne smee da ja izvr{i. Za takvata naredba podredeniot e
dol`en da go izvesti povisokiot pretpostaven inokosen ili kolektiven
organ od liceto {to ja izdalo naredbata.
Isklu~itelno, izvr{uvaweto na nezakonita naredba na pretpostaveniot
mo`e da bide osnov za isklu~uvawe na protivpravnosta dokolku
podredeniot se najde vo izvinuva~ka zabluda, odnosno ako smeta
deka takvata naredba na pretpostaveniot sepak bila zakonita vo formalna
i materijalna smisla, a za takviot negov stav postoele opravdani
pri~ini.
2 0 Naredbata na pretpostaveno voeno lice. Pri izvr{uvaweto
na naredba na pretpostaveno voeno lice postojat posebni pravila na
voenata slu`ba. Podredenoto voeno lice e dol`no da ja izvr{i naredbata
na pretpostavenoto voeno lice. Pritoa, spored izre~nata zakonska
odredba od ~l. 352 KZ podredenoto lice nema da se kazni ako
stori krivi~no delo po naredba na pretpostaveniot, dokolku taa naredba
se odnesuva na slu`bena dol`nost. Vo vakov slu~aj krivi~no }e
odgovara pretpostaveniot kako posreden izvr{itel.
Od ova pravilo postojat dva iklu~oci; ako naredbata na pretpostaveniot
bila naso~ena kon izvr{uvawe na voeno zlostorstvo ili nekoe
drugo te{ko krivi~no delo ili ako e o~igledno deka naredbata na
pretpostaveniot pretstavuva krivi~no delo. Vo ovie slu~ai naredbata
na pretpostaveniot ne e osnova koja ja islu~uva protivpravnosta na deloto.
Spored toa, deloto na podredenoto voeno lice se smeta za krivi-
~no delo i liceto }e bide odgovorno za negovoto izvr{uvawe.
2.3. Osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta nadvor od krivi~niot
zakonik
Pokraj dosega navedenite okolnosti koi ja isklu~uvat protivpravnosta,
postojat i drugi {to ne se izre~no predvideni vo krivi~noto
zakonodavstvo, tuku vo drugi granki na pravoto. Pri~inite za nivnoto
prifa}awe kako osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta se nao|aat
vo okolnosta deka vo edna dr`ava postoi edinstvo na pravniot
poredok. Ottamu, deloto koe na edno podra~je na pravoto e dopu{teno
(na primer vo gra|anskoto i upravnoto zakonodavstvo), vo drugo podra-
~je, vo konkretniov slu~aj vo krivi~noto zakonodavstvo, ne mo`e da
bide utvrdeno kako protivpravno i op{testveno opasno delo.
166
a) Dela izvr{eni vo slu`bena funkcija
Slu`benoto ovlastuvawe koe na edno lice mu dava pravo da izvr{i
opredeleno dejstvie, mu go odzema karakterot na protivpravnosta

na toa dejstvie. Taka, na primer, li{uvawe od sloboda, pretres na stan,
odzemawe na predmeti na nekoe lice i sl. ne se protivpravni dokolku
gi vr{i ovlasteno slu`beno lice. Koga takvite dejstvija bi se izvr-
{ile nadvor od slu`benoto ovlastuvawe ili bi go izvr{ilo drugo
lice, tie dejstvija se smetaat za protivpravni i ottamu za krivi~no
delo.
Vr{eweto slu`benoto dejstvie ja isklu~uva protivpravnosta
dokolku kumulativno se ispolneti slednive uslovi: 1 0 ako postoi posebno
ovlastuvawe na slu`benoto lice za vr{ewe na odredeno dejstvie,
2 0 ako toa dejstvie slu`benoto lice go vr{i vrz osnova na zakon i vo
slu~ai koi posebno se prevideni vo zakonot, 3 0 ako navedenoto dejstvie
se vr{i vo interes na slu`bata. Vo ovaa smisla treba da se rasprava i
slu~aite na upotreba na sredstva za prisilba i ogneno oru`je od strana
na slu`beni lica.
b) Dozvolen rizik
Vo site oblasti na `ivotot (industrijata, soobra}ajot, medicinata)
sekojdnevno se sre}avaat brojni dejnosti koi vo naj{iroka
smisla pretstavuvaat odreden rizik (opasnost) za lu|eto i predizvikuvaat
odredeni {tetni posledici. Me|utoa, korisnosta na takvite dejnosti
(pogolema korist odo{to {teta) e ona {to na takvite dejnosti
im go odzema krivi~nopravniot karakter. Takov, na primer, e slu~ajot
so sportskite natprevari (unapreduvawe na fizi~kata kondicija i
zdravjeto na lu|eto) kade {to kre{weto noga na drug fudbaler, gubeweto
na `ivotot vo eden bokserski me~ ili avtomobilska trka, ne pretstavuvaat
protivpravno dejstvie dokolku toa se slu~ilo vo ramkite
na po~ituvaweto na pravilata na igrata za soodvetniot sportski natprevar.
v) Akti izvr{eni vrz osnova na pravoto na vospituvawe
Pravoto na vospituvawe podrazbira prezemawe opredeleni merki
od strana na roditelite, staratelot i vospituva~ot koi se gri`at
za razvojot na maloletnite lica. Postapkite na ovie lica, koi inaku,
nadvor od navedenite odnosi mo`at da se smetaat da protivpravni, go
gubaat toa svojstvo dokolku se ispolneti dva uslovi: 1 0 ako takvite
akti se prezemaat vo interes na vospituvawe obrazovanie na mlaoletnikot
i, 2 0 ako ne pretstavuvaat zloupotreba na pravoto na disciplinsko
i vospitno kaznuvawe. Dokolku se ispolneti ovie uslovi, pravoto
na vospitno i disiciplinsko kaznuvawe ja isklu~uva protivpravnosta
na prezemenata postapka. Vo sporotivno postapkata na navedenite
lica e protivpravna, odnosno pretstavuva krivi~no delo. Vo takvi
slu~ai, po pravilo, se raboti za krivi~no delo zapu{tawe i zlostavuvawe
na maloletnik od ~l 201 KZ, no mo`e da se raboti i za nekoe dru-
167

go krivi~no delo, na primer, za prisilba (~l. 139 KZ), protivpravno
li{uvawe od sloboda (~l. 140 KZ), povreda na tajnosta na pisma i drugi
pratki (~l. 147 KZ), navreda (~l. 173 KZ), odzemawe tu|i predmeti (~l.
241 KZ) i sl.
168
g) Soglasnost na o{teteniot
1. Pod soglasnost na o{teteniot se podrazbira izjava na volja
na povredeniot so koja toj dava soglasnost na povreda ili zagrozuvawe
na nekoe negovo dobro. Pritoa, se smeta deka, za da se raboti za pravno
relevantna okolnost, izjavata treba da bide dadena pred ili barem za
vreme, a ne i po izvr{uvaweto na krivi~noto delo i toa od strana na
polnoletno i presmetlivo lice. Od druga strana, izjavata treba da
bide dadena dobrovolno vo koja i da e forma (pismeno, usmeno, konkludentno),
me|utoa taka {to mo`e da bide doka`ana." 166
Soglasnosta na o{teteniot od povredi ili zagrozuvawe na negovite
pravni dobra, kako osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta
denes ima ograni~eno dejstvo, 167 za razlika od porano koga soglasno
principot volenti non fit iniuria (ne mu se pravi nepravda na onoj koj se
soglasuva so nea) imal mnogu po{iroka primena, na primer, ubistvoto
ili povreda vo dvoboj izvr{eni spored opredeleni pravila ne bile kaznivi.
Osnovata na vakvoto sfa}awe le`i vo stavot deka objektot na
za{tita pretstavuva privaten interes na poedinecot i so samoto toa
{to toj ne ja saka negovata krivi~nopravna za{tita (se otka`uva od
takva za{tita), krivi~nopravniot poredok nema potreba da intervenira
taa nasoka. Tuka poedinecot vo izvesna smisla se otka`uva od za-
{titata {to op{testvoto mu ja dava na negovoto dobro, a samoto op{-
testvo vo takvi uslovi pak nema poseben interes da insistira vrz za-
{titata.
2. Vakvoto gledi{te vo sovremenoto krivi~no pravo vo osnova
ne e prifatlivo ottamu {to poedine~nite dobra ne se samo dobra na
opredelena individua, tuku na odreden na~in i pretstavuvaat i op{testvena
vrednost. Za{tituvaj}i gi pravnite dobra na poedincite, pravniot
poredok istovremeno ja za{tituva i celokupnata zaednica, a toa
ne mo`e da se zamisli bez za{titata na oddelnite poedine~ni pravni
dobra. Ottamu, vo zavisnost od stepenot vo koj e za{titen krivi~nopravniot
interes na poedinecot kaj povredata na nekoe pravno dobro, a
vo koj stepen interesot na op{testvoto, zavisi i zna~eweto na soglasnosta
na o{teteniot vo konkretniot slu~aj.
Ottamu, postoi sfa}awe deka za pove}eto povredeni dobra so-
166
Taka: Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 132 i Ba~i}, F op cit. str. 221.
167
Na{iot krivi~en zakonik nitu na edno mesto izre~no ne ja predviduva
soglasnosta na o{teteniot kako osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta.

glasnosta na o{teteniot e od neutralno zna~ewe, zatoa {to se raboti
za poprete`eni op{testveni interesi. Taka, na primer, samopovreduvaweto
(telesna povreda, samoubistvoto, sopstvenoto li{uvawe od
sloboda, i samokaznuvaweto) ne pretstavuva krivi~no delo, za{to so
takvo dejstvie se povreduva sopstveno li~no dobro od materijalna
(imot, telo i `ivot) ili nematerijalna priroda (~est, sloboda na dvi-
`ewe i sl). Me|utoa, ako toa se pravi za da se izbegne voena obvrska
ili za ostvaruvawe na pravo od socijalno osiguruvawe, protivpravnosta
nema da bide isklu~ena i liceto e odgovorno za krivi~no delo so
koe se za{tituva drugiot pova`en op{testven interes: vo navedenite
slu~ai: odbegnuvawe voena slu`ba so onesposobuvawe ili izmame (~l.
342 KZ), odnosno zloupotreba na pravata od socijalno osiguruvawe (~l.
167 KZ). Od navedenoto proizleguva deka samopovredata pretstavuva
osnova koja samo delumno ja isklu~uva protivpravnosta, odnosno koga
so nea ne se povreduva nekoj drug poprete`en op{testven interes. Samopovredata
ne ja isklu~uva protivpravnosta i toga{ koga pokraj li-
~noto pravno dobro se povreduvaat i pravnite dobra na treti lica (na
primer, nekoj uni{tuva svoj imot vrz koj nekoe drugo lice imalo odredeno
pravo: ovde se raboti za krivi~no delo o{tetuavwe tu|i prava od
~l. 244 KZ).
Soglasnosta na o{teteniot nema nikakvo zna~ewe i kaj onie
dela {to se smetaat za krivi~ni dela i pokraj toa {to postoi soglasnost
na o{teteniot so nanesenata povreda (na primer, kaj krivi~noto
delo nedozvolen abortus so soglasnost na bremenata `ena od ~l. 129
KZ). Soglasnosta na o{teteniot nema zna~ewe nitu kaj krivi~nite
dela koi so davawe na soglasnost na povredeniot prestanuvaat da bidat
krivi~ni dela (na primer, kaj krivi~noto delo siluvawe od ~l. 186
KZ). Kaj siluvaweto, vsu{nost, se raboti za krivi~no delo ~ija{to sodr`ina
na nepravoto e opredelena tokmu od soglasnosta na o{teteniot:
protivpravnosta ovde ne postoi ako o{tetenata se soglasila so poloviot
odnos, ili poprecizno so soglasnosat na o{tetenata ne e ostvareno
bitieto na deloto.
3. Denes soglasnosta na o{teteniot kako osnova za isklu~uvawe
na protivpravnosta vo prv red mo`e da ima zna~ewe i kaj nekoi krivi~i
dela protiv ~esta i ugledot, li~nite prava i slobodi i poloviot
moral, so toa {to kaj poslednite dela protivpravnosta nema da bide
isklu~ena ako so niv se navreduva javniot moral. Toa se onie dela koi
se odnesuvaat na za{tita na dobrata na poedinci, kaj koi mo`e da se
ka`e deka zakonot go respektira pravoto na raspolagawe od negoviot
titularot (nositelot) na za{titenoto dobro, i deka toa pravo se stava
pred na~eloto na za{tita na dadenoto dobro. Vo pra{awe se dobra koi
se od takva priroda {to vo pogled na krivi~nopravnata za{tita se
prepu{teni na dispozicija (raspolagawe) na poedincite. 168 Taka, ako
168
Ba~i}, F. op. cit. str. 220.
169

klientot se soglasuva advokatot da ja iznese tajnata {to mu ja doveril,
toga{ nema pri~ini da ne se uva`i ova barawe na strankata. 169
Ovde treba da se pomestat situaciite na lekarski intervencii
kade ne se raboti za spre~uvawe ili lekuvawe na odredena bolest, tuku
za ostvaruvawe drugi celi: plasti~na hirurgija, menuvawe na pol, ve-
{ta~ko oploduvawe, pa duri i kaj sterilizacijata dokolku taa zakonski
e dozvolena {to kaj nas ne e slu~aj. Kaj vakvite zafati soglasnosta
na o{teteniot ima zna~ewe. Imeno, dokolku pri pri nivnoto realizirawe
nastapila nekoja povreda na liceto dobrovolno se soglasilo na
istata, negovata soglasnost pretstavuva osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta
- soglasnosta na o{teteniot ja isklu~uva mo`nosta od
postoewe krivi~no delo. Se razbira deka pritoa treba da bidat ispolneti
uslovite: da se raboti za intervencija {to e izvr{ena spored
pravilata na medicinskata nauka i od strana na kvalifikuvano lice.
Soglasnosta na o{teteniot e neophodna i kaj presaduvaweto na
organi i pokraj toa {to kaj transplantacijata se raboti za inrevencija
koja e vo vrska so zdravjeto i `ivotot na o{teteniot. 170
4. Soglasnosta na o{teteniot se pojavuva so odredeno zna~ewe,
no ne kako osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta, i vo odredeni
situacii predvideni vo Op{tiot del na KZ i toa: 1 0 kaj kaj pra{aweto
dali postoi delo od malo zna~ewe (~l. 8 KZ), 2 0 kaj odmeruvaweto na
kaznata kako olesnitelna okolnost (~l. 39 KZ), 3 0 kako okolnost za
utvrduvawe dali postoi zabluda (~l. 16 KZ), 4 0 kako okolnost vrz osnova
na koja sudot mo`e da izre~e uslovna osuda (~l. 50 KZ) i 5 0 kako okolnost
vrz osnova na koja sudot mo`e da izre~ sudska opomena (~l. 59
KZ).
Soglasnosta na o{teteniot vo Posebniot del na KZ, vo prv red
se sre}ava kaj krivi~noto delo ubistvo od blagorodni pobudi, koe tokmu
zaradi taa soglasnost kaj nas i se smeta za privilegiran vid na
ubistvo (~l 124 KZ).
d) Rabotewe vo inetres na o{teteniot i pretpostavena soglasnost
Raboteweto vo interes na o{teteniot (vo gra|anskoto pravo
poznato kako negotiorum gestio - nepovikano vr{ewe tu|i raboti), mo`e
da bide osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta samo toga{ koga
ostvaruvaweto na opredelen interes navistina ja opravduva povredata
na za{titenoto dobro. Kako {kolski primeri za vakvi situacii se
naveduvaat: povreda na drugo lice zaradi negovo spasuvawe od smrt,
vleguvawe vo tu| stan za da se popravi puknatata vodovodna cevka i so
toa da se spre~i nastanuvawe poplava. Kako rabotewe vo interes na
169
Ibid, str. 220.
170
Vidi: Zakon za uslovite na zemawe, razmenuvawe i presaduvawe delovi
od ~ovekovoto telo zaradi lekuvawe, SV RM, 1984/28.
170

o{teteniot mo`e da da se tretira i vr{eweto lekarska dol`nost
(itna hirur{ka intervencija po soobra}ajna nesreka bez soglasnost na
o{teteniot).
Pretpostavena soglasnost postoi toga{ koga pri prezemawe na
opredeleno dejstvie se povreduvaat pravni dobra na opredeleno lice,
za koe osnovano se pretpostavuva deka bi dalo takva soglasnost
dokolku takva soglasnost od nego bila pobarana. Osnovanosta na zaklu~okot
deka takvata soglasnost bi bila dadena se ceni vrz osnova na
li~nite odnosi na storitelot i o{teteniot. Taka, na primer, nekoj go
zema avtomobilot na svojot blizok (kum, brat, drugar) koj se nao|a vo
stranstvo za itno da go prefrli svoeto bolno dete vo medicinska ustanova,
so pretpostavka deka istiot bi go dobil i vo situacija koga bi
imal mo`nost da go pobara.
IV. STADIUMI NA IZVR[UVAWE NA KRIVI^NOTO DELO
(ITER CRIMINIS)
Od donesuvaweto na odlukata na storitelot da izvr{i nekoe
krivi~noto delo se minuva odreden pat na kriminalitetot (iter criminis),
ili poinaku, do negovoto izvr{uvawe mo`at da postojat ~etiri
stadiumi vo izvr{uvaweto: 1 0 donesuvawe odluka za izvr{uvawe na
krivi~noto delo, 2 0 podgotvuvawe na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo (podgotvitelni dejstvija), 3 0 zapo~nuvawe so izvr{uvaweto so
predizvikuvawe na zabranetata posledica na krivi~noto delo (dovr-
{eno krivi~no delo) i, 4 0 zapo~nuvawe so izvr{uvaweto bez predizvikuvawe
na zabranetata posledica na krivi~noto delo (obid na krivi~no
delo). Site navedeni stadiumi se mo`ni, me|utoa nemora site i
da se nu`ni. Pritoa, od dostignatiot stadium zavisi kaznivosta. Ako
storitelot ostane samo kaj donesuvaweto na odlukata, nema nikoga{ da
se kazni, za{to nedostasuva dejstvieto kako prva pretpostavka na sekoe
krivi~no delo. Dokolku storitelot vleze vo stadiumot na podgotvitelnite
dejstvija, po prvilo nema da se kazni, dodeka obidot }e bide
kazniv kaj krivi~ite dela od opredelena te`ina. Dovr{enoto delo sekoga{
e kaznivo. Pritoa, zna~ajno e da se naglasi deka podgotvitelnite
dejstvija i obid na krivi~no delo mo`at da postojat samo pri vr{eweto
na krivi~nite dela so umisla.
Kaj nebre`nite krivi~ni dela, poradi smata nivna priroda, navedenite
stadiumi ne se mo`ni. Nebre`noto krivi~no delo e mo`no
samo kako dovr{eno krivi~no delo.
1. DONESUVAWE ODLUKA ZA IZVR[UVAWE KRIVI^NO DELO
Prviot stadium vo izvr{uvaweto na deloto e donesuvawe na
odlukata za negovoto izvr{uvawe. Vo ovoj stadium se ostvaruva eden
171

vnatre{en nevidliv psiholo{ki proces pri koj se izbira krivi~nata
dejnost i se naso~uva voljata kon nejzinoto ostvaruvawe. Za donesuvaweto
odluka za izvr{uvawe na krivi~noto delo, ve}e vidovme, spored
na{eto krivi~no zakonodavstvo ne se kaznuva. Nikoj ne mo`e da odgovara
za samoto razmisluvawe i sozdavaweto odluka za toa dali }e izvr-
{i krivi~no delo (cogitationis nemo poenam patirur). Za{to, kolku i da e
cvrsta taa odluka, taa so ni{to ne e izrazena (ne predizvikala nikakva
posledica vo nadvorer{niot svet), te{ko mo`e se doka`e i zgora
na toa, sekoga{ mo`e da se izmeni. Soop{tuvaweto na ovaa odluka na
nekoe lice, isto taka ne se smeta kako kazniv stadium za izvr{uvawe
na krivi~no delo.
2. PODGOTVITELNI DEJSTVIJA
1. Poim na podgotvitelnio dejstvie. Po donesuvaweto na
odlukata za izvr{uvawe na krivi~noto delo storitelot pristapuva
kon realiziraweto na svojata odluka. Pritoa, ako e mo`no, toj vedna{
pristapuva kon dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, me|utoa
vo odredeni slu~ai toj ne mo`e vedna{ da pristapi kon izvr{uvaweto
na deloto, za{to mu nedostasuvaat bilo sredstva za negovoto
izvr{uvawe ili na patot mu se ispre~eni odredeni te{kotii koi najprvin
treba da se otstranat, pa ottamu treba da gi izvr{i neophodnite
podgotovki. Vo tie slu~ai po donesuvaweto na odlukata se pojavuvaat
podgotvitelnite dejstvija kako poseben stadium na krivi~nata
dejnost. Ottamu, podgotvitelnite dejstvija mo`at da se definiraat
kako sozdavawe pogodni uslovi za uspe{no izvr{uvawe na krivi~noto
delo: prezemawe na odredeni dejstvija koi na storitelot }e mu ovozmo`at
krivi~noto delo da go izvr{i ili koi mu go olesnuvaat negovoto
izvr{uvawe. Tie dejstvija mo`at da se manifestiraat vo razli-
~ni formi. Naj~esto se sostojat vo nabavuvawe ili prisposobuvawe
sredstva za izvr{uvawe na krivi~noto delo (oru`je, alat), vo otstranuvawe
na pre~kite za izvr{uvawe na krivi~noto delo (truewe na pesot
~uvar, ostavawe otvoren prozor), vo opredeluvawe, razgleduvawe
ili nadgleduvawe na objektot vrz koj }e se izvr{i dejstvieto, postavuvawe
zaseda, vo dogovarawe, planirawe odnosno barawe na sou~esnici
koi bi u~estvuvale vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo za koe postoi
namera (se planira) da se izvr{i, vo sozdavawe prilika za izvr-
{uvawe na deloto (opivawe na `rtvata, namamuvawe na `rtvata da dojde
na opredeleno mesto), prezemawe merki zaradi ote`nuvawe na otkrivawe
na deloto i sl. 171
Za navedenite dejstvija da se smetaat kako podgotvitelni, glaven
uslov e da ne pretstavuvaat dejstvie so koe se izvr{uva planiranoto
krivi~noto delo i da ne vleguvaat vo sostavot na onie dejnosti od
171
Vidi: ~l. 18 st. 3 KZ.
172

koi se sostoi dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo i so
nego da so~inuvaat edna celina. 172 Ottamu podgotvitelnite dejstvija ne
se obele`ja na bitieto na krivi~noto delo i ne vleguvaat vo dejstvieto
na izvr{uvaweto, koe, od svoja strana, se smeta kako eden od elementite
na bitieto na krivi~noto delo. 173
Podgotvitelnite dejstvija, kako poseben stadium mo`at, no ne
mora da postojat (kaj krivi~nite dela vo afekt, na primer). Toa zavisi
od okolnostite koi postoele koga storitelot re{il da go izvr{i krivi~noto
delo.
2. Kaznuvawe za podgotviteni dejstvija. Vo sovremenoto krivi~no
zakonodavstvo, za podgotvitelni dejstvija po pravilo ne se kaznuva.
174 Pri~inite za toa vo osnova mo`at da se pomestat na dve ramni{ta:
1 0 Poradi neodredenata priroda na ovie dejstvija koi sî u{te
ne sodr`at napad ili zagrozuvawe na objektot na za{tita, sekoe ~ovekovo
povedenie mo`e da se protolkuva kako podgotvitelno, a toa e vo
sprotivnost so na~eloto na zakonitosta. Taka, na primer, ako nekoj kupuva
no`, te{ko e da se utvrdi dali toa go storil zatoa {to go zagubil
onoj od kujnata, ili kako podgotvitelno dejstvie za izvr{uvawe na
krivi~no delo ubistvo. Ottamu, so pravo se smeta deka inkriminiraweto
na podgotvitelnite dejstvija bi pretstavuvalo otvarawe na golem
172
"Od konstrukcijata na zakonskoto bitie na odredeno krivi~no delo
zavisi kade e gornata faza na podgotvuvaweto, kade prestanuva taa faza, a
kade zapo~nuva izvr{uvaweto na krivi~no delo. Zatoa, mo`no e edna istata
dejnost kaj edno krivi~no delo da spa|a vo fazata na negovoto izvr{uvawe, a
kaj drugo delo da bide samo podgotvitelno dejstvie. Taka na primer, dejstvieto
na provaluvawe e del od dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
provalna kra`ba (~l. 236 KZ), no ako dejstvieto na provaluvawe vo stan e prezemeno
zaradi izvr{uvawe ubistvo na nekoe lice, toga{ toa dejstvie na provaluvawe
spored KZ pretstavuva samo podgotvitelno dejstvie vo odnos na krivi~noto
delo ubistvo." Ba~i}, F. op. cit. str. 297.
173
Vidi: ~l. 18 st. 3 KZ.
174
"Samo nekoi, sosema malubrojni krivi~ni zakonodavstva otstapuvaat
od ovoj stav. Vo taa grupa, na primer, sa|aat ruskiot, bugarskiot, ~e{-
kiot i slova~kiot i danskiot KZ. Ovie zakonodavstva podgotvitelnite dejstvija
gi kaznuvaat vo na~elo kaj sekoe krivi~no delo i toa vrz osnova na edna
op{ta odredba od Op{tiot del. Podgotvuvaweto na krivi~noto delo ovde e
redovna kazniva faza vo procesot na izvr{uvawerto na krivi~noto delo. I
na{iot OKZ od 1947 predviduva{e odgovornost za podgotvitelni dejstvija i
toa samo koga se rabote{e za pote{ki dela (~l. 20) Takviot stav be{e usloven
od tehni~ki pri~ini: poradi toa {to ne postoe{e Poseben del na zakonot vo
koj kaj odredeni krivi~ni dela bi mo`ele da se predvidi i kaznuvawe za podgotvitelni
dejstvija, be{e neophodno vo samiot Op{t del da se predvidi i
kaznivost za podgotvuvawe na krivi~noto delo". Ba~i}, F. op. cit. str. 296.
173

prostor za zagrozuvawe na slobodite na gra|anite i sudsko samovolie
{to e sprotivno na na~eloto na zakonitosta kako edno od osnovnite
barawa na pravnata dr`ava.
2. Nekaznuvaweto na podgotvitelnite dejstvija se opravduva i
so toa {to po nivnoto prezemawe, storitelot sî u{te e daleku od izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo, sî u{te ima vreme dobro da razmisli za
svojata odluka i eventualno da se otka`e od nea. Nekaznuvaweto na podgotvitelnite
dejstvija vo mnogu slu~ai mo`e da bide silen motiv vo
taa nasoka: vlijanie na storitelot da go napu{ti planot i za izvr{uvawe
na krivi~noto delo.
Denes me|utoa, vo re~isi site zemji postoi stav deka vo isklu~itelni
slu~ai podgotvitelnite dejstvija podle`at na kaznuvawe. Pri-
~inite za toa vo osnova se sostojat vo golemiot stepen na op{etstvenata
opasnost so ogled na posebnato zna~ewe na opredleni objekti na
za{tita, vo prv red na onie so koi se za{tituva ustavniot poredok na
dr`avata i vo posebno opasnite podgotvuvawa koi sozdavaat neopredelena
mo`nost za izvr{uvawe brojni krivi~ni dela preku sozdavaweto
grupi i organizacii za izvr{uvawe na krivi~ni dela. 175
3. Podgotvitelnite dejstvija spored na{eto krivi~no zakonodavstvo.
Vo na{eto krivi~no zakonodavstvo, po pravilo, isto taka, ne
se kaznuva za podgotvitelni dejstvija: vo Op{tiot del ne postoi
odredba so koja se vospostavuva odgovornost za ovie dejstvija (podgotvitelnite
dejstvija ne se inkriminirani kako op{t institut). 176 Me-
|utoa, za podgotvitelnite dejstvija se kaznuva isklu~itelno, toga{
koga toa posebno e propi{ano vo Posebniot del od KZ. Vo Posebniot
del, imeno se opredleni podgotvitelni dejstvija koi se inkriminirani
175
Vo na{eto krivi~no zakonodavstvo takvi se: zlostorni~ko zdru-
`enie od ~l. 394 KZ, organizirawe mre`a na preprodava~i ili posrednici za
promet na narkoti~i sredstva od ~l. 215 st. 2 KZ, organizirawe mre`a na preprodva~i
ili posrednici za nedozvolena trgovija od ~l. 277 st. 2 KZ, organizirawe
krium~arka banda, grupa ili drugo zdru`enie od ~l. 278 st. 2 KZ,
organizirawe bunt na lica li{eni od sloboda od ~l. 370 KZ, organizirawe
otpor ili neposlu{nost sprema zakoniti odluki ili merki na dr`avnite
organi od ~l. 387 st. 1 KZ, pravewe, nabavuvawe, prodavawe ili davawe na upotreba
sredstva za pravewe znaci za obele`uvawe na stoka, kako i la`ni merki
i tegovi od ~l. 272 st. 3 KZ, pravewe nabavuvawe ili otru|uvawe na sredstva
za falsifikuvawe od ~l. 271 KZ i sl.
176
Odredbata od ~l. 18. st. 1 KZ ("Toj koj{to so umisla podgotvuva
izvr{uvawe na krivi~no delo }e se kazni samo koga toa zakonot izre~no go
opredeluva"), ne pretstavuva osnova za kaznuvawe na poedinecot za podgotvitelni
dejstvija, tuku samo nasoka i kriterium na zakonodavecot koga saka da
kaznuva za podgotvuvawe na krivi~no delo.
174

kako: 1 0 posebno krivi~no delo (delicta sui generis) 177 ili kako 2 0 podgotvuvawe
na opredeleno krivi~no delo (delicta preparata).
1 0 Delicta sui generis (spored terminologijata od ~l. 18. st. 2 KZ -
posebno krivi~no delo) pretstavuvaat samostojni (avtonomni) krivi~ni
dela koe spored svojot kvalitet se ne{to pove}e od obi~noto krivi~no
delo (na primer, krivi~noto delo zlostorni~ko zdru`enie od ~l.
394 KZ). Kaj kaznuvaweto na ovie dela intencijata na zakonodavecot e
za{tita na eden poseben op{testven interes, poinakov od onoj {to se
za{tituva so "glavnoto" krivi~no delo (vo odnos na koe ova delo na
nekoj na~in ima karakter na podgotvitelno dejstvie). Vo ovie slu~ai
podgotvitelnite dejstvija ne se kaznuvaat kako poseben stadium na izvr{uvawe
na krivi~noto delo, tuku kako samostojno krivi~no delo ~ie
zakonsko bitie opfa}a kanuvawe na nekoi podgotvitelni dejstvija. Za
deloto od ovoj vid posebnata krivi~na odgovornost ostanuva i toga{
koga storitelot izvr{il nekoe krivi~no delo vo odnos na koe ovoj
prestap se javuva kako podgotvitelno dejstvie. Od navedeniot primer:
ako pove}e lica se zdru`at zaradi vr{ewe opredelen vid krivi~ni
dela i izvr{at nekolku dela od toj vid, tie }e se kaznat za izvr{enite
krivi~ni dela, no posebno i za samoto zlostorni~ko zdru`enie, za{to
ova delo e od samostojna, avtonomna priroda.
Kaj ovie krivi~ni dela mo`en e obid kako i stek.
2 0 Delicta preparata (spored terminologijata od ~l. 18. st. 2 KZ -
kaznuvawe za podgotvuvawe na opredeleno krivi~no delo) nemaat karakter
na samostojno krivi~no delo, toa se dela {to go imaat zadr`ano
karaterot na podgotvitelni dejstvija - krivi~ni dela na podgotvuvawe,
dela koi se javuvaat samo kako prethoden kazniv stadium na odredeno
krivi~no delo (na primer, krivi~noto delo dogovor za izvr{uva-
177
Toa se slu~ai koga vo Posebniot del na KZ podgotvitelnite dejstvija
celosno se opredeleni taka {to samo so niv mo`e da se izvr{i krivi~noto
delo. Toa se dejstvijata od ~l. 271 KZ (pravewe, nabavuvawe, prodvawe
ili davawe na upotreba sredstva za pravewe la`ni znaci na vrednost); ~l. 272
st. 3 KZ (pravewe, nabavuvawe, prodavawe ili davawe na upotreba sredstva za
pravewe znaci za obele`uvawe na stoka, kako i la`ni meri i tegovi); ~l. 324
KZ (sozdavawe zagovor, banda, grupa ili drugo zdru`enie na lica zaradi vr{-
ewe na odredeni krivi~ni dela); ~l. 393 KZ (dogovor so drug za da se izvr{i
krivi~no delo za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor do tri godini ili pote{-
ka kazna); ~l. 394 KZ (sozdavawe grupa ili banda {to ima za cel vr{ewe na
krivi~ni dela); ~l. 395 KZ (izrabotuvawe, nabavuvawe ili na drug na~in ovozmo`uvawe
da se dojde do oru`je, rasprskuva~ki materii, ili sredstva potrebni
za nivno pravewe, kako i otrovi nameneti za izvr{uvawe krivi~no delo)
i ~l. 408 KZ (organizirawe grupa zaradi vr{ewe na krivi~ni dela od ~l 403 i
404).
175

we krivi~no delo od ~l. 393). 178 Takvite podgotvitelni inkriminacii
se najdirektno vrzani za samoto (glavno) delo, tie egzistiraat edinstveno
i isklu~itelno kako prva etapa vo ostvaruvaweto na toa glavno
delo: so po~etokot na ostvaruvaweto na zakonskiot opis na glavnoto
delo otpa|a sekakva mo`nost za primena na ovaa podgotvitelna inkriminacija.
179 Kaj kaznuvaweto na ovie dela intencijata na zakonodavecot
e da ja pomesti kaznenata intervencija vo eden porane{na faza na
izvr{uvawe na krivi~noto delo, t.e. da ja obezbedi za{titata na nekoe
op{testveno dobro u{te vo fazata na podgotvuvaweto. 180
Kaznuvaweto za podgotvuvawe delicta preparata krivi~niot zakonik
naj~esto go odreduva na toj na~in {to propi{uva kazna i za samoto
podgotvuvawe na deloto, pri {to ne gi odreduva i oddelnite podgotvitelni
dejstvija koi se kaznivi. Na primer, vo ~l. 326 KZ e odredeno:
"Toj {to podgotvuva izvr{uvawe na krivi~no delo (~l. 18 stav 3) od
~lenovite 305 do 309, 312 do 315 i od ~l. 317 stav 1, }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini."
Kaj ovie dela izvr{uvaweto na krivi~noto delo se javuva kako
primarnen i povisok stadium i so ogled na toa kaj niv ne mo`e da postoi
ni obid, nitu pak stek. Stekot ne e mo`en, za{to izvr{enoto (ili
obidenoto) delo go konsumira negovoto podgotvuvawe kako prethoden
stadium. Od navedeniot primer: ako dve lica se dogovorat da izvr{at
krivi~no delo za koe mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda od
tri godini ili pote{ka kazna, pa toa delo go izvr{at, tie }e
odgovataat za izvr{enoto delo, a ne i za dogovorot za negovoto izvr{uvawe,
za{to ova delo e od nesamostojna priroda. Ili, na primer,
liceto koe u~estvuvalo vo podgotvuvawe na oru`en bunt, vr{i samo
edno krivi~no delo - u~estvuvawe vo oru`en bunt (~l. 312 st. 1 KZ),
ili ako liceto u~estvuvalo vo podgotvuvawe na terorizam, a potoa i vo
vr{eweto na akt na terorizam, go izvr{uva samo krivi~noto delo terorizam
(~l. 313 KZ).
3. OBID ZA KRIVI^NO DELO
1. Poim na obidot. Koga storitelot }e ja donese odlukata za
izvr{uvawe na krivi~noto delo, a ne postoela potreba od prezemawe
178
"Delikta preparata se onie vo zakonot predvideni kaznivi podgotvitelni
dejstvija so ~ija analiza doa|ame do zaklu~ok deka so nivnoto kaznuvawe
se sakalo da se obezbedi krivi~nopravna intervencija ve}e vo porane{en stadium
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, t.e. vo fazata na podgotvuvaweto,
odnosno gledano vo celost, deka se sakalo opredeleno dobro da se za{titi vo
site stepeni na izvr{uvaweto na krivi~noto delo." Komentar, str. 98.
179
Ba~i}, F. O ka`njivim pripremnim radnjama, Zbornik Pravnog fakulteta u
Zagrebu, Zagreb, 1984/1, str. 161.
180
Vidi: ibid, str. 298
176

na podgotvitelni dejstvija, toj pristapuva kon izvr{uvawe na krivi-
~noto delo. Ako pritoa, po zapo~natoto ili dovr{eno dejstvie na izvr{uvawe
ne ja ostvari sakanata posledica, se smeta deka postoi obid
na krivi~no delo. Obidot pretstavuva kazniv stadium vo izvr{uvaweto
na krivi~noto delo i se smeta za op{t institut na krivi~noto zakonodavstvo.
Spored zakonskata definicija, obid na krivi~no delo postoi
koga izvr{uvaweto na krivi~noto delo so umisla e zapo~nato, me-
|utoa ne e dovr{eno (~l. 19 st. 1 KZ). Od ovaa definicija proizleguva
deka za postoewe na obid se potrebni dva elementi:
1 0 Da e zapo~nato izvr{uvawe na odredeno krivi~no delo. Se
smeta deka deloto zapo~nalo koga zapo~nalo dejstvieto na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo, odnosno {tom e prezemena prvata dejnost
koja pretstavuva element na bitieto na krivi~noto delo. Taka, na primer,
kaj deloto ubistvo dejstvieto na izvr{uvaweto zapo~nalo vo momentot
koga storitelot go naso~il oru`jeto kon objektot na dejstvieto.
Me|utoa, deloto e zapo~nato i toga{, koga se prezemeni site dejstvija
koi vleguvaat vo sostav na bitieto na krivi~noto delo, odnosno
koga dejstvieto na izvr{uvaweto vo celost e ostvareno no izostanala
posledicata (nema povreda na objektot na za{tita).
Inaku, zapo~nuvaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto e razli~no
kaj razli~ni krivi~ni dela:
a) Ako inkriminiranoto povedenie vo bitieto na krivi~noto
delo e sostaveno od pove}e dejstvija (slo`ni krivi~ni dela), prezemaweto
ve}e na prvoto dejstvie pretstavuva obid na odnosnoto krivi-
~no delo.
b) Kaj krivi~nite dela kade vo zakonskoto bitie posebno e odredeno
sredstvoto na izvr{uvaweto (na primer, sila, zakana), obidot
postoi ve}e toga{ koga e zapo~nato so primena na tie sredstva. Taka,
na primer, kaj krivi~noto delo siluvawe, ve}e samata upotreba na sila
odnosno zakana pretstavuvaat obid na toa krivi~no delo.
v) Kaj onie krivi~ni dela kaj koi kako del na zakonskoto bitie
e opi{ano i nekoe podgotvitelno dejstvie, prezemaweto na toa dejstvie
ve}e e obid na odnosnoto delo. Na primer, kaj provalnata kra`ba
obid pretstavuva ve}e samiot akt na obivawe ili provaluvawe.
g) Kaj posrednoto izvr{itelstvo, kade {to storitelot se slu`i
so drugo lice kako so sredstvo za izvr{uvawe na krivi~noto delo, obidot
postoi koga toa lice }e zapo~ne so prezemaweto na dejstvieto na
izvr{uvaweto.
d) Koga poslednoto dejstvie treba da go prezeme samata `rtva
(na primer, da go ispie vinoto vo koe e turen otrov), ve}e samoto predizvikuvawe
na taa situacija, koja neporedno mu pretstoi na dejstvieto
na izvr{uvaweto, a ne dejstvieto na `rtvata pretstavuva obid na
177

odnosnoto krivi~no delo. 181
2 0 Inaku, obidot }e postoi ako dejstvieto na izvr{uvaweto e
prezemeno so direkna ili eventualna umisla: kaj nebre`nite krivi~ni
dela obidot ne mo`e da postoi. Ottuka, treba da se naglasi deka
obidot na krivi~no delo e kazniv samo ako deloto e prezemeno so direktna
ili eventualna umisla.
3 0 Tret element e deloto da ne e dovr{eno. Se smeta deka deloto
ne e dovr{eno ako dejstvieto na izvr{uvaweto zapo~nalo i bilo prekinato
ili ako dejstvieto na izvr{uvaweto e dovr{eno, no ne nastapila
zabranetata posledica. Tokmu vrz posledniov moment se zasnova
razlikata me|u dovr{enoto i obidenoto krivi~no delo. Kaj obidot nikoga{
ne doa|a do nastapuvawe na posledicata, dodeka kaj dovr{enoto
krivi~no delo doa|a do nejzino predizvikuvawe. Dokolku do{lo do nastapuvawe
na posledica, toga{ ve}e ne se raboti za obid, tuku za dovr-
{eno krivi~no delo.
Od izlo`enite elementi na obidot mo`e da se voo~i i razlikata
me|u obidot i podgotvitelnite dejstvija. 182 Taa razlika se sostoi vo
toa {to podgotvitelnite dejstvija pretstavuvaat prezemawe na takvi
dejstvija so koi samo se sozdavaat uslovi za efikasno izveduvawe na
dejstvieto na izvr{uvaweto, dodeka obidot pretstavuva zapo~nuvawe,
pa duri i celosno ostvaruvawe na dejstvieto na izvr{uvaweto. Dejstvijata
koi vleguvaat vo poimot na podgotvitelnite dejstvija se nadvor
od bitieto na krivi~noto delo, dodeka so obidot se ostvaruva
eden element od bitieto na krivi~noto delo - dejstvieto na izvr{uvaweto.
183 181
Komentar, str. 103. Vo taa smsila vidi i Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik u
prakti~oj primeni, str. 64 i natamu.
182
Razgrani~uvaweto na podgotvitelnite dejstvija i obidot e pra{awe
koe ima golemo kriminalnopoliti~ko, teoretsko i prakti~no zna~ewe. Negovoto
kriminalnopoliti~ko zna~ewe e vo toa {to so nego se opredeluva granicata
me|u nekaznivoto (zonata na podgotvuvaweto) i kaznivoto (zonata na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo), to~kata na po~etokot na kaznenata intervencija,
dlabo~nata na frontot protiv kriminalitetot, {to e va`no politi-
~ko i kriminalnopoliti~ko pra{awe. Toa i za storitelot e od neposredan
prakti~na vrednost so oglad na toa deka za podgotvitelni dejstvija po pravilo
ne se kaznuva, a za obid po~esto se kaznuva. Ba~i}. F. op. cit. str. 302.
183
"Ne pretstavuvaat nikakov problem onie slu~ai na obid koi vo
sebe sodr`at delumno ostvaruvawe na bitieto na odnosnoto krivi~noto delo.
Taka, ni{aneweto kon nekogo so polna pu{ka ve}e zna~i delumno ostvaruvawe
na bitieto na krivi~noto delo ubistvo. Kaj krivi~nite dela ~ie zakonsko
bitie e sostaveno od pove}e dejnosti, prezemaweto na prvata dejnost ve}e go
ozna~uva obidot na krivi~noto delo. Taka kaj kra`bata so obivawe, obivaweto
ve}e pretstavuva obid za kra`ba, kaj siluvaweto, upotrebata na sila ili
178

Me|utoa, razgrani~uvaweto me|u obidot i podgotvitelnite dejstvija
ne e sekoga{ ednostavno, ottamu {to postojat izvesni dejstvija
koi ne se pojavuvaat kako delumno ostvaruvawe na bitieto na krivi~noto
delo, no koi neposredno se povrzani so dejstvieto na izvr{uvaweto
taka{to re~isi se slevaat vo nego i pravat edna celina. Taka, na
primer, ako liceto A vo mra~na ulica so pu{ka go ~eka liceto X, se
postavuva pra{aweto dali ~ekaweto vo zaseda so polna pu{ka treba da
se smeta za podgotvitelno dejstvie ili za obid na ubistvo.
Vo pogled na ova pra{awe postojat razli~ni mislewa. Spored
objektivnata teorija podgotvitelnite dejstvija postojat koga tie ne
vleguvaat vo dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a obid
ako se prezemeni dejstvija koi vo zakonot se odredeni kako dejstvie na
izvr{uvawe na krivi~no delo, a takvi se onie dejstvija so koi delumno
se ostvaruva bitieto na krivi~noto delo. Spored subjektivnata teorija
se smeat deka za obid se raboti {tom, so koe i da e dejstvie, pa makar
i so podgotvitelno, se obelodenila voljata (se manifestirala zlostorni~kata
volja) na storitelot za izvr{uvawe na odredeno krivi~no
delo. Taka, na primer, ~ekaweto vo mra~na ulica da naide liceto so
namera da se ubie spored ova teorija se smeta za obid na krivi~no delo,
a ne za podgotvitelno dejstvie kako {to e toa slu~aj spored objektivnata
teorija. Od navedenoto proizleguva deka objektivnata teorija
dava precizni kriteriumi za razgrani~uvawe na podgotvitelnite dejstvija
od obidot, me|utoa so toa go stesnuva poimot na obidot. Od druga
strana subjektivnata teorija ne e dovolno precizna, a pokraj toa i
premnogu go pro{iruva poimot na obidot kako i poimot na podgotvitelnite
dejstvija. Za da se ubla`at krajnostite na dvete teorii e sozdadena
objektivno-subjektivna teorija spored koja obid na krivi~no
delo postoi koga voljata za izvr{uvawe na krivi~noto delo e obelodeneta
(izrazena) so prezemeno dejstvie koe spored planot na storitelot
neposredno vodi kon zagrozuvawe na objektot na za{tita. Spored ova
teorija, za da postoi obid e va`no: 1 0 dejnosta na storitelot, naso~ena
kon izvr{uvawe na krivi~noto delo {to ne e realizirano, da pretstavuva
po~etok na izvr{uvawe na krivi~noto delo (po~etok na zakonskoto
bitie na deloto), 2 0 da se pojde od toa kako dejstvija na izvr{uvawe
da se smetaat i onie dejstvie koi se pojavuvaat kako priroden del
na dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo poradi nu`nata
povrzanost so nego (R. Frank), 184 i 3 0 takvata dejnost mora da e proslezakana
kon liceto {to se saka da se siluva, ili kaj upotrebata na sila ili zakana
kaj razbojni{tvoto, iznudata i sl." Tahovi}, J. op. cit. str. 246.
184
"Taka na primer, potegnuvaweto na revolverot zaradi pukawe, ili
ni{aneweto kon o{teteniot, ili krevaweto na raka so no` nad teloto (vratot)
na o{teteniot e sosema prirodno da se smeta kako prirodan celina so dejstvieto
na izvr{uvawe od zakonskoto bitie na krivi~noto delo ubistvo, so
ogled na toa {to praktikata potvrduva deka ubistvoto so tie sredstva se
179

dena so volja na storitelot opfatena so planot na storitelot za izvr-
{uvawe na deloto. Spored toa, vo navedeniot primer se raboti za obid,
a ne za podgotvitelno dejstvie. Na{eto krivi~no zakonodavstvo ja
usvojuva ovaa teorija.
2. Nedovr{en i dover{en obid. So ogled na dejstvieto na izvr-
{uvaweto postojat nedovr{en i dovr{en obid.
Nedovr{en obid (delictum imperfectum) postoi koga storitelot go
zapo~nal dejstvieto na izvr{uvaweto, no ne go dovr{il. Na primer,
nekoj zamavnuva so kamen kon nekoe lice, no ne go frla, tuku go zadr-
`uva vo raka.
Dovr{en obid (delictum perfectum) postoi koga storitelot go zapo~nal
i dovr{il dejstvieto na izvr{uvaweto, me|utoa posledicata ne
nastanala. Taka, liceto od navedeniot primer, go frla kamenot, me|utoa
ne go pogoduva (go proma{uva) drugoto lice. Ottamu, ovoj vid obid
ne koi avtori go narekuvaat proma{eno krivi~no delo.
Navedenoto razlikuvawe e od zna~ewe za utvrduvawe na dobrovolno
otka`uvawe od obid (kaj dovr{eniot obid dobrovolno otka`uvawe
ne e sekoga{ mo`no) i kaj odmeruvawe na kaznata (za nedovr{en
obid po pravilo se kaznuva poblago).
3. Slu~ai koga ne e mo`en obid na krivi~no delo. Kaj oddelni
krivi~ni dela obidot ne e mo`en. Toa e slu~aj kaj: 1 0 krivi~nite dela
{to spored svojata priroda se dovr{eni ve}e so zapo~nuvaweto na deloto
- verbalnite krivi~ni dela (kleveta od ~l. 172 KZ i navreda od
~l. 173 KZ) i u~estvo vo tepa~ka (~l. 136 KZ), i 2 0 krivi~nite dela koi
mo`at da se izvr{at isklu~ivo so propu{tawe (pravite krivi~ni dela
so propu{tawe, na primer neuka`uvawe pomo{ od ~l. 132 KZ).
4. Pravna priroda na obidot. [to se odnesuva do pravnata
priroda na obidot isto taka postojat pove}e mislewa. Spored objektivnata
teorija, su{tinata (opravduvaweto na kaznuvaweto) na obidot se
nao|a vo postoeweto opasnost po opredeleno pravno dobro: vo napadot
vrz za{titenite vrednosti, vo naso~enosta na dejstvieto kon nivna povreda.
Tuka se raboti za napad vrz objektot na za{tita, a tokmu toa e
ona {to ja opravduva su{tinata na nepravoto. Me|utoa, so ogled deka
opasnosta predizvikana so obidot e pomala od od {tetata {to nastanuva
so dovr{eno krivi~no delo, za obid treba zadol`itelno poblago
da se kaznuva.
Spored subjektivnata teorija, su{tinata na obidot e vo projavenata
zlostorni~ka volja od strana na storitelot: vo opasnosta na
storitelot. Tuka se raboti za re{itelnosta na storitelot da go ostvari
svojot zlostorni~ki plan a toa e ona {to ja opravduva su{tinata na
nepravoto. Spored ova teorija ne postoi razika me|u obid i dovr{eno
krivi~no delo so ogled na toa {to i vo dvata slu~ai podednakvo postoi
vr{i spored taa hronologija."Proevski, J. op. cit. str. 222. Taka i Komentar,
str. 104.
180

taa zlostorni~ka (prestapni~ka, kriminalna) volja {to zapo~nala da
se ostvaruva vo nadvore{niot svet. Ottamu, za obid treba da se kazni
isto kako i za dovr{enoto delo. Ili poednostavno, storitelot prezel
dejstvie so cel da nastapi odredena posledica. A ottamu {to nejzinoto
nastapuvawe ostanalo nadvor od negovata volja, nema pri~ini za negovo
poblago kaznuvawe.
Objektivno-subjektivnata teorija koja nastojuva da gi da gi soedini
objektivnite i subjektivnite elementi kaj obidot e najprifatliva
i ottamu dominantna vo teorijata na krivi~noto pravo. Spored
nea, opravduvaweto na kaznuvaweto za obid na krivi~no delo se nao|a
kako vo postoeweto na opasnosta, taka i vo izrazenata zlostorni~ka
volja na storitelot. Ottamu i stavot deka za obid na krivi~no delo
treba fakultativno poblago da se kaznuva.
5. Kaznuvawe za obid. Spored ~l. 19 KZ: Toj koj{to so umisla }e
zapo~ne izvr{uvawe na krivi~no delo, no nema da go dovr{i, }e se
kazni za obid na krivi~no delo za koe spored zakon mo`e da se izre~e
zatvor od pet godini ili pote{ka kazna, a za obid na drugo krivi~no
delo samo koga zakonot izre~no propi{uva kaznuvawe i za obid (st. 1).
Storitelot }e se kazni za obid vo granicite na kaznata propi{ana za
krivi~noto delo, a mo`e da se kazni i poblago (st. 2)
4. NEPODOBEN OBID
1. Poim na nepodoben obid. Izostanuvaweto na posledicata kaj
obidot na krivi~noto delo mo`e da se slu~i od najrazli~ni okolnosti.
Ako toa se slu~i od poradi okolnostite {to se povrzani so sredstvoto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo ili so objektot na dejstvieto, takviot
obid se narekuva nepodoben (nevozmo`en) obid. Nema da se raboti
za nepodoben obid ako sredstvoto za izvr{uvawe na krivi~noto
delo bilo vo ispravna sostojba, me|utoa storitelot ne znael ili ne
bil dovolno ve{t da go upotrebi (da rakuva so nego), na primer, da go
akrivira mehanizmot na eksplozivna naprava, da go otko~i pi{tolot i
sl.
Spored zakonskata definicija nepodoben obid postoi koga storitelot
se obide da izvr{i krivi~no delo so nepodobno sredstvo ili
sprema nepodoben predmet (~l. 20 KZ). Ovde storitelot saka da ostvari
edno krivi~no delo, no taa realizacija e nevozmo`na. Toj ima pogre{na
pretstava za podobnosta na sredstvoto, odnosno za podobnosta
na objektot na dejstvieto: toj veruva deka so takvoto dejstvie pravi ne-
{to {to ne e dozvoleno. Tuka, vsu{nost se raboti za sprotivna situacija
od zabludata za bitieto na deloto, kade {to storitelot ima pogre{na
pretstava deka ona {to go pravi e dozvoleno. 185
185
Storitelot se nao|a vo zabluda, za{to smeta deka postojat site obele`ja
na krivi~noto delo. Ottamu, nepodobniot obid, vsu{nost, e obratna za-
181

2. Apsolutno i realatino nepodoben obid. Vo naukata na krivi~noto
pravo se razlikuva apsolutno i relativno nepodoben obid.
1 0 Apsolutno nepodoben obid postoi ako dejstvieto na izvr{uvaweto
se prezeme so odredeno sredstvo ili vrz odreden objekt vrz koj
so takvo sredstvo ili vrz takov objekt voop{to (vo nikoj slu~aj, pod
koi i da e uslovi) ne bilo mo`no da se izvr{i krivi~no delo. 186 Na
primer, ako na nekoe lice za da se li{i od `ivot mu se stava neotrovna
materija vo ~a{a so voda ili vo nego se puka od prazna pu{ka ili od
dale~ina {to e nadvor od nejziniot domet (apsolutno nepodobno sredstvo),
odnosno ako se puka vo ve}e mrtvo lice ili se vr{i pometnuvawe
na `ena {to voop{to ne e bremena (apsolutno nepodoben objekt).
2 0 Relativno nepodoben obid postoi ako sredstvoto i objektot
objektivno zameno bile pogodni za izvr{uvawe na krivi~noto delo,
me|utoa poradi opredeleni okolnosti ne bile takvi vo konkretniot
slu~aj. Na primer, za da se izvr{i li{uvawe od `ivot se stava malo
koli~estvo otrov ili se puka od neotko~ena pu{ka (relativno nepodobno
sredstvo), odnosno se puka na lice koe vo toj moment imalo vrz
sebe pancirna obleka ili ne bilo na mestoto kade {to se vr{i napadot
(relativno nepodoben objekt).
3. Pravna priroda na nepodobniot obid. Vo teorijata postoi
spor okolu toa dali nepodobniot obid treba da se smeta kako obid i za
istiot da se kaznuva. Vo ovaa smisla spored objektivnata teorija, koja
su{tinata na obidot ja gleda vo opasnosta po odredeno pravno dobro
poradi mo`nosta od negova povreda, nepodobniot obid ne se smeta za
obid, za{to ne postoi navedenata opasnost. Toa va`i za apsolutniot
nepodoben obid, me|utoa ne i koga se raboti za relativno nepodobniot
obid, za koj privrzanicite na ovaa teorija smetaat deka treba da se kaznuva,
za{to vo konkretniot slu~aj postoi o~igleda opasnost za napadnatoto
pravno dobro. Subjektivnata teorija koja opravduvaweto na
obidot go gleda vo izrazenata zlostorni~ka volja na storitelot, nepodobniot
obid go smeta za obid, za{to kaj kaj nego zlostorni~kata volja
se projavuva isto kako i kaj dovr{enoto krivi~no delo. Spored toa,
bluda za bitieto na krivi~noto delo (kaj zabludata za bitieto na krivi~noto
delo storitelot pogre{no smeta deka ne postoi nekoe obele`je na krivi~noto
delo. Za nepodobniot obid e zna~ajno deka storitelot ne e svesen za nepodobnosta
na sredstvoto ili objektot, za{to ako takva svest postoi, nepostoi
namera za dovr{uvawe na deloto, pa spored toa voop{to nitu obid. Horvati}
- Novoselac. op. cit. str. 322.
186
Obidot e nepodoben ako so dadenoto sredstvo, sprema dadeniot objekt,
vo dadenata situacija, nitu koj i da e drug {to bi postapil poume{no ne bi
mo`el da go izvr{i krivi~noto delo. Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik u prakti~noj
primeni, str. 85. "Nepodoben obid sekoga{ }e postoi koga pod dadenite uslovi
nitu storitelot ni koe i da e drugo lice ne bi mo`ele da go izvr{at nameravanoto
delo. Ba~i}, F. op. cit. str. 310.
182

treba da se kaznuva kako za apsolutno nepodoben, taka i za relativno
nepodoben obid. I najposle, objektivno-subjektivnata teorija se javuva
so kompromisno re{enie koe go gleda vo pro{iruvawe na objektivnata
teorija i smeta deka za relativno nepodobniot obid vo na~elo treba da
se kaznuva, a apsolutno nepodobniot obid treba da se kazni samo toga{
koga e izvr{en pri takvi okolnosti koi uka`uvaat na negovata
opasnost.
3. Kaznuvawe za nepodoben obid. Krivi~niot zakonik ne pravi
razlika vo pogled na kaznuvaweto za apsolutno i relativno nepodoben
obid. Spored toa za nepodoben obid na~elno se kaznuva isto kako i za
obid na krivi~no delo: mo`e da se kazni poblago odo{to za dovr{eno
krivi~no delo, me|utoa spored nao|awe na sudot mo`no e na storitelot
kaznata neograni~eno da mu se ubla`i pa duri i da mu se izre~e
osloboduvawe od kazna.
5. DOBROVOLNO OTKA@UVAWE
1. Poim na dobrovolno otka`uvawe. Ponekoga{ se slu~uva
storitelot koj go zapo~nal izvr{uvaweto na krivi~noto delo, pred da
go dovr{i, dobrovolno da se otka`e od izvr{uvaweto ili da go spre~i
nastapuvaweto na negovite posledici. Spored ~l. 21 KZ, storitel koj
podgotvuval ili se obidel da izvr{i krivi~no delo, no dobrovolno se
otka`al od negovoto izvr{uvawe, mo`e da se oslobodi od kazna. Od navedenata
definicija proizleguva deka postojat dva vida na dobrovolno
otka`uvawe: dobrovolno otka`uvawe od podgovuvawe na krivi~no
delo i dobrovolno otka`uvawe od obid na krivi~no delo.
Od navedenata definicija natamu proizleguva deka i za dvata
slu~ai na dobrovolno otka`uvawe e potrebno ispolnuvaweto na dva
uslovi, a toa se: 1 0 otka`uvaweto da e dobrovolno, i 2 0 otka`uvaweto
da e kone~no.
1 0 Otka`uvaweto e dobrovolno toga{ koga samiot storitelot,
od koi i da e pri~ini, svoevolno re{il (odlu~il) da prekine so zapo-
~natoto podgotvitelno dejstvie ili so zapo~natoto dejstvie na izvr-
{uvawe na krivi~no delo.
Ako na storitelot deluvale nekoi nadvore{ni okolnosti koi
se nezavisni od negovata volja, toga{ nema da postoi dobrovolno otka-
`uvawe {to e relevantno od stojali{te na krivi~noto zakonodavstvo.
Taka, nema dobrovolno otka`uvawe ako storitelot prekine so dejstvieto
na izvr{uvawe, zatoa {to od nekogo fizi~ki bil spre~en da prekine
so zapo~natoto podgotvitelno dejstvie ili da prodol`i so izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo; ili poradi otporot na `rtvata; ili ako
se pojavile pre~ki koi ja nadminuvaat negovata sila i fizi~ki mo`nosti
za dovr{uvawe na deloto, i najposle, ako prestanal so dejstvieto
183

zatoa {to e otkrien. 187
Nema dobrovolno otka`uvawe i toga{ ako storitelot e spre-
~en ili ako se otka`uva od natamo{noto sproveduvawe na dejstvieto
poradi pojava na takvi te{kotii {to toj ne mo`e da gi sovlada.
1 0 Otka`uvaweto e kone~no toga{ koga storitelot definitivno
se otka`al od konkretnoto delo. Nema dobrovolno otka`uvawe
(nitu otka`uvawe voop{to), ako storitelot go prekinal dejstvieto
poradi nepovolnite uslovi, so namera vo nekoja druga prilika (toga{
koga }e se steknat povolni uslovi), koristej}i se so sostojbata {to ja
sozdal pri zapo~natoto izvr{uvawe od koe se otka`al, da go prodol`i
i go dovr{i deloto. Vo toj slu~aj se raboti za prekin, za odlagawe na
dejstvieto na izvr{uvaweto, a ne za otka`uvawe od izvr{uvawe na deloto.
188 Pritoa, za dobrovolnoto otka`uvawe od deloto ne se od zna~ewe
motivite na storitelot i tie ne mora da bidat od moralna priroda.
Kako takvi, na primer, mo`at da bidat motivite: stav na storitelot da
ne bide faten, strav od eventualnata kazna, so`aluvawe kon `rtvata,
razo~aruvawe poradi malata korist koja mo`e da se dobie so dovr{uvaweto
na deloto i sl. Toa zna~i deka motivite koi mo`at da bidat od
zna~ewe kaj kaznuvaweto, ne se od zna~ewe kaj dobrovolnoto otka`uvawe.
2. Dobrovolno otka`uvawe od kaznivo podgotvuvawe na krivi~no
delo postoi toga{ koga storitelot zapo~nal so prezemaweto na
podgotitelnite dejstvija, pa svoevolno go prekinal nivnoto izvr{uvawe,
ili koga gi dovr{il prezemenite podgotvitelni dejstvija, me|utoa
ne pristapil kon prezemawe na dejstvieto na izvr{uvaweto. Ovde postojat
dva vida na dobrovolno otka`uvawe:
1 0 Prviot vid na otka`uvawe od podgotvitelni dejstvija se sostoi
vo prekinuvawe na zapo~natoto dejstvie taka {to ne do{lo do
sozdavawe uslovi za izvr{uvawe na krivi~noto delo, t.e. za prezemawe
na dejstvieto na izvr{uvawe na krivi~noto delo. Taka, na primer, storitelot
zapo~nal so izrabotka na tempirana bomba za izvr{uvawe na
krivi~noto delo terorizam, pa vo tekot na nejzinata izrabotka se predomislil
i ja prekinal natamo{nata izrabotka na bombata, ili zapo~nal
so izrabotka na kli{e za falsifikuvawe pari, pa ja prekinuva
rabotata i ne go dovr{il kli{eto.
187
Tahovi}, J. op. cit. str. 253. Vidi i Komentar, str. 111.
188
Nema otka`uvawe od izvr{uvawe na krivi~noto delo, ako storitelot
gi prekinal dejstvijata {to gi zapo~nal samo vo namera da gi zameni so
drugi pocelishodni dejnosti (na primer, se otstapuva od namerata nekoj da se
ubie so truewe, za{to na storitelot mu se storilo deka toa polesno mo`e da
se izvede so upotreba na oru`je), ili ako otka`uvaweto se pravi vo namera
izvr{uvaweto na konkretnoto delo da se prodol`i na drug na~in, vo drugo
vreme i na drugo mesto. Tahovi}, J. op. cit. str. 253.
184

2 0 Vtoriot vid na otka`uvawe od podgotvitelni dejstvija se sostoi
vo nepristapuvawe kon izvr{uvawe na dejstvieto na izvr{uvaweto
iako podgotvitelnite dejstvija se prezemeni i se sozdadeni
uslovite za izvr{uvawe na krivi~noto delo. Na primer, storitelot
koj izrabotil ili nabavil tempirana bomba, odlu~i istata da ne ja
upotrebi za vr{ewe na krivi~noto delo terorizam, ili nabavilo sredstva
za obivawe na metalna kasa, no ne pristapilo kon obivaweto
iako ne postoele pre~ki dejstvieto da se izvr{i i da se realizira krivi~noto
delo.
3. Dobrovolno otka`uvawe od obid postoi koga storitelot go
zapo~nal dejstvieto na izvr{uvaweto pa svoevolno se otka`al od negovoto
dovr{uvawe, ili ako dejstvieto na izvr{uvaweto go dovr{il i
svoevolno ja go spre~il nastapuvaweto na posledicata. Ottamu, se gleda
deka i ovde postojat dva vida na dobrovolno otka`uvawe od obid: dobrovolno
otka`uvawe od nedovr{en i dobrovolno otka`uvawe od dovr{en
obid.
1 0 Dobrovolno otka`uvawe od nedovr{en obid postoi koga nema
da se dovr{i zapo~natoto dejstvie na izvr{uvaweto, odnosno koga
storitelot prekinuva so negovoto natamo{no sproveduvawe, iako
mo`el do kraj da go sprovede. Otka`uvaweto se sostoi vo toa {to storitelot
prestanal ponatamu da dejstvuva, ja zaprel natamo{nata dejnost.
Na primer, nekoe lice go vadi pi{tolot i nani{anuva kon drugo
lice, me|utoa ne go povlekuva orozot i se otka`uva od ubistvo {to nameraval
da go izvr{i; ili provalnik {to vlegol vo tu| stan ne ukral
ni{to, zatoa {to se premislil.
Kaj nedovr{eniot obid mo`e sekoga{ da dojde do dobrovolnoto
otka`uvawe.
2 0 Dovrovolno otka`uvaweto od dovr{en obid postoi koga po
dovr{uvaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo storitelot
prezema opredelena dejnost so koja go spre~il nastanuvaweto
na posledicata. Taka, na primer, storitelot turnal nekoe lice vo
reka, a potoa go spasuva od davewe, ili pak liceto na koe mu staven
otrov vo hranata, storitelot go spasuva so toa {to mu dava protivotrov
ili {to povikal lekar.
Za otka`uvawe od dovr{en obid e potrebno efikasno da e spre-
~eno nastapuvawe na posledicata so dejstvie na storitelot. Nema da
postoi otka`uvawe ako storitelot prezel sî vo taa nasoka, no posledicata
sepak nastanala. Taa okolnost, me|utoa, mo`e da bide zemena
kako olesnuva~ka pri odmeruvaweto na kaznata. Pritoa, ne se bara storitelot
li~no da go spre~i nastanuvaweto na posledicata koja mo`e da
ja otstrani i drugo lice no, toa treba da e storeno svesno i na inicijativa
od strana na samiot storitel. Nema da se raboti za otka`uvawe
ako storitelot go spre~il nastanuvaweto na posledicata od neznaewe
ili slu~ajno.
Za razlika od temporalni krivi~ni dela (dela kaj koi me|u
185

dejstvieto na izvr{uvaweto i nastapuvaweto na posledicata postoi
odreden vremenski interval), nema dobrovolno otka`uvawe od obid
kaj momentnite krivi~ni dela (kaj koi ne postoi takov interval, na
primer, storitelot ne mo`e po ispaluvaweto na prviot metak od pu{-
kata so koj ja proma{il `rtvata da se otka`uva od ispaluvaweto na
vtoriot metak). Isto taka, nema da se raboti za dobrovolno otka`uvawe
ako negovoto delo ve}e bilo otkrieno. Dobrovolno otka`uvawe
ne e mo`no nitu kaj onie krivi~ni dela kaj koi ve}e so samoto prezemawe
na dejstvieto na izvr{uvaweto e ostvareno dovr{eno krivi~no
delo (kaj koi obidot e opfaten so poimot na dovr{enoto krivi~no
delo, na primer kaj kleveta i navreda navreda).
- Ako ne dojde do spre~uvawe na posledicata, toga{ nema ni dobrovolno
otka`uvawe. Vo toj slu~aj se smeta deka postoi delotvorno
kaewe. Delotvorno kaewe postoi koga storitelot po dovr{uvaweto na
deloto rabotel vo nasoka na otstranuvawe na posledicata ({tetata)
predizvikana so negovoto delo. Na tie slu~ai ne se odnesuva odredbata
od ~l. 21 KZ, za{to se vo pra{awe dovr{eni krivi~ni dela, dodeka kaj
dobrovolnoto otka`uvawe se raboti za otka`uvawe od delo {to e zapo~nato,
no sî u{te ne e dovr{eno. So odredbata od ~l. 262 KZ na pove}e
mesta ja zema predvid ovaa okolnost vo Posebniot del so ogled
deka se raboti za korisna dejnost na storitelot. Taka, na primer, vo
~l. 235 KZ ili ~l. 241 KZ e predvidena mo`nost za osloboduvawe od
kazna ako storitelot mu go vrati ukradeniot, odnosno odzemeniot
predmet na o{teteniot pred da doznae deka e otkrien. Sli~ni odredbi
se sodr`ani vo ~l. 141 KZ; ~l 198 st. 4 KZ; ~l. 310 st. 2 i 3 KZ; ~l. 328
KZ; kaj odredena grupa krivi~ni dela soglasno ~l. 334 KZ; ~l. 382 st. 5
KZ; ~l. 383 st. 4 KZ; ~l. 341 st 5 KZ i ~l. 367 st. 5 KZ. Me|utoa, vo opredeleni
slu~ai na delotvorno kaewe, zakonodavecot predvidel i obligatorno
osloboduvawe od kazna. Toa e slu~aj kaj krivi~nite dela od ~l.
324 st. 4 KZ; 358 st. 3; ~l. 370 st. 3 KZ; ~l. 394 st. 3 KZ i 408 st. 3 KZ.
Delotvornoto kaewe ne zna~i kaewe vo moralno-eti~ka smila,
toa postoi bez ogled od koi pobudi se vr{i. Glavno e da e storeno od
li~ni pobudi i dobrovolno. Delotvortno kaewe postoi duri i toga{
koga otstranuvaweto ili ubla`uvaweto na posledicite po izvr{uvaweto
na deloto e izvr{eno od treto lice, no poradi posebni zalo`bi i
li~no po`rtvuvawe na storitelot na deloto. 189
4. Kaznuvawe vo slu~aj na dobrovolno otka`uvawe. Napred vidovme
deka storitel koj podgotvuval ili se obidel da izvr{i krivi~no
delo, no dobrovolno se otka`al od negovoto izvr{uvawe, mo`e da se
oslobodi od kazna. Osloboduvaweto od kazna e fakultativno. Toa zna-
~i deka za prezemenite podgotvitelni dejstvija (odnosno za obidot),
sudot mo`e storitelot da go kazni, taka {to }e mu odmeri kazna vo
granicite na kaznata koja e propi{ana za podgotvuvawe na toa delo,
189
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 372.
186

(odnosno za toa delo), ili neograni~eno }e mu ja ubla`i kaznata i najposle
mo`e da go oslobodi od kazna vo smisla na ~l. 42. st. 1 i 2 KZ.
Takviot stav na zakonodavecot e opredelen od kriminalnopoliti~ki
pri~ini: od vnatre{niot prestvrt kaj storitelot, od negovata
dobrovolna odluka da go napu{ti dejstvieto na izvr{uvaweto. Ili poinaku,
opravduvaweto na poblagoto kaznuvawe na dobrovolnoto otka-
`uvawe se nao|a vo subjektivniot moralen presvrt kaj storitelot koj
treba da se nagradi (teorija na premija). 190
No dokolku so obidot od koj storitelot dobrovolno se otka`al
e storeno nekoe drugo samostojno krivi~no delo, toga{, se raboti za
kvalificiran obid, i za odgovotnost za samostojno delo pri dobrovolno
otkauvawe od obid .
5. Kvalificiran obid i odgovornost za samostojno delo pri
dobrovolno otka`uvawe. Pod kvalificiran obid se podrazbira takov
obid na krivi~no delo kade{to so prezemenoto dejstvie ne se
ostvarilo planiranoto delo, tuku bitieto na drugo delo koe so zakon e
opredeleno kako posebno krivi~no delo. Taka, na primer, edno lice
puka vo nekogo so namera da go ubie, me|utoa samo mu nanesuva te{ka
telesna povreda. 191 Vo navedeniov i sli~ni slu~ai, dejstvieto na izvr{uvaweto
}e se kvalificira spored sodr`inata na usmislata na storitelot
- kako obid za odnosnoto krivi~no delo od ~l. 135 v.v. so ~l 19
KZ, a ne spored ostvarenata posledica, vo konkretniot slu~aj kako dovr{ena
- te{ka telesnata povreda od ~l. 131 KZ. Vo vakvi slu~ai postoi
obidenoto krivi~no delo, a okolnosta deka so toj obid e ostvareno
nekoe drugo polesno krivi~no delo mo`e da bide zamena predvid
kako olesnuva~ka okolnost kaj odmeruvaweto na kaznata za obidenoto
krivi~no delo. Ako pak e napraven obid na polesno, a proizleglo nekoe
drugo pote{ko krivi~no delo, toga{ }e postoi ili krivi~no delo
kvalificirano so pote{ka posledica ili pak }e se raboti za stek, dokolku
pote{koto delo ne go konsumira obidenoto krivi~no delo.
Vo teorijata me|utoa, dominira sfa}aweto deka vo ~l. 21 st. 2
KZ ne se raboti za kvalificiran obid, tuku, za drug mo{ne blizok
krivi~nopraven institut koj e od zna~ewe za odreduvaweto na odgovornosta
za "samostojnoto delo" pri dobrovolnoto otka`uvawe od
obid. 192 Imeno, spored ~l. 21 st. 1 KZ e predvideno deka storitelot {to
podgotvuval ili se obidel da izvr{i krivi~no delo, no dobrovolno se
otka`al od negovoto izvr{uvawe, mo`e da se oslobodi od kazna. A toa
190
Za ostanatite stavovi vo vrska so blagonakloniot odnos kon dobrovolnoto
otka`uvawe vidi: Komentar, str. 109..
191
Takov }e bide, na primer i vo slu~aj na obid da se izvr{i te{ka
kra`ba {to zavr{il so o{tetuvawe na predmeti pri provaluvaweto, obid za
siluvawe {to zavr{il so telesna povreda na `rtvata i sl.
192
Taka: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 192, Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik
u prakti~noj primeni, str. 91, Proevski, J. op. cit. str. 230.
187

zna~i deka na sudot kako alternativi mu stojat na raspolagawe storitelot
da go kazni vo granicite propi{ani za toa delo, neograni~eno da
mu ja ubla`i kaznata i najposle, da go oslobodi od kazna. Spored ~l. 21.
st. 2 pak, vo slu~aj na dobrovolno otka`uvawe (od podgotvuvawe na
krivi~no delo ili) 193 od obid storitelot }e se kazni za onie dejstvija
{to pretstavuvaat nekoe drugo samostojno krivi~no delo. Pritoa,
kako "samostojno krivi~no delo" ovde se podrazbira ona delo koe ne
bi bilo konsmirano so krivi~noto delo koe e obideno, a ne nekoe posebno
krivi~no delo predvideno kako samostojno delo od Posebniot
del na KZ. Ili poprecizno, ovde se raboti za drugo "samostojno delo"
koe spored u~eweto za prividniot stek, kako takvo postoi (ja zadr`uva
svojata individualnost) i pri uspe{noto dovr{uvawe na obidenoto
delo. 194 Na primer, nekoj falsifikuval odredena isprava, no dobrovolno
se otka`al od vr{eweto izmama ili pronevera, taka {to ne ja upotrebil
falsifikuvanata isprava (falsifikuvaweto e dovr{enoto
delo koe e vo stek so izmamata ili proneverata od koi storitelot dobrovolno
se otka`al). Vo toj slu~aj "samostojno" e deloto falsifikuvawe
na ispravata za koja storitelot e odgovoren, iako za krivi~noto
delo izmama ili pronevera soglasno ~l. 21 st. 1 KZ (zaradi dobrovolnoto
otka`uvawe od niv) mo`e da bide osloboden od kazna.
V. EDINSTVO NA KRIVI^NITE DELA OD STOJALI[TE NA
KAZNIVOSTA
1. STEK NA KRIVI^NI DELA
1. Stek na krivi~ni dela postoi koga storitelot: 1 0 so edno dejstvie
storil pove}e krivi~ni dela (idealen stek) ili, 2 0 so pove}e dejstvija
storil pove}e krivi~ni dela (realen stek), za koi istovremeno
mu se sudi. Spored toa za stekot se va`ni dva momenti: prviot, da se raboti
za pove}e krivi~ni dela {to sî u{te ne se presudeni (procesnopraven
element) i vtoriot, za site tie dela da se izrekuva edna zaedni-
~ka kazna (materijalnopraven element). Stekot na krivi~nite dela
193
"Taka bi se smetalo deka storitelot na kaznivo podgotvitelno dejstvie
se otka`uva od krivi~noto delo ako so eden realen akt, na primer, so
uni{tuvawe na sredstvata nabaveni za izvr{uvaweto na krivi~noto delo,
projavil napu{tawe na odlukata za izvr{uvawe na podgotvuvanoto krivi~no
delo." Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 191.
194
Vo ova smisla Ba~i}, citira edna sudska odluka spored koja "Pod
izrazot "drugo samostojno krivi~no delo" mo`e da se podrazbere samo takvo
krivi~no delo {to ne e konsumirano so obidot, odnosno {to ne bi bilo konsumirano
so storenoto krivi~no delo ni koga storitelot bi go dovr{il".
Ba~i}, F, op. cit. str. 320.
188

kako institucija na materijalnoto krivi~no pravo í ja dol`i svojata
egzistencija tokmu na potrebata za pove}e krivi~ni dela na ist storitel
da se izre~e edinstvena (zaedni~ka) kazna. Stekot na krivi~nite
dela e institut od posebno zna~ewe za krivi~noto pravo i kriminalnata
politika, za{to pluralitetot (mno`estvoto) na krivi~nite
dela na edno lice e svedo{tvo deka toa lesno doa|a vo sudir so krivi-
~niot zakonik, pa mo`e da se raboti za poopasen prestapnik." 195
1 0 Kaj idealniot stek e mo`no so edno dejstvie 196 pove}e pati da
bide ostvareno bitieto na isto krivi~no delo (homogen idealen stek),
ili so edno dejstvie da bidat ostvareni pove}e razli~ni bitija na krivi~ni
dela (heterogen idealen stek). Primeri za homogen idealen stek:
storitelot so frlawe edna bomba ubiva pove}e lica, so edna izjava navreduva
pove}e lica. Primeri na heterogen idealen stek: storitelot
siluval nekoe lice i mu prenel polova bolest pri siluvaweto, so eden
istrel od pu{ka ubiva edno i ranuva drugo lice. Vo idealen stek mo-
`at da bidat samo onie krivi~ni dela {to imaat identi~no dejstvie na
izvr{uvawe.
2 0 I realniot stek mo`e da bide homogen i heterogen. Primeri
za homogen realen stek: storitelot izvr{il edno ubistvo, a po izvesno
vreme drugo ubistvo. Primeri na heterogen realen stek: storitelot
izvr{il siluvawe, a po izvesno vreme kra`ba. Pritoa, za postoeweto
na realniot stek ne e od zna~ewe dali dejstvijata se prezemeni ednovremeno
ili pak vremenski se razdeleni, nitu pak dali izvr{enite dela
stojat vo nekakva zaemna vrska. Bitno e da se raboti za pove}e samostojni
dejstvija za koi na storitelot mu se sudi istovremeno.
2. PRIVIDEN STEK
Za razlika od vistinskito stek na krivi~ni dela, prividen stek
pretstavuva situacija koga nekoe ~ovekovo povedenie mo`e da se
sumpsumira pod pove}e zakonski opisi na krivi~ni dela ili pove}epati
pod ist zakonski opis, pa se ~ini deka postoi stek na krivi~ni
dela, a sepak ne mo`e da se zboruva za stek, za{to postoi samo edno
krivi~no delo. 197 Ottamu {to tuka konkuriraat pove}e zakonski opisi
195
Ba~i}, F, op. cit. str. 358.
196
Edno dejstvie me|utoa ne ozna~uva sekoga{ samo edna edinstvena dejnost,
nitu edno edinstveno teleseno dvi`ewe, tuku samo edinstvo na dejstvija
vo krivi~nopravna smisla (poim na dejstvie posmatrano vo celost) {to ne ja
isklu~uva mo`nosta toa vo sebe da sodr`i i pove}e dejnosti (pove}e telesni
dvi`ewa). Tahovi}, J. op. cit. str. 259.
197
Taka, na primer, koga nekoj provaluva vo tu| stan i izvr{uva kra-
`ba, negovata dejnost formalno mo`e da se podvede pod nekolku zakonski bitija:
kako te{ka kra`ba so provaluvawe vo zatvoren prostor, kako o{tetu-
189

(ili pove}epati ist zakonski opis), takviot slu~aj ponekoga{ se narekuva
i stek na zakoni. Kaj prividniot stek primenata na samo eden zakonski
opis e isklu~iva, t.e. postoi tn. ekskluzivitet poradi koj e
isklu~ena primenata na drugi zakonski opisi. 198 Postoeweto na prividniot
stek vodi kon doka`uvawe deka vo konkretniot slu~aj se raboti
za edno krivi~no delo, a ne za pove}e krivi~ni dela, so {to se isklu-
~uva stekot na krivi~nite dela. Negovata smisla e vo krajna linija da
se otstrani neopravdanoto dvokratno ili pove}ekratno kaznuvawe.
I prividniot stek mo`e da se pojavi kako prividen idealen
stek (koga pove}e krivi~ni dela predizvikani so edno dejstvie se smetaat
kako edno krivi~no delo od gledi{te na krivi~noto pravo) i prividen
realnen stek (koga pove}e krivi~ni dela predizvikani so pove}e
dejstvija se ocenuvaat kako edno krivi~no delo bilo vo krivi~nopravna
ili kriminolo{ka smisla). Koga postoi prividen (idealen ili
realen) stek, se zema deka postoi samo edno krivi~no delo i kaznata,
po pravilo, se odmeruva spored op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata.
199 So ogled na toa {to krivi~niot zakonik ne sodr`i odredbi za
prividniot stek, re{avaweto na pra{aweto za toa dali postoi vistinski
ili prividen stek mu e ostaveno na teorijata i sudskata praktika,
koi go toa go pravat preku analiza na me|usebnite odnosi na zakonskite
bitija in abstracto ili in concreto. 200 Ottamu, vo teorijata na krivi~noto
pravo slu~aite na javuvaweto na prividen stek mo`at da se podelat
na tri grupi: 1 0 su~ai kade prividniot stak proizleguva od mevawe
na tu|i predmeti i kako naru{uvawe na nepovredivosta na domot, a vsu-
{nost se raboti samo za prvoto krivi~no delo.
198
Zlatari} - Dama{ka, Rje~nik krivi~nog prava i postupka, Informator, Zagreb,
1966, str. 269. Sli~no i Tahovi}: "Prividen stek postoi toga{ ako so
isto dejstvie ili so pove}e dejstvija se predizvikani pove}e posledici, ostvareni
se bitijata na pove}e krivi~ni dela, no sepak ne postoi stek tuku edno
krivi~no delo od pri~ini {to samo edno predizvikuvawe e relevantno od gledi{te
na krivi~niot zakonik, iako prividno izgleda deka se ostvareni bitijata
na pove}e krivi~ni dela." Tahovi}, J. op. cit. str. 262.
199
Ibid. str. 262.
200
"Ekskluzivitetot vo primenata samo na eden propis mo`e da se zasnova
samo vrz eden od slednive temeli: a) na utvrduvaweto na me|usebnite
odnosi na oddelni apstraktni zakonski opisi koi se vo igra, so drugi zborovi
vrz osnova na smislata na samite apstraktni bitija na krivi~nite dela (do
koi doa|ame so ispravno tolkuvawe na krivi~niot zakonik), ili b) vrz osnova
na ocenkata na konkretniot nastan i zaklu~ocite koi proizleguvaat od taa
ocena, da se uka`uva opravdana samo primenata na eden zakonski propis, dodeka
primenata na drug ili na drugi zakonski propisi koi doa|aat predvid, ne
bi imala nikakva smisla." Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik u prakti~noj primeni, str.
169.
190

|usebniot odnos na oddelni apstraktni i konkretno ostvareni zakonski
bitija na krivi~nite dela, 2 0 slu~ai koi se odnesuvaat na vklu~uvawe
na edno krivi~no delo vo drugo, isklu~ivo vrz osnova na konkretnata
ocenka na nastanite i, 3 0 slu~ai na zakonsko ili pravno edinstvo
na pove}e krivi~ni dela.
2.1. Slu~ai na prividen stek koi proizleguvaat od me|usebniot odnos
na oddelni apstraktni i konkretno ostvareni zakonski bitija na
krivi~nite dela
Slu~aite na prividen stek koi proizleguvaat od me|usebniot
odnos na oddelni apstraktni i konkretno ostvareni zakonski bitija na
krivi~nite dela se: 1 0 odnos na specijalitet, 2 0 odnos na supsidijaritet,
3 0 odnos na konsumpcija i 4 0 odnos na alternativitet.
1. Prividen stek po osnov na specijalitet postoi koga zakonot
pokraj osnovnoto krivi~no delo, koe ima op{t karakter, predviduva i
krivi~i dela koi se posebni slu~ai na toa krivi~no delo. Tie posebni
krivi~ni dela vo svoeto bitie sekoga{ gi sodr`at site elementi {to
gi ima i op{toto krivi~no delo, so toa {to imaat u{te nekoe
obele`je spored koe se razlikuvaat od op{toto. 201 Vo takvi slu~ai
primenata na op{atta odredba otpa|a soobrazno so maksimata lex specialis
derogat legi generali. Prividniot stek po osnov na specijalitet sekoga{
se pojavuva kako prividen idealen stek.
2. Prividen stek po osnov na supsidijaritet postoi me|u krivi~nite
dela od koi nekoi se prethoden stadiumna drugi. 202 Ovde e
201
"Odnos na specijalitet postoi koga eden od zakonskite opisi (lex
specialis) vo sebe gi sodr`i site elementi na drug opis (lex generalis), me|utoa,
vo nego eden ili pove}e od tie elementi se ili potesno (pospecijalno) postaveni
ili toj opis sodr`i u{te i nekoi drugi elementi, koi vo negoviot opis
na deloto vo odnos na deloto od drugiot opis go specificiraat." Zlatari}, B.
Krivi~ni zakonik... str. 170. "Taka, na primer, iznudata e specijalen oblik na
prisilbata, a ucenata specijalen oblik na iznudata: ottuka vo slu~aite na
iznuda sekoga{ se ostvareni i elementite na prisilba, a vo slu~aite na ucena,
site elementi na iznuda i na prisilba. Komentar KZ SFRJ, str. 218. Vo takov
odnos stojat, na primer, i obi~nata navreda i navredata na stranski vladetel,
proneverata i zatajuvaweto, kra`bata i razbojni{tvoto, prisilbata i iznuduvaweto
dokazi i sl. "Specijalitetot postoi i me|u osnovnoto krivi~no
delo i pote{kite (kvalificiranite), odnosno polesnite (privilegiranite)
oblici na isto krivi~no delo, na primer, me|u ubistvoto i te{koto ubistvo,
ubistvoto i ubistvotona mig, potoa me|u kra`bata i te{kata kra`ba, kra`bata
i sitnoto delo kra`ba itn." Tahovi}, J. op. cit. str. 263.
202
Supsidijaritetot mo`e da bide formalen i materijalen. Formalen
ili izri~en supsidijaritet postoi koga direktno e izrazen vo samiot zakon
(na primer, koga e propi{ano "dokolku ne postojat obele`ja na nekoe drugo
191

uslov isto lice da izvr{ilo kaznivo podgotvuvawe ili kazniv obid na
krivi~no delo koe{to vo isto vreme ili podocna e izvr{eno. 203 Vo takov
slu~aj ne postojat pove}e krivi~ni dela, tuku samo edno i toa ona
krajnoto koe e izvr{eno, za{to podgotvuvaweto odnosno obidot na
krivi~noto delo ja gubaat svojata samostojnost kako krivi~ni dela ako
do{lo do izvr{uvawe na deloto spored maksimata lex primaria derogat
legi subsidiariae. So drugi zborovi kaznivoto podgotvuvawe, odnosno kazniviot
obid mu se supsidijerni na izvr{uvaweto na krivi~noto delo,
za{to postojat kako samostojni dela samo ako ne do{lo do negovoto
izvr{uvawe. Taka, na primer, krivi~noto delo nabavuvawe sredstva za
falsifikuvawe na pari e supsidierno vo odnos na krivi~noto delo
pravewe la`ni pari, za{to kako samostojno delo postoi samo ako ne
do{lo do praveweto na la`ni pari. 204
Prividniot stek po osnov na supsidijaritet mo`e da se pojavi
kako prividen idealen i kako prividen realen stek.
3. Prividen stek po osnov na konsumpcija postoi koga nepravoto
na edno krivi~no delo e sodr`ano vo nepravoto na drugo. Dali postoi
takov slu~aj se ocenuva so apstraktno sporeduvawe na samite zakonski
opisi na krivi~nite dela pri {to se vr{i vrednosna ocenka na
ostvarenite dela vo taa smisla {to se ocenuva dali ednoto delo (konkretnoto
ostvaruvawe na toa delo) e sodr`ano vo drugoto, kako i dali
e opfateno so nego (vo negovoto konkretno ostvaruvawe). 205 Pritoa,
pote{koto delo sekoga{ go konsumira polesnoto soobrazno maksimata
lex consumens detogat legi consumptae, taka {to ostvaruvaweto na pote-
{koto delo go opfa}a i polesnoto delo koe e sodr`ano vo nego. Taka,
na primer, ubistvoto na edno lice ja konsumira telesnata povreda {to
pritoa mu e nanesena, krivi~noto delo kra`ba izvr{eno so obivawe go
konsumira o{tetuvaweto na predmetite koe so obivaweto e ostvareno,
a krivi~noto delo provalna kra`ba go konsumira naru{uvaweto na nepovredivosta
na stanot izvr{eno so prodiraweto vo tu| stan zardi
krivi~no delo" ili "nadvor od slu~aite predvideni vo ~l. ..."). Materijalaniot
ili molkumen supsidijaritet mo`e da se oceni samo so vrednosno ocenuvawe
na odnosot na zakonskite bitija na delata.
203
"Odnos na supsidijaritet me|u dva zakonski opisi postoi koga prviot
opis pretstavuva kriminalizirawe na prethodniot stadium vo izvr{uvaweto
na krivi~noto delo od drugiot opis. Imeno, vo takov slu~aj prethodniot
stadium e posebno inkriminiran, ako kriminalnata dejnost se zapre vrz nego.
Zlatari}, B. op. cit. str. 170.
204
Komentar KZ SFRJ, str. 218.
205
"Dodeka slu~aite na specijalitet i supsidijaritet gi utvrduvame so
logi~ko rezonirawe, slu~aite na konsumpcija gi utvrduvame so vrednosno ocenuvawe,
zna~i preku aksiolo{ki pat, me|utoa i ovde sî u{te so in abstracto
sporeduvawe na samite zakonski opisi." Zlatari}, B. op. cit. str. 170.
192

kra`ba. 206 Ottamu, vo takvi slu~ai postoi samo prividen stek me|u konsumiranoto
krivi~no delo i krivi~noto delo koe go konsumira.
Odnosot na dve dela pri nivnoto konkretno ostvaruvawe mo`e
da se javi vo tri vida: kako odnos na prethodno i glavno delo (nekaznivo
prethodno delo), kako odnos na pridru`no delo i glavno delo
(nekaznivo pridru`no delo) i kako odnos na glavno i dopolnitelno
delo (nekaznivo dopolnitelno delo).
a) Vo prviot slu~aj (nekaznivo prethodno delo) prethodnoto
delo go ovozmo`uva ili olesnuva izvr{uvaweto na drugoto, glavnoto
krivi~no delo, pri {to obete dela se naso~eni kon povreda na isto dobro.
Taka na primer, nekoj pri pale` na edna zgrada prethodno }e ispokr{i
pove}e predmeti od taa zgrada za da mu poslu`at kako materijal
za potpaluvawe. 207 Toga{ glavnoto delo go konsumira prethodnoto, za-
{to nepravato na glavnoto go konsumira nepravoto i na prethodnoto
delo.
Prividen stek po osnov na konsumcija postoi i toga{ koga nekoj
so dva vida na sou~esni{tvo u~estvuva vo ostvaruvaweto na edno
isto delo, na primer, pottiknuva i pomaga vo izvr{uvaweto na isto
krivi~no delo, ili naprvin pottikne drug na izvr{uvawe na drugo
krivi~no delo, a potoa zaedno so nego go izvr{i toa krivi~no delo
kako soizvr{itel. Vo vakvi slu~ai pote{kiot oblik na sou~esni{tvo
go konsumira polesniot pa postoi samo edno krivi~no delo storeno vo
najte{kiot oblik na sou~esni{tvo. Spored toa, pottiknuvaweto go konsumira
pomagaweto, a soizvr{itelstvoto gi konsumira site oblici
na sou~esni{tvo vo istoto delo. Prividniot stek po osnov na konsumpcija
mo`e da se pojavi kako prividen idealen i kako prividen realen
stek.
b) Vo vtoriot slu~aj (nekaznivo pridru`no delo) ostvaruvaweto
na dve neprava te~e ednovremeno, pri {to fakti~ki i vrednosno,
ednoto delo e pridru`na, sekundarna komponenta na realizacijata na
drugoto, glavnoto delo (sostaven del od ostvaruvaweto na glavnoto
delo). Pritoa, obete dela ne mora da povreduvaat isto dobro. Od druga
strana, pridru`noto delo e bezna~ajno vo odnos na glavnoto. Taka, na
primer, ubistvo na edno lice i o{tetuvawe na negovata zlatna taba}era,
provalna kra`ba i o{tetuvawe na vleznaat vrata, siluvawe i lesna
telesna povreda. 208
v) Vo tretiot slu~aj (nekaznivo dopolnitelno delo) vo pra{awe
e odnos na dve zakonski bitija vo koj dopolnitelnoto delo se javuva
kako dejnost naso~ena kon zadr`uvawe, iskoristuvawe, obezbeduvawe
na ona {to e dobieno so glavnoto delo. Na primer, izvr{itelot na
kra`ba {to gi prikriva ukradenite predmeti, izvr{itel {to napra-
206
Komentar KZ SFRJ, str. 219.
207
Ba~i}, F. op. cit. str. 365.
208
Ibid, str. 365.
193

vil la`na isprava zaradi nejzina upotreba, pa ja upotrebil. 209
4. Prividen stek po osnov na alternativitet postoi koga
storitelot izvr{i krivi~no delo taka {to postojat site elementi na
dva oblici na isto krivi~no delo koi se so ista te`ina, t.e. za koi e
predvidena ednakva kazna. Ova naj~esto e slu~aj koga zakonot predviduva
pove}e kvalifikatorni okolnosti {to na edno osnovno delo mu davaat
pote`ok vid, a vo dejnosta na storitelot }e se sretnat dve ili pove}e
vakvi okolnosti. Taka, na primer, ako nekoj izvr{i ubistvo od
koristoqubie i na svirep na~in gi ostvaril site obele`ja na krivi-
~noto delo ubistvo od koristoqubie i site obele`na na krivi~noto
delo ubistvo na svirep na~in, me|utoa ne mo`e da se zeme deka deka se
izvr{eni dve krivi~ni dela, tuku samo edno, za{to e izvr{eno samo
edno ubistvo. 210
Prividniot stek po osnov na alternativitet sekoga{ se pojavuva
kako prividen idealen stek.
2.2. Slu~ai na prividen stek koi se odnesuvaat na vklu~~uvawe na edno
krivi~no delo vo drugo isklu~ivo vrz osnova na konkrtnata ocena na
nastanite (inkluzija na krivi~ni dela)
Prividniot stek po osnov na inkluzija postoi koga pri konkretnoto
izvr{uvawe na edno ili pove}e krivi~ni dela (pozna~ajno, osnovno,
glavno delo, odnosno dela) storitelot ostvari i dela koi vo odnos
na niv se poka`uvaat vo tolkava mera bezna~ajni (bagatelni, od malo
zna~ewe, sporedni dela) 211 {to nivnoto kaznuvawe od aspekt na odmeruvaweto
na kaznata se poka`uva neopravdano. Ili poinaku, tie dela i
sami po sebe mo`at da bidat kaznivi, me|utoa vo stek so pozna~ajno
krivi~no delo nema potreba nitu racionalno opravduvawe od nivno
kaznuvawe. 212 Vo toj slu~aj se smeta deka glavnoto krivi~no delo vo
209
Ibid, str. 366.
210
Komentar KZ SFRJ, str. 219.
211
Toa se obi~no onie krivi~ni dela koi na storitelot mu go ovozmo-
`uvaat ili mu go olesnuvaat izvr{uvaweto na osnovnoto krivi~no delo, ili
se vr{at popatno pokraj osnovnoto krivi~no delo. Takov bi bil na primer
slu~ajot koga storitelot zaradi izvr{uvaweto ubistvo, najprvin ja vrze `rtvata
(krivi~no delo prisilba i krivi~no delo protivpravno li{uvawe od
sloboda), potoa í nanese pove}e navredi (krivi~no delo navreda), pa pri
vr{eweto na ubistvoto í gi iskine ali{tata ili uni{ti ~asovnikot (krivi~no
delo o{tetuvawe na tu|i predmeti). Ili pak, nesuvawe na lesna telesna
povreda od nebre`nost pri siluvawe ili razbojni{tvo, naru{uvawe na nepovredivosta
na domot pri siluvawe. Komentar KZ SFRJ, str. 220.
212
"Se raboti za primena na principot na zapostavuvawe na sporednoto
i neva`noto koj treba voop{to da va`i vo krivi~noto pravosudstvo koe
pretendira na ekonomi~nost, efikasnost i avtoritet (Toj princip postoel
194

sebe go inkludira (vklu~uva, opfa}a) 213 sporednoto, taka {to kriminalnopoliti~ko
stojali{te ne e opravdano na storitelot da mu se izre~e
kazna i za sporednoto krivi~no delo. 214 Ottamu, osnovna karakteristika
na inkluzijata e vo toa {to se utvrduva vrz osnova na konkretno
sporeduvawe na dve ili pove}e izvr{eni krivi~ni dela, odnosno na nivnite
{tetni posledici, a ne vrz osnova na apstraktno sporeduvawe na
nivnite zakonski bitija ({to inaku slu`i kako metod za utvrduvawe
na najgolemiot broj na ostanatite oblici na prividen stek). Vtorata
karakteristika se sostoi vo toa {to krivi~noto delo koe po osnov na
inkluzija ne e zemeno predvid kako zasebno krivi~no delo (inkludiranoto,
vklu~itelnoto, sporednoto krivi~no delo) mo`e da se zeme kako
ote`nuva~ka okolnost pri odmeruvaweto na kaznata za krivi~noto
delo vo koe e inkludirano (glavnoto krivi~no delo). Slu~aite na inkluzija
doa|aat predvid kaj prividniot idealen i kaj prividniot realen
stek.
Me|utoa, od pri~ini {to za opredeluvaweto na inkluzijata ne
se dadeni dovolno opredeleni i precizni kriteriumi spored koi bi
do{lo do nejzino jasno razgrani~uvawe od konsumcijata i nekazneto
pridru`no delo, smetame deka se sosema vo pravo onie avtori koi inkluzijata
kako oblik na prividen stek voop{to ne ja predviduvaat,
odnosno tvrdat deka za nea nema dovolno opravduvawe i deka ottamu ne
treba da postoi. 215
2.3. Slu~ai na zakonsko ili pravno edinstvo na pove}e krivi~ni dela
Slu~aite na zakonsko ili pravno edinstvo na pove}e krivi~ni
dela se: 1. slo`eno krivi~no delo, 2. kolektivno krivi~no delo, i 3.
prodol`eno krivi~no delo.
1. Slo`enoto krivi~no delo postoi koga zakonskoto bitie na
edno delo e takvo {to vo sebe sodr`i pove}e dejstvija na izvr{uvawe
koi inaku se pomesteni vo bitijata na dve ili pove}e krivi~ni dela.
Taka, na primer, bitieto na krivi~noto delo razbojni{tvo (~l. 237
KZ) gi sodr`i site elementi na krivi~no delo kra`ba (~l. 235 KZ) i
u{te vo rimskoto pravo - "minima non curat praetor"). Zlatari}, B. op. cit. str.
172.
213
Terminot inkludira poteknuva od latinskiot zbor inclusive {to
zna~i vklu~ivo, vklu~itelno.
214
Toa zna~i deka javniot obvinitel za krivi~noto delo koe gi ispolnuva
uslovite za inkluzija ne bi moral da pokrenuva krivi~na postapka iako
postojat dokazi deka liceto go izvr{ilo toa krivi~no delo, ili dokolku krivi~nata
postapka e pokrenata i sprovedena, deka sudot za toa krivi~no delo
mo`e da donese osloboditelna presuda.
215
Taka Ba~i}, F. op. cit. str. 365. Lazin, \. Inkluzija krivi~ih dela, JRKKP,
Beograd, 1980/3-4, str. 517, i dr.
195

krivi~noto delo prisilba (~l. 139 KZ). Vo slu~ajot na slo`enoto krivi~no
delo ne postoi stek na krivi~nite dela koi vleguvaat vo negoviot
sostav, tuku samo edno krivi~no delo, za{to samiot zakon gi spojuva
vo edno edinstveno krivi~no delo. 216
2. Kolektivno krivi~no delo e zakonska konstrukcija na edinstveno
krivi~no delo kaj koe pove}eto povtoreni okolnosti na istoto
krivi~no delo se smetaat za edno krivi~no delo zaradi posebniot
psihi~ki odnos na storitelot sprema vr{eweto na tie dela. 217 Kolektivnoto
krivi~no delo se pojavuva vo tri oblici: 1 0 vo vid na zanaet
(koga storitelot na isti ili istovidni krivi~ni dela u{te od samiot
po~etok poka`al gotovnost so povtoruvawe na ovie dela vo namera da
obezbedi zarabotuva~ka: takvo delo kaj nas e samo komarot), 2 0 vo vid
na zanimawe (koga storitelot na isti ili istovidni krivi~ni dela
u{te od smiot po~etok poka`al gotovnost za redovno povtoruvawe na
ovie dela: kaj nas toa se deloto podveduvawe, nadrilekarstvo, nadripisarstvo)
ili, 3 0 od navika (koga storitelot vr{i isti ili istovidni
krivi~ni dela od sklonost). 218 Ottamu, kaj ovie dela ve}e i samo prvoto
dejstvie vo namera na prodol`uvawe, pretstavuva ostvaruvawe na kolektivnoto
krivi~no delo. Takvoto delo, vsu{nost, pretstavuva slu~aj
na prividen stek, za{to poedine~nite dejstvija se opfateni (konsumirani)
vo edinstveno zbirno delo.
Konsekvancija na pravnata priroda na kolektivnoto krivi~no
delo e toa {to po odnos na neopfatenite dejstvija so presudata se primenuva
praviloto res iudicata. Presuduvaweto na dopolnitelno otkrienite
dejstvija e dozvoleno samo so povtoruvawe na pravosilno zavr-
{enata postapka (~l. 392 st. 1 t. 6 ZKP). 219
3. Prodol`eno krivi~no delo postoi koga storitelot vo vremenski
kontinuitet izvr{i pove}e istovidni dela koi, poradi elementite
koi gi povrzuvaat vo edna celina, se pojavuvaat kako edno edinstveno
delo. 220 Konstrukcijata na prodol`enoto krivi~no delo (ili
krivi~no delo {to postojano se vr{i - delictum continuanum) mu odgovara
na baraweto na prakti~nosta (procesna ekonomija) i se zasnova na
logikata na rabotite i pravednosta na osudata. Taka, na primer, ako
blagajnik vo edna banka sekoj den vo tekot na edna godina zema od kasata
po sto denari, toj storil prodol`eno krivi~no delo pronevera.
216
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 257 i 266, Komentar KZ SFRJ, str. 220,
Radovanovi}, M. op. cit. str. 148, Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 199, Ba~i},
F. op. cit. str. 154, ^ejovi}, B. op. cit. str. 279.
217
Komentar KZ SFRJ, str. 224.
218
Konstrukcijata kolektivno krivi~no delo od navika ne mu e poznata
na na{eto krivi~no zakonodavsto.
219
Vidi: Zlatari} - Dama{ka, Rje~nik... str. 132, ^ejovi}, B. op. cit. str. 283-
285, Proevski, V, op. cit. str. 267-268.
220
Komentar KZ SFRJ, str. 220.
196

Se smeta deka poradi povrzanosta i edinstvoto na ovie dela ne bi bilo
logi~no, ni prakti~no da se zeme deka vo dadeniot slu~aj postojat 365
krivi~i dela na pronevera vo realen stek, nitu pak pravi~no ako za
sekoe delo bi se odmeruvala kazna spored propisite za stekot.
So ogled na toa {to na{ite porane{ni krivi~nopravni propisi
ne sodr`ea odredbi za prodol`enoto krivi~no delo, toa vo sudskata
praktika 221 se izveduva{e spored propisite za stekot na krivi~ni dela
vo taa smisla {to se zema{e deka vo slu~aj na prodol`eno krivi~no
delo ne postoi realen stek, tuku prividen realen stek. 222 Me|utoa, so
krivi~niot zakonik od 1996, kaj nas za prv pat e vovedena odredba za
uslovite za postoewe na prodol`enoto krivi~no delo i za na~inot na
odmeruvaweto na kaznata za nego kako op{t institut na krivi~noto
pravo - konstrukcija na prodol`eno krivi~no delo kaj site krivi~ni
dela. 223 Taka, vo ~l. 45 KZ izre~no e propi{ano deka ne postoi stek vo
slu~aj na prodol`eno krivi~no delo, odnosno deka na storitelot koj
so umisla }e izvr{i dve ili pove}e vremenski povrzani dejstvija {to
pretstavuvaat pove}ekratno ostvaruvawe na isto delo, iskoristuvaj}i
ist traen odnos, ista prilika ili drugi sli~ni okolnosti, sudot }e mu
izre~e edinstvena kazna vo granicite na kaznata propi{na za toa delo
(st. 1), a na storitelot {to pod uslovite od st. 1. }e izvr{i dve ili
pove}e vremenski povrzani dejstvija {to pretstavuvaat ostvaruvawe
na istorodni dela, sudot }e mu izre~e kazna vo granicite na kaznata
propi{nana za najte{koto delo (st. 2). Ako so dejstvijata (od st. 1 i 2)
storitelot kako vkupna posledica ja ostvari posledicata na nekoe pote{ko
krivi~no delo, }e se kazni so kaznata propi{ana za toa delo (st.
3 KZ). Odredbite (od st. 1 i 2) ne se primenuvaat na dejstvijata izvr{eni
po podigawe na obvinenieto (st. 4) - po toj moment izvr{enite dela
se tretiraat kako delo vo realen stek.
Od navedeniot poim i zakonskata odredba proizleguva deka za
ispolnuvawe na poimot na prodol`enoto krivi~no delo e potrebno da
se ispolnat opredeleni postojani konstitivni elementi i opredeleni
povremeni konstitutivni elementi. Se razbira deka za da dojde do pro-
221
Za toa podrobno Zlatari}, B. op. cit. str. 197-217.
222
Postojat me|utoa avtori {to ne go prifa}aat vladea~kiot stav na
teorijata i praktikata deka prodol`enoto krivi~no delo e edno krivi~no
delo, tuku deka pretstavuva realen stek na krivi~ni dela. Taka na primer spored
Ba~i}, "Teorijata na prodol`enoto krivi~no delo nastana za da se izbegne
nekoga{ rigoroznoto kaznuvawe na licata {to izvr{ile pove}e krivi~ni
dela: vo pra{awe e fikcija sozdadena za da se izbegne primenata na propisite
za realniot stek. Ba~i}, F. op. cit. str. 371.
223
So ogled na okolnosta deka pretstavuva op{t institut na krivi~noto
pravo, prodol`enoto krivi~no delo mo`e da bide odredeno od strana na
sudot, {to ne mo`e da bide slu~aj so slo`enoto i kolektivnoto krivi~no
delo koi mo`at da bidat odredeni samo od strana na zakonot.
197

cenka na tie elementi najprvin treba da postojat pove}e krivi~ni
dela - serija na krivi~ni dela izvr{eni so pove}e dejstvija na izvr{uvawe.
Pritoa, fakt e deka vo praktikata konstrukcijata na prodol`enoto
krivi~no delo naj~esto doa|a kaj krivi~nite dela kra`ba, pronevera
i falsifikat, 224 a treba da se znae i toa deka kaj opredeleni krivi~i
dela prodol`enoto krivi~no delo ne mo`e da postoi poradi nivnata
priroda (na primer, kaj ubistvoto, dvobra~nosta) i kaj onie krivi~ni
dela kaj koi za poimot na krivi~noto delo e bez zna~ewe brojot
na dejstvijata na izvr{uvaweto ({piona`a, nedozvolena trgovija, posreduvawe
vo vr{eweto na prostitucija i sl). 225
1 0 Postojani (konstantni) konstitutivni elementi se:
a) Site slu~ai na izvr{uvawe na deloto da se pojavuvaat kako
povtoreno vr{ewe na isto krivi~no delo (krivi~ni dela so isto zakonsko
biti) ili pak razni oblici na isto krivi~no delo (na primer,
edno delo te{ka kra`ba a, ostanatite obi~na kra`ba) 226 - istovidnost
na obele`jata na krivi~nite dela ili istovidnost na dejstvijata. Toa
zna~i deka konstrukcijata na prodol`eno krivi~no delo ne mo`e da
postoi me|u razli~ni krivi~ni dela (na primer, me|u kra`ba i siluvawe,
pa duri i me|u razli~ni krivi~ni dela od ista glava na KZ, na
primer, me|u kra`ba i zatajuvawe, ili navreda i kleveta). Pritoa, ako
krivi~nite dela pretstavuvaat razni oblici na isto krivi~no delo,
prodol`enoto delo spored ~l. 45 st. 2 se kvalifikuva spored
najte{kiot oblik.
b) Site krivi~ni dela od sostavot na prodol`enoto krivi~no
delo treba da se izvr{eni od isto lice - identitet na storitelot. Za
istovetnosta na storitelot ne e od zna~ewe dali kaj edni dela toa se
javuva kako izvr{itel, a kaj drugite kako sou~esnik.
v) Site krivi~ni dela od sostavot na prodol`enoto krivi~no
delo treba da se izvr{eni vo pove}e navrati, me|utoa vo opredelen
vremenski kontinuitet - vremenska povrzanost na dejstvijata. Postoeweto
na vremenskata povrzanost e fakti~ko pra{awe {to se re-
{ava od slu~aj do slu~aj. Toa zna~i deka vo ovaa smisla ne treba da se
postavuvaat nekoi strogi pravila, tuku toa da se procenuva zavisno od
prirodata na deloto i relevantnite okolnosti na konkretnata situ-
224
Taka: Zlatari}, B. op. cit. str. 199.
225
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 269.
226
Prodol`enoto krivi~no delo e vo pra{awe i ako nekoi dejstvija se
osnoven, drugi kvalificiran i treti privilegiran vid na edno isto krivi~no
delo. Site tie dejstvija od serijata }e se podvedat pod pravnata kvalifikacija
relevantna za najte{kiot oblik na deloto ... Ne pretstavuva pre~ka {to
pritoa nekoi dela od serijata ostanale vo faza na kaznivi podgotvitelni
dejstvija ili vo obid bidej}i so nivnoto ostvaruvawe e obezbeden uslovot na
istovetnost." Proevski, V. op. cit. str. 260-261. Taka i Zlatari}, B. op. cit. str.
205, Ba~i}, F. Krivi~no pravo, (str. 540. )
198

acija. 227 Pokraj navedenite elementi za postoeweto na prodol`enoto
krivi~no delo sekoga{ e potrebno i ispolnuvawe na subjektivna strana
na prodol`enoto krivi~no delo - da postoi umisla kaj storitelot
na deloto (~l. 45 st. 1 KZ).
Site ovie elementi se nu`ni za postoewe na edinstvo me|u krivi~noto
delo od sostavot na prodol`enoto krivi~no delo. Vo sprotivno
ne postoi prodol`eno krivi~no delo.
2 0 Promenlivite (varijabilnite) se dopolnitelni konstitutivni
elementi od koi e dostatno da postoi samo ispolnuvaweto na
eden za da postoi prodol`enoto krivi~no delo. Toa se:
a) Da postoi iskoristuvawe na ist traen odnos. Traen odnos
obi~no se vospostavuva so vrabotuvawe, so doveruvawe vo opredelena
funkcija ili so vospostavuvawe na opredeleni fakti~ki ili pravni
odnosi. Taka, na primer, se iskoristuva polo`bata na magacioner za
prisvojuvawe na stoka. 228
b) Da postoi iskoristuvawe na ista prilika. Pod ista prilika
treba da se podrazbere iskoristuvaweto na ista situacija. Taka, na
primer, iskoristuvawe na prilika pri napletuvawe na voda da se odzemat
predmeti od razni stanovi. 229
v) Da postoi edinstvo na prostorot. Taka, te{ki kra`bi izvr{eni
vo ista prodavnica, vo razni prodavnici na ista ulica, vo ist
region ili grad. 230
g) Da postoi zbirnost na predmetite. Zbirnost na predmetite
kako uslov e blizok na edinstvoto na prostorot i negovata obedinuva-
~ka uloga e vo toa {to aktuelizira izvesna kriminalna specijaliziranost
za odzemawe na istovidni predmeti, naj~esto od isti prostorii.
Taka, se odzemaat knigi od biblioteki, vozila od oddelni parkirali-
{ta ili oddelni delovi na vozila, ali{ta od prodavnici, ikoni od
crkvi. 231 Inaku, so presudata na sudot se opfa}aat site dela izvr{eni do
sudeweto i ne mo`at da obrazuvaat prodol`eno krivi~no delo so delata
koi dopolnitelno se otkrieni, za{to so toa bi se nanela povreda
na principot non bis in idem. Brojot na krivi~nite dela izvr{eni vo serijata
mo`e da se zeme kako okolnost kaj odmeruvaweto na kaznata.
*
Od dosega navedenoto za stekot i prividniot stek na krivi~nite
dela mo`e da se sumira deka za utvrduvaweto na realniot i prividniot
stek e od zna~ewe u~eweto za edinstvoto na dejstvieto kako ko-
227
Proevski, V. op. cit. str. 262.
228
Ibid, str. 264.
229
Ibid, str. 264.
230
Ibid, str. 264.
231
Ibid, str. 264.
199

mpleksen akt i u~eweto za stekot na krivi~nite dela. Imeno, spored
u~eweto za dejstvieto kako kompleksen akt pri izvr{uvaweto na krivi~nite
dela se mo`ni pove}e situacii so edno ili pove}e dejstvija da
bidat ostvareni edna ili pove}e posledici koi vo krivi~nopravna
smila se tretiraat kako edinstvo na krivi~no delo. Tie najednostavno
mo`at da se prika`at preku slednava {ema vo koja brojot 1 zna~i -
edno dejstvie, 232 edna posledica 233 ili edno krivi~no delo, dodeka, bukvata
p - pove}e dejstvija, pove}e posledici ili pove}e krivi~ni dela.
telsno
dvi`ewe
(volev
akt)
dejstvie
vo vo krivi~no
prirodn pravna
a smisla smisla
posledica
vo vo krivi~no
prirodna pravna
smisla smisla
krivi~no delo
1 1 1 1 1 1
1 1 p p p p - idealen stek
1 1 edinstvo na p 1 1 - prividen idealen stek
p p dejstvieto 1 1
1 - prividen realen stek
p p p p p p - realen stek
p p p p p p
232
Edno dejstvie vo prirodna smisla postoi ako storitelot prezel
edno telesno dvi`ewe. Edno dejstvie vo krivi~nopravna smisla postoi koga
storitelot volevo prezel ili propu{til edno dejstvie vo prirodna smisla
koe, vo krivi~noto pravo se smeta kako dejstvie na izvr{uvawe na krivi~no
delo, no i toga{ koga edno dejstvie se sostoi ne samo od edno dvi`ewe, tuku od
pove}e posebni dvi`ewa koi mo`at da bidat izvr{eni duri i vo razli~ni
vremenski intervali, me|utoa samo pod uslov ako me|usebno se povrzani taka
{to pretstavuvaat edna celina i edno edinstvo.
233
Edna posledica vo prirodna smisla pretstavuva ostvaruvaweto na
edna, a pove}e posledici, pove}e promeni vo nadvore{niot svet. Edna posledica
vo krivi~nopravna smisla pretstavuva ostvaruvawe na konkretnoto zakonsko
bitie na edno krivi~no delo. Ostvaruvaweto na zakonskoto bitie na
krivi~noto delo me|utoa mo`e da se slu~i so edna ili pove}e promeni vo nadvore{niot
svet. Ottamu, koga }e se raboti za edna ili pove}e posledici vo
krivi~nopravna smisla }e zavisni od smislata na zakonskoto bitie pri {to
za takvoto utvrduvawe od zna~ewe se: 1 0 edinstvoto na voljata, 2 0 prostornata
i vremenska povrzanost na dejstvijata so koi se predizvikani posledicite a,
koga se raboti za povreda ili zagrozuvawe na dobra od li~na priroda (`ivot,
telesen integritet, ugled), i 3 0 identitetot na li~nosta na `rtvata. Za toa
podrobno Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op. cit. str. 359-562.
200

U~eweto za dejstvieto kako kompleksen akt dava odgovor na
pra{aweto koga postoi edno krivi~no ili pove}e krivi~ni dela, a
koga vistinski ili prividen stek na krivi~nite dela. Vo zavisnost od
sfa}aweto za dejstvieto ovde, vsu{nost, se raboti za tri situacii: a)
voobi~aeni situacii koga dejstvieto vo prirodna smisla se poklopuva
so posledicata vo prirodna smisla, b) situacii koga se raboti za vistinski
stek, i v) situacii koga se raboti za prividen stek na krivi-
~nite dela.
a) Taka, ako storitelot so edno dejstvie predizvika edna posledica
postoi edinstvo na dejstvieto i na posledicata, poradi {to postoi
i edinstvo na krivi~noto delo. Na primer, koga storitelot so
eden istrel od pu{ka predizvika smrt na edno lice, se smeta deka postoi
edinstveno krivi~no delo (prviot red od {emata). Prili~no
ednostavni se situaciite koga storitelot so pove}e dejstvija vo razli-
~ni vremenski intervali gi ostvari zakonskite bitija na pove}e krivi~ni
dela za koi istovremeno ne mu se sudi ({estiot red od {emata).
b) Vo vtoriot i petiot red od {emata se raboti za slu~aite na
idelen i realen stek za koi se smeta deka postoi edinstvo na krivi-
~noto delo vo pogled na kaznuvaweto.
v) Edinstvo na posledicata vo krivi~nopravna smisla postoi
toga{ ako so edno dejstvie se predizvikani pove}e posledici (stek na
posledici vo prirodna smisla), me|utoa site tie se smetaat kako posledica
vo krivi~nopravna smisla, pa so samoto toa postoi i edinstveno
krivi~no delo (tretiot red od {emata). 234
Edinstvo na dejstvieto vo krivi~nopravna smisla postoi i koga
so pove}e dejstvija vo prirodna smisla e predizvikana edna posledica
(~etvrtiot red od {emata). Vo ovoj slu~aj postoi stek na dejnosti vo
prirodna smisla, a edinstvo na dejstvieto vo krivi~nopravna smisla,
edinstvo na posledicata i edinstvo na krivi~noto delo. 235
Osven navedenite slu~ai vo {emata, kako {to ve}e imavme prilika
da vidime, postojat i izvesni krivi~ni dela kaj koi se izrazuva
edinstvo na krivi~noto delo od gledi{te na kaznivosta kako zakonsko
ili pravno edinstvo. Toa se navedenite slu~ai (slo`eno krivi~no
delo, kolektivno krivi~no delo, prodol`eno krivi~no delo) koi kako
poseben prividen stek jasno gi opredelil samiot krivi~en zakonik. Vo
taa smisla, me|utoa, treba da se posmatraat i onie zakonski bitija kaj
koi dejstvijata na izvr{uvaweto se na toj na~in opi{ani {to poimno
baraat i opfa}aat pove}e dejnosti (na primer, kaj deloto genocid, kaj
voenite zlostorstva, poimot maltretirawe, poimot tepa~ka, izrazot
"se zanimava"). 236 Na krajot, treba da se spomne deka poa|aj}i od smislata
na zakonskoto bitie mo`e da se dojde do zaklu~ok deka se raboti
234
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 256 i Radovanovi}, M. op. cit. str. 141.
235
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 256 i Radovanovi}, M. op. cit. str. 141.
236
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op. cit. str. 361.
201

za dejstvieto kako kompleksen akt, t.e. za edno dejstvie i vo situaciite
kaj: trajnoto krivi~no delo, krivi~noto delo so indiferenten broj na
~inewa i predizvikuvawa, krivi~no delo so me{ovito bitie, 237 i nekoi
drugi krivi~ni dela, koi me|utoa ne pretstavuvaat osoben problem,
ili pak, duri i voop{to nemaat kakvo i da e zna~ewe, za opredeluvaweto
na stekot i prividniot stek. Ottamu, avtorite 238 koi ovde
237
"Trajno krivi~no delo e takvo delo kaj koe predizvikanata posledica
(protivpravnata sostojba) mo`e da trae pokratko ili podolgo vreme, a
takvoto traewe na posledicata vleguva vo samiot poim na krivi~noto delo.
Toa e slu~aj na primer so krivi~nite dela dvobra~nost, protivpravno li{uvawe
od sloboda, dogovor, zavera i sl. ... Trajnoto krivi~no delo prestavuva
edinstvo na krivi~no delo dodeka trae posledicata poradi dejstvieto koe
dovelo do nea. Me|utoa, postoi stek {tom storitelot izvr{i nekoe drugo dejstvie
so cel da go obezbedi traeweto na posledicata." Tahovi}, J. op. cit. str.
266. Taka i ^ejovi}, B. op. cit. str. 105. Poinaku i ispravno Ba~i}: "Dejstvieto
so koe se sozdava protivpravnata sostojba i podocne`nite dejstvija so koi taa
sostojba se odr`uva pretstavuvaat edno dejstvie, i seto toa e edno krivi~no
delo." Ba~i}, Krivi~no pravo, op}i dio, str. 157. Taka i Srzenti}, Stai}, Lazarevi}. op.
cit. str. 204.
"Krivi~no delo so indiferenten broj na ~inewa i predizvikuvawa e
krivi~no delo ~ie zakonsko bitie e taka opredeleno {to e bez zna~ewe dali
dejstvieto na krivi~noto delo, sfateno vo prirodna smisla, edna{ ili pove-
}epati e izvr{eno i so toa se ostvareni edno ili pove}e predizvikuvawa. Takvoto
delo se sfa}a kako edno krivi~no delo, za{to spored svojata priroda
toa se vr{i so povtoruvawe na dejstvija i spored toa so povtoruvawe na predizvikuvawata
pri {to e od zna~ewe samo vkupnosta na takvite dejnosti ... Vo
formulacijata na vakvite krivi~ni dela vo zakonot obi~no se upotrebuvaat
trajni glagoli, na primer, "koj prodava", "proizveduva", "spre~uva", "nareduva",
i dr., pa ottamu ovie izrazi treba da se sfatat vo smisla koj edna{ ili
pove}epati go stori navedenoto dejstvie." Komentar KZ SFRJ, str. 226 Vidi i
Tahovi}, J. op. cit. str. 267.
"Krivi~no delo so me{ovito bitie e takvo krivi~no delo kaj koe vo
zakonskoto bitie se opredeleni pove}e dejstvija na izvr{uvawe so toa {to e
dovolno da se izvr{i samo edno od niv, za{to i edno e dovolno za predizvikuvawe
na posledicata. Komentar KZ SFRJ, str. 226 "Kaj krivi~nite dela so
me{ovito bitie postoi edno delo iako storitelot izvr{il pove}e dejstvija,
ako nivnata posledica e ednakva. Taka, }e postoi edno krivi~no delo zloupotreba
na slu`benata polo`ba ili ovlastuvawata, ako slu`benoto lice gi izvr{ilo
site tri dejstvija (iskoristuvawe na slu`benata polo`ba ili ovlastuvawe,
pre~ekoruvawe na granicite na svoite ovlastuvawa, nevr{ewe na dol-
`nosta) za da mu nanese nekomu {teta, iako za postoewe na ova delo e dovolno
prezemaweto na koja i da e od tie dejstvija." Radovanovi}, M. op. cit. str. 154.
238
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 265-268, Radovanovi}, M. op. cit. str. 153 -
155 i dr.
202

ja pomestuvaat raspravata za niv, samo ja komplikuvaat i vnesuvaat zabuni
vo ovaa problematika.
203

204

Glava II
KRIVI^NA ODGOVORNOST
I. POIM I ELEMENTI NA KRIVI^NATA ODGOVORNOST
1. POIM NA KRIVI^NATA ODGOVORNOST
Koga nekoe lice }e izvr{i krivi~no delo mo`e da mu se izre~e
kazna samo ako najprvin se utvrdi negovata krivi~na odgovornost.
Ottuka, krivi~nata odgovornost pretstavuva uslov (pretpostavka) za
kaznivosta na edno krivi~no delo, odnosno zbir na objektivni i subjektivni
elementi {to se neophodni sprema storitelot na krivi~noto
delo da mo`e da se primeni krivi~na sankcija. Spored toa, krivi~nata
odgovornost postoi: 1 0 ako e izvr{eno edno krivi~no delo (materijalen,
objektiven element na krivi~noto delo) i, 2 0 ako negoviot storitel
za vreme na izvr{uvaweto bil presmetliv i vinoven (subjektivni
elementi na krivi~noto delo). Objektivniot element go ozna~uva
~ovekovoto povedenie, posledicata i pri~inskiot odnos koi doveduvaat
do predizvikuvawe opredelena op{testveno {tetna posledica.
Subjektivniot element zna~i odgovor na pra{aweto dali predizvikuvaweto
na {tetnata posledica mo`e da mu se stavi na tovar na
storitelot (dali toj bil presmetliv i vinoven). Sovremenoto krivi-
~no pravo se zasnova na sfa}awe za edinstvo na objektivnosubjektivniot
poim na krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost.
Va`no e da se spomne i toa deka krivi~nata odgovornost na storitelot
mora da postoi vo momentot na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo za toa delo da mo`e nemu da mu se stavi na tovar i sprema nego da
se primeni kazna.
2. ELEMENTI NA KRIVI^NATA ODGOVORNOST
1. Vo krivi~nopravnata nauka se smeta deka storitelot na edno
krivi~no delo e krivi~no odgovoren za istoto ako vo vreme na izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo imal odredeni psihi~ki svojstva i
odreden psihi~ki odnos sprema svoeto delo vrz osnova na koi toa mo`e
da mu bide staveno na tovar. Spomenatite psihi~ki svojstva na storitelot
vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo se narekuva presmetlivost,
a navedeniot psihi~ki odnos sprema storenoto krivi~no
delo se narekuva vinost. Spored toa, storitelot na krivi~noto delo e
205

krivi~no odgovoren ako vo vreme na negovoto izvr{uvawe bil presmetliv
i vinoven. Od toa proizleguva deka elementite na krivi~nata
odgovornost se presmetlivosta i vinosta, odnosno deka krivi~nata
odgovornost se sostoi od presmetlivost i vinost. Pokraj ovie dva elementi,
po vnesuvaweto na odredbata od ~l. 11 st. 1 KZ - storietlot da
"bil svesen ili bil dol`en i mo`el da bide svesen za zabranetosta na
deloto" vo na{eto krivi~no zakonodavstvo, kako tret element na krivi~naat
odgovornost se smeta i svesta za protivpravnosta.
2. Navedenite elementi se od subjektivna priroda, za{to se
odnesuvaat na storitelot na krivi~noto delo. Me|utoa, za postoewe na
krivi~nata odgovornost, pokraj ovie subjektivni elementi, kako {to
spomnavme pogore, potrebno e da postoi i krivi~noto delo kako objektiven
element, za{to bez postoeweto na krivi~noto delo, vsu{nost i
ne mo`e da se postavi pra{aweto na krivi~nata odgovornost.
Ova e po{iroko sfa}awe (objektivno - subjektivno sfa}awe) na
krivi~nata odgovornost koe ednovremeno gi opfa}a negovite objektivni
(krivi~noto delo) i subjektivni elementi (presmetlivosta,
vinosta i svesta za protivpravnosta). Postoi, me|utoa i potesno sfa-
}awe na krivi~nata odgovornost koe kako negovi obele`ja gi istaknuva
samo subjektivnite elementi. Poslednovo sfa}awe ima svoe opravduvawe,
ottamu {to koga se zboruva deka nekoe lice e krivi~no odgovorno,
sekoga{ se pretpostavuva deka e izvr{eno odredeno protivpravno
i op{tesveno opasno delo i zatoa se naglasuvaat samo subjektivnite
elementi na krivi~noto delo. Vo takov slu~aj krivi~nata odgovornost
vo subjektivna smisla se poklopuva so poimite presmetlivost,
vinost i svest za protivpravnosta.
3. Spored dosega navedenoto, mo`e da se zaklu~i deka presmetlivosta,
vinata i svesta za protivpravnosta se elementi na krivi-
~nata odgovornost. Pritoa:
1 0 Presmetlivosta zna~i postoewe na takvi psihi~ki svojstva
kaj storitelot na krivi~noto delo koi go pravat sposoben da go sfati
zna~eweto na svoeto delo i da upravuva so svoite postapki. Taa e sposobnost
za vina (doli et culpae capacitas). Presmetlivosta e ne{to {to
mo`e da mu se presmeta (pripi{e) na storitelot na edno krivi~no
delo. So nea se uka`uva na opredeleni psihi~ki svojstva na storitelot
poradi koi krivi~noto delo mo`e da mu se stavi na tovar. Ottamu taa
prestavuva uslov, pretpostavka za vinata.
2 0 Vnata pretstavuva postoewe na opredelen psihi~ki odnos na
storitelot sprema svoeto dejstvie kako nadvore{na vidliva realizacija
vo nadvore{niot svet. Taa e psihi~ki odnos na storitelot kon
svoeto krivi~no delo poradi koj toa mo`e da mu se stavi na tovar (vrz
osnova na koj mo`e da mu se upati prekor i da mu se izre~e kazna). Ili
pokratko, taa e prekor za formiraweto na zlostorni~ka volja na sto-
206

itelot ili moralna odgovornost za storenoto delo. 239
3 0 Svest za protivpravnosta e tretiot subjektiven element na
krivi~nata odgovornost, koj isto taka pretstavuva psihi~ki odnos na
storitelot, zna~i deka za da bide vinoven, na storitelot treba da
mo`e da mu se upati i prekor deka bil svesen (ili mo`el da bide svesen)
za protivpravnosta na deloto, a sepak postapil sprotivno na prohibitivnata
ili imperativnata norma na krivi~niot zakonik. Ako se
utvrdi deka ne postoi ovoj element, nepostoi vina. Toj ne ja isklu~uva
umislata odnosno nebre`nosta, me|utoa, kako {to }e vidime podocna,
mo`e da isklu~i sekakva vina vo slu~aj na neostranliva zabluda za zabranetosta
na deloto (zabluda za protivpravnosta). 240
II. PRESMETLIVOST
1. POIM NA PRESMETLIVOST I NEPRESMETLIVOST
1. Za poimot na presmetlivosta vo naukata na krivi~noto pravo
postojat dve stojali{ta. Spored klasi~no stojali{te koe e dominantno
vo teorijata, pod presmetlivost se podrazbira zbir na intelektualni
i volevi sposobnosti vrz osnova na koi opredeleno povedenie
mo`e da mu se stavi na tovar na ~ovekot. Pritoa, vo osnova,
intelektualnite sposobnosti na ~ovekot se sostojat vo negovata sposobnost
za svest za svoeto delo, odnosno vo negovata mo} za rasuduvawe,
sfa}awe na karakterot i zna~eweto na svoeto delo. Volevite sposobosti
na storitelot pak, se sostojat vo mo}ta za odlu~uvawe, odnosno
za upravuvawe so svoite postapki soglasno sfa}aweto na prirodata i
zna~eweto na svoeto delo. Ottamu, presmetlivosta e sposobnost za
sfa}awe na zna~eweto na svoeto delo i upravuvawe so svoite postapki.
Navedenoto sfa}awe presmetlivosta ja smeta kako osnova za vinosta,
za{to vinosta, koja se sostoi vo psihi~kiot odnos na storitelot
sprema svoeto dejstvie i nejzinata posledica, ne mo`e da postoi bez
presmetlivosta. Za da mo`e storitelot da go ima spomenatiot psihi~ki
odnos i da mo`e da bide vinoven, potrebno e da e sposoben za
psihi~ki odnos, za normalen stav sprema dejstvieto i posledicata,
odnosno negovite psihi~ki funkcii da se funkcioniraat pravilno.
Tokmu zatoa, spored ova stojali{te, presmetlivosta se sfa}a kako
pretpostavka, kako osnov za vinosta i se izlo`uva pred vinosta.
Na{iot Krivi~en zakonik go usvojuva ova stojali{te za poimot
na presmetlivosta iako ne go dava poimot na presmetlivosta, tuku
istiot negativno go opredeluva kako nepremetlivost. Imeno, spored
239
Za vinata mo`at da se sretnat brojni izrazi so sinonimno zna~ewe,
kako na primer: subjektiven element na krivi~noto delo, moralen element na
krivi~noto delo, zlostorni~ka volja i sl.
240
Vidi: Ba~i}, F. op. cit. str. 276.
207

~l. 12 st. 1 KZ, nepresmetlivost e nesposobnost za svest i sfa}awe na
zna~eweto na svoeto delo ili za upravuvawe so svoite postapki poradi
trajno ili privremeno du{evno zaboluvawe, privremeno du{evno rastrojstvo
ili zaostanat du{even razvoj. Ili obratno, presmetlivosta
spored KZ pretstatvuva sposobnost za svest za sfa}awe na zna~eweto
na svoeto delo ili za upravuvawe so svoite postapki.
2. Spored edno drugo ponovo stojali{te presmetlivosta ne se
sfa}a samo kako osnova na vinosta, tuku i kako op{t prethoden uslov
na krivi~nata odgovornost, pa sli~no kako kaj delovnata odgovornost
vo gra|anskoto pravo se opredeluva kako sposobnost za krivi~na odgovornost.
Soglasno ova stojali{te, presmetlivosta e svojstvo na li~nosta
vrz osnova na koe taa mo`e da bide krivi~no odgovorna za krivi-
~noto delo. Spored toa, sposobnosta za rasuduvawe i odlu~uvawe se
samo obele`ja {to mora da gi ima edno lice za da mo`e krivi~no da
odgovara. Vrz osnova na presmetlivosta edno delo mo`e da mu se stavi
na tovar na nekoe lice kako na negov storitel, pa ottamu presmetlivosta
se sfa}a kako li~na osnova na krivi~nata odgovornost, kako
op{ta pretpostavka za krivi~na odgovornost. Ottamu, nekoi avtori
problematikata za presmetlivosta ja odvojuvaat od vinosta i oddelno
ja izlo`uvaat i toa vo povrzanost so u~eweto za subjektot na krivi-
~noto delo.
208
2. OSNOV NA PRESMETLIVOSTA
1. Eden od najspornite problemi vo naukata na krivi~noto pravo
pretstavuva pra{aweto za pravniot osnov na presmetlivosta za koj
u{te od antropolo{kata {kola postojat brojni sfa}awa koi mo`at da
se sumiraat na slednive:
1 0 Kako {to imavme prilika da vidime antropolo{kata i pozitivisti~kata
{kola se zalagaa za apsoluten determinizam. Spored
ova sfa}awe ~ovekovata volja e napolno uslovena od konstitucionalnite,
odnosno od konstitucionalnite i socijalnite faktori, taka
{to na ~ovekot ne mu ostanuva nikakva sloboda vo izborot na svoeto
povedenie. A so ogled deka negovoto povedenie celosno e iznudeno,
nema osnova nitu za krivi~nata odgovornost sfatena kako moralna kategorija,
tuku za socijalna, odnosno zakonska odgovornost koja se zasnova
na toa {to storitelot `ivee vo op{testvo {to toj go zagrozuva
so svojata opasna sostojba. Psihi~ki osnov na presmetlivosta ne postoi,
za{to voljata e pot~ineta na fatalnoto dejstvo na pri~inosta. No
zatoa, postoi objektiven osnov za krivi~nata odgovornost, koj se zasnova
na fizi~koto izvr{uvawe na krivi~noto delo so koe se zagrozuva
op{etstvoto.
2 0 Nasproti vakviot stav sfa}aweto za apsolutniot indeterminizam
na klasi~nata {kola spored koe ~ovekovata volja e apsolutno
slobodna od kakvi i da e vnatre{ni i nadvore{ni vlijanija. Ottamu,

izvr{uvaweto na krivi~noto delo sekoga{ e rezultat na slobodnoto
odlu~uvawe na storitelot i so ogled na toa toj e moralno odgovoren za
toa {to go izbral zloto (krivi~noto delo). A taa moralna odgovornost
koja se zasnova na slobodnata volja e pravnata osnova za krivi~nata
odgovornost.
3 0 Zaradi pomiruvawe na ekstremnite sfa}awa na prethodnite
teorii, sociolo{kata teorija se javi so indiferentisti~kata koncepcija,
spored koja problemot na slobodnata volja e bez zna~ewe za
utvrduvaweto na osnovata na presmetlivosta i ottamu na krivi~nata
odgovornost na storitelot. Pritoa, vo nastojuvaweto da pronajdat nekoja
druga poprifatliva osnova na presmetlivosta, vo ramkite na ovaa
{kola nastanaa: a) teoriite za normalnosta (Liszt), b) teorijata na li-
~niot identitet (Merkel, R. Franc), i v) teorijata na psihi~koto reagirawe
na kaznata (Alimena).
a) Spored teorijata na normalnosta, presmetlivosta e normalna
sposobnost na ~ovekot da go prilagodi svoeto povedenie kon potrebite
na zaedni~koto `iveewe vo op{testvoto. Taa sposobost ne zavisi
od voljata, tuku od mo`nosta za rasuduvawe i procenkata sopstvenoto
povedenie da se opredeluva so ogled na op{testvenite barawa i
potrebi koi se sodr`ani vo pravoto, moralot i religijata. Spored toa,
presmetlivo e ona lice koe normalno rea|ira na svoite vnatre{ni i
nadvore{ni pottici, a toa e samo ona lice koe e du{evno razvieno i
zdravo.
b) Spored teorijata na li~niot identitet, presmetlivosta postoi
toga{ koga storitelot vo vr{eweto na krivi~noto delo ja izrazuva
svojata li~nost, svoeto vnatre{no "Jas." Ako ne e vo sostojba da se
identifikuva na navedeniot na~in, toga{ kaj storitelot nema presmetlivost.
Presmetlivosta e zna~i, sposobnost na ~ovekot da go oceni
pottikot za deluvawe i na nego da reagira vo soglasnost so svojaat li-
~nost.
v) Spored teorijata na psihi~ko reagirawe na kaznata (teorija
na zastra{uvaweto) - presmetlivosta pretstavuva sposobnost da se
po~uvstvuva strav od primenata na kaznata. Ako nepostoi takva psihi-
~ka reakcija kaj storitelot, toga{ nema nitu presmetlivost.
4 0 Denes mo`e da se ka`e deka nitu edna od navedenite teorii
ne e prifatliva. Razvojot na naukata poka`a kako na neodr`ivosta na
apsolutniot determinizam i apsolutniot indeterminizam, taka i na
nemo`nosta da se negira voljata kako eden od osnovnite elementi na
presmetlivosta {to neosnovano se negira{e od privrzanicite na
indiferentisti~kata teorija. Sogleduva}i ja ovaa okolnost neoklasi-
~nata {kola ja vovede koncepcijata na relativniot determinizam.
Spored ovaa koncepcija koja e najblisku do realnosta, voljata e relativno
slobodna {to zna~i deka vo detrministi~kiot splet na kompleksnite
vlijanija im se priznava ulogata kako na odredeni zakonitosti,
taka i na sposobnosta na ~ovekot za samodeterminacija na svo-
209

eto odnesuvawe vo soglasnost so sopstvenata svest i volja zasnovani na
soznavaweto i sfa}aweto na zakonomernostite na pojavite i odnosite
vo prirodata i op{testvoto.
Vo ovaa smisla zna~ajna potkrpa dade i marksiti~kata materijalisti~ka
filozofija so stavot deka ~ovekovata volja e determinirana,
no istovremeno i slobodna i toa vo onaa mera vo koja ~ovekot kako
svesno i op{etstveno bitie uspeal da gi spoznae zakonite koi vladeat
so nadvore{naat priroda, negovata vnatre{na priroda i op{testvoto
i da gi prilagodi svoeto povedenie na nivnoto dejstvo. Ottamu, spored
nekoi avtori "osnovot na presmetlivosta mo`e da se opredeli kako sostojba
vo koja postoi mo`nost za svesno deluvawe na ~ovekot, a toa
zna~i kade {to postoi mo`nost za pravilno sfa}awe na nastanite vo
sebe i okolu sebe i mo`nost za prezemawe dejstvija vo soglasnost so
svesno postavenite celi. Ovaa mo`nost postoi kaj sekoj ~ovek kaj kogo
postoi mo} za pravilno, nepre~eno i celosno rasuduvawe i odlu~uvawe.
241
3. ELEMENTI NA NEPRESMETLIVOSTA
3.1 Metodi za utvrduvawe na nepresmetlivosta
1. Vo krivi~noto pravo postoi prezumpcija na presmetlivost:
pretpostavkata deka sekoe polnoletno lice na krivi~no delo e du{evno
normalno, pa ottamu i presmetlivo lice. Toa zna~i deka vo krivi~nata
postapka ne se utvrduva presmetlivosta na sekoj storitel na
krivi~no delo, tuku samo kaj onoj vo ~ija presmetlivost sudot se posomneval
vrz osnova na negovoto povedenie. Od toa proizleguva deka
ne se utvrduva presmetlivosta, tuku nepresmetlivosta, odnosno dali
kaj storitelot na krivi~noto delo vo ~ija normalnost postoi somnenie,
postoi nekakvo du{evno rastrojstvo {to mo`e da vlijae na mo`nosta
na rasuduvaweto i odlu~uvaweto i dali toa bilo od zna~ewe, i od
kakvo zna~ewe, za izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
2. Pritoa, za utvrduvaweto na nepresmetlivosta se poznati tri
metodi: 1 0 biolo{ki (etiolo{ki), 2 0 psiholo{ki i, 3 0 me{ovit (psiholo{ko-biolo{ki).
1 0 Spored biolo{kiot metod nepresmetlivosta se opredeluva
vrz osnova na du{evnoto rastrojstvo (nenormalnite du{evni sostojbi)
koi ja isklu~uvaat presmetlivosta. Ottamu, ako se utvrdi deka storitelot
na krivi~noto delo bil du{evno rastroen, se smeta deka e nepresmetliv.
Toa zna~i deka spored ovoj metod se utvrduva samo
abnormalnata du{evna sostojba, a ne se bara utvrduvawe na posledicite
na ovaa sostojba vo oblasta na psihi~kite funkcii. Ovoj metod
be{e koristen vo nekoi postari krivi~ni zakoni (francuskiot od
241
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 213.
210

1810, bavarskiot od 1813 i pruskiot od 1851). Vo niv se poa|a{e od nesoborliva
pravna pretpostavka deka du{evnoto rastrojstvo go isklu-
~uva slobodnoto odlu~uvawe. Takviot metod ne e prifatliv, za{to postoeweto
na nekoe du{evno rastrojstvo ne mora nu`no da vodi i kon
nepresmetlivost.
2 0 Spored psiholo{kiot metod nepresmetlivosta se opredeluva
vrz osnova na opredeleni psihi~ki pre~ki, me|utoa bez utvrduvawe na
du{evnite rastrojstva koe pretstavuvaat nivna pri~ina. Spored ovoj
metod nepresmetlivo e ona lice koe ne mo`elo da go sfati zna~eweto
na svoeto delo ili da upravuva so svoite postapki, bez ogled na pri-
~inite poradi koi nastanale takvite pre~ki. Ovoj metod ne be{e, nitu
e primenet vo postojnite krivi~nite zakoni.
3 0 Spored me{ovitiot metod nepresmetlivosta se opredeluva so
kombinirana primena na dvata prethodni metodi So biolo{kiot
metod se utvrduvaat du{evnite rastrojstva, a so psiholo{kiot psihi-
~kite pre~ki kako posledica na ovie sostojbi. Toa zna~i deka za postoeweto
na nepresmetlivosta ne e dovolno da se utvrdi samo nemo`nosta
za pravilno ostvaruavawe na psihi~kite funkcii (rasuduvaweto i
odlu~uvaweto), tuku i abnormalnite psihi~ki sostojbi kako pri~ina
na psihi~kite pre~ki. Ovoj metod ima primena vo re~isi site sovremenite
krivi~ni zakoni me|u koi i vo na{eto zakonodavstvo.
3.2. Utvrduvawe na nepresmetlivosta spored KZ
1. Za utvrduvawe na nepresmetlivosta, na{iot KZ go usvojuva
me{ovitiot metod. Toa zna~i za utvrduvawe dali storitelot na krivi~noto
delo e nepresmetliv, najprvin e potrebno da se utvrdi dali
bil du{evno rastroena li~nost, dali kaj nego postoela du{evna rastroenost
(biolo{ki osnov), a potoa dali poradi takvata sostojba bil
vo mo`nost da go sfati zna~eweto na svoeto delo i da upravuva so svoite
postapki (psiholo{ki osnov). Toa e smislata na ~l. 12. st. 1 KZ,
spored koja: "Ne e presmetliv storitelot koj vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo ne mo`el da go sfati zna~eweto na svoeto
delo ili ne mo`el da upravuva so svoite postapki poradi trajna ili
privremena du{evna bolest, privremena du{evna rastroenost ili zaostanat
du{even razvoj, ili drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki (nepresmetlivost)."
Ottuka, proizleguva deka biolo{kata osnova za isklu~uvawe na
presmetlivosta ja pretstavuvaat odredeni du{evni rastrojstva (odredeni
abnormalni sostojbi) koi, spored navedenata odredba, mo`at da se
pojavat vo slednive formi: 1 0 trajna du{evna bolest, 2 0 privremeno
du{evno zaboluvawe, 3 0 privremeno du{evno rastrojstvo, 4 0 zaostanat
du{even ravoj i, 5 0 drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki.
Psiholo{kata osnova za isklu~uvawe na presmetlivosta ja pretstavuvaat
psihi~kite pre~ki {to kaj storitelot se javuvaat kako po-
211

sledica na du{evnoto rastrojstvo: 1 0 nemo`nosta da se sfati zna~eweto
na svoeto delo (nedostatok na intelektualna mo}, nedostatok na
sposobnost za rasuduvawe) ili, 2 0 nemo`nosta da se upravuva so svoite
postapki (nedostatok na voluntaristi~ka mo}, nedostatok na sposobnost
za odlu~uvawe).
Od izlo`enoto za nepresmetlivo i ottamu za krivi~no neogovorno
se smeta ona lice za koe }e se utvrdi najprvin deka bilo du{evno
rastroeno i potoa deka poradi takvata sostojba ne mo`elo pravilno da
rasuduva i odlu~uva. Pritoa, za postoeweto na nepresmetlivosta ne e
nu`no poradi du{evnoto rastrojstvo da bila isklu~ena mo`nosta za
sfa}awe na zna~eweto na svoeto delo (intelektualnata komponenta,
rasuduvaweto) i mo`nosta za upravuvawe so svoite postapki (voluntaristi~kata
komponenta, odlu~uvaweto). Za utvrduvawe na nepresmetlivosta
kaj storitelot, dovolno e da bila isklu~ena samo edan od navedenite
komponenti.
2. Bitno e me|utoa nepresmetlivosta da postoela vo vreme na
izvr{uvaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto (storuvaweto ili propu-
{taweto) na krivi~noto delo. Ottamu, ako se utvrdi deka storitelot
bil nepresmetliv pred da zapo~ne so izvr{uvaweto na dejstvieto na
izvr{uvaweto ili po dovr{uvaweto na deloto, toa zna~i deka za vreme
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo bil presmetliv i ottamu }e bide
krivi~no odgovoren za istoto. Ili, so drugi zborovi, nepresmetlivosta
koja postoela pred ili po izvr{uvaweto na dejstvieto na izvr-
{uvaweto ne e od vlijanie na krivi~nata odgovornost.
3. Najposle, od zna~ewe e i toa deka presmetlivosta, odnosno
nepresmetlivosta, sekoga{ se procenuva (utvrduva) vo odnos na konkretnoto
delo, {to zna~i deka e mo`no edno isto lice vo odnos na edno
delo da se javi kako presmetliv, a vo odnos na drugo, kako nepresmetliv
storitel.
4. Soglasno navedenoto, nepresmetlivosta pretstavuva osnova
za isklu~uvawe na krivi~nata odgovornost. Ottamu {to nepresmetlivoto
lice ne e krivi~no odgovorno sprema nego ne mo`e da se
primeni kazna nitu alternativna merka, za{to ovie sankcii mo`at da
se izrekuvaat samo na krivi~no odgovorni storiteli. Me|utoa, toa ne
ja isklu~uva primenata na merkite na bezbednost koi mo`at da se primenat
i sprema krivi~no neodgovorni storiteli pod uslov tie da se
opasni za svojata sredina. Vo prv red stanuva zbor za merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova od ~l.
63 KZ. Dokolku, me|utoa, sudot utvrdi deka storitelot e opasen za okolinata,
no za otstranuvawe na taa opasnost e dovolno lekuvawe na sloboda,
}e se primeni merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda od ~l. 64 KZ.
212

3.3. Poim i kalsifikacija na du{evnite rastrojstva
Pod du{evno rastrojstvo ili nenormalnost se podrazbira sekoja
sostojba na naru{uvawe na psihi~kiot `ivot koja se projavuva vo
zna~itelno otstapuvawe od prose~nito razvoj i funkcioniraweto na
oddelni komponenti na psihi~kiot `ivot. 242 Ili, takva du{evna sostojba
na li~nosta vo koja nemo`at normalno da se ostvaruvaat psihi~kite
procesi, tuku doa|aat do izraz razli~ni rastrojstva na nagonite, ~uvstvata,
percepcijata, pomneweto, misleweto i povedenieto. 243
Pri~inite na du{evnite rastrojstva mo`at da bidat od vnatre-
{na (endogeni, organski) i nadvore{na (egzogeni, psiholo{ko-socijalni,
egzogena) priroda. Kako pri~ini od endogena priroda naj~esto se
pojavuvaat: nasledstvoto, povredi za vreme na pora|aweto ili vo tekot
na `ivotot, mozo~ni zaboluvawa, zaboluawa na endokrinite `lezdi,
infektivni zaboluvawa kako i toksikacii so krvni i nervni otrovi.
Kako pri~ini od egzogena priroda naj~esto se javuvaat du{evnite potresi
koi nastanuvaat poradi sudiri vo socijalnata sredina.
Ovde treba da se istakne deka vo psihijatrijata postojat brojni
podelbi na du{evnite rastrojstva koi slu`at kako osnova za isklu~uvawe
na presmetlivosta. Od tie pri~ini na{iot zakonodavec se opredelil
za po{iroki poimi koi se odnesuvaat samo na op{tite vidovi na
du{evni rastrojstva so {to se pru`a mo`nost utvrduvaweto na konkretnite
i specifi~ni formi da se izvr{i spored sovremenite nau~ni
dostigawa vo oblasta na psihijatrijata.
a) Trajna du{evna bolest
1. Du{evni zaboluvawa (psihozi) se zaboluvawa na centralniot
nerven sistem (prvenstveno na mozokot), koi se manifestiraat vo patolo{ki
oblici (rastrojstva i procesi) na pogolem broj psihi~ki funkcii.
244 Toa se patolo{ki sostojbi koi doveduvaat do celosno du{evno
rastrojstvo.
So ogled na svoeto poteklo obi~no se klasifikuvaat na onie
242
Tahovi}, J. op. cit. str. 216.
243
Za svesta i svesnosta podrobno: Jevti}, D. Sudska psihopatologija, Beograd
- Zagreb, 1960, str. 52-63, 82-100 i 109-131.
244
Pod du{evno zaboleni se podrazbiraat onie lica kaj koi postojat
zaboluvawa (psihosomatski nenormalnosti) na centralniot nerven sistem (vo
prv red na mozokot) koi se projavuvaat vo patolo{ki oblici (rastrojstva i
procesi) na pogolemiot broj psihi~ki funkcii. Kaj psihoti~nite lica postojat
promeni vo centralniot i vo avtonomniot nerven sistem, ponekoga{ i
promeni vo hormonalnoto tkivo, odnosno vo nekoi drugi organi, me|uto zaboluvaweto
vo prv red se projavuva vo rastrojstva na psihi~kite funkcii. Jevti},
D. op. cit. str. 7, 8 i 10.
213

{to poteknuvaat od organski bolesti i povredi na mozokot (organski
psihozi) i onie {to se proizvod od raznovidni du{evni sudiri i nasledni
osobini (funksionalni psihozi).
So ogled na nivnoto vremetraewe tie mo`at da se podelat na
trajni i povremeni du{evni bolesti.
Pod trajni du{evni bolesti se podrazbiraat podolgovremeni
psihi~ki zaboluvawa koi spontano ne mo`at da se izlekuvaat, odnosno
koi i pokraj lekuvaweto so sovremeni medicinski metodi ostanuvaat
neizlekuvani. Toa se vsu{nost te{ki du{evni zaboluvawa za koi vo
obi~niot govor se upotrebuva poimot ludilo. Spored svoeto poteklo
tie mo`at da bidat ogranski koi de sostojat vo organski promeni vo
mozokot, osobeno vo sivata mozo~na kora, funkcionalni psihozi za
koi se smeta deka poteknuvaat od promeni vo `lezdite so vnatre{no
la~ewe i hemiski deluvawa preku krvta, kako i toksi~ni du{evni
bolesti koi nastanuvaat poradi razni truewa.
Me|u organskite psihozi voobi~aeno se pomestuvaat: progresivnata
paraliza, senilnata demencija, arterioskleroza na mozokot,
tumori na mozokot i traumatski povredi na mozokot, kako i zapalenija
na mozokot (encepfalitis). Funkcionalnite psihozi se: {izofrenija,
epilepsija, mani~no depresivni psihozi i abnormalno do`iveani reakcii
kade {to osobeno se zna~ajni depresivnite reakcii na strav,
zatvorskite psihozi, panika i sl. Me|u toksi~nite du{evni bolesti se
pomestuvaat truewata kaj delirium tremens i sl.
2. Naj~esti vidovi na psihozi (du{evni zaboluvawa) se progresivnata
paraliza, traumatski psihozi, senilnata demencija, epilepsijata,
paranojata, mani~no depresivnata psihoza i {izofrenijata.
1 0 Progresivnata paraliza e du{evno zaboluvawe koe nastanuva
obi~no me|u 40 do 50 godini od `ivotot kako posledica na zafa}aweto
so sifilis na nervnite strukturi i korata na golemiot mozok. Tie
o{tetuvawa imaat za posledica progresivno razoruvawe na psihi-
~kite funkcii taka {to doa|a do pre~ki vo pomneweto i se}avaweto,
misleweto stanuva pomalku efikasno i ja gubi elasti~nosta. So napreduvaweto
na bolesta slabeat site intelektualni funkcii {to bolniot
go spre~uva vo vr{eweto na negovite dol`nosti, a mo`e da go
odvede i vo vr{ewe na krivi~ni dela. Vo nejziniot po~eten stadium se
vr{at kra`bi, izmami, falsifikati so zaprepastuva~ka otvorenost i
nevnimatelnost. Nakratko, bolniot se odnesuva kako moralen ludak.
2 0 Traumatski psihozi koi vodat kon kriminalitet i skitni~ewe
i koi povredeniot mo`at da go napravat posebno ~uvstvitelen na
alkohol.
3 0 Senilnata demencija kaj koja doa|a do slabeewe na fizi~kite
i mentalnite sposobnosti, do emocionalni naru{uvawa i do gubewe na
kontrola nad seksualnite potrebi, do zgolemeno somnevawe vo drugite
lu|e {to mo`e da dovede do nasilni~ki, seksualni i drugi krivi~i
dela.
214

4 0 Epilepsija e sostojba na naru{eno funkcionirawe na mozokot
koja ja sledat periodi~ni i povratni parosizmalni naru{uvawa na
psihi~kite funkcii, odnosno soodvetni naru{uvawa na svesta, misleweto
i povedenieto. 245 Taa se razvrstuva na razni na~ini od koi mo{ne
prifatliva e podelbata na koja uka`uva Hajdukovi} na: 1 0 generalizirani
(centrocefalni) epilepsii vo koi spa|aat golemiot napad, maliot
napad i varijanti na malite napadi i, 2 0 `ari{ni (fokalni) epilepsii,
me|u koi se pomenuvaat xeksonovite napadi, psihomotorna i
xipsova epilepsija i temporalna epilepsija. 246
Nekoi oblici na epilepsija nemaat kriminolo{ko i krivi~nopravno
zna~ewe, ottamu {to napadot doveduva do celosno gubewe na
svesta na poedinecot i prakti~no toj ne e vo sostojba da stori krivi-
~no delo. Sosema e poinakov slu~ajot so somra~nite epileptini sostojbi,
za{to doveduvaat do privremena du{evna rastroenost koja ja smaluva
ili celosno ja isklu~uva odgovornosta za nivnite kriminalni povedenija.
Takvite somra~ni sostojbi mo`at da se pojavat kako:
a) Konfuzano somra~ni sostojbi posle golem napad. Ponekoga{
mo`at da nastanat periodi na silna psihomotorna vozbudenost vo traewe
od nekolku minuti do nekolku dena. Toga{ mo`at da se prezemat
opasni dejstvija sprema sebesi i okolinata. Koga napadot }e prestane
bolniot go zafa}a celosna ili delumna amnezija za nastanite.
b) Avtomatizam vo psihomotorniot napad. Krizata na povedenieto
kaj psihomotornata epilepsija nastanuva vo tekot na napadot.
Bolniot stanuva dezorientiran ili samo delumno orientiran i prezema
akcii koi deluvaat zbrkano. Napadot trae 5-10 minuti. Dokolku e
potraen bolniot mo`e da stane upla{en i agresiven i ako naide na
otpor ili neprikladana postapka od okolinata, mo`e da stane isklu-
~itelno agresiven i da stori te{ko zlostorstvo.
v) Konfuzno somra~ni sostojbi vo tekot na statusot na maliot
napad se mnogu retki. Vo povedenieto dominira somra~nost i konfuznost.
Se smeta deka epilepti~arite se skloni kon nagli izlivi na
izgled na nemotivirano nasilstvo, prete`no ubistva, telesni povredi,
siluvawa, pale`i kako i drugi krivi~ni dela kako {to se kra`bi i
izmami. Tie ve}e spored svojata konstrukcija se razdrazlivi, eksplozivni,
lesno navredlivi i spremni za kavgi i tepa~ki. Pri tepa~kite se
brutalni (odgrizuvaat nos, kinat uvo, raskinuvaat usta) i upotrebuvaat
sekira, no` i drugi opasni oradija. Po izvr{enoto delo sporo se
smiruvaat taka {to duri i mu se zakanuvaat na ve}e ubieniot. Potoa
begaat od mestoto na nastanot, neve{to se krijat i pru`aat otpor pri
apseweto.
245
Vidi: Hajdukovi}, ^. op. cit. str. 240-247.
246
Vidi: ibid, str. 242-247.
215

5 0 Paranoja e du{evna bolest vo koja se istaknuva osobeno izgraden
logi~en sistem na somra~ni idei koi dominiraat so umnite sposobnosti
na bolniot, so negovoto emocionalno efektivno `iveewe i
negovite dejnosti.
Spored Jevti}, me|u osnovnite karakteristiki na paranokot se
vbrojuvaat: 1 0 somra~nata, kako vrhovna, nepogre{iva i nepopravliva
ideja, poradi {to sposobnosta za rasuduvawe postojano im e problemati~na,
2 0 celosno e vo slu`ba na somra~nata ideja i se upravuva spored
parolata - celta gi opravduva sredstvata, 3 0 kako prenositel na somra-
~nite idei e samouveren i gi precenuva svoite kvaliteti, 4 0 site nastani
kako i svoite se}avawa gi tokluva vo smisla na svoite somra~ni
idei i otuka se karakterizira so konfabulacii. 5 0 paranoikot e pre-
~uvstvitelen (sprema potrebite na drugite koga nemaat vrska so negovata
somra~na ideja), ~esto razdrazliv, ironi~en, cini~en i nedoverliv
sprema nepoznati, 6 0 poka`uva nagli preodi od prijatelstvo (za
prijateli gi smeta samo svoite obo`avateli i privrzanicvi) vo nepirijatelstvo.
7 0 paranoicite se jaki sugestori, a istovremeno se lekoverni,
i 8 0 ~esto ja disimuliraat svojata patolo{ka sostojba.
Paranoi~arite mo`at da se podelat na: 1 0 paranoici pronao|a-
~i koj naj~esto vr{at politi~ki delikti, 2 0 paranoici so idei za visko
poteklo (carsko, aristokratsko i sl.) koi vr{at politi~ki i religiozni
delikti, agresii i atentati, 3 0 bo`ji pratenici (proroci) so
sli~ni prestapi kako i prethodite, 4 0 paranoici so idei od erotska
sodr`ina t.e. deka seksualno se posakuvani od zna~ajni li~nosti (`enite),
ili agresivno odnesuvawe kon nedorasnati devojki (ma`ite), 5 0
hipohondrici koi smetaat deka nivnata bolest e osobena ili voobrazuvaat
bolest (naj~esto vr{at la`ni dostavi, kleveti, agresii i ubistva),
6 0 paranoici so somra~ni idei na qubomora koi vr{at agresii i
ubistva na bra~niot drugar ili nejziniot zamislen qubovnik, 7 0 paranoici
so ideja za nepriznena li~na vrednost, golemina, odnosno dostoinstvo
(poradi bezna~ajna navreda celiot svoj `ivot go naso~uvaat vo
borba za svoja rehabilitacija), 8 0 paranoici so idei za neprizneno
pravo, nedosudena pravda i nedodelena o{teta, se sudat so godini za bagatelni
iznosi i, 9 0 paranoici so umisleni li~ni zaslugi za op{testvoto,
odnosno dr`avata (biv{i funkcioneri i {efovi na ustanovi
koi za `al kaj nas gi ima premnogu ottamu {to sekoja partija so doa|aweto
na vlast gi menuva starite i postavuva novi).
Paranoikot mo`e da voobrazi deka ima neprijateli koi sakaat
da go ubijat, deka go progonuvaat i napa|aat tajni organizacii, razni
sili, stranski agencii, deka mu podvaluvaat i sl. ottamu {to pretstavuva
posebna, sovr{ena li~nost koja treba da go odbrani svetot od golemi
nesre}i (paranoja persecutoria). So cel da se spasi od progonitelite
~esto bara posebna za{tita od strana na vlasta i koga nema da ja dobie,
se krie ili samiot gi napa|a umislenite progonuva~i. Naj~esti krivi-
216

~ni dela: la`ni dostavi, izmami, agresii i ubistva. 247
6 0 [izofrenijata pretstavuva pomala grupa na te{ki zaboluvawa
od oblasta na funkcionalnite psihozi. 248 Poradi obemot na nejzinaat
zastapenost, te{kite promeni vo li~nosta i povedenieto na
{izofreni~arite i te{kotiite na nivnata adaptacija ovaa psihoza se
istaknuva kako mnogu zna~aen i seriozen individualen i op{etstven
problem. 249
[to se odnesuva do pri~inite {to ja uslovuvaat, na dene{niot
stepen od razvojot na psihijatrijata ne postoi edinstveno mislewe.
Nekoi avtori etiogenezata na {izofrenijata ja baraat vo rastrojstvoto
na mozo~noto tkivo, drugi vo disfunkcionalnosta na nervniot sistem
i endokrinite `lezdi, a ne se retki ni onie {to objasnuvaweto go
baraat vo konstitucionalnite i hereditnite faktori. Iako ne se bez
svoja nau~na osnova, dosega{nite izolirani nabquduvawa na ovie faktori
ne ja doka`aa svojata empiriska zasnovanost. Me|utoa, ako se
ostavat na strana nesoglasuvawata po odnos na nejzinoto poteklo, lesno
mo`e da se zabele`i soglasuvaweto okolu simptomite vo vrska so
psihi~kite funkcii na patolo{koto povedenie na licata so ovaa psihoza.
Taka, vo pogled na ~uvstvitelnosta kaj {izofreni~arite ~esto se
manifestiraat iluzii, site vidovi halucinacii i telesni senzacii.
Kaj niv se osobeno karakteristi~ni akusti~nite ~uvstvitelni obmani
so neugodna imperativna i navredliva sodr`ina. Pokraj toa, kaj niv se
mnogubrojni i organski halucinacii (~uvstvo deka gi udiraat, ma~at,
gorat, im gi vadat o~ite, im ja pijat krvta i sl.); opti~ki halucinacii
(gledaat raznovidni ~udni `ivotni ili samo oddelni nivni delovi,
bizarni situacii i sl.); gustativni halucinacii itn. Ponekoga{ site
247
Nakratko, su{tinata na bolesta e vo pogre{noto rasuduvawe. Bolniot
pogre{no go tolkuva sekoj nastan, duri i onie nezna~ajni nastani od sekojdnevniot
`ivot, tolkuvaj}i gi kako u{te edna pri~ina vo prilog na svoeto
veruvawe deka go mamat i progonuvaat. Kaj drugi dominiraat razni voshituvawa
i zanosi na strast, po pravilo na tema odmazda, na primer, razni oblici
na verski i politi~ki fanatizam. Ponekoga{ stanuvaat depresivni {to gi
naveduva kon samoubistvo. Tahovi}, J. op. cit. str. 218.
248
Terminot {izofrenija vo psihijatriskata literatura za prv pat go
upotrebil Eugen Bleuer. Toj termin pretstavuva kovanica od shizo, {to zna~i
kinewe, rascepuvawe i fren, {to zna~i du{a. Nakratko, so ovoj termin najdobro
se objasnuva su{tinata na ovaa du{evna bolest kako rascep na li~nosta
ili du{evno rastrojstvo.
249
Spored psihijatriskite istra`uvawa se smeta deka {izofrenijata
e najte{ka du{evna bolest koja se javuva kaj 1/4 od stacioniranite du{evno
bolni lica. Se naveduva isto taka, deka 0,8% do 1% od populacijata ima endogeni
predispozicii za ovaa bolest. Vidi: Lopa{i}, R, i dr. Psihijatrija, Medicinska
knjiga, Beograd - Zagreb, 1969, str. 207. Spored Jevti}, na 1.000 lica ima 6-8
{izofreni~ari i toa pove}e `eni odo{to ma`i. Jevti}, D. op. cit. str. 196.
217

ili samo nekoi od navedenite halucinacii se do`ivuvaat istovremeno
(kombinirano), a seto toa pridonesuva za naru{uvawe na percepciite
i normalnoto izvr{uvawe na mislovnite i volevite procesi.
Vo pogled na projavuvaweto na nivnite emocionalni osobini,
kaj niv se javuvaat rastrojstva vo vid na afektivna tapost, vrzanost
samo za edna emocija ili nenormalnost vo nivnoto izrazuvawe so ogled
na kvalitetot, brzinata, ja~inata i nasokata na emocionalniot pottik.
Taka, na primer, tie izrazuvaat golem strav, lutina, bes ili `alost
iako za toa ne postoi realna pri~ina. Se smeat tamu kade {to
treba da pla~at ili pak i pokraj intenzitetot na emocionalnoto do-
`ivuvawe, ostanuvaat emocionalno ramnodu{ni poradi sopstvenoto
ograduvawe od lu|eto i nastanite od nadvorea{niot svet. Tie ja ignoriraat
objektivnata realnost i `iveat vo svoj sopstven fantasti~en
svet koj nema nikakva osnova vo stvarnosta (autizam). Pokraj toa, rastroenosta
na nivniot emocionalen `ivot kaj niv ~esto predizvikuva
depersonalizacija 250 i ambivalencija 251 vo li~nosta i povedenieto.
Rastrojstvoto na svesta kaj niv se gleda i vo nivnata zatvorenost
za do`ivuvawa od nadvore{niot svet i nivniot odraz vrz intrapsihi~kiot
`ivot, {to gi ~ini osobeno nepogodni za prevospitni vlijanija.
Procesot na misleweto kaj {izofreni~arite se odviva nenormalno
i zbrkano. Toa se zabele`uva preku nivnoto verbalno, pismeno
i slikovito izrazuvawe. Nivnite misli se apstraktni, nepovrzani i
nerazbirlivi predizvikani od vnatre{ni do`ivuvawa pod dejstvo na
halucinaciite i patolo{kiet idei. Nivnite misli i odnosot sprema
okolinata se zasnovaat vrz ideite na odnos, ideite deka se progoneti,
deka nekoj saka da gi ubie, deka boleduvaat od najrazli~ni i ~udni bolesti,
ideite na barawe i o~ekuvawe od okolinata i sl. Vo site ovie
idei bolniot veruva i pokraj nivnata nerealnost, koja e sfatliva i za
edno prose~no du{evno zdravo dete, i so ni{to ne mo`at da se razubedat
vo toa. Nivnite dejstvija (psihomotorikata) se karakteriziraat
so: nemir (trkalawe po pod, postojano dvi`ewe, kinewe i sl), stupor
(celosna nepodvi`nost na nadvore{ni drazbi), mutizam (uporno mol~ewe,
neodgovarawe), paralogija (namerno pogre{no odgovarawe), katalepsija
(uporno zadr`uvawe na opredelena polo`ba na teloto), stereotipija
(uoporno povtoruvawe zborovi, gestovi ili drugi dvi`ewa),
250
"Sopstvenata li~nost na bolniot mu deluva tu|o, nevistinito i
osobeno, a pretstavite za nadvore{nito svet se bledi i bezbojni. Bolnite se
`alat na nedostig od emocii, se ~ustvuvaat od temel izmeneti, kako da se
avtomati, kako da se mrtvi". Lo{pa{i}, R. i dr. op. cit. str. 214.
251
"Za ambivalencijata e karakteristi~no istovremeno zazemawe na
sprotivni emocionalni stavovi sprema lu|eto, nastanite objektite, itn. Bolniot
istovremeno se smee i pla~e. Istovremeno ne{to saka i odbiva. Toj
sprema isto lice e agresiven i podlo`en". Lo{pa{i}, R. i dr. op. cit. str. 221.
218

paramimija (neadekvatno upravuvawe so mimikata).
So ogled na dinamikata i rasporedot na gorenavedenite simptomi
kaj zabolenite lica, oddelni avtori 252 {izofrenijata ja delat na
{izofrenija simpleks, hiberfrenija, katatonija i paranoidna {izofrenija.
Me|utoa, site se soglasuvaat so faktot deka poradi raznovidnosta
na simptomite, nivnata postojanost i zamrsenost, kako i nere-
{enoto pra{awe na etiologijata na ovie psihozi, ovaa i sli~ni podelbi
imaat ve{ta~ko no, i opredeleno prakti~ni zna~ewe. Vo taa smisla
se veli deka ramnodu{nosta, nedostigot od sposobnosti i inicijativa
se glavni simptomi na {izofrenijata simpleks. Ovoj vid {izofrenija
se javuva na pomlada vozrast i se manifestira vo gubewe na
interes za rabota, zabava i dru{tvo. Ottamu, bolniot se povlekuva vo
osamenost i do zapostavuva svojot nadvore{en izgled. So podocne`niot
razvoj na bolesta se javuva disocijacija vo misleweto i emocionalna
ramnodu{nost. Karakteristi~no za ovaa {izofrenija e deka obi-
~no nema podobruvawe na bolesta. Katatonijata se karakterizira so
epizodni i trajni rastrojstva vo psihomotorikata vo vid na stupor (zako~enost)
ili nemir ili vozbuduvawe. Vo sostojba na stupor se zako-
~eni site funkcii, bolniot ne se dvi`i ili se dvi`i premnogu sporo,
ne jade, ne pie, ne gi vr{i fiziolo{kite funkcii. Pritoa, negativisti~ki
se odnesuva sprema okolinata i odbiva sekakov kontakt. Od
druga strana, vo katatonata vozbudenost, bolniot e preterano aktiven,
se trkala po podot, si ja kine oblekata bega i sl. Vo takva sostojba bolnite
mo`at da bidat mnogu agresivni i opasni za okolinata. Poradi
slo`enata simptomatologija, hiberfrenijata obi~no se izbegnuva da
se definira, a za paranoidnata {izofrenija se istaknuva zna~eweto
na paranoidnite misli sprema koi se soobrazuva celokupnoto povedenie
na bolniot. Za ovoj oblik se karakteristi~ni halucinacii vo site
~uvstvitelni podra~ja. Imeno, bolnite gledaat, slu{aat i na drug na-
~in gi ~uvstvuvaat nastanite od svojata okolina i na toj na~in gi zasiluvaat
i nadopolnuvaat svoite paranoidni stavovi.
Se ~ini deka vo teoriskoto i prakti~noto prou~uvawe na paranoidnata
{izofrenija se oti{lo najdaleku. Kaj ovaa grupa zaboleni
preovladuvaat nesistematizirani i neliogi~i naludni~avi idei. Na
po~etokot od bolesta poedinecot se somneva deka e izlo`en na ne~ie
posebno vnimanie i po~nuva da se pla{i i na sopstven na~in da gi analiziara
tie magloviti pojavi (osobeno so slu{ni halucinacii i telesni
senzacii) doa|aj}i do fantasti~en zaklu~oci. Kaj bolniot se pojavuvaat
idei na odnos i progonuvawe ~ija {to apsurdnost ne mo`e da se
proceni. Bolniot smeta deka go progonuvaat razli~ni neprijatelski
organizacii, razni sili, stranski agenturi itn. Toj ne jade, za{to mu e
sosema jasno deka hranata e zatruena, itn.
Vo site ovie sostojba liceto se povlekuva vo sebe so progresi-
252
Ibid, str. 221.
219

vni vlo{uvawa i naru{uvawa na mislite, situaciite i povedenieto,
begstvo vo fantazija, nedostatoci vo rasuduvaweto, postavuvawe bizarni
pra{awa, deluzii 253 i halucinacii. Ovie lica se potencijalno
opasni za izvr{uvawe na bilo koe krivi~no delo, osobeno za ubistvo.
7 0 Alkoholemii. Alkoholemiite ili alkoholomatski psihozi
pretstavuvaat hroni~ni truewa. Me|u niv Jevti} gi pomestuva: 1 0 hroni~en
alkoholizam, 2 0 delirium tremens potatorum, 3 0 parafronezija potatorum
(za koja se karakteristi~ni: a) parafronezija potatorum persekutiva, b) parafronezija
potatorum kverulatorija, i v) somra~na qubomora na alkoholomani),
4 0 epilepsija potatorum, 5 0 alkoholomanska halucinoza i 6 0 korsakoviot
amnesti~ki sindrom. Spored Hudolin, du{evnite pre~ki {to
mo`at da se javat vo vrska so upotrebata na alkohol (no koi ne mora da
imaat vrska so hroni~niot alkoholizam) se: 1 0 "normalnoto" pijanstvo,
2 0 patolo{kata pijana sostojba i, 3 0 dipsomanija (neodoliva `elba
za alkoholen pijalok kaj lica koi inaku ne pijat). 254 Vo vtorata grupa
se pomesteni onie psihi~ki naru{uvawa predizvikani so hroni~niot
alkoholizam: 1 0 hroni~niot alkoholizam, 2 0 delirium tremens, 3 0 korsakovata
psihoza na alkoholi~ari, 4 0 psihozata na qubomora, 5 0 akutnata
halucinoza na alkoholi~ari i 6 0 ostanati du{evni bolesti na alkoholi~arite.
Delirium tremens obi~no nastapuva kaj hroni~nite alkoholi~ari
po 5-10 godi{na upotreba na alkohol. Se projavuva so intenziven strav
i slu{ni halucinacii. Klasi~na pogovorka kaj ovaa rastrojstvo e deka
bolniot gleda beli gluvci i liljaci. Bolnite mnogu ~esto gledaat
stravi~ni sceni i slu{aat razgovori vo koi nivnite neprijateli se
dogovaraat na koj najstra{en na~in da gi likvidiraat. Poradi toa se
javuva silen strav i bolnite ponekoga{ vr{at te{ki napadi sprema
svojata okolina ili poradi stravot vr{at samoubistvo. Za vreme na
deliriumot mnogu ~esto se javuvaat i epilepti~ni napadi. Trepereweto
na racete, zgolemenata temperatura i znaci na slabost na srceto,
pokraj ostanatoto, se re~isi redovni sledovatelni pojavi na ovaa te-
{ka bolest. Deliriumot obi~no trae 3-7 dena. Bolesta naj~esto zavr{uva
so dolg dlabok son, po koj bolniot se budi sosema pribran. Vo 5
253
Pod deluzii se podrazbiraat slu~ai na du{evni rastrojstva koi
kako delirantni sostojbi izobiluvaat so sistematizirani halucinatorni pojavi,
kako na primer, poradi truewe so pe~urki, truewe so `ivotinski otrovi
i kaj infektivnite bolesti.
254
"Dipsomanite koga }e dobijat takov napad doa|aat vo sostojba na
stesneta svest i pijat redovno sami. Napadot mo`e da trae do nekolku dena, a
za toa vreme bolniot mo`e da izvr{i i krivi~ni dela. Po zavr{uvaweto na
takvata sostojba bolnite mnogu bledo se se}avaat na nastanite za vreme na napadot.
Napadite se javuvaat vo razli~ni intervali, a ponekoga{ samo nekolku
pati vo tekot na `ivotot." Hudolin, V. Alkohol i du{evna bolest, Priru~nik, Zagreb,
1958/2, str. 146.
220

do 25% slu~ai deliriumot zavr{uva so smrt, koja naj~esto nastapuva
poradi slabosta na srceto. 255
Najizrazeni simptomi kaj korsakovata psihoza se pre~kite na
podra~jeto na inteligencijata koja se projavuva vo smaleno pomnewe.
Bolnite ni{to ne mo`at da zapomnat, me|utoa sepak se se}avaat na nekoi
raboti od pobliskata i podale~noto minato. So ogled na toa sega-
{nosta ja ispolnuvaat so naj~udni izmisleni sodr`ini (konfabulacii).
Pritoa, karakteristi~no e deka sosema nepoznati lica gi smetaat
za stari prijateli. 256
Psihozata na qubomora e op{to poznata kaj alkoholi~arite.
Alkoholi~arite koi zapadnale vo vakva sostojba gi napa|aat svoite
soprugi na najneverojatni na~ini. Sekoe ma{ko lice koe na bilo koj
na~in doa|a vo kontakt so neja, stanuva somnitelno. Naj~udno deka pritoa
kaj poedinecot se so~uvani inteligencijata i kriti~nosta. Voop{to
zemeno se smeta deka hroni~niot alkoholizam organski i psiholo{ki
ja namaluva seksualnata potencija na alkoholi~arot, i poradi
~uvstvo na pomala vrednost na toa podra~je nastanuvaat ludite
idei na qubomora. 257
Akutnata halucinoza kaj alkoholi~arite e relativno retka du-
{evna bolest koja se karakterizira so opti~ki i slu{ni halucinacii,
obi~no sledeni so silno ~uvstvo na strav od zamisleni progonuva~i.
Bolnite vo ovaa sostojba mo`at da bidat mnogu opasni sprema sebe ili
sprema svojata okolina. 258
b) Privremeno du{evno zaboluvawe
1. Pod privremeno du{evno zaboluvawe se podrazbira psihi~ko
zaboluvawe od pokratko (privremeno ili periodi~no) traewe koe
mo`e spontano da prestane ili ili pak mo`e da prestane ili da se
zale~i so sovremeno medicinsko lekuvawe. 259 Pokraj polesnite oblici
na {izofrenija i paranoja ovde vo prv red se pomesteni mani~no depresivnite
psihozi.
2. Mani~no-depresivni psihozi se nasledn du{evni zaboluvawa
koi naj~esto se javuvaat na vozrast me|u 30-40 godini i traat do krajot
na `ivotot. Zaboluvaweto, od koe po~esto stradaat `enite, se sostoi
od faza na bolest i od slobodni intervali koi se menuvaat povremeno
ili periodi~no. Bolesta se javuva vo vid na melanholija ili manija.
1 0 Melanholijata se karakterizira so ta`no raspolo`enie predizvikano
od endogeni pri~ini, so samoprefrluvawe i samoobvinuva-
255
Vidi: Ibid. str. 147-148.
256
Vidi: Ibid. str. 148.
257
Vidi: Ibid. str. 148-149.
258
Ibid, str. 150.
259
Jevti}, D. op. cit. str. 10-11.
221

we za neskriveno povedenie, so usporeno sfa}awe i usporen tek na mislite,
mimikata i gestovite, kako i so voleva nepodvi`nost. Kaj melanholi~arite
preovladuvaat ~uvstvata na obeshrabrenost, dotol~enost,
nedostig na nagonski streme`i i inicijativa. Nakratko, bolnite go
gubat nagonot za zadovoluvawe na svoite potrebi. Pokraj toa, bolnite
se ~uvstvuvaat pomalku vredni i sî im se ~ini nevozmo`no i nevistinito.
Tie se povlekuvaat od nadvore{niot svet, sedat vo agolot na
sobata ili le`at vo postela so tragi~en izraz na liceto i so {epot
odgovaraat na postaveni pra{awa. Sporo se hranat ili ja odbivaat
hranata, poradi {to treba nasilno da se hranat. Krajno negativno go
ocenuvaat sopstvenoto povedenie i postojano se vo nekakva gri`a
smetaj}i, na primer, deka se vinovni zatoa {to sekoga{ bile lo{i kon
roditelite, deka ne~esno se odnesuvale so svetot, deka se krivi za
smrta na nekoj dale~en rodnina i sl.
Vo ovie du{evni sostojbi se pojavuvaat sitni kra`bi, izmami i
dela povrzani so konzumirawe na alkohol. Nasilni~kite presatpi i
samoubistva glavno se vr{at vo depresivnata faza. Deprimiranite pacienti
obi~no veruvaat deka `rtvata na ubistvoto ja spasuvaat od tortura.
Vo taa smisla Eliot naveduva primer na majka koja go zaklala
svoeto doen~e i ispekla vo pe~ka za da go "spasi od stradawa". 260
2 0 Od druga strana, manijata se karakterizira so slabeewe na
kontrolata na nagonite i afektite (so veselo eufori~no raspolo`enie,
brblivost, bujni misli, zgolemena samouverenost, idei na mo} i
golemina i bujna eroti~nost). Bolnite se ~uvstvuvaat zadovolni, sre-
}ni i polni so sila koja gi vodi kon zasileni aktivnosti. Me|utoa, na
nivnata zasilena aktivnost í nedostasuvaat inhibicii, normalni ko~nici
i kriti~nost na postapkite. Poradi toa tie gi pre~ekoruvaat
site granici vo odnesuvaweto i ottamu doa|aat vo sudir so okolinata.
Mani~arite sekojdnevno pi{uvaat razni pisma, `albi, pritu`bi, im
izjavuvat qubov na site lica od `enski pol, se me{aat vo se~ii raboti
pa duri i vo tu|itot intimen `ivot, baraat priem kaj ministri i drugi
visoki funkcioneri, se opivaat, pravat skandali ili se obiduvaat da
ostvarat grandiozni planovi, se razbira, so tu|i pari. So seto toa za
okolinata stanuvaat nepodnoslivi i doa|aat vo sudir sekade i so sekogo.
Nakratko, manijata e sostojba vo koja se ~uvstvuva ekstremen stepen
na raspolo`enie. 261
Za mani~arite e karakteristi~no vr{eweto na navredi, kleve-
260
Eliot, M. Zlo~in u savremenom dru{tvu, Veselin Masla{a, Sarajevo, 1962,
str. 275. Vo ovaa smisla i Tahovi}, J. op. cit. str. 219.
261
Poblagiot oblik na povi{eno mani~no raspolo`enie se narekuva
hipomanija. Dokolku fazite na mani~no i hipomani~no raspolo`enie se smenuvaat
so fazi na depresivno raspolo`enie, vo psihijatrijata se zboruva za
mani~no-depresivni ili cikloidni sostojbi koi isto taka pretstavuvaat periodi~ni
raspolo`enija od razli~no traewe i intenzitet.
222

ti, zakani, telesni povredi, izmami, falsifikati i seksualni nasilstva
perverzii.
v) Privremena du{evna rastroenost
1. Privremenata du{evna rastroenost pretstavuva privremeno
naru{uvawe na pogolem broj psihi~ki funkcii na razumot koi traat
dodeka trae dejstvoto na endogenite ili egzogenite pri~initeli na
toa naru{uvawe ili dodeka ne se prekine so medicinka pomo{. Ovde
vsu{nost stanuva zabor za: 1 0 privremeno, 2 0 povremeno ili 3 0 periodi~no
pomatuvawe na svesta .
1 0 Privremeni du{evni rastrojstva se onie koi doveduvaat do
ednokratno zaboluvawe po {to doa|a do izlekuvawe. Takvi se na primer,
onie zboluvawa koi doveduvaat do delirantni sostojbi t.e. do sistematizirani
halucinatorni pojavi poznati pod nazivot deluzii.
Tuka spa|aat i truewata so pe~urki i `ivotinski otrovi, kako i nekoi
infektivni zaboluvawa.
2 0 Povremenite du{evni rastrojstva se takvi zaboluvawa koi se
javuvaat vo neednakvi vremenski intervali vo vid na delirantni sostojbi.
Takvi zaboluvawa se: dipsomanijata, delirium tremens, alkoholna
halucinoza i qubomora, somra~nite sostojbi kaj epilepti~arite
itn.
3 0 Periodi~ni du{evni rastrojstva se onie koi se javuvaat vo
pribli`no ednakvi vremenski intervali me|u koi postojat periodi na
du{evno zdravje. Takvi zaboluvawa se manijata i melanholijata. Me|utoa,
ako kaj manijata, odnosno melanholijata postojat ciklusi bez slobodni
intervali, toga{ tie pretstavuvaat trajna du{evna bolest.
Kako privremeni du{evni zaboluvawa mo`at da se javat i takvi
zaboluvawa koi imaat traen karakter, kako na primer, {izofrenija i
progresivna paraliza, osobeno vo nivnata po~etna faza i koga se javuvaat
vo polesni oblici.
2. Privremenata du{evna rastroenost mo`e da dovede do slednive
sostojbi:
1 0 Opredeleni fazi ili simtomi na oddelni du{evni zaboluvawa
koi imaat akutni krizi. Tuka spa|aat osobeno fazite na mani~nomelanholi~no
ludilo i epilepsijata vo fazata na gr~evi i treperewa.
2 0 Psihozi vo vrska so razni povredi i potresi na mozokot (traumatski
psihozi).
3 0 Sostojbi na privremena pomatenost na svesta kako posledica
na dejstvo na otrovi (truewa), dejstvo na sun~anica, premrznatost i dejstva
na razni infektivni zaboluvawa so silno zgolemena temperatura
({arlah, tifus, malarija i sl).
223

4 0 Akuten alkoholizam (pijanstvo) 262 i sostojbi sli~ni na pijanstvo
poradi upotreba na razni drogi.
Upotrebata na alkohol mo`e da dovede do hroni~na alkoholiziranost
263 koja sekoga{ e pri~ina na namalena presmetlivost, a ponekoga{
i na nepresmetlivost. Vo sekoe konsumirawe na alkoholni pijaloci
lekarite vo medicinska smisla gledaat patolo{ka pojava, za-
{to sekoj dopir so nego pretstavuva intoksikacija koja ve}e kaj malite
koli~ini doveduva do psihi~ki i drugi promeni kaj ~ovekot. Na toa
se nadovrzuvaat psihijatriskite stojali{ta spored koi sekoja alkoholizirana
sostojba treba ve}e spored stepenot na psihi~kite promeni
da se odrazuva kaj ocenata na presmetlivosta na storitelot na deloto.
Vo taa smisla se pravat i poznatite tablici na intoksikacija spored
koncentracijata na alkoholot vo krvta koi glavno mo`at da se svedat
na slednava podelba:
- Gucnatost - koncentracija do 0,5 promili - ne postojat znaci
na rastroenost, ne se manifestiraat nadvore{ni znaci, se javuva pogolema
zborlivost.
- Kefleisanost - koncentracija me|u 0,5 i 1,0 promili - popu-
{taat ko~nicite, se javuva mala opienost, promeni vo govorot, pre~ki
vo odeweto i dvi`eweto, oslabeni oseti, labilnost na afektite.
- Lesna opisenost - koncentracija od 1,0 do 1,5 promili - posilno
izrazeni gre{ki vo odeweto i dvi`eweto, slabo ~uvstvitelnost,
mo`no povra}awe, pre~ki vo povedenieto.
- Sredna opisenost ili podnapienost - koncentracija od 1,5 do
2,0 promili - mo`no povra}awe i vrtoglavica, drskost, nepromislenost,
smaleno vnimanie i sfa}awe.
- Napienost - kocentracija od 2,0 do 3,0 promili - nemo`nost za
vr{ewe na nekoi dejstvija (apraksija), nesposobnost na ekstremitetite
za pravilno dvi`ewe (atraksija), te{ko di{ewe.
- Prepienost (te{ko pijanstvo) - koncentracija od 3,0 do 4,0
promili - koma, nesvest.
- Smrtonosna prepisenost (te{ki tuerwe) - koncentracija od
4,0 do 5,0 promili - mo`nost za smrt.
Upotrebata na alkohol mo`e da dovede i so privremeno du{evno
rastrojstvo koga se raboti za sostojbi na polupijanstvo i pija-
262
Pod akuten alkoholizam se podrazbira povremeno u`ivawe alkoholni
pijaloci so povremeno ili ekscesivno opivawe koe ne ostanalo nezabele`ano
od strana na sredinata {to go opkru`uva konkretnoto lice.
263
Hroni~en alkoholizam prestavuva u`ivawe na alkoholni pijaloci
{to kaj opredeleno lice se manifestiralo vo vid na fizi~ka i psihi~ka zavisnost
od alkohol i, kako {to vidovme pogore, so potrajni rastrojstva vo negovoto
povedenie.
224

nstvo. 264 So pijanstvoto predizvikano od upotreba na alkohol ponekoga{
se sli~ni i sostojbite na zamrenost na psihi~kite funkcii do koi
doa|a poradi upotreba na razni narkoti~ni sredstva. Taka, na primer,
upotrebata na morfium, kokain i opium mo`e da dovede do sostojba na
privremeno du{evno rastrojstvo.
5 0 Afektivni sostojbi od silen intenzitet koi ne se od patolo{ki
karakter, no koi se vo sostojba celosno da gi prekinat psihi-
~kite procesi, t.e. da dovedat do prepast, strav, gnev i koi ja paraliziraat
mo}ta za razmisluvawe. Ako afektivnite sostojbi se od patolo{ki
karakter treba da se zeme deka se raboti za simptomi na soodvetnite
psihozi. Nepatolo{kite afekti doveduvaat do smalena presmetlivost,
me|utoa isklu~itelno mo`at da dovedat i do privremena
du{evna rastroenost. Nakratko afektot mo`e da bide: a) okolnost
koja ja isklu~uva ili bitno ja namaluva krivi~nata odgovornost, b)
okolnost koja ja isklu~uva ili ubla`uva kaznivosta, v) okolnost koja
doveduva do privilegirana krivi~na odgovornost i g) okolnost koja ja
ubla`uva krivi~nata odgovornost. 265
6 0 Somnabulizmot (mese~arstvo) i hipnoti~ka sostojba. Somnabulizmot
e sostojba sli~na na sonot vo koja liceto mo`e da vr{i kriminalni
dejnosti bez da ima kakva i da e svest i se}avawe za toa {to go
storil.
Hipnoti~kata sostojba e sozdadena sostojba, sli~na na somnabulizmot,
vo koja na liceto pod hipnoza mu se sugerira izvr{uvawe na
opredeleni dejstvija {to toj nesvesno gi prezema. 266 Kaj hipnozata e karakteristi~no
toa {to za vreme na sostojbata na somnabulizmot liceto
go zaborava seto ona {to go do`ivealo vo sostojba na budnost, a
vo sostojba na budnost, seto ona {to go do`ivealo vo sostojba na somnabulizam.
Nevolevata hipnozata na{iot krivi~en zakonik ja izedna~uva
so primenata na sila (~l. 122 st. 16 KZ). Ottamu, dokolku vo
konkretniot slu~aj nekoe lice pod vlijanie na hipnoza (apsolutna
sila) izvr{i krivi~no delo, treba da se zeme deka taa go isklu~uva
264
Spored ~l. 122 st. 22 KZ pod te{ko pijanstvo se podrazbira sostojba
na alkohol vo krvta nad 1,5 promili.
265
Za ovoj problem podrobno: Buturovi}, J. Zna~aj afekta za krivi~nu odgovornost,
JRKKP, Beograd, 1980/1, str. 27-44.
266
"Najdlaboki stadiumi na hipnoza pretstavuvaat somnabulizam i katalepsija.
Somnabulizam e sostojba vo koja e prodlabo~en hipnoti~niot son
taka {to hipnotizerot mo`e vo celost da upravuva so hipnotiziraniot, a katalepsija
e takva sostojba vo koja organizmot na hipnotiziraniot se menuva i
fiziolo{ki. Kaj katalepsijata nastapuva i uko~enost na celoto telo i takvoto
lice ne dava vpe~atok na `ivo lice." Kokoq, M. O hipnozi i hipnotizmu s
posebnim osvrtom na wihov krivi~nopravni tretman, Pravna misao, Sarajevo,
984/3-4, str. 30.
225

dejstvito, pa spored toa krivi~nata odgovornost i kaznivosta.
226
g) Zaostanat du{even razvoj
1. Pod zaostanat du{even razvoj (slaboumnost, oligofrenija) se
podrazbira psihi~ka nerazvienost, odnosno du{evna nedorazvienost
predizvikana od zakr`lavenost na centralniot nerven sistem (prvenstveno
na mozokot i setilata) ili od nenormalnosta na endokrinite
`lezdi ili od ne`iveewe vo socijalna sredina. 267
Ovde vo prv red spa|aat 1 0 oligofrenite (slaboumnite) lica, i
2 0 licata so psihi~ki pre~ki poradi izvesni telesni nedostatoci (telesni
invalidi, gluvi, nemi, gluvonemi i sl). Nekoi avtori vo ovaa
grupa gi pomestuvaat i licata so nedostig na moralni ~uvstva (sostojbi
na tn. moralno ludilo - molal insanity). 268
2. Za oligofrenite e najsu{testveno toa {to ne se vo sostojba
pravilno da rasuduvaat i da gi ocenuvaat op{testvenite pojavi i procesi
i nedozvolenosta na svoite motivi i postapki. Ottamu, so pravo
se istaknuva deka slaboumnite ne se dovolno svesni za posledicite od
izvr{eniet krivi~ni dela, deka kaj niv ne postojat inhibicii {to mo-
`at da se najdat kaj inteligentnite lica. Smalenata inteligencija kaj
niv go smaluva i dejstvoto na socijalizira~kite faktori i ja ote`nuva
polo`bata na ~ovekot vo op{etstvoto. 269 Poradi nesfa}aweto na nastanite
i situaciite oligofrenite se egocentri~ni, povr{ni, lekoverni
i lesno se naveduvaat na {to i da î, bidej}i nemo`at da gi voo~at
posledicite. Zatoa oligofrenite lesno im podlegnuvaat na sopstvenite
i tu|i seksualni porivi i na alkoholot. Poradi niskata inteligencija
i nesposobnosta za rasuduvawe, ne e ~udno {to sfa}aweto na
moralot i etikata im e slabo. Afektite im se povr{ni i promenlivi.
Izrazuvaweto na afektite obi~no e preterano i besmisleno. Bes~ustvitelni
se pred problemite i situaciite na drugite, za{to ne gi
sfa}aat tie situacii. 270
3. Oligofrenijata (poznata i spored svoite eufemizmi: lica so
pre~ki vo razvojot, psihi~ka zaostanatost i nedovolna mentalna
razvienost) pretstavuva smaleno intelektualno nivo vo odnos na prose~niot
intelektualen razvoj. Naj~esto se vr{i slednava kategorizacija
na licata so pre~ki vo psihi~kiot razvoj:
1 0 Lica so lesna popre~enost vo psihi~kiot razvoj koi postignale
koeficient na inteligencija od 51-70 i na koe im se potrebni
267
Jevti}, D. op. cit. str. 9.
268
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 221.
269
Milutinovi}, M. Kriminologija, Savremena administracija, Beograd, 1990
str. 426.
270
Lopa{i}, R, i dr. Psihijatrija, Medicinska knjiga, Beograd - Zagreb, 1961,
str. 323.

posebni uslovi za vospituvawe, obrazovanie, profesionalno, odnosno
rabotno osposobuvawe. Vo psihijatrijata ovie lica se narekuvaat debili.
Ovie lica ~esto se otkrivaat duri otkako }e trgnat na u~ili-
{te vo koe odat so najgolema maka i redovno povtoruvaat. Vo `ivotnata
sredina vo koja ne se bara ni{to drugo osven primitivno iskustvo,
uspe{no se odr`uvaat i so svoeto povr{no sfa}awe na moralot mo`at
da postignat afirmacija koja e prikriena samo so dobro mehani~ko
znaewe, bez vistinsko rabirawe na rabotite. Kaj nekoi nasledni oblici
na ovoj vid mentalna retardiranost celokupniot `ivot ostava vpe-
~atok na nezrelost. Toa osobeno va`i za slu~aite na psihi~ki infantilizam
koj se sogleduva vo du{evnata nedorazvienost i povr{no
odnesuvawe, kako i detsko sfa}awe na `ivotot. Ovie lica vo sredinata
mo`at socijalno da se odr`at, a da ne bidat otkrieni. Zgora na toa,
mo`at da dostignat i opredeleni op{testveni i politi~ki pozicii
stanuvaj}i silni intranzigentni privrzanici na nekoja ideja, bez da ja
sfatat nejzinata vistinska podloga. Vo toa nekriti~no primawe pove-
}e na formata, odo{to na sodr`inata, so svoeto odnesuvawe mo`at da
bidat mnogu nezgodni. Golem broj na skitnici, prostitutki i krminalci
se regrutiraat tokmu me|u ovie lica. 271 Za niv se veli i toa deka
`iveat vo sega{nosta, deka te{ko izvlekuvaat pouki od prethodnoto
iskustvo i deka ne se vo sostojba da gi kombiniraat i predviduvaat svoite
postapki, {to zna~i deka ne se vo sostojba da pravat planovi za
idninata, za{to glavno se anga`irani vrz neuspe{noto re{avawe na
konkretnite problemi. 272
2 0 Lica so umerena popre~enost vo psihi~kiot razvoj koi postignale
koeficient na inteligencija od 36-50 i koi se vo sostojba da se
steknuvaat so elementarni naviki i da se gri`at za svoite osnovni
potrebi, da se osposobuvaat za poednostavna rabota i koi mo`at da se
prilagoduvaat na osnovnite barawa na op{etstveniot `ivot. Ovie
lica vo psihijatrijata se narekuvaat imbicili (koi ne mo`at da se vospituvaat,
obrazuvaat i osposbuvaat za `ivot i rabota pod redovni
uslovi i na koi im e potreben nadzor i gri`a).
Decata i mladincite so stepen na umerena mentalna retardiranost
zazemaat posebno mesto vo odnos na nivnata za{tita, korekcionovospitniot
i elementarno obrazovniot tretman. Nivnite specifi~ni
karakteristiki i ostatokot na sposobnostite nalo`uvaat poseben
pristap vo specijalizirani zavodi. Vo ovie ustanovi postojat site mo-
`nosti za smestuvawe, vospituvawe, obrazovanie i rabotno osposobuvawe,
kako i drugi povolni uslovi {to na ovie deca mo`at da im gi razdvi`at
i razvijat preostanatite sposobnosti za elementarno komuni-
271
Lopa{i}, R. i dr. op. cit. str. 324.
272
Vidi: Hajdukovi}, ^. Prestupni~ko pona{anje mladih, Savremena administracija,
Beograd, 1975, str. 102.
227

cirawe so sredinata, za razvivawe na nivniot govor, pravilno dr`ewe
i razvoj na teloto, za korigirawe i ubla`uvawe na telesnite nedostatovi,
za sozdavawe interes kon igrata i drugite aktivnosti, i steknuvaweto
istrajnost pri manifestiraweto na poslo`eni dvi`ewa.
3 0 Lica so te{ka popre~enost vo psihi~kiot razvoj koe postignale
koeficient na inteligencija od 21-35 i se so mnogu ograni~eni
umstveni sposobnosti, no se vo sostojba da gi usvojuvaat elementarnite
higienski naviki i navikite na samoposlu`uvawe, kako i da se vklu~uvaat
vo nekoi najednostavni rabotni aktivnosti. Vo psihijatrijata toa
se idioti (deca koi ne mo`at da nau~at da zboruvaat i da se gri`at za
sebesi).
Ovie lica nitu vo nadobar slu~aj ne mo`at da pominat ni edno
oddelenie vo osnovnoto obrazovanie. Uspevaat da nau~at da zboruvaat
so skromen re~nik. Na najvisokiot stepen od svojot razvoj mo`at socijalno
da se odr`at vo krugot na semejstvoto, da rabotat najednostavni
fizi~ki raboti kako ~uvari na dobitok, vo zemjodelieto i sli~ni raboti
kad ne treba samite da odlu~uvaat i da gi odberat svoite `ivotni
pati{ta. Niskata inteligencija, te{kotiite okolu rasuduvaweto,
skromnosta na kombinatorno mislewe i nesfa}aweto na opredeleni
situacii, kaj niv tolku se izrazeni {to obi~niot ~ovek vedna{ gi zabele`uva
i prepoznava. Edna{ naviknati na zavodska disciplina i kontrola
mo`at da vr{at nekoja korisna rabota. 273 Tie nemaat nikakvi
izgledi za {koluvawe i za niv e najdobro da bidat smesteni vo specijalni
ustanovi za vakvi lica kade {to celokupnata gri`a za niv treba
da ja prezemat soodvetni stru~ni slu`bi. 274 Koga }e porasnat ovie lica
obi~no dostignuvaat intelektualen razvoj koj soodvetstvuva na nivo na
dete na vozrast od 3-7 godini. Pokraj umno zaostanati, ~esto ostanuvaat
i fizi~ki nerazvieni, a mo`at da imaat i pre~ki vo govorot koi
se projavuvaat vo nerazbirliv izgovor. Ako so niv sistematski se raboti,
postojat mo`nosti vo tekot na rehabilitacijata da se osposobat
za odr`uvawe na izvesni higienski i rabotni naviki. 275
4 0 Lica so najte{ka popre~enost vo psihi~kiot razvoj koi postignale
koeficient na inteligencija pomalku od 20 i krajno ograni-
~eni sposobnosti za aktivnosti i vo celost ili trajno e upateno na pomo{
i gri`a od strana na drugi lica. Ovie lica vo psihijatrijata se
poznati kako kreteni.
Decata od ovaa grupa naj~esto mnogu docna prooduvaat, edvaj nau~uvaat
da ja prepoznaat najbliskata okolina, a najpove}e {to uspevaat
da nau~at e izgovaraweto na po nekoj zbor, no i toga{ vo agramati-
273
Lopa{i}, R i dr. op. cit. str. 323-324.
274
Za nivnata za{titata podrobno: Sulejmanov, Z. Za{tita, edukacija
i rehabilitacija na licata so pre~ki vo fizi~kiot i psihi~kiot razvoj vo
Makedonija, ISPPI, 1996. str. 45-49.
275
Hajdukovi}, ^. op. cit. str. 104.
228

~ka forma. Tie ve}e spored svojot izgled, dr`ewe i dvi`ewe pa|aat v
o~i. Sekoga{ se ne~isti i neuredni, od ustata im te~at ligi i vr{at
nu`da kade }e stignat. Izgledot im e tap so bezizrazna i bez pri~ina
napnata mimika koja pri promena na raspolo`enieto preo|a vo grimasi.
Jadat al~no pikajki vo ustata kakva i da e hrana ili {to i da e, dokolku
samo malku ima vkus na hrana. Dvi`eweto im e grubo i nezgrapno.
So ogled na toa dali se mirni, tihi i dobronamerni ili pak nemirni,
lesno vozbudlivi i divi, licata so najte{ka mentalna retardiranost
se delat na apati~ni i torpidni od edna, i eroti~ni od druga strana.
Ne se vo sostojba da se gri`at za sebe i obi~no mo`at da se najdat
samo vo zavodi. 276
Zavisno od stepenot na mentalnata retardiranost, nekoi poedinci
od ovaa grupa mo`at da bidat sposobni da izvr{at samo nekoj gest
koj se odnesuva na predmeti ili licata od pobliskata okolina. Vo ovaa
grupa mo`at da postojat i takvi lica koi se vo sostojba do izvesen stepen
da rea|iraat na usmeni naredbi i da odgovaraat samo na nekolku
zbora ili gestovi. Osven toa, postojat i tolku te{ko mentalno retardirani
lica koi samo vegetiraat, dodeka intelektualno skoro voop-
{to ne komuniciraat so sredinata. Takvite lica ~esto se napolno nepodvi`ni
ili se so mnogu usporeni pokreti. Nivna rehabilitacija ne
e mo`na, iako nekoi od niv, i toa samo onie so donekade so~uvana inteligencija
mo`at da nau~at samo nekoja higienska navika.
4. Vo kriminologijata se smeta deka kriminalitetot na idiotite
i imbicilite ne e golem so ogled deka nivnite barawa glavno se od
vegetativna priroda. Od druga strana debilite vr{at razli~ni krivi~ni
dela, osobeno od imotna i seksualna priroda, a ponekoga{ i nasilstva.
Tuka doa|a do nedostig na kriti~nost, sugestibilnost, nestabilnost
na vnimanieto, a ponekoga{ i na inteligencijata, taka {to
nivoto na nivnite aspiracii redovno e povisoko od potencijalnite
sili. Debilite ne se vo sostojba da si go predo~at subjektivnoto "jas"
na drugite, nitu tu|ite stojali{ta, a toa ja uslova nivnata egocentri-
~nost. Tie, isto taka, ne se vo mo`nost da se otrgnat od neposrednata
situacija i da gi predvidat posledicite na svojot akt. Slaboumnosta e
karakteristi~na pri javuvaweto na opredeleni vidovi na kriminalitet
i sociopatolo{ki odnesuvawa i spored Milutinovi}. Spored nego,
toa e slu~aj so nekoi kategorii na profesionalni kriminalci, recidivisti,
skitnici i prostitutki. 277 Fakt e me|utoa deka nivnoto u~estvo
vo nasilni~kiot kriminalitet, i osobeno vo izvr{uvaweto na ubistvata
e nezna~itelno. 278
276
Lopa{i}, R i dr. op. cit. str. 323.
277
Milutinovi}, M. op. cit. str. 427.
278
Vidi: Sulejmanov, Z. Ubistvata vo Makedonija. str. 221.
229

230
d) Drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki
Pod drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki se podrazbiraat privremeni
ili dolgotrajni du{evni sostojbi {to ne mo`at da se podvedat
pod du{evna bolest nitu pod rastroenost. Vo ovaa grupa du{evni
sostojbi vo prv red treba da se pomesta site onie naru{uvawa na du{evnoto
zdravje {to doveduvaat do bitno namalena ili do ednostavno namalena
presmetlivost.
3.4. Nesposobnost za rasuduvawe i odlu~uvawe
1. Koga }e se utvrdi deka nekoe lice e du{evno rastroeno, so
toa sî u{te ne e utvrdeno deka e nepresmetlivo. Kako {to imavme prilika
da vidime, pokraj toa e potrebno i da se utvrdi i dali zaradi du-
{evnoto rastrojstvo toa lice ne bilo vo mo`nost da rasuduva, odnosno
da odlu~uva. Za{to, nepresmetlivo e ona lice {to ne mo`elo da go
sfati zna~eweto na svoeto delo (nesposobnost za rasuduvawe) i da
upravuva so svoite postapki (nesposobnost za odlu~uvawe).
2. Nesposobnosta za rasuduvawe. Mo`nosta za rasuduvawe, kako
mo} za sfa}awe na zna~eweto na svoeto delo, opfa}a mo} za sfa}awe
na op{etstvenoto i pravnoto zna~ewe na krivi~noto delo.
Sfa}aweto na vistinskoto (realnoto, prirodnoto) zna~ewe na
deloto se odnesuva na stvarnite okolnosti na krivi~noto delo koi se
odnesuvaat dejstvieto na izvr{uvaweto, posledicite i nivniot pri~inski
odnos. Za edno lice da mo`e da se smeta za presmetlivo, vo prv
red treba da e vo mo`nost da da go sfati vistinskoto zna~ewe na svoeto
delo (da mo`e da sfati deka so svoeto dejstvie predizvikuva odredena
posledica).
Sfa}aweto na op{etstvenoto zan~ewe na deloto se odnesuva na
zna~eweto koe edno krivi~no delo go ima vo op{testvoto. Za edno
lice da mo`e da go sfati op{testvenoto zna~ewe na svoeto delo, treba
da e vo mo`nost da sfati deka negovoto delo e {etno za op{testvoto i
deka toa ne go odobruva, tuku go osuduva takvoto povedenie.
Vo teorijata postoi stav deka za postoewe na nepresmetlivosta
pokraj nemo`nosta za sfa}awe na vistinskoto i op{testvenoto zna-
~ewe na svoeto delo potrebno e da postoi i nemo`nost za sfa}awe na
pravnoto zna~ewe na deloto. Sfa}aweto na pravnoto zna~ewe na deloto
go opfa}a zna~eweto {to toa go ima vo krivi~noto zakonodavstvo
kako delo sprotivno na edna norma, kako protivpravno delo. Toa zna~i
deka storitelot mo`el da bide svesen deka negovoto delo e protivpravno,
odnosno deka e svesen za protivpravnosta na svoeto delo. Mnozinstvoto
avtori me|utoa imaat pravilen stav deka za postoeweto na
presmetlivosta ne e od zna~ewe mo`nosta za sfa}awe na pravnoto
zna~eweto svoeto delo: dovolno e baraweto za stvarnoto i op{testvenoto
zna~ewe na svoeto delo, a ne i sfa}aweto na pravnoto zna~ewe.

Edinstveno koga protivpravnosta e poseben element na nekoe krivi-
~nodelo, potrebna e i svest za protivpravosta, odnosno za sfa}awe na
pravnoto zna~ewe.
3. Nesposobnosta za odlu~uvawe. Mo`nosta za odlu~uvawe, kako
mo} za upravuvawe so svoite postapki, pretstavuva akt na volja koj se
sostoi vo prezemawe volevo dejstvie. Toa e sposobnost da se postapi
(volevo da se prezeme ili da ne se prezeme odredeno dejstvie) spored
sopstvenoto sfa}awe na zna~eweto na deloto. Dokolku ne postoi mo}
za rasuduvawe, nema potreba da se postavuva pra{aweto za sposobnosta
za odlu~uvawe od ednostavna pri~ina {to odlu~uvaweto ne e mo`no,
nitu mo`e da se zamisli, bez postoewe na rasuduvawe kaj li~nosta. Postojat,
me|utoa, slu~ai koga kaj liceto postoi mo} za rasuduvawe, no
sepak ne postoi mo} za odlu~uvawe. Toa se onie slu~ai na nemo`nost
za odlu~uvawe do koi doa|a poradi edan od sostojbite na du{evno rastrojstvo
{to mora posebno da se utvrdi. 279 Dokolku se utvrdi deka
du{evno rastroenoto lice e sposobno za rasuduvawe, no ne i za
odlu~uvawe, toga{ toa ne e presmetlivo.
Inaku, samoto volevoto dejstvie pretstavuva slo`en proces koj
vo osnova se sostoi vo dva stadiumi: 1 0 podgotvitelen i 2 0 zavr{en.
1 0 Vo podgotvieteleniot stadium se formira svesta za celta, i
se aktiviraat sposobnostite za sovladuvawe na vnatre{nite i nadvore{nite
te{kotii za ostvaruvawe na celta. Vnatre{nite te{koti se
sostojat vo borba na motivite, vo aktivirawe na silite za vladeewe so
~uvstvata, dodeka nadvore{nite te{kotii se sostojat vo otstranuvawe
na razni objektivni pre~ki kako {to se nabavuvaweto sredstva, opredeluvaweto
za na~inot na izvr{uvaweto na deloto, pronao|aweto na
sou~esnicite i sl.
2 0 Vo zavr{nen stadium doa|a do izvr{uvawe na donesenata
odluka. Pritoa, va`no e da se napomne deka spored Krivi~niot zakonik,
mo}ta da se vladee so ~uvstvata (emociite) ne pretstavuva element
na presmetlivosta. ^uvstvata me|utoa imaat isklu~itelno zna~ajno
etiolo{ko dejstvo kako dvi`e~ki sili na ~ovekovite aktivnosti:
kako pri~ina na ~ovekovite volevi dejnosti voop{to i na kriminalnite
dejnosti posebno. ^ovekot imeno, naj~esto vlo`uva golemi usilbi
so pomo{ na rasuduvaweto da gi usoglasi ~uvstvata na strav i
279
"Vo takvi slu~ai, bez ogled na eventualnoto postoewe na svesta za
zna~eweto na deloto, kaj storitelot mo`e da nastane nemo`nost za upravuvawe
so svoite postapki vo taa smisla {to toj ne mo`e volevo da gi kontrolira
svoite postapki, da se vozdr`i od odredeni dejstvija ili da gi sovlada svoite
streme`i koi go naveduvaat kon izvr{uvawe na krivi~noto delo. Toa e, na
primer, slu~aj so kleptomanite ili piromanite vo pogled na vr{eweto kra-
`bi, odnosno predizvikuvawe po`ar, a mo`e da bide i vo oddelni slu~ai na
alkoholiziranost, narkomanija i dr. Komentar, str. 71.
231

nade` so individualnite i op{testvenite potrebi. 280
232
4. NAMALENA PRESMETLIVOST
1. Poim. Spored ~l. 12 st. 2 KZ namalena presmetlivost postoi
koga kaj storitelot, poradi odredeno du{evno rastrojstvo sposobnosta
da go sfati zna~eweto na svoeto delo ili mo`nosta da upravuva so
svoite postapki bile bitno namaleni. Poednostavno, namalena presmetlivost
e bitno smalena presmetlivost na du{evno rastroen storitel
na krivi~noto delo da rasuduva i odlu~uva za svoite postapki.
Institutot namalena presmetlivost e usvoen pod vlijanie na
nau~nite sogleduvawa i stavot na sociolo{kata {kola deka me|u celosnata
nepresmetlivost i presmetlivosta postojat odredeni preodni
sostojbi vo koi normalnoto funkcionirawe na psihi~kite funkcii
pomalku ili pove}e e ograni~eno poradi razli~nito intenzitet na
oddelnite sostojbi na du{evno rastrojstvo. Vakviot stav na sociolo{-
kata {kola koj e zna~aen za sudskata individualizacija na kaznata e
opravdan i mo`e da se brani ottamu {to postojat takvi du{evni rastrojstva
koi ja namaluvaat inteligencijata i ja namaluvaat voljata, no
ne gi uni{tuvaat. Licata koi boleduvaat od takvi du{evni rastrojstva
ne mo`at da se pomestat nitu vo potpolno zdravi, ni vo potpolno du-
{evno bolni lica, a dosledno na toa nitu vo potpolno presmetlivi, ni
vo potpolno nepresmetlivi lica. 281
Pri~inite za namalena presmetlivost se istite sostojbi koi
doveduvaat do nepresmetlivost. Razlikata e samo vo nivnoto dejstvo
vrz sposobnosta za rasuduvawe i sposobnosta za odlu~uvawe. Trajnite
du{evni bolesti po pravilo imaat za posledica nepresmetlivost. Me-
280
Za toa podrobno: Sulejmanov, Z. Kriminologija, Skopje, str. 421 i
natamu.
281
Stojat me|utoa prigovorite deka voveduvaweto na namalenata presmetlivost
kako krivi~nopraven institut vodi kon niza opasnosti. Vo prv
red stoi opasnosta deka so toa se otvora pat za samovolie koe mo`e da dovede
do proglasuvawe na zdravi ili du{evno bolni za namaleno presmetlivi lica.
Vo taa osnovan e i prigovorot, so ogled deka ne e vo mo`nost da ja ocenuva
smalenaat presmetlivost na nekoe lice, sudot mora da se povikuva na stru~noto
mislewe na psihijatri {to doveduva do psihijatrizacija na krivi~noto
pravo i do donesuvawe na odluki od strana na psihijatri, a ne od strana na sudijata.
Poinaku i pogre{no: ^ejovi}, B, op. cit. str. 303 i Srzenti}, Stai}, Lazarevi{,
op. cit. str. 221, posebno ottamu {to poslednive, postavuvaj}i go pra{aweto
koj e stepenot pod koj pove}e ne mo`e da se zboruva za presmetlivost,
tuku za bitno namalena presmetlivost, istaknuvaat deka zakonot ne dava odgovor
koga psihi~kite mo`nosti na nekoe lice se bitno namaleni, nitu deka toa
vo naukata na krivi~noto pravo do denes e precizno odredeno, i priznavaat
deka i tie ne mo`at da go odredat (str. 223).

|utoa, vo odelni fazi od nivniot razvoj i za izvesni krivi~ni dela,
tie za svoja posledica mo`at da imaat i namalena presmetlivost. Privremenite
du{evni zaboluvawa, osobeno onie koi se javuvaat povremeno,
koga se vo sostojba na miruvawe, mo`at da se zemat kako nasoki za
namalena presmetlivost. Privremenoto du{evno rastrojstvo vo oddelni
slu~ai, isto taka, mo`e da se pojavi samo vo forma na namalena presmetlivost.
Duri i kaj sostojbite na zaostanat du{even razvoj, koi po
pravilo, sekoga{ doveduvaat do nepresmetlivost, ne se isklu~eni slu-
~ai na namalena presmetlivost toga{ koga se raboti za debilni lica
so posvisok stepen na du{even razvoj.
2. Utvrduvawe. Namalenata presmetlivost vo na{eto krivi~no
zakonodavstvo se utvrduva spored istiot me{ovit metod kako i nepresmetlivosta.
Za edno lice da se smeta za namaleno presmetlivo vo pogled
na biolo{kite osnovi e potrebno da se nao|alo vo nekoja od sostojbite
na du{evno rastrojstvo. Me|utoa, za edno lice da bide namaleno
presmetlivo vo pogled na psiholo{kite osnovi, potrebno e kaj nego
da postoela bitno namalena sposobnost za rasuduvawe ili odlu~uvawe,
poradi edno od spomenatite du{evni rastrojstva. Toa zna~i deka sekoja
namalena presmetlivost nema isto krivi~nopravno zna~ewe. Vo soglasnost
so ~l. 12 st. 2 KZ, kako osnova za poblago kaznuvawe doa|a
predvid samo bitno namalenata presmetlivost.
Odgovorot pak, na pra{aweto koga se raboti bitno namalena
sposobnost za rasuduvawe i odlu~uvawe i ottamu za bitno namalena
presmetlivost vo sekoj konkreten slu~aj ja utvrduva sudot. Do toa toj
mo`e da se dojde samo vo sorabotka so psihijatari kako ve{ti lica.
Psihijatarot vo svojot naod gi odreduva prirodata, vidot, stepenot i
trajnosta na du{evnoto rastrojstvo, a potoa go dava svoeto mislewe za
toa kakvo vlijanie takvata sostojba imala vrz rasuduvaweto i odlu~uvaweto
na storitelot vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
3. Sostojbite {to mo`at da se javat kako namalena presmetlivost
se brojni, pa ottamu, ovde }e gi izlo`ime samo onie koi se naj~esti
i od gledi{te na sudskata praktika najproblemati~ni. Toa se: 1 0
psihopatiite, 2 0 hroni~niot alkoholizam, morinizam i sli~ni sostojbi,
3 0 neurozite i, 4 0 nekoi drugi sostojbi.
1 0 Edno od glavnite nedorazbirawa na psihijatrite se nao|a na
podra~jeto {to se zanimava so opredeluvaweto na poimot, klasifikacijata
i pri~inite za nastanuvawe na psihopatiite. 282 Ottamu proizleguvaat
i bojni te{kotii pri istra`uvaweto na ovaa pojava i nejziniot
odnos so oddelni oblici na kriminalno odnesuvawe. Me|utoa, vrz
osnova na elementite za koi postojat izvesni soglasuvawa, ili barem
pomalku sporovi me|u teoreti~arite i prakti~arite, sepak e mo`no
282
Mo{ne iscrpen prikaz na raznovidnite definirawa na ovoj poim
mo`e da se najde kaj Kapama|ija, B. Ubistvo - psihopatija i sudska psihijatrija, Izd.
Matice srpske, Novi Sad, 1981. str. 91-926.
233

izvlekuvawe opredeleni konstatacii za ovaa du{evno abnormalna
sostojba. Taka naj~esto se veli deka psihopatijata pretstavuva psihi-
~ki devijacii koi se odnesuvaat na emociite, voljata i nagonite i
ottamu se nao|aat na granicata mu normalnoto i nenormalnoto. Vo taa
smisla se nadopolnuva deka psihopatijata e relativno trajna sostojba,
te{ko podlo`na na korekcii. Psihopatiite (popularno poznati kako
naumni~avi, nastrani lu|e, ili prosto kako "~uknati", "udreni") se
grani~ni slu~ai 283 me|u du{evno zdravite i du{evno bolnite lica. Nivnata
inteligencija glavno e so~uvana, a obrascite na nivnoto nenormalno
povedenie se projavuvaat, pred sî, na planot na voljata, nagonite
i emocionalno afektivniot `ivot. 284
[to se odnesuva do pri~inite za pojavata na psihopatiite, tie
mo`at da se najdat kako vo dejstvoto na biolo{kite faktori (nasledni
i vrodeni rastrojstva i za`ivotno steknati povredi i traumi), taka i
vo socijalnite uslovi i odnosi, odnosno vo socijalnata sredina. Vo nastanuvaweto
na opredelena psihopatija ovie faktori naj~esto deluvaat
zaemno i povrzano {to ne zna~i deka nekoi od niv ne mo`at da
projavat i primarno, odnosno dominantno vlijanie. Vo slu~aj koga pove}e
do{lo do izraz vlijanieto na prvite faktori, nekoi avtori go
upotrebuvaat poimot psihopatii, a vo drugiot slu~aj sociopatii.
Ako se nastojuva da se najdat opredeleni psiholo{ki osobini
ili karakteristi~ni crti na li~nosta na psihopatite, toga{ slobodno
mo`at da se navedat slednive: psihopati se abnormalni li~nosti od
~ie{to asocijalno i antisocijalno povedenie stradaat samite tie,
nivnite semejstva kako i op{testvoto vo celost. Tie poseduvaat namalena
podobnost za rasuduvawe, odnosno ostvaruvawe uvid vo sopstvenoto
povedenie. nemo`at da se otka`at od kratkotrajni zadovoluvawa
na svoite potrebi i vo toa poka`uvaat slaba inhibitornost i nerazvieno
ili slabo ~uvstvo na strav. Nivnoto povedenie ~esto e nedovolno
motivirano, prili~no agresivno i povrzano so nivnata emocionalna
labilnost, nekriti~ost, netolerantnost, neuramnote`enost i
razdrazlivost. Vo nivnite prete`no impulsivni postapki se ~uvstvuva
nepromislenost, otsustvo na sovest i bezobyirnost vo odnos na mo`nite
posledici. Od druga strana, za ona {to go storile kaj niv postoi sosema
slabo ili nikakavo ~ustvo na odgovornost i vina. Zabele`ana e i
nesposobnost na ovie lica za formirawe na trajni emocionalni vrski
so drugi lica, kako i izrazena egocentri~nost, samoprecenuvawe i ne-
283
Eliot, M. op. cit. str. 278.
284
Za psihopatite (koi vo ponovo vreme po~esto se narekuvaat sociopati)
se veli deka se nao|aat me|u du{evno zdravite i du{evno bolnite lica.
Nivnata inteligencija po pravilo e so~uvana (prose~na ili blizu granicata
na prose~noto), so toa {to me|u niv se zabele`itelni nekoi promeni vo oblasta
na ~uvstvitelnosta (nedostig na moralni ~uvstva) i karakterot (naru-
{uvawa vo karakterernite osobini).
234

dostig na opredeleni celi i planovi. Za niv isto taka se veli deka vo
svoeto odnesuvawe so okolinata ~esto se razdrazlivi i pre~uvstvitelni
na navredi i deka ottamu mo`at da bidat opasni za okolinata. Od
druga strana, nekoi prihopati se tromi, nesamostojni i sugestibilni
taka {to pod tu|o vlijanie ~esto zapa|aat vo kriminal. 285
Psihopatite se izvr{iteli na relativno golem broj krivi~ni
dela, ~esto vr{at nasilni~ki zlostorstva, {ansite za uspeh vo nivnoto
lekuvawe se nezna~itelni kako, vpro~em, i nivnite {ansi za prevospituvawe
i promeni vo povedenieto. Tie pretstavuvaat tovar za ustanovite
vo koi se nao|aat, ~esto zapa|aat vo povrat itn.
Ovde nafrlivme samo nekoi od brojnite osobenosti na psihopatite,
286 koi, so ogled na nivniot negativen predznak, mo`at da imaat
kriminalno zna~ewe. Me|utoa, kako {to vo psihijatriskata teorija i
praktika ne postoi op{toprifatena klasifikacija na psihopatite,
taka i vo krivi~nopravnata i kriminolo{kata teorija nemo`e da se
zboruva za nekoja "kriminalna tipologija," iako nekoi psihopatski
grupi poka`uvaat pogolema tendencija kon kriminalno povedenie.
Krivi~nopravnoto zna~ewe na psihopatiite vo prv red e vrzano
so sudskopsihijatriskoto ve{ta~ewe na presmetlivosta na licata {to
bile vo takva sostojba. Vo taa smisla sekoj slu~aj bara posebna analiza
{to ne trpi generzalizcii od tipot na onie so koi se tvrdi deka site
psihopati se namaleno ili bitno namaleno presmetlivi storiteli na
krivi~ni dela. 287 Od druga strana, kriminolo{koto zna~ewe na psihopatiite
e povrzano so otkrivaweto na nivnoto etiolo{koto dejstvo vo
pojavuvaweto na oddelni oblici na kriminalno odnesuvawe, a penolo{koto
zna~ewe e vo vrska so te{kotiite {to se javuvaat pri sproveduvaweto
na tretmanot na ovie lica vo penitencijarniet ustanovi. 288
2 0 Hroni~en alkoholizam, morfinizam i drugi sli~ni sostojbi.
Zloupotrebite na alkohol i drugi drogi se od kriminogeno zna~ewe,
vo prv red poradi akutnata sostojba na alkoholiziranosta i drugite
285
Vo literaturata se naveduvaat i niza drugi osobini na psihopatite.
Za nekoi od niv vidi: Milutinovi}, M. op. cit. str. 428.
286
Vidi: [eparovi}, Z. Kriminologija i socijalna patologija, Pravni fakultet,
Zagreb, 1981, str. 266
287
Vo krivi~noto pravo se smetaat za presmetlivi i krivi~no odgovorni.
Denes sepak, preovladuva misleweto deka psihopatite se smaleno presmetlivi,
a vo slu~aj na te{ki psihopatii deka se raboti za bitno smalena presmetlivost.
Vo kombinacija so drugi devijacii (na primer, so alkoholizam),
psihopatite mo`at da bidat i celosno nepresmetlivi. [eparovi}, Z. op. cit. str.
266. Pove}e za ovoj problem: Kapama|ija, B. op. cit. str. 97.
288
Povedenieto na psihopatite te{ko se korigira pod vlijanie na vospitni
merki i kazni. Vo taa smisla H. M. Klekli veli: "Se ~ini deka kaznuvaweto
na psihopatite ima isto tolku efekt kolku {to e mo`no imbicilot da
nau~i matematika. Navedeno spored Kapama|ija, op. cit. str, 93.
235

sli~ni sostojbi na pijanstvo kako pri~ini na momentni naru{uvawa
na svesta. Nivnata trajna upotreba me|utoa vodi do hroni~ni patolo{ki
sostojbi koi se pri~ina na namalena presmetlivost, a ponekoga{
predivikuvaat i nepresmetlivost.
3 0 Pod neurozi ili psihoneurozi se podrazbiraat psihopatolo-
{ki promeni na li~nosta koi na poedinecot mu sozdavaat pote{kotii
vo negovoto prilagoduvawe kon okolinata. Kaj niv nema organski nitu
kakvi i da e drugi patogeni komponenti koi bi mo`ele da bidat pri-
~ini na naru{uvaweto. Tie, nastanuvaat kako posledica na frustraciite
narasnati do stepen {to mo`e da dovede do psihopatolo{ki promeni
na li~nosta. 289
Neuroti~arot e svesen deka ima problemi so svoeto povedenie,
pri~inite na takvoto povedenie ne mu se jasni, me|utoa ne go gubi kontaktot
so stvarnosta, prete`no normalno misli i se odnesuva i negovata
li~nost glavno ne se menuva 290 Op{ti pojavi kaj neuroti~arite se:
zlovoqnost, razdrazlivo rapolo`enie, glavobolki, zamorlivost, raseanost,
naru{uvawe na vitalnite ~uvstva (glad, `ed), na sonot i sl.
Postojat golem broj vidovi na neurozi, i so ogled na toa se pravat
golem broj na nivni podelbi. Taka na primer, spored Jevti}, tie
mo`at da se podelat na: 1 0 neurozi predizvikani od povredi na organizmot
(zadesni, postraumatski, voeni i pravobaratelni), 2 0 neurozi predizvikani
so psihi~ki povredi (so prirodni katastrofi i voeni do`ivuvawa),
3 0 neurozi predizvikani so intrapsihi~ki konflikti (profesionalni,
neurozi na vrabotuvawe, organski, seksualni, neurozi na
is~ekuvawe, neurozi na strav od smrt i neurozi na strav) i, prisilni
kompulsivni neurozi (prisilni misli, fobii i prisilni misli so
prisilno dejstvuvawe). Pritoa, istiot avtor, pravi razlika me|u neurozite
i psihoneurozite kade ja pomestuva histerijata. Betlhajm (S.
Betlheim) za kogo ne postoi razlika me|u neurozite i psihoneurozite (i
dvata poimi se identi~ni) zboruva za: 1 0 histerija, 2 0 psihogena depresija,
3 0 ganzerov sindrom (zatvorska psihoza), 4 0 somra~ni sostojbi, 5 0
seksualni neuroti~ni pre~ki (impotencija i frigidnost), 6 0 fobii, 7 0
prisilni neurozi, 8 0 neurostenija, 9 0 profesionalni neurozi, 10 0 rentna,
i 11 0 voena neuroza. Rot, koj isto taka ne pravi razlika me|u niv,
neurozite i psihoneurozite gi posmatra kako posledica na frustraciite
i gi klasificira spored predizvikanite reakcii na: 1 0 anksiozni,
2 0 fobi~ni, 3 0 opsesivno kompulsivni (razni oblici na fiskni
idei povtoruvawe na opredeleni besmisleni dejstvija), 4 0 neurosteni-
~ni (trajno ~uvstvo na zamor iscrpenost) i 5 0 konverzioni reakcii
289
"Neuroza e blago nervno rastrojstvo vo koe nema nitu intelektualna
dezorganizacija ni sistematski prividuvawa. Neuroti~arot koj }e stane
zlostornik spored misleweto na Blomberg (Walter Blomberg) deluva na simboli~en
na~in za da zadovoli nesvesen nagon. Eliot. M. op. cit. str. 278.
290
Horvati}, @. op. cit. str. 141.
236

(javuvawe na organski pre~ki i organski zaboluvawa koi me|utoa, nemaat
orgnanski, tuku psihi~ki pri~ini).
Vo kriminolo{kata literatura se smeta deka neurozite ne se
vo osobeno bliska vrska so kriminalitetot i se veruva deka nivniot
odnos vo prv red e od alternativen odo{to od kumulativen karakter,
za{to prestapnikot vr{i nesvesen izbor me|u neurozite i kriminalitetot.
291 Fakt e me|utoa, deka nekoi od navedenite neurozi vlijaat na
kriminalitetot. Me|u niv se mnogu ~esti neurotskite pre~ki izrazeni
kako psihostenii me|u koi se pomesteni fobiite, prisilnite dejstva i
nekoi drugi rastrojstva. So ogled na nejzinoto zna~ewe nakratko }e se
zadr`ime i na histerijata.
Fobiite pretstavuvaat strav bez pri~ina. Poedinecot se pla-
{i od niza predmeti i situacii iako i samiot znae deka nema nikakva
vistinska pri~ina za toa.
Prisilnite dejstvija pretstavuvaat takvi aktivnosti za koi ~ovekot
~uvstvuva deka e prisilen da gi vr{i, iako mu e jasno deka tie
nemaat nikakva smisla. Takvite dejstvija mo`at da imaat razli~ni formi,
od bezlobni (poedinecot, na primer, ima nezadr`liva potreba da
pogledne pod krevet pred spiewe), do opasni povedenija, kakvi {to se
prisilna potreba da se podmetne po`ar (piromanija), prisilna potreba
da se kradat nepotrebni predmeti (kleptomanija) i sli~no.
Histerijata se karakterizira so pojava na razni telesni simptomi
kako {to se: naru{uvawe na povr{inskiot i dlabinskiot senzibilitet
(pre~uvstvitelnost ili ne~uvstvitelnost na dopir, bolka, toplina
ili polo`bata na ekstremitetite), povremeni senzorni naru-
{uvawa (vid, sluh, miris i vkus), naru{uvawa na psihomotornite funkcii
(treperewe na racete, parliziranost ili uko~enost na nekoj del
od teloto, nemo`nost ili nesigurnost vo dvi`eweto, nemo`nost za
zboruvawe, dtkawe i sl.) i naru{uvawa vo seksualnata sfera. Me|u
psihi~kite obele`ja na histeri~nite lica se naveduvaat promenlivosta
na nivnite osobini, emotivna labilnost (bezna~ajni povodi predizvikuvaat
eksplozija na vozbuduvawa, pla~ewe, bes i strav za sopstveniot
`ivot), nedovolna koncentracija, bujna fantazija, prisustvo na
iluzii, egoizam, egocentri~nost i sugestibilnost. Ottamu, nivnoto
nepromisleno povedenie koe vo prv red e opredeleno od ostvaruvaweto
na nekoja li~na korist, se manifestira so impulsivno i afektni eksplozii.
^esto gi maltretiraat soprugot i decata i se skloni kon samopovredi
i teatralni samoubistveni obidi pri koi podrobno presmetuvaat
eventualno da ne zavr{at tragi~no. Za niv se me|utoa, osobeno karakteristi~ni
malite (pla~ewe, vikawe, ikawe, gu{ewe, zboruvawe) i
golemite (pa|awe, trkalawe, zazemawe na posebni polo`bi) histeri~ni
napadi, koi vo zavisnost od brojot na prisutnite lica {to gi so`a-
291
A~imovi}, M. Pravci kriminalne psihologije, Savreemna administracija,
Beograd, 1976, str. 50.
237

luvaat, mo`at da trajat od nekolku minuti do eden ~as i podolgo, po
{to naglo se vra}aat vo prisebna sostojba. Samiot histeri~en napad
pretstavuva protest ili ucena za ispolnuvawe na nekoe barawe. Histeri~nite
lica mo`at da gi vr{at site krivi~ni dela, no naj~esto toa
se: la`no obvinuvawe i svedo~ewe, krivokletstvo, la`no pretstavuvawe,
izmami, ucenuvawe, iznuduvawe, kra`bi i zatajuvawa, ubistva naj-
~esto na podmolen i svirep na~in, (obi~no od strana na lica od `enski
pol sprema sakaniot, zaradi odbivawe na qubovna ponuda, kako i sprema
svoite sopruzi, svekrvi, posineti i svoi deca, naj~esto so truewe),
deteubistvo itn. 292
Opsesivno-kompulsivnite neurozi ponekoga{ mo`at da bidat
vo vrska so egzebicionizam i feti{izam, kleptomanija i piromanija.
Na ova mesto od poseben interes se i neurozi na strav. Nadvore{nite
pri~ini za nivnoto javuvawe se dolgotrajni neuspesi vo
vr{eweto na profesijata, bra~ni spletki i nesoglasuvawa, podolgovremeni
somnevawa vo vernosta na bra~not drugar i seto ona {to od
nadvor predizvikuva ma~ni i zagri`uva~ki psihi~ki sostojbi. Poznato
e deka stravot pominuva me|utoa, kaj neuroti~noto lice ostava prikriena
konstelacija na se}avawa na takvoto do`ivuvawe i ottamu neuroti~noto
lice vnimatelno gi odbegnuva site mo`nosti i site situacii
vo koi mo`e da do`ivee povtoren psihi~ki potres. 293 Pra{awe e,
me|utoa, vo sovremenite uslovina `iveewe vo koja mera mo`e toa da go
stori.
Kaj neuroti~arite rasuduvaweto i moralnite ~uvstva ne se
o{teteni i ottamu sepak se vo sostojba da go izbegnat izvr{uvaweto
na krivi~nite dela.
4 0 Iako isklu~itelno, kako pri~ini na namalena presmetlivost
mo`at da se javat i takvi sostojbi kako {to se stare~ka senilnost, zatvorska
psihoza kako i izvesni fiziolo{ki sostojbi kako {to se menstruacija,
poroduvawe, klimakterium i sl.
4. Vlijanie na krivi~nata odgovornost. Licata kaj koi e utvrdena
sostojba na bitno namalena presmetlivost se presmetlivi lica.
Namalenata presmetlivost zna~i ne e osnova za isklu~uvawe na krivi-
~nata odgovornost: taa ne ja isklu~uva krivi~nata odgovornost kako
celosnata nepresmetlivost. Ottamu, tie se krivi~no odgovorni, so taa
razlika {to poradi takvata sostojba mo`e da im se izre~e poblaga kazna.
Spored toa, bitno namalenata presmetlivost vo na{eto zakonodavstvo
e fakultativna osnova za ubla`uvawe na kaznata. Ubla`uvaweto
na kaznata pak, mo`e da se vr{i vo granicite odredeni so pravilata
od ~l. 41 KZ.
Osven toa, sprema licata kaj koi e utvrdena bitno namalena
292
Jevti}, M. D. Histeri~ne osobe u kriminalitetu, Narodna milicija, Beograd,
1954/3, str. 33-38.
293
Vidi: Jevti}, D. Sudska psihopatologija, str. 165.
238

presmetlivost, pod odredeni uslovi se primenuvaat i merki na bezbednost
(~l. 63 i 64 KZ).
Ostanatite sostojbi na namalena presmetlivost za koi ne mo`e
da se ka`e deka e bitno smalena presmetlivost, mo`at da se zemat predvid
samo kako okolnosti kaj odmeruvaweto na kaznata soglasno ~l. 39
KZ.
5. ACTIONES LIBERAE IN CUSA
1. Poim. Spored ~l 12. st. 3 KZ, krivi~no odgovoren e storitelot
na krivi~no delo koj so upotreba na alkohol, drogi ili na drug
na~in se dovel vo sostojba vo koja ne mo`el da go sfati zna~eweto na
svoeto delo ili da upravuva so svoite postapki, ako pred da se dovede
vo taa sostojba, deloto bilo opfateno so negovata umisla ili vo odnos
na krivi~noto delo kaj nego postoela nebre`nost, a zakonot za takvo
delo predviduva krivi~na odgovornost i za nebre`nost. Su{tinata na
odredbata e deka storitelot izvr{uva krivi~no delo vo nepresmetliva
sostojba za koe spored op{tite pravila za nepresmetlivost ne bi
bil krivi~no odgovoren. Me|utoa, okolnosta {to samiot se dovel vo
sostojba na nepresmetlivost dava osnova za konstituirawe na negovata
krivi~na odgovornost. Imeno, toj treba da se krivi~no odgovoren, za-
{to ve}e vo vremeto na stavaweto na sebesi vo sostojba na privremeno
du{evno rastrojstvo, kaj nego postoel psihi~ki odnos (vina) sprema
deloto koe vo takva sostojba mo`e da se izvr{i.
So ovaa odredba vsu{nost e reguliran slu~ajot na actiones liberae
in causa, sive in libertatem relatae (dejstvija slobodni vo odlukata, no ne i
vo izvr{uvaweto), 294 a toa e krivi~nopraven institut {to pretstavuva
isklu~ok od praviloto deka presmetlivosta mora da postoi vo vreme
na izvr{uvaweto na deloto. Na primer, voza~, svrtni~ar, bolni~ar,
lekar i dr. se smetaat deka se krivi~no odgovorni ako so upotreba na
alkohol ili na drug na~in, samite se stavat vo sostojba na privremeno
du{evno rastrojstvo, 295 iako bile svesni deka vo takva sostojba mo`at
294
To~niot prevod na ovoj latinski izraz e - dejstvija slobodni vo
pri~inata ili vrzani za slobodnata sostojba. Toa zna~i deka storitelot ja
ostvaril pri~inata (stavaweto vo sostojba na nepresmetlivost e pri~inata)
na odredena posledica (izvr{enoto krivi~no delo). Ili, dejstvie koe e smisleno
vo slobodna sostojba (dejstvie koe se zasnova na slobodnata volja vo sostojba
na presmetlivost, vo momentot koga storitelot zapo~nal da se stava sebesi
vo sostojba na provremeno du{evno rastrojstvo), no se ostvaruva vo sostojba
na nepresmetlivost (vo vreme koga dejstvieto ne bilo slobodno).
295
Ovde se raboti za sostojbi na privremeno du{evno rastrojstvo
ottamu {to storitelot ne se doveduva sebesi vo sostojbi na du{evna bolest i
zaostanat du{even razvoj. Me|utoa, osven vo sostojbite na privremeno du{evno
rastrojstvo, storitelot mo`e sebesi da se dovede i vo sostojba na son, koja
239

da storat krivi~no delo, pa toa delo i go izvr{at. Vo navedeniot
primer, voza~ot poradi opivaweto predizvika soobra}ajna nesre}a,
svrtni~arot ne ja namesti svrtnicata i vozot se isklu~uva od {inite,
bolni~arot ili lekarot nepravilno ja dadat inekcijata poradi {to
bolniot umira itn. 296
Spomenatite dela kaj koi doa|a do primena na ovoj institut mo-
`at da se izvr{at so storuvawe ili so propu{tawe, so umisla ili od
nebre`nost, a vo praktikata se naj~esti kaj krvnite prestapi i kaj
krivi~nite dela protiv op{ata sigurnost na lu|eto i imotot vo soobra}ajot.
Kako na~ini na doveduvawe vo sostojba na privremeno du{evno
rastrojstvo vo koe storitelot ne mo`el da go sfati zna~eweto na svoeto
delo ili da upravuva so svoite postapki zakonodvecot gi naveduva
upotrebata na alkohol i upotrebata na drogi, no toa mo`e da bide i
nekoj drug na~in, na primer, zemaweto ap~iwa za spiewe ili smiruvawe,
koristewe na psihotropni supstancii, avtohipnoza i sl.
2. Odgovornost. Kaj actiones liberae in causa liceto vo nekoja raka
se upotrebuva sebesi kako sredstvo (istrument) za izvr{uvawe na krivi~noto
delo i zatoa mora da bide krivi~no odgovorno. 297 Ottamu, za
krivi~na odgovornost vo slu~aj na actione liberae in causa spored na{eto
zakonodavstvo potrebni se slednive uslovi:
1 0 Storitelot samiot da se stavil vo sostojba na privremeno du-
{evno rastrojstvo (vo nepresmetliva sostojba) so upotreba na alkohol
ili na nekoj drug na~in. Dejstvieto so koe storitelot (koj bil presmetliv
vo momentot koga se staval vo nepresmetliva sostojba) se stavil
vo sostojba na privremeno du{evno rastrojstvo (vo nepresmetliva sostojba)
se smeta kako dejstvie na izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
2 0 Storitelot da bil svesen ili da bil dol`en i mo`el da bide
svesen deka vo takva sostojba mo`e da izvr{i krivi~no delo. Toa zna~i
deka storitelot pokraj toa {to treba da bil presmetliv vo vremeto na
stavaweto vo sostojba na nepresmetlivost, potrebno e u{te da bil i
vinoven vo pogled na posledicata, odnosno kaj nego da postoela umisla
iako ne e sostojba na rastrojstvo, ednakvo e zna~ajna ottamu {to vo takva storitelot
ja gubi mo}ta za da rasuduva i odlu~uva. Sostojbata na son e ~est slu-
~aj kaj voza~i na motorni vozila koi zaspivaat zad volanot. Takvite voza~i se
krivi~no odgovorni, za{to vo sostojbata koga zapo~al da go sobladuva zamorot,
prodol`ile uporno da vozat i dopu{tile da gi sovlada sonot.
296
Tahovi}, J, op. cit. str. 229, Radovanovi}, M. op. cit. str. 178.
297
Odgovornosta za delata od ovoj vid izvr{eni so storuvawe i umisla
List ja opravduva na sledniov na~in: "Kako {to mo`eme da go koristime ludiot
i pijaniot za na{i celi, za{to kaj niv opredeluvaweto so pretstavi
iako dodu{a e nepravilno ne e i isklu~eno, taka mo`eme da se iskoristime
sebesi vo sostojba na du{evno rastrojstvo ili napnatost za izvr{uvawe na
planot {to porano e podgotven." Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 226.
240

(direktna ili eventualna), ili nebre`nost (svesna ili nesvesna). Vinata
postoi ako storitelot za vreme na doveduvaweto na sebesi vo sostojba
na privremeno du{evno rastrojstvo bil svesen deka vo takva sostojba
mo`e da izvr{i odredeno krivi~no delo (umisla), ili bil dol`en
da bide svesen i mo`el da bide svesen deka vo takva sostojba
mo`e da stori odredeno krivi~no delo (nebre`nost). Vo vtoriot slu-
~aj krivi~nata odgovornost mo`e da postoi samo za ona nebre`no delo
{to kako takvo e kaznivo spored KZ.
3 0 Storitelot vo sostojba na nepresemetlivost da izvr{il krivi~no
delo sostoruvawe ili so propu{tawe. Pritoa, potrebno e da se
istakne deka svesta na storitelot za krivi~noto delo sodr`i svest za
dejstvieto, posledicata i nivniot kauzalen odnos, {to zna~i svest za
bitnite obele`ja na edno delo. 298 Poradi toa, vinosta kaj actio liberae in
causa se odnesuva na edno odredeno krivi~no delo, a ne na koe i da e
delo. 299 Na primer, ako se opie eden svrtni~ar, toj treba da e svesen
deka vo takva sostojba mo`e da predizvika soobra}ajna nesre}a (sudir
na dva voza), a ne deka }e stori koe i da e delo (kra`ba, ubistvo i sl.).
Ili na primer koga lekarot, {to znae deka vo odredeno vreme mora da
izvr{i odredena hirur{ka intervencija, bi se stavil vo privremeno
du{evno rastrojstvo so namera da ne ja izvr{i taa svoja dol`nost,
izvr{i siluvawe.
Spoglasno navedenite uslovi odgovornosta za actio liberae in causa
postoi samo ako storitelot na krivi~noto delo bil presmetliv i
298
Mo`nosta i dol`nosta za takva svest se utvrduva so ogled na site
okolnosti na konkretniot slu~aj, a ~esto i od porane{nite ekcesi na storitelot
vo sli~na sostojba. Kaj dejnostite koi baraat posebno vnimanie (na primer
hirur{ki intervencii, vozewe na motorno vozilo vo javniot soobra}aj)
dol`nosta i mo`nosta za takva svest postoi kaj sekoj normalen ~ovek koj znae
deka go ~eka vr{ewe na takvata dejnost, a sepak zapo~nuva so zloupotreba na
alkoholot {to go doveduva do privremeno du{evno rastrojstvo. Zlatari} - Dama{ka,
op. cit. str. 14.
299
Krivi~nata odgovornost kaj actiones liberae in causa postoi toga{
koga storitelot bil svesen ili bil dol`en i mo`el da bide svesen deka vo
sostojba na privremeno du{evno rastrojstvo mo`e da stori tokmu takvo krivi~no
delo kakvo {to storil. Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik u prakti~oj primeni,
str. 41. Toa zna~i deka za odgovornost spored ~l. 12 st. 3 KZ se bara da postoi
poklopuvawe me|u deloto {to storitelot go imal vo svesta dodeka bil vo
presmetliva sostojba i deloto {to go izvr{il vo nepresmetliva sostojba.
Pritoa ne se bara nekoe apsolutno poklopuvawe. Bi trebalo da se zeme deka
toa poklopuvawe }e postoi ako se rabotelo, na primer, za svest za te{ka telesna
povreda, a bila predizvikana smrt. Nema da postoi odgovornost vo slu-
~aj na apsolutno nepoplopuvawe t.e. ako e storeno sosema drugo krivi~no delo
od ona {to storitelot go imal vo svojata svest dodeka bil presmetliv. Ba~i},
F. op. cit str. 250.
241

vinoven vo vremeto koga sebesi se staval vo nepresmetliva sostojba.
Toa zna~i deka odgovornosta za actio liberae in causa e postavena na istite
na~ela vrz koi se zasnova i krivi~nata odgovornost voop{to.
3. Actio liberae in causa i namalena presmetlivost. Odredbata od
~l. 12. st. 3 KZ se primenuva samo ako krivi~noto delo e storeno vo nepresmetliva
sostojba (vo sostojba na celosna privremena nepresmetlivost).
Me|utoa, so upotrebata na alkohol, morfium, kokain i drugi
sredstva pokraj privremena nepresmetlivost mo`e da se predizvika i
privremena namalena presmetlivost. Pritoa, ottamu {to svoevolno
predizvikanata (skrivena) privremena nepresmetlivost ne ja isklu~uva
krivi~nata odgovornost i kaznivost za deloto predizvikano vo takva
sostojba, dotolku pove}e (argumentum a fortiori) }e postoi krivi~na
odgovornost i kaznivost za delo izvr{eno vo slu~aj na namalena presmetlivost.
Vo takvi slu~ai odredeni zakonodavstva predviduvaat poblago
kaznuvawe. Me|utoa, toa ne e slu~aj so na{iot krivi~en zakonik,
za{to bi bilo nelogi~no poblago da se kazni lice koe samoto se stavilo
vo sostojba na namalena presmetlivost, od liceto koe samoto se dovelo
vo sostojba na celosna nepresmetlivost. Taka, na primer, ako
svrtni~arot se opie i vo sostojba koja celosno ne mu ja odzela sposobnosta
za rasuduvawe i odlu~uvawe (nepresmetlivost), tuku samo delumno
(namalena presmetlivost), propu{ti da ja pomesti svrtnicata i
poradi toa dojde do sudar na vozovi, ne samo {to }e bide krivi~no
odgovoren, tuku namalena presmetlivost ne mo`e da mu bide zemena ni
kako okolnost koja mo`e da dovede do ubla`uvawe na kaznata.
III. VINOST
Za postoewe krivi~no delo ne e dovolno da postoi samo povedenie
na ~ovekot koe e protivpravno, tuku i subjektiven element koj
izrazuva odreden psihi~ki odnos na storitelot sprema izvr{enoto
krivi~no delo - {to }e re~e vinost (vina) na storitelot. Vinosta e
subjektiven element na poimot na krivi~noto delo i nu`en element na
krivi~nata odgovornost. Ottamu, proizleguva i va`noto krivi~nopravno
na~elo - nullum crimen nulla poena sine culpa. Ovoj subjektivnen element
e sodr`an vo ~l. 11 KZ, kade se veli deka e krivi~no odgovoren
storitelot koj krivi~noto delo go storil so umisla ili od nebre-
`nost. Stanuva zbor za mo{ne va`no na~elo koe e edna od najdlabokite
osnovi za opravduvawe na krivi~noto pravo, na~elo koe se pojavuva
kako garant za zakonitosta (kategorija koja podobna da go ograni~i
dr`avnoto pravo na kaznuvawe, da go za{titi prestapnikot od sudskoto
samovolie i da gi razgrani~i slu~ajnite {teti povedenija na ~ovekot
od onie {to imaat karakter na krivi~ni dela) i garant pravednosta.
300
300
Za zna~eweto na ova na~elo podrobno kaj Ba~i}, op. cit. str. 222 -230.
242

Toa ne zna~i deka vo naukata na krivi~noto pravo ne postojat
somnenija vo pogled na vinosta kako osnova na subjektivnata odgovornost.
Stanuva zbor za pove}e prigovori koi vo osnova se sveduvaat na
slednite: 1 0 deka razvojot na kriminologijata vodi kon stavot za determiniranosta
na ~ovekovoto povedenie, stav koj, od svoja strana, ne
ostava prostor za subjektivna odgovornost, 2 0 deka kaj psihijatrite dominira
stavot za nemo`nosta od definirawe na kategoriite kakvi
{to se presmetlivosta i vinata i, 3 0 deka vo sovremeni uslovi koga
akcentot na op{testvenata reakcija se stava na specijalnata prevencija,
nu`na posledica od toa mora da bide napu{tawe na vinata ili
barem nejzino potisnuvawe vo vtor plan. 301
Fakt e me|utoa deka so vnesuvaweto na vinata vo poimot na krivi~noto
delo i krivi~nata odgovornost vo po~etokot na XIX vek, e napraven
zna~aen ~ekor kon sistemot na subjektivna odgovornost namesto
sistemot na objektivna odgovornost, spored koj krivi~nata odgovornost
sleduva{e samo za predizvikuvaweto na posledicata bez ogled
na postoeweto na svesta i voljata kaj storitelot na krivi~noto delo.
Spored sistemot na subjektivna odgovornost, storitelot mo`e da bide
krivi~no odgovoren samo ako imal sposobnost za vina (ako bil presmetliv)
i ako imal opredelen psihi~ki odnos (ako bil vinoven). Nakratko,
vo sovremenoto krivi~no pravo e usvoeno na~eloto deka bez presmetlivost
i vinost nema krivi~na odgovornost.
1. POIM I TEORII ZA VINATA
1. Poim na vinata. Zakonot ne dava definicija na vinata, tuku
samo gi zasnova nejzinite oblici. Me|utoa, toa go pravi krivi~nopravnata
teorija koja vinata ja podrazbira kako psihi~ki odnos na storitelot
na krivi~noto delo sprema svoeto delo vrz osnova na koj mo`e
da mu se upati prekor i na toj na~in da stane krivi~no odgovoren. Toj
odnos se sostoi vo svest na storitelot za svoeto delo, odnosno vo
pretstava za dejstvieto, posledicata i pri~inskiot odnos me|u niv
(intelektualna kompomenta) i volja, odnosno vo sakaweto na zabranetata
posledica ili vo soglasuvawe na nejzinoto nastanuvawe (voluntaristi~ka
komponenta).
Treba da se razlikuva vinosta vo pogled na dejstvieto i vinosta
vo pogled na posledicata na krivi~noto delo.
Vo pogled na dejstvieto, vinata sekoga{ ozna~uva svest i sakawe
na odredeno telesno dvi`ewe ili pak svest i volja za propu{tawe
na telesno dvi`ewe. Koga telesnoto dvi`ewe ne e volevo, toga{
mo`e da postoi ili slu~aj ili deloto e storeno pod dejstvo na vi{a
sila.
Vinata vo pogled na posledicata se sostoi vo svesen i volev
301
Vidi: ibid, str. 228.
243

odnos na storitelot sprema posledicata, so taa razlika {to kaj umislata,
toj odnos se izrazuva vo postoewe na svest i volja, kaj nebre`nosta
vo nepostoewe na volja, a kaj nesvesnata nebre`nost nepostoewe
i na svest).
Za storitelot da mo`e da se proglasi za krivi~no odgovoren za
izvr{enoto krivi~no delo, potrebno e da se utvrdi postoeweto na spomnatiot
psihi~ki odnos (vinata ne se pretpostavuva, tuku vo sekoj konkreten
slu~aj se doka`uva od strana na sudot) i da se odredi negoviot
intenzitet, za{to od toa zavisi te`inata, stepenot na krivi~nata
odgovornost i vidot i visinata na kaznata.
Vinata kaj storitelot treba da postoi za vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Psihi~kiot odnos na storitelot sprema ve}e
izvr{enoto delo, kako odobruvawe ili `alewe na ona {to ve}e e storeno,
ne e od zna~ewe za utvrduvawe na vinosta, tuku pretstavuva dr`ewe
na storitelot po deloto {to mo`e da se zeme predvid pri odmeruvaweto
na kaznata kako olesnuva~ka ili ote`nuva~ka okolnost.
2. Teorii za sodr`inata na vinata. Vo krivi~nopravnata nauka
poimot na vinata e sporna kategorija. Ottamu, postojat pove}e teorii
me|u se najzna~ajni psiholo{kata i normativnata teorija.
1 0 Spored psiholo{kata teorija koja vo krivi~noto pravo dominira{e
do krajot na XIX vek, vinosta e isklu~ivo psihi~ki odnos na
storitelot sprema svoeto delo, koj se sostoi vo negovata svest i volja
sprema svoeto delo vrz osnova na {to istoto i mu se stava na tovar. Na
ovaa teorija í se prefrla deka go zapostavuva pravniot karakter na
vinata, odnosno deka projavuvaweto na voljata na storitelot ednovremeno
pretstavuva i svesno postapuvawe protiv dol`nostite {to gi nalo`uvaat
pravnite propisi. Toa zna~i deka za ovaa teorija e bez zna~ewe
okolnosta dali storitelot bil svesen za toa kako pravniot poredok
gleda na negovoto povedenie (ne se bara svest na storitelot za protivpravnosta,
zabranetosta, nedopu{tenosta na negovoto delo). Soglasno
toa, psiholo{kata teorija pretstavuva konsekventna primena na na~eloto
ignorantium juris nocet (nepoznavaweto na pravoto ne opravduva),
{to }e re~e, kaj storitelot ne se uva`uva nepoznavaweto na krivi~nite
zakoni. Toa ima za posledica da se proglasi za vinovno lice {to
prezelo ili propu{tilo odredeno dejstvie vo uveruvawe deka toa {to
go pravi ne e protivpravno ({to nemalo svest deka toa {to go pravi e
zabraneto). Navedenoto sfa}awe osven toa, ne ka`uva ni{to za
pravnata priroda (sodr`inata) na vinata.
2 0 Spored normativnata teorija (ili poprecizno: psiholo{konormativnata
teorija), vinosta ne e samo psiholo{ki odnos so odredena
sodr`ina, tuku i svest za protivpravnosta (zabranetosta) na deloto.
Svesta za protivpravnosta zna~i: svest na storitelot deka se
odnesuva sprotivno na normativnoto i socijalnoto zna~ewe na deloto;
svest na storitelot deka negovoto delo e protiv dol`nostite {to gi
nalo`uvaat pravnite propisi; na~in na projavuvawe na voljata spro-
244

tiven na ona {to pretstavuva dol`nost na storitelot na krivi~noto
delo; protivdol`nosno povedenie sprotivno na pravilata na organiziranoto
op{testvo; protivdol`nosno projavuvawe na voljata koe doveduva
do povedenie koe mu odgovara na bitieto na odredeno krivi~no
delo; svest na storitelot deka se raboti za delo protivno na pravnite
pravila na edno konkretno op{testvo, odnosno deka pravniot poredok
negovoto delo go ima inkriminirano kako krivi~no delo. Pritoa, bez
razlika koj od navedenite izrazi }e se upotreben, toa zna~i deka za da
bide vinoven, na storitelot treba da mo`e da mu se upati prekor deka
bil svesen (ili bil dol`en i mo`el da bide svesen) za protivpravnosta
na deloto, a sepak postapil sprotivno na prohibitivnata ili
imperativnata norma na krivi~niot zakonik. Ako takov prekor ne
mo`e da mu se upati, za{to ne bil svesen, nitu bil dol`en i mo`el da
bide svesen za protivpravnosta na svoeto povedenie, ne postoi nitu
prekorlivost za formiraweto na negovata volja (storitelot ne e
vinoven, i ottamu ne mo`e da bide kaznet). 302
Vo prilog na ova sfa}awe mo`at da se navedat brojni argumenti.
Vo prv red e logi~no deka svesta i sakaweto na svoeto delo, odnosno
dejstvieto i posledicata od strana na presmetliv storitel, vo isto
vreme ja opfa}a i svesta za toa deka toa delo e opasno za odredeno op{-
testvo. Poinaku ne mo`e ni da se zamisli, za{to onoj koj krade, ubiva,
vr{i proneveri, grabe`i i sli~no, toa naj~esto go pravi kri{um, za-
{to se pla{i deka }e bide otkrien i osuden. Toa zna~i deka normalen
storitel, vo isto vreme dodeka go vr{i deloto e svesen za op{-
testvenoto zna~ewe na svoeto delo. No toa ne zna~i deka toj sekoga{
ima i svest za protivpravnosta (za protivnosta na deloto na pravoto).
Ottamu, se bara i negova svest za protivpravnosta, zo{to sosema e mo-
`no nekoj, koj e svesen za op{testvenoto zna~ewe na svoeto delo (normalna
li~nost koja e svesena za okolnostite na svoeto povedenie redovno
e svesena i za negovoto op{testveno opasno zna~ewe), vo uslovi
na inflacija na inkriminacii da ne e svesen i za negovata pravna nedopu{tenost.
303 Vo ovaa smisla eden stranec, pa duri i na{ "gra|anin
302
Za sodr`inata na svesta za protivpravnosta podrobno: Ba~i}, F. op.
cit. str. 274-276.
303
Radovanovi}, M. op. cit. str. 183. Vo taa smisla i Ba~i}, F. op. cit na
str. 233-234 veli: "Vo najgolem broj slu~ai storitelot koj e svesen za svoeto
delo, koj ima jasna pretstava za ona {to go pravi (na primer, znae deka ima
polov odnos so edna `ena protiv nejzinata volja, so upotreba na sila), so samoto
toa e svesen i za socijalnoto zna~ewe na toa povedenie. Ima mnogu takvi
zakonski bitija na krivi~ni dela za koi storitelot pri svoeto povedenie e
svesen za site fakti~ki okolnosti koi go so~inuvaat, a so samoto toa i za samoto
op{testveno opasno zna~ewe na toa {to go pravi: onoj koj ostvaruva
edno takvo delo so toa e svesen deka pravi ne{to nedopu{teno. Koga site zakonski
bitija bi bile takvi, voop{to ne bi bilo potrebno kako element na
245

od selo," mo`e da se povika deka nemal pojma (svest) oti nedavaweto
hrana na svojot pit bul terier ili pretepuvaweto na svoeto "mentalno
govedo" (tvrdoglavo magare) koe ne sakalo da pomine preku most, pretstavuva
nedozvoleno povedenie: krivi~no delo ma~ewe `ivotni od ~l.
233 KZ.
Opredeluvaj}i ja nejzinata sodr`ina kako socijalnoeti~ka kategorija,
normativnata teorija dava i uspe{en odgovor na pra{aweto
za pravnata priroda na vinata. Vinata e socijalnoeti~ka kategorija:
socijalna - za{to, nejziniot izvor se nao|a vo op{testoto i me|usebnite
odnosi na lu|eto kade se formira smislata na poedinecot za socijalno
adekvatno povedenie, eti~ka - za{to, nejziniot izvor se nao|a
i vo moralnite barawa, vo moralnite vrednosti kako neophodna osnova
za usoglasuvawe na individualnosta na poedinecot so barawata na zaedni~kiot
`ivot. 304 Pritoa, treba da se znae deka vinata kako socijalnoeti~ka
kategorija pretpostavuva makar ograni~ena sloboda na ~ovekot:
deka ~ovekot mo`el i poinaku da postapi odo{to postapil,
odnosno deka ne moral da postapi onaka kako {to postapil. Bez taa
mo`nost nema osnova za ocena za nevrednosta na ~ovekovoto povedenie
- bez sloboda na ~ovekot nema ni negova vina.
Poradi seto toa, na{iot zakonodavec vo ~l. 11 st. 1 KZ, ja
prifa}a normativnata koncepcija na vinata. Toa se gleda i ottamu
{to svesta za protivpravnosta ja pomestil vo regulativata za pravnata
zabluda kako osnova za isklu~uvawe na vinata na storitelot.
3. Odnosot na presmetlivosta i vinata. Ottamu {to elementite
na vinosta se istite onie za koi govorevme kaj presmetlivosta, a toa se
svest i volja, logi~no se postavuva pra{aweto za odnosot me|u
presmetlivosta i vinata. Vo ova smisla, razlikata se sostoi vo toa
{to presmetlivosta, se pojavuva kako psihi~ko svojstvo na storitelot
na krivi~noto delo vrz osnova na koe toj bil vo mo`nost voop{to da
go sfati zna~eweto na svoeto delo i da upravuva so svoite postapki.
Od druga strana, vinata pretstavuva psihi~ki odnos na storitelot
sprema konkretno izvr{enoto delo, koj se izrazuva vo negovata svest i
volja vo odnos sprema nastapenata posledica. Kaj presmetlivosta se
raboti za toa dali storitelot voop{to (apstraktno) bil sposoben za
normalni psihi~ki manifestacii, odnosno za sfa}awe na svoeto delo
i upravuvawe so svoite postapki, dodeka kaj vinata se ispituva i
krivi~noto delo da se istaknuva svesta za protivpravnosta, za{to taa ve}e bi
bila inkorporirana vo samata svest za deloto kako vistinski nastan. Me|utoa,
site zakonski bitija ne se takvi, pa zatoa e potrebno, ako se saka vinata
da bide vistinska vina, prekorot da e vistinski zasnovan - svesta za protivpravnosta
da bide poseben element na vinata. Zatoa, svesta za protivpravnosta
e poseben samostoen element na vinata."
304 Za toa podrobno: Ba~i}, F. op. cit. str. 223-224. Vo taa smisla i Tahovi},
op. cit. str. 166.
246

utvrduva kakov bil negoviot psihi~ki odnos sprema konkretnoto
krivi~no delo. 305
4. Vinata kako odgovornost za konkretno delo. Vinata e prekor
na storitelot za odredeno, za konkretno krivi~no delo. Taa e psihi~ki
odnos na storitelot kon svoeto delo koj se izrazuva vo postoewe svest
za dejstvieto, posledicata i pri~inskiot odnos me|u niv, kako i vo
postoeweto volja: sakawe ili soglasuvawe so proizvedenata posledica
na konkretno krivi~no delo. Storitelot odgovora samo za toa delo, a
ne za svojot karakter, za svoite uveruvawa, za celokupnata sostojba na
svojata li~nost. ^ovekot e vinoven za ona {to go storil, a ne zatoa
{to kako li~nost e vakov ili onakov, {to ima vakvi ili onakvi uveruvawa,
vakov ili onakov karakter. Takvite momenti, li~nostite vo
svojot totalitet, ne mo`at da bidat osnova za zasnovawe na vinata:
odnosno tie mo`at da bidat zna~ajni samo vo mera vo koja se aktuelizirale
vo storenoto krivi~no delo. 306 Ottamu, proizleguva deka na-
{eto krivi~no zakonodavstvo i krivi~no pravo se zasnovani na deloto,
a ne na li~nosta, {to zna~i na resocijalizacijata.
6. Rezime za potsetuvawe. Od dosega{nite razgleduvawa na
klu~nite instituti na krivi~noto pravo mo`e da se konstruira slednava
uprostena {ema koja go opredeluva ne samo mestoto, tuku i zna~eweto
na na sekoj od niv i slu`i za poednostavno pretstavuvawe na su-
{tinata na krivi~noto pravo.
KRIVI^NA ODGOVORNOST
OBJEKTIVEN ELEMENT SUBJEKTIVEN ELEMENT
1. dejstvie
* presmetlivost
2. protivpravnost
3. vinost (umisla - nebre`nost)
* svest za protivpravnosta
4. kaznivost
305
Dodeka kaj presmetlivosta se ispituva dali nekoe lice e sposobno
za vina, kaj vinata kako prekor, kaj vinata kako umisla ili nebre`nost, se
utvrduva konktretniot vnatre{en odnos na taa lice sprema deloto. Tuka vo
izvesna smisla, postoi odnos na apstraktnoto i konkretnoto: presmetlivosta
e sposobnost za vina, dodeka samata vina e konkretizacija na taa sposobnost.
Ako vinata e svest i volja vo odnos na odredeno delo, presmetlivosta e sposobnost
za takvata svest i takvata volja. Kaj presmetlivosta ja ispituvame
ispravnosta na psihi~kiot aparat na storitelot, a kaj ispituvaweto na vinosta
se trgnuva od toa deka psihi~kiot aparat e ispraven i se bara kakov e psihi~kiot
odnos na storitelot sprema deloto." Ba~i}, F. op. cit. str. 244. Taka i
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 244.
306
Ba~i}, F. op. cit. str. 235 i 232.
247

Objektivniot element na krivi~nata odgovornost go so~inuvaat
dejstvieto i protivpravnosta.
Subjektivniot element na krivi~nata odgovornost najprvin
pretpostavuva deka storitelot kako li~nost bil presmetliv: sposoben
da go sfati socijalnoto zna~ewe na svoeto delo, koj bil vo sostojba da
go razlikuva "dobroto" od "zloto." Ottamu, se veli deka krivi~no
odgovoren e onoj storitel koj deloto go ostvaril vo presmetliva sostojba.
Vtoriot subjektiven element na krivi~nata odgovornost e vinata
~ii oblici se projavuvaat kako umisla i nebre`nost. Ottamu, se
veli deka krivi~no odgovoren e onoj storitel koj e presmetliv, a deloto
go ostvaril so umisla ili nebre`nost.
Tretiot subjektiven element na krivi~nata odgovornost e svesta
za protivpravnosta ili mo`nost za svest za protivpravnosta. Toj
element e nezavisen od umislata. Svesta za protivpravnosta e poseben
samostoen element na vinata, nadvor od umislata i vinata a ne nivni
del 307 Ottamu, se veli krivi~no odgovoren e onoj storitel koj e presmetliv,
a deloto go ostvaril so umisla, pri {to bil svesen ili bil
dol`en i mo`el da bide svesen za protivpravnosta (zabranetosta) na
svoeto delo.
Spored toa za da se dojde do ocena za krivi~nata odgovornost
kako pretpostavka za kaznivosta na edno krivi~no delo, potrebno e najprvin
da se utvrdi presmelivosta, a potoa umislata, nebre`nosta, svesta
za protivpravnosta (subjektivni slementi).
248
2. OBLICI NA VINATA
Psihi~kiot odnos na storitelot sprema dejstvieto ili propu-
{taweto i posledicata mo`e da se manifestira vo razli~ni oblici
{to zavisi od kvalitetot na intelektualnite i volevite elementi koi
ja so~inuvaat vinata. Sepak, vo re~isi site zakoni se zemaat dva oblici
na vinata kako osnovni i za koi se vrzuvaat site drugi mo`ni varijacii
na izvr{uvawe na krivi~noto delo. Tie oblici na vinost se:
umisla i nebre`nost. Umislata e pote`ok i redoven oblik na vina, a
nebre`nosta polesen i isklu~itelen oblik na vina, za{to zasnova
krivi~na odgovornost samo kaj onie krivi~ni dela kaj koi vo zakonot
toa e izre~no predvideno.
2.1. Umisla (Dolus)
1. Poim. Spored ~l. 13 KZ, krivi~noto delo e storeno so umisla
koga storitelot bil svesen za svoeto delo i go sakal negovoto izvr{u-
307
Ba~i}, F. op. cit. str. 276 i Novoselac, P. Odredba o pravnoj zabludi u
krivi~nom zakonu SFRJ i princip krivnje, JRKKP, Beograd, 1985/1, str. 75-78.

vawe (direktna umisla) ili koga bil svesen deka poradi negovoto storuvawe
ili nestoruvawe mo`e da nastapi {tetna posledica, no se soglasil
so nejzinoto nastapuvawe (eventualna umisla).
2. Pravna priroda na umislata. Umislata pretstavuva naj~est i
najva`en oblik na vinata. Vakvoto sfa}awe vo celost e prifateno vo
teorijata na krivi~noto pravo. Me|utoa, postoi spor vo odnos na nejzinata
sodr`ina. Vo vrska so ova pra{awe raznite stojali{ta glavno
mo`at da se pomestat vo tri teorii: 1 0 teorija na svesta, 2 0 teorija na
voljata i, 3 0 kompromisna teorija.
1 0 Spored teorijata na svesta (teorija na pretstavata, intelektualisti~ka
teorija, Listz, Kohler) umislata e svest (pretstava) na
storitelot za perdizvikuvaweto na posledicata so svoeto dejstvie,
odnosno svest za pri~inskiot odnos me|u dejstvieto i posledicata.
Spored ovaa teorija umislata postoi koga storitelot bil svesen deka
so svoeto dejstvie }e ja predizvika zabranetata posledica. Soglasno
navedenoto, voljata na storitelot ne e bitna za postoeweto na umislata:
umislata }e postoi sekoga{ koga storitelot go predvidel kako sigurno,
mo`no ili verojatno nastapuvaweto na posledicata vo ramkite
na drugite okolnosti, bez ogled dali go sakal ili ne go sakal nastapuvaweto
na posledicata.
2 Spored teorijata na voljata (voluntaristi~ka teorija, R.
Frank, Hippel, Garraund) umislata e sakawe na predvidenata posledica.
Spored ovaa teorija umislata posti koga storitelot go sakal nastapuvaweto
na zabranetata posledicata. Soglasno toa, svesta na storitelot
ne e bitna za postoewe na umislata: umislata }e postoi ako storitelot
go sakal nastapuvaweto na posledicata, za{to samoto postoewe
na svesta ne e re{ava~ko za postoewe na umislata. Umislata pak nema
da postoi i pokraj postoeweto na svesta za posledicata ({to zna~i
iako posledicata bila predvidena od strana na storitelot), ako storitelot
ne go sakal nastapuvaweto na posledicata.
3 0 Teorijata na kompromisot e me{ovita teorija so koja se nastojuva
da se izbegnat nedoslednostite od isklu~ivata primena na prethodnite
teorii. Imeno, na teorijata na svesta ispravno í se zabele-
`uva deka go pro{iruva poimot na umislata, a go stesnuva poimot na
nebre`nosta (nejzinot dosledno sproveduvawe go pravi sporno, pa duri
i go negira postoeweto na nebre`nosta). Na teorijata na voljata i se
prefrla deka poddr`uva obraten proces: deka go stesnuva poimot na
umislata, a go pro{iruva poimot na nebre`nosta (nejzinoto dosledno
sproveduvawe go pravi sporno, pa duri i go negira postoeweto na eventualnata
umisla koja ja definira kako svesna nebre`nost). Na primer,
ako nekoe lice mu ja zapali ku}ata na drugo lice, iako predviduva
deka nekoj mo`e da bide vnatre i da izgori zaedno so ku}ata i toa
protiv negova volja se slu~i, se postavuva pra{awe dali storitelot
deluval so umisla. Spored teorijata na svesta vo slu~ajot postoi umisla,
za{to postoi svest deka mo`e da nastapi posledicata, dodeka spo-
249

ed teorijata na voljata ovde postoi nebre`nost, za{to ne postoi sakawe
da nastapi posledicata. Re{enieto na vakvite slu~ai spored teorijata
na kompromisot se nao|a vo prifa}aweto deka umislata postoi
ako postoi svest i volja - vo prifa}aweto deka umislata postoi i
koga se raboti za sakawe kako i za soglasuvawe (pristanuvawe) so predvidenata
posledica so {to e sozdaden poimot na eventualnata umisla.
Vo navedeniot slu~aj, spored privrzanicite na teorijata na kompromisot,
postoi eventualna umisla.
Odredbata od ~l. 13 KZ, jasno uka`uva na toa deka na{iot zakonodavec
ja prifatil kompromisnata teorija.
3. Odgovornost za umisla. Za krivi~no delo izvr{eno so umisla
sekoga{ se odgovora i kaznuva. Krivi~niot zakonik ne pravi nikakva
razlika vo kaznuvaweto na delata so direktna i eventualna umisla
iako, vo sporedba so direknata umisla, eventualnata umisla na~elno e
poblag oblik na vina. Me|utoa, vo konkretnata manifestacija vo nadvore{niot
svet, eventualnata umisla ne sekoga{ e poblag oblik na
vina. Zgora na toa, postojat slu~ai koga taa e duri i pote`ok oblik od
direktnata umisla, na primer, poradi projavenata ramnodu{nost na
storitelot kon posledicata, negovata bezobyirnost, drskost i sl. Vo
toa i se nao|a glavnata pri~ina {to krivi~niot zakonik ne pravi razlika
vo nivnoto kaznuvawe.
[to se odnesuva na zakonodavnata tehnika, krivi~nite dela po
pravilo se konstruirani taka {to ne se pravi razlika dali se raboti
za direktna ili eventualna umisla. Sepak, kako {to }e vidime ponatamu,
iako isklu~itelno, krivi~niot zakonik predviduva deka krivi~noto
delo mo`e da se izvr{i samo so direktna ili samo so eventualna
umisla.
4. Namera, cel i motiv. Umislata kako psihi~ki odnos sprema
deloto se izrazuva i iscrpuva preku svesta i voljata. Svesta i voljata,
me|utoa, se sledeni so kompleks od ~uvstva i drugi psihi~ki procesi
koi imaat dejstvo na formiraweto na umislata, pri {to vo krivi~noto
pravo se smeta deka vo toa predni~at namerata, celta i motivot.
Pritoa, treba da se znae deka samo namerata, i toa isklu~itelno, mo`e
da se javi kako posebno obele`je na krivi~noto delo. Celta i
motivite mo`at da imaat zna~ewe vo prv red kaj odmeruvaweto na kaznata.
1 0 Namerta e svesna naso~enost na dejstvieto kon ostvaruvawe
na celta, posebna pretstava za zna~eweto na opredelena posledica na
krivi~noto delo za storitelot ili za nekoj drug, koja deluva kako
dvi`e~ka sila za prezemawe na dejstvieto. 308 So namera postapuva
308
Tahovi}, J. op. cit. str. 175. "Namerata natamu se karakterizira so
toa {to pretstavata na storitelot za posledicata ne se ograni~uva samo na
neposrednata posledica na deloto, tuku opfa}a i nekoi podale~ni (natamo-
{ni) posledici na deloto, koi vsu{nost ja so~inivaat vistinskata sodr`ina
250

liceto koe pod vlijanie na pretstavata za celta prezema odredeno dejstvie
za da ja ostvari postavenata cel. Spored toa, za da postoi namerno
dejstvie treba da postoi cel i pretstava za nea, pretstava koja go
razdvi`uva ~ovekot za prezemawe na dejstvieto na izvr{uvaweto i toa
na odreden na~in i so odredeni sredstva.
a) Sekoe dejstvie na ~ovekot, vsu{nost, se prezema so odredena
namera me|utoa, stepenot na nejziniot intenzitet mo`e da bide razli-
~en. Vo krivi~noto pravo se smeta koga namerata pretstavuva najvisok
stepen na svesna i voleva naso~enost na dejstvieto kon ostvaruvawe na
posledicata, deka taa go pretpostavuva postoeweto na direktna umisla.
Vo takvi slu~ai namerata ja izrazuva naso~enosta na dejstvieto
kon neposredno ostvaruvawe na krivi~noto delo. Takov e slu~ajot kaj
krivi~nite dela kaj koi namerata pretstavuva posebno obele`je na nivnite
zakonski bitija (krivi~ni dela so subjektivno bitie ili namerni
krivi~ni dela), kako na primer: kra`ba (~l. 239 KZ), zatajuvawe
(~l. 239 KZ), izmama (~l. 247 KZ). Kaj niv ako taa namera nepostoi,
nepostoi nitu toa delo (namerata go konstituira krivi~noto delo),
tuku nekoe drugo krivi~no delo (ako ne postoi namera za prisvojuvawe
ne postoi krivi~noto delo kra`ba, tuku eventualno krivi~noto delo
odzemawe na tu|i predmeti od ~l. 241 KZ).
b) Vo odredeni slu~ai namerata ne ja izrazuva samo naso~enosta
na dejstvieto na izvr{uvaweto kon ostvaruvawe na posledicata {to
bila neposreden pottik za negovoto prezemawe, tuku i kon ostvaruvawe
na nekoja natamo{na posledica koja se nao|a nadvor od bitieto na
krivi~noto delo i deluva kako posredna cel. Takvata namera ne samo
{to ja pretpostavuva direktna umisla, tuku vo izvesna smisla i ja zasiluva,
t.e. ja kvalifikuva umislata. Takvata namera postoi kaj nekoi
krivi~ni dela protiv dr`avata (~l. 310, 311, 313 - 316, 318, 320 KZ) i
nekoi drugi krivi~ni dela kako na primer kaj iznudata od ~l. 258 KZ.
Kaj navedenite krivi~ni dela postoeweto na namerata doveduva do pote`ok,
kvalificiran oblik na umisla. Celta koja storitelot se stremi
da ja ostvari so izvr{uvaweto na ovie krivi~ni dela le`i nadvor
od nivnite zakonski bitija. Krivi~noto delo ovde }e postoi bez ogled
dali nameravanata cel i navistina e ostvarena: va`no e deka deloto e
ostvareno so odredena namera, a ne i deka taa namera e ostvarena (na
primer, pribavuvaweto na protivpravna imotna korist kaj deloto
iznuda. Me|utoa, ako namerata e i ostvarena, toa redovno se zema kako
ote`nuva~ka okolnost pri odmeruvaweto na kaznata.
v) Najposle namerata kako posebno obele`je se javuva i kaj tn.
dvoaktivni nerazvieni (zakr`laveni) krivi~ni dela. Toa se takvi
dela kade {to nivniot prv del se inkriminira kako krivi~no delo ako
na negovoto sakawe vo vrska so toa krivi~no delo. Ottamu namerata go pretpostavuva
postoeweto na direktnata umisla, koja zgora na toa e zasilena so
pretstavata za nekoja natamo{na posledica na deloto" Ibid. str. 175.
251

e izvr{en poradi ostvaruvawe na edna natamo{na namera. Na primer,
kaj krivi~noto delo falsifikuvawe pari (~l. 268 KZ) so cel da se
postigne korist ili falsifikuvawe isprava (~l. 378) so cel za nejzina
upotreba.
Krajniot zaklu~ok, sepak e deka namerata po pravilo ne vleguva
vo poimot na umislata. Krivi~noto delo e izvr{eno so umisla so samoto
toa {to kaj storitelot postoela svest i volja za krivi~noto
delo. Ottuka, osven kaj navedenite slu~ai (pod a, b i v), namerata kaj
site drugi krivi~ni dela se zema samo kako okolnost pri odmeruvaweto
na kaznata.
2 0 Celta e rezultatot koj storitelot saka da go ostvari so
svoeto dejstvie (storuvawe ili propu{tawe). Pred da prezeme kakvo i
da e dejstvie sekoj normalen storitel mora vo svojata svest da ja ima
pretstavata za celta koja saka da ja ostvari so toa dejstvie. 309 Celta vo
krivi~noto pravo ja ozna~uva posledicata (promenata koja storitelot
saka da ja ostvari vo nadvore{niot svet) i ottamu, ako e ostvarena
posledicata, ostvarena e i celta na krivi~noto delo. Taa sepak, ne e
sodr`ana vo poimot na umislata, tuku se nao|a nadvor od nea. Taa, isto
taka, ne e od vlijanie za postoeweto na krivi~nata odgovornost. 310
Nejzinoto edinstveno dejstvo vo krivi~noto zakonodavstvo e {to
mo`e da se zeme kako okolnost kaj odmeruvaweto na kaznata. 311
3 0 Motivot (pobuda) e ona {to ~ovekot go pottiknuva kon
akcija. 312 Toa vnatre{na dvi`e~ka sila na sekoja odluka na ~ovekot i
po pravilo tesno e vrzan za namerata i celta. Motivot vr{i vlijanie
kon postignuvaweto na celta (posledicata) i ottamu se nao|a vo osnovata
na sekoe nameravano i celno dejstvie. Vo krivi~noto pravo me|utoa,
sepak se smeta deka opredeleno dejstvie koe e prezemeno so nekoja
namera i cel mo`e da postoi i bez motivot na storitelot. Toa e slu~aj
koga motivite na storitelot ostanale nejasni ottamu {to liceto ne e
vo sostojba da gi reproducira ili ne saka da gi iska`e.
309
"Razlikata me|u namerata i celta, me|u drugoto, e vo toa {to namerata
ja odreduva nasokata na voljata i vo po{iroka smisla uka`uva na sodr`inata
na sakaweto, dodeka celta go otkriva planot na storitelot vo ~ie ostvaruvawe
pristapil so izvr{uvaweto na krivi~noto delo". Ibid. str. 176.
310
"Nepostoi nitu edno krivi~no delo kaj koe celta bi zasnovala samostojna
ili posebna krivi~na odgovornost." Ibid, str. 176.
311
Za celta podrobno: Sulejmanov, Z. Kriminologija, str. 441-442.
312
"Motivot treba da se razlikuva kako od namerata, taka i od celta.
Mo`no e nekoj da go prezeme izvr{uvaweto na krivi~noto delo so odredena
namera iako kaj nego ne postojat opredeleni motivi od koi toa go pravi, ili
se tie celosno neopredeleni. Mo`no e natamu da se ima pretstava za celta
koja se saka da se postigne so izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a pritoa na
samiot storitel sî u{te da ne mu se jasni motivite od koi toa se saka." Tahovi},
J. op. cit. str. 176.
252

Motivot ne e osnova za postoewe na nekoj vid posebna krivi~na
odgovornost, me|utoa ima golema uloga pri formiraweto na stepenot
na vinata. Od tie pri~ini zakonodavecot i go predvidel kaj okolnostite
za odmeruvawe na kaznata od ~l. 39 KZ.
Vo odredeni, iako isklu~itelni, slu~ai, motivot mo`e da se
javi kako kvalifikatorna okolnost (primer, motivite podmolnost,
koristoqubie, bezobyirnost, niski pobudi kaj krivi~noto delo ubistvo
od ~l. 123 KZ) ili kako privilegira~ka okolnost (ubistvo od blagorodni
pobudi od ~l. 124 KZ). 313
Motivot koristoqubie ima posebna uloga i kaj izrekuvaweto
na pari~nata kazna.
a) Direktna umisla (Dolus directus)
1. Krivi~noto delo e storeno so direktna umisla koga storitelot
bil svesen za svoeto delo i go sakal negovoto izvr{uvawe. Ottuka
proizleguva deka direktnata umisla e sostavena od dva elementi: 1 0 od
svest (intelektualna komponenta) i, 2 0 volja (voluntaristi~ka komponenta).
1 0 Svest (intelektualna komponenta na direktnata umisla).
Svesta (pretstavata) za deloto vo prv red sodr`i svest za dejstvieto na
krivi~noto delo (svest za dejstvieto vo prirodna smisla), potoa svest
za posledicata i svest za pri~inskiot odnos me|u dejstvieto i posledicata.
Osven toa treba da postoi svest i za ostanatite obele`ja na
krivi~noto delo: za objektot nad koj se vr{i dejstvieto, mestoto, vremeto,
na~inot i sredstvata za izvr{uvawe na krivi~noto delo.
Za nekoi krivi~ni dela potrebna e i svest za li~nite svojstva
(na primer, kaj krivi~nite dela protiv slu`benite dol`nosti storitelot
da ima svest deka e slu`beno lice) ili za opredelen odnos (na
primer, kaj krivi~noto delo rodoskvernavewe storitelot da ima svest
deka e vo krvno srodstvo so liceto so koe stapuva vo polov odnos), dokolku
ovie elementi se sostaven del na bitieto na krivi~noto delo.
Natamu, potrebna e svest za subjektivnite elementina na protivpravnosta
(motiv, namera, cel) dokolku tie, isto taka, se sostaven del na
zakonskoto bitie na krivi~noto delo. Najposle, ottamu {to na{iot
krivi~niot zakonik ja prifa}a normativnata koncecija za vinata, potrebna
e i svest za protivpravnosta na deloto.
Nakratko, svesta za deloto treba da sodr`i svest za site stvarni
okolnosti (obele`ja) na krivi~noto delo zemeno vo celost. Koga
storitelot e svesen za site ovie obele`ja, toga{ se smeta deka bil svesen
za svoeto delo.
313
Za motivite podrobno: Sulejmanov, Z. Kriminologija, str. 866-882.
Za motivite kaj krivi~noto delo ubistvo: Sulejmanov, Z. Ubistvata vo Makedonija,
Studentski zbor, Skopje, 1995, str. 88-117
253

Stvarnite obele`ja na krivi~noto delo mo`at da bidat od fizi~ka
(stvarna) ili pravna (kako, na primer, slu`ben pe~at, isprava,
brak, tu| predmet, licenca i sl.) priroda. Za stvarnite okolnosti od
pravna priroda (normativni obele`ja) ne e potrebna i svest za nivnata
pravna kvalifikacija, tuku samo svest za toa na koj na~in tie se
projavuvaat (manifestiraat) vo socijalniot `ivot. Ili, so drugi zborovi,
za niv e dovolno storitelot da ima samo pravilna pretstava za
nivnata socijalna funkcija. Taka, na primer, kaj krivi~noto delo dvobra~nost,
storitelot mora da e svesen deka sklu~il nov brak iako ve}e
e vo brak, no ne se bara i da go znae poimot na brak vo smisla na semejnoto
pravo.
Zna~ajno e da se spomne i toa deka za postoewe na direktnata
umisla ne e potrebna svest za uslovite na inkriminacijata (za stvarnite
okolnosti koi pretstavuvaat samo uslov na kaznivosta). Takva e
na primer, okolnosta li{uvawe na `ivot, odnosno te{ka telesna povreda
koja nastanala pri tepa~ka. U~esnicite vo tepa~kata se odgovorni
za samoto u~estvuvawe vo tepa~kata pod uslov da se slu~ila navedenata
posledica, me|utoa ne se bara i nivna umisla vo odnos na ovaa
posledica.
2 0 Volja (voluntaristi~ka komponenta na direktnata umisla).
Voljata za nastapuvawe na posledicata mo`e da bide takva storitelot
da go sakal nastapuvaweto na posledicata (posilen stepen na volja), a
mo`e da bide takva storitelot da se soglasil so nastapuvaweto na
posledicata (poslab stepen na volja). Za direktnata umisla e potrebno
storitelot da go sakal nastapuvaweto na posledicata, dodeka za
eventualnata umisla se bara toj da se soglasil so nejzinoto nastapuvawe.
Storitelot go saka nastapuvaweto na posledicata koga prezel
dejstvie za da ja ostvari posledicata koja bila cel na negovata dejnost
i koe vleguva vo bitieto na krivi~noto delo (na primer, nekoj puka vo
drugo lice za da go li{i od `ivot i toa go ostvaruva). Me|utoa, pokraj
taa glavna posledica na krivi~noto delo, mo`e da dojde do nastapuvawe
i na drugi posledici. Ottamu, se postavuva pra{aweto dali sakaweto
na taa glavna posledica go opfa}a i sakaweto na drugite posledici.
Pritoa se mo`ni pove}e situacii:
a) Vo krivi~noto pravo se smeta deka pokraj navedenata konkretno
opredelena i glavna posledica, e voleva (storitelot ja sakal) i
onaa posledica koja na storitelot mu slu`i kako stredstvo ostvaruvawe
na glavnata posledica (nekoj izvr{uva ubistvo za da go nasledi
ubieniot, drug ubiva stra`ar za da ograbi banka, ili nekoj falsifikuva
isprava so nea da se izvr{i izmama, pronevera, i sl.).
b) Kako sakana se smeta i onaa posledica koja nu`no }e se ostvari
pokraj glavnata posledica (sporedna posledica). Na primer, za da
mu se odmazdi na edno lice, storitelot mu stava otrov vo {i{eto so
vino od koe istovremeno so nego pie i drugo lice, ili frla bomba za
254

da ubie edno lice koe se nao|alo vo dru{tvo so drugi lica.
v) Najposle, kako voleva se smeta i onaa posledica koja }e nastapi
kako dopolnitelna podale~na posledica po ostvaruvaweto na
glavnata posledica (na primer, nekoj go ubie svrtni~arot vo momentot
na doa|aweto na vozot pred toj da ja pomesti svrtnicata, svesen deka so
toa }e dojde do sudir na vozovi ili go ubie bolni~arot koj neguva te-
{ko bolno lice svesen deka poradi otsustvoto na potrebnata nega }e
umre i toa lice).
Pritoa, vo site ovie slu~ai bez zna~ewe e dali kon posledicata
koja se javila kako sredstvo za ostvaruvawe na celta: glavnata posledica
(prethodna cel), sporednata (pridru`na ili grupna cel) ili dopolnitelnata
posledica (posredna cel), storitelot bil ramnodu{en
ili ja ~uvstvuva kako neprijatna.
2. Vo krivi~niot zakonik postojat krivi~ni dela koi mo`at da
bidat izvr{eni samo so direktna umisla. Takvi se, na primer, krivi-
~nite dela: prisilba (~l. 139 KZ), siluvawe (~l. 186 KZ) odzemawe tu|i
predmeti (~l. 241 KZ), la`no prijavuvawe na krivi~no delo (~l. 366
KZ), itn.
Kaj nekoi krivi~ni dela zakonot bara posebno znaewe na nekoe
obele`je na toa krivi~no delo ili znaewe deka mo`e da nastapi odredena
opasnost (na primer, kaj krivi~nite dela od ~l. 196, 268 st. 4, 299
st. 2, 350, 395 KZ). Kaj tie krivi~ni dela se zema deka znaeweto ozna~uva
direktna umisla. Samo so direktna umisla, isto taka, mo`at da bidat
izvr{eni site onie dela kaj koi namerata ili streme`ot da se
ostvari posebna (so namerata opfatena) cel se javuvaat kako konstitutiven
element na zakonskoto bitie na deloto.
Krivi~nite dela kaj koi zakonot bara znaewe vo pogled na
opredleni okolnosti ili za posledicata na deloto (na primer, kaj krivi~nite
dela od ~l. 261 st. 2, 273 st. 4, KZ), mo`at da se izvr{at so
direktna i so eventualna umisla, ako zakonot vo pogled na ostanatite
stvarni obele`ja bara samo svest za mo`nosta od nivno postoewe.
b) Eventualna umisla (Dolus eventualis)
1. Krivi~noto delo e storeno so eventualna umisla koga storitelot
bil svesen deka poradi negovoto storuvawe ili nestoruvawe
mo`e da nastapi {tetna posledica, no se soglasil so nejzinoto nastapuvawe.
Ottuka proizleguva deka eventualnata umisla e sostavena od
dva elementi:
1 0 Svest za mo`nosta od nastapuvawe na posledicata (intelektualna
komponenta na eventualnaat umisla). Stanuva zbor za svest
na storitelot za toa deka od negovoto dejstvie mo`e da nastapi zabranetata
posledica iako ne e siguren vo toa. Spored toa, eventualnata
umisla postoi toga{ koga storitelot se soglasuva so nastapuvawe na
posledicata koja toj ja predviduva samo kako mo`na. Taa svest za mo-
255

`nosta od nastapuvawe na posledicata, isto kako kaj direktnata umisla
treba da sodr`i pretstava za site stvarni oble`ja na krivi~noto
delo.
Vo pogled na sodr`inata na svesta nema razlika me|u direktnata
i eventualnata umisla. Razlikata se sostoi samo vo intenzitetot
na ovaa svest vo odnos na posledicata na krivi~noto delo. Dodeka kaj
direktnata umisla storitelot predviduva deka do posledicata relativno
sigurno }e dojde (storitelot predviduva deka posledicata sigurno
}e nastapi ili mo`e da nastapi), dotoga{ kaj eventualnata umisla, sekoga{
se raboti za storitel {to ne e siguren deka posledicata }e nastapi.
So drugi zborovi, eventualnata umisla nema da postoi ako storitelot
e siguren deka }e dojde do zabranetata posledica. Me|utoa,
kako {to pravilno se zabele`uva vo teorijata, toj moment: dali nastanuvaweto
na posledicata storitelot go predvidel kako sigurno ili
samo kako mo`no e ne{to fluidno: predviduvaweto deka posledicata
sigurno }e nastapi ~estopati e samo kalkulacija so visok stepen na verojatnost.
Vo prakti~niot `ivot te{ko mo`e ne{to da se predvidi
kako apsolutno sigurno. Poradi toa, mo`e da se ka`e deka na intelektualnata
strana i nema ne{to {to su{tinski bi ja diferenciralo
direktnata od eventualnaat umisla. Te`i{teto na razlikuvaweto na
ovie dve formi na umisla le`i na volevata strana.
2 0 Soglasuvawe so nastapuvaweto na posledicata (voluntaristi~ka
komponenta na eventualnata umisla). Ovde, za razlika od direktnata
umisla kade se bara storitelot da go sakal nastapuvaweto na
posledicata, se bara soglasnost so nastapuvaweto na predvidenata posledica
- soglasuvawe na storitelot so mo`nata posledica, iako taa
direktno ne se saka. Storitelot ne ja saka posledicata direktno, me-
|utoa so samoto toa {to se soglasuva so nejzinoto nastapuvawe, taa ne e
protivna na negovata volja.
Pokraj ponapred navedeniot primer so paleweto na ku}ata,
kako drugi klasi~ni primeri za eventualna umisla obi~no se naveduvaat:
- Liceto A postavuva eksplozivna naprava na mestoto kade {to
treba da pomine liceto B, so volja (sakawe) da go ubie. Pritoa, predviduva
deka poradi toa `ivotot mo`e da go zagubi i treto lice. No,
iako ne ja saka smrtta na tretoto lice, sepak pristapuva kon izvr{uvawe
na svoeto delo, {to zna~i deka se soglasuva so smrta na tretoto
lice.
- Lekarot pri lekuvawe na bolniot upotrebuva nekoj sî u{te
neisproban metod na lekuvawe. Toj ne saka da ja vlo{i bolesta na bolniot,
me|utoa toa go predviduva kako mo`nost i sepak pristapuva kon
toj na~in na lekuvawe, {to zna~i posredno se soglasuva so nastapuvaweto
na predvidenata mo`na posledica.
- Nekoe lice se oblo`uva deka sli~no kako Viliem Tel, so eden
istrel od snajpersko oru`je }e go pogodi jabolkoto staveno vrz glavata
256

na drugo lice, no go pogoduva liceto i go ubiva.
- Nekoe lice pri lov zabele`uva zajak vo blizina na gonitelot
i puka vo zajakot iako ne ja isklu~uva mo`nosta da go pogodi gonitelot
{to i se slu~uva.
2. Vo Krivi~niot zakonik postojat krivi~ni dela koi mo`at da
bidat izvr{eni i samo so eventualna umisla. Takvo e, na primer, krivi~noto
delo nesovesno lekuvawe bolni od ~l. 207 KZ. Vo vakvi slu~ai
mora da postoi tokmu takov vid na umisla (eventualna). Dokolku toa ne
e slu~aj takvite krivi~ni dela ne postojat, tuku eventualno nekoe
drugo krivi~no delo, se rabira dokolku se ispolneti drugite okolnosti
pod koi e izvr{eno.
v) Posebni oblici na umisla
Pokraj direktnata i eventualnata umisla vo naukata na krivi-
~noto pravo se zboruva i nekoi drugi oblici na umisla. Tie nemaat
nikakvo dejstvo vrz oblikuvaweto na vinata spored na{iot krivi~en
zakonik, no sepak se izu~uvaat ottamu {to nivnoto poznavawe mo`e
korisno da poslu`i za podobro razbirawe na nekoi krivi~ni dela i
dejstvoto na nekoi okolnosti kaj odmeruvaweto na kaznata. Me|u niv se
pomesteni:
1 0 Dolus antecedens i dolus subsenquens (consequens). Dolus antecedens
(prethodna umisla) e umislata koja mu prethodi na prezemaweto
na dejstvieto na izvr{uvaweto. Ottamu {to sekoja umisla treba da postoi
za vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, formiraweto na
ovoj oblik na umisla nema nikakvo zna~ewe, na primer, nema da odgovara
za ubistvo nekoj koj odlu~il da ubie drugo lice, a podocna istoto
lice sosema slu~ajno go pregazil vo soobra}ajna nesre}a. Dolus subsequens
(dopolnitelna, naknadna umisla) e umisla koja se javuva po izvr-
{enoto delo, na primer, nekoj od nebre`nost pri lov te{ko telesno go
povredi svojot politi~ki protivnik, a potoa ja saka negovaat smrt. I
ovoj oblik na umisla nema nikakvo pravno zna~ewe ottamu {to dopolnitelnata
umisla ne mo`e edno nebre`no delo dopolnitelno da go pretvori
vo umisleno. Me|utoa, ottamu {to go ozna~uva dr`eweto na storitelot
po izvr{enoto delo, taa mo`e da bide zemena predvid kako
okolnost kaj odmeruvaweto na kaznata.
2 0 Dolus repentinus (impetus) i dolus praemeditatus. Dolus repentinus
(nenadejna, migovna umisla) e umisla koja nastanuva bez prethodno razmisluvawe
za dejstvieto na izvr{uvaweto i drugite stvarni okolnosti
na deloto. Postoeweto na ovoj oblik na umisla na{iot krivi~en
zakonik go zema kako privilegira~ka okolnost samo kaj ubistvo na mig
od ~l. 125 KZ i telesnata povreda na mig od ~l. 131 st. 5 KZ. Ovoj oblik
na umisla vo odredeni slu~ai se zema predvid kako osnova za izrekuvawe
sudska opomena (na primer kaj delata od ~l. 172 - 175 i 177 KZ), kaj
pre~ekoruvaweto na nu`nata odbrana kako osnova za osloboduvawe od
257

kazna (~l. 9 st. 3 KZ), kako i kaj ~l. 130 st. 2, 382 i 383. Vo site ostanati
slu~ai toj mo`e da bide od zna~ewe samo kaj odmeruvaweto na kaznata.
Dolus praemeditatus (predumisla) postoi koga odlukata za izvr{uvawe
na deloto e donesena po dolgo podrobno razmisluvawe. Na{iot krivi-
~en zakonik ne predviduva nitu eden slu~aj kade {to predumislata
mo`e da se zeme kako poo{truva~ka (kvalifikatorna) okolnost (kako
{to toa e slu~aj vo nekoi drugi zemji, na primer Francija za krivi~noto
delo ubistvo), tuku samo mo`nost da bide ceneta pri odmeruvaweto
na kaznata kako eventualna ote`nuva~ka okolnost.
3 0 Dolus determinatus i dolus indeterminatus. Dolus determinatus
(odredena umisla) e umisla koja postoi koga storitelot ja ostvaril posledica
kako {to ja imal predvideno. Ovoj oblik kaj nas vo celost soodvetstvuva
so direktnata umisla. Dolus indeterminatus (neodredena
umisla) postoi koga storitelot ja predvidel posledicata samo vo
op{ti crti (na primer, storitelot znae deka }e predizvika telesna
povreda no ne znae dali toa }e bide lesna ili te{ka telesna povreda;
storitelot znae deka so podmetnuvaweto ekploziv vo nekoj restoran
nekoi lica }e gi ubie, a drugite samo }e povredi, no ne go znae i toa
koi lica }e gi li{i od `ivot a koi }e gi povredi, ili slu~aj koga nekoj
krade pari~nik bez da znae kolku pari ima vo nego).
Dolus alternativus i dolus eventualis kako dva vida na dolus indeterminatus.
Dolus alternativus postoi koga storitelot predvidel nekolku
posledici so toa {to samo edan od niv mo`e da se ostvari (pove}e posledici
koi me|usebno se isklu~uvaat: na primer, nekoj so eden istrel
puka kon dve lica svesen deka samo edno od niv mo`e da ubie ili povredi).
Dolus eventualis postoi koga storitelot predvidel pove}e posledici
no taka {to samo edna od niv mo`e da se ostvari kako sigurna,
a ostanatite kako mo`ni. Dolus eventualis vo ovaa smisla treba da se razlikuva
od eventualnata umisla vo smisla na na{iot krivi~en zakonik.
Ovde stanuva zbor za takva umisla {to sekoga{ pretpostavuva postoewe
na pove}e posledici i toa edna kako sigurna, a drugite kako
pomalku sigurni. Eventualnata umisla pak vo smisla na KZ postoi i
toga{ ako se predviduva samo edna posledica kako mo`na pod uslov da
postoi vtoriot element na ovaa umisla, a toa e soglasnost so posledicata.
Tipi~en primer za dolus eventualis e koga nekoe lice nanesuva telesna
povreda so oru`je za koe ne e napolno siguren dali so nego mo`e
da se nanese samo telesna povreda ili mo`ebi mo`e da se predizvika i
smrt. 314 Vo navedeniot primer, spored na{eto zakonodavstvo liceto bi
mo`elo da odgovara za ubistvo storeno so eventualna umisla ili za telesna
povreda so smrtna posledica, vo zavisnost od toa dali vo pogled
na pote{kata posledica postoi eventualna umisla ili nebre`nost.
Dolus eventualis e poim od srednovekovnoto krivi~no pravo so koj
vsu{nost se nastojuva{e da se iznajde re{enie za odgovornosta za po-
314
Tahovi}, J. op. cit. str. 177.
258

te{ka posledica. Toa vo su{tina e primena na teorijata versari in re
illicita (dvi`ewe vo nedozvoleno) 315 spored koja na storitelot sekoga{
mu se presmetuvaat site posledici koi proizleguvaat od toa delo
(objektivna odgovornost vo pogled na pote{kite posledici).
4 0 Dolus generalis i dolus specialis. Dolus generalis (op{ta umisla)
postoi koga storitelot pogre{no veruva deka so svoeto dejstvie ja predizvikal
sakanata posledicata i zatoa prezema drugo dejstvie sprema
istiot objekt me|utoa, so druga cel (na primer, za da gi otstrani tragite
na deloto), pa duri so ova vtoro dejstvie ja ostvaril sakanata posledica.
Na primer, nekoj so tap predmet udira drugo lice i vo uveruvawe
deka go li{il od `ivot, a za da prika`e deka se raboti za samoubistvo,
go frla liceto vo reka, kade toa navistina go gubi `ivotot
poradi davewe. Spored sfa}aweto koe go priznava postoeweto na dolus
generalis, i koe treba da se prifati kako ispravno, liceto }e odgovara
za umisleno ubistvo, za{to za postoeweto na umislata ne e od zna~ewe
toa {to posledicata ne e predizvikana na na~inot za koj kaj storitelot
postoel dolus specialis (se raboti za nebitno otstapuvawe na vistinskiot
od zamisleniot kauzalen tek). 316 Dolus specialis (posebna umisla)
postoi toga{ koga storitelot vo soglasnost so svojata pretstava
ja predizvikal posledicata so prvoto dejstvie.
2.2. Nebre`nost (culpa)
1. Poim. Spored ~l. 14 KZ, krivi~no delo e storeno od nebre-
`nost koga storitelot bil svesen deka poradi negovoto storuvawe ili
nestoruvawe mo`e da nastapi {tetna posledica, no lekomisleno smetal
deka }e mo`e da ja spre~i ili deka taa nema da nastapi (svesna nebre`nost)
ili koga ne bil svesen za mo`nosta od nastapuvawe na {tetna
posledica, iako spored okolnostite i spored svoite li~ni svojstva
bil dol`en i mo`el da bide svesen za taa mo`nost (nesvesna nebre`nost).
Nebre`nosta e ostvaruvawe na zakonskoto bitie na krivi~noto
delo ~ija posledica bila predvidena ili predvidliva so povreda na nu-
`noto vnimanie od lice koe spored okolnostite i spored svoite li~ni
svojstva bilo vo sostojba da gi uva`i barawata na nu`noto vnimanie.
Taa pretstavuva nevolevo dejstvie, nevolevo ostvaruvawe na krivi~no-
315
Pravilo spored koe kaj doloznoto protivpravno povedenie odgovornosta
se pro{iruva i na site natamo{ni posledici koi proizleguvaat od
toa. Praviloto vo celost se izrazuvalo: Versanti in re illicita imputantur omnia
quae sequuntur ex delicto, ili qui in re illicita versatur, tenetur etiam pro casu (na
lice koe se vpu{ta vo protivpravno povedenie }e mu se presmeta seto ona {to
proizleglo od prestapot). Vidi: Zlatari}-Dama{ka, op. cit. str. 356 i Zlatari}, B.
Krivi~ni zakonik u prakti~noj primeni, str. 47.
316
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 178.
259

to delo (volevata komponenta vo pogled na posledicata e izrazen vo
negativna forma: taa ne postoi, nema nitu sakawe ni soglasuvawe so
posledicata), dodeka intelektualnata komponenta e so razli~en kvalitet
vo zavisnost od oblikot na nebre`nosta.
2. Pravana priroda na nebre`nosta. Vo teorijata sî u{te postoi
spor vo odnos na sodr`inata (su{tinata, pravnata priroda) na nebre`nosta.
Vo vrska so ova pra{awe postojat brojni teorii koi so
ogled na pojdovnite kriteriumi te{ko mo`at dosledno se sistematiziraat.
Ottamu i nie samo vo najop{ti crti }e navedeme nekoi od niv.
Spored nekoi avtori nebre`nosta pretstavuva nedostig na svest
(pretstava) za pri~inskata vrska me|u dejstvieto i posledicata,
iako storitelot mo`el da ima takva svest. Ottamu, osnovata za
krivi~na odgovornost za nebre`no delo se bara vo gre{ka na razumot,
odnosno vo nepredviduvaweto na posledicata, vo neuvi|ajnosta, nesovesnosta.
Spored drugi, nebre`nosta se sostoi vo toa {to ne se upotrebila
svojata mo} za rasuduvawe za mo`nite {tetni posledici od prezemenoto
dejstvie. Kako posledica na toa se javuva nepretpazlivost i
nevnimanie. Ottamu, nebre`nosta e prekorlivo povedenie, za{to se
smeta kako gre{ka na voljata i toa kako negativen oblik na voljata,
kako inercija na voljata, koja se sostoi vo zapostavuvawe na pretpazlivosta.
Spored List, su{tinata na nebre`nosta e vo nepredviduvaweto
na predvidliva posledica. Spored drugi avtori, su{tinata na
nebre`nosta se gleda vo opasnosta koja za op{tesvoto ja pretstavuva
nevnimatelnoto povedenie. Za nekoi avtori pak, nejzinata su{tina e
vo povreda na dol`nosta za vnimanie.
Najblisku do realnosta e sepak stojali{teto spored koe kaj nebre`nosta
vsu{nost se raboti za povedenie koe e rezultat na: 1 0 nepretpazlivost,
imprudentia (nesmasnost, nedovolno rasuduvawe so redovno
vklu~uvawe vo sebe na nedovolno obziri za potrebite na drugite), 2 0
nebre`nost, negligentia, (nedostig ili nedovolno vnimanie ili gri`livost),
3 0 nespretnost, imperitia, (poim koj pove}e se odnesuva na
profesionalna nebre`nost i zna~i nedostig na volja da se deluva povnimatelno
vo soglasnost so svoite profesionalni znaewa), 317 kako i
317
Profesionalnata nebre`nost e nesvesna nebre`nost koja se manifestira
od strana na lica koi spored svojata profesija ili zanimawe se dol-
`ni da bidat povnimatelni od drugite lica pri vr{eweto na svojata profesija
ili zanimawe (na primer, profesionalni voza~i, lekari, apotekari i sl).
Niv im se prefrla deka pri prezemaweto na dejstvieto ne go projavile onoj
stepen na vnimanie vo pogled na predviduvaweto na posledicata koj se bara
pri vr{eweto na odredna profesija, zanimawe ili dejnost. Tavata nebre`nost
koja obi~no vo nekoi stranski zakonodavstva (Bugarija i Japonija,
na primer) se smeta za pote`ok oblik na vina i postrogo se kaznuva, ne e predviden
vo na{iot krivi~en zakonik. Toa sepak, ne zna~i deka ne mo`e da se
zeme kako ote`nuva~ka okolnost pri odmeruvaweto na kaznata.
260

4 0 zapostavuvawe na zakonot, na op{testvenite barawa, pravila, naredbi
i disciplina. Seto toa izrazuva odreden stav na storitelot koj e
protiven na dol`nostite i ottamu zaslu`uva prekor. Storitelot bil
dol`en da bide pretpazliv i vnimatelen, me|utoa postapil nebre`no i
lekomisleno. Vo ova le`i opravduvaweto za kaznuvawe za nebre`nost.
318
Nasproti vakviot stav vo naukata na krivi~noto pravo postoele
i sî u{te postojat mislewa deka kaj nebre`nosta nema mesto za kaznuvawe,
ottamu {to kaj storitelot nepostoi nitu pretstava, ni odobruvawe
na ostvarenata {tetna posledica. Sovremeniot tehni~ko tehnolo{ki
razvoj, me|utoa, celosno gi demantiraat vakvite razmisluvawa
i upatuva na sosema sprotiven zaklu~ok. Denes koga stanuva zbor
za izvonrednen napredok vo site oblasti na ~ovekoviot `ivot vo koj,
bez soodvetno aktivirawe na ~ovekovite vnatre{ni sili koi zna~at
povnimatelen odnos i pretpazlivost, ~esto ne mo`at uspe{no da se
sledat sovremenite barawa, a kamoli da se sovladaat i na toj na~in da
se izbegnuvat raznovidnite i osobeno te{ki posledici. Vo uslovi na
takov sestran razvoj, svedoci sme na redovni pojavi koi nedozvoluvaat
da se otstapi od kaznuvaweto za nebre`nite krivi~ni dela. Stanuva
zbor za sekojdnevni situacii kako, na primer, urivaweto na stambeni
objekti ili na tribini na sportski stadioni, po`ari nastanati vo
u~ili{ta, stokovni ku}i ili {umski po`ari predizvikani od nebre-
`no isfrleni a neizgasnati dogor~iwa (pikavci) od cigari, truewa so
rasipana "brza hrana," te{ki soobra}ajni, `elezni~ki i avionski nesre}i,
raznovidni havarii poradi neispravno odr`uvawe na industriski
i nuklearni pogoni i sl.
3. Odgovornost za nebre`nost. Za nebre`ni krivi~ni dela se
odgovara isklu~itelno i toa samo toga{ koga zakonot toa posebno go
odreduva (~l. 11 st. 2 KZ). 319 Nebre`nosta e polesen oblik na vina od
umislata. Ottamu, za nebre`no izvr{uvawe na krivi~no delo vo krivi~niot
zakonik sekoga{ e propi{ana poblaga kazna odo{to za istoto
delo storeno so umisla.
Za nebre`nost se odgovara bez ogled dali deloto e storeno so
svesna ili nesvesna nebre`nost, iako vo na~elo se smeta deka svesnata
nebre`nost e pote`ok oblik od nesvesnata nebre`nost. Toa sepak, ne
zna~i deka svesnata nebre`nost sekoga{ e pote`ok oblik od nesvesnata
nebre`nost. Ottuka i razlikuvaweto me|u ovie dva oblici na nebre`nost
mo`e da bide od zna~ewe samo kaj odmeruvaweto na kaznata.
4. Slu~aj (casus). Koga nekoe lice so storuvawe ili nestoruvawe
predizvika {tetna posledica, no pritoa kaj nego ne postoela umisla
nitu nebre`nost, postoi nebre`en slu~aj (casus fortuitus). Kaj slu~ajot
318
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 179.
319
Taka na primer: ~l. 126, 128 st. 4, 131 st. 4, 205 st. 4, 207 st. 3, 211 st.
2, 212 st. 2, 213 st. 2 KZ itn.
261

ne postoi subjektivna vrska (vinost) me|u dejstvieto na izvr{uvaweto
i posledicata, tuku samo objektivna vrska - predizvikanata posledica.
Ottuka, poradi nepostoeweto na subjektivniot element (vina) ovde ne
postoi krivi~no delo, pa spored toa ni krivi~na odgovornost za
storenoto.
Kaj slu~ajot (casus ili slu~aj vo krivi~nopravna smisla), va`no
e da se naglasi, se raboti za postoewe na dejstvie, posledica i kauzalen
odnos me|u dejstvieto i posledicata, {to zna~i deka ovde ne se raboti
za nekoj priroden nastan bez u~estvo na ~ovekovo dejstvie kako {to se
na primer dejstvoto na grom, zemjotres i sl.
Za slu~ajot e zna~ajno i toa deka se razlikuva od neotstranlivata
zabluda i od tn. vis maior. Kaj neotstranlivata zabluda storitelot
go naso~uva svoeto dejstvie kon edna posledica {to mu odgovara na bitieto
na krivi~noto delo, so toa {to kaj nego ne postoi svest za prirodata
na toa dejstvie. Kaj casus fortuitus, kaj storitelot u{te pri prezemaweto
na dejstvieto na izvr{uvaweto ne postoi vina ne samo vo
odnos na posledicata, tuku i vo odnos na dejstvieto. Taka, na primer,
koga nekoj ne znaej}i deka pu{kata e polna, go povle~e orozot i telesno
povredi ili ubie drugo lice, postoi zabluda. Dokolku pak nekoj dodeka
ja ~isti pu{kata od nevnimanie go povle~e orozot i telesno
povredi ili ubie nekoe lice postoi slu~aj. Kaj vi{ata sila pak, storitelot
prezema dejstvie pod dejstvo na nekoe nadvore{no vlijanie, a kaj
casus fortuitus ne se raboti za takvo dejstvo.
262
a) Svesna nebre`nost (Luxuria)
1. Svesnata nebre`nost (nebre`nost so predviduvawe, samouverenost)
se smeta za isklu~itelen oblik na nebre`nost i vo praktikata
retko se pojavuva (obi~no samo vo situacii na nejzinoto razlikuvawe
od eventualnata umisla). Spored zakonskata definicija svesna nebre-
`nost postoi koga storitelot bil svesen deka poradi negovoto storuvawe
ili nestoruvawe mo`e da nastapi {tetna posledica, no lekomisleno
smetal deka }e mo`e da ja spre~i ili deka taa nema da nastapi.
Klasi~ni primeri za svesna nebre`nost: koga nekoj pali ogan smetaj}i
deka lesno }e go izgasne i }e spre~i po`ar ili koga eden lekar vr{i
opreacija ne primenuvaj}i gi site propi{ani merki za dezinfekcija
smetaj}i deka i bez toa sî dobro }e zavr{i, no doa|a do infekcija i
smrt na bolniot.
Svesnata nebre`nost se karakterizira so toa {to kaj storitelot
postoi svest za dejstvieto, vku~itelno i svest za mo`nosta deka }e
bide predizvikana zabraneta posledica, me|utoa kaj nego ne postoi volja
vo pogled na nastapuvaweto na posledicata: ne ja saka nitu se soglasuva
so nastapuvaweto na posledicata. Ottamu, svesnata nebre`nost
sodr`i dva elementi: 1 0 svest za mo`nosta od nastapuvawe na {tetna
posledica i, 2 0 pretstava na storitelot deka do posledicata sepak

nema da dojde.
1 0 Svesta za mo`nosta od nastapuvawe na posledicata treba da
gi sodr`i site elementi koi se potrebni za umislata. Spored ovoj
element ne postoi razlika me|u svesnata nebre`nost i eventualnata
umisla za koja, isto taka, se bara svest za mo`nosta od nastapuvawe na
{tetnata posledica.
2 0 Pretstavata na storitelot deka do posledicata sepak nema da
dojde se dol`i na dve predviduvawa (veruvawa) na storitelot: a) deka
spored logikata na odnosot na dejstvieto i posledicata i vrz osnova na
site ostanati okolnosti e izvesno deka posledicata nema da nastapi,
tuku postoi samo verojatnost deka taa }e nastapi i, b) deka samiot
storitel so potpirawe vrz sopstvenite sili, }e mo`e da go spre~i
nastapuvaweto na posledicata. Pritoa, i dvete predviduvawa na storitelot
treba da se zasnovani vrz izvesni realni, postoe~ki i na storitelot
poznati okolnosti, a vrz slu~ajni nastani i veruvaweto deka
nekoj nenadeen nastan }e go izmeni tekot na rabotite, a toa }e dovede
do izostanuvawe na posledicata.
Kon sevo ova storitelot postapuva lekomisleno {to zna~i deka
storitelot so nedovolno vnimanie i pretpazlivost gi procenil site
okolnosti pod koi go prezel dejstvieto: stanuva zbor za nevnimanie,
nepretpazlivost, odnosno za gre{ki na storitelot koj mo`el da gi
izbegne so pogolema pretpazlivost i gri`livost. Poinaku ka`ano,
otsustvoto na mo`noto i dol`noto vnimanie e predopredelena od lekomislenosta
na storitelot deka do posledicata nema da dojde ili
deka }e mo`e da ja spre~i. Pogre{nata pretstava e rezultat na samouverenosta
na storitelot predizvikana od subjektivni i objektivni
okolnosti. Storitelot ednostavno gi precenil sopstvenite mo`nosti
za spre~uvawe na predvidenata posledica ili ja potcenil verojatnosta
od nejzninoto nastapuvawe.
2. Razgrani~uvawe na svesnata nebre`nost od eventualnata
umisla. Vo praktikata e problemati~no utvrduvaweto koga }e se smeta
deka storitelot na krivi~noto delo se soglasil so nastapuvaweto na
posledicata (koga ja prifa}a, smeta na nea, koga se pomiruva so nastanuvaweto
na mo`nata posledica) a koga se smeta deka posledicata nema
da nastapi ili deka }e mo`e da ja otstrani (koga se nadeva vo izostanuvawe
na mo`nata posledica). Pra{aweto e od zna~ewe ottamu {to od
negovoto re{avawe zavisi dali vo konkretniot slu~aj }e se raboti za
svesna nebre`nost ili za eventualna umisla so ogled na toa deka me|u
ovie oblici na vina postoi razlika edinstveno vo pogled na ovaa voluntaristi~ka
komponenta. Intelektualniot element, kako {to vidovme,
kaj niv e ednakov: svest za mo`nosta od nastapuvawe na predvidena
posledica.
Vo literaturata se veli deka za re{avawe na problemot e mo-
{ne korisno praviloto {to go vospostavi Rajnhart Frank, poznato
kako Frankova formula, koja se sostoi vo odgovorot na pra{aweto:
263

kako }e se odnesuval storitelot ako bil siguren deka posledicata }e
se ostvari. Pritoa, treba da se zemat predvid site okolnosti na
izvr{uvaweto na krivi~noto delo i da se sogleda dali storitelot bi
se vozdr`al od dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo ako nastapuvaweto
na posledicata go predvidel kako sigurno. Dokolku se zaklu~i
deka storitelot bi go prezel (ne bi se vozdr`al od) dejstvieto,
toga{ se smeta deka toj se soglasil so posledicata. Vo toj slu~aj }e postoi
eventualna umisla. Dokolku, pak, se utvrdi deka storitelot ne bi
go prezel dejstvieto na izvr{uvaweto ako ja predvidel posledicata
kako sigurna, toga{ se smeta deka ne se soglasuva so nastapuvaweto na
posledicata. Vo toj slu~aj postoi svesna nebre`nost.
Mnogu avtori ja prifa}aat ovaa formula kako prakti~no re{enie
na problemot, no pritoa, kako {to pravilno zabele`uvaat Srzenti},
Stai} i Lazarevi}, zaboravaat na nejziniot golem nedostatok, a
toa e deka ova razlikuvawe se izveduva od edna hipotetska okolnost
koja re~isi voop{to ne mo`e da se utvrdi (doka`e). 320
b) Nesvesna nebre`nost (Negligentia)
1. Nesvesnata nebre`nost (nebre`nost bez predviduvawe) e redoven
i klasi~en oblik na nebre`nost koj naj~esto se javuva vo praktikata.
Spored zakonskata definicija nesvesna nebre`nost postoi
koga storitelot ne bil svesen za mo`nosta od nastapuvawe na {tetna
posledica, iako spored okolnostite i spored svoite li~ni svojstva bil
dol`en i mo`el da bide svesen za taa mo`nost. Na primer, nekoj povreduva
~ovek {to voop{to ne go poznava frlaj}i te`ok predmet preku
prozorecot, nekoj pri lov ubiva ~ovek {to le`el zad nekoja grmu-
{ka, nekoj od svojata privatna apteka mu dade na bolniot otrov namesto
lek).
Nesvesnata nebre`nost se razlikuva od svesnata nebre`nost vo
prv red ottamu {to kaj nea nedostasuva svest deka so svoeto dejstvie
storitelot mo`e da se predizvika nastapuvawe na {tetna posledica.
Osven toa, postoi razlika i vo voluntaristi~kata konponenta: kaj nesvesnata
nebre`nost storitelot sprema okolnostite i svoite li~ni
svojstva bil dol`en i mo`el da bide svesen za posledicata, za razlika
od svesnata nebre`nost kade storitelot lekomisleno dr`el deka posledicata
mo`e da ja spre~i ili deka taa nema da nastapi. Ottamu, kaj
nesvesnata nebre`nost postojat slednive elementi: 1 0 nepostoewe
svest za mo`nosta od nastapuvawe na posledicata i, 2 0 dol`nost i mo-
`nost da se ima takva svest.
1 0 Nepostoeweto svest za mo`nosta od nastapuvawe na {tetna
posledicata, pretstavuva negativno odredena svest. Toa zna~i deka kaj
storitelot ne postoi svest za krivi~noto delo kako celina, pa spored
320
Srzenti, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 243.
264

toa nitu svest za oddelnite obele`ja od zakonskoto bitie na krivi-
~noto delo. Ednostavno ovde ne mo`e da se zboruva za pretstava, za
stav na storitelot sprema posledicata (soglasuvawe ili nesoglasuvawe
so posledicata). Ottamu, vinata kaj nesvesnata nebre`nost se
zasnova vrz eden drug element - na dol`nosta i mo`nosta na storitelot
da bide svesen za nastapuvaweto na posledicata, na nepo~ituvaweto
(povredata) na dol`noto i mo`noto vnimanie.
2 0 Dol`nost i mo`nost da se ima takva svest proizleguva od
okolnostite koi go sledele izvr{enoto delo i li~nite svojstva na storitelot:
toj ne go predvidel nastapuvaweto na posledicata, me|utoa
spored okolnostite i svoite li~ni svojstva bil dol`en i mo`el da ja
predvidi taa mo`nost.
Vo teorijata dominira stavot deka za procenuvawe na mo`nosta
od nastapuvawe na posledicata treba da se pojde od individualnite
sposobnosti na samiot storitel i kako merilo da se zeme kako se odnesuval
odreden ~ovek vo konkretnata situacija, a ne nekakov idealen
(~ovek so natprose~ni sposobnosti) ili prose~en ~ovek. Ovde se bara
dali konkretniot storitel, vo konkretnata situacija mo`el da go
ispolni baranoto vnimanie so koe }e go izbegnel nastapuvaweto na posledicata.
Ova subjektivno merilo e vo soglasnost so rimskata maksima
ultra posse nemo tenetur (nikoj ne e dol`en da stori, dade pove}e odo-
{to mo`e: nikoj ne e odgovoren preku svoite mo`nosti). Toa prakti-
~no zna~i deka kaj nesvesnata nebre`nost treba da se ispitaat slednite
okolnosti: a) onie koi se odnesuvaat na storitelot i b) onie koi se
odnesuvaat na okolnostite na slu~ajot.
a) Za storitelot za kogo vo prv red se bara voop{to da ne bil
svesen za nastapuvaweto na posledicata, treba da se utvrdi dali toj vo
dadenata situacija se odnesuval onaka kako {to se o~ekuva od nego so
ogled na negovite sposobnosti i na negovata sostojba. Pritoa, zavisno
od situacijata mo`at da bidat od vlijanie: (1) negovite telesni osobini
(na primer, vozrast, invalidnost, kusogledost, o{teten sluh, daltonizam,
zamor), (2) negovite psihi~ki sposobnoti vo momentot na izvr-
{uvawe na deloto (na primer, intelektualni sposobnosti, du{evna razvienost,
psihi~ka zamorenost, vozbudenost, afektivnost, ispla{enost),
a vo odelni slu~i i, (3 negoviot profesionalen status odnosno
zanimawe (na primer, posebna stru~nost, znaewa, ve{tini za rakuvawe
so oru`je, opredeleni alati, tehni~ki sredstva i sl. - nakratko, za tn.
profesionalna nebre`nost).
b) Kaj ispituvaweto na okolnostite na slu~ajot, povtorno zavisno
od konkretnata situacija, treba da se zamat predvid razni okolnosti
od objektivna priroda pod koi se slu~ilo izvr{uvaweto na deloto
(na primer, mestoto na izvr{uvawe na dejstvieto, slo`enosta na
situacijata, vremenskite priliki kako {to se magla, no} i sl.).
Dokolku na ovoj na~in se utvrdi deka deloto ne e ostvareno so
povreda na dol`noto vnimanie, storitelot nema da bide odovoren za
265

nesvesna nebre`nost (na primer, vremenskite prili}i, sredstva so koi
raspolaga storitelot, karakterot na situacijata i so nea povrzanata
mo`nost od donesuvawe promislena ili brza odluka).
3. SVEST ZA PROTIVPRAVNOSTA
1. Za postoeweto na vinata i krivi~nata odgovornost ne e dovolno
storitelot da bil presmetliv i vinoven (da postapuval so umisla
ili od nebre`nost), tuku e potrebno kaj nego da postoela i svest za
protivpravnosta. Svesta za protivpravnosta pretstavuva tretiot element
na krivi~nata odgovornost koj se definira kako znaewe na storitelot
deka so svoeto povedenie doa|a vo sudir so pravoto ili deka
pravi ne{to {to ne e dozvoleno. 321 Od storitelot imeno se bara da bil
svesen ili bil dol`en i mo`el da bide svesen deka negovoto delo e
zabraneto (~l. 11 st. 1 KZ). Vakviot stav ima svoe teoretsko
opravduvawe vo prifa}aweto na normativnata koncepcija na vinata
kako sovremena koncepcija vo ovaa oblast.
Svesta za protivpravnosta na deloto e svest za negovata pravna
nedopu{tenost, zabranetost i spored toa se razlikuva od intelektualnata
komponenta na umislata koja se sostoi vo svest za obele`jata na
krivi~noto delo. Koga e storeno nekoe krivi~no delo, najprvin se pristapuva
kon utvrduvawe dali storitelot postapil so umisla, a duri potoa
dali kaj nego postoela i svest za protivpravosta na deloto. Taka na
primer kaj krivi~noto delo polov napad vrz dete od ~l. 188 st. 1 KZ,
postoi umisla koga storitelot bil svesen deka liceto so koe vr{i polov
odnos ili drugo polovo dejstvo e dete (lice koe ne navr{ilo 14 godini),
no so toa sî u{te ne e opredelena i svesta za protivpravnosta.
Svest za protivpravnosta kaj navedenoto delo }e postoi ako storitelot
znel deka poloviot odnos ili drugo polovo dejstvie so dete e pravno
zabraneto ili toa barem mo`el i bil dol`en da go znae. Dokolku
storitelot ne bil svesen za protivpravnosta na deloto bil vo zabluda
za zabranetosta na deloto, koja pak, od svoja strana pod opredeleni
uslovi, mo`e da ja isklu~i ili barem da ja ubla`i vinata.
2. Afirmacijata na svesta za protivpravnosta kako obele`je na
vinata e vrzana za normativnite teorii na vinata. Taa dodu{a mo`e da
bide i psiholo{ka okolnost: toa e slu~aj koga storitelot znae deka
negovoto delo e protivpravno (aktuelna svest za protivpravnosta).
Sepak zna~eweto na svesta za protivpravnosta ni toga{ ne se iscrpuva
vo nejziniot fakticitet, tuku se sostoi vo va`nosta koja taa ja ima za
opravduvawe na prekorot: taa poka`uva deka storitelot se odlu~il za
nepravoto, iako mo`el da se odlu~i za pravoto, pa na toj na~in uka`uva
i na negovoto otvoreno neprijatelstvo sprema pravniot poredok.
Me|utoa, spored normativnite teorii na vinata dovolna e i potenci-
321
Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 288.
266

jalna svest za protivpravnosta, t.e. svest koja ne postoela vo vreme na
izvr{uvaweto na deloto, me|utoa storitelot mo`el ili bil dol`en da
ja ima. Vo toj slu~aj svesta za protivpravnosta ve}e voop{to ne e
psiholo{ka okolnost, tuku izvesno normativno obele`je. Zna~i, svesta
za protivpravosta vo sekoj slu~aj e normativna (vrednosna) kategorija,
za{to sekoga{ ja pretpostavuva normata koja na storitelot mu
nalaga kakov stav treba da zaeme sprema pravniot poredok. 322
3. Sodr`ina na svesta za protivpravnosta. Pod sodr`ina na
svesta za protivpravnosta se podrazbiraat okolnostite za koi storitelot
mora da znae za da bide svesen za protivpravnosta.
Vo teorijata najprvin postoi ednodu{nost vo pogled na ona {to
storitelot ne mora da go znae, a sepak da mo`e da se tvrdi deka nekoj
bil svesen za protivpravnosta na svoeto povedenie. Ottamu, se veli
deka za postroeweto svest za protivpravnosta ne se dovolni samo: 1 0
svesta (znaeweto) za nemoralnosta na svoeto povedenie, 2 0 svest kako
poznavawe na tekstot na samiot zakon so koj se zabranuva opredeleno
povedenie, nitu 3 0 svesta deka edno delo e kaznivo.
1 0 Za svesta za potivpravnosta ne e dovolno samo postoeweto na
svest za povredata na moralnata norma, ottamu {to vo krivi~noto pravo
ne sekoga{ krivi~nopravnata ocenka se poklopuva so moralnata
ocenka za deloto.
2 0 Za svesta za potivpravnosta, vsu{nost, voop{to ne se bara
storitelot da e svesen deka so svoeto povedenie naru{uva opedelen
praven propis, da znae deka raboti ne{to {to so zakonot e proglaseno
za zabraneto. Imeno, sekoj ~ovek i bez poznavawe na zakonot i propisite
mo`e da go oceni socijalnoto zna~ewe na deloto, a toj {to e svesen
za socijalnoto zna~ewe na deloto, po pravilo, e svesen i za toa {to
pretstavuva su{tina na eventualnata pravna zabrana. Ottamu, ne se
ispravni tvrdewata spored koi kaj svesta za protivpravnosta storitelot
mora da znae deka ona {to go pravi e pravno zabraneto. 323
3 0 Za svesta za potivpravnosta ne e potrebna nitu svest za kaznivosta.
Svesta za protivpravnosta ne ja sodr`i vo sebe sekoga{ i
svesta za kaznivosta so ogled deka e mo`no storitelot da e svesen za
protivpravnosta na svoeto povedenie, no ne i za negovata kaznivost.
Taka, na primer, toj ne e svesen za kaznivosta koga naru{uva nekoja norma
od oblasta na gra|anskoto pravo, a sepak e svesen za protivparvnosta
na svoeto povedenie.
Ona {to se bara za svesta za protivpravnosta, i {to se dovolno
za da se utvrdi nejzinoto postoewe, kako {to pravilno istaknuva Ba-
~i}, e svesta za socijalnoto zna~ewe na deloto vo taa smisla {to storitelot
treba da e svesen za op{testveno opasnoto zna~ewe na svoeto
delo, deka raboti ne{to {to op{testvoto go ocenuva kako {tetno, ne-
322
Ibid, str. 289.
323
Ibid, str. 291.
267

dopu{teno. Storitelot treba da e svesen deka so svoeto dejstvie im se
sprotivstavuva na barawata na op{testvoto, na negovite normi koi se
neophodni za socijalniot `ivot. Zna~i, ne svest za protivpravnosta vo
formalna smisla, ne svest za toa deka se raboti protiv odreden zakonski
propis, ne svest za juridi~koto zna~ewe na povedenieto, ne svest
deka negovoto povedenie mu protivre~i na barawata na pravniot poredok
i deka zatoa e pravno zabraneto. Toa bi bilo odvi{no i nepotrebno,
a redovno i nevozmo`no 324
Svesta za protivpravnosta e potrebna kaj onie inkriminacii
kaj koi svesta na storitelot za deloto, za ona {to toj navistina go pravi
ne doveduva do svest za negativno socijalno zna~ewe na toa delo.
Ako storitelot na takvoto delo bil svesen za samoto delo kako nastan
vo nadvore{niot svet, a ne bil svesen za protivpravnosta na deloto,
nema da bide krivi~no odgovoren, ako se utvrdi deka toa neznaewe ne e
prekorlivo. Tuka se raboti za onie krivi~ni dela {to nemaat pogolema
tradicija kako vidovi na nedopu{teno povedenie, za krivi~ni
dela koi se zasnovaat na normi koi sî u{te ne stanale sostaven del na
svesta na sekoj ~len na op{testvoto. Kaj tie dela tokmu poznavaweto
na samiot zakon i pravoto se pretpostavka storitelot da mo`e da
oceni dali ne{to e nedopu{teno. 325
IV. ZABLUDA
Pokraj objektivnite osnovi koi go isklu~uvaat krivi~noto
delo (osnovi {to go isklu~uvaat dejstvieto i osnovi za isklu~uvawe na
protivpravnosta) postojat i subjektivni osnovi za isklu~uvawe na
krivi~noto delo. Toa se osnovi koi ja isklu~uvaat vinata. Ovde vsu-
{nost stanuva zbor za zabludata so nejzinite oblici i vidovi.
1. POIM I VIDOVI NA ZABLUDA
Poimot zabluda (error) vo su{tina pretstavuva neznaewe za
odredena okolonost so ednovremena pogre{na pretstava za taa okolnost
i postoewe uverenost kaj liceto vo to~nosta na pogre{nata pretstava
(pogre{no znaewe za ne{to ili otsustvo na soodvetno znaewe).
Za krivi~noto pravo e od zna~ewe samo vakviot poim na zabludata.
Pritoa, od zabludata treba da se razlikuva somne`ot (somnevaweto)
koj se sostoi vo toa {to kaj liceto postoi sudir na pretstavi i procenki
{to liceto go spre~uvaat da ima uveruvawe za odredena okolnost.
Se dodeka postoi somne` nepostoi zabluda, za{to kaj zabludata se
bara uverenost vo to~nosta na pretstavata.
Zabludata vo krivi~noto pravo mo`e da se javi vo dva osnovni
324
Ba~i}, F. op. cit. str. 274
325
Ibid, str. 276.
268

oblici: stvarna zabluda i pravna zabluda koi natamu se delat na
oddelni vidovi.
Zabludata po pravilo vlijae na voleviot proces, dokolku ja
odreduva nasokata na voljata so pogre{nata pretstava. Zabludata me|utoa,
isto taka, deluva i na svesta, za{to ja odreduva sodr`inata na
svesta so svojata pogre{na pretstava za posledicata na deloto. 326
2. STVARNA ZABLUDA
Spored ~l. 16 st. 1 KZ, postojat dva vida na stvarna zabluda: 1 0
koga storitelot vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo ne bil
svesen za nekoe negovo obele`je opredeleno so zakon (stvarna zabluda
za bitieto na deloto), i 2 0 koga storitelot vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo pogre{no smetal deka postojat okolnosti spored
koi, dokolku tie navistina postoele, toa delo bi bilo dozvoleno
(stvarna zabluda za okolnostite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta).
Kaj prvata, storitelot e vo zabluda vo pogled na okolnostite {to se
sostaven del na zakonskoto bitie na deloto, a kaj vtorata za
okolnostite {to se materijalen, fakti~ki supstrat na priznaenite
osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta. Na dvete zabludi im e zaedni~ko
toa {to se odnesuvaat na pogre{na pretstava za odredeni okolnosti
{to se sostaven del na konkretnata fakti~ka situacija.
2.1. Zabluda za bitieto na deloto
Zabludata za bitieto na deloto ili poprecizno, zabluda za okolnostite
na bitieto na deloto, pretstavuva defekt na intelektualnata
komponenta na umislata (defekt na svesta, na pretstavata na storitelot
za okolnostite za koi moral da bide svesen za da postoi umisla).
Ottamu, se veli deka stvarnata zabluda e u~ewe za umislata posmatrano
od negativno stojali{te. Taa postoi koga storitelot vo vreme na
izvr{uvaweto na krivi~noto delo ne bil svesen (imal pogre{na pretstava)
za nekoe negovo obele`je opredeleno so zakon, koga vo negovata
pretstava za deloto ima ne{to pogre{no vo odnos na stvarniot tek na
nastanot, a toa neznaewe se odnesuva na nekoja okolnost {to e del od
zakonskoto bitie na nekoe krivi~no delo. Kaj ovaa zabluda, vsu{nost,
storitelot ostvaruva posledica na nekoe krivi~no delo iako nema
pretstava deka toa go pravi, nitu pak saka da ostvari takva posledica.
1. Ovaa zabluda mo`e da se odnesuva na dejstvieto, na posledicata,
kauzalniot odnos, na objektot na dejstvieto, na posebnite obele`ja
i voop{to na sekoja okolnost {to e obele`je od stvarna priroda
na zakonskoto bitie na krivi~noto delo. Toga{ se raboti za zabluda za
bitieto na deloto vo pogled na stvarnite obele`ja vo vistinska smi-
326
Tahovi}, J. op. cit. str. 191.
269

sla.
Primeri za navedenata zabluda:
- Nekoj mu dava na drugo lice otrov pogre{no smetaj}i deka mu
dava lek (zabluda za dejstvieto).
- Nekoj puka vo ~ovek smetaj}i deka e nekakov predmet ili `ivotno,
ili nekoj ne znae deka e polovo zarazen, pa so vr{ewe na polov
odnos zarazi drugo lice (zabluda za objektot na dejstvieto).
Ovde e zna~ajno da se istakne deka relevantna e samo onaa zabluda
koja se odnesuva na okolnostite koi se obele`je na bitieto na
krivi~noto delo. Ottamu, zabludata koja se odnesuva na drugi okolnosti
ne ja isklu~uva umislata, {to zna~i ne e pravno relevantna. Taka,
na primer, irelevantna e zabludata za stvarnite okolnosti koi zakonot
|i predviduva kaj nekoi krivi~ni dela kako uslov od koj zavisi postoeweto
na krivi~noto delo (uslov na inkriminalcija) - bez zna~ewe
e zabludata na u~esnikot vo tepa~ka deka nikoj nema da bide li{en od
`ivot, nitu te{ko telesno povreden. Irelevantna e i zabludata za li-
~nite okolnosti na storitelot na deloto koi se od subjektivna priroda,
na primer, vozrasta, presmetlivosta, vinosta, motivot na storitelot.
So ogled deka za posledicata i za pri~inskata vrska me|u dejstvieto
i posledicata ne se bara svest za podrobnostite na predizvikuvaweto
kaj umislata, ottamu ni zabludata za tie podrobnosti nema
zna~ewe, odnosno ne e pravno relevantna. Na primer, ne e od zna~ewe
toa {to storitelot koga go daval otrovot smetal deka }e predizvika
momentelna smrt na nekoe lice, a smrta nastapila po nekolku dena ili
pak, toa {to storitelot imal pretstava deka liceto {to go turnal od
mostot }e go zagubi `ivotot poradi davewe, a toa umrelo od povredi
poradi udar vo konstrukcijata na mostot.
Kaj krivi~nite dela kade{to nekoi okolnosti go davaat poimot
na polesna ili pote{ka kvalifikacija, zabludata mo`e da se odnesuva
i na tie okolnosti.
Vo soglasnost so izlo`enoto se re{avaat i slu~aite na zabludata
za objektot, zabludata za li~nosta i tn. proma{en udar.
1 0 Zabludata za objektot (error in objecto) postoi koga storitelot
pogre{no smetal deka dejstvieto go vr{i sprema eden, a vsu{nost go
vr{i sprema drug predmet. Na primer, nekoj krade vre}a za koja smeta
deka e polna so bra{no, a taa bila polna so trici; nekoj krade pari~nik
smetaj}i deka vo nego ima devizi, a vo nego ima samo denari ili
nekoe lice vr{i kra`ba smetaj}i deka odzemeniot predmet e na liceto
A, me|utoa predmetot bil vo sopstvenost na liceto B. Vo ovie i sli-
~ni slu~ai zabludata e irelevantna, t.e. krivi~nite dela se storeni so
umisla, za{to za umislata ne e od zna~ewe dali svesta na storitelot se
odnesuva na site podrobnosti za predmetot na krivi~noto delo.
Me|utoa, ako me|u odnosnite objekti na za{tita postoi razlika
vo pogled na odredeni karakteristiki taka {to kako obele`je na za-
270

konskoto bitie na krivi~noto delo se javuva nekoj specijalen objekt,
takvata zabluda ima krivi~nopravno zna~ewe (relevantna zabluda).
Taka, na primer, ako nekoj ukrade predmet od voena ustanova, za koj ne
znael deka e borbeno sredstvo nema da odgovara za kra`ba od ~l. 348
KZ, tuku za obi~na kra`ba od ~l. 235 st. 1 KZ.
2 0 Zabludata za li~nosta (error in persona) kao zabluda za objektot,
se odnesuva na krivi~nite dela kaj koi objekt na dejstvieto e ~ovek.
Kaj ovie krivi~ni dela e va`no objekt na dejstvieto da e ~ovek, a
ne dali storitelot pogre{no smetal deka dejstvieto go vr{i sprema
edno lice, a vsu{nost se raboti za drugo lice. Zabludata e zna~ajna
(relevantna) koga postoi pogre{na pretstava na storitelot za toa
dali se puka vo ~ovek, `ivotno ili predmet, a ne koga nekoj smeta deka
go li{uva od `ivot liceto A, a vsu{nost go li{uva od `ivot liceto B
(irelevantno e toa {to namesto na eden bil odzemen `ivotot na drug
~ovek, za{to za umislata kaj krivi~noto delo ubistvo bitno e deka se
ubiva ~ovek).
Od istite pri~ini kako i kaj prethodnata i ovaa zabluda e od
zna~ewe za isklu~uvawe na umislata toga{ koga se raboti za posebni
svojstva na li~nosta odredeni so zakonskoto bitie na odnosnoto delo
(na primer, }e otpadne krivi~nata odgovornost za deloto rodoskvernavewe
od ~l. 194 KZ, ako storitelot nemal pretstava deka ima polov
odnos so lice so koe e vo odredeno krvno srodstvo.
3 0 Proma{en udar (aberratio ictus sive impetus) postoi koga storitelot
smeta deka dejstvieto go vr{i sprema eden predmet ili lice, a go
vr{i sprema drug predmet ili lice. Vo slu~ajov se raboti za poinakov
kauzalen tek od onoj koj bil zamislen pri prezemaweto na dejstvieto
na izvr{uvaweto. Ovde vsu{nost ne se raboti za zabluda vo vistinska
smisla, tuku za svrtuvawe na kauzalniot tek kon drug objekt na za{tita.
Fakt e me|utoa deka ovaa situacija vo golem obem nalikuva na zabludata
za objektot, odnosno na zabludata za li~nosta pa ottamu vo teorijata
se razgleduva kako poseben slu~aj na stvarna zabluda. Takov e,
na primer, slu~ajot koga nekoj puka vo liceto A, me|utoa poradi slabata
vidlivost go proma{uva i go ubiva liceto B, iako nitu ja sakal ni
se soglasil so negovata smrt. Vo takvi slu~ai e prifatlivo dominantnoto
stojali{te vo teorijata i na{ata sudska praktika deka se raboti
za obid za ubistvo na liceto A, eventualno vo idealen stek so nebre-
`no ubistvo na liceto B. 327
Ako storitelot vo pogled na dvata objekti postapuval so umisla
ne se raboti za aberratio ictus. Ako nekoj puka vo liceto A so namera
da go ubie, a se soglasuva istovremeno da go pogodi i liceto B, koe se
nao|a vo neposredna blizina, deloto mora da se kvalificira kako pove}ekratno
ubistvo, ili, zavisno od rezultatot kako obid za takvo ubi-
327
Taka: Frank, S. op. cit. str. 115, Tahovi}, J. op. cit. str. 194, Srzenti},
Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 260, Ba~i}, F. op cit. str. 280, Komentar, str. 90.
271

stvo. Ako pak nekoj puka vo liceto A so namera da go ubie, a predviduva
i se soglasuva so toa deka mo`e da go proma{i i namesto A da go pogodi
liceto B, koe e vo blizina, pa toa i se slu~i, toga{ odgovara za
edno delo ubistvo. 328
2 0 Zabludata za bitieto na deloto, me|utoa, mo`e da se odnesuva
i na stvarnite okolnosti od pravna priroda. Toga{ se raboti za stvarna
zabluda za bitieto na deloto vo pogled na stvarnite obele`ja od
pravna priroda.
Primeri za navedenata zabluda: nekoj zema tu| predmet pogre-
{no smetaj}i deka e negov ili deka e nepu{ten; dve lica ostvaruvaat
polov odnos ne znaej}i deka se vo srodstvo vo prava linija (zabluda za
odnosot).
1.2. Zabluda za okolnostite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta
Zabludata za okolnostite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta
e pogre{na pretstava deka postoi nekoja okolnost {to e materijalen,
fakti~ki uslov za nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta.
Tuka mo`at da dojdat predvid site okolnostite koi se obele`je na site
osnovi za protivpravnosta, kako na primer, nu`nata odbrana, krajnata
nu`da, soglasnost na o{teteniot, naredba na pretpostaveniot, itn.
Primeri za zabluda za okolnostite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta:
- nekoe lice udira i povreduva dete za koe pogre{no smeta deka
toa e negoviot sin,
- policaec li{uva od sloboda lice pogre{no smetajki deka toa
e provalikot za kogo e raspi{ana poternica,
- nekoe lice prodava vreden predmet {to mu bil pozajmen, pogre{no
smetaj}i deka mu e podaren,
- lekar vr{i operacija pogre{no smetaj}i deka postoi bolest
za koja nu`no e potreben hirur{ki zafat,
- nekoj telesno povreduva drugo lice pogre{no smetaj}i deka
toa lice sprema nego vr{i protivpraven napad (putativna nu`na odbrana),
- nekoj otstranuvaj}i opasnost {to ne postoela povreduva tu|i
dobra (putativna krajna nu`da).
Za site ovie slu~ai e bitno deka storitelot go ostvaril bitieto
na krivi~noto delo so umisla, me|utoa vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo pogre{no smetal deka postojat okolnosti spored
koi, koga tie navistina bi postoele, deloto bi bilo dozvoleno.
328
Zlatari}-Dama{ka, op. cit. str. 11.
272

1.3 Krivi~nopravno dejstvo na stvarnata zabluda
1. Stvarnata zabluda sekoga{ ja isklu~uva umislata, {to zna~i
deka lice koe izvr{ilo delo vo takva zabluda, nemo`e da bide storitel
na krivi~no delo so umisla. Pri~inata za toa e {to umislata pretstavuva
postoewe na svest za stvarnite okolnosti na krivi~noto
delo, dodeka stvarnata zabluda e nepostoewe na svest za tie okolnosti.
Vo ovaa smisla sekoja takva zabluda e negacija na umislata.
2. Ovaa zabluda me|utoa, ne go isklu~uva sekoga{ postoeweto na
nebre`nosta. Imeno, mo`no e zabludata da bide takva storitelot da ne
mo`el da ima svest za stvarnite okolnosti na krivi~nite dela ili
pravilna pretstava za okolnostite koi ja isklu~uvaat protivpravnosta.
Me|utoa, mo`no e, isto taka, storitelot da bil vo zabluda poradi
nebre`nost, zabludata da mu se pripi{uva poradi nebre`nost (toa se
slu~ai koga toj imal pogre{na pretstava za okolnostite od zakonskoto
bitie na krivi~noto delo ili okolnostite koi ja isklu~uvaat protivpravnosta
iako bil dol`en i mo`el da ima pravilna pretstava za tie
okolnosti). Toa vo vtoriov slu~aj zna~i, iako postoi zabluda, liceto
ne moralo da bide vo zabluda (so ogled na okolnostite na izvr{enoto
delo i spored svoite li~ni svojstva storitelot bil dol`en i mo`el da
ima svest i pravilna pretstava vo smisla na stvarnata zabluda). So
ogled pak na toa dali bil dol`en ili mo`el da ima pravilna
pretstava za stvarnite okolnosti, ili ne bil do`en i nemno`el da ima
pravilna pretstava za tie okolnosti stvarnata zabluda mo`e da bide
otstranliva ili neotstranliva.
Ako storitelot bil vo zabluda poradi nebre`nost, toga{ postoi
otstranliva (nebre`na, neopravdana, skrivena ili neizvinuva-
~ka) zabluda. 329 Kaj takvata zabluda storitelot nemal svest, odnosno
pravilna pretstava vo smisla na stvarnata zabluda, me|utoa spored
okolnostite na izvr{uvaweto na deloto i svoite li~ni svojstva bil
dol`en i mo`el da ima takva svest i pravilna pretstava. Takvata zabluda
ja isklu~uva samo umislata, no ne i nebre`nosta so koja vsu{-
nost se poklopuva. Vo takvi slu~ai, spored izre~nata zakonska odredba
postoi nebre`no krivi~no delo koe se kaznuva dokolku spored zakonot
e predvidena kaznivost i za nebre`nost. Ovde, vsu{nost, se raboti za
nesvesna nebre`nost na storitelot, za{to svesnata nebre`nost pret-
329
Mo`e da se ka`e deka storitelot bil vo vakva zabluda: "koga taa zabluda
e rezultat na negovoto neopravdano nevnimanie, koga toj samiot e vinoven
za taa pogre{na pretstava za deloto; koga mo`el, da postapuval kako
{to treba, da ima pravilna pretstava za deloto; koga ne napravil sî {to mo-
`el za da ima pravilna pretstava za odredena okolnost za koja bil vo zabluda;
koga mo`e da mu se prefrli toa negovo neznaewe ili pogre{no znaewe; koga
vo dovolna mera ne gi anga`iral site svoi sposobnosti, znaewe i iskustvo
onaka kako {to taa go barala konkretna situacija." Ba~i}, F. op. cit. str. 281.
273

postvuva negova svest za site zakonski obele`ja na krivi~noto delo, a
takva svest ne postoi koga storitelot e vo stvarna zabluda.
Ako pak storitelot ne bil vo zabluda od nebre`nost toga{ postoi
neotstranliva (ne nebre`na, opravdana, neskrivena ili izvinuva~ka)
zabluda. Kaj takvata zabluda storitelot pod kakvi i da e
okolnosti ne mo`el da ima svest za stvarnite okolnosti na deloto i
pravilna pretstava za okolnostite koi go opravduvaat krivi~noto
delo. Takvata zabluda sekoga{ ja isklu~uva i umislata i nebre`nosta.
Spored toa, ne postoi subjektiven element vo nitu eden vid, a so samoto
toa ne postoi nitu krivi~na odgovornost.
Od izlo`enoto mo`e da se zaklu~i deka otstranlivata stvarna
zabluda ja isklu~uva krivi~nata odgovornost samo za umisla, a ne i za
nebre`nost, dodeka neotstranlivata stvarna zabluda ja isklu~uva krivi~nata
odgovornost za umisla i nebre`nost.
274
3. PRAVNA ZABLUDA
Pravnata zabluda e pogre{na prestava na storitelot (nemawe
svest, neznaewe) za zabranetosta na deloto. Zabranetosta na krivi~noto
delo e opredelena so toa {to vo zakonot toa delo e utvrdeno kako
krivi~no delo (zabluda za zabranetosta na deloto) 330 i {to e protivpravno
(zabluda za postoeweto nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta).
Ottamu, dovolno e pogre{na pretstava na storitelot za
eden od ovie elementi za da bide vo pravna zabluda.
3.1. Zabluda za zabranetosta na deloto
1. Poim. Zabludata za zabranetosta postoi koga kaj storitelot
ne postoela svest za protivpravnosta na deloto, t.e storitelot ne znael
deka negovoto delo e protivpravno (ne dozvoleno). Ova zabluda e regulirana
so ~l. 17 st. 1 KZ, kade se veli: "ne e krivi~no odgovoren storitelot
na krivi~noto delo koj od opravdani pri~ini ne znael i ne mo-
`el da znae deka toa delo e zabraneto." Ovaa odredba proizleguva od
psiholo{ko-normativnata teorija za vinata spored koja za izvr{enoto
krivi~no delo na storitelot mo`e da mu se upati prekor ako imal
svest za protivpravnosta ili mo`nost za svest za protivpravnosta na
dejstvieto. A uva`uvaweto na svesta za protivpravnosta (spored
lapidarno sro~eniot tekst na eden uva`en avtor {to ovde vo celost go
330
Zaradi izbegnuvawe na odredeni zabuni ovde treba da se poso~i
deka vo krivi~nopravnata literatura za obata poimi: pravna zabluda i zabluda
za zabranetosta na deloto ~esto se upotrebuva i poimot zabluda za protivpravnosta
za koj so pravo se smeta deka e poispraven. Za toa pove}e Novoselac,
P. Odredba o pravnoj zabludi u krivi~nom zakonu SFRJ i princip krivnje, JRKKP,
Beograd, 1985/1, str. 82.

prenesuvame), 331 zna~i napu{tawe na na~eloto error iuris nocet (ili nemo
censetur ignorare legem) i sfa}aweto deka zabludata za protivpravnosta
e irelevantna. Ako na~eloto error iuris nocet imalo smisla vo rimskoto
pravo koe ne izobluvalo so krivi~nopravni zabrani i naredbi i vo koe
postoele samo elementarni krivi~ni dela kaj koi zabludata za
protivpravnosta prakti~no bila isklu~ena, neodr`ivo e insistiraweto
na nego vo dene{niot svet so hipertrofirana pravna regulativa.
Sovremenite propisi stanaa nepregledni i za pravnicite koi ne se
specijalizirani vo odredeno podra~je. Ako kon toa dodademe deka
odgovorite na mnogu pra{awa zavisat od odredeno tolkuvawe na zakonot,
koi i me|u vrvnite stru~waci mo`at da bidat sporni, toga{ e o~igledno
deka na~eloto error iuris nocet e fikcija koja e nespoiva so principot
na vinata. Nedopu{teno e nekoj da se kazni za delo za ~ija
protivpravnost ne bil svesen, nitu od nego mo`elo da se bara da se stekne
so takva svest. Isto taka, nedopu{teno e da se prifati edna fikcija
samo zatoa da mu se olesni rabotata na sudot koga obvinetiot se
povikuva na nepoznavaweto na zakonot, {to i denes ponekoga{ se naveduva
vo prilog na na~eloto error iuris nocet. Jasno e deka zabludata za
protivpravnosta }e dojde predvid vo prv red kaj "mala prohibita", no taa
nema da bide isklu~ena i kaj nekoi tradicionalni, osobeno seksualni
krivi~ni dela.
Za razlika od stvarnata zabluda kade {to storitelot nema pretstava
za odredeni okolnosti koi go so~inuvaat bitieto na krivi~noto
delo, kaj zabludata za zabranetosta na deloto storitelot e svesen za
site okolnosti na deloto, me|utoa ne e svesen deka toa delo e krivi~no
delo. Vo slu~aj na zabludata za bitieto na deloto storitelot ne znae
{to pravi (pa zatoa ne znae ni deka toa {to go pravi ne smee da go pravi),
a vo slu~aj na zabranetosta na deloto toj znae {to pravi, me|utoa
ne znae deka toa {to go pravi e zabraneto (smeta deka toa e dopu{teno).
Zabludata za zabranetosta na deloto postoi vo nekolku slu~ai:
1 0 Koga storitelot ne znae deka negovoto delo vo zakonot e predvideno
kako krivi~no delo (na primer, nekoj ne znae deka spored
na{iot krivi~en zakonik ma~eweto `ivotni e inkriminirano kako
krivi~no delo ili deka vonbra~niot `ivot so maloletno lice na vozrast
od 14 do 16 godini, spored ~l. 197 KZ, isto taka, e krivi~no delo).
2 0 Koga storitelot ne e svesen deka negovoto delo e protivpravno
(na primer, policaecot koj vr{i li{uvawe od sloboda na nekoe
lice, ne znae deka e doneseno protivzakonito re{enie za toa li{uvawe
od sloboda)
3 0 Koga storitelot ne znae deka postoi norma koja upotrebuva
blanketno bitie na krivi~noto delo (na primer, storitelot znae deka
prenesuvaweto na zarazna bolest e krivi~no delo od ~l 205 KZ, no ne
331
Ibid, str. 74.
275

gi znae site zarazni bolesti).
2. Krivi~nopravno dejstvo. Zabludata za zabranetosta na deloto
mo`e da bide neotstranliva i otstranliva. Kako {to mo`e{e da se
zabele`i od navedenata izre~na odredba (~l. 17 st. 1 KZ), ne e krivi-
~no odgovoren storitelot na krivi~no delo koj od opravdani pri~ini
ne znael i ne mo`el da znae deka toa delo e zabraneto. Neotstranliva
zabluda postoi koga storitelot ne mo`el da ja otstrani zabludata vo
koja se nao|al, odnosno koga postoele takvi okolnosti (opravdani pri-
~ini) pri koi toj navistina ne mo`el da gi znae propisite koi ja odreduvaat
zabranetosta na deloto {to go izvr{il. Za da se dojde do odgovorot
na pra{aweto koga storitelot od opravdani pri~ini ne znael
deka deloto {to go izvr{uva e zabraneto treba da se oceni vo koja
mera toj mo`el da gi znae pravnite propisi koi ja odreduvaat zabranetosta
na konkretnoto krivi~no delo. Za taa cel naj~esto se ispituva
samo mo`nosta za poznavaweto na zakonite vo zavisnost od psihi~kite
svojstva na storitelot (na primer, za kakov vid na krivi~no delo se raboti,
dali se raboti za op{topoznat propis za zabranetosta na odredeno
delo, dali vo momentot na donesuvaweto na nekoj propis storitelot
bil otsuten od zamjata i sl.), 332 a ne i dol`nosta da se znaat propisite.
A dali storitelot navistina mo`el da go znae pravnoto zna~ewe na deloto
sekoga{ e fakti~ko pra{awe koe se re{ava vo sekoj konkreten
slu~aj. Za toa vpro~em vo teorijata ne postojat (a so ogled na toa deka
se raboti za subjektivna okolnost, nitu mo`at da se utvrdat) nekoi pocvrsti
pravila. Me|utoa, nekoi avtori, od za nas nejasni pobudi, uporno
nastojuvaat da vovedat nekoi op{tova`e~ki pravila. Taka, spored
edno mo{ne dubiozno mislewe, bitno e kaj storitelot da se utvrdi
dali se rakovodel od konfu~ijanskoto filozofsko na~elo - ne pravi
mu go na drug ona {to ne saka{ tebe da ti go pravat. Vakvoto mislewe
nema nikakva vrska so krivi~noto pravo i naj~esto doveduva do apsurdni
zaklu~oci. Spored ova formula, na primer, nikoga{ nema da bide
vo neotstranliva zabludata seksualno normalen ma` {to vr{i nekakov
zabranet polov odnos, za{to sekoga{ mu e kristalno jasno deka ne
treba na drug da mu go pravi ona {to ne saka nemu da mu go pravat. Od
druga strana taa privilegija redovno bi ja u`ivale homoseksualcite,
za{to koga se raboti za seksualni prestapi, tie bez isklu~ok imaat
pretstava deka mo`at na drug da mu go pravat ona {to sakaat i niv da
im go pravat. A privilegijata voop{to ne e mala ako se znae deka neotstranliva
zabluda za zabranetosta na deloto vo celost ja isklu~uva
vinata, a so toa i postoeweto na krivi~noto delo, odnosno krivi~nata
332
Treba da se ima vo vid deka kaj odlu~uvaweto za ovaa zabluda sekoga{
treba da se ceni za kakvi krivi~ni propisi se raboti, i ovaa zabluda da se
zeme predvid samo toga{ koga mo`e da se primeni praviloto ad impossibilia
nemo obbligatur (nevozmo`noto nikogo ne go obvrzuva). Tahovi}, J. op. cit. str.
195.
276

odgovornost. Vo takvi slu~ai sudot donesuva osloboditelna presuda.
So ~l. 17 st 2. KZ se regulira otstranlivata zabluda za zabranetosta
na deloto. Otstranliva zabluda postoi koga storitelot bil vo
pravna zabluda, me|utoa so ogled na okolnostite koi postoele vo vremeto
na izvr{enoto na krivi~no delo toj mo`el da ne bide vo pravna
zabluda (ako storitelot na krivi~noto delo mo`el da znae deka deloto
e zabraneto). Takvata zabluda ne ja isklu~uva vinata tuku e osnova za
poblago kaznuvawe.
3.2. Zabluda za postoewe nekoja osnova za isklu~uvawe na
protivpravnosta
1. Poim. Zabludata za postoewe nekoja osnova za isklu~uvawe
na protivpravnosta postoi koga storitelot imal pogre{na pretstava
(pogre{no smetal) deka nekoja postoe~ka okolnost ja isklu~uva protivpravnosta
i negovoto delo go pravi dozvoleno, a taa okolnost koja
navistina postoi, nema takvo dejstvo. Storitelot znae deka toa {to go
pravi e voop{to zbraneto, me|utoa ima pogre{na pretstava deka vo
negoviot slu~aj toa e dozvoleno.
Takvi se, na primer, slednive slu~ai: koga po naredba na pretpostaveniot,
nekoe voeno lice izvr{uva odredeno te{ko krivi~no
delo pogre{no smetaj}i deka sekoe postapuvawe po naredba na pretpostaveniot
ja isklu~uva protivpravnosta na negovoto delo; koga nekoj
pove}e ~asovi dr`i zatvoreno tu|o dete od koe bil navreden, za{to
smeta deka toa mu e dopu{etno kako na postar ~ovek ili koga dol`nikot
koj isplatil nekakov dolg smeat deka ima pravo da go simne slu-
`beniot pe~at (~l. 389 KZ).
Za razlika od zabludata za okolnostite {to ja isklu~uvaat protivpravnosta,
kade {to storitelot ima pravilna pretstava za postoewe
na nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta, no se nao|a
vo zabluda za nekoja okolnost {to pretstavuva uslov za taa osnova, kaj
zabludata za postoewe nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta
storitelot celosno e svesen za ona {to go pravi no pogre{no smeta
deka postoi nekoja posebna osnova {to negovata dejnost ja pravi dozvolena.
2. Krivi~nopravno dejstvo. Odgovornosta za pravnata zabluda
kako zabluda za nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta,
ednakvo se procenuva kako i odgovornosta za zabludata za zabranetosta
na deloto.
277

V. POSEBNI SLU^AI NA KRIVI^NA ODGOVORNOST
278
1. ODGOVORNOST ZA POTE[KA POSLEDICA
1. Pri izvr{uvaweto na krivi~noto delo pokraj posledicata
koja redovno nastapuva i e opfatena so umislata na storitelot ~estopati
proizleguvaat i nekoi pote{ki posledici. Taka, na primer, koga
nekoj }e prisili `ensko lice na polov odnos so upotreba na sila ili
zakana, od toa delo kako pote{ka posledica mo`e da proizleze te{ka
telesna povreda ili smrt na na toa lice. Vo toj slu~aj postoi krivi~no
delo siluvawe kvalificirano so pote{ka posledica ili smrt od ~l
186 st. 2 KZ. Isto taka, koga nekoj te{ko telesno }e povredi edno lice
mo`e da se slu~i poradi taa povreda liceto da umre. Toga{ postoi
te{ka telesna povreda kvalificirana so smrt od ~l. 131 st. 3 KZ.
Vo takvi slu~ai se postavuva pra{aweto na koj na~in treba da
se regulira krivi~nata odgovornost na storitelite. Navedenite i drugi
dela za koi zakonot propi{uva pote{ka kazna 333 se narekuvaat krivi~ni
dela kvalificirani so pote{ka posledica. Nivnata konstrukcija
e tokmu i opredelena od potrebata za postrogo kaznuvawe na onie
dejstvija na koi im e svojstvena zgolemena opasnost dokolku taa i navistina
se ostvarila vo posledicata na deloto. 334 Za takvite slu~ai vo
~l. 15 KZ se veli: "Koga od krivi~noto delo proizlegla pote{ka posledica
za koja zakonot propi{uva pote{ka kazna, taa kazna mo`e da
se izre~e ako storitelot vo odnos na posledicata postapuval od nebre-
`nost." Spored toa, za krivi~ni dela kvalificirani so pote{ka posledica
postoi odgovornost samo ako nastapuvaweto na pote{kata posledica
mo`e da mu se pripi{e na svesna ili nesvesna nebre`nost na
storitelot. Dokolku pak pote{kata posledica nastanala poradi slu~aj
(bez vina na storitelot), pote{kata kazna za taa delo ne mo`e da se
izre~e bez ogled na toa {to postoi pote{kata posledica. Toga{ storitelot
mo`e da bide kaznet so kaznata koja e odredena za osnovnoto
krivi~no delo.
333
Pote{ka kazna e propi{ana vo ~l. 129 st. 4; 134 st. 2; 135 st. 2; 140
st. 4 i 5; 142 st. 2; 172 st. 3; 174 st. 3; 187 st. 2; 188 st. 4; 198 st. 2; 201 st. 3; 203 st.
2; 205 st. 3; 208 st. 2; 217; 219 st. 2; 220 st. 2; 222 st. 3; 223 st. 3; 231 st. 3 i 5; 234;
245 st. 2; 257 st. 3; 292; 300; 301 st. 2; 302 st. 2; 303 st. 2 i 5; 316 st. 5; 317 st. 3; 319
st. 2; 327; 332 st. 3; 336 st. 3 i 4; 337 st. 2, 3 i 5; 339 st. 2, 3 i 5; 340 st. 2, 3 i 5; 345
st. 3; 346 st. 3; 407 st. 3; 419 st. 2; 420 st. 2; 421 st. 2 i 422 st. 2 KZ.
334
Ovde se raboti za osnovni dela ~ie izvr{uvawe e potencijalen
izvor za nastanuvawe na pote{ki posledici. So cel da go naglasi opasnoto
zna~ewe na takvite dela i da vlijae kon izbegnuvawe na takvite povedenija, za
niv zakonot predviduva postrogo kaznuvawe. Na toj na~in se odbegnuva primenata
na stekot kaj vakvite dela so ogled deka odmeruvaweto na kaznata kaj
stekot ~esto vodi kon poblago kaznuvawe. Vidi: Ba~i}, F. op. cit. str. 287.

Zna~eweto na ovaa odredba se sostoi vo toa {to vo nejzino
otsustvo, sekoe nastapuvawe na pote{ka posledica bi vodelo kon postoewe
na idealen stek me|u osnovnoto i krivi~noto delo kvalificirano
so pote{ka posledica.
So navedenata odredba se re{ava odgovornosta za preterintencionalna
posledica. Spored nea, za pote{ka posledica mo`e da se
odgovara samo dokolku pote{kata posledica mo`e da se pripi{e na
nebre`nosta na storitelot. Vo ovoj pogled sli~ni odredbi sodr`at i
najgolemiot broj na od sovremenite krivi~ni zakoni.
Postarite zakonodavstva ne poznavaa vakva odredba i ottamu vo
teorijata se zema{e deka postoi poseben vid umisla tn. dolus eventualis,
koj, kako {to vidovme, postoi koga storitelot so krivi~noto delo predizvika
pove}e posledici. Vo pogled na edna od niv toj e siguren deka
}e nastapi, no ne i vo pogled na nastapuvaweto na ostanatite posledici
{to toj gi predviduva. Vo takvi slu~ai spored teorijata versari in re
illicita odgovornosta na storitelot za pote{kata posledica se konstruira{e
dokolku osnovnoto delo e predizvikano so umisla bez ogled na
postoeweto na vina vo odnos na pote{kata posledica, {to zna~e{e voveduvawe
na objektivna odgovornost vo odnos na nastanuvaweto na pote{kata
posledica. 335 Ottamu, spored toa sfa}awe odgovornosta za pote{kata
posledica postoe{e {tom e utvrdena vinata vo odnos na osnovnoto
delo. Vinata vo odnos na pote{kata posledica se pretpostavuva{e
i ottamu nema{e potreba posebno da se utvrduva.
So cel vo ovaa oblast dosledno da se sprovede na~eloto na subjektivna
odgovornost (odgovornost zasnovana na vinata), na Konresot
na Megunarodnata unija za krivi~no pravo (Sent Petersburg, 1902),
List, Van Hamel i Robert Garo go predlo`ile sega{noto re{enie za
regulirawe na krivi~nata ogovornost vo slu~aj na nastapuvawe na pote{ka
posledica ("nikoj ne mo`e da bide kaznet za posledicite na svoite
dejstvija, osven za onie koi gi predvidel ili mo`el da gi predvidi").
Toa re{enie za prv pat be{e usvoeno vo norve{kiot Krivi~en
zakonik od 1902.
2. Dosega{nite izlo`uvawa se odnesuvaa na konstrukcijata na
kvalificirano krivi~no delo koga se raboti za situacii vo koi osnovnoto
delo e izvr{eno so umisla a posledicata nastapila od nebre`nost
- kombinacija: umisla - nebre`nost. Toa se klasi~ki krivi~ni
dela kvalificirani so pote{ka posledica koi vo literaturata se narekuvaat
preteintencionalni krivi~ni dela (od latinskiot izraz:
335
Soglasno ova stojali{te vo italijanskiot Krivi~en zakon od 1930
godina, pokraj umislata i nebre`nosta be{e prifaten i tret oblik na vina -
prterintencionalitet. Spored ovoj zakon za posledica pote{ka od umislenata
za koja zakonot propi{uva pote{ka kazna, se odgovara vrz osnova na samiot
kauzalitet. Atanackovi}, D. Krivi~na dela kvalifikovana te`om posledicom ili
naro~itom okolno{}u, JRKKP, Beograd, 1972/3, str. 390.
279

praeter intencionem koj zna~i preku, nad umislata). Pokraj navedenite,
takvi se, na primer, i slu~aite na protivpravnoto li{uvawe od sloboda
ili protivpravnoto prekinuvawe na bremenost kvalificirani so
naru{uvawe na zdravjeto na `rtvata, neuka`uvawe pomo{ koe dovelo
do smrt na `rtvata i sl. Preterintencionalnite krivi~ni dela se naj-
~esti vo Krivi~niot zakonik. Kaj niv e zna~ajno da se doka`e nebre`nosta
vo odnos na pote{kata posledica. Ocenata na nebrenosta prakti~no
se sveduva na previdlivosta na pote{kata posledica, za{to
ostanatite obele`ja na nebre`nosta ve}e se sodr`ani kaj storuvaweto
na osnovnoto delo. 336 Taka, na primer, storitelot koj te{ko telesno ja
povredil `rtvata, i potoa ja ostavil onesvestena svrtena so liceto
kon zemjata, mo`el i bil dol`en da ja predvidi mo`nosta deka `rtvata
}e se zadu{i.
3. [to se odnesuva do osnovnoto delo nesporno e deka toa mo`e
da bide izvr{eno kako so umisla taka i od nebre`nost, za{to zakonot
vo oddelni slu~ai predviduva odgovornost za pote{ka posledica i
koga osnovnoto krivi~no delo e storeno od nebre`nost. Re{avaweto
na odgovornosta, koja kaj ovie dela ne e ednostavna zada~a. Da trgneme
od kombinacijata: nebre`nost - nebre`nost (koga za osnovnoto delo i
za pote{kata posledica e predvidena odgovornost od nebre`nost). Toa
e osobeno slu~aj kaj brojni krivi~ni dela protiv zdravjeto na lu|eto,
protiv op{tata sigurnost na lu|eto i imotot i protiv bezbednosta na
javniot soobra}aj. Takov e na primer, voza~ot koj ja precenil brzinata
na voziloto {to se dvi`elo na glavniot pat i poradi toa pogre{no
ocenil deka mo`e da se vklu~i vo soobra}ajot, pa na toj na~in
predizvikal sudar vo koi nekoe lice zaginalo, postapuval od nebre`nost
kako vo pogled na zagrozuvaweto na bezbednosta na soobra}ajot,
taka i vo pogled na smrta na `rtvata. Vo takvite slu~ai e zna~ajno
samo toa pot{kata posledica da mo`e da se pripi{e na nebre`nosta
na storitelot koja mo`e da bide svesna ili nesvesna. Pritoa, ako ne se
utvrdi nebre`nost vo odnos na pote{kata posledica, ostanuva odgovornosta
samo za osnovnoto nebre`no delo.
4. Dokolku pak postoi umisla kaj osnovnoto delo i vo pogled na
pote{kata posledica: kombinacija umisla - umisla, mo`ni se dve situacii.
Prvata, koga pote{kata posledica sama za sebe ne pretstavuva
samostojno krivi~no delo, i vtorata, koga pote{kata posledica pretstavuva
samostojno krivi~no delo.
1 0 Kombinacijata: umisla - umisla, po pravilo ne doveduva do
konstrukcija na krivi~no delo kvalificirano so pote{ka posledica,
za{to vo toj slu~aj ostvaruvaweto na pote{kata posledica bi pretstavuvalo
samostojno krivi~no delo storeno so umisla. Taka, na primer,
toj {to nekogo te{ko telesno }e go povredi so umisla na toj na~in da
go li{i od `ivot, ne vr{i krivi~noto delo te{ka telesna povreda
336
Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 286.
280

kvalifikuvana so smrt, tuku ubistvo. 337 Me|utoa, sepak postojat slu~ai
koga i umislata vo odnos na pote{kata posledica vodi kon konstrukcijata
na krivi~no delo kvalificirano so pote{ka posledica. Ottamu,
koga se raboti za prvata situacija (koga pote{kata posledica sama za
sebe ne pretstavuva samostojno krivi~no delo) sekoga{ se odgovara
samo za kvalificiraniot vid na krivi~noto delo. Na primer, kaj krivi~noto
delo od ~l. 131 st. 2 KZ (te{ka telesna povreda koja e kvalificirana
za{to dovela do natamo{ni te{ki posledici, na primer, nagrdenost),
deloto treba ednakvo da se tretira kako vo slu~aj koga nagrdenosta
e predizvikana so umisla taka i od nebre`nost. Toa, ottamu
{to ne postoi samostojno (posebno) krivi~no delo predizvikuvawe
trajna nagredenost {to bi bilo oddeleno od krivi~noto delo te{ka
telesna povreda. Razlikata megu umislenoto i nabre`noto predizvikuvawe
na nagredenosta me|utoa mo`e i treba treba da dojde do izraz pri
odmeruvaweto na kaznata.
2 0 Koga se raboti za vtorata situacija (koga pote{kata posledica
pretstavuva samostojno krivi~no delo), toga{ spored zakonot e
mo`no storitelot da odgovara samo za krivi~noto delo kvalificirano
so pote{ka posledica ili pak, za osnovnoto krivi~no delo i za umislenoto
predizvikuvawe na pote{kata posledica. Koja od ponudenite
alternativi }e ja odbere sudot zavisi od odgovorot na pra{aweto dali
vo konkretniot slu~aj postoi konsumpcija ili nekoj drug vid na prividen
idealen stek: vo slu~aj na pozitiven odgovor na ova pra{awe - storitelot
}e odgovara samo za krivi~noto delo kvalificirano so pote-
{ka posledica, a vo slu~aj na negativen odgovor - za idealen stek. 338
Taka, vo ve}e navedenite primeri, dokolku storitelot pokraj ili zaedno
so siluvaweto, sakal da predizvika i smrt na liceto, toga{ postoi
idealen stek na siluvawe i ubistvo, a dokolku storitelot so te-
{kata telesna povreda, ne sakal da predizvika i smrt na liceto, }e se
raboti samo za ubistvo, za{to te{kata telesna povreda e konsumirana
so li{uvaweto od `ivotot. 339
5. Na krajot, treba da se podvle~e deka krivi~nite dela kvalificirani
so pote{ka posledica mo`at da bidat odredeni samo od zakonodavecot,
a ne i od sudskata praktika. Nastanuvaweto na pote{ka
posledica kaj krivi~nite dela kaj koi toa so zakon ne e izre~no predvideno,
mo`e da pretstavuva ote`nuva~ka okolnost ili da zasnova postoewe
na u{te nekoe krivi~no delo za koe se odgovara vo stek so
prvoto delo.
6. Na ova mesto e zna~ajno da se uka`e i na razlikata me|u kvalificiranite
oblici na krivi~ni dela kako samostojni inkrimina-
337
Horvati} - Novoselac, op. cit. str. 287.
338
Taka: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 253 i Jovanovi}, Lj. op. cit.
str. 247.
339
Taka: Komentar, str. 87.
281

cii i krivi~ite dela kvalificirani so pote{ki posledici. Stanuva
zbor za dva zasebni i oddeleni na~ini so koi zakonot vr{i zgolemuvawe
na kaznata. Osnovnata karakteristika na krivi~nite dela kvalificirani
so pote{ka posledica, za razlika od kvalificiranite oblici
na krivi~ni dela, le`i vo toa {to pote{kata posledica ne vleguva
vo poimot na nekoe posebno pote{ko krivi~no delo. Od niv zakonodavecot
ne sozdava nova inkriminacija - novo bitie na krivi~no delo. I
natamu, postoi osnovnoto krivi~no delo i za nego se kaznuva. Edinstveno
{to za toa osnovno delo e predvidena pote{ka kazna, ako od nego
proizlegla pote{ka posledica. Tie pote{ki posledici me|utoa ne se
elementi na bitieto na nekoe posebno krivi~no delo kako {to toa e
slu~aj kaj kvalificiranite oblici na krivi~nite dela. Toa se samo
uslovi (pretpostavki) za pote{ko kaznuvawe za osnovnoto krivi~no
delo. So ogled pak na toa {to ovie pote{ki posledici ne se sostaven
element na bitieto na krivi~noto delo, ni vinosta na storitelot vo
odnos na niv ne mora da bide identi~na so vinosta na storitelot vo
odnos na elementite na bitieto na krivi~noto delo. Vo toa le`i celta
i opravduvaweto na postoeweto posebni pravila na odgovornost za
krivi~nite dela kvalificirani so pote{ka posledica. Edinstveno
taka mo`e da se razbere zo{to zakonodavecot vo ~l 15 KZ zboruva za
nepoklopuvawe na vinosta na storitelot vo odnos na elementite na
samoto krivi~no delo i vo odnos na pote{kata posledica. 340
2. ODGOVORNOST ZA KRIVI^NI DELA STORENI PREKU
SREDSTVATA ZA JAVNO INFORMIRAWE
1. So ogled na golemoto zna~ewe na sredstvata za javno informirawe
i nivnata so Ustavot zagarantirana sloboda, kako i mo`no-sta
od nivnata zloupotreba za vr{ewe brojni krivi~ni dela (predizvikuvawe
nacionalna, rasna i verska omraza, razdor i netrpelivost,
oddavawe na dr`avna, voena i slu`bena tajna, kleveta, navreda itn.),
poseben problem pretstavuva utvrduvaweto na krivi~nata odgovornost
na storitelite za takvite dela preku ovie mediumi. Toa osobeno ottamu
{to kaj sredstvata za javno informirawe se javuva golema niza na
u~esnici od novinari, urednici, producenti, izdava~i, pe~atari itn.,
{to ~estopati predizvikuva zna~itelna te{kotija da se utvrdi izvr{-
itelot i ostanatite soou~esnici vo krivi~noto delo storeno so objavuvaweto
na inkriminiranata sodr`ina. Seto ova doveduva do potrebata
od izvesno otstapuvawe od op{tata i voveduvawe na posebna krivi~na
odgovornost za ovie dela.
2. Krivi~niot zakonik ja odreduva supsidijarno posebnata odgovornost
na odgovorniot urednik, pe~atarot i proizvoditelot i toa pod
slednive uslovi odredenivo ~l. 26 st. 1 KZ:
340
Atanackovi}, D. op. cit. str. 393.
282

1 0 ako do zavr{uvaweto na glavniot pretres pred prvostepeniot
sud avtorot ostanal nepoznat,
2 0 ako informacijata e objavena bez soglasnost na avtorot, i
3 0 ako vo vreme na objavuvaweto na informacijata postoele fakti~ki
ili pravni pre~ki za gonewe na avtorot, {to traat i natamu.
Pod navedeniet uslovi, odgovorniot urednik, odnosno liceto
koe go zamenuvalo vo vreme na objavuvaweto na informacijata e odgovoren
samo za krivi~i dela storeni preku vesnik ili druga periodi~na
pe~atena publikacija, preku radioto, televizijata ili preku filmski
vesnici, kako i izdava~ot za krivi~no delo storeno preku neperiodi-
~na pe~atena publikacija, a ako nema izdava~ ili ako postojat fakti-
~ki ili pravni pre~ki za negovoto gonewe pe~atarot koj{to znael za
toa. Proizvoditelot e krivi~no odgovoren za krivi~no delo storeno
preku gramofonska plo~a, magnetofonska lenta, film za javno i privatno
prika`uvawe, dijapozitiv, fonogrami, videosredstva, auditivni
sredstva ili sli~ni sredstva za komunicirawe, nameneti za po{irok
krug lica.
Ako izdava~ot, pe~atarot ili proizvoditelot e pravno lice
ili dr`aven organ, krivi~no e odgovorno liceto koe e odgovorno za
izdavaweto, pe~ateweto ili proizvodstvoto.
3. Od prethodnoto se izvlekuva zaklu~ok deka krivi~niot zakonik
gi izdiferenciral sredstvata na javno informirawe i komunicirawe
na onie za koi krivi~no odgovara urednikot, potoa izdava~ot,
a duri supsidijano i pe~atarot i proizvoditelot. Pritoa, zna~ajno e
deka za sekoe krivi~no delo storeno preku sredstvata za javno informirawe
i komunicirawe najprvin odgovara avtorot spored op{tite
pravila za krivi~nata odgovornost (~l. 28 KZ). Toa e slu~aj, dokolku
avtorot e poznat, dokolku informacijata e objavena so negova soglasnost
i dokolku ne postojat kakvi i da e pre~ki za negovoto krivi~no
gonewe. Toa zna~i deka ovoj vid na krivi~na odgovornost ima sekundaren
karakter vo odnos na op{tata krivi~na odgovornost, i nalikuva na
tn. kaskadna odgovornost. 341
Duri potoa, ako se ispolneti gorenavedenite uslovi, krivi~no
se odgovorni odgovorniot urednik, izdava~ot, pe~aratot i proizvoditelot
iako konkretno ne bile zapoznaeni so sodr`inata na informacijata
koja pretstavuva krivi~no delo. Ottuka, tie ne mo`at da se povikuvaat
na toa deka ne im bila poznata sodr`inaat na taa inforamcija.
Vinata proizleguva tokmu od propu{taweto na nivnata dol`nost
utvrdena so zakon da se zapoznaat so sodr`inata na informacijata.
Toa zna~i deka vinata ne se sostoi vo izvr{uvawe na nekoe posebno
krivi~no delo na propu{tawe, tuku vo neizvr{uvaweto na dol`nosta
341
Spored koncepcijata na kaskadnata odgovornost, odgovornosta se
ostvaruva redosledno i so imenuvaweto na prethodniot, se ekskulpira naredniot
u~esnik od odgovornosta.
283

ustanovena oddelno za sekoj od u~esnicite soglasno posebnite propisi.
342 Nasproti toa ispravno stojali{te, ottamu {to soglasno ~l. 16 st.
7 od Ustavot, cenzurata e zabraneta i e sprotivna na slobodata na informirawe,
postojat avtori koi tvrdat deka prirodata na krivi~nata
odgovornost ne proizleguva od toa dali se isku~uva ne{to da se objavi
ili ne, tuku od "dol`nosta na urednikot (izdava~it itn.) da ovozmo`i
taa odgovrnost na avtorot da se efektuira. Ako ne go ovozmo`i toa
ili ima ednostavno nebre`en odnos kon mo`nosta za gonewe na avtorot
- samiot ja prezema odgovornosta za negovoto delo!" 343 So ova
objasnuvawe na vinata bi se soglasile dokolku o~igledno ne go prenebregnuva
zna~eweto na odredbata ~l. 16 st. 6 od Ustavot vo koja izre-
~no se opredeluva deka vo sredstvata na javno informirawe se garantira
pravoto na za{tita na izvorot na inforamacijata.
Posebnite pravila za ovaa odgovornost va`at i za uvoznikot i
distributerot na sredstva za javno informirawe. Taka ako krivi~noto
delo e storeno vo sredstvo za javno informirawe {to se izdava, pe-
~ati, proizveduva ili emituva vo stranstvo, a se rastura vo zemjata pod
uslovite od ~lenot 26, krivi~no e odgovoren uvoznikot ili distributerot
na toa sredstvo (~l. 27-a st. 1 KZ). Ako uvoznikot ili distributerot
e pravno lice ili dr`aven organ, krivi~no e odgovorno odgovornoto
ili slu`benoto lice vo pravnoto lice ili dr`avniot organ
(~l. 27-a st. 1 KZ).
4. Najposle, ottamu {to vo ~l. 26 st. 2 KZ e predideno deka ne e
krivi~no odgovoren odgovorniot urednik, odnosno liceto koe go zamenuva,
ako od opravdani pri~ini ne znael za nekoja od okolnostite
odredeni vo ~l. 26 st. 1 KZ, proizleguva deka zabludata vo pogled na
tie uslovi e izvinuva~ka. Toa zna~i deka taa ja isklu~uva krivi~nata
odgovornost, a so ogled na odredbata od ~l. 27 KZ i krivi~nata odgovornost
na izdava~ot, pe~atarot i proizvoditelot.
342
Proevski, V. op. cit. str. 317.
343
Taka: Kambovski, V. Kazneno pravo, op{t del, str. 614. I natamu:
"dol`nosta na urednikot (izdava~it itn. ne e da ja kontrolira sodr`inata na
informaciite, tuku da obezbedi za koja bilo informacija da mo`e da se povika
na odgovornost nejziniot avtor!" (str. 615).
284

G l a v a III
U^ESTVO NA POVE]E LICA VO IZVR[UVAWETO NA
KRIVI^NO DELO
I. POIM I OBLICI
1. Poim. Edno krivi~no delo mo`e da bide izvr{eno kako od
edno, taka i od pove}e lica. Vo vtoriot slu~aj, ako se ispolneti odredeni
objektivni i subjektivni uslovi (neophodno e da bidat ispolneti
i dvata uslovi), se raboti za u~estvo na pove}e lica (stek na pove}e
lica) vo izvr{uvaweto na edno krivi~no delo.
Objektivnite uslovi se ispolneti toga{ koga postoi krivi~no
delo vo ~ie ostvaruvawe u~estvuvale pove}e lica so opredeleni dejstvija.
Me|utoa, so ogled deka mo`at da se javat razli~ni dejstvija koi
imaat i razli~en pridones vo ostvaruvaweto na deloto, nu`no e da se
raboti za takvi dejstvija koi vo toj pogled pretstavuvaat edna celina.
Nakratko, krivi~noto delo treba da e zaedni~ki rezultat na site
oddelni dejstvija na u~esnicite vo deloto. Va`no e i toa deka u~estvoto
na pove}e lica vo izvr{uvaweto na deloto treba da e ostvareno
pred ili za vreme, a ne i po izvr{uvaweto na deloto.
Subjektivnite uslovi se sostojat vo toa {to me|u u~esnicite
treba da postoi svest za zaedni~koto u~estvo vo izvr{uvaweto na edno
odredeno krivi~no delo. U~esnicite vo deloto treba da se svesni deka
so svoeto dejstvie pridonesuvaat za izvr{uvaweto na deloto, no pokraj
toa, tie treba da znat eden za drug deka se u~esnici vo edno isto zaedni~ko
krivi~no delo. Me|utoa, toa ne zna~i deka tie mora li~no da
se poznavaat. Va`no e deka sekoj od u~esnicite znae deka pokraj nego
vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo u~estvuvaat i drugi lica i deka
me|u niv spa|a i izvr{itelot na deloto.
2. Oblici. So ogled na razli~nata uloga koja ja ostvaruvaat pove}eto
u~esnici vo edno krivi~no delo se razlikuvaat dve formi na
takvoto u~estvo koi se narekuvaat: soizvr{itelstvo i sou~esni{tvo.
Soizvr{itelstvoto postoi koga pove}e lica u~estvuvaat vo
ostvaruvaweto na krivi~noto delo na toj na~in {to zaedni~ki u~estvuvaat
vo prezemaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto na edno krivi-
~no delo ili so drug osoben pridones kon izvr{uvaweto na deloto.
Sou~esni{tvoto ne zna~i u~estvo vo dejstvieto na izvr{uvaweto
na edno krivi~no delo, tuku samo odreden pridones vo realizacijata
na tu|o delo. Sou~esni{tvoto se javuva vo dva vida: kako pottiknuvawe
i kako pomagawe: Pottiknuvawe postoi koga me|u pove}eto
285

u~esnici vo edno krivi~noto delo, nekoj (edno ili pove}e od niv) naveduva
drug (edno ili pove}e od niv), neposredno da go prezeme dejstvieto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Pomagawe postoi koga me|u
pove}eto u~esnici vo edno krivi~no delo, nekoj (edno ili pove}e od
niv) samo pomaga vo krivi~noto delo {to go vr{i drug (edno ili pove}e
od niv).
286
II. IZVR[ITELSTVO I SOIZVR[ITELSTVO
1. IZVR[ITELSTVO
1. Poim. Izvr{itelstvoto postoi koga samo edno lice go izvr-
{uva krivi~noto delo. Ottuka, izvr{itel na krivi~noto delo e liceto
koe go prezelo dejstvieto na izvr{uvaweto so koe se ostvaru zakonskoto
bitie na krivi~noto delo. Pritoa, kako izvr{itel na dejstvieto
na izvr{uvaweto se smeta ne samo liceto {to prezelo opredeleno
telesno dvi`ewe, tuku i liceto koe se poslu`ilo so `ivotno, so nekakva
energija ili predmet, pa duri i so drugo lice za da ja ostvari posledicata
na deloto. Kra`bata na primer, mo`e da se izvr{i so dresirano
`ivotno ili ptica. Kaj krivi~noto delo ubistvo, mo`no e izvr-
{itelot da se poslu`i duri i so samata `rtva, na primer, so stavawe
otrov vo te~nosta koja{to ubieniot samiot ja zema i ispiva. Za da se
raboti za dejstvie na izvr{uvaweto zna~i e dovolno izvr{itelot da go
stavil vo dvi`ewe ona {to treba neposredno da ja predizvika posledicata
na deloto.
Vo vrska so navedenoto vo teorijata se pojavuva spor koga za
izvr{uvawe na krivi~noto delo nekoj se poslu`il so drugo lice. Sporot
se sostoi vo toa koe lice treba da se smeta za izvr{itel na krivi~noto
delo: liceto koe pri izvr{uvaweto na krivi~noto delo se poslu`ilo
so drugo lice (posredniot ili intelektualen izvr{itel na
krivi~noto delo), ili liceto koe e neposredno go prezelo dejstvieto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo (neposredniot ili fizi~kiot
izvr{itel na krivi~noto delo).
2. Posredno izvr{itelstvo. Problemot na posrednoto izvr-
{itelstvo se razvi vo germanskoto pravo koe spored krivi~niot zakonik
od 1871 ja ima{e usvoeno teorijata na ekstremna akcesornost. Spored
ovaa teorija, pottiknuva~ot i pomaga~ot se kaznuvaat samo ako bil
kazniv (presmetliv i vinoven) i izvr{itelot na krivi~noto delo.
Ottamu, za da se izbegne nivnoto nekaznuvawe toga{ koga kaj izvr{itelot
ne postoi presmetlivost i vina, sozdaden e poimot na posredniot
izvr{itel. Spored toa, so voveduvaweto na institutot posreden
izvr{itel, pottiknuva~ot i pomaga~ot se smetaat za posredni izvr{iteli
i kako takvi se krivi~no odgovorni, bez ogled {to vo momentot
na izvr{uvaweto na deloto kaj neposredniot izvr{itel ne postoi nekoj
od subjektivnite elementi (presmetlivost, vinost). Vo ovie slu~ai

(slu~aite kade posredniot izvr{itel se javuva kako poseben vid na
izvr{itelstvo), posrednoto izvr{itelstvo sekoga{ go zamenuva pottiknuvaweto,
a ~esto i pomagaweto.
Spored golem broj germanski avtori, pra{aweto na posrednoto
izvr{itelstvo ostana zna~ajno i po voveduvaweto na konceptot na limitirana
akcesornost so izmenite na germanskiot krivi~en zakonik
od 1943 godina. Takvata opredelba se zasnova na stavot deka posrednoto
izvr{itelstvo vo nekoi slu~ai (vo slu~ai kade posredniot izvr-
{itel mo`e da se kazni kako sou~esnik spored na~eloto na limitiranata
akcesornost) treba da ostane, za{to se pojavuva kako paralelen
institut pokraj pottiknuvaweto i pomagaweto. Imeno, spored konceptot
ili na~eloto na limitiranata akcesornost, naj~esto nema potreba
liceto koe se poslu`ilo so drugo lice za izvr{uvawe na krivi~noto
delo da se smeta kako posreden izvr{itel, za{to pottiknuva~ot i pomaga~ot
se krivi~no odgovorni iako neposredniot izvr{itel bil nepresmetliv
ili ne bil vinoven (za pottiknuva~ot ili pomaga~ot ne se
bara presmetlivost i vinost na neposredniot izvr{itel, tuku samo negovoto
dejstvie na izvr{uvawe da bilo protivpravno). Postojat, me-
|utoa situacii vo koi postoeweto na posrednoto izvr{itelstvo pokraj
sou~esni{tvoto e neizbe`no, ottamu {to na stranata na neposredniot
izvr{itel (sredstvoto) ponekoga{ nema nitu protivpravno dejstvie,
za{to: (1) toj so svoeto dejstvie ne go ostvaril bitieto na krivi~noto
delo (slu~ai koga posredniot izvr{itel ja koristi zabludata ili ja
prisiluva `rtvata smata sebesi da se povredi ili usmrti) ili, (2)
zatoa {to postoela okolnost {to ja isklu~uva protivpravnosta (taka,
na primer, liceto A e posreden izvr{itel koga so pi{tol go prisili
lekarot protivpravno da ja prekine bremenosta na negovata prijatelka,
za{to lekarot postapuva vo krajna nu`da koja ja isklu~uva protivpravnosta
na negovoto povedenie). Vo tie slu~ai ne se raboti za sou~esni{tvo,
tuku za posredno izvr{itelstvo.
Zemeno vo celina, spored avtorite na ova gledi{te, kako posreden
izvr{itel se pojavuva liceto koe za izvr{uvawe na odredeno krivi~no
delo se poslu`uva so drug, pod uslov deloto da go saka kako svoe.
Posredniot izvr{itel go koristi neposredniot izvr{itel kako sredstvo
za izvr{uvawe na krivi~noto delo. Ili poprecizno, neposredniot
izvr{itel, vo racete na posredniot izvr{itel na krivi~noto delo,
vsu{nost se javuva kako:
1 0 Nevolevo i nesvesno sredstvo. Toa e slu~aj koga za izvr{uvawe
na krivi~noto delo posrediot izvr{itel se poslu`uva so lice koe
e nepresmetlivo, koe ne podle`i na krivi~na odgovornost poradi vozrasta,
koe krivi~noto delo go vr{i vo zabluda ili kaj koe postojat nekoi
osnovi za isklu~uvawe na odgovornosta. Sledniot slu~aj od italijanskata
sudska praktika e klasi~en primer za ova. Nekoe bogato lice
koe doznalo za seksualnoto neverstvo na svojata sopruga so negov blizok
prijatel i re{ilo da im se odmazdi i na dvajcata. Za taa cel í ja
287

zalepil ustata so flaster i ja vrzal svojata sopruga zad zavesata vo
edna pogolema prostorija. Potoa go viknal nejziniot qubovnik na natprevar
vo ga|awe od pi{tol vo meta koja bila stavena na zavesata zad
koja bila posmestena negovata sopruga. Od nego pobaral prv da ga|a vo
celata {to toj i go storil, so {to bez da znae ja li{il od `ivot svojata
qubovnica. Vo ovoj slu~aj soprugot koj go sozdal planot ne e izvr-
{itel, a ne e nitu pottiknuva~, za{to qubovnikot isto taka ne e izvr-
{itel: za nego deloto e samo nesre}en slu~aj, za{to kaj nego ne postoela
subjektivna vrska so deloto - umisla ili nebre`nost. Ili poinaku,
ako nema izvr{itel na krivi~noto delo, nema nitu pottiknuva~, za{to
poimot na pottiknuvaweto e zavisen (aksesoren) od izvr{itelstvoto.
So ogled na toa deka ovde postoi samo neposreden izvr{itel na deloto
i avtorot na planot na deloto mora da se smeta za posreden izvr{itel
i na toj na~in da odgovara za istoto.
2 0 Svesno i volevo sredstvo (dolozno sredstvo). Toa e slu~aj
koga za izvr{uvawe na krivi~noto delo posredniot izvr{itel se poslu`uva
so lice kaj koe postoi presmetlivost i vina, samo {to kaj nego
nema animus auctoris (neposredniot izvr{itel na deloto go prezema
dejstvieto na izvr{uvawe so umisla, no deloto ne go ostvaruva kako
svoe), koj me|utoa postoi kaj posredniot izvr{itel. Na primer, koga
nekoj falsifikuva isprava po barawe od drugo lice (od posredniot
izvr{itel), me|utoa so cel da mu pomagne na toa lice za da dojde do
prioritet pri kupuvawe na stan, ili koga lekar izdava uverenie so
izmislena dijagnoza so cel na posredniot izvr{itel da mu pomogne vo
steknuvaweto pravo na pari~en nadomest za pomo{ i nega.
3 0 Nenamerno dolozno sredstvo. Slu~aj koga za izvr{uvawe na
krivi~noto delo, vo ~ie zakonsko bitie kako poseben element e istaknata
namera, posredniot izvr{itel se poslu`uva so lice kaj koe ne
postoi takva namera, dodeka taa postoi kaj posredniot izvr{itel. Na
primer, koga liceto A go nagovori liceto B da izvr{i kra`ba i toa
lice gi odzema tu|ite predmeti, no bez namera so toa da pribavi protivpravna
imotna korist za sebe, dodeka takva namera postoi kaj liceto
A, za kogo vsu{nost i se vr{i toa odzemawe.
4 0 Nekvalifikuvano dolozno sredstvo, koga za izvr{uvawe na
krivi~noto delo, vo ~ie zakonsko bitie kako poseben element e istaknata
odredeno svojstvo na izvr{itelot, posrediot izvr{itel se poslu-
`uva so lice kaj koe ne postoi takvo svojstvo, dodeka takvo svojstvo
postoi kaj posredniot izvr{itel. Na primer, koga slu`beno lice za
izvr{uvawe na edno slu`beno krivi~no delo se poslu`i so lice koe
nema takvo svojstvo.
3. Posredno izvr{itelstvo vo na{eto zakonodavstvo. Iako za
posrednoto izvr{itelstvo vo na{iot krivi~en zakonik ne postojat
nikakvi odredbi, nesporno e deka pri ocenuvaweto na krivi~nata
odgovornost sudijata mora da vodi smetka za ovoj institut. Posrednoto
izvr{itelstvo e od zna~ewe ottamu {to koga vo konkretniot slu~aj se
288

oceni deka postoi posrednen izvr{itel, toj }e odgovara kako izvr{itel
(soizvr{itel), kako storitel na krivi~noto delo, a ne kako sou~esnik
(pottiknuva~ ili pomaga~). Posredniot izvr{itel e izvr{itel
na krivi~noto delo. Ottamu, toj i se kaznuva kako storitel (izvr{itel,
soizvr{itel) na krivi~noto delo, a ne kako sou~esnik, iako fakti~koto
ostvaruvawe na deloto e akt na drugo lice koe se javilo kako
neposreden izvr{itel i koe obi~no ne podle`i na krivi~na odgovornost
(bilo poradi negovata vozrast, nepresmetlivost, otsustvo na vina
ili drugi okolnosti predvideni vo Krivi~niot zakonik). Pritoa, od
teoretsko stojali{te treba da se zeme deka posrednoto izvr{itelstvo
postoi vo slednive slu~ai:
1 0 Posredno izvr{itelstvo postoi vo slu~ajot na nevolevo i
nesvesno sredstvo, koga nekoj zaradi izvr{uvawe na krivi~no delo }e
se poslu`i so lice koe e nesposobno za vina: a) so nepresmetlivo lice,
b) so dete (maloletnik koj ne navr{il 14 godini), i v) so lice koe krivi~noto
delo go vr{i vo zabluda (na primer, koga lekarot na medicinskata
sestra, namesto vistinskiot i dava smrtonosen lek ili presilna
doza od vistinskiot lek so koj taa go usmrtuva bolniot).
2 0 Posredno izvr{itelstvo, isto taka, postoi koga nekoj }e se
poslu`i so drugo lice kako so predmet ili mehani~ko sredstvo za izvr{uvawe
na dejstvieto na krivi~noto delo - slu~aj na neslobodno sredstvo.
Pokraj ve}e navedeniot primer koga nekoj so pi{tol go prisiluva
lekarot da izvr{i krivi~no delo protivpravno prekinuvawe na
bremenost od ~l. 129 KZ, takvi se i su~aite, koga nekoj }e turne drugo
lice koe pri svoeto pa|awe }e povredi treto lice ili koga nekoj so
upotreba na kompulsivna sila }e prisili nekogo na telesno dvi`ewe
so koe se izvr{uva dejstvieto na izvr{uvaweto na nekoe krivi~no
delo, da re~eme potpi{uvawe na nekakva isprava.
3 0 Kaj slu~ajot na dolozno sredstvo mo`e da postoi posreden
izvr{itel samo toga{ koga vtoroto lice (neposredniot izvr{itel) so
umisla pru`a tehni~ka pomo{ za izvr{uvawe na dejstvieto na edno
krivi~no delo. Na primer, koga nekoj stru~wak za imitirawe na potpisi
mu pomaga nekomu za falsifikuvawe na isprava.
4 0 Kaj slu~ajot na namernoto dolozno sredstvo, posreden izvr-
{itel postoi samo kaj krivi~nite dela za ~ie postoewe se bara odredena
namera, koga vo konkretniot slu~aj neposredniot izvr{itel nemal
takva namera, tuku ja imal samo posredniot izvr{itel.
5 0 Posreden izvr{itel postoi i vo slu~ajot na nekvalifikuvano
dolozno sredstvo. Ova e slu~aj kaj pravite slu`beni ili voeni krivi~ni
dela (delicta propria) kaj koi izvr{itel mo`e da bide samo lice so
edno posebno li~no svojstvo. Vo ovie slu~ai, liceto koe nema svojstvo
na slu`beno ili voeno lice ne mo`e da bide izvr{itel na pravoto
slu`beno ili voeno krivi~no delo. Poradi toa, kako posredni
izvr{iteli se smeta liceto koe go ima toa svojstvo.
4. Vo opredeleni situacii posrednoto izvr{itelsto ne mo`e da
289

postoi.
Takva situacija se javuva kaj delicta propria kade va`i praviloto:
posreden izvr{itel mo`e da bide samo liceto koe mo`e da bide
izvr{itel. Kaj ovie dela toa zna~i deka posreden izvr{itel ne mo`e
da bide liceto koe go nema baranoto svojstvo. Taka, liceto koe ne e
slu`beno ili odgovorno lice {to }e navede slu`beno ili odgovorno
lice vo zabluda da mu izdade slu`bena isprava so nevistinita sodr`ina,
ne mo`e da bide posreden izvr{itel na krivi~noto delo falsifikuvawe
na delovna isprava (~l. 280 KZ), za{to toa delo mo`e da go stori
samo slu`beno i odgovorno lice.
Posreden izvr{itel ne mo`e da postoi i kaj krivi~nite dela
kade {to ne mo`e da postoi soizvr{itel. Toa e slu~aj kaj svoera~nite
krivi~ni dela (delicta manu propria) koi, spored svojata priroda mo`e da
gi izvr{i samo opredeleno lice i toa samo li~no, a ne preku drugo
lice ili zaedno so drugo lice. Takvi se, na primer, krivi~nite dela:
deteubistvo (~l. 127 KZ), siluvawe (~l. 186 KZ), rodoskvernavewe (~l.
194 KZ), dvobra~nost (~l, 195 KZ), davawe la`en iskaz (~l. 367 KZ), i
sl. Kaj ovie dela e potrebno storitelot samiot li~no da go vr{i
dejstvieto na izvr{uvaweto. Kaj niv me|utoa e mo`no da se javat pomaga~i
ili pottiknuva~i.
290
2. SOIZVR[ITELSTVO
1. Poim i uslovi. Krivi~niot zakonik opredeluva: "Ako dve
ili pove}e lica, so u~estvo vo dejstvieto na izvr{uvawe ili so drug
osoben pridones kon izvr{uvaweto na deloto, zaedni~ki storat krivi~no
delo, sekoe od niv }e se kazni so kaznata propi{ana da toa delo"
(~l. 22 KZ). Ottamu, soizvr{itelstvoto e svesno i volevo zaedni~ko
izvr{uvawe na edno krivi~no delo vrz osnova na zaedni~ka odluka za
deloto od strana na pove}e u~esnici.
1 0 Za postoewe na soizvr{itelstvo potrebno e site u~esnici da
u~estvuvaat vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo, sekoj da se pojavuva
kako izvr{itel, {to vo takov slu~aj e soizvr{itel na krivi~noto
delo. Ili, poinaku, kaj soizvr{itelstvoto va`i osnovnoto pravilo
deka soizvr{itel mo`e da bide samo ona lice koe mo`e da bide i samostoen
izvr{itel na deloto. 344 Toa zna~i deka sekoj soizvr{itel
mora da gi poseduva site svojstva koi spored zakonot se barat za izvr-
{itelot na deloto.
2 0 Za postoewe na soizvr{itelstvoto ne e nu`no site soizvr-
{iteli da u~estvuvaat vo site dejstvija od koi se sostoi izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Kaj slo`enoto krivi~no delo postoi soizvr{ite-
344
Taka: Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik u prakti~oj primeni, str. 105, Srzenti},
Stai}, Lazarevi}, str. 278, \or|evi}, M. Saizvr{ila{tvo, JRKKP, Beograd, 1988/1. str.
36.

lstvo ako edni od soizvr{itelite vr{at edno dejstvie, a nekoi drugi
dejstvija od koi se sostoi toa delo. Taka na primer, kaj razbojni{tvoto
soizvr{itel e onoj koj upotrebuva sila ili zakana, ednakvo kako i onoj
koj go vr{i odzemaweto na predmetite. Me|utoa, toa ne mo`e da bide
slu~aj kaj siluvaweto iako toa e nepravo slo`eno krivi~no delo so
ogled deka siluvaweto e i svoera~no krivi~no delo. Liceto koe ne go
izvr{ilo poloviot kako li~en akt, ne mo`e da se smeta za
soizvr{itel. So drugi zborovi, u~esnicite koi ne ja ostvaruvaat celta
kaj ova krivi~no delo, a taa e poloviot akt, ili apsolutno ne mo`at da
ja ostvarat, ne mo`at da bidat soizvr{iteli na deloto. Vo ovoj slu~aj
ne e re{ava~ka sevsta za zaedni~koto deluvawe, tuku voljata
(sakaweto) da se izvr{i poloviot akt. Spored toa u~esnikot koj po
prethodna spogodba ja vr{i prisilbata bez namera da go ostvari poloviot
akt (a toa mo`e da bide i `ensko lice), so cel nekoe drugo (ma-
{ko) lice da go izvr{i poloviot akt, ne e soizvr{itel, tuku samo pomaga~
vo deloto siluvawe. Soizvr{itelstvo ne postoi i kaj grupnoto
siluvawe, za{to poloviot akt mo`e da se izvr{i samo kako svoj (cum
animo auctoris), a ne "zaedni~ki" so drug. Za{to, ako dvajca, makar i so
upotreba na sila izvr{at polov akt nad `ensko lice, toga{ spored
zdravoto sfa}awe na obi~niot gra|anin, a sigurno i spored sfa}aweto
na samata o{tetena, pretstavuvaat dve siluvawa, a ne edno. 345 Vo teorijata,
me|utoa, mo`at da se sretnat i sprotivni stojali{ta spored koi
soizvr{itel e kako onoj {to ja izvr{il prisilbata, taka i liceto
{to go izvr{ilo poloviot akt. 346
3 0 Za soizvr{itelstvoto ne e nu`no site soizvr{teli da u~estvuvaat
od samiot po~etok vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Taka,
ako postojat subjektivni uslovi za postoewe na soizvr{itelstvoto, soizvr{itel
e i onoj koj go prodol`uva dejstvieto na svojot prethodnik.
Toa e sukcesivno soizvr{itelstvo. Soizvr{itelstvo postoi i toga{,
koga nekoe lice mu se pridru`i na edno ili pove}e lica vo tekot na
izvr{uvaweto na krivi~noto delo, dokolku postojat i drugite uslovi
za soizvr{itelstvo. Toa e posledovatelno soizvr{itelstvo.
4 0 Eden od su{testvenite uslovi za postoewe na soizvr{itelstvoto
e kaj site soizvr{iteli da postoi svest za zaedni~ko u~estvo, za
zaedni~ka sorabotka vo izvr{uvaweto na edna povedenie. Ako ne
postoi taa svest za zaedni~ka sorabotka, toga{ sekoj u~esnik se javuva
345
Taka: Zlatari}, op. cit. str. 107-109, Memedovi}, N. Probleme saizvr{ila{tva
kod krivi~nog dela silovanja, JRKKP, Beograd, 1987/3, str. 73-82. \or|evi},
M. op. cit. str. 36.
346
Taka: Kambovski, V. Krivi~no pravo, poseben del, Prosvetno delo,
Skopje, 1997. str. 204. Inaku, doslednata primena na ova stojali{te vodi kon
apsurden zaklu~ok: deka kako soizvr{itel na siluvaweto mo`e da se smeta
duri i `ensko lice koe inaku ne mo`e da bide ni samostoen izvr{itel na ova
delo.
291

kako izvr{itel, a ne kako soizvr{itel na krivi~noto delo. Taka, na
primer, nema soizvr{itel ako edno lice provali vo edena prodavnica
i izvr{i kra`ba, a potoa, nezavisno od nego, naide drugo lice i otkako
ja vidi skr{enata vrata i toj izvr{i kra`ba od prodavnicata.
Pritoa, ne e potrebno ovaa svest da postoela od samiot po~etok
na deloto. Taka, kaj sukcesivniot soizvr{itel, mo`no e soizvr-
{itelot da zapo~nal so svojata dejnost duri ottkako doznal za dejnosta
na svojot prethodnik. Za slu~ajniot soizvr{itel pak, da stane posledovatelen
soizvr{itel, dovolno e ako toj doznal za sorabotkata na
drugite vo tekot na svojata dejnost, i prodol`il so nea.
5 0 Svesta za zaedni~kata sorabotka kaj sozvr{itelstvoto ne e
vinost, tuku e samo svest za zaedni~ka akcija. [to se odnesuva pak do
vinata, taa kaj sekoj soizvr{itel mo`e da bide razli~na: direktna
umisla, eventualna umisla, svesna ili nesvesna nebre`nost. Toa mo`e
jasno da se vidi od primerot so licata A, B i V, koi kako rabotnici na
nekoe gradili{te spu{taat edan greda od odredena viso~ina svesni
deka toa go pravat so zaedni~ka dejnost. Vo taa situacija, A e svesen
deka gredata mo`e da go pogodi minuva~ot X, i se soglasuva so takvata
posledica, B e svesen deka gredata mo`e da go pogodi minuva~ot X, no
pritoa ja saka negovata smrt, dodeka V ne e svesen za deka gredata mo`e
da go pogodi minuva~ot X, me|utoa spored okolnostite i svoite li~ni
svojstva bil dol`en i mo`el da bide svesen za takvata mo`nost. Vo
slu~aj na smrt na liceto X, A }e odgovara za ubistvo storeno so eventualna
umisla, B za ubistvo so direktna umisla, a V za nebre`no ubistvo.
2. Razgrani~uvawe na soizvr{itelstvoto od sou~esni{tvoto.
Od zakonskata definicija vidovme deka proizleguva deka za soizvr{telstvoto
vo prv red e va`no zaedni~ko u~estvo vo dejstvieto na
izvr{uvaweto (so {to vedna{ se isklu~eni pottiknuvaweto i pomagaweto
koi ne pretstavuvaat dejstvija na izvr{uvawe od zakonskoto bitie
na deloto). Taka, na primer, ako pove}e lica gi stavaat ukradenite
predmeti vo vre}a, site se soizvr{iteli na krivi~noto delo kra`ba
ili ako dve lica istovremeno zategnuvaat ortoma okolu vratot na
`rtvata, tie se soizvr{iteli na krivi~noto delo ubistvo. 347
Vo zakonskata definicija na soizvr{itelstvoto me|utoa e
vklu~ena i mo`nosta od u~estvo so drug osoben pridones kon izvr{uvaweto
na deloto, {to zna~i deka soizvr{itel mo`e da bide i lice
~ija dejstvie se nao|a nadvor do bitieto na deloto, koj ne u~estvuva vo
samoto dejstvie na izvr{uvaweto na deloto. Ottamu, vedna{ se postavuva
potrebata za razlikuvawe na soizvr{itelstvoto od sou~esni{tvoto
(pottiknuvaweto i osobeno pomagaweto). Takvata potreba proizleguva
ottamu {to poimot u~estvo so drug osoben pridones kon izvr-
{uvaweto na deloto, koj vpro~em korelira so `ivotnata realnost,
opfa}a povedenija koi ne pretstavuvaat dejstvie na izvr{uvawe na
347
Horvati}-Novoselac, P. op. cit. str. 348.
292

krivi~noto delo, me|utoa se vo tesna vrska so nego. Takvi dejstvija se
na primer: ~uvawe stra`a za vreme na dejstvieto na izvr{uvaweto, podr`uvawe
na izvr{itelot da istrae vo ostvaruvaweto na dejstvieto na
izvr{uvaweto, davawe upatstva za vreme na izvr{uvaweto na deloto,
ostavawe otvoreni prozori ili nezaklu~eni vrati i sl. Takvite dejstvija
formalno se nao|aat nadvor od zakonskoto bitie na deloto i
imaat karakter na pridones (uslov), a ne na pri~ina za predizvikuvawe
na posledicata, taka {to spa|aat vo podra~jeto na sou~esni{tvoto.
Me|utoa, takvite dejstvija od funkcionalna strana imaat karakter na
soizvr{itelstvo, za{to go osiguruvaat (obezbeduvaat) izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Ottamu, site ovie dejstvija mo`at da bidat dejstvija
na pomagawe, me|utoa i dejstvija na soizvr{itelstvo. Zaradi formirawe
pocvrsti kriteriumi za navedenoto razlikuvawe postojat: 1 0
formalno-objektivni teorii, 2 0 materijalno-objektivni teorii, 3 0 subjektivni
teorii, 4 0 teorijata na podelba na trudot, i 5 0 teorijata na
vlasta nad deloto. Prvite dve, kako {to i samite nivni naslovi toa go
poka`uvaat, se objektivni teorii, a poslednite dve, me{oviti teorii.
1 0 Spored prvata od formalno-objektivnite teoriii (Liszt, R.
Frank, T. @ivanovi}) koja poa|a od prirodta na dejstvieto, soizvr{itelstvoto
postoi ako pove}e lica zaedni~ki u~estvuvaat vo izvr{uvaweto
na krivi~no delo, a toa e slu~aj toga{ koga go ostvaruvaat
dejstvieto na izvr{uvawe na edno krivi~no delo (ili negov del). Ili,
poinaku ka`ano, koga sekoj od u~esnicite celosno ili delumno go ostvaruva
dejstvieto na izvr{uvaweto od zakonskoto bitie na krivi~noto
delo. Sou~esni{tvoto (osobeno pomagaweto) pak, postoi ako edno ili
pove}e lica pridonesuvaat (pomagaat) vo izvr{uvaweto na dejstvieto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, taka {to nivnoto dejstvie se
nao|aa nadvor od dejstvieto na izvr{uvaweto. Soizvr{itelskite dejstvija
se nadvor od bitieto na deloto, bez ogled na zna~eweto na nivniot
pridones vo ostvaruvaweto na posledicata na krivi~noto delo.
Na primer, ako liceto A, mu dade izvesna koli~ina otrov na licata B.
V i G, za ovie da go stavat vo hranata na liceto X so namera da go otrujat,
toga{ kako soizvr{iteli na krivi~noto delo ubistvo se javuvaat
licata B, V i G, za{to go ostvarile dejstvieto na izvr{uvawe na krivi~noto
delo ubistvo, dodeka liceto A e pomaga~ vo ova delo, za{to
negovoto dejstvie samo pridonelo (pomognalo) za samoto izvr{uvawe
na krivi~noto delo. Sî zavisi od toa dali u~esnikot prezel dejstvie
od, ili nadvor od bitieto na krivi~noto delo. 348
Na ovie teorii ispravno im se prefrla deka ne gi sogleduvaat
`ivotnite situacii koi ~esto uka`uvaat deka vo procesot na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo va`na uloga mo`at da ostvaruvaat i onie
u~esnici koi samite ne se nositeli na dejstvieto na izvr{uvaweto od
negovoto bitie. Ottuka, proizleguvaat i nejzinite nelogi~nosti. Na
348
Ba~i}, F. O suizvr{ila{tvu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/1, str. 18.
293

primer, koga nekoj ja dr`i `rtvata dodeka drug í zabiva no` vo gradite,
liceto {to ja dr`i `rtvata e samo pomaga~ vo deloto, za{to ne
go prezema dejstvieto na izvr{uvaweto od zakonskoto bitie na deloto
ubistvo.
Formalno-objektivna e i teorijata na ednovremenost (ili teorija
za u~estvo pred i za vreme na storuvaweto na deloto). Za nea e su-
{testveno vremeto na prezemaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto i
ottamu za soizvr{itel go smeta sekoe lice koe deluva za vreme na zapo~nuvaweto
na dejstvieto, a deluvaweto pred zapo~nuvaweto na dejstvieto
go smeta za sou~esni{tvo. Teorijata poteknuva od srednovekovnoto
pravo koe razlikuva{e prethodno, ednovremeno i posledovatelno
soizvr{itelstvo (concursus plurium ad delictum antecedens, concomitans
et subsequens). Ovaa teorija se zadr`a i vo anglosaksonskoto pravo spored
koe izvr{iteli (soizvr{iteli) se: (so)izvr{itelot koj deloto go
storil li~no ili so posredstvo na drug (principals in the first degree) i liceto
koe samo mu pomaga na izvr{itelot vo vreme na izvr{uvaweto na
deloto (principals in the second degree), dodeka licata koi deluvaat pred
zapo~nuvaweto na deloto se samo pomaga~i (accesories in the second degree).
Kako primer za nedoslednosta na ovaa teorija mo`e da se navede
situacijata koga nekoj ne deluva vo vreme na izvr{uvaweto na deloto,
a sepak e opravdano da se smeta za soizvr{itel, da re~eme, ako ja namamil
`rtvata vo zaseda kade {to drug ja ubiva.
Za razlika od prethodnite stojali{ta kaj koi kako pojdoven
kriterium za razgrani~uvawe slu`i prirodata na dejnosta, odnosno
vremeto na u~estvo vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo, nekoi avtori
ja zemaat predvid i prostornata povrzanost i ottamu smetaat deka soizvr{iteli
se samo onie lica koi u~estvuvaat na samoto mesto na izvr{uvaweto,
dodeka site ostanati se samo sou~esnici vo deloto.
2 0 Spored materijalno-objektivnite teorii razrani~uvaweto
me|u soizvr{itelstvoto i sou~esni{tvoto treba da se vr{i spored
kauzalnoto zna~ewe na dejnosta na u~esnicite. Osnovot za razgrani~uvaweto
e kauzalniot pridones na dejstvieto. Taka, soizvr{itelstvoto
postoi koga pove}e lica go prezele dejstvieto na izvr{uvaweto ili
del od nego, no i dejstvija {to se nadvor od dejstvieto na zakonskoto
bitie na deloto, dokolku se raboti za dejstvija od re{ava~ko zna~ewe
za ostvaruvawe na deloto. Vo ovaa smisla kako soizvr{itel se smeta
liceto ~ii pridones vo deloto mo`e da se ozna~i kako pri~ina (re{ava~ki
uslov, conditio sine qua non), za razlika od sou~esnikot, ~ii pridones
pretstavuva samo uslov (pridones {to ja zgolemuva uspe{nosta) na
deloto.
Na primer, ako liceto A nabavi alat za obivawe na kasa, a liceto
B i V so toj alat ja obijat kasata, toga{ liceto A e pomaga~, a licata
B i V, se soizvr{iteli na kra`bata. So dejstvieto na liceto A se
sozdava samo mo`nost uspe{no da se izvede obivaweto i odzemaweto na
predmetite i da se proizvede posledicaat na te{ka kra`ba, no samoto
294

toa dejstvie ne ja predizvikuva posledicata. Posledicata nastanuva so
dejstvieto na licata B i V, koi so upotrebata na alatot go vr{at obivaweto
i odzemawetona predmetite. Spored toa, so dejnosta na liceto
A se ostvaruva uslovot, a so dejnosta na licata B i V, pri~inata na
posledicata.
Ovaa teorija denes nema nikakva vrednost nitu za naukata, ni za
praktikata na soizvr{itelstvoto. Nejzinata nelogi~nost mo`e da se
vidi od sledniov primer: ako A mu dava na V da ispie ~a{a vo koja B,
po barawe na A, stavil otrov - A e izvr{itel, a B pomaga~. Me|utoa,
ako A, od nevnimanie (nebre`nost, zabluda) mu dade na V ~a{a, vo koja
B, po barawe na A, stavil otrov, toga{ B stanuva posreden izvr{itel.
3 0 Za subjektivnite teorii za utvrduvawe na soizvr{itelstvoto
ne se od zna~ewe koi da e od gorenavedenite objektivni kriteriumi,
tuku psihi~kiot odnos na soizvr{itelot sprema krivi~noto delo. Tie
se zasnovaat na stavot za ednakvo zna~ewe na site uslovi za nastapuvawe
na kaznivata posledica: pri~ina e sekoj uslov koj vo mislite ne mo-
`eme da go otstranime, a so toa da ne otpadne i posledicata vo nejziniot
konkreten oblik (pri~inska teorija na ekvivalencija). Ottamu,
spored niv sekoja pri~ina e podednakvo zna~ajna na objektiven plan za
nastanuvawe na posledicata i spored niv ne mo`e da se pravi razlika
me|u oddelnite u~esnici. Za takvoto razlikuvawe zna~i ostanuvaat
samo subjektivnie kriteriumi. Taka, spored site subjektivni teorii
(von Buri, Binding, Schönke-Schröder) soizvr{itelstvoto vo osnova
postoi koga pove}eto u~enici vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo
u~estvuvaat so umisla na izvr{itel i deloto go sakaat (go smetaat)
kako svoe: koga postapuvaat cum animus auctoris (so izvr{itelska volja).
Sou~esni{tvoto (osobeno pomagaweto) pak, postoi koga oddelni lica
od pove}eto u~esnici vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo, deloto go
sakaat (go smetaat) kako tu|o: koga postapuvaat cum animus socii (so
sou~esni~ka volja). Kriterium za razgrani~uvawe na (so)izvr{itelstvoto
i sou~esni{tvoto e nasokata na voljata. Dali nekoj raboti
za drug, dali negovoto delo e samo del na tu|o delo mo`e da se opredeli
samo spored nasokata na voljata. Za toa dali edno povedenie, koe ne
vleguva vo bitieto na deloto, }e bide (so)izvr{itelstvo ili sou-
~esni{tvo, re{ava~ko e dali negoviot nositel ima ivr{itelska ili
sou~esni~ka volja. Storitel (izvr{itel) i ottamu soizvr{itel e onoj
koj ima izvr{itelska volja, bez ogled na toa kakov e negoviot pridones
vo deloto. Od druga strana, sou~esnik e onoj u~esnik koj ima sou-
~esni~ka volja. Toa e teorija na animus, teorija na voljata. 349 Taka, na
primer, koga liceto A mu dade benzin na liceto B koe ja zapaluva ku-
349
Druga varijanta na ovaa teorija (re~isi vo sî identi~na so prethodnata)
e teorijata na interesot: dali nekoj go saka deloto kako svoe ili
kako tu|o, zavisi od stepenot na negoviot interes za ostvaruvawe na deloto,
pa toga{ izvr{itel e onoj koj ima neposreden interes da go ostvari deloto.
295

}ata na liceto X, kako izvr{itel na krivi~noto delo se smeta liceto
A, ako deloto go sakal kako svoe, iako toj vsu{nost e pomaga~, dodeka
kako pomaga~ }e se smeta liceto B, ako deloto go sakal kako tu|o, iako
toj vsu{nost e izvr{itel na deloto.
Ovaa teorija vodi do mo{ne nelogi~ni rezultati, za{to so nejzina
dosledna primena mo`e da se slu~i i onoj koj samiot }e go ostvari
bitieto na deloto da bide proglasen kako sou~esnik ako imal sou~esni~ka
volja. A toa i se slu~uvalo. Taka, na primer, spored edna
odluka na germanskiot Vrhoven sud, edna `ena koja samata go ubila
deteto na svojata sestra, bila osudena kako sou~esnik, a ne kako izvr-
{itel, za{to deloto ne go sakala kako svoe, tuku go storila vo interes
na svojata sestra. 350 Osnovnite prigovori {to im se upatuvaat na ovie
teorii se sostojat vo toa deka manipuliraat so poimi koi te{ki mo-
`at da se opredelat i deka, duri i koga toa bi bilo mo`no, kvalifikacijata
na soizvr{itelot ili sou~esnikot ne zavisi od toa dali toj ima
izvr{itelska ili sou~esni~ka volja, tuku prioritetno od zna~eweto
na negoviot vistinski pridones vo izvr{uvaweto na deloto.
Ovde e zna~ajno da se istakne deka subjektivnite teorii se zasnovani
vrz ekstenzivnoto sfa}awe na izvr{itelstvoto. Spored ova
stanovi{te, koe trgnuva od pri~inskata teorija na ekvivalencijata
(koja site pridonesi vo edno delo gi smeta za ednakvo vredni: od
ednakvo zna~ewe), sekoj od u~esnicite vo edno delo se smeta za izvr{itel.
Takvoto stanovi{te ima za posledica da ne se pravi nikakva
razlika me|u u~esnicie koi ostvarile razli~en pridones vo deloto, pa
ottamu se poa|a od poimot na edinstveno izvr{itelstvo. Taka, ako
liceto A, se po`ali pred licata B i V deka e maltretirano od liceto
X, pri {to B mu sovetuva da go istepa X, a potoa A re{i toa da go stori,
po {to za taa cel liceto B mu dava metalen "bokser" so koj A te-
{ko go povreduva liceto X, licata A, B i V, ostvarile izvr{itelski
pridones vo edno delo te{ka telesna povreda na liceto X. Za ovoj i
sli~nite slu~ai, vo Op{tiot del na krivi~niot zakonik voop{to ne e
potrebno da se ureduva soizvr{itelstvoto (pottiknuvaweto i pomagaweto),
za{to site navedeni lica se izvr{iteli na deloto. Me|utoa,
ako toa se napravi (ako se vnesat posebni odredbi za odreduvawe na
krivi~nata odgovornost i kaznivosta na soizvr{itelite), tie odredbi
se pri~ina za privilegirawe, odnosno za stesnuvawe na kaznivosta na
sou~esnicite. Ili, poinaku, takvite odredbi go pro{iruvaat poimot
na (so)izvr{itelstvoto, na smetka na sou~esni{tvoto.
Nasproti subjektivnite, objektivnite teorii se zasnovani vrz
restriktivniot poim na izvr{itelstvoto, odnosno izvr{itelot.
Spored ova stanovi{te, izvr{itel mo`e da bide samo liceto koe li-
~no u~estvuva vo ostvaruvaweto na edno krivi~no delo, a site onie koi
na drug na~in pridonesuvaat vo ostvaruvaweto na krivi~noto delo se
350
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, str. 326.
296

smetaat za sou~esnici. Taka, vo navedeniot primer, izvr{itel e samo
liceto A, za{to tokmu toa mu ja pri~inilo te{kata telesna povreda
na liceto X, dodeka licata B i V se samo sou~esnici i toa B - pottiknuva~,
a V - pomaga~. Spored toa, sou~esnikot voop{to ne mo`e da
bide kaznet vrz osnova na odredbite od Posebniot del na krivi~niot
zakonik, za{to tie odredbi se odnesuvaat samo na izvr{itelot (storitelot)
na deloto. Ottamu, proizleguva deka za odreduvawe na krivi~na
odgovornost i kaznivosta na sou~esnicite e potrebno da se vnesat posebni
odredbi vo Op{tiot del na krivi~niot zakonik. Vo toj slu~aj,
takvite odredbi se pri~ina za pro{iruvawe na kaznivosta na sou~esnicite,
odnosno tie odredbi go stesnuvaat poimot na (so)izvr{itelstvoto.
4 0 So ogled deka objektivnite teorii go pro{iruvaat poimot na
sou~esni{tvoto, a go stesnuvaat poimot na soizvr{itelstvoto, dodeka
subjektivnite teorii go pro{iruvaat poimot na soizvr{ietlstvoto, a
go stesnuvaat poimot na sou~esni{tvoto, se pojavija me{oviti teorii
(objektivno-subjektivni teorii) so nastojuvawe da gi izbegnat navedenite
ednostranosti i krajnosti.
a) Spored prvata od niv - teorijata na podelba na trudot (S.
Frank, Srzenti}-Stai}, Zlatari}, Tahovi}, Radovanovi}, Jovanovi},
^ejovi}), za postoewe na soizvr{itelstvoto e potrebno ispolnuvawe
na opredeleni objektivni i subjektivni elementi. Od objektivna
strana za soizvr{itelstvo ne se bara dejstvieto na soizvr{itelot vo
celost ili delumno da e dejstvie na izvr{uvawe na krivi~noto delo
(se poa|a od materijalno-objektivnata teorija), me|utoa, neophodno e
toa dejstvie da e tesno povrzano so dejstvieto na izvr{uvaweto, taka
{to pretstavuva negov sostaven del i so nego obrazuva edna celina.
Ova e slu~aj koga za vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
u~esnicite prezemaat opredeleni dejstvija vrz osnova na prethodna
spogodba (dogovor za zaedni~ka akcija), pri koja obi~no se opredeluvaat
dejnostite (se podeluvaat ulogite) na sekoj u~esnik. Za postoewe
na soizvr{itelstvoto od subjektivna strana, isto taka, ne se bara
u~esnikot vo izvr{uvaweto na deloto da go saka deloto kako svoe,
me|utoa, nu`no e kaj nego da postoi barem svest (pretstava) za zaedni-
~koto deluvawe, odnosno za pri~inuvaweto na zaedni~kata posledica.
351 Poinaku ka`ano, soizvr{itel e sekoj koj (1) vrz osnova na do-
351
" Vo vakvi slu~ai doa|a do izvraz edinstvoto na objektivnite i subjektivnite
barawa za postoewe na soizvr{itelstvoto. Objektiven uslov e
postoewe na izvesen odnapred postaven plan ili podelba na trudot, odnosno
podelba na ulogite na u~esnicite pri izvr{uvaweto na krivi~noto delo, taka
{to dejnosta na sekoj u~esnik se javuva kako izvr{uvawe na svojata uloga pri
izvr{uvaweto na deloto. Subjektivniot uslov se gleda vo soglasuvaweto, vo
dogovorot za na~inot na izvr{uvaweto na edno zaedni~ko delo, {to nu`no
pretpostavuva svest i sakawe da se u~estvuva vo edno zaedni~ko delo, koe
297

govor deluval vo ostvaruvawe na zaedni~ka cel, (2) sakajki go deloto
kako zaedni~ko (i spored toa kako svoe), i koj (3) pokraj toa ja izvr{il
ulogata koja mu bila opredelena vo taa zaedni~aka kriminalna dejnost.
Spored toa, dejstvieto so koe se pridonesuva vo deloto e zna~ajno samo
ako se zasnova na prethodna soglasnost za podelba na ulogite i }e se
smeta za soizvr{itelstvo duri i toga{ koga taa uloga, vrz osnova na
podelbata na trudot, ne bi imala vistinski pridones za nastapuvawe
na posledicata. 352
Navedenite elementi vo celost treba da se posmatraat zaedno i
vo me|usebna povrzanost pri re{avaweto na sekoj konkreten slu~aj.
Ottamu, spored ova stojali{te, kako soizvr{itel }e se smeta liceto
koe bilo svesno deka u~estvuva vo tu|o delo iako deloto ne go sakal
kako svoe, me|utoa negovoto dejstvie bilo tolku tesno povrzano so dejstvieto
na izvr{uvaweto {to so nego obrazuvalo edna celina. Taka, na
primer, vo eden slu~aj, liceto A, koe mu ~uva stra`a na liceto B na
prometno mesto i go izvestuva za dvi`eweto na minuva~ite i policijata,
taka {to toa nepre~eno vr{i kra`ba vo nekoj magacin, }e se smeta
kako soizvr{itel na krivi~noto delo kra`ba, iako deloto ne go sakal
kako svoe. No, vo drug slu~aj, liceto A, nema da se smeta kako soizvr{itel,
tuku kako pomaga~ iako deloto go sakal kako svoe, ako negovata
uloga vo ~uvaweto stra`a ne bila tesno povrzana so dejstvieto
na izvr{uvaweto i ne bila negov sostaven del, za{to toa lice ~uvalo
stra`a na nekoe pomalku prometno (zapu{teno) mesto. Posmatrano od
objektivnata strana, toa zna~i deka edno isto dejstvie vo eden slu~aj
mo`e da bide prezemeno od soizvr{itelot, a vo drug od sou~esnkikot.
Kon stojali{tata na ovaa teorija se priklonuva i na{ata sudska
praktika.
Edna od najva`nite zabele{ki {to i se upatuvaat na varijantite
na ovaa teorija e deka tie vpro~em i ne uka`uvaat na razlikite me|u
soizvr{itelstvoto i sou~esni{tvoto, ottamu {to podelbata na trudot
e mo`na i kaj dvata vida na u~estvo vo izvr{uvaweto na edno delo. Mo-
{ne zna~aen e i prigovorot deka i pokraj sprotivnite nastojuvawa, i
ednovremeno se javuva i kako svoe delo. Vo slu~aj na postoewe na ovie uslovi
soizvr{itel e i onoj koj ne go izvr{uva dejstveito na izvr{uvaweto na krivi-
~noto delo vo potesna smisla, me|utoa negovata dejnost logi~no i prirodno
pravi celina so dejnostite na onie koi neposredno go izvr{uvaat dejstvieto
na krivi~noto delo." Tahovi}, J. str. 299.
352
Tomi}, M. Razgrani~enje saizvr{ila{tva od pomaganja, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1986/6, str. 856. Spored ovaa teorija, vo na~elo, kakvo i da e dejstvie
na u~esnikot, kakov i da e negov prilog, go pravi soizvr{itel, ako e toa realizirano
vo rakite na dogovorot za podelba na trudot. Objektivno e dovolen i
najnezna~itelen prilog vo ramkiete za podelbata na trudot (na primer, edno
obi~no podgotvitelno dejstvie - nabavuvawe na oru`je ili oradie). Ba~i}, F. O
suizvr{ila{tvu, str. 21.
298

ovie teorii neopravdano go pro{iruvaat poimot na soizvr{itelstvoto.
Toa, ottamu {to ne go uva`uvaat vo dovolna mera samoto zna~ewe
na dejstvieto na poedinecot, {to go miniminiziraat negoviot pridones
vo deloto. Za{to, kako {to pravilno zabele`uva eden avtor, edno
e da se zadavi nekoj so svoi race, a sosema drugo za toa vreme da se vnimava
nekoj da ne naide. Nikakov prethoden dogovor, nikakva podelba na
ulogite ne mo`at da gi izedna~at tie dve, tolku kvalitativno razli~ni
dejstvija. 353
b) Spored vtorata od me{ovitite teorii teorija na vlasta vrz
deloto (Jascheck, Welzel, Mezger-Blei, Ba~i}), koja nie me|u ovde navedenite
teorii ja smetame za najprifatliva, soizvr{itel na deloto e
sekoe lice koe vrz osnova na zaedni~ka odluka (1) u~estvuva vo dejstvieto
na izvr{uvaweto ili vo nekoj negov del, ili (2) vo nekoe drugo
dejstvie {to e nadvor od bitieto na krivi~noto delo, me|utoa koe ima
a) zna~ajno vlijanie za ostvaruvawe na celokupniot plan i b) vlast nad
procesot na ostvaruvaweto na deloto.
Soizvr{itelstvoto i spored ova stojali{te ima objektivna i
subjektivna komponenta. Objektivnata komponenta se sostoi vo u~estvo
na soizvr{itelot vo dejstvieto na izvr{uvaweto ili vo nekoe
drugo dejstvie koe e nadvor od bitieto na krivi~noto delo, me|utoa
koe funkcionalno e vrzano so dejstvieto na izvr{uvaweto i so nego
pretstavuva edna celina. I tokmu u~estvoto vo takvoto dejstvie na toj
u~esnik mu dava vlast nad deloto, vlast na lice mesto da upravuva so
negovoto ostvaruvawe. Ili, poprecizno, toj se steknuva so polo`ba da
rakovodi, upravuva, da go dr`i vo svoi race procesot na izvr{uvaweto
na deloto. Pritoa, dejstvieto na izvr{uvaweto {to e nadvor od bitieto
na deloto e potrebno da e su{testven del na procesot na izvr{uvaweto
na samoto delo. Treba da se raboti za dejstvie od pogolemo zna-
~ewe i vrednost, dejstvie ~ii pridones e conditio sine qua non za ostvaruvawe
na planiranoto delo, a ne za obi~na podr{ka, za obi~no olesnuvawe
na izvr{uvaweto na deloto. Nakratko, soizvr{itel mo`e da
bide samo onoj u~esnik koj prezema dejstvie koe pretstavuva seriozen
pridones (pridones so opredelena te`ina) vo nastanuvaweto na deloto
i ottamu mu ovozmo`uva zaedno so drugite da dominira (vladee) so procesot
na izvr{uvaweto na deloto. Nasproti toa, sou~esnik e onoj u~esnik
koj ne e vo pozicija da upravuva so deloto, onoj koj vo dadeniot
proces na izvr{uvaweto nema dominantna uloga, ~ie dejstvie e od sporedno
zna~ewe vo konkretnata situacija. 354
Subjektivnata komponenta se sostoi toa {to kaj sekoj u~esnik
postoi odluka i volja krivi~noto delo da se ostvari zaedni~ki taka
{to, sekoj vo ramkite na planot na izvr{uvaweto, mora da go prezeme
353
Vidi: Ba~i}, F. Krivi~no pravo, str. 328-329 i Ba~i}, F, O suizvr{ila{tvu,
str. 23.
354
Ba~i}, F, O suizvr{ila{tvu, str. 10.
299

delot {to nu`en za negovata realizacija. Toa ja vklu~uva i podelbata
na ulogite vo procesot na izvr{uvaweto na deloto, no na ulogite od
prvostepeno zna~ewe. 355 Stanuva zbor za svesna i voleva koordinacija
zasnovana na zaedni~ka odluka za zaedni~ko izvr{uvawe na deloto, a
toa gi isklu~uva ednostranite podr{ki na deloto za koi drugiot u~esnik
ne znae. Me|utoa, toa nezna~i deka za soivr{itelstvoto sekoga{
se bara nekoja sosema odredena spogodba. Taa spogodba mo`e da bide
ostvarena so molkum i so konkludentni dejstvija. Isto taka, ne e
nu`no soizvr{itelite me|usebno da se poznavaat.
Dokolku se ostvareni dvete komponenti: objektivnata (zna~aen
pridones kon deloto od opredelena te`ina) i subjektivnata (vlast nad
deloto) postoi soizvr{itelstvo, a ne sou~esni{tvo, za{to kaj sou~esni{tvoto
ne postojat tie komponenti. 356 Taka na primer, ako liceto A
gi doveze licata B i V do menuva~nica, pri {to liceto B so vperen pi-
{tol go prisili sopstvenikot na menuva~nicata da mu gi predade, a V
gi pribere patite, po {to dvajcata izbegaat so avtomobilot vo koj gi
~ekalo liceto A i zaedni~ki go podelat plenot, site se soizvr{iteli
vo deloto razbojni{tvo. Site go storile deloto vrz osnova na podelba
na ulogite i sekoj od niv imal funkcija koja bila su{testvena (od osoben
pridones) za ostvaruvawe na nivniot plan, pa mo`e da se zboruva
za funkcionalna vlast nad deloto na sekogo od niv. Vlasta nad deloto
na soizvr{itelot se zasnova vrz okolnosta deka onoj koj vlaee so
svojot pridones voedno vladee i so deloto kako celina. Ako koj i da e
od soizvr{itelite propu{ti da ja izvr{i svojata uloga {to mu bila
doverena, zaedni~kiot plan bi propadnal. Toa sepak, ne zna~i deka za
soizvr{itelstvoto e nu`no bez sekoj od oddelnite pridonesi izvr{uvaweto
na deloto voop{to da ne e mo`no, tuku samo deka toa ne bi mo-
`elo da se izvr{i vo onaa forma vo koja bilo planirano. 357
3. Vidovi na soizvr{itelstvo. Me|u pove}eto vidovi na soizvr{itelstvo
obi~no se pomestuvaat:
1 0 Sukcesivno soizvr{itelstvo i posledovatelno (naknadno)
soizvr{itelstvo. Napred ve}e go spomnavme sukcesivnoto soizvr-
{itelstvo. Toa se javuva koga vo izvr{uvaweto na edno delo u~estvuvaat
pove}e lica na toj na~in {to se smenuvaat vo vr{eweto na dejstvijata
(koga se raboti za izvr{uvawe na dejstvieto vo etapi ili vo
smeni). Za posledovatelno soizvr{itelstvo se raboti toga{ koga na
edno lice koe go zapo~nalo izvr{uvaweto na krivi~noto delo, no pred
da e dovr{eno dejstvieto na izvr{uvaweto, mu se pridru`i drugo lice.
355
"I kaj ovaa teorija za soizvr{itelstvoto postoi izre~na ili molkumna
soglasnost za zaedni~ko u~estvo, pri {to sekoj od soizvr{itelite so
svoja volja i svoi dejstvija ja manifestira svojata vlast nad deloto koe site
go vr{at." \or|evi}, M. op. cit. str. 33.
356
Podrobno: Ba~i}, F. op. cit. str. 329-332.
357
Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 346.
300

Kaj ovoj vid na soizvr{itelstvo se postavuva pra{aweto dali posledovatelniot
soizvr{itel treba da odgovara i za deloto na izvr{enoto
dejstvie pred negovoto priklu~uvawe, ili samo za onoj del na dejnosta
vo ~ie izvr{uvawe u~estvuval. So ogled na toa deka se mo`ni razli~i
situacii se javuvaat i razli~ni odgovori na ova pra{awe. Taka, na
primer, edna situacija }e bide ako edno lice se pridru`i kon kra`bata
na predmeti od samoposluga koja prethodno ja obilo drugo lice, a
druga, koga zaedno, otkako gi odzele predmetite od samoposlugata, mu
nanele te{ka telesna povreda na ~uvarot koj se pojavil pri nivnoto
zaminuvawe. Vo prviot slu~aj, ako vrednosta na predmetite ne e golema,
bi odgovaral za kra`ba, a vo vtoriot za razbojni~ka kra`ba. 358
2 0 Prividno soizvr{itelstvo postoi koga pove}e lica u~estvuvaat
vo izvr{uvaweto na edno delo, nezavisno eden od drug bez kakva
i da e svest i volja za zaedni~ko prezemawe na dejstvieto, taka {to sekoe
lice se pojavuva kako samostoen izvr{itel. Toa e slu~aj, na primer,
koga dve ili pove}e lica vo edna stokovna ku}a, sekoj za sebe
vr{at kra`ba vo isto vreme, ili koga poradi nepo~ituvawe na soobra-
}ajnite propisi od dvajca ili pove}e voza~i, dojde do soobra}ajna nesre}a,
pa duri i toga{ koga dve lica ne znaej}i eden za drug, mu davaat
nekomu otrov i toa umre, iako samo koli~inata na otrovot {to ja dalo
ednoto lice ne bila dovolna za nastanuvaweto na smrtta. Vakvite slu-
~ai koi ne pretstavuvaat soizvr{itelstvo, vo teorijata mo`at da se
sretnat i pod imeto nepravo, slu~ajno soizvr{itelstvo ili paralelno
izvr{itelstvo.
3 0 Pravo (fakultativno) soizvr{itelstvo i nu`no soizvr{itelstvo.
Za pravo soizvr{itesltvo se raboti koga vo izvr{uvaweto
na krivi~noto delo mo`at, me|utoa ne mora da u~estvuvaat dve
ili pove}e lica. Toa e slu~aj kaj najgolemiot broj zakonski bitija na
krivi~ni dela predvideni vo zakonot. Za nu`no soizvr{itelstvo (concursus
necessarius) pak, se raboti toga{ koga vo izvr{uvaweto na krivi~noto
delo mora da postoi zaedni~ko u~estvo na dve ili pove}e lica.
Toa e slu~aj so krivi~nite dela od zakonot koi ne mo`at da bidat izvr-
{eni od stana na edno lice, tuku vo nivnoto izvr{uvawe e potrebno da
u~estvuvaat najmalku dve ili pove}e lica. Pritoa, sekoj od u~esnicite
vo deloto go ostvaruva celoto zakonsko bitie na deloto.
Postojat tri vida na nu`no soizvr{itelstvo. a) Kaj nekoi krivi~ni
dela na nu`no soizvr{itelstvo dejstvijata na nu`nite soizvr-
{iteli se usoglaseni od razli~ni pozicii, zaradi postignuvawe na
ista cel, kako na primer, kaj rodoskvernaveweto od ~l. 194 KZ. Toa se
recipro~ni ili krivi~ni dela na sre}avawe. b) Kaj drugi krivi~ni
dela dejstvijata na nu`nite soizvr{iteli se dvi`at edno sprema drugo
vo ista nasoka (koga me|usebno se pribli`uvaat) vo ostvaruvawe na zaedni~ka
cel, kako na primer, kaj krivi~nite dela bunt na lica li{eni
358
Taka: Jovanovi}, Lj. op. cit. str. 272.
301

od sloboda od ~l. 370 KZ, oru`en bunt od ~l. 312 KZ, ili kaj zlostorni-
~koto zdru`enie od ~l. 394 KZ. Toa se konvergentni krivi~ni krivi-
~ni dela. v) Nu`no soizvr{itelstvo postoi i vo slu~aj koga interesite
na u~esnicite se vo sudir (koga me|usebno se oddale~uvaat, razijduvaat),
kako na primer kaj krivi~noto delo u~estvo vo tepa~ka od ~l.
132 KZ. Toa se divergentni krivi~ni dela.
4 0 Vo posebna grupa na krivi~ni dela spa|aat krivi~nite dela
vo koi mora da u~estvuvaat dve lica, me|utoa krivi~nata ogovornost se
odreduva samo za ednoto od niv, dodeka drugoto lice se za{tituva, kako
na primer, krivi~noto delo vonbra~en `ivot so maloletno lice od ~l.
197 KZ, protivpravno prekinuvawe na bremenost od ~l. 129 KZ. Ovie
krivi~ni dela treba da se razlikuvaat od nu`noto soizvr{itelstvo.
Kaj niv nema soizvr{itelstvo.
5 0 Soizvr{itelstvoto ne e mo`no nitu kaj svoera~nite krivi-
~ni dela koi mo`e da gi izvr{i samo odredeno lice i toa samo toa
li~no. Taka, (pokraj navedeniot primer so krivi~noto delo siluvawe)
soizvr{itelstvoto ne e mo`no i kaj krivi~noto delo ubistvo na dete
pri pora|awe od ~l. 127 KZ: drugi u~esnici vo ova delo se mo`ni no, ne
kako sozivr{iteli na ovoj vid privilegerano ubistvo, tuku kako samostojni
izvr{iteli na obi~no ubistvo. Takov slu~aj e i so krivi~nite
dela: dvobra~nost (~l. 195 KZ), nepla}awe na izdr{ka (~l. 202 KZ), davawe
la`en iskaz (~l. 367 KZ), neprijavuvawe krivi~no delo ili storitel
(~l. 364 KZ), begstvo na lice li{eno od sloboda (~l. 371 KZ). Kaj
svoera~nite dela ako pove}e lica sprema ist objekt istovremeno go
vr{at dejstvieto na izvr{uvaweto na deloto, postojat tolku dela
kolku {to ima i izvr{iteli.
6 0 Kaj krivi~nite dela so specijalen subjekt (delicta propria) soizvr{itelstvoto
e mo`no samo ako vo negovoto izvr{uvawe u~estvuvaat
pove}e lica od koi sekoe oddelno gi ima posebnite svojstva sodr-
`ani vo zakonskoto bitie na takvoto delo. Me|utoa, licata koi gi nemaat
potrebnite svojstva koi se baraat kaj izvr{itelot, kaj ovie dela
mo`at da se pojavat kako pottiknuva~i ili pomaga~i.
7 0 Soizvr{itelstvoto e mo`no i kaj posrednoto izvr{itelstvo:
pove}e posredni izvr{iteli vo isto delo mo`at da bidat sozivr{iteli.
Me|utoa, posredniot i neposredniot izvr{itel ne mo`at da bidat
sozivr{iteli, za{to pri postoewe na celsono odgovoren neposreden
izvr{itel, ne mo`e da posti i posreden izvr{itel: vo takov slu~aj
posredniot izvr{itel mo`e da ima samo svojstvo na sou~esnik. 359
4. Krivi~na odgovornost. Soizvr{itelot e odgovoren vo granicite
na svojata umisla ili nebre`nost (~l. 25 st. 1 KZ).
1 0 Toa zna~i deka krivi~nata odgovornost e samostojna, odnosno
deka:
- soizvr{itelot ne odgovara za delo koe ne mo`e da mu se pri-
359
Taka: \or|evi}, M. op. cit. str. 36 i Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 343.
302

pi{e na negovata vina.
- eden od soizvr{itelite ne odgovara za kvalitativnite ekcesi
na drug soizvr{itel: taka, na primer, ako zaedni~ki se vr{i kra`ba
pa pritoa, nekoj izvr{i ubistvo ili te{ka telesna povreda, ubistvoto,
odnosno te{kata telesna povreda se dela na toa lice, a ne i na
ostanatite soizvr{iteli.
- soizvr{itelot ne e odgovoren nitu za delo {to drug soizvr-
{itel }e go stori nadvor od dogovorot: na primer, ako A, B i V se
dogovorat da izvr{at kra`ba od ku}ata edna vdovica, koja za taa cel i
ja zatvoraat vo edna prostorija, no pritoa, liceto B ne vr{i odzemawe
na predmeti, tuku siluvawe.
2 0 Ako od zaedni~koto krivi~no delo proizleze pote{ka posledica,
za pote{kata posledica odgovara samo soizvr{itelot na kogo
taa posledica mo`e da mu se pripi{e od nebre`nost.
3 0 Vo oddelni slu~ai predvideni vo zakonot izvr{uvaweto na
na krivi~noto delo od strana na pove}e lica se smeta za kvalifikatorna
okolnost {to na osnovnoto delo mu dava pote`ok vid. Toa e slu~aj
so delata: spre~uvawe na izbori i glasawe (158 st. 2 KZ), siluvawe (~l.
186 st. 2 KZ), obquba vrz nemo}no lice (~l. 187 st. 2 KZ), polov napad
vrz dete (188 st. 4 KZ), neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet
na narkoti~ni drogi, psihotropni supstanci i prekursori (~l. 215 st. 2
KZ), te{ka kra`ba (~l. 236 st. 1 t. 2 KZ), kra`ba na oru`je ili del od
borbeno sredstvo (~l. 348 st. 2) i, nasilstvo (386 st. 2 KZ).
4 0 Nebre`no soizvr{itelstvo. Od navedeniot ~l. 25 st. 1 KZ
proizleguva deka soizvr{itelot e odgovoren vo granicite na svojata
umisla ili nebre`nost. Vakvata opredelba za nebre`no soizvr{itelstvo
ne e vo soglasnost so osnovnite odredbi za soizvr{itelstvoto, za-
{to zaedni~koto izvr{uvawe na deloto pretpostavuva svest i volja za
zaedni~ko ostvaruvawe na celokupniot nastan koj mu odgovara na zakonskiot
opis na deloto, a ne za zaedni~koto prezemawe na samoto dejstvie
na izvr{uvaweto. Zaedni~koto izvr{uvawe na deloto zna~i svest
i sakawe na deloto vo celost, a ne samo nekoja svest za zaedni~koto
prezemawe na dejstvieto na izvr{uvawe, bez odluka za izvr{uvaweto
na deloto. Ottuka, treba da se zeme deka nebre`noto soizvr{itelstvo,
iako fakti~ki e mo`no, samo isklu~itelno e kaznivo, osobeno vo situacii
koi na nekoj na~in se vrzani za umisleno izvr{uvawe na krivi~nite
dela kvalificirani so pote{ka posledica, koga od osnovnoto
delo, koe dve lica umisleno go izvr{ile, nastapila pote{ka posledica,
ili koga eden storitel postapuval so umisla a drug od nebre`nost.
360 Vpro~em, kako {to sosema pravilno se uka`uva vo teorijata,
360
Ba~i}, F. op. cit. str. 333. Poinaku Kambovski: "Soizvr{itelstvo od
nebre`nost e mo`no (toa ne e nikakva teoretska izmislica) koga pove}e lica
zaedni~ki }e prezemat edno dejstvie, a kaj niv postoi nebre`nost po odnos na
posledicata (na primer, dvajca lekari vr{at zaedni~ki edna operacija). Mo-
303

pra{aweto za soizvr{itelstvo od nebre`nost nema pogolemo prakti-
~no zna~ewe. Toa proizleguva ottamu {to posledicata mu se zasmetuva
na sekoj nebre`en storitel (izvr{itel) bez ogled na toa dali toj }e se
smeta za paralelen storitel ili soizver{itel: vo primerot na sudarot
na pove}e vozila (paralelno soizvr{itelstvo) i vo primerot so
spu{taweto na gredata (soizvr{itelstvo), izvr{itelite }e odgovaraat
za smrtta na `rtvata predizvikana od nebre`nost. 361
5. Vlijanie na li~nite odnosi, svojstva i okolnosti. Soglasno
~l. 25 st. 3 KZ, li~nite odnosi, svojstva i okolnosti poradi koi zakonot
ja isklu~uva krivi~nata odgovornost ili dozvoluva osloboduvawe
od kazna, ubla`uvawe ili poostruvawe na kaznata, mo`at da se zemat
predvid samo za onoj (so)izvr{itel kaj kogo postojat takvi odnosi,
svojstva i okolnosti. Ova pravilo se odnesuva na dva vida li~ni odnosi,
svojstva i okolnosti: 1 0 na onie od koi zavisi krivi~nata odgovornost,
i 2 0 na onie koi deluvaat na kaznivosta (osloboduvawe od kazna,
smaluvawe ili zgolemuvawe na kaznata).
1 0 Me|u okolnostite od koi zavisi krivi~nata odgovornost spa-
|aat presmetlivosta, vinata i okolnostite koi vlijaat na pote{kata
ili polesnata kvalifikacija na deloto, a so toa i na krivi~nata odgovornost.
Taka na primer, ako nekoj od soizvr{itelite ne e presmetliv
ili ne e vinoven, vo toj slu~aj takvata okolnost ja isklu~uva samo negovata
odgovornost, a ne i odgovornosta na drugite u~esnici.
2 0 Me|u okolnostite koi vlijaat na kaznivosta (okolnosti koi
mo`at da dovedat do osloboduvawe od kazna ili poblago kaznuvawe,
ili pak, do izrekuvawe na ponizok iznos na kaznata pri nejzinoto
odmeruvawe vo ramkite na zakonskiot minimum i maksimum predviden
za toa delo) spa|aat namalenata presmetlivost, pre~ekoruvaweto na
granicite na nu`nata odbrana i na krajnata nu`da, dobrovolnoto otka-
`uvawe od obid itn.
Poradi navedenite okolnosti doa|a do neednakvo postapuvawe
sprema (so)izvr{itelite na edno krivi~no delo. Taka, nekoi mo`at da
bidat oslobodeni od krivi~nata odgovrnost, nekoi oslobodeni od kazna,
nekoi poblago, a nekoi pote{ko kazneti.
III. SOU^ESNI[TVO
1. POIM I PRAVNA PRIRODA
1. So ogled na faktot deka so zakonskite bitija na krivi~nite
`na e pritoa, i kombinacijata: edniot da postapuva smisleno, a drugiot od nebre`nost,
so toa {to, se razbira, kvalifikacijata na deloto za edniot i drugiot
}e bide razli~na." Kambovski, V. Na marginite na noviot krivi~en zakon
na SFRJ, Bezbednost, Skopje, 1977/3, str. 225-226.
361
Vidi: Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 437.
304

dela pod udar na krivi~nata odgovornost i kaznata se staveni samo
izvr{itelite, bez posebni odredbi ne bi mo`ela da se zasnova odgovornosta
na sou~esnicite. Ottamu, odredbi na Op{tiot del za sou~esnicite
imaat za cel da ja pro{irat kaznivosta i vrz tie u~esnici vo izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Inaku, kako {to imavme prilika da
vidime, sou~esni{tvoto e umisleno u~estvo vo forma na pottiknuvawe
ili pomagawe na edno lice vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo ~ie
zakonsko bitie go ostvaruva drugo lice kako negov izvr{itel, a toa
delo navistina bide i izvr{eno. 362 Ili, poprecizno, sou~esni{tvo e
umisleno u~estvo na edno lice vo krivi~noto delo na drugo lice, delo
{to toa lice go ostvarilo (ili barem se obidelo da go ostvari).
2. Pravna priroda. Vo vrska so pravnata priroda na sou~esni-
{tvoto na pove}e lica vo deloto postojat razli~ni stavovi koi vo
osnova se izdiferencirani vo dve grupi na teorii: 1 0 monisti~ki ili
teorii na akcesornosta (Mayer, Birkmayer i Kohler) i 2 0 pluralisti~ki
teorii ili teorii na samostojnata priroda na soou~esni{tvoto
(Nikoladoni, Foinitzky, Getz i dr.).
1 0 Monisti~kite teorii trgnuvaat od pretpostavkata deka sou~esni{tvoto
ne e pri~ina, tuku samo uslov za posledicata na krivi~noto
delo vo koe se u~estvuvalo. Ottamu, ovde se raboti za edno
edinstveno krivi~no delo na izvr{itelot vo koe svoj pridones dale i
ostanatite u~esnici. Imeno, kaj sekoe krivi~no delo izvr{eno od pove}e
lica vo prv red postoi edno principalno (glavno) dejstvie so koe
se izvr{uva krivi~noto delo i dejstvija koi se akcesorni (sporedni,
podredeni, nebitni, pridodadeni, pomalku va`ni) so koi se pridonesuva
za izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Izvr{itel (soizvr{itel)
mo`e da bide samo liceto koe go ostvaruva principalnoto dejstvie, a
onie koi gi izvr{uvaat akcesortnite dejstvija se obi~ni u~esnici,
odnosno sou~esnici (pottiknuva~i i pomaga~i). 363 Poradi toa, sou~esni{tvoto
e od akcesorna (sporedna) priroda, odnosno zavisno od izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo, pa taka krivi~nata odgovornost na
sou~esnikot vo deloto se zasnova na krivi~nata odgovornost na izvr-
{itelot. Ako izvr{itelot ne se ni obidel da go izvr{i krivi~noto
delo nema ni sou~esni{tvo. Ili, poinaku, dejstvieto na sou~esnicite
nama samostojna priroda: od aspektot na pri~inosta toa se javuva samo
kako uslov, dodeka pri~inata na deloto e samo glavnoto dejstvie - dejstvieto
na izvr{itelot.
Nakratko, sou~esnikot vo deloto odgovara za tu|o delo (negovata
krivi~na odgovornost zavisi od postoeweto na krivi~noto delo
362
Komentar, str. 119.
363
Poradi istaknuvaweto na principalnoto dejstvie, od ~ie postoewe
i kaznuvawe e usloveno (zavisi) postoeweto na site ostanati dejstvija na sou~esni{tvoto,
ovaa teorija mo`e da se sretne i pod imeto principalna teorija.
305

vo koe toj sou~estvuva). Spored ovaa teorija, site u~esnici vo edno
krivi~no delo odgovaraat za toa delo, so toa {to izvr{itelot (soizvr{itelot)
odgovaraat za izvr{uvaweto (soizvr{uvaweto), dodeka pottiknuva~ot
za pottiknuvaweto, a pomaga~ot za pomagaweto vo toa krivi~no
delo.
Teoriite na akcesornosta se javuvaat vo slednive varijanti:
a) Teorija na minimalna akcesornost spored koja za krivi~nata
odgovornost na sou~esnikot vo deloto e dovolno samo da e prezemeno
dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo od strana na izvr{itelot.
b) Teorija na limitiranata (ograni~ena) akcesornost spored
koja za krivi~nata odgovornost na sou~esnikot vo deloto e potrebno
prezemenoto dejstvie na izvr{uvaweto na storitelot na krivi~noto
delo da e i protivpravno. So drugi zborovi, za postoewe na sou~esni-
{tvoto se bara storitelot da go ostvaril zakonskoto bitie na deloto
protivpravno i pritoa da ne postoi nekoja osnova za isklu~uvawe na
protivpravnosta. 364
v) Teorija na ekstremna akcesornost spored koja za krivi~nata
odgovornost na sou~esnikot vo deloto e potrebno ne samo dejstvieto na
izvr{uvaweto na storitelot na krivi~noto delo da e protivpravno,
tuku i toj da bil presmetliv i vinoven. Spored ovaa teorija, koja vo najgolem
obem ja stesnuva krivi~nata odgovornost, u~esnikot vo deloto
ne e krivi~no odgovoren, pa spored toa ne mo`e da bide kaznet, ako ne
e krivi~no odgovoren i izvr{itelot na krivi~noto delo (ako izvr{itelot
ne bil presmetliv ili vinoven). Zaradi izbegnuvawe tokmu na
ovie nezgodni posledici na ekstremnata akcesornost, koi vo praktikata
im ovozmo`uvaat na kriminalcite vo vr{eweto na krivi~noto delo
da se koristat so krivi~no neodgovorni lica, kako {to ve}e vidovme, e
sozdaden institutot posredno izvr{itelstvo, spored koj pottiknuva-
~ot i pomaga~ot se krivi~no odgovorni lica.
g) Teorija na hiperakcesorna akcesornost, spored koja za krivi~nata
odgovornost na sou~esnikot vo deloto e potrebno ne samo dejstvieto
na izvr{uvaweto na storitelot na krivi~noto delo da e protivpravno
i toj da bil presmetliv i vinoven, tuku da postojat i site
364
Limitiranata akcesornost se sveduva na baraweto deka za postoewe
na sou~esni{tvoto e potrebno glavniot storitel na protivpraven na~in da
vlegol vo kaznivata zona, na protivpraven na~in da go dostignal kazniviot
stadium na ostvaruvawe na konkretnoto krivi~no delo (kako kaznivo podgotvuvawe,
kazniv obid ili celosno ostvaruvawe na zakonskoto bitie). Na toj na-
~in to~kata na vrzuvawe na sou~esni{tvoto i izvr{itelstvoto, odnosno to-
~kata na potpirawe za sou~esni{tvoto, koe samo po sebe sî u{te ne e krivi-
~nopravno relevanten akt, e faktot deka so dejstvieto na glavniot storitel e
ostvareno kretnoto nepravo, deka do{lo do napad, do zagrozuvawe ili do povreda
na za{titenoto dobro. Ba~i}, F. O suizvr{ula{tvu, str. 6
306

okolnosti od objektivna i subjektivna priroda koi postojat kaj izvr-
{itelot, a koi mo`at da vlijaat na visinata na kaznata, ubla`uvaweto
ili osloboduvaweto od kazna.
2. Pluralisti~kite teorii se zalagaat za nezavisna priroda na
u~estvoto vo deloto. Tie trgnuvaat od pretpostavkata deka site uslovi
se od ednakva va`nost za nastanuvaweto na posledicata i toa kako
onie koi se odnesuvaat na izvr{itelstvoto (soizvr{itelstvoto), taka
i onie koi se odnesuvaat na sou~esnikot vo deloto. Osnovot na odgovornosta
ne mo`e da bide dejstvieto na izvr{itelot, tuku sekoj sou~esnik
odgovara za sopstvenoto dejstvie koe pridonelo za izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Spored toa, ne postoi edinstveno delo
kako osnova za odgovornosta na site sou~esnici (pottiknuva~i ili pomaga~i)
vo deloto, tuku postojat tolku krivi~i dela kolku {to ima
u~esnici vo izvr{uvaweto na istoto. Ottamu, sou~esnikot vo deloto e
od samostojna, nezavisna priroda od izvr{itelstvoto, {to zna~i deka
krivi~nata odgovornost na u~esnikot vo deloto e nezavisna od krivi-
~nata odgovornost na izvr{itelot na krivi~noto delo i se zasnova na
samoto u~estvuvawe vo izvr{uvaweto na deloto.
Nakratko, sou~esnikot vo deloto odgovara za svoe, a ne za tu|o
delo (negovata krivi~na odgovornost ne zavisi od postoeweto na krivi~noto
delo vo koe toj sou~estvuva).
3. Stav na zakonodavecot. Vo na{iot krivi~en zakonik, kako
{to toa e vpro~em slu~aj i vo najgolemiot broj stranski zakonodavstva,
vo na~elo e prifateno sfa}aweto na teorijata na limitirana
akcesornost, {to proizleguva od sodr`inata na ~l. 23 st. 1, 24 st. 1 i 25
KZ. Toa zna~i deka za krivi~nata odgovornost na u~esnikot vo deloto
se bara izvr{itelot na krivi~noto delo da go izvr{il ili barem da se
obidel da go izvr{i protivpravnoto dejstvie, odnosno da go ostvaril
objektivnoto bitie na edno krivi~no delo, a ne se bara izvr{itelot na
istoto da e i krivi~no odgovoren (na primer, poradi otsustvo na subjektiven
element na krivi~noto delo). So drugi zborovi, odgovornosta
na sou~esnicite ne e samostojna, tuku vrzana za dejstvieto na izvr-
{itelot na krivi~noto delo: tie mo`at da odgovarat dokolku izvr{itelot
go prezel dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, bez
ogled dali deloto e dovr{eno ili ostanalo vo obid.
Me|utoa, vo oddelni isklu~itelno predvideni slu~ai vo zakonot
se prifa}a i teorijata na samostojnata priroda na soou~esni{tvoto.
Toa e slu~aj kaj neuspe{noto pottiknuvawe od ~l. 23 st. 2 KZ (op{t
isklu~ok), vo pogled na krivi~nata odgovornost na pottiknuva~ot za
vo odnos na pote{ki krivi~ni dela, a izvr{itelot ne se obide da go
izvr{i takvoto delo. Takvi isklu~oci se predvideni i kaj
pottiknuvaweto kako samostojno delo (posebni isklu~oci). Vo ovie
slu~ai soou~esnicite se odgovorni bez ogled dali odnosnoto krivi~no
delo e izvr{eno ili obideno od strana na neposredniot izvr{itel.
307

308
2. POTTIKNUVAWE
1. Poim i uslovi. Pottiknuvaweto pretstavuva umisleno naveduvawe
na nekoe lice kon izvr{uvawe na edno odredeno krivi~no delo.
Toa se pojavuva kako predizvikuvawe odluka na storitelot (izvr{itelot)
da go prezeme dejstvieto na izvr{uvaweto i da ja ostvari posledicata
na krivi~noto delo. ("Toj {to drug so umisla }e go pottikne da
stori krivi~no delo }e se kazni kako da go storil samiot, ~l. 23 st. 1
KZ). Ottuka, proizleguva deka pottiknuva~ e liceto koe kaj izvr{itelot
na deloto ja sozdava ili ja zacvrstuva odlukata za izvr{uvawe na
deloto. Pottiknuva~ot ne u~estvuva vo izvr{uvaweto na dejstvieto na
krivi~noto delo, tuku samo pridonesuva za negovoto realizirawe.
Za postoewe na pottiknuvaweto e potrebno: 1 0 da postoi naveduvawe
na nekoe lice za izvr{uvawe na odredeno krivi~no delo i 2 0
takvoto naveduvawe da e izvr{eno so umisla.
1 0 Naveduvawe. Pod naveduvawe se podrazbira dejnost na pottiknuva~ot
naso~ena kon predizvikuvawe na odluka kaj pottiknatiot da
izvr{i edno odredeno delo. Spored toa, nu`no e naveduvaweto da e naso~eno
kon sozdavawe ili zacvrstuvawe na odlukata kaj nekoe drugo
lice za izvr{uvawe na odredeno krivi~no delo. Ottamu, nema da postoi
pottiknuvawe ako liceto koe se naveduva ve}e imalo doneseno
odluka da go izvr{i krivi~noto delo. Vo toj slu~aj naveduvaweto
mo`e da se pojavi kako neuspe{no pottiknuvawe, ili eventualno kako
psihi~ko pomagawe. Me|utoa, ako pottiknatoto lice se dvoumelo (se
kolebalo) vo pogled na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, {to }e re~e
ako kaj nego postoela odluka za izvr{uvaweto na nekoe delo no, taa ne
bila cvrsta, a so pottiknuvaweto negovata odluka se zacvrstena, i
toga{ postoi pottiknuvawe.
Zakonot ne sodr`i odredbi koi se odnesuvaat na dejnostite koi
mo`at da smetaat za naveduvawe. Ottamu, se zeme deka pottiknuvaweto
mo`e da se izvr{i so najrazli~ni dejnosti, kako na primer: so davawe
podaroci ili so vetuvawe na odredana korist, so sovetuvawe, so obi-
~no nagovarawe, so molba, so oblo`uvawe, so upotreba na sila, zakana
ili izmama, so iskoristuvawe (zoupotreba) na polo`bata ili poseben
odnos sprema pottiknatiot, so doveduvawe vo zabluda ili odr`uvawe
vo zabluda, itn. Vo teorijata se smeta deka ponekoga{ i prividnoto
odvra}awe od storuvawe mo`e da se pojavi kako naveduvawe kon
storuvawe.
Pottiknuvaweto mo`e da se vr{i na razli~ni na~ini: usmeno,
pismeno kako i so gestovi i mimika (konkludentni dejstvija). Pritoa,
najgolemiot broj avtori smetaat deka pottiknuvaweto mo`e da se izvr-
{i samo so storuvawe, za{to naveduvaweto se sostoi vo aktivno dejstvie.
Ako naveduvaweto e direktno naso~eno od strana na pottiknuva~ot
kon pottiknatiot, toga{ postoi neposredno pottiknuvawe. Me-

|utoa, ako naveduvaweto od strana na pottiknuva~ot sprema pottiknatiot
se vr{i preku nekoe treto lice, toga{ postoi posredno pottiknuvawe.
Vo toj slu~aj postoi naveduvawe na edno lice da navede nekoe
drugo lice da izvr{i krivi~no delo (pottiknuvawe na pottiknuvawe).
Naveduvaweto e mo`no i od pove}e lica. Vo takvi slu~ai kaj
site tie lica (sopottiknuva~i) potrebna e svest za toa naveduvawe.
Naveduvaweto mora da se odnesuva na izvr{uvawe na odredeno
delo, a ne voop{to na vr{ewe krivi~ni dela.
2 0 Naveduvaweto nekoe lice za izvr{uvawe na krivi~no delo
mora da e storeno so umisla. Iako e mo`no da postoi pottiknuvawe od
nebre`nost, spored KZ se odgovara samo za umisleno pottiknuvawe
ottamu {to toa bi pretstavuvalo ekstremno pro{iruvawe na kaznenata
zona na sou~esni{tvoto.
Umislata na pottiknuva~ot treba da sodr`i svest za pri~inskata
vrska me|u naveduvaweto i sozdavaweto (donesuvaweto) na odlukata
na nekoe lice za izvr{uvawe na edno odredeno krivi~no delo. Pottiknuva~ot
treba da da saka odnosno da se soglasuva na toa deka so svoeto
naveduvawe }e ja predizvika odlukata na pottiknatiot za izvr{uvawe
na odredeno krivi~no delo, no koe od strana na pottiknatoto lice i
navistina }e bide realizirano. Pokraj toa, pottiknuva~ot mora da ima
i svest ima barem mo`nost za svest za nedopu{tenosta na svoeto povedenie
i na deloto na koe{to pottiknuva.
Natamu, sli~no na umislata na izvr{itelot na krivi~noto
delo, umislata na pottiknuva~ot treba da sodr`i svest za site stvarni
okolnosti na krivi~noto delo za koe se vr{i naveduvaweto (na primer,
deka naveduva nekogo da izvr{i ubistvo na konkretno opredeleno
lice ili kra`ba na to~no opredelen stan), me|utoa ne se bara nivna
podrobna konkretizacija, kakva {to se bara kaj izvr{itelot (na primer,
ubistvoto da bide izvr{eno na to~no opredeleno mesto, vo to~no
opredeleno vreme, so to~no opredeleno sredstvo i sl.).
Pottiknuva~ot, isto taka, ne mora to~no da znae koe lice }e
bide navedeno kon izvr{uvawe na krivi~noto delo. Dovolno e da go
znae krugot na licata, od koj mo`e da proizleze storitelot na krivi~noto
delo kon koe toj pottiknuva. Od druga strana ne e nu`no pottiknatiot
(storitelot, izvr{itelot) da e svesen deka e pottiknat za izvr{uvawe
na deloto.
Vo pogled na vinata na izvr{itelot na krivi~noto delo dovolna
e i nebre`nost. Spored toa, pottiknuva~ot mora so umisla da navede
nekoe lice koe so umisla ili od nebre`nost }e izvr{i edno odredeno
krivi~no delo. 365 Spored toa, oblikot na vinata kaj pottiknuva~ot
365
"Vo slu~aj na zabluda za li~nosta (error in persona), na primer, pottiknuva~ot
go naveduva A da go ubie B, a ovoj vo zbluda go ubie V, mislej}i
deka toa e B. Istoto toa va`i i kaj abetratio ictus (na primer, pottiknuva~ot go
naveduva A da go ubie B, a ovoj puka vo B, me|utoa slu~ajno go pogoduva V, po-
309

mo`e da bide samo umisla, a kaj pottiknatiot ne samo umisla tuku i nebre`nost.
2. Krivi~na odgovornost. Spored ~l. 23 KZ, pottiknuva~ot se
kaznuva kako samiot da go storil krivi~noto delo. Pri~inata za toa e
{to vo su{tina pottiknuva~ot e avtor na krivi~noto delo. Spored
toa, ako pottiknatoto lice go izvr{ilo krivi~noto delo, toga{ i pottiknuva~ot
se kaznuva so kaznata koja e odredena za izvr{itelot. Ako
krivi~noto delo ostanalo vo obid, toga{ pottiknuva~ot se kaznuva
kako za obid, ako obidot na toa delo e kazniv. Vo ovoj slu~aj kako i
storitelot na krivi~noto delo mo`e poblago da se kazni vo smisla na
~l. 19 st. 2 KZ. Krivi~nata odgovornost na pottiknuva~ot vsu{nost se
zasnova na dva osnovni principi: (1) odgovornost vo granicite na svojata
umisla, i (2) odgovornost vo ramkite na ona {to e ostvareno od
strana na izvr{itelot. Toa zna~i deka pottiknuva~ot odgovara za posledicata
koja ja ostvaril izvr{itelot na krivi~noto delo samo vo
onaa mera kolku {to taa bila opfatena so negovata umisla. Ili, poinaku,
pottiknuva~ot odgovara za ona {to pottiknatiot go storil, a ne
za ona {to so pottiknuvaweto sakal da go postigne. 366
1 0 Spored toa, ako storitelot izvr{i pote{ko istorodno krivi~no
delo od ona koe bilo opfateno so umislata na pottiknuva~ot
(pozitiven kvantitativen ekces), toj nema da odgovara za pote{kiot
oblik, tuku za oblikot koj spored negovata umisla trebalo da se
ostvari. Na primer, pottiknuva~ot go naveduva storitelot da izvr{i
kra`ba, a ovoj izvr{i te{ka kra`ba. Isklu~itelno, potiknuva~ot }e
odgovara za pote{kiot oblik kaj krivi~nite dela kvalificirani so
pote{ka posledica, ako takvata posledica mo`e da se prepi{e na nebre`nosta
na izvr{itelot (na primer, pottiknuva~ot naveduva kon izvr{uvawe
na te{ka telesna povreda, a storitelot taa posledica ja ostvari,
me|utoa, poradi telesnata povreda nastapila smrt).
2 0 Izvr{itelot na deloto mo`e da stori pove}e od ona {to
pottiknuva~ot go sakal, no mo`e da stori i pomalku od toa. Vo slu~aj
ako izvr{itelot stori pomalku od ona {to e opfateno so umislata na
pottiknuav~ot (negativen kvantitativen ekces), toga{ i pottiknuva~ot
}e odgovara za deloto koe storitelot go izvr{il ili se obidel
da go izvr{i, a ne i za deloto koe bilo opfateno so negovata umisla.
Ovde doa|a do izraz akcesornata priroda na sou~esni{tvoto, pri{to
akcesornosta e vrzana za realiziranoto krivi~no delo. Taka, ako pottiknuva~ot
go navede izvr{itelot da stori te{ka telesna povreda, no
ovoj izvr{i lesna telesna povreda, toga{ i pottiknuva~ot }e odgovara
za lesna telesna povreda. Poinaku ka`ano, ovde va`i praviloto: sî
{to izvr{itelot }e stori pomalku, treba da mu koristi i na sou~esttiknuva~ot
}e odgovara samo za ubistvo na liceto B)." Tahovi}, J. op. cit. str.
303.
366
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 286.
310

nikot. Isklu~ok od ova pravilo postoi samo kaj a) neuspe{noto pottiknuvawe
i kaj, b) pottiknuvaweto predivideno kako samostojno krivi~no
delo so ogled na toa deka vo ovie dva slu~ai odgovornosta na
pottiknuva~ot ne se zasnova na koncepcijata za akcesornata priroda,
tuku na koncepcijata na samostojnata priroda na deloto.
a) Neuspe{no pottiknuvawe. Spored KZ nema krivi~na odgovornost
za neuspe{no pottiknuvawe. Vo soglasnost so akcesornata
priroda na soou~esni{tvoto usvoena od strana na na{eto zakonodavstvo,
za postoewe na pottiknuvaweto e potrebno pottiknatiot da go
izvr{il krivi~noto delo ili barem da se obidel da go izvr{i. Ottamu,
za pottiknuvawe kon izvr{uvawe na krivi~no delo koe ne bilo
duri ni obideno, nepostoi krivi~na odgovornost. Me|utoa, so cel da se
ovozmo`i kaznuvawe na pottiknuva~ot i vo slu~ai koga krivi~noto
delo ne bilo nitu obideno, kako i mnogu drugi, i na{eto krivi~no zakonodavstvo
vo isklu~itelni slu~ai ja usvojuva i samostojnata priroda
na pottiknuvaweto. Takvoto re{enie se opravduva so toa {to vo praktikata
se mo`ni slu~ai na pottiknuvawe kon izvr{uvawe te{ki vidovi
na krivi~ni dela. Takva odredba e sodr`ana vo ~l. 23 st. 2. KZ
kade se veli "Toj koj{to drug so umisla go pottiknuva na izvr{uvawe
krivi~no delo za koe spored zakonot mo`e da se izre~at pet godini zatvor
ili pote{ka kazna, a nema da se napravi ni obid za delo, }e se
kazni kako za obid na krivi~no delo." Inaku, neuspe{noto pottiknuvawe
postoi vo dva slu~ai: (1) koga pottiknuva~ot, kaj pottiknatoto
lice, ne uspeal da ja sozdade, ili koga neuspeal da ja zacvrsti odlukata
za izvr{uvawe na krivi~noto delo, i (2) koga pottiknuva~ot uspeal da
sozdade ili da ja zacvrsti odlukata na pottiknatoto lice da izvr{i
krivi~no delo, me|utoa toa lice od koi i da e pri~ini (se predomislilo,
ne ja prona{lo `rtvata, bilo spre~eno vo izvr{uvaweto i sl)
ne go izvr{ilo deloto, nitu se obidelo da go izvr{i. Poseben slu~aj
na neuspe{no pottiknuvawe pretstavuva pottiknuvawe na lice koe
ve}e donelo odluka da go stori deloto. Toa e omnimodo facturus (onoj koj
sekako }e dejstvuva), za{to vo toj slu~aj ne postoi pri~inska vrska
me|u dejstvieto na pottiknuvaweto i donesuvaweto na odlukata. 367
b) Pottiknuvaweto kako samostojno delo. Vo oddelni slu~ai
naveduvaweto na izvr{uvawe na edno odredeno krivi~no delo vo krivi~niot
zakonik e predvideno kako dejstvie na izvr{uvawe na posebno
krivi~no delo. Toa se slednive krivi~ni dela: naveduvawe na samoubistvo
(~l. 128 KZ), obquba so zloupotreba na polo`ba (~l. 189 st.
1 KZ), zadovoluvawe na polovi strasti pred drug (~l. 190 st. 2 KZ), posreduvawe
vo vr{ewe na prostitucija (~l. 191 st. 1 i 3 KZ), vonbra~en
`ivot so maloletno lice (~l. 197 st. 2 KZ), zapu{tawe i maltretirawe
na maloletno lice (~l. 201 st. 2 KZ), ovozmo`uvawe na upotreba narkoti~ki
drogi (~l. 216 st. 1 KZ), izmama (~l. 247 st. 1 KZ), izmama pri
367
Horvati}-Novoselac, op. cit. str. 351.
311

abotewe so hartii od vrednost i udeli (~l. 275 st. 1 KZ KZ), vooru`en
bunt (~l. 312 st. 2 KZ), pottiknuvawe na nasilna promena na ustavniot
poredok (~l. 318 KZ), neodzivawe na poziv i odbegnuvawe na voena slu-
`ba (~l. 341 st. 4 KZ), odobruvawe ili opravduvawe na genocid, zlostorstva
protiv ~ove~nosta ili voeni zlostorstva (~l. 407-a st. 2 KZ),
pottiknuvawe na agresivna vojna (~l. 415 KZ), teroristi~ka organizacija
(~l. 494-a st. 3 KZ), rasnna i druga diskriminacija (~l. 417 st. 3
KZ), zasnovawe ropski odnos i prevoz na lica vo ropski odnos (~l. 418
st. 1 KZ) i organizirawe na grupa i pottiknuvawe na izvr{uvawe na
delata trgovija so lu|e i krium~arewe na migranti (~l. 418-v st. 4 KZ).
Vo ovie slu~ai pottiknuvaweto se pojavuva kako samostojno krivi~no
delo, a ne kako sou~esni{tvo, pa spored toa kaj takvite dela ne se
primenuvaat navedenite odredbi za pottiknuvaweto, tuku op{tite
propisi za krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost.
3 0 Vo slu~aj koga storitelot }e ostvari nekoe drugo raznorodno
krivi~no delo, a ne deloto koe bilo opfateno so umislata na pottiknuva~ot
(kvalitativen ekces), ne postoi negova odgovornost, tuku
odgovornost samo na izvr{itelot. Na primer, ako pottiknuva~ot naveduva
nekoe lice na izvr{uvawe na lesna telesna povreda, a ovoj na
istoto mu nanese samo navreda, ili nekoj pottiknuva~ot nekogo naveduval
da izvr{i ubistvo, a ovoj izvr{il siluvawe. Ovde pottiknuva~ot
ne mo`e da odgovara nitu vo granicite na svojata umisla, ni vo granicite
na ostvarenoto, naprosto {to vo vakvi slu~ai toj i ne e ve}e pottiknuva~.
Vo vakvi slu~ai pottiknuva~ot eventualno }e odgovara za
naeuspe{no pottiknuvawe.
4 0 Li~nite odnosi, svojstva i okolnosti mo`at da mu odat vo
polza ili na {teta samo na onoj pottiknuva~ kaj kogo }e se najdat (kaj
kogo postojat), a ne i na drugite sou~esnici. Vo ovoj pogled va`i seto
ona {to za ovoj problem be{e ka`ano kaj soizvr{itelstvoto. Me|utoa,
ovde treba da se ima predvid deka postojat izvesni isklu~oci koga
li~nite svojstva i odnosi koi postojat kaj izvr{itelot mo`at da bidat
osnov za zasnovawe na krivi~na odgovornost na pottiknuva~ot. Toa
e slu~aj koga li~noto svojstvo e element na bitieto na krivi~noto
delo. Taka, na primer, golem broj krivi~ni dela protiv slu`benite
dol`nosti i protiv oru`enite sili mo`at da gi izvr{at lica koi
imaat svojstvo na slu`beno odnosno voeno lice. Me|utoa, ako takvo
lice bide pottiknato kon izvr{uvawe krivi~no delo od strana na civilno
lice, toga{ civilnoto lice }e odgovara kako pottiknuva~ vo
izvr{uvaweto na slu`beno ili voeno krivi~nodelo.
3. Agent provokator. Poseben vid na pottiknuva~ pretstavuva
tn. agent provokator. Toa e slu~aj koga nekoj naveduva na izvr{uvawe
na krivi~no delo za da so toa izvr{itelot na deloto da bide izlo`en
na krivi~na odgovornost i so samoto toa da bide kaznet. Vo vakvi slu-
~ai treba da se zeme deka pottiknuva~ot (agentot provokator) odgovara
bez ogled na pri~inite od koi e izvr{eno naveduvaweto. Vo vakvi
312

slu~ai pottiknuva~ot }e odgovara i toga{ koga nekogo navel na izvr-
{i i obid na krivi~no delo. 368 Dotuka nema sporovi vo krivi~nopravata
teorija. Me|utoa, ovde se javuva golem problem koga kako pottiknuva~
- agent provokator se javuva policijata za da uapsi lice za koe
pretpostavuva deka e kriminaliec ,a koe ne mo`e na drug na~in da go
fati. Vakvite slu~ai, {to i ne se taka retki vo praktikata, navedenata
cel, nitu koja i da e druga pri~ina, ne mo`e da gi opravda, taka {to
i za policaecot {to se javil kako agent provokator treba da va`at
istite na~ela za odgovornost kako i za obi~niot gra|anin. 369
4. Stek. Vo edno krivi~no delo mo`at da postojat pove}e oblici
na soou~esni{tvo. Taka, edno mo`e da pottikne drugo lice, potoa da
mu pomaga vo vr{eweto na krivi~noto delo ili so nego da u~estvuva vo
ostvaruvaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Vo
toj slu~aj postoi stek me|u odelnite oblici na sou~esni{tvo. Vakviot
stek me|utoa, e samo prividen ottamu {to pote{kiot oblik na sou~esni{tvo
sekoga{ go konsumira polesniot. Ottamu, pottiknuvaweto go
konsumira pomagaweto, dodeka soizvr{itelstvoto i organiziraweto
na zlostorni~ko zdru`enie od svoja strana go konsumiraat pottiknuvaweto.
Vo slu~aj pak na idealen ili realen stek na pottiknuvawe, na
pottiknuva~ot mu se odmeruva kazna spored pravilata na stekot. Idealan
stek na pottiknuvawe postoi ako so edno pottiknuvawe e navedeno
edno lice kon vr{ewe na pove}e krivi~ni dela ili ako pove}e lica
se navedeni na vr{ewe na edno krivi~no delo. Realen stek na pottiknuvawe
postoi ako so pove}e dejstvija na pottiknuvawe, se pottiknuva
kon vr{ewe na pove}e krivi~i dela.
Mo`no e prodol`eno pottiknuvawe.
3. POMAGAWE
1. Poim i uslovi. Pomagaweto pretstavuva umislen pridones na
nekoe lice vo izvr{uvawe na edno odredeno krivi~no delo. ("Toj {to
na drug so umisla }e mu pomogne vo izvr{uvawe na krivi~no delo }e se
kazni kako da go storil samiot, a mo`e da se kazni i poblago, " ~l. 24
st. 1 KZ). Ottuka, proizleguva deka pomaga~ e liceto koe mu pomaga na
drug (na izvr{itelot) koj ve}e donel odluka (re{il, naumil) da go
izvr{i krivi~noto delo. Pomaga~ot ne u~estvuva vo izvr{uvaweto na
dejstvieto na krivi~noto delo, tuku samo pomaga za negovoto realizirawe.
Za postoewe na pomagaweto potrebno e da bidat ispolneti slednive
uslovi: 1 0 da postoi pridones na nekoe lice za izvr{uvawe na
odredeno krivi~no delo i 2 0 takvito pridones da e izvr{en so umisla.
368
Tahovi}, J. op. cit. str. 303.
369
Vidi: Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, str. 115-116.
313

1 0 Pod pridones na pomaga~ot se podrazbira povedenie naso-
~eno kon ovozmo`uvawe na dejstvieto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo ili kon sozdavawe uslovi so prezemenoto dejstvie od strana na
storitelot da se ostvari posledicata na deloto.
Pridonesot na pomaga~ot (pomagaweto) ne smee da se pojavi
nitu kako naveduvawe na izvr{uvawe na krivi~noto delo (pottiknuvawe),
ni kako kakvo i da e u~estvo vo dejstvieto na izvr{uvaweto (soizvr{itelstvo).
Ottamu najprvin proizleguva deka va`en uslov za postoewe
na pomagaweto e nekoe lice ve}e da donelo odluka da izvr{i edno
odredeno krivi~no delo, taka {to pomaga~ot so svoeto dejstvie samo
pridonesuva, odnosno ovozmo`uva toa delo da bide izvr{eno. Vo ova
pomagaweto se razlikata od pottiknuvaweto koe, kako {to vidovme, mu
prethodi na sozdavaweto na odlukata za izvr{uvaweto na deloto. Spored
toa, pridonesot na pomaga~ot ne smee da se pojavi kako naveduvawe
kon izvr{uvawe na krivi~noto delo. Za postoeweto na pomagawe, isto
taka, e zna~ajno so dejnosta na pomaga~ot samo da se ovozmo`uva dejstvieto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a ne i da se raboti za negov
sostaven del, za{to vo sprotivno bi postoelo soizvr{itelstvo, a
ne pomagawe. Spored toa, pridonesot na pomaga~ot ne smee da se pojavi
ni kako u~estvo vo dejstvieto na izvr{uvawe na deloto.
Vo ~l. 24 st. 2 KZ se navedeni opredeleni dejnosti koi se smetaat
kako pridones na krivi~noto delo na drug. Toa se: davawe soveti
ili upatstva kako da se izvr{i krivi~noto delo, stavawe sredstva za
raspolagawe na storitelot za izvr{uvawe na krivi~noto delo, otstranuvawe
na pre~kite za izvr{uvawe na krivi~noto delo, kako i odnapred
veteno prikrivawe na krivi~noto delo na storitelot, na sredstvata
so koi e izvr{eno krivi~noto delo, na tragite na krivi~noto
delo ili na predmetite pribaveni so krivi~noto delo. Navedenite dejnosti
se spomnati samo egzemplarno. Toa zna~i deka i site ostanati
dejnosti so koi na nekoe lice mu se ovozmo`uva izvr{uvaweto na krivi~noto
delo, kako na primer, pronao|awe na objektot nad koj }e se
izvr{i krivi~noto delo i sl. treba da se smetaat kako pomagawe.
Za postoewe na pomagaweto e nu`no da postoi i odreden odnos
me|u pomaga~ot i izvr{itelot na krivi~noto delo. Pomaga~ot, imeno
mora da znae deka postoi lice koe }e izvr{i krivi~no delo na koe toj
}e mu pru`i pomo{ so prezemawe na odredeni dejstvija {to go olesnuvaat
izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Pritoa, ne e nu`no pomaga-
~ot i li~no da go poznava storitelot, dovolno e da znae deka toa }e
bide nekoj poedinec od odreden krug na lica. Toa zna~i deka toj mora
da znae deka postoi izvr{itel, no ne mora da znae to~no i koj e toj izvr{itel.
Me|utoa, pomagaweto ednakvo kako kaj pottiknuvaweto, mora
da se odnesuva na izvr{uvawe na edno odredeno krivi~no delo. Dokolku
pak krivi~noto delo ne e konkretno odredeno, ili pomagaweto se
odnesuva na izvr{uvawe na krivi~ni dela voop{to (na vr{ewe kra-
`bi, siluvawa i sl), toga{ nema pomagawe. Takvoto pomagawe e kazni-
314

vo ako so zakonot e opredeleno kako posebno krivi~no delo.
2 0 I za pridonesot vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo se bara
umisla. Umislata na pomaga~ot se sostoi vo svest i sakawe (direktna
umisla), odnosno soglasuvawe (eventualna umisla) da se pridonese vo
izvr{uvaweto na tu|o krivi~no delo. I ovde, sli~no na umislata na
izvr{itelot na krivi~noto delo (na pomaga~ot), umislata na pomaga-
~ot treba da sodr`i svest za site stvarni okolnosti od bitieto na krivi~noto
delo za koe se vr{i pomagaweto, me|utoa ne se bara nivna podrobna
konkretizacija, kakva {to se bara kaj izvr{itelot.
Vo pogled na vinata na izvr{itelot na krivi~noto delo se bara
umisla, no dovolna e i nebre`nost, {to zna~i deka pomaga~ot mo`e so
umisla da pridonese za izvr{uvawe na krivi~no delo koe izvr{itelot
go vr{i od nebre`nost. Izvr{itelot na krivi~noto delo ne mora da
go poznava pomaga~ot, nitu e potrebno da znae za negovata dejnost na
pomagawe.
2. Vidovi na pomagawe. Spored na~inot, pomagaweto mo`e da
bide: fizi~ko (materijalno) i psihi~ko. 1 0 Fizi~koto pomagawe se
sostoi vo otstranuvawe na pre~kite za izvr{uvawe na krivi~noto
delo, stavawe na raspolagawe sredstva za izvr{uvawe na krivi~noto
delo, ~uvawe stra`a, nadgleduvawe na objektot nad koj }e se izvr{i
krivi~noto delo, izviduvawe na mestoto na izvr{uvawe na deloto,
pru`awe smestuvawe na storitelot pred izvr{uvaweto na krivi~noto
delo, prevezuvawe na storitelot do mestoto na izvr{uvaweto na deloto
i sl.). 2 0 Psihi~koto pomagawe se sostoi vo davawe soveti ili upatstva
na koj na~in da se izvr{i krivi~noto delo ili vo odnapred vetena
pomo{ zaradi prikrivawe na krivi~noto delo, na storitelot, na
sredstvata so koi krivi~noto delo e izvr{eno ili predmetite pribaveni
so krivi~noto delo. Dokolku psihi~koto pomagawe e izvr{eno
pred izvr{uvawe na krivi~noto delo, potrebno e da se utvrdi dali vo
toa vreme kaj izvr{itelot ve}e bila sozdadena odluka za izvr{uvawe
na krivi~noto delo. Ako odlukata sî u{te ne bila sozdadena, psihi-
~koto pomagawe mo`e da ima karakter na pottiknuvawe.
Spored vremeto, pomagaweto mo`e da bide: 1 0 prethodno, ako se
vr{i pred zapo~nuvaweto na dejstvieto na izvr{uvaweto (na primer,
ako pomaga~ot napravi nekakov duplikat od klu~ za izvr{itelot), ili
2 0 istovremeno, ako se vr{i vo isto vreme so dejstvieto na izvr{uvaweto
(na primer, ako povika i primi na gosti nekoe lice, a za toa
vreme izvr{itelot mu go krade avtomobilot). Ottuka, proizleguva
deka pomagaweto mo`e da postoi pred i za vreme na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo, no ne i po deloto. Isklu~itelno pomagaweto mo`e
da postoi i po prezemenoto dejstvie na izvr{uvaweto, me|utoa pred da
nastapila posledicata na deloto. Toa e tn. me|upomo{. Vo ostanatite
slu~ai na pridones po izvr{uvaweto na deloto, na primer, pomagawe
na storitelot da ne bide otkrien ili prikrivawe na korista pribavena
so krivi~noto delo, ne se raboti za pomagawe, tuku za samostojno
315

krivi~no delo. Vo Krivi~iot zakonik tie slu~ai se inkriminirani
kako zasebni krivi~i dela.
Spored dejstvieto na izvr{uvaweto postoi: 1 0 pozitivno pomagawe,
koga se vr{i so storuvawe, i 2 0 negativno pomagawe, koga se vr{i
so propu{tawe. Toa zna~i deka pomagaweto, sprotivno na pottiknuvaweto,
mo`e da se izvr{i i so propu{tawe. Pomagaweto so propu{tawe
mo`e da bide ostvareno samo vo slu~aj koga postoi dol`nost
na pomagawe so storuvawe: dokolku postoela obvrska na storuvawe so
koja bi bilo spre~eno izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Takov slu~aj
e na primer, koga ~uvarot na edna zgrada, znaej}i deka ke bide izvr{ena
kra`ba, go ostava otvoren prozorecot, a provalnikot toa go iskoristuva
i ja vr{i kra`bata.
I kone~no, spored odnosot na u~esnicite postoi: 1 0 neposredno
pomagawe, koga pomaga~ot direktno mu pru`a pomo{ na storitelot na
krivi~noto delo, i 2 0 posredno pomagawe, koga pomo{ta na izvr{itelot
na deloto pomaga~ot ja pru`a preku treti lica.
3. Krivi~na odgovornost. Soglasno so usvoenoto sfa}awe na
akcesornata priroda na pomagaweto za negovoto postoewe e potrebno
pomoganoto lice da go izvr{ilo krivi~noto delo ili barem da se
obidelo da go izvr{i. So drugi zborovi, krivi~nata odgovornost i kaznivost
na pomaga~ot zavisi od postoeweto na krivi~noto delo na izvr{itelot,
vo ~ie ostvaruvawe pomaga~ot go dal svojot pridones. Dosledno
na toa, za pomagawe na delo koe ne bilo nitu obideno nema krivi~na
odgovornost. Nakratko, i vo odnos na krivi~nata odgovornost na
pomaga~ot va`i seto ona {to be{e ka`ano za krivi~nata ogovornost
na pottiknuva~ot.
1 0 Zna~ajno e me|utoa ovde da istakneme deka spored Krivi~niot
zakonik nema krivi~na odgovornost za neuspe{no pomagawe iako
takviot vid na pomagawe e mo`en. Neuspe{no pomagawe postoi: 1 0 koga
pomaga~ot go ostvari dejstvieto na pomagaweto, me|utoa izvr{itelot,
od koi i da e pri~ini ne go ostvari dejstvieto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo (na primer, pomaga~ot napravi duplikat od klu~ot na
avtomobil, a izvr{itelot ne pristapi kon kra`bata na voziloto) ili,
2 0 koga storitelot go izvr{i krivi~noto delo nezavisno od dejstvieto
na pomaga~ot (na primer, pomaga~ot nabavil otrov, a storitelot go
izvr{i ubistvoto so no` ili ogneno oru`je).
2 0 Kaj krivi~nite dela kaj koi se bara namera, za odgovornosta
na pomaga~ot e dovolno taa namera da e ostvarena kaj izvr{itelot i
toa na pomaga~ot da mu e poznato. Ako namerata postoi kaj pomaga~ot,
a ne i kaj izvr{itelot, toga{ nitu pomaga~ot nema da odgovara za toa
delo, tuku za ona za koe }e odgovara i izvr{itelot.
3 0 Spored ~l. 24 st. 1 KZ pomaga~ot se kaznuva kako samiot da go
storil deloto, me|utoa, za razlika od pottiknuva~ot, mo`e da se kazni
i poblago. Poblagoto kaznuvawe proizleguva ottamu {to pomaga~ot ne
e nitu intelektualen ni fakti~ki avtor (nositel) na krivi~noto
316

delo, tuku lice koe samo pridonelo vo negovoto izvr{uvawe. Ako krivi~noto
delo ostanalo vo obid (dovr{en ili nedovr{en obid), toga{ i
pomaga~ot, dokolku i obidot za toa delo e kazniv, se kaznuva samo za
obid, pri {to isto taka postoi mo`nost za negovo poblago kaznuvawe.
Najposle, pomaga~ot mo`e da bide osloboden od kazna dokolku dobrovolno
go spre~i izvr{uvaweto na krivi~noto delo (~l. 25. st. 2 KZ).
4 0 [to se odnesuva do li~nite odnosi, svojstva i okolnosti i
ovde mo`at da mu odat vo polza ili na {teta samo na onoj pomaga~ kaj
kogo }e se najdat. Taka, samo pomaga~ot {to dobrovolno go spre~il ili
seriozno se obidel da go spre~i izvr{uvaweto na krivi~noto delo,
mo`e da se oslobodi od kazna (~l. 25 st. 2 KZ). Vo ovoj pogled va`i i
seto ona {to za ovoj problem be{e ka`ano kaj soizvr{itelstvoto i
pottiknuvaweto.
5 0 Za postoeweto pomagawe ne e od zna~ewe obemot na pridonesot
vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo, me|utoa taa okolnost e od
vlijanie pri odmeruvawe na kaznata.
4. Stek. Vo izvr{uvaweto na edno isto delo ne mo`e da postoi
stek me|u pomagawe i (so)izvr{itelstvo, odnosno me|u pomagawe i pottiknuvawe,
ottamu {to pomagaweto kako polesen oblik sekoga{ }e
bide konsumirano od (so)izvr{itelstvoto, odnosno od pottiknuvaweto.
Me|utoa, mo`en e idealen i realen stek kaj samoto pomagawe. Idealen
stek }e postoi koga pomaga~ot so edno dejstvie pridonese za izvr-
{uvawe na pove}e krivi~ni dela bez ogled dali tie se izvr{eni vo
idealen ili realen stek i bez ogled na toa dali se izvr{eni od edno
ili pove}e lica. Realen stek postoi koga pomaga~ot so pove}e dejstvija
pridonesuva za ostvaruvawe na pove}e krivi~i dela. Nepostoi me|utoa
realen stek koga pomaga~ot prezel pove}e dejnosti na pomagawe vo
izvr{uvaweto na edno krivi~no delo.
4. Pomagaweto kako samostojno delo. Vo opredeleni slu~ai
pridonesot vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo od strana na drugo
lice vo zakonot e predvideno kako dejstvie na izvr{uvawe na nekoe samostojno
krivi~no delo. Takvi se, na primer, slu~aite: pomagawe vo
samoubistvo (~l. 128 KZ), protivpravno prekinuvawe na bremenosta
(~l. 129 st. 1 KZ), krium~arewe (~l. 278 st. 4 KZ), {piona`a (~l. 316 st.
3 KZ), pomagawe na storitel vo izvr{uvawe na krivi~no delo (~l. 316
st. 3 KZ), pomagawe na neprijatelot (~l. 323 KZ), kriewe i pomagawe
na storitel po izvr{eno krivi~no delo (~l. 325 st. 1 KZ), kaznuvawe za
podgotvuvawe (~l. 326 KZ), pomagawe na storitel vo izvr{eno
krivi~no delo (~l 365 KZ), protivzakonito osloboduvawe na lice
li{eno od sloboda (~l. 373 KZ), spre~uvawe slu`beno lice vo vr{ewe
slu`beno dejstvie (~l. 382 st. 3 KZ), teroristi~ka organizacija (~l.
394-a st. 2 KZ) i, organizirawe na grupa i pottiknuvawe na izvr{uvawe
na delata trgovija so lu|e i krium~arewe na migranti (~l. 418-v st.
2). Pomagaweto kako sou~esni{tvo i pomagaweto kako samostojno (posebno)
krivi~no delo se isklu~uvaat i me|u niv ne mo`e da dojde do
317

stek. Taka, ako pomaga~ot na storitel na te{ka kra`ba odnapred mu
vetil deka }e mu pru`i pomo{ po izvr{enoto delo i toa go stori, toga{
nema stek me|u pomagaweto vo krivi~noto delo te{ka kra`ba i
krivi~noto delo pomagawe na storitel po izvr{eno krivi~no delo.
Dokolku pomo{ta e vetena pa se ostvaruva po izvr{enoto delo }e postoi
pomagawe kako sou~esni{tvo, a dokolku pomo{ta ne e odnapred vetena
toga{ }e postoi pomagawe kako samostojno krivi~no delo od ~l.
325 st. 1 KZ.
5. Dobrovolno otka`uvawe od pomagawe. Pomaga~ite, a toa
ednakvo va`i i za pottiknuva~ite i soizvr{itelite, mo`at da se oslobodat
od kazna (fakultativna osnova) ako dobrovolno go spre~ile
izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Ova pravilo e predvideno so ~l. 25
st. 2 KZ, kade se veli: "Soizvr{itelot, pottiknuva~ot ili pomaga~ot
koj dobrovolno go spre~il ili seriozno se obidel da go spre~i izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo, mo`e da se oslobodi od kazna. Toa va`i
i vo slu~aj na podgotvuvawe na krivi~no delo, bez ogled dali so zakon e
opredeleno kako posebno krivi~no delo ili so zakon e propi{ano
kaznuvawe za podgotvuvawe na opredeleno krivi~no delo (~l. 18 st. 2).
Me|u dobrovolnoto otka`uvawe na sou~esnicite, odnosno soizvr-
{itelite i dobrovolnoto otka`uvawe na storitelot od obid na krivi-
~no delo postoi sli~nost. Toa zna~i deka site uslovi koi se baraat za
dobrovolno otka`uvawe od obid, potrebni se i za dobrovolnoto otka-
`uvawe na soizvr{itelite, odnosno sou~esnicite za tie da mo`at da
bidat oslobodeni od kazna.
318

IV DEL
KRIVI^NI SANKCII
319

320

G l a v a I
SISTEM NA KRIVI^NI SANKCII
I. POIM I VIDOVI NA KRIVI^NI SANKNCII
1. Vo teorijata na krivi~noto pravo voobi~aeno se opredeluva
formalen i materijalen poim na krivi~nite sankcii. Formalniot
poim se opredeluva vrz osnova na pravnite elementi na krivi~ite sankcii
i se veli deka tie pretstavuvaat merki koi se prezemaat sprema
storitelite na krivi~ni dela (poradi storenoto zlo), a koi gi izrekuva
sudot pod uslovi {to se opredeleni so zakon. Od navedenata definicija
proizleguva deka formalnata smisla na sankciite e da obezbedi
po~ituvawe na pravnite normi, odnosno na onie formi na povedenie
{to negativno se opredeleni so dispoziciite na tie normi.
Spored materijalniot poim na krivi~nite sankcii koj se
opredeluva vrz osnova na nivnata cel, krivi~nite sankcii pretstavuvaat
merki na op{testveno reagirawe zaradi prevencija (za{tita)
na op{testvoto od kriminalitetot. Materijalnata strana na krivi~nite
sankcii se sostoi vo obezbeduvaweto na dobrata, interesite,
odnosite i vrednostite koi se za{tituvaat so pravniot poredok, a spored
svojata su{tina povreda (odzemawe i/ili ograni~uvawe) na izvesni
prava na liceto sprema koe se primenuvaat. Povod za izrekuvaweto na
krivi~nite sankcii e izvr{enoto krivi~no delo, a nivnata cel e
odmazda (pravda) i deluvawe vrz storitelot na krivi~noto delo i drugite
gra|ani vo idnina da ne vr{i krivi~ni dela.
Materijalno-formalniot poim na krivi~nite sankcii pretstavuva
spojuvawe na elementite od prethodnite dva poimi. Ottamu, proizleguva
deka tie pretstavuvaat so pravni propisi predvideni prisilni
merki {to se primenuvaat sprema licata koi so izvr{uvawe krivi~no
delo poka`ale deka se odnesuvaat sprotivno na tie propisi, so
cel sprema niv i sprema ostanatite gra|ani da se deluva kon vozdr`uvawe
od takvi povedenija i otstranuvawe na {tetnite posledici {to
ottamu mo`at da proizlezat. Ili, nakratko, tie se prisilni merki za
za{tita na poedincot i op{testvoto od kriminalitetot {to gi izrekuva
nadle`en organ vo zakonito sprovedena postapka sprema storiteli
na krivi~ni dela, vo slu~ai i pod uslovi opredeleni so praven
propis.
Krivi~nite sankcii se isklu~itelno vrzani za krivi~noto
delo i negoviot storitel. Kako socijalna posledica na krivi~noto
delo tie pretstavuvaat sredstvo za vozdr`uvawe na potencijalnite
321

kriminalci od natamo{no vr{ewe na op{testveno {tetni dela. Tie
se javuvaat kako socijalen imperativ na sekoe op{testvo za za{tita na
op{testvoto od kriminalitetot, kako nu`no zlo {to se nanesuva
zaradi storenoto zlo (malum passionis quod infligitur propter malum actionis).
No, vo sovremeni uslovi tie sî pomalku se svrteni kon minatoto
(kon deloto), a sî pove}e kon idninanata (kon li~nosta na osudenoto
lice), sî pomalku se stradawe a sî pove}e pomo{. Ottamu, se veli deka
krivi~nite sankcii treba da se iskoristat vo granicite na mo`noto,
vo ramkite na nau~nite soznanija i postapkite {to se primenuvaat za
da se obezbedi pravda i resocijalizacija na storitelite na krivi~nite
dela. Sumarno zemeno tie se merki na op{testvena reakcija protiv
storitelot na krivi~noto delo koi imaat za cel da go za{titat op{testvoto
od kriminalitetot i da go smalat negovoto idno javuvawe.
Praven propis so koj se predvideni krivi~nite sankcii kaj nas
mo`e da bide samo zakon, a nadle`en organ za nivno izrekuvawe samo
sud. Nivnata prisilnost se sostoi vo nanesuvawe nekoe zlo na storitelot
na krivi~noto delo, odnosno vo odzemawe ili ograni~uvawe na
negovata sloboda na dvi`ewe, sopstvenosta i drugi slobodi i prava
ili vo predupreduvawe deka negovite slobodi i prava }e mu bidat odzemeni
ili ograni~eni dokolku go povtori krivi~noto delo. Sevkupnosta
na ovie merki vo krivi~noto zakonodavstvo go so~inuvaat sistemot
na krivi~nite sankcii.
2. Spored KZ postojat ~etiri vidovi na krivi~ni sankcii: 1 0
kazni, 2 0 alternativni merki, 3 0 merki na bezbednost i 3 0 vospitni
merki.
1 0 Kanite mo`at da se primenat samo sprema polnoletni i krivi~no
odgovorni storiteli na krivi~ni dela. Tie mo`at islu~itelno
da se primenat i sprama postarite maloletnici kako poseben vid kazna
- maloletni~ki zatvor.
2 0 Alternativnite merki, isto taka, se primenuvaat samo sprema
polnoletni i krivi~no odgovorni storiteli na krivi~ni dela, me-
|utoa nivnata primena e vrzana za polesni krivi~ni dela i storiteli.
Nivnoto nastapuvawe e povrzano so kaznata, odnosno tie se pojavuvaat
kako zamena na represivnata priroda na kaznata toga{ koga se o~ekuva
deka storitelot nema da izvr{i novo krivi~no delo.
3 0 Merkite na bezbednost mo`at da se primenat sprema site
storiteli na krivi~ni dela bez ogled dali se raboti za krivi~no odgovorni
ili za lica {to ne se krivi~no odgovorni. Sprema krivi~no
odgovornite (bitno namaleno presmetlivi lica i alkoholi~ari i narkomani)
tie se primenuvaat - zaedno (samo pokraj) so kaznite ili alternativnata
merka, kako nesamostojni, sporedni sankcii, a sprema krivi~no
neodgovornite (nepresmetlivi) storiteli na krivi~ni dela - samostojno.
4 0 Vospitnite merki se primenuvaat sprema maloletni storiteli
na krivi~ni dela, a isklu~itelno i sprema pomladi polnoletnici.
322

II. CELI NA KRIVI^NITE SANKCII
1. Opredeluvaweto na celite na krivi~nite sankcii e bitna
pretpostavka za nivnoto pravilno propi{uvawe, izrekuvawe i izvr-
{uvawe. Ottamu, sekoe krivi~no zakonodavstvo koe pretendira da bide
vo funcija na ostvaruvaweto na ~ovekovite prava i slobodi mora jasno
da gi definira i da sozdade uslovi za nivno ostvaruvawe. Sledej}i ja
taa nasoka i na{iot zakonodavec si postavil za zada~a vo samiot krivi~en
zakonik da gi precizira ovie celi i na toj na~in da ne dozvoli
nikakvi dvoumewa vo vrska so elementite {to ja opredeluvaat represivnata
kriminalna politika. Me|utoa, so ogled na toa {to razli~nata
priroda na oddelnite sankcii go pravi osobeno te{ko opredeluvaweto
na op{tite celi na site krivi~ni sankcii, na{iot zakonodavec
se re{il za posebno definirawe na celta na kaznuvaweto, celta na
alternativnite merki, celta na merkite na bezbednost i celta na vospitnite
merki i maloletni~kiot zatvor. Vakvata opredelba, vsu{nost,
e razumna i opravdana, za{to ovozmo`uva jasno voo~uvawe na razlikite
vo punativniot pristap kon osudenite lica za storeni krivi~ni
dela i na motivite {to tie razliki gi opravduvaat.
2. Spored ~l. 32 KZ pokraj ostvaruvawe na pravdata, cel na kaznuvaweto
e: (1) spre~uvawe na storitelot da vr{i krivi~ni dela i
negovo prevospituvawe i, (2) vospitno da se vlijae vrz drugite da ne
vr{at krivi~ni dela. Od vakvata opredelba jasno proizleguva deka
spored na{eto pozitivno krivi~no zakonodavstvo osnovna cel na kaznuvaweto
e ostvaruvaweto na pravdata, {to zna~i deka pri propi{uvaweto,
izrekuvaweto i izvr{uvaweto na kaznite mora vo prv red da
bide zadovolen elementot na pravdata - pravedna odmazda. 370 Duri potoa,
ili na vtoro mesto, doa|a baraweto da se postigne specijalnata i
generalnata prevencija. Pritoa, zakonodavecot ostavil ovie mo{ne
370
Poinaku: Kambovski, V. Kazneno pravo, op{t del, str. 851. Spored
nego, "Retribucijata, formulirana kako barawe za spravedliva i srazmerna,
proporcionalna kazna, ne e definirana i ne mo`e da se definira kako cel na
kaznuvaweto. Storitelot ne go kaznuvame za da mu naneseme zlo! Retribucijata
e protkaena vo samata priroda na kaznata kako spravedlivo poramnuvawe
so nanesenoto zlodelo." Na vakvite i sli~ni tvrdewa, smetam dovolno e samo
kratko da se odgovori: ako ne{to se bara, baranoto ne e ni{to drugo tuku cel!
Vo taa smisla, vpro~em, jasno se izrazil, a potem na toa zaboravil i samiot
Kambovski. Taka na str. 25, toj veli: "Kako supstitucija, cel, ili praven ideal
na krivi~noto pravo, sodr`inata na pravdata ja ispolnuvaat..." i "...ako
pravdata e ne samo su{tina, tuku i cel na pravoto - toa zna~i priznavawe deka
pravoto ima svoja cel." Ili, na str. 268 kade veli: "Baraweto za spravedliva
kazna e izre~no predvideno so KZM (~l. 32) kako cel na kaznuvaweto: pokraj
ostvaruvaweto na pravdata, cel na kaznuvaweto e i specijalnata i generalnata
prevencija!"
323

asteglivi i bogati so sodr`ina poimi da gi objasni teorijata, no vo
ramkite na dadeniot redosled. Moj stav e deka zakonodavecot dobro postapil
{to me|u celite na kaznuvaweto ja pomestil i pravdata, me|utoa
ne i koga ñ go otstapil prioritetnoto mesto vo uslovi na sovremeni
op{testveni dvi`ewa koi se odlikuvaat so nedvosmislena verba vo
~ovekot, vo negovite potencijali i nau~no verificirani mo`nosti za
negovo postojano menuvawe. Akcentiraweto na pravdata u{te pomalku
e opravdano vo eden krivi~en zakonik {to istovremeno ne se otka`al
od brojni instituti {to mu odat vo prilog na izneseniot stav.
3. Od prethodnata odredbata nesomneno proizleguva deka celta
na kaznuvaweto voop{to, za toa zna~i celta na site krivi~ni sankcii
vo osnova e postignuvawe na 1 0 pravdata, 2 0 specijalnata prevencija i 3 0
generalnata prevencija.
1 0 Pravdata. Za da se sfati pravdata kako cel na krivi~nite
sankcii vo osnova treba da se trgne poimot na pravdata 371 no, ednakvo i
od na~eloto na ednakvost i pravednost na site pri izrekuvaweto i
izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii koj e sostaven od tri pravila: a)
retribucija spored te`inata na deloto (reciprocitet, ednakvost), b)
za ednakvi ili sli~ni storiteli - ednakva ili sli~na sankcija (srazmernost,
ekvivalentnost), i v) neizbe`nost na retribucijata, ili poto~no,
izbegnivawe na privilegiran odnos vo pogled na retribucijata.
Od prvoto pravilo proizleguva deka pravedna e onaa sankcija {to
vodi smetka za ednakvo delo da se primeni ednakva represija, od vtoroto,
deka e pravedna onaa sankcija so koja poednakvo se postapuva so
ednakvi (sli~ni) storiteli, odnosno osudenici i soodvetno na toa, neednakvo
se postapuva so razli~ni storiteli, odnosno osudenici i, od
tretoto, deka retribucijata e pravedna samo dokolku ne doveduva do
isklu~uvawe, odnosno priviligirawe na opredelni grupi gra|ani od
krivi~nopravnata represija.
a) Prvoto pravilo - retribucija spored te`inata na deloto se
nadovrzuva na principot na zakonitosta i zna~i negovo natamo{no
dopolnuvawe. Imeno, legalitetot na sankciite sfaten vo po{iroka
smisla ne se sostoi samo vo zakonskata reguliranost na izrekuvaweto
i izvr{uvaweto na sankciite, tuku i vo ramnomerna, voedna~ena primena
na site sankcii. So drugi zborovi, principot na pravednost sodr`i
zabrana na razli~na primena na represijata ne samo pri izrekuvaweto,
tuku i pri izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii i ottamu e vo
funkcija na legalitetot. Zakonitosta na izvr{uvaweto ne zna~i samo
opredeluvawe na na~inot na izvr{uvaweto na sankciite (formalna zakonitost),
tuku i ednakvo (sli~no) stradawe na ednakvi (sli~ni) slu-
~ai vo praktikata (materijalna zakonitost). Ako za ednakvi i sli~ni
slu~ai, ako za krivi~ni dela od ist ~len i stav na krivi~niot zakon,
izvr{eni pod isti ili sli~ni okolnosti, za koi od strana na sudovite
371
Vidi: Sulejmanov, Z, Penologija, str. 381-389
324

se izre~eni ist vid na sankcii vo pribli`no ednakvi ramki, vo praktikata
na izvr{uvaweto ima neednakvo tretirawe, odnosno ako se pravat
zna~ajni razliki vo pogled na primenetata represija, doa|a do golema
neednakvost vo postapuvaweto so gra|anite, do nivno diskriminirawe
od strana na nadle`nite izvr{ni organi {to sekako ne e pravedno.
b) Ottuka, se izvlekuva vtoriot element na pravednosta vo
izrekuvaweto i izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii. Po odnos na
praviloto: srazmernost na retribucijata (represijata) se zalagaa brojni
misliteli u{te od najranite periodi na ~ovekovata istorija, kako
na primer, Ciceron, Seneka, Horacie i dr. Horacie istaknuval deka
podednakvoto kaznuvawe na krivi~nite dela od razli~na te`ina, i
razli~ni kaznuvawe na podednakvi dela e {tetno i za moralot i za
interesite na op{testvoto ("Sensus moresque repugnant atque ipsa utilitas").
Spored enciklopedistite, kako vrhoven kriterium se javuva korista za
op{testvoto i slobodata na gra|anite. Vo vrska so toa se bara ednakvost
voop{to, a osobeno pred zakonot (vo prv red krivi~niot) i se
otvora borba protiv sekakov vid na samovolie i tiranija pri {to se
proglasuvaat opredeleni neotu|ivi prava na sekoja li~nost, duri i toga{
koga li~nosta e zlostornik. 372
Ovoj element ili pravilo, iako ne e izre~no vgradeno vo ZKP i
ZIS, dobiva posebno mesto vo praktikata na izrekuvaweto i izvr{uvaweto
na sankciite. Toa e zna~ajno barawe koe zasega mu e ostaveno na
svesniot pristap, na rasuduvaweto na subjektite nadle`ni za izrekuvawe
i izvr{uvawe na krivi~nite sankcii. Me|utoa, toa ne zna~i
deka vo toj pogled treba da ima tolku tolkuvawa kolku {to ima lica
{to rabotat na ovie problemi. Vo rasvetluvaweto na ova pravilo, na
koe, kolku {to mi e poznato, barem kaj nas ne mu e posveteno potrebnoto
vnimanie, treba da se trgne od voop{tuvawe na konkretnoto iskustvo
so dosledna pomo{ na teorijata, a dobienite soznanija treba da se
prifatat kako zna~ajni eti~ki pravila koi, ako ni{to drugo, bi mo-
`ele da bidat voobli~eni i pomesteni vo nekakvo obi~ajno pravo.
v) Praviloto na neizbe`nost na retribucijata (represijata)
osobeno re{itelno go naglasuva Bekarija. Toj naveduva deka kaj postoeweto
na osobeno slaba odgovornost na privilegiranite stale`i i te-
{kite kazni za prostiot narod se urivaat site poimi na pravednosta i
dol`nostite i na nivno mesto doa|a pravoto na posilniot, koe podednakvo
e opasno i za onoj koj go primenuva i za onoj koj od nego strada.
373 Ova na~elo vo su{tina zna~i zabrana na razli~en tretman vo krivi~noto
pravo {to ne e opravdan: zabrana na razli~na kriminalna politika
vo krivi~noto gonewe, kvalifikacijata na delata i tretmanot
za vreme na izdr`uvaweto na kaznata vo zavisnost od socijalnite sta-
372
^ubinski, M. op. cit. str. 71.
373 Beccaria, C. O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984, str. 80.
325

vovi, nivoto na obrazovanieto nacionalnosta, verskata i nacionalnata
pripadnost. Nakratko, na~eloto na ednakvost ne zna~i samo deka nikoj
ne smee da bide kaznet za delo koe ne e opredeleno vo zakonot (na-
~elo na legalitet), tuku i deka sekoj treba da bide kaznet za delo koe e
opredeleno vo zakonot. 374 Nepridr`uvaweto kon ova na~elo vodi kon
samovolie i arbitrernost koe ovde ne se sostoi vo primenata na represivnite
merki, tuku vo otsustvo na nivna primena toga{ koga za toa
ima zakonski osnovi i koga toa kriminalno politi~ki e opravdano.
Takvata kriminalna politka ("politika na nekaznuvawe")
sprema mo}nite e nemo}na, a sprema slabite nemilosrdna: na privilegiranite
im se pru`aat {iroki mo`nosti da se izvle~at od vistinskata,
i {to e osobeno nepravedno, od kakva i da e kazna. Na toj na~in se
naru{uva ustavnosta i zakonitosta, i se gubi sekakva doverba vo krivi~noto
pravosudstvo. A poznato e deka "krivi~noto pravo, i koga e najdobro,
sepak e samo nu`no zlo, a koga e lo{o, toa e nepodnoslivo
zlo." 375 Ili, kako {to veli eden avtor, stanuva zbor za takvi pojavi
koi ja nagrizuvaat zakonitosta na kriminalnata politika, sozdavaat
~uvstvo na neednakvost na gra|anite pred zakonot, vo golema mera ja
slabeat funkcijata na generalnata prevencija, osobeno vo onoj del so
koj se ostvaruva socijalnoeti~kata funkcija na krivi~noto pravo. 376
Ottamu, proizleguva pod ovoj princip da se podrazbira ne samo
postoeweto na ustavnost i zakonitost, tuku i podveduvawe na site
organi na vlasta i poedincite pod ustavot i zakonite, odnosno pot~inetost
na pravniot poredok. Toa zna~i vladeewe na pravoto, barawe
koe mu se sprotivstavuva na samovolieto i gi pravi odgovorni i kaznivi
postapkite nadvor od pravoto na site, pa i na nositelite na vlasta.
Vladeeweto na pravoto vo ovaa smisla pretstavuva sprotivnost na
apsolutizmot i arbitrernosta.
So izlo`uvawe na sva}awata za pravdata mo`e da se odi vo
beskone~nost za{to za nea postojat tolku definicii kolku {to ima i
avtori {to makar malku se zanimavale so ovoj problem. So nu`en respekt
kon nivnite stavovi za nas e sepak najbitno da gi izvle~eme samo
onie elementi {to najdobro ja odrazuvaat su{tinata na pravdata kako
cel na krivi~nite sankcii. Zatoa, istaknuvame deka pravdata e vrednosna
kategorija, ideal kon koj se stremi pozitivnoto pravo voop{to, a
vo tie ramki i krivi~noto pravo i penologijata. Pravdata me|utoa, ne
374
"... Ne e vo soglasnost so ova na~elo tn. selektivna politika na krivi~noto
gonewe, odnosno izostanuvawe na krivi~no gonewe vo slu~ai koga za
toa postojat i zakonski uslovi i op{testven interes..." Lazarevi}, Lj. Jugoslovenska
kriminalna politika i njena nau~na zasnovanost, JRKKP, Beograd, 1988/1, str.
17.
375
Ba~i}, F. Op}i pogled na srednovjekovno krivi~no pravo (XI-XIV vjek),
Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1988/5. str. 700.
376
Vidi: Lazarevi}, Lj. Jugoslovenska politika uoblasti represije, str. 40.
326

e prazna kategorija nitu pak nekoja vrednost sama po sebe i za sebe,
tuku kako {to pravilno zabele`uva Radbruh "polarna vrednost na koja
i e potreben otpor za su{tinsko ostvaruvawe." 377 Ottamu, proizleguva
deka nejziniot prv element e soznanieto deka postoi odreden poedinec
(ili poedinci) {to go prekr{ile praviloto na postapuvawe koe vo
odnosite me|u lu|eto moralno i pravno nalaga da ne mu se nanesuva zlo
na drug, ili vo na{iot su~aj da postoi lice (ili lica) koe izvr{ilo
krivi~no delo. Vo vtoriot element na pravdata e manifestirana `elbata
za odmazda, `elbata za sankcionirawe na prekr{itelot na toa
pravilo. Ovde me|utoa, ne se raboti za odmazda sfatena kako primitivna
`ed za vra}awe so zlo na nanesenoto zlo, tuku za odmazda sfatena
kako sociopsiholo{ka i eti~ka kategorija, kako fenomen koj
proizleguva od: a) ~ovekoviot impuls za samoodbrana, b) negoviot
impuls za odbrana na drugite i v) postignuvawe na opredelena satisfakcija.
Ovie okolnosti {to prv genijano gi voo~il i na opredelen
na~in gi formuliral Xon Stjuart Mil (D`on Stjuart Mil, 1806-1873) 378
za nas se od osobena va`nost. So nivna pomo{ se ovozmo`uva nadminuvawe
na idealisti~kite i metafizi~kite sfa}awa spored koi odmazdata
zalo`ena vo sankcijata e bo`ja kategorija, kategori~ko barawe
za postignuvawe na apsolutnata pravda (Kant), ili logi~ko-dijalekti-
~ka nu`nost (Hegel), tuku ~ove~ka tvorba opredelena od edno vnatre{no
~uvstvo i potrebata da se ostvari opredelena li~na ili op{-
testvena korist. So drugi zborovi, vakvoto poimawe na pravdata vo
koe nejziniot vtor element e sociopsiholo{ki i eti~ki opredelen, go
ovozmo`uva nejzinoto prifa}awe kako vrednost {to ne proizleguva
od nekakvi transcedentni sferi, nitu od prirodnoto pravo (prirodna
sostojba - prirodno pravo - pravda), tuku od `elbata da se postigne pozitivno
pravo {to }e im odgovara na site. Pravdata ima svoe individualno,
grupno i op{testveno zna~ewe {to e determinirano so na~inot
na `ivot na lu|eto. Ottamu, prifatliva e konstatacijata deka "poedinecot,
grupata ili celoto op{testvo mora da imaat koncepcija za
toa {to e pravda, potoa kriterium za pravednoto {to proizleguva od
taa koncepcija i najposle, uverenost vo opravdanosta na toj kriterium
vo odnos na nekoi drugi mo`ni kriteriumi na pravednost." 379
Na ovie konstatacii sekoj koj barem malku ja poznava su{tinata
na utilitarizmot (relativnite teorii) i retributivizmot (apsolutnite
teorii) mo`e vedna{ da ni zabele`i deka contradictio in adjecto e
nastojuvaweto so pomo{ na utilitarizmot da se objasnuva i opravduva
primenata na represijata (sankciite). Svesni za taa opasnost, ostanuvame
pri tvrdeweto deka ovde nema ni{to protivre~no, odnosno deka
sekoga{ mo`e da se zboruva samo za prividna kontradiktornost na ce-
377
Radbruh, G. Filozofija prava, Nolit, Beograd, 1980, str. 128.
378
Vidi: Mil, D`. S, Utilirarizam, Kultura, Beograd, 1960, str. 58.
379
Vuja~i}, V. Sistem vrednosti i odgoja, Zagreb, 1987, str. 45.
327

lite na sankciite i toa samo toga{ koga nekoj e do kraj isklu~iv vo
svoite pozicii. Realniot `ivot poka`uva deka interesot (korista) se
zalo`eni i vo dvete sprotivstaveni teorii, za{to od sekoga{ bile i
}e bidat vo prirodata na ~ovekovoto su{testvo glavna oska "okolu
koja se vrti duri i zemjinata topka." Ottamu, tvrdeweto deka i pravdata
e utilitaristi~ka kategorija. Toa {to pravdata ja po~ituva sekoj pa
duri i onoj {to e osuden za izvr{ena nepravda (krivi~no delo) doa|a
ottamu {to taa e od interes na negovata sopstvena sigurnost. 380 Sekoj
razumen, pa makar se vikal Kant ili Hegel, mora da se soglasi so
vistinata deka pravdata e vtemelena vo interesot (korista), ako ne od
drugo, barem zaradi faktot deka ni taa kako edna od vrvnite vrednosti
na ~ovekot ne bi postoela vo uslovi {to ja ~inat beskorisna. 381 Toa
svojstvo na pravdata e tokmu ona {to go pomiruva duri i najekstremniot
antagonizam me|u utilitarizmot i retributivizmot i ottamu
pretstavuva zna~ajna okolnost {to ne gi obezvreduva usilbite na me-
{ovitite teorii za celite na sankciite. Naprotiv, taa im dava sila,
koja {to vpro~em, i gi zacvrsti kako najprifatliv koncept vo sovremenata
kriminalna politika i penologija.
Celta na krivi~nite sankcii ne e da ja za{titat pravdata kako
samovrednost, 382 kako ideja sui generis, 383 ili barem ne samo toa, tuku sodr`inata
{to e vnesena vo taa vrednost. Toa zna~i: a) da se obezbedi
individualnata egzistencija i sre}a, kako i da se prevenira revan{ot,
b) da se eliminira nesigurnosta na site gra|ani i, v) da í se obezbedi
na `rtvata satisfakcija bilo so posredstvo na psiholo{kiot efekt
{to subjektivno se do`ivuva kako zadovoluvawe na pravdata, bilo so
materijalna nadomest na pretrpenata {teta. Ako pravdata e vsadena vo
individualnata i op{testvenata svest na lu|eto kako retributivna
380
"Sigurnosta vo svojot najop{t vid ima svoja objektivna i subjektivna
dimenzija. Objektivno, subjektivnosta go podrazbira nivoto na vistinska
za{titenost na gra|anite od kriminalitetot i mo`e da bide izrazena so stapkata
na kriminalitetot i stapkata na viktimizacijata. Subjektivno, sigurnosta
ozna~uva mera vo koja gra|anite se ~uvstvuvaat za{titeni od kriminalitetot".
Nikoli}-Ristanovi}, V. Pravo na sigurnost i krivi~no-pravna intervencija,
JRKKP, Beograd, 1990/3, str. 159. Ili kako {to veli Kuson: "Sigurnosta po-
~iva vrz retkoto slu~uvawe na napadite vrz `ivotot ili imotot na lu|eto -
{to e nejzina objektivna dimenzija. Od toa proizleguva ~uvstvoto na mir i
doverba - {to e nejzina subjektivna dimenzija." Cusson, M. Za{to ka`njavati,
JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 67.
381
Poinaku: Ko`ev, A. Fenomenologija prava, Nolit, Beograd, 1984,
str. 206-213.
382
Cusson, M. op. cit, str. 66.
383
Ko`ev, A. op. cit, str. 242-243 i 248.
328

pravda, kako socijalnoeti~ki prekor 384 (poinaku ne mo`e nitu da
bide), toga{ preku nejzinoto pomestuvawe me|u celite na sankciite vo
prv red mora da se dojde do postignuvawe na:
a) Egzistencijata na poedinecot, {to zna~i da se so~uva individualnata
sigurnost, `ivotot, imotot i drugite osnovni vrednosti
(slobodata i pravata) {to vo edno organizarano op{testvo gi poseduva
~ovekot. Sekoe posegawe vrz niv ~ovekot go pravat `rtva na opredeleno
samovolie, a so toa se predizvikuva negovata potreba ne samo od
pravo, tuku i za opredelen kvantitet i kvalitet na pravda. Takvata
pravda treba istovremeno da bide od takov karakter {to }e pridonesuva
za eliminacija na revan{ot (privatnata odmazda), za{to sekoga{
koga ne se po~ituva pravdata postoi realna opasnost od nejzino zemawe
vo svoi race. Eklatanten dokaz za toa e revan{ot za proliena krv
(krvna odmazda) koj vo mnogu sredini, me|u koi i vo na{ata, sî u{te
egzistira od pri~ini na neusoglasenosta na pozitivnoto zakonodavstvo
so barawata na pravdata.
b) Vtorata cel proizleguva od ~uvstvoto na nesigurnost {to e
vgradeno vo kolektivnata svest vo odnos na drugite i op{testvoto vo
celost. Ova ~uvstvo dobiva na svojot intenzitet po izvr{uvaweto na
krivi~noto delo osobeno toga{ koga so izre~enata sankcija ne e zadovolena
pravdata. 385
v) Satisfakcijata na `rtvata od aspekt na pravdata ima ednakvo
zna~ewe kako i predhodnite celi. Za ostvaruvawe na pravdata ne e
bez zna~ewe dali so izre~enata sankcija î ili ne î postignato ona {to
doveduva do zadovoluvawe na subjektivnoto ~uvstvo na o{teteniot. Za
`rtvata (o{teteniot) so krivi~noto delo osobeno va`na rabota e i
toa dali î ili ne î nadomestena pri~inetata {teta. Ako op{tata cel
384
"Pod poimot pravda mora da se sfati ona {to e utvrdeno vo sekoj
poedine~en slu~aj, ne samo spored stepenot na vina, tuku pred sÒ {to e mo`no
pocelosna ocenka na site elementi {to go opkru`uvaat izvr{uvaweto na krivi~noto
delo". Ili, pokratko, "So pradata mu se dava mesto na prekornoto
odnesuvawe, koe se manifestira vo sudskata presuda". Rey, M.L. Dana{nji kazneni
zahtevi i suvremena kriminalna politika, Izbor, Zagreb, 1963/3, str. 302.
385
"Vo najgolem broj sovremeni studii stravot od kriminalitetot (nesigurnosta
na gra|anite Z.S) e objasnuvan so biopsiholo{kite i sociodemografskite
karakteristiki na lu|eto (pol, vozrast, rasa, bra~en status, obrazovanie
i dohod), so direktnoto i indirektnoto iskustvo od viktimizacijata,
so oficijalnata stapka na kriminalitetot i prika`uvaweto na kriminalitetot
vo mas-mediumite, odnosno so stapkata na kriminalitetot onaka kako
{to go gledaat gra|anite, so razlikite vo socijalizacijata, kako i so stepenot
na doverbata vo policijata, a vo ponovo vreme i so strukturnite karakteristiki
na gradovite, odnosno so oddelni delovi na ist grad". Nikoli}-
Ristanovi}, V. op. cit, str. 165. Kako {to mo`eme da zabele`ime od ovoj stav, sigurnosta
ne se doveduva vo vrska so fenomenot pravda.
329

na krivi~nite sankcii e za{tita na op{testvoto i poedinecot od kriminalitetot
za o{teteniot e od malo ili nikakvo zna~ewe toa {to
dr`avata primenila sankcii ako ne odgovorila i na svojata obvrska za
obe{tetuvawe. Za o{teteniot naj~esto ve}e e postignata pravdata dokolku
e nedomestena {tetata. Vo takov slu~aj toj ve}e ne e duri ni zainteresiran
za toa dali sprema storitelot }e bide primeneta krivi-
~na sankcija. Dr`avata e dol`na da ja obe{teti sekoja `rtva {to ne
pridonela za izvr{uvaweto na krivi~noto delo i toa ne samo toga{
koga samiot delinkvent ne mo`e da ja plati ili odraboti, tuku i vo
onie slu~ai koga storitelot ne bil nitu otkrien od organite na progonot.
Taa dol`nost na dr`avata proizleguva kako od nejzinata soodgovornost
za postoeweto na kriminalitetot, taka i od nejzinata neefikasnost
vo negovoto konkretno spre~uvawe.
Od iznesenoto proizleguva deka celta na krivi~nite sankcii
ne e da se zadovoli pravdata kako samocel (pravda zaradi pravda), tuku
ostvaruvaweto na ~ovekovata egzistencija i sre}a, kolektivnata bezbednost,
psiholo{ko zadovoluvawe na `rtvata, nadomest na pretrpenata
{teta i prevencija na revan{ot. Najdobro sredstvo za toa e vospostavuvawe
na takvo pravo {to rakovodej}i se so principite na zakonitost,
legitimitet, i pravednost }e se dobli`i do idealot na pravdata.
Toa me|utoa, ni oddaleku ne zna~i deka vo ovaa nasoka nemaat
zna~ewe i na~elata na individualizacijata i humanost koi od svoja
strana vodat kon najdobro ostvaruvawe na prevencijata. Ednakvoto
pridr`uvawe kon site ovie principi e sepak glavniot pat {to vodi
kon postignuvawe na site celi na krivi~nite sankcii. So ovaa zabele-
{ka od terenot na celite nu`no se prefrlame vrz terenot na principite
za nivnoto ostvaruvawe nezaborvaj}i ja nitu za eden moment nivnata
neraskinliva povrzanost. Pritoa, dol`ni sme da go pojasnime
deka koncipiranite celi na propi{uvaweto, izreknuvaweto i izvr-
{uvaweto na krivi~nite sankcii go oblikuvaat sistemot na represivno
reagirawe, odnosno kaznenata politika vo edna dr`ava. Ottamu,
me|utoa, ne smee da se izvle~e zaklu~ok deka sekoja od tie celi zemena
poedine~no nao|a svoja konkretna potvrda i realizacija kaj site vidovi
na sankcii. Navedenite celi pretstavuvaat samo op{ta ramka od
koja ne smee da se izleze. Taa ramka sodr`i dovolno elemti {to vo zavisnost
od vidot na sankcijata mo`at da bidat celosno opfateni no, i
zna~itelno reducirani vo onaa mera {to ja nalo`uva prirodata i namenata
na izbranata sankcija.
2 0 Specijalnata prevencija kako cel na krivi~nata sankcija vo
odnos na samiot storitel zna~i negovo spre~uvawe da vr{i novi krivi~ni
dela. Ovaa funkcija na sankciite se ostvaruva so: a) zastra{uvawe
na storitelot vo pogled na negovite idni kriminalni odnesuvawa,
b) neutralizacija po pat na izolacija (vo nekoi dr`avi i eliminacija)
na storitelot i, v) prevospituvawe i popravawe (resocijalizacija i
socijalna adaptacija vo tekot na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
330

od sloboda, maloletni~kiot zatvor i zavodskite vospitni merki) ili
lekuvawe (vo tekot na izdr`uvaweto na merkite na bezbednost).
Smislata na specijalnata prevencija e deluvawe vrz storitelot kako
poedinec zaradi negovo odvra}awe od izvr{uvaweto na novo krivi~no
delo. So ogled na toa deka sekoj poedinec e razli~na li~nost, nejzinata
realizacija pretpostavuva poznavawe na konkretniot poedinec
kako neophodnost za soodvetno prilagoduvawe na sankcijata (zakonska,
sudska i izvr{na individualizacija) vo soglasnost so negovite
karakteristiki.
So pomo{ na individualnoto zastra{uvawe, neutralizacijata,
prevospituvaweto i popravaweto ili lekuvaweto se ostvaruva opredelena
za{tita na op{testvoto od kriminalitetot. Ovde me|utoa, ne
smee da se zaboravi deka so pomo{ na specijalnata prevencija se vlijae
samo na storitelot na deloto, vrz menuvaweto na negovata li~nost, no
ne i vrz socijalite pri~ini, uslovi i povodi na kriminalitetot ~ie
{to negativno dejstvo mo`e da gi obezvredni ve}e postignatite rezultati.
Ottamu, proizleguva kriminalnopoliti~kata zalo`ba specijalnata
prevencija od oblasta na krivi~nopravnata represija za koja
ovde, vsu{nost, stanuva zbor, nu`no da se povrze so prezemaweto op{-
ti preventivni merki od socijalen karakter.
3 0 Generalnata prevencija e cel na sankcijata kon drugite gra-
|ani ili poto~no kon "potencijalnite delinkventi" vo smisla na antikriminalno
dejstvo vrz niv. Takvoto dejstvo na sankciite se ostvaruva
so: a) zastra{uvawe i, b) vospitno-moralizatorsko vlijanije koe
proizleguva od samoto postoewe na krivi~niot zakon i zakanite so sankcija,
od efikasniot progon (otkrivawe i fa}awe) na storitelite na
krivi~nite dela, kako i od efikasnoto izrekuvawe i izvr{uvawe na
sankciite.
a) Zastra{uvaweto (intimidacijata) e naso~eno kon odvra}awe
na gra|anite od vr{ewe na krivi~ni dela. Toa e kolektivno zastra{uvawe
koe se manifestira preku predo~uvawe na posledicite na zakanata
i eventualnata primena na sankcija.
Zastra{uvaweto se temeli vrz {iroko rasprostraneto sfa}awe
na javnosta deka krivi~nite sankcii, a osobeno onie od najte`ok
vid, vlevaat takov strav {to e dovolen site gra|ani da gi odvrati od
vr{eweto na krivi~ni dela spored maksimata "Poena ad paucos, metus
ad omnes perveniat" (Kaznata stignuva malubrojni, no zatoa stravot od
kaznata gi stignuva site). Korenite na ova sfa}awe datiraat od podale~noto
minato koga naivno se veruva{e deka stra{niot primer na kaznuvaweto
na eden, e sposoben da go predupredi zlostorot na drug, i
deka negoviot efekt se zgolemuva so zgolemuvaweto na ostrinata na zakanetata
i primenetata represija. Ova sfa}awe koe za `al ni denes ne
e napu{teno, duri od strana na vrvni krivi~ari, kriminolozi i penolozi,
go pokrenuva pra{aweto za realniot dostrel na zastra{uvaweto.
Odnapred svesni deka vo uslovi koga sî u{te ne postojat nau~no
331

izgradeni i verificirani metodolo{ki postapki so koi mo`at da se
dadat validni pokazateli za vistinskiot efekt na zastra{uvaweto 386 i
nie sme prisileni da se dvi`ime vo oblasta na zdravorazumski hipotezi.
So niv, za razlika od ubedenite privrzanici na golemata mo} na
zastra{uvaweto i zaostruvaweto na represijata, }e se obideme da go
nadmineme monofaktorskiot princip izrazen niz avtomatizmot: opredelen
intenzitet na strav - vozdr`uvawe od vr{ewe na krivi~ni dela.
Kon neosnovanosta na ova tvrdewa, vpro~em, vodi psiholo{kata zasnovanost
na ~ove~koto povedenie mnogupati potvrdeno vo realniot `ivot
preku stavot deka najgolemiot broj delinkventi i kriminalci voop{to
ne razmisluvaat za posledicite na svoeto odnesuvawe: tie re~isi
sekoga{ poa|aat od pretpostavkata deka nema da bidat otkrieni, pa
ottamu nitu kazneti. Na toa uka`uvaat i brojni nau~ni rabotnici so
argumenti {to vo prv red se potvrdeni od samata antikriminalna praktika.
Vo ovaa smisla naj~esto se uka`uva deka zastra{uvaweto zavisi
od konkretniot op{testven sistem i skalata na vrednostite vo toj sistem.
Ovde vlijaat i kulturnite aspekti, vode~kata pravna ideologija
i povedenieto na naselenieto vo pogled na primenata na pravoto. 387 od
psihofizi~kite osobenosti na gra|anite, 388 od stepenot na nivnata
individualna zrelost i postignatata op{testvena polo`ba i ottamu,
od subjektivnite stavovi i sfa}awa na potencijalnite storiteli na
krivi~ni dela. Ottamu, opravdano se pretpostavuva deka socijalno i
psiholo{ki zrelite i normalno adaptiranite gra|ani ne se vpu{taat
vo kriminal ne zaradi stravot od sankcijata, 389 tuku vo prv red poradi
vnatre{no izgradeniot moralen kodeks, moralnite inhibicii i rezistentniot
odnos kon nedopu{tenite odnesuvawa.
Slednata okolnost {to go relativizira dejstvoto na zastra{uvaweto
se sostoi vo nesposobnosta da se osoznae patot {to vodi kon
stravot. Ako se raboti za du{evno bolno ili rastroeno lice kakvo e
zna~eweto na predo~uvaweto na eventulanata represija {to ne mo`ela
nitu da se pretpostavi, ne treba posebno da se doka`uva.
^esto se istaknuva i okolnosta deka profesionalnite presta-
386
Za metodolo{kite problemi vo ovaa oblast vidi: Beyleveld, D. Generalnopreventivna
strategija istra`ivanja kao osnova za generalnopreventivnu strategiju,
JRKKP, Beograd, 1990/2, str. 113-123.
387
"Efektot na zastra{uvaweto mo`e da zavisi i od toa koj go donel
zakonot i vo kakva procedura, na primer, dali so ednostaven dekret ili so zakonodavna
akcija." Vouk, V. O zastra{uju~em u~inku kazne, Na{a zakonitost, Zagreb,
1963/7-8, str. 321.
388
Vidi: ibid, str. 321-322.
389
"... Generalnopreventivno dejstvo ne mo`e da ima celosno izvesna
kazna od koja ne postoi nikakov strav ili kazna koja predizvikuva golem
strav, no za koja ne postoi nikakva subjektivna verojstnost." Beyleveld, D. op.
cit. str. 117.
332

pnici pretstavuvaat specifi~na kategorija lica so ogled na toa {to
ne vodat smetka za opasnosta od sankcionirawe na nivnite dela. Kriminalnata
dejnost za niv e kako i vr{eweto na sekoja druga rabota, a
nivnoto otkrivawe i fa}awe kako obi~en "deloven rizik" so koj svesno
se kalkulira. Na isto ramni{te se i sfa}awata na ~lenovite na
kriminalnite organizacii. Za niv e pogolema zakana ona {to proizleguva
od nepo~ituvaweto na pravilata na grupata vo koja deluvaat odo-
{to postoeweto na bilo kakov zakon i zakana so sankcija od strana na
dr`avata.
Zastra{uva~koto dejstvo na sankciite vo zna~itelna mera se
minimalizira so ja~inata na motivot na deloto. 390 Vo ovaa smisla so
pravo se istaknuva deka koga se prisutni silni ekonomski motivi, osobeno
kaj onie {to se nao|aat na rabot na `ivotnata egzistencija, ni-
{to ne mo`e da go odvrati posegnuvaweto kon tu|ite dobra. Silnite
motivi vo golema mera gi slabeat moralnite sopira~ki i kaj storitelite
na provocirani krivi~ni dela, kaj delata poradi natalo`eni konfliktni
odnosi i sl. dela {to se vr{at vo sostojba na afekt. Me|u
niv naj~esti se ubistvata i toa onie ubistva kaj koi storitelot naj~esto
ne razmisluva za posledicite na deloto i ona {to poradi odzemaweto
na tu| `ivot go ~eka, tuku samo za toa kako da se rastovari od svojata
emocionalna napnatost zaradi koja mu e sma~en duri i sopstveniot
`ivot. Negovoto zastra{uvawe so smrtna kazna na {to naj~esto e nakloneta
javnosta, bezmalku li~i na zakanata: }e bide{ osuden na smrt
ako izvr{i{ samoubistvo. Vo ovaa smisla i Seneka: "Qui potest mori,
non potest cogi" (Koj e spremen da umre ne mo`e da se zastra{i). A ako
taka stojat rabotite so kapitalnata kazna, ne e te{ko da se pretpostavi
kakvo dejstvo mo`e da se o~ekuva od zastra{uvaweto so primena
na poblag vid na sankcija. Silnite motivi mu protivre~at na zastra{uvaweto
i kaj licata {to nameravaat da izvr{at nekoe od tn. politi~ki
ili religiozni krivi~ni dela. Nivnite motivi se formirani
vrz cvrsto izgradena idejna podloga {to bilo kakva zakana te{ko
mo`e da gi podrie. 391
Faktorite {to vo zna~itelen obem go smaluvaat zastra{uva-
~koto dejstvo na sankciite mo`at da se najdat i vo silata i mo}ta na
birokratiziranite elemeti na op{testvoto od najrazli~en vid. Stanuva
zbor za tn. kriminalci so beli jaki koi poteknuvaat od visokite
390
"Morame sepak da prizmaeme deka kaznata sama po sebe ima samo
pasiven i apstrakten generalnopreventiven u~inok. Zakanata so kazna zvoni
oddaleku i ne zna~i mnogu koga nekoj se nao|a vo polo`ba {to go goni kon
krivi~no delo." Bavcon Lj. Problemi na{e kriminalne politike, Pregled, Sarajevo,
1960/9, str. 141.
391
Vo taa smisla vidi: Cari}, A. O generalnopreventivnom delovanju krivi-
~nog zakona i njegove primene, Zbornik pravnog fakulteta u Splitu, Split, 1973, str.
139.
333

delovni i finansiski krugovi i politi~nite vrvovi. Od steknatite
pozicii koi ne retko se povrzani so zloupotrebi od sekakov vid, pa
duri i na opredleni funkcii, proizleguva nivnata sigurnost izrazena
vo stavot deka zakonot e paja`ina ispletena za lovewe samo na sitni
insekti (Anaharsid). Ottamu za niv bilo kakvo zastra{uvawe dobiva
prizvuk na onaa narodnata: "Zastra{uva{ me~ka so re{eto."
Doverbata vo zakonot mo`e zna~itelno da ja podrie negovata
nedosledna primena, kako {to e {irokoto primenuvawe na na~eloto
na oportunitetot, nevoedna~enite kriteriumi za gonewe na storitelite,
kampawska primena na zakonot i sl. Osoebno poguben efekt za
gra|anite ima nepoveduvaweto postapka sprema storitel koj e op{to
poznat na {irokata javnost. Vo takov slu~aj gledaj}i ~isto od generalnopreventievn
aspekt, pomalku e {tetno eden storitel pogre{no da
se sudi odo{to voopp{to da ne se osudi." 392
Zdraviot razum go postavuva i pra{aweto za efektot na zakanata
so sankcija sprema lica kaj koi e atrofirano ~uvstvoto na vina,
ili pak kaj onie {to zaradi "inflacija na inkriminaciite" ne gi poznavaat
imperativnite normi. Vo tie ramki se pomestuva i postoeweto
normi koi re~isi site gi kr{at: normite ~ija primena te{ko mo`e
dosledno da se obezbedi go slabee nivniot zastra{uva~ki efekt. Ovde
ne e bezna~aen i faktot na postoeweto brojni dela koj koi, zaradi
samata nivna priroda, e smalen rizikot od otkrivawe i kaznuvawe na
storitelot. Me|u niv vo prv red spa|aat delata kaj koi otsustvuva
neposredniot dopir me|u storitelot i `rtvata (kra`bi, provalni
kra`bi, o{tetuvawe tu|i predmeti i sl.), "konspirativnite dela"
(rodoskrnavewe, nedozvolen abortus, primawe potkup i sl.), delata kaj
koi `rtvata e opredeleno javno dobro ili javen interes (delikti
protiv dr`avata, javniot red, komar, nedozvoleno nosewe oru`je) i
sli~ni dela do ~ie otkrivawe prete`no se doa|a po slu`bena
dol`nost. 393
Vakvi i sli~ni primeri mo`at da se naveduvaat vo nedogled
ottamu {to se raboti za brojni okolnosti {to vo golema mera go obezvrednuvaat
zastra{uva~koto dejstvo na sankciite. 394 Ovie okolnosti
dobivaat razli~no zna~ewe so ogled na prostorot i vremeto vo koe se
javuvaat i intenzitetot na nivnata povrzanost so kolektivnite stavovi
na opredelena zaednica, potkulturna grupa pa duri i so ogled na
psihosocijalnite obele`ja na poedinecot. Nivnata analiza poka`uva
deka zastra{uvaweto kako del na generalnata prevencija vo golem broj
392
Ibid, str. 139.
393
Vidi: Vouk, V. op. cit, str. 325.
394
Za nekoi od niv vidi: Milutinovi}, M. Kriminalna politka, str.
266-286, Ve{ovi}, M. Svrha ka`njavanja i sistem krivi~nih sankcija u Jugoslovenskom
krivi~nom pravu, Pravna misao, Sarajevo, 1987/5-6, str. 14 i Beyleveld, D. op. cit.
str. 121.
334

slu~ai ne go ostvaruva o~ekuvanoto dejstvo. Me|utoa, od samiot fakt
{to kolektivnoto zastra{uvawe go pomestivme pome|u elementite na
ovaa prevencija, proizleguva zaklu~ok deka i nie se priklonuvame kon
onie stojali{ta {to ne mu go odzemaat vo celost negovoto zna~ewe. Vo
ovaa smisla mora da se priznae deka dobar del od naselenieto sepak
vodi smetka za zakanata, sudeweto i posledicite od izvr{uvaweto na
krivi~nite sankcii. Toa se glavno lica so opredeleni kriminalni
sklonosti, emocionalni nestabilni li~nosti so nedovolno izgradeni
socijalni i moralni stavovi i inhibicii, koleblivi lica i sl.
Nesporna okolnost so koja teoreti~arite redum se soglasuvaat
e i toa deka zastra{uvaweto dobiva svoja realna potvrda koga od terenot
na strogosta se pravi pomestuvawe vrz terenot na sigurnosta na
represijata. Toa zna~i, deka brzoto i sigurno otkrivawe i fa}awe i
pokrenuvawe na krivi~nata postapka sprema sekoj izvr{itel na krivi~no
delo, kaj najgolem broj gra|ani ja osvedo~uvaat opasnosta od
vr{ewe na kriminalniot akt i rizikot od sankcijata.
Vo soglasnost so izlo`enoto mo`e da se konstatira deka toa
{to najgolemiot broj gra|ani ne vr{at krivi~ni dela ne e zaradi zastra{uva~koto
dejstvo na zakonite i funkcioniraweto na organite na
pravdata, no istovremeno i toa deka nitu vr{eweto na krivi~nite
dela od strana na gra|anite ne e argument {to vo celost go isklu~uva
nivniot zastra{uva~ki efekt. Vo ovaa smisla spored Bekarija: Kaznata
treba da e neizbe`na za{to "neizbe`nosta makar i na blagata
kazna sekoga{ posilno }e vlijae vrz ~ovekot odo{to stravot od pote-
{ka kazna ako toj strav e svrzan so nade` deka kaznata }e se izbegne."
395 Sli~no e i stojali{teto na Monteskie. Spored nego: "Ako se
razgleda pri~inata na site iskol~enosti }e se sogleda deka toa le`i
vo nekaznivosta na zlostorot, a ne vo ubla`uvaweto na kaznata." 396 Vo
prilog na toa zboruvaat i sovremenite teoreti~ari. "Ako bez predrasudi
se analizira op{testvenata stvarnost," veli Ansel, "se zabele-
`uva deka vistinskoto zastra{uva~ko dejstvo ne poteknuva od sankciite
predvideni so zakonot, tuku od dr`avnata intervencija koja nastapuva
vedna{ po izvr{enoto delo." 397 Pritoa, osobeno interesen e primerot
na Midendorf spored koj iako zatvorskite ~uvari ne se naoru-
`ani i se okru`eni so zatvorenici dobro se za{titeni, ottamu {to
{ansite da se izbeegne kaznata za ubistvo na stra`ar se minimalni:
izgledite za begstvo se nezna~itelni, postapkata brzo se poveduva i
dovr{uva, a izvr{uvaweto na kaznata e sigurno. 398
395
Beccaria, C. O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984, str. 102.
396
Monteskje, O duhu zakona, Tom I, Filip Vi{nji}, Beograd, 1989, str. 99.
397
Ancel, M. Nova dru{tvena odbrana, Institut za uporedno pravo, Beograd,
1963, str. 76.
398
Navedeno spored Cari}, A. op. cit. str. 138. Vidi i Vouk, V. op. cit. str.
323-326.
335

Ottamu, proizleguva potrebata od nau~noempirisko sledewe na
ovaa problematika i nejzino osvetluvawe od pove}e aspekti vo koi
sigurno treba da go najdat svoeto mesto i filozofijata, etikata i
socijalnata psihologija.
Na krajot, nu`no e da se podvle~e deka ovde govorevme za onoj
neizvesen, nejasen i neopredelen strav {to so pomala ili pogolema verojatnost
mo`e da se javi pri pomislata da se izvr{i krivi~no delo.
Na sprotivnata strana le`i onoj strav {to se manifestira kako vistinski
psiholo{ki efekt na sankcijata kaj ve}e otkrien i faten storitel
na krivi~no delo. Toa e stravot {to se javuva kako realno, neposredno
i neizbe`no ~uvstvo povrzano so opasnosta od izrekuvaweto
i izvr{uvaweto na pretstojnata sankcija kaj sekoj {to makar i malku
ima razvieno ~uvstvo na vina. Zastra{uvaweto od ovoj vid ima zna~ewe
kaj specijanata prevencija za {to realno se preto~uva vo svesta na
storitelot. Tokmu zatoa e i mnogu porealno o~ekuvaweto toj vid na zastra{uvawe
da go odvrati od zapa|awe vo specijalen ili op{t povrat.
Dosega{nite zaklu~oci me|utoa dobivaat celosna potkrepa dokolku
se posmatraat vo soglasnost za pri~inite na kriminalitetot.
Soglasno na{ata teorija za etiologijata na kriminalitetot, 399 sosema
nakratko istaknuvame deka pri~inite na kriminalitetot vo najgolem
del se nao|aat vo nedostatocite na ureduvaweto i poredokot na socijalnata
sredina, a mnogu pomalku vo moralnata rasipanost na zlostornicite.
Odnosno vo prv red vo posledicite {to gi predizvikuvaat: op{testvenite
te{kotii i ekonomski krizi, industrijalizacijata i urbanizacijata,
socijalnata mobilnost, opa|aweto na op{testveniot standard,
dominacijata potro{uva~kata psihologija, ru{eweto na op{testvenite
i li~nite vrednosti, slabeeweto na vospitnata uloga na semejstvoto,
neorganiziranoto i nekontrolirano koristewe na slobodnoto
vreme, slabeweto na tradicionalnite oblici na socijalnata (neformalna)
kontrola, slabostite vo oblicite i sodr`inata na formalnata
kontrola, opa|aweto na obrazovnoto i kulturnoto nivo na naselenieto,
moralnata erozija i sl. [to se odnesuva pak do individualnite
pri~ini na kriminalitetot, moj stav e deka site endogeni pri~ini mo-
`at da se svedat na stravot i nade`ta koga ovie emocii kaj poedinecot
se nao|aat vo protivre~nost (koga go zatemnuvaat) so razumot. Ili poprecizno,
op{testvenite pri~ini na kriminalitetot se prekr{uvaat
vo svesta na poedinecot kako opredelena strav ili nade` i tokmu tie
doveduvaat do preminot kon izvr{uvawe na krivi~noto delo. Vo konkreten
slu~aj toa zna~i ako stravot za sopstveniot interes (li~nata korist
koja se sostoi vo izbegnuvawe na bolka i postignuvawe na zadovolstvo)
e pogolem od stravot {to go predizvikuva zadocnetata kazna,
nema da izostane izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Istoto se slu-
~uva i toga{ koga nade`ta deka }e ni se slu~i ne{to dobro e pogolema
399
Vidi: Sulejmanov: Z. Kriminologija, str. 421 i natamu
336

od ponesigurnata nade` deka mo`e da ni se slu~i ne{to lo{o (kazna).
Vo takva situacija edinstvenata {ansa za generalnata prevencija
ostanuva svrtuvawe kon filozofijata - "klin so klin se izbiva" koja
vo osnova e identi~na so "principot na pogolema bolka" (ako ne saka{
da ~uvstvuva{ glavobolka, udri se silno so ~ekan po prstot od nogata).
Toa so drugi zborovi zna~i izgradba na krivi~no pravo so takvi
zakani {to neizostavno }e doveduvaat do "makasimalen strav" (pogolem
strav od kaznata, odo{to od propu{taweto na o~ekuvanata korist)
i takvo pravosudstvo {to }e gi zbri{e site drugi nade`i osven
onaa vo nekaznivosta na koj i da e za storenoto. Vo taa smisla treba da
se sfati duri i dobronamerniot stav na Bekarija: "Za da ja postigne
svojata cel opredelena kazna, dovolno e so sebe da nosi zlo koe ja nadminuva
korista {to so zlostorot bi mo`ela da se postigne. Vo toa
zlo treba da se vkalkulira i neizbe`nosta na kaznata i gubitokot na
korista koja zlostorot so sebe bi ja donel. Seto {to odi nad toa, e
odvi{no i nosi znak na tiranija." 400 Vo taa smisla i Fuko: Treba "da se
smali `elbata koja zlostorot go pravi privle~en, da se zgolemi korista
poradi koj raste stravot od kaznata: da se predizvika odnos na
intenzitet, da se posatpi taka {to pretstavata za kaznata i nejzinite
neugodnosti izgleda po`iva od pretstavata za zlostorot i negovite
pogodnosti." 401 Takvoto krivi~no pravo i pravosudstvo, me|utoa e zamislivo
edinstveno na filmsko platno, za{to ne pretstavuva ni{to
drugo tuku nau~na fantastika (od aspekt na mo`nosta da se zamisli
negovoto vistinsko funkcionirawe) i horor (od aspekt na zadiraweto
vo oblasta na po~ituvaweto na ~ovekovite prava i slobodi).
b) Generalnopreventivnite celi na sankciite ne se iscrpuvaat
so nivnoto zastra{uva~ko dejstvo. Naprotiv, od nivnoto svojstvo da
vr{at vospitno vlijanie i da vodat kon jaknewe na moralot i razvivaweto
na op{testvenata disciplina na gra|anite proizleguva i nivnata
vospitno-moralizatorska funcija. I ovaa cel na sankciite se ostvaruva
so pomo{ na celokuniot fond na sredstva {to vleguvaat vo oblasta
na krivi~nopravnata represija. Ovaa funkcija na generalnata prevencija
vo sovremeni uslovi dobiva posebno zna~ewe so ogled na toa
{to na mestoto na pasivnata za{tita na op{testvoto od kriminalitetot
(zastra{uvaweto) se vnesuva aktiven i kreativen odnos kon gra|anite
koj se sostoi vo podr`uvawe i formirawe na nivnite eti~ki sfa-
}awa za {tetnosta na krivi~nite dela. Vo ovaa nasoka nesomneno deluva
samoto postoewe na krivi~niot zakon vo onaa mera vo koja negovite
400
Beccaria, C. O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984, str. 103. Zaradi
opredeleno pojasnuvawe }e navedam samo edna dilema: kakvo i kolkavo zlo,
spored ovaa logika, treba da nosi, na primer, kaznata za da spre~i eden roditel
da ukrade skap lak so koj se nadeva deka }e go spasi `ivotot na svojot sin.
401
Foucault, M. Nadzor i kazna, ra|anje zatvora, Informator, Zagreb, 1994,
str. 107.
337

normi pretstavuvaat izraz na vladea~kiot op{testven moral. Denes,
koga sî pove}e preovladuvaat tendencii za izgradba na takvo krivi~no
pravo {to nema da mu se sprotivstavuva na socijalnite i moralnite
sfa}awa na gra|anite {to vladeat ne samo vo ramkite na edna zaednica,
tuku i na onie {to se vklu~eni vo univerzalniot fond na ~ovekovite
vrednosti, so sigurnost mo`e da se tvrdi deka stanuva zbor za normi
{to se na linija na razvivawe na kolektivnoto ~uvstvo za nivno po~ituvawe.
Vo potkrepa na ovoj koncept nesomneno se vklu~uvaat i sovremenite
nastojuvawa za takvo krivi~no pravo koe {to ograni~uvaj}i gi
pravata i slobodite na gra|anite ednovremeno gi garantira nivnite
prava i slobodi od sekakov vid na prisilba, arbitrernost i samovolie.
Ottamu, logi~no e da se o~ekuva deka normite na krivi~noto pravo
treba da se po~ituvaat ne zatoa {to uka`uvaat {to e nedopu{teno i
kako gra|anite ne smeat da se odnesuvaat, tuku za{to uka`uvaat deka sî
{to ne e zabraneto e dopu{teno i kako tie gra|ani smeat da se odnesuvaat.
Seto toa poka`uva deka generalnata prevencija ima svoja dlaboka
utilitarna podloga. Vo onaa mera vo koja krivi~niot zakon i zakanata
so sankcija e opredelena od interesot na site, od za{titata na
nivnata bezbednost, prava i slobodi, vo taa mera mo`at da go ostvaruvaat
svoeto vospitno-moralizatorsko antikriminalno dejstvo.
Ne smee me|utoa, da se zaboravi faktot deka ovaa funcija na generalnata
prevencija ima i svoja retributivna potkrepa. Najdobar dokaz
za toa e sekojdnevnata primena na represijata. Toga{ koga gra|anite
se osvedu~uvaat deka nama da postojat "mo}ni bumbari {to vo let
ja dup~at mre`ata na pajakot," deka sekoj storitel na krivi~no delo }e
bide faten, izveden pred sud, deka }e go stigne zaslu`enata sankcija i
deka nema da ima ~esti, pristrasni i spored svoite posledici drasti-
~ni skratuvawa ili komutacii na sankciite so primena na institutite
amnestija i pomisluvawe, mo`e da se o~ekuva zacvrstuvawe na antikriminalniot
stav na javnosta. Nakratko, od retributivno uslovenoto
zacvrstvuvawe na op{testvenata i moralnata osuda sprema site vidovi
kriminalni odnesuvawa i ednakviot pristap kon site nositeli na takvi
povedenija zavisi moralizatorskiot efekt na generalnata prevencija.
No toa se ve}e problemi na pravdata i pravednosta na koi posebno
se zadr`avme.
3. Celta na alternativnite merki e opredelena so ~l. 48 KZ.
Tamu se veli deka nivna cel e sprema krivi~no odgovorniot storitel
da ne se primeni kazna za polesni dela koga toa ne e nu`no zaradi krivi~nopravna
za{tita i koga mo`e da se o~ekuva deka celta na kaznuvaweto
mo`e da se ostvari so predupreduvawe so zakana na kazna (uslovna
osuda), samo predupreduvawe (sudska opomena) ili so merki na pomo{
i nadzor na odnesuvaweto na storitelot na sloboda.
Od prilo`enata odredba jasno se gleda deka kaj alternativnite
merki zakonodavecot smetal ako se dr`i samo do prviot element na
specijalnata prevencija (zastra{uvaweto) toa }e bide dovolno za
338

odvra}awe na storitelot od izvr{uvawe na novo krivi~no delo. Od samata
priroda na ovie sankcii nameneti za krivi~no odgovorni storiteli
za polesni dela o~igledno e me|utoa, deka zakonodavecot smeta i
na pravdata no, vo nikoj slu~aj ne i na nivniot generalnopreventiven
efekt koj vo stvarnosta ovde re~isi i ne postoi.
4. Cel na merkite na bezbednost e da se otstranat sostojbite
ili uslovite {to mo`at da vlijaat storitelot vo idnina da vr{i krivi~ni
dela (~l. 60 KZ). Od ovaa mo{ne kratka formulcija ispa|a deka
od celite kaj ovie sankcii osven del od elementite na specijalnata
prevencija vo celost se isklu~eni generalnata prevencija i ostvaruvaweto
na pravdata.
5. Najposle, spored ~l. 73 st. 1 KZ celta na vospitnite merki, na
maloletni~kiot zatvor i na alternativnite merki izre~eni sprema
maloletnicci e so davawe za{tita i pomo{ na maloletnite storiteli
na krivi~ni dela, so vr{ewe nadzor nad niv, so nivno stru~no
osposobuvawe i so razvivawe na nivnata li~na odgovornost, da se
obezbedi nivnoto vospituvawe, prevospituvawe i pravilen razvoj.
Ponatamu se precizira deka celta na maloletni~kiot zatvor e i vr{ewe
zasileno vlijanie vrz maloletnite storiteli vo idnina da ne
vr{at krivi~ni dela, kako i vrz drugi maloletnici da ne vr{at krivi-
~ni dela.
Od edna povnimatelna analiza na ovie odredbi mo`e da se
zaklu~i deka vo niv e vklu~eno o~ekuvanoto dejstvo na specijanata prevencija,
generalnata prevencija i pravdata so jasno akcentirawe na
prioritetot vrz prviot element kako kaj vospitnite merki taka i kaj
maloletni~kiot zatvor. Pritoa, treba da se znae deka istaknuvaweto
na generalnopreventivnoto dejstvo samo kaj maloletni~kiot zatvor vo
nikoj slu~aj ne zna~i deka takvoto dejstvo ne se ostvaruva i so primenata
na vospitnite merki, tuku samo toa deka kaj niv vrz toa dejstvo ne
treba da se insistira nitu vo edna forma od pravorazdavaweto.
III. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA KRIVI^NITE
SANKCII
Vo teorijata se opredeluvaat izvesni uslovi {to za uspe{no
ostvaruvawe na svojata uloga treba da se zadovoleni kaj sekoja krivi~na
sankcija. Tie uslovi voedno gi pretstavuvaat osnovnite karakteristiki
ili obele`ja na krivi~nite sankcii.
1 0 Krivi~nite sankcii treba da se od li~na priroda. Toa zna~i
deka dejstvoto na sankcijata treba da e naso~eno kon toa da go pogodi
samo storitelot na krivi~noto delo. Me|utoa, so ogled na toa {to sekoja
sankcija na izvesen na~in pogoduva i drugi lica (~lenovite na semejstvo
i srodnicite na storitelot) personalniot karakter na sankciite
treba da se sfati kako intencija kon maksimalno otstranuvawe na
339

onie efekti {to od nivnata primena se reperkutiraat sprema nevinite
lica.
2 0 Krivi~nata sankcija treba da bide humana, odnosno da ne se
sostoi vo izma~uvawe na storitelot na krivi~noto delo.
3 0 Krivi~nata sankcija treba da bide moralna {to zna~i od takov
karakter {to jasno ja izrazuva op{testvenata osuda za povredata
na opredeleni moralni vrednosti i potrebata za nivna interiorizacija
vo svesta na onoj komu mu e izre~ena.
4 0 Krivi~nata sankcija treba da bide srazmerna na te`inata na
krivi~noto delo i stepenot na krivi~nata odgovornost na storitelot.
So toa se postignuva nejzinata pravednost ottamu {to sekoj podednakvo
ja ~uvstvuva op{testvenata osuda za storenoto.
5 0 Krivi~nata sankcija treba da e delliva: da e od takva priroda
{to, vo zavisnost od karakteristikite na li~nosta i okolnostite na
krivi~noto delo, ovozmo`uva da se izrekuva vo pogolema ili pomala
mera. Dellivosta (prilagodlivosta, individualizacijata) na sankciite
e takvo oble`je so koe vo celost e opredelen i pokrien postojniot
sistem na krivi~nite sankcii vo na{ata zemja.
6 0 Edna od karakteristikite na krivi~nite sankcii e i nivnata
zamenlivost. Vo slu~ai koga za toa postojat opravdani pri~ini ovaa
karakteristika pru`a mo`nost odredena sankcija da se zameni so drug
vid (komutacija).
7 0 Krivi~nata sankcija treba da e otpovikliva, odnosno od takva
priroda (karakter) {to ovozmo`uva da se odbegnat posledicite do
koi mo`e da dojde pordi nejzinoto pogre{no izrekuvawe (sudski samovolija,
zabludi i gre{ki) i primena. Mo`no e da se otpovika i popravi
sekoja sankcija {to vo celost ne e izvr{ena, a nekoi vidovi sankcii
(pari~nata kazna, na primer) duri i po nejzinoto izvr{uvawe.
8 0 Posebno zna~ajno obele`je na krivi~nite sankcii se sostoi
vo toa {to mo`at da se izrekuvaat samo po izvr{eno delo {to zna~i
isklu~ivo post delictum.
9 0 Krivi~nata sankcija treba da bide neizbe`na. U{te anti~kite
filozofi ja zabele`aa okolnosta deka nade`ta vo nekaznivosta
se javuva kako eden od glavnite pri~ini na kriminalitetot. Ottamu,
Ciceron, Bekarija i drugi, baraa kaznata da bide neizbe`na, kako zna-
~aen kriminalnopoliti~ki postulat koj do denes ne e ostvaren. Ednostavno
krivi~nite sankcii "mora da bidat ednakvi kako za prviot taka
i za posledniot gra|anin," i vo taa smisla neizbe`ni, za{to "neizbe-
`nosta na kaznata, makar i blaga, sekoga{ posilno }e deluva odo{to
stravot od pote{kata kazna, ako toj strav e spoen so nade`ta deka kaznata
}e se izbegne. Za{to i najmaloto zlo ako ne mo`e da se izbegne
gi pla{i lu|eto, dodeka nade`ta, toj nebesen podarok koj ~estopati ni
go nadomestuva seto ostanato, sekoga{ ja odale~uva pomislata na pote-
{ka kazna, osobeno ako se pothranuva so primerite na nekaznuvawe
340

koi potkupliviot i nodlu~en sudija ~esto gi prakticira." 402
10 0 Krivi~nata sankcii treba da sleduvaat brzo (vedna{) po
izvr{uvaweto na deloto. Vo ovaa smisla se ~ini e sosema dovolna argumentacijata
na Bekarija koj tvrde{e deka kaznata {to sleduva vedna{
po izvr{enoto zlostorstvo e popravedna i pokorisna. Popravedna,
za{to vinovnikot go po{teduva od svirepite i nepotrebni maki
predizvikani so neizvesnosta, ma}ite koi se zgolemuvaat so silata na
negovata fatazija i ~uvstvoto na sopstvenata nemo}, a i zatoa {to li-
{uvaweto od sloboda (pritvorot) e kazna (zlo, m. z.), pa zatoa treba da
mu prethodi na osudata samo vo traewe koe e najnu`no. Pokorisna, za-
{to so pomaloto rastojanie me|u zlostortsvoto i kaznata, vo mislite
e posilna i potrajna povrzanosta na tie dva poimi - zlostorstvoto i
kaznata, taka {to i nezabele`ano zapo~nuva ednoto da se smeta kako
pri~ina na drugoto, kako negova nu`na i neizbe`na posledica. Spored
toa od najgolema va`nost e kaznata da sleduva {to pobrgu po zlostorot
ako sakame kaj ~ovek so surov i prost duh zamenata na pretstavata za
isplatliviot zlostor so toa vedna{ da predizvika pomisla na kazna.
Kolku {to kaznata sleduva podocna, toklu pove}e se razdvojuvaat tie
idei, pa bez ogled na predizvikaniot vpe~atok na kaznata za opredelen
zlostor, takviot vpe~atok pove}e deluva kako nekakov prizor odo{to
kako kazna, za{to toga{ ve}e i vo o~ite na posmatra~ite oslabilo ~uvstvoto
na u`asuvawe od opredelen zlostor koj vsu{nost bi moral da
poslu`i kaj niv da go zgolemi stravot od kaznata. 403
VI. INDIVIDUALIZACIJA NA KRIVI^NITE SANKCII
Pod individualizacija na krivi~nite sankcii se podrazbira
prilagoduvawe na krivi~nite sankcii na te`inata na krivi~noto delo
i sepenot na krivi~nata odgovornost na storitelot na krivi~noto
delo.
Istoriski gladano baraweto za individulizacija na krivi~nite
sankcii zavise{e od sfa}aweto za pri~inite na kriminalitetot i
usvoeniot koncept za celite na kaznuvaweto. Toa pridonese ovoj princip
razli~no da se koncipira i da se prenaglasuva bilo negovata objektivna
ili subjektivna strana, {to }e re~e, krivi~nite sankcii da se
prilagoduvaat na karakteristikite na storenoto krivi~no delo - na
negoviot vid i priroda, na okolnostite pod koi e storeno (mesto, vreme,
sredstva i na~in na izvr{uvawe), na te`inata na posledicite i negovoto
zna~ewe vo konkretnite `ivotni uslovi, ili pak - krivi~nite
sankcii da se prilagoduvaat na karakteristikite na storitelot na
krivi~noto delo, t.e. na svojstvata i okolnostite od subjektivna priroda.
Na borbata na krivi~nopravnite {koli ñ go dol`ime kristali-
402
Beccaria, C. O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984, str. 96 i 102.
403
Vidi: Ibid, str. 94-95.
341

ziraweto na moderniot poim na objektivno-subjektivnata individualizacija
kako princip pod koj vo naj{iroka smisla se podrazbira prilagoduvawe
na krivi~nite sankcii na posebnite karakteristiki na
storitelot na krivi~nosto delo za da se ostvarat celite na krivi~nite
sankcii. Toa zna~i deka za sovremenite sfa}awa za individualizacijata
se podednakvo zna~ajni objektivnite elementi na krivi~noto
delo i li~nosta na storitelot. I na{eto krivi~no pravo trgnuva
tokmu od edna vakva koncepcija i vo taa smisla gi izgraduva principite
na zakonskata, sudskata i izvr{nata individualizacija.
1. ZAKONSKA INDIVIDUALIZACIJA
1. Poradi samata priroda na zakonskite pripisi, {to mora da
bidat op{ti i apstraktni, vo literaturata se smeta deka zakonskata
individualizacija ne e toa vo vistinska smisla na zborot, bidej}i se
zasnova vrz konkretnite okolnosti na krivi~noto delo i storitelot.
404 Pa sepak, krivi~niot zakonik pretstavuva osnov za individualizacijata
na krivi~nite sankcii, za{to pri inkriminiraweto na
opredeleni povedenija kako krivi~ni dela go odreduva vidot i visinata
na krivi~nite sankcii i sodr`i niza instituti {to ovozmo`uvaat
nivna modifikacija i prakti~no prilagoduvawe na konkretniot storitel.
Taka, na primer, vo na{iot KZ se predvideni mnogubrojni mo`nosti
za individualizacija na krivi~nite sankcii niz slednive instituti:
grupirawe na krivi~nite dela po glavi spored objektot na za{-
tita; predviduvawe razli~ni krivi~ni sankcii: kazni, alternativni
merki, merki na bezbednost i vospitni merki vo zavisnost od vozrasta,
krivi~nata odgovornost i opasnosta na storitelot i celite na krivi-
~nite sankcii; propi{uvawe alternativni i kumulativni kazni; razli~no
kaznuvawe za umisla i nebri`nost; za dovr{eni i krivi~no delo
vo obid; za podgotvitelni dejstvija i dobrovolno otka`uvawe od niv i
vo obid; predviduvawe odredbi za odgovornost za pote{ka posledica;
predviduvawe razli~ni kazni za pote{ki (kvalificirani) i polesni
(privilegirani) oblici na krivi~ni dela i sl. Me|utoa, za ostvaruvawe
na principot na individualizacijata posebno zna~ewe imaat odredbite
za odmeruvawe na kaznata i toa op{tite pravila kako i posebnite
pravila {to se odnesuvaat na ubla`uvawe na kaznata, osloboduvawe
od kazna, odmeruvawe na kaznata vo slu~aj na povrat, odmeruvawe na
kaznata za krivi~ni dela vo stek i odmeruvawe na kaznata maloletni-
~ki zatvor.
Na ovoj na~in krivi~niot zakonik apstraktno gi propi{uva
oblicite na krivi~noto delo i se opredeluva za relativno opredeleni
kazni za storitelite na tie dela, vo prv red poradi svojot normativen
karakter (poradi samata priroda na zakonskite propisi), so koj ne e vo
404
Vidi: ^ejovi}, B. op. cit. str. 386 i Radovanovi}, M. op. cit, str. 245.
342

sostojba da ja dostigne nivnata konkretizacija vo site poedine~ni slu-
~ai. Me|utoa, krivi~nite dela se javuvaat vo razli~ni oblici, {to nu-
`no se razlikuvaat ne samo vo pogled na vidot na edno isto delo, tuku
i po odnos na nivnite konkretni manifestacii vo ramkite na posebnite
vidovi. Ottamu, proizleguva razli~nata op{testvena opasnost na
konkretnoto delo. Od druga strana, mnogubrojnite socijalni, kulturni,
moralni, psiholo{ki i drugi svojstva i oble`ja na li~nosta, {to
na svoeviden na~in se prekr{uvaat vo izvr{enoto krivi~no delo ja
izrazuvaat op{testvenata opasnost na storitelot na kriminalnite dejnosti.
Nakratko, mnogubrojnite elementi {to go ~inat deloto i individualnite
svojstva na negovite storiteli se razlikuvaat vo pogled na
nivnata op{testvena opasnost i so ogled na toa, sosema razbirlivo,
sprema razli~nite dela i storiteli ne mo`e da se o~ekuva ednakva
op{testvena osuda i linearno primeneta kazna. Zatoa, so opredeluvaweto
na konkretnata kazna vo ramkite na ona {to zakonot ja predvidel
za apstraktno delo, ili podobro re~eno, so konkretizacija na zakonskite
odredbi za kaznuvaweto se preminuva vrz sudskata individualizacija
na kaznata.
2. So ogled na samoto opredeluvawe na kaznite vrz osnova na
utvrdeniot stepen na op{etstvena opasnost na krivi~noto delo, vo
krivi~nite zakonodavstva postojat dva na~ini na opredeluvawe na kaznite:
apsolutno opredeluvawe i relativeno opredeluvawen, so toa {to
prviot na~in natamu se deli na sistem na apsolutno neopredeleni i
sistem na apsoluitno opredeleni kazni, a kaj vtoriot sistem se raboti
za relativno opredleni kazni.
a) Spored sistemot na apsolutno neopredeleni kazni (sistem na
arbirtreni kazni) zakonodavecot mu ostava celosna sloboda na sudot
samiot da ja opredeli kaznata za konkretniot slu~aj na izvr{enoto
delo. Zakonodavecot se zadovoluva so toa da go opredeli samo vidot na
kaznata, a koja kazna sudot konkretno }e ja izre~e zavisi od negovoto
sfa}awe i nao|awe. Na sudot ne mu se postaveni nikakvi ograni~uvawa
pri odmeruvaweto na sankcijata, tuku vo ramkite na celokupniot sistem
za konkretniot slu~aj, sudot slobodno gi opredeluva vidot i visinata
na sankcijata. 405
Idejata na apsolutno neopredelena kazna ne mo`e da se prifati,
ottamu {to e sprotivna so barawata na na~eloto na legalitetot. 406
405
Vo istorijata ima{e slu~ai koga zakonot go odreduva{e samo zabranetoto
dejstvie, a vo pogled na kaznata mu ostava{e na sudijata da go odbre
vidot i iznosot na kaznata, davaj}i samo op{ti upatstva na koj na~in treba da
se postapi, na primer, "najstrogo, "primerno" itn. Ovoj sistem be{e zastapen
vo najstarite zakoni, pa i vo srednovekovnoto pravo, sî do pojavata na sovremenite
kodifikacii. Tahovi}, J. op. cit, str. 142.
406
"Dr`ime deka idejata na apsolutno neopredelena presuda ne mo`e
da se prifati. Taa ne mu odgovara na na~eloto na legalitetot koj prestavuva
343

) Sistemot na apsolutno opredeleni kazni se pojavi kako
reakcija na sistemot na apsolutno neopredeleni kazni, kako nastojuvawe
da se izbegnat mo`nite samovolija i zloupotrebi od strana na sudovite.
So nego za sekoe istovidno delo be{e predvidena ista (ednakva)
kazna, a za prv pat be{e voveden so francuskiot krivi~en zakonik
(Code de Delits et des Peines) od 6. X 1791 godina. Spored ovoj sistem, vo
zakonot precizno se opredeleni vidot i visnata na kaznata koi se
izrekuvaat vo site slu~ai na izvr{uvawe na edno krivi~no delo. Ovde
zakonodavecot ja ima vo vid op{tata op{testvena opasnost na toa krivi~no
delo i ne se vpu{ta vo mo`nosta edno isto krivi~no delo da se
javi so razli~en stepen na op{testvena opasnost vo zavisnost od sekoj
konkreten slu~aj na negovoto izvr{uvawe. Pritoa, zakonot ne mu dozvoluva
na sudot da se vpu{ti vo takva ocenka. Na sudot ne mu ostanuva
ni{to drugo, tuku bez kakvo i da e otstapuvawe, avtomatski da go podvede
izvr{enoto krivi~no delo pod soodvetnata zakonska odredba i da
ja izre~e kaznata koja e apsolutno opredelena za toa krivi~no delo: toj
izrekuva ista kazna za razli~ni slu~ai na izvr{uvawe na isto krivi~no
delo. Spored toa, apsolutno odredeni kazni se onie koi na sudot
ne mu dozvoluvaat kakva i da e sloboda pri nivnoto odmeruvawe, za{to
zakonot precizno gi opredeluva vidot i iznosot (visinata) na kaznata
za sekoe krivi~no delo.
Idejata na apsolutno neopredelena kazna ne mo`e da se prifati,
ottamu {to e sprotivna na na~eloto na individualizacijata.
v) Spored sistemot na relativno opredeleni kazni, za prv pat
voveden so Napoleonoviot Code penal od 1810 godina, zakonot go opredeluva
samo vidot i najmaliot (op{tiot minimum) i najgolemiot iznos
(op{tiot maksimum) na sekoj vid na kazna, odnosno ramkite vo koi
mo`e da se odmeri kaznata. Me|utoa, pokraj opredeluvaweto na
op{tiot minimum i op{tiot maksimum na sekoj vid kazna, zakonot go
opredeluva i najmaliot i najgolemiot iznos na opredelen vid na kazna
za opredeleno krivi~no delo (poseben minimum i poseben maksimum).
Na toj na~in zakonot go ima vo vid najniskiot i najvisokiot mo`en
stepen na op{testvena opasnost na edno krivi~no delo, a vo koj stepen
}e bide izrazena op{testvenata opasnost vo konkretniot slu~aj na
izvr{enoto krivi~no delo i na koj na~in }e se odredi visinata na
kaznata mu se prepu{ta na ocenka na sudot. Pritoa, dokolku pri odmeruvaweto
na kaznata se slu~i sudot da najde za potrebno da izre~e kazna
nadvor od posebniot minimum i posebniot maksimum, kaznata mo`e
osnova na pravosudstvoto. Poradi svojata celosna neodrednost taa nepovolno
vlijae na vinovnikot, ja vlo{uva negovata psihi~ka sostojba, vodi kon beznade`nost
i o~ajanie i ne dava garancii protiv samovolieto na administracijata
na zavodot, osobeno vo dr`avite vo koi personalot na zavodite ne stoi na
potrebnata visina i kaj koj zakonitosta mu e pot~ineta na samovolijata od sekakov
vid. ^ubinski, M. op. cit. str. 278.
344

da se ubla`i odnosno da se spu{ti pod posebniot minimum, me|utoa
samo do op{tiot minimum na taa kazna, odnosno da se zaostri i zgolemi
nad posebniot minimum, no samo do op{tiot maksimum.
Ovoj sistem se poka`a najpovolen ottamu {to ovozmo`uva prilagoduvawe
na kaznata na karakteristikite na storitelot i na negovoto
krivi~no delo - individualizacija na kaznata, kako i ottamu {to so
odreduvaweto granicita kako na vidot na kaznata, taka i na samata kazna
za krivi~noto delo se obezbeduva i ostvaruvaweto na~eloto na zakonitosta.
Vo sistemot na relativno opredeleni kazni naj~est slu~aj e zakonodavecot
da predviduva poseben minimum i poseben maksimum na
kaznata za sekoe krivi~no delo. Me|utoa, mo`at da postojat i otstapuvawa
od ova pravilo. Taka, na primer, mo`e da se slu~i za edno krivi~no
delo da bide opredelen samo posebniot minimum na kaznata. Vo takov
slu~aj posebniot maksimum na kaznata se poklopuva so op{tiot
maksimum na kaznata. Mo`en e i sprotiven slu~aj, odnosno zakonodavecot
da go opredeli samo posebniot maksimum na kaznata za edno krivi-
~no delo. Vo takov slu~aj, posebniot minimum na kaznata se pokolopuva
so op{tiot minimum na taa kazna. I najposle, za edno krivi~no
delo zakonodavecot mo`e da go predvidi samo vidot na kaznata bez da
go opredeli nitu posebniot minimum ni posebniot maksimum na kaznata.
Vo takov slu~aj posebniot minimum i posebniot maksimum se poklopuvaat
so op{tiot minimum i op{tiot maksimum na kaznata.
Posebniot maksimum e garancija na gra|anite deka nema da bidat
pote{ko osudeni odo{to e toa propi{ano vo zakonot, a posebniot
minimum e garancija na op{testvoto, deka sprema storitelot }e bide
primeneta opredelena doza na represija koja spored kriteriumite na
zakonodavecot navistina najmalu e mo`na so ogled na apstraktnata
op{tetstvena opasnost na opredeleno kriminalno povedenie.
Krivi~niot zakonik na Makedonija se opredeli za relativno
opredeleni kazni. Zakonot gi opredeluva ramkite vo koi sudot mo`e
da se odmeri konkretnata kazna taka {to:
- go opredeluva samo posebniot minimum na opredelen vid kazna
(na primer, na li{uvaweto od sloboda ili pari~nata kazna). Vo takov
slu~aj, gornata granica na propi{anata kazna ja pretstavuva op{tiot
zakonski maksimum na toj vid kazna (posebniot maksimum na kaznata se
poklopuva so op{tiot maksimum na kaznata koj spored ~l. 35 st. 1 KZ e
15 godini kazna li{uvawe od sloboda, odnosno spored ~l. 38 st. 1 KZ,
5.000 evra vo denarska protivrednost kaj pari~nata kazna).
- go opredeluva samo posebniot maksimum na opredelen vid kazna
(na primer, li{uvawe od sloboda, a isklu~itelno i pari~nata
kazna). Vo takov slu~aj, dolanata granica na propi{anata kazna op{-
tiot zakonski minimum na toj vid kazna (posebniot minimum na kaznata
se pokolopuva so op{tiot minimum na taa kazna koj spored ~l. 35 KZ
e 30 dena kaznata li{uvawe od sloboda).
345

- gi opredeluva i dolnata i gornata granica na kaznata (posebniot
minimum i posebniot maksimum). Vo takov slu~aj, posebniot
minimum i posebniot maksimum se poklopuvaat so op{tiot minimum i
op{tiot maksimum na kaznata. Vo sistemot na relativno opredeleni
kazni naj~est slu~aj e zakonodavecot da predviduva poseben minimum i
poseben maksimum na kaznata za sekoe krivi~no delo.
- go odreduva samo vidot na kaznata. Vo takov slu~aj, kaznata e
propi{ana od op{tiot minimum do op{tiot maksimum na toj vid kazna.
Vakviot na~in krivi~niot zakonik redovno go primenuva koga za
nekoe delo opredeluva pari~na kazna (na primer, za krivi~noto delo
navreda od ~l. 173 KZ).
346
2. SUDSKA INDIVIDUALIZACIJA
1. Efikasno ostvaruvawe na represivnata politika zaradi suzbivawe
na krivi~nite dela vo golema mera e usloveno tokmu od pra{aweto
za opredeluvaweto na visinata na kaznata {to treba da im bide
izre~ena na nivnite storiteli. Toa zna~i za da mo`e da gi ostvari svoite
polezni zada~i kaznata mora da bide izre~ena i prilagodena sprema
karakteristikite na li~nosta na storitelot i okolnostite na nivnoto
delo, za{to samo taka mo`e da ja postigne svojata so zakon zamislena
funcija. Spored toa, sudskata individualizacija se sostoi vo
izbor na vidot i visinata na krivi~nata sankcija sprema konkretniot
storitel na krivi~nosto delo od strana na sudot vo zavisnost od mo-
`nostite predvideni so krivi~niot zakon so intencija najdobro da se
ostvarat celite na krivi~nite sankcii. Istaknuvaweto na potrebata
da se ostvarat site celi na krivi~nite sankcii zna~i deka, pokraj generalnata
i specijalnata prevencija mora da se po~ituva i principot
na pravednost, interesot na `rtvata i barawata na javnoto mislewe.
Vo taa smisla smetam deka se pogre{ni onie definicii na sudskata
individualizacija {to za nejzina cel ja istaknuvaat samo specijalnata
prevencija. 407
2. Na ovoj na~in se doa|a do podra~jeto na odmeruvaweto na kaznite,
odnosno do mehanizmot na soobrazuvawe na krivi~nopravnata represija
vo konkretno projavenata op{testvena opasnost na deloto i
storitelot. Ovoj mehanizam e vo racete na sudot i kako takov se ostvaruva
so dosledno po~ituvawe na brojnite pravila {to vo taa smisla, a
i zaradi po~ituvawe na na~eloto na zakonitosta, gi izgradil zakonot.
No, tokmu na ova podra~je se pojavuvaat mnogubrojni, sî u{te nere{eni
pra{awa {to ja ote`nuvaat rabotata na sudot vo izrekuvaweto na kazni
{to vo najgolema mera }e bidat prilagodeni na celite na kaznuvaweto.
A toa, od svoja strana ja nalo`uva potrebata od permanentno
407
Taka: Kobe, P. Nekoliko pogleda na individualizaciu krivi~nog postupka,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1959/11-12, str. 440.

sledewe na taa rabota so usilbi {to efikasno }e gi re{avaat problemite
i }e gi nadminat slabostite vo vrska so odmeruvaweto na kaznata.
Za ostvaruvawe na sudskata individualizacija, za konkretno
izrekuvawe i prilagoduvawe na kaznata 408 go istaknavme posebnoto
zna~ewe na op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata kade {to, se nao|a
i pojdovnata osnova za dobivawe celosen odgovor na najrazli~nite
problemi so koi sudot se sre}ava vo ovaa oblast. Spored tie pravila
sudot treba na storitelot na krivi~noto delo da mu ja odmeri kaznata
vo granicite {to se propi{ani so zakonot za toa delo. Pritoa, sudot
treba da ja ima predvid celta na kaznuvaweto i site okolnosti {to
vlijaat kaznata da bide pomala ili pogolema (olesnuva~ki i ote`nuva~ki
okolnosti), a osobeno stepenot na krivi~nata odgovornost, pobudite
od koi e storeno deloto, ja~inata na zagrozuvaweto ili povredata
na za{titenoto dobro, okolnostite pod koi e storeno deloto, porane{niot
`ivot na storitelot, negovite li~ni priliki i negovoto
odnesuvawe po storenoto delo, kako i drugi okolnosti {to se odnesuvaat
na li~nosta na storitelot. So ova pravilo zakonot mu dava bitni
ovlastuvawa na sudot koj{to, otkako }e utvrdi deka liceto storilo
opredeleno krivi~no delo, za nego mo`e da pristapi kon izbor na vidot
i merkata na kaznata. Vo ostvaruvaweto na taa funcija pred sudot
se nametnuva baraweto da gi zeme predvid site relevantni objektivni
i subjektivni okolnosti, a osobeno onie {to izre~no se navedeni vo
zakonot i da gi ima predvid site celi na kaznuvaweto. I, na krajot,
sudot e obvrzan odmeruvaweto na kaznata da go vr{i vo ramkite na
propi{anite kazni za konkretnoto delo koi, so ogled na toa {to vo
na{iot sistem na relativno opredeleni kazni se dovolno {iroko postaveni,
i ne pretstavuvaat nekoe bitno ograni~uvawe na sudot, no vo
sekoj slu~aj se va`en element za opredeluvawe na granicite vo koi mo-
`at da se koristat navedenite okolnosti.
Dokolku odgovorno se pridr`uva kon site pravila, sudot vo golema
mera mo`e da uspee vo prilagoduvaweto na vidot i merkata na
izre~enata kazna na storitelot na krivi~noto delo so ogled na negovata
li~nost, te`inata na deloto i okolnostite pod koi toa e storeno,
i na toj na~in da prodonese za pravilno sproveduvawe na kaznenata po-
408
Principot na sudskata individualizacija treba da se razlikuva od
poimot sudsko odmeruvawe na kaznata. Ovie poimi ne se istovetni bidej}i so
vtoriot se opfa}a odmeruvaweto na kaznata od strana na sudot vo predvidenite
zakonski ramki za storenoto delo, ubla`uvaweto i osloboduvaweto od
kaznata kako i nejzinata zamena so alternativni merki, vklu~uvaj}i go, pokraj
kaznata i izrekuvaweto merki na bezbednost. Za razlika od vaka sfateniot
poim na sudskoto odmeruvawe na kaznata, sudskata individualizacija e
po{irok poim, koj vo sebe, pokaj odredbite za odmeruvaweto na kaznata ja
vklu~uva i primenata na site mo`nosti {to vo taa smisla gi pru`aat napred
navedenite krivi~nopravni instituti.
347

litika. Toa zna~i deka dokolku, so ogled na op{toto pravilo za odmeruvawe
na kaznata, sovesno se ocenat i utvrdat site okolnosti {to se
odnesuvaat na stepenot na vinata na karakteristikite na li~nosta na
storitelot, a postojat vo fazata na podgotvuvaweto ili izvr{uvaweto
na krivi~noto delo, e mo`no takvo odmeruvawe na kaznata {to }e bide
najblisku do celite prifateni vo na{eto krivi~no pravo.
3. IZVR[NA INDIVIDUALIZACIJA
1. Izvr{nata individualizacija se sostoi vo toa {to izvr{uvaweto
na krivi~nite sankcii, po predhodno ispituvawe na li~nosta na
osudenikot, se prilagoduva sprema negovite potrebi od strana na organite
{to gi izvr{uvaat krivi~nite sankcii so cel za resocijalizacija
i reintegracija na prestapnikot.
Od samiot poim na izvr{enata individualizacija vedna{ se zabele`uva
deka najzinata edinstvena cel e resocijalizacija na prestapnicite.
Takvoto sfa}awe vo ovaa faza na individualizacijata ovozmo`uva
li~nosta na prestapnikot da se uva`uva neograni~eno za razlika
od predhodnite fazi, kade, kako {to vidovme, pokraj nea mora da
se uva`uvaat i drugi principi. Ovde princiot na individualizacijata
doa|a do poln izraz i nemu, kako primeren, mu se podredeni site drugi
principi na kaznata li{uvawe od sloboda. Me|utoa, i vo ovaa faza
individualizacijata mora da ima izvesni granici {to }e pretstavuvaat
garancija deka kaznata nema da go zagubi svojot karakter na op{testvena
osuda za storenoto krivi~no delo. Imeno, spored sfa}awata na
nekoi avtori, individualizacijata ne smee da dovede do spu{tawe na
traeweto na kaznata li{uvawe od sloboda pod nejzinite dolni granici
opredeleni so uslovniot otpust. 409
2. Izvr{nata individualizacija se ostvaruva preku prodlabo-
~eno stru~no prou~uvawe na li~nosta na osudenoto lice vo specijalizairani
kazneno-popravni ustanovi i toa vo ramkite na klasifikacioni
grupi vo koi se prezemaat planirani i programirani merki na tretman
i resocijalizacija. Taa se ostvaruva i so drugi sredstva kako {to
se: pogodnostite i disciplinskite kazni, nagradite, uslovniot otpust
itn. Me|utoa, od posebno zna~ewe e toa {to izvr{nata individualizacija
se sproveduva niz klasifikacioni grupi, za{to prakti~no ne e
izvodlivo da se obezbedi poseben individualizairan tretman za sekoe
osudeno lice, nitu pak toa e potrebno, za{to postojat golem broj
dobro prilagodeni lica za koi individualiziraniot tretman, odnosno
prevospituvaweto ne e potrebno. Vo taa smisla klasifikacijata voop-
{to e pomo{en instrument i metod za prakti~no sproveduvawe na pri-
409
Pove}e za toa vidi: Kambovski, V. Neka razmi{ljanja o individualizaciji
kazni li{enja slobode, Penologija, Beograd, 1976/2, str. 163-164.
348

ncipot na izvr{nata individualizacija. 410 Ili, poinaku ka`ano, klasifikacijata
go ograni~uva i racionalizira principot na individualizacijata.
Od navedenoto proizleguva deka za ostvaruvawe na celite na
kaznenata politika so primena na represivna merka od posebno zna~ewe
e izborot i visinata na sankcijata. So individualizacijata vsu{-
nost, treba da se ostvari logi~na relacija me|u celite na op{testvenata
reakcija i sredstvata za nejzinoto ostvaruvawe. Vo ovaa smisla e
mo{ne zna~ajno i pra{aweto: dali i vo koja mera sudskata individualizacija
(sudskoto odmeruvawe na kaznata) ja postignuva svojata cel
so toa {to, utvrduvaj}i i cenej}i gi objektivnite i subjektivnite okolnosi
go iznijansirala deloto i storitelot, a so ogled na toa, i visinata
na kaznata. Odgovorot na ova pra{awe vrz teoretski plan mo`e
lesno da se dobie ako se trgne od faktot deka so odmeruvaweto na kaznata
ne zavr{uva i nejzinata individualizacija, za{to odmeruvaweto
pretstavuva samo eden stadium na sudskata individualizacija i individualizacijata
voop{to, {to i prethodat na izvr{nata (penitencijarnata)
individualizacija, kade {to se zaokru`uva ocenkata za li~nosta
na storitelot i negovoto delo, no, sega, pred sî, so ogled na potrebite
i mo`nostite od negovoto vospituvawe i prevospituvawe.
3. Da se potsetime. Zakonskata, sudskata i penitencijarnata
individualizacija na kaznata ne se samostojni, odvoeni fazi na kaznuvaweto,
tuku naprotiv - sekoja od niv zavisi od predhodnata i se nadovrzuva
na nejzinite rezultati. Tie se organski i funkcionalno povrzani
na toj na~in {to ostvaruvaweto na narednata faza vo prilagoduvaweto
na kaznata pridonesuva da se po~ituva i da se ostane na zacrtanata
linija na ostvaruvaweto na celite na kaznuvaweto. Vo taa smisla
penitencijarnata individualizacija e samo prodol`enie na sudskata
individualizacija koja se nadovrzuva i nadgraduva na seto ona
{to vo nea e postignato. Ottuka, ako se trgne od idealnata pretpostavka
deka sudot gi utvrdil i ocenil site okolnosti {to mu prethodele
na deloto, bilo vo vrska so nego ili pak se steknale po nego, i go opredelil
nivnoto mesto vo prilog ili protiv negovoto izvr{uvawe, kako
i olesnuva~koto i ote`nuva~koto dejstvo na okolnostite za ostvaruvawe
na prevospitnoto vlijanie na kaznata sprema storitelite na deloto,
toj go na{ol zaedni~kiot imenitel preku koj mo`e da se sogledaat
kako specifi~nostite na samoto delo, taka i egzogenite i endogenite
faktori {to ja opredeluvaat strukturata na li~nosta na storitelot.
Na toj na~in utvrdenite okolnosti pretstavuvaat edinstvena baza i so
410
"Sekoja klasifikacija e, vsu{nost, grupirawe na razli~ni li~nosti
sprema koi bi mo`elo da se prezemaat sli~ni postapki na prevospituvawe.
Toa zna~i ostvaruvawe od principot na individualizacijata {to od prakti~ni
pri~ini e nu`no." Vodopivec, K. i dr. Kriminologija, I deo, Narodne novine,
Zagreb, 1966, str. 154.
349

niv podednakvo mo`at da se slu`at kako sudiite pri utvrduvaweto na
visinata na kaznata, taka i nadle`nite penitencijarni organi pri
opredeluvaweto na re`imot na nejzinoto izvr{uvawe. Sudot, vsu{-
nost, sozdal monoliten materijal koj slu`i samo za razli~no fasadirawe
na kaznata, edna{ vo fazata na izrekuvaweto, drug pat, pri izvr-
{uvaweto. Menuvaj}i go izgledot na kaznata so ogled na te`i{teto vo
ostvaruvaweto na nejzinite celi, utvrdenite okolnosti ne smeat da ja
menuvaat nejzinata su{tina.
Preku utvrduvaweto na site okolnosti {to se odnesuvaat na deloto
i storitelot mo`e da se opredelni adekvatna kazna {to }e im
odgovara kako na celite na resocijalizacijata taka i na prevencijata.
Okolnostite, vsu{nost, sekoga{ se odnesuvaat na storitelot: edna{ se
vo vrska so li~nosta vo onaa mera vo koja {to taa se aktuelizira vo
krivi~noto delo i na toj na~in ja izrazuvaat te`inata na deloto i vinata,
a drug pat se odnesuvaat na pogolem broj osobini na li~nosta i ja
izrazuvaat potrebata od prezemawe merki za negova resocijalizacija
so opredelen intenzitet. Na toj na~in sudot ispituva dve grupi okolnosti
- onie {to ja izrazuvaat op{testvenata opasnost na li~nosta i
deloto i onie {to vlijaat vrz doziraweto na kaznata so ogled na potrebite
za resocijalizacija. Vo ramkite na prvite okolnosti vleguvaat
site onie {to se bitni za ocenka na te`inata na povredata i posledicite
na deloto, za opasnosta na upotrebenite sredstva, izrazeniot
intenzitet na zlostorni~kata volja, motivite na deloto, stepenot na
krivi~nata odgovornost i sl. Ocenata na ovie okolnosti e zna~ajna za
ostvaruvawe na retributivnata komponenta na kaznata i nejzinata
pravednost. Vo ramkite na vtorata grupa mo`at da vlezat site gorenavedeni
okolnosti dokolku se od zna~ewe za opredeluvawe na visinata
na kaznata za potrebite od resocijalizacijata na storitelot, a,
pred sî, site onie okolnosti {to ne mora da stojat vo vrska so storenoto
delo, a go osvetluvaat totalitetot na li~nosta na storitelot i se
nao|aat vo funkcija na negovoto prevospituvawe. Toa se okolnostite
{to gi prezentiraat negovite psihosocijalni karakteristiki, sredinata
vo koja `ivee, stanbenite i materijalnite uslovi, negovoto porane{no
povedenie, negovoto vospituvawe i socijalizacijata, negovata
komunikativnost, adaptivnost, stavovi, naviki, vrednosti, interesi i
drugi osobini {to se manifestiraat vo negovoto socijalno `iveewe,
negovoto psihi~ko i fizi~ko zdravje, povedenieto po izvr{enoto delo
i mnogu drugi elementi prikladni za sozdavawe realna slika vo vrska
so dijagnozata i prognozata na negovoto idno povedenie. Site ovie
okolnosti zaedno ja izrazuvaat negovata sposobnost za prevospituvawe
i povtorno vra}awe vo op{testvoto. Vaka sfateni tie mo`at da bidat
racionalna osnova za ostvaruvawe na nivnata funkcija vo realizacijata
na resocijalizacijata i dokolku u{te na po~etokot ne bidat na toj
na~in sogledani od strana na sudot, na organite za sproveduvawe na
kaznata im se odzema pojdovnata osnova za edna razgraneta individu-
350

alizacija. Vo toj slu~aj kazneno-popravnite ustanovi treba da po~nuvaat
se odnovo i da donesuvaat zaklu~oci {to ponekoga{ mo`at da bidat
vo direktna sprotivnost so ona {to sudot go imal predvid pri
ocenkata na olesnuva~kite i ote`nuva~kite okolnosti.
351

352

G l a v a II
KAZNI
I. POIM NA KAZNI
1. Kaznite se najte{kiot vid sankcii koi mo`at da bidat primeneti
sprema polnoletni krivi~no odgovorni storiteli na krivi~ni
dela. Samo isklu~itelno sprema postari maloletnici mo`e da se primeni
i poseben vid na kazna - maloletni~ki zatvor.
2. Vo teorijata na krivi~noto pravo i krivi~noto zakonodavstvo
postojat nekolku podelbi na kaznite koi se zasnovaat vrz razli~ni
kriteriumi.
1 0 Spored na~inot na nivnoto izrekuvawe propi{anite kazni
se delat na glavni i sporedni. Glavni se onie koi za izvr{enoto delo
mo`at da se izre~at samostojno, a sporedni onie kazni koi mo`at da se
izre~at samo pokraj nekoja od glavnite kazni, odnosno kako zasiluvawe
na dejstvoto na glavnata kazna ili kako nejzino dopolnuvawe.
2 0 Spored dobroto {to na storitelot mu se odzema ili ograni-
~uva tie se delat na kazni protiv `ivotot, protiv teloto, protiv slobodata,
protiv imotot, protiv ~esta i gra|anskite prava. Vo na{iot
krivi~no praven sistem ne postojat kazni protiv `ivotot, kazni protiv
teloto nitu pak kazni protiv ~esta i gra|anskite prava.
3 0 Spored svoeto traewe kaznite se delat na trajni i vremenski.
Trajni se onie kazni koi se izrekuvaat do krajot na `ivotot na osudenoto
lice. Takvi se, na primer, do`ivotnata kazna li{uvawe od sloboda
ili trajno li{uvawe od opredeleni gra|anski prava. Vremenski
kazni se onie koi se izrekuvaat vo opredeleno traewe, koi se ograni-
~eni so to~no opredelen period na vreme. Na{eto pozitivno pravo gi
poznava samo vremenskite kazni li{uvawe od sloboda i do`ivotnoto
li{uvawe od sloboda.
4 0 Spored na~inot na propi{uvaweto kaznite se delat na kumulativno
i alternativno opredeleni kazni. Kaznite se kumulativno
opredeleni koga za izvr{noto krivi~no delo zakonot propi{al pove-
}e kazni taka {to tie mora da se izre~at zaedno. Takov, na primer, e
slu~ajot koga za krivi~noto delo e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda
i pari~na kazna. Kaznite se alternativno opredeleni koga za
izvr{enoto krivi~no delo zakonot propi{al pove}e kazni od koi na
storitelot mo`e da mu se izre~e samo edna: na primer, kazna li{uvawe
od sloboda ili pari~na kazna.
353

3. Spored ~l. 33 st. 1 KZ postojat slednive vidovi kazni: 1 0 kazna
li{uvawe od sloboda ("zatvor"), 2 0 pari~na kazna, 3 0 zabrana za
vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, 4 0 zabrana za upravuvawe so
motorno vozilo i, 5 0 proteruvawe na stranec od zamjata, od koi prvite
dve mo`at da se izre~at kako glavni, a ostanatite kako sporedni kazni.
Opredelbata na na{iot zakonodavec od 2004 godina za navedenite
vidovi kazni e vo soglasnost so tendencija na razvojot na sovremenoto
krivi~no pravo naso~ena kon smaluvawe na brojot na kaznite i
voveduvawe na alternativnite merki kako zamena vo prv red na kaznata
li{uvawe od sloboda. 411
II. TEORII ZA OPRAVDANOSTA NA KAZNATA
Po odnos na pra{aweto za pravniot osnova na kaznata ili za
osnovot na dr`avnoto pravo na kaznuvawe (ius puniendi) postojat golem
broj sfa}awa {to se zasnovaat na razli~ni pravnofilozofski pogledi
na oddelni avtori. Vo literaturata naj~esto e nivnoto sveduvawe
na slednite ~etiri osnovni teorii: 1. idealisti~ki teorii, 2. teorii
na op{testveniot dogovor, 3. pravni teorii i 4. sociolo{ki teorii.
1. IDEALISTI^KI TEORII
Spored idealisti~kite (metafizi~i, spiritualisti~i) teorii
so izvr{uvaweto na krivi~noto delo se naru{uva apsolutnata pravda
(pravednosta) sfatena kako metafizi~ka, mislovna kategorija. So
ogled na imperativot za povtorno vospostavuvawe na naru{enata pravda,
pravniot osnov na kaznata se nao|a vo samata pravda (pravda zaradi
pravda) koja {to edinstveno mo`e da se zadovoli so primena na kaznata.
Ili, nakratko, kaznata i kaznuvaweto se opravduvaat so nu`nosta
za vospostavuvawe na apsolutna spravedlivost koja {to e naru{ena
so storenoto krivi~no delo. Toa e zaedni~ka pojdovna osnova na ovie
teorii {to se javuvaat vo pogolem broj varijati. Kriteriumot za nivnata
podelba e opredelen so razlikite vo sfa}awata za potekloto ili
izvorot na apsolutnata pravda. Soglasno na toa se sre}avaat tri varijanti
na ovie teorii: a) teorija na bo`ja pravda, b) teorija na moralna
prada i v) teorija na zakonska pravda.
1 0 Teorija na bo`ja pravda. Spored ovaa teorija pravoto na
dr`avata da go kazni storitelot na krivi~noto delo ima bo`jo poteklo.
So sozdavaweto na dr`avata bogovite go delegirale svoeto pravo
na kaznuvawe vrz organite na vlasta. Od tie pri~ini dr`avata go vr{i
kaznuvaweto kako pratenik na boga i toa go pravi vo negova korist.
Taa samo ja zastapuva negovata pravda, negovata volja i sila: gi spro-
411
Vidi: Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, str. 331-351.
354

veduva negovite zapovesti. Pravniot osnov na kaznata, vsu{nost, se
bara vo ve~nata bo`ja pravda, vo bo`enskoto pravo na kazna, vo negovite
zapovesti {to mora da se izvr{uvaat od strana na dr`avata.
Ovaa teorija se javi vo periodot na raspa|aweto na prvobitnata
zaednica i pojavata na prvite dr`avi. Denes glavno e napu{tena i ima
samo istorisko zna~ewe.
2 0 Teorija na moralna pravda. Spored teorijata na moralna
pravda (Kant, Zaharie) osnovot na pravoto na kazna se zasnova na moralot.
Kaznata e akt na spravedlivost ili barawe na moralniot zakon
{to e vgraden vo srceto na ~ovekot. Spored Kant (1724-1804) koj najdlaboko
ja razrabotil ovaa teorija, vo svetot postoi univerzalen sistem
na moralni normi {to na ~ovekot mu se dadeni od samata priroda.
Ovoj sistem na moralni normi e ve~en i nepromenliv, dlaboko vsaden
vo svesta na sekoj poedinec i sekoj e dol`en da go po~ituva. Negovata
osnova e zdraviot razum, odnosno vgradenoto svojstvo da go razlikuva
dobroto od zloto ili koi povedenija se dozvoleni, a koi se nedopu{teni.
Ottamu {to sekoj poedinec koj `ivee vo edno op{testvo go poznava
toj moralen sistem, vo slu~aj na povreda na moralnite normi so izvr-
{uvawe na krivi~no delo, kaznata se javuva kako barawe na prakti~niot
um i kako takva pretstavuva kategori~ki imperativ. Seto toa e
mo`no, za{to spored Kant krivi~nite normi ne se ni{to drugo, tuku
sankcionirani moralni normi.
Ona {to na Kant vedna{ mu se prefrla e insistiraweto vrz
stavot deka moralniot zakon bez ogled na iskustvoto e apriorno propi{an
od na{iot um. Umot kako sposobnost da go sogledame ona {to ñ e
op{to na na{ata volja pretstavuva norma deka treba da se postapi
taka {to na{eto deluvawe }e mo`at da go prifatat i site drugi. "Raboti
taka {to maksimata na tvojata volja mo`e da stane univerzalen
zakon"- toa e apriorniot zakon na sekoj um. Na ovoj zakon ne treba da
mu se sprotivstavuvame za{to e zakon, za{to kategori~ki go postavuva
na{iot um imajki ja vo vid vrednosta {to se ostvaruva so toa pokoruvawe.
Toa zna~i deka dol`nosta treba da se vr{i zaradi dol`nosta, a
so ogled na Kantovoto moralno izedna~uvawe na moralot so pravoto,
ednovremeno i toa deka pravoto treba da se ostvaruva zaradi pravoto.
Na toj na~in, Kant ja li{il kazanata od sekakva op{testvena funkcija
i ja pretvoril vo pravnotehni~ki instrument so koj treba da se ostvari
samo nekoja apriorna pravednost.
3 0 Teorija na zakonska pravda. Ovaa teorija ja izgradil Hegel
(1770-1831). Spored nego, potekloto na apsolutnata pravda le`i vo samiot
zakon, vo pozitivnoto pravo. Zakonot e nepovredliv pa spored
toa sekoja negova povreda treba da se neutralizira so druga povreda.
So narednata povreda se poni{tuva povredata storena vrz zakonot, a
toa slu`i za povtorna afirmacija na negovata nepovredlivost. Na toj
na~in se vospostavuva prvobitnata sostojba vo koja zakonot, odnosno
pozitivnoto pravo bilo nepovredlivo. Krivi~noto delo e negacija na
355

pravoto sodr`ano vo zakonot, a kaznata e negacija na taa negacija (na
krivi~noto delo). Spored toa, osnovot na pravoto na kazna e logi~ka
dijalekti~ka nu`nost za vospostavuvawe na porane{nata ramnote`a
na krivi~noto pravo koe spored samata svoja su{tina pretstavuva realizacija
na idejata za apsolutna pravda vo opredelen period.
Vo site ovie teorii mo`e da se vidi edna apstraktna, idealisti~ka
podloga spored koja na dr`avata ñ se opredeluva takva uloga
{to ne vodi kon za{tita na op{testvenite interesi, tuku kon afirmacija
na nekoja idealno zamislena bo`ja, moralna ili zakonska pravda.
356
2. TEORII NA OP[TESTVENIOT DOGOVOR
Spored teoriite na op{testveniot dogovor sozdavaweto na
dr`avata se dol`i na spogodba {to bila sklu~ena me|u site ~lenovi
na op{testvoto. Bez ogled na toa dali porano (vo prirodnata sostojba)
poedincite bile egoisti i rasipani (Hobs), ednakvi i slobodni (Lok)
ili ednostavno nedovolno silni za poedine~no sovladuvawe na pre~kite
{to go ko~at nivnoto samoodr`uvawe (Ruso), su{tinata na op{testveniot
dogovor e vo prenesuvaweto vrz dr`avata na pravoto da gi kaznuva
storitelite na krivi~nite dela. So prenesuvaweto na individualnoto
pravo za presmetka so zlostornicite, poedincite dobrovolno
se podlo`ile na zakonite i ja ovlastile dr`avata da gi kaznuva so cel
da go za{titat svojot opstanok, svoite dobra, interesi i drugi slobodi.
Spored toa, osnovot na pravoto na kaznuvawe se izvlekuva od odredbite
na ovoj dogovor, kako neophodnost za zaedni~ko `iveewe.
Na teoriite na op{testveniot dogovor opravdano im se prefrla
deka se nerealni, za{to istorijata ne go potvrduva postoeweto na
vakva spogodba me|u op{testvoto i dr`avata. Vo vistinitosta na takviot
dogovor se somnevaat diri i samite kontraktualisti. Vakvata mislovna
konstrukcija za niv, vsu{nost, pretstavuva{e samo edna apstrakcija
ili teoretska pretpostavka {to }e im poslu`i za opravduvawe
na revolucionernite barawa kon radikalno ukinuvawe na feudalnite
odnosi. Op{testveniot dogovor e zgodna fikcija so koja mo{ne uspe-
{no mo`e{e da se kritikuva bo`enskoto poteklo na apsolutisti~kata
vlast i feudalnite neednakvosti na lu|eto {to imaa osobeno negativni
posledici vrz planot na represijata. Vrz taa osnova be{e sozdadena
prikladna forma so koja mo`e{e da se bara stesnuvawe na granicite
na taa represija preku za{tita na li~nosta i imotot na sekoj ~len
na op{testvoto.
3. PRAVNI (NORMATIVNI) TEORII
Spored ovie teorii, pravniot osnov na kaznata se bara i nao|a
vo samoto pravo, odnosno vo pravnite normi od koi se crpi obvrskata
na poedincite na poslu{nost kon dr`avata. Ako so krivi~nopravnite

normi se sozdava obvrska na gra|anite za poslu{nost, so izvr{uvawe
na krivi~nite dela se kr{at i ovie normi, pa ottamu pravoto na poslu-
{nost se pretvora vo edno drugo pravo - vo pravo na kaznuvawe. Najzna-
~ajniot pretstavnik na ova stojali{te, so koe ne se navleguva vo pra{-
aweto za potekloto na samata dr`ava i pravo, be{e germanskiot teoreti~ar
Karl Binding. 412
Vo ramnite na normativnite teorii postojat i takvi sfa}awa
deka pravniot osnov na kaznata ne se nao|a vo pravoto na poslu{nost
tuku vo pravoto na nu`na odbrana. Koga e storeno nekoe zlostorstvo
dr`avata se nao|a vo sostojba na nu`na odbrana i zatoa e prisilena da
primeni kazna.
I na ovie teorii im se zable`uva {to opravduvaweto na kaznata
go vr{at vrz osnova na samoto pravo, nadvor od nejzinata op{testvena
uloga.
4. SOCIOLO[KI TEORII
Privrzanicite na ovie teorii pravniot osnov na kaznata go baraat
vo op{testvenata funkcija na krivi~noto pravo. Taka, spored
utilitaristi~kata teorija na Bentam i Xon Stjuart Mil, kaznata se
opravduva so nejzinata korisnost, odnosno nu`nost za za{tita na op{-
testvoto. Sli~no e i sfa}aweto na sociolo{kata {kola. Spored List
pravoto na dr`avata da kaznuva proizleguva od nu`nosta za odr`uvawe
na pravniot poredok i bezbednosta na op{testvoto. Spored italijanskata
pozitivisti~ka {kola i dvi`eweto na op{testvenata odbrana,
pak, pravniot osnov za primena na kaznata se nao|a vo odbranata na
op{testvoto od kriminalitetot.
Vo sovremenata literatura vladee uveruvawe deka vo ovie stavovi
na sociolo{kite teorii e pronajden odgovorot na pra{aweto
{to ovde se postavuva. 413
412
"Prekinuvaj}i ja vrskata me|u krivi~noto pravo i etikata, Bindigovata
teorija na pokoruvaweto sodr`i la`na pretpostavka deka stravot od
kaznata e glavno na~elo koe go zadr`uva i spre~uva ~ovekot da ne izvr{i krivi~no
delo. Kako {to odavna i perfektno zabele`al ruskiot nau~nik V. Spasovi},
"so grozewe i strav mo`e da se vladee samo nad robovite." Vo op{testvoto
koe e na dosta visoko kulturno ramni{te, stravot od kaznata nikako
ne stoi na prvo mesto vo nizata od pri~ini koi gi zadr`uvaat poedincite i mu
popre~uvaat na izvr{uvaweto na krivi~nite dela. Pravniot red mnogu pove}e
se odr`uva so cvrstinata i ra{irenosta na moralnite principi, odo{to so
kazni." ^ubinski, M. op. cit. str. 164.
413
Taka na primer: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit, str. 322, Proevski,
V. Krivi~no pravo, op{t del, Studentski zbor, Skopje, 1986, str. 375, Ba~i},
F. Krivi~no pravo, op{t del, Univerzitet "Kiril i Metodij", Skopje, 1972,
357

Me|utoa, dali navistina e taka. Za da ne ni se prefrli za neopravdano
problematizirawe na ona {to navidum ne e sporno i op{to
usvoeno morame da se vratime na formulaciite od koi trgnuvaat site
avtori vo potraga po odgovorot za opravdanosta na kaznata. Nie na
po~etokot ve}e gi navedovme tie pra{awa. Smetame me|utoa, za potrebno
na niv u{te edna{ da poso~ime, za{to nitu so eden stav na sociolo{kite
teorii ne se dava direkten odgovor na ona {to napred se
bara. So toa {to se veli deka pravoto na dr`avata nekogo da kazni
proizleguva od korista i nu`nosta za odbrana na op{testvoto od kriminalitetot,
vsu{nost, ne se odgovara na pra{aweto od kade ñ e pravoto
na dr`avata da kaznuva, tuku na pra{aweto za{to slu`i, odnosno
koi se op{tite celi na kaznata. A toa e ve}e drugo pra{awe. Nakratko,
so op{testvenata uloga na kaznata ne mo`e da se objasni nejziniot
praven osnov tuku, efektite, celite na kaznuvaweto {to ne se predmet
na ovie, tuku na narednite razgleduvawa za celite na kaznata. Od tie
pri~ini smetam deka e neophodno da go izlo`am sopstvenoto viduvawe
po odnos na opravdanosta ili pravniot osnov na kaznata.
Moe mislewe e deka pravoto na kazna i kaznuvaweto dr`avata
ne go dobila nitu mo`ela da go dobie od kade bilo i od kogo bilo, {to,
vsu{nost, e tolku jasno i od argumentacijata {to se izlo`uva protiv
teoriite na op{testveniot dogovor. Vo toj slu~aj preostanuva deka takvoto
pravo dr`avata nasilno go ostvarila, go uzurpirala za da gi za-
{titi svoite interesi. A bilo koja uzurpacija, nezavisno od koi motivi
i celi e napravena, ne mo`e da bide ni{to drugo osven nasilen akt
(so koj se izrazuva mo}) {to dopolnitelno se opravduva. Od tie pri~ini
vistinskiot odgovor na postavenoto pra{awe treba da se bara na
druga strana - vo sferata na iracionalnoto podra~je na ~ovekovoto deluvawe
{to e opredeleno so nagonite. Poradi svoite do kraj nemodificirani
instinkti ~ovekot bil, i sî u{te î, vo onaa faza od svojot
filogenetski razvoj koga na bilo kakov stvaren ili zamislen napad
ili zagrozuvawe nej~esto reagira so posredstvo na instinktite za odr-
`uvawe na svojata poedine~na ili grupna egzistencija, sigurnost i
sre}a. No, so za~estuvaweto na ostvarenite i vozvratenite zla, ~ovekovite
nagoni postepeno se kultivizirale i modificirale kon povedenija
vo koi sî pove}e se vklu~uva{e i nivnoto racionalno i socijalno
bitie. Na opredelen stepen od toj razvoj dominacijata na racionalnoto
nad iracionalnoto i socijalnoto nad individualnoto, dovedoa
do op{toprifaten moralen stav deka na sekoe dobro treba da se vozvrati
so dobro i analogno na toa, na sekoe zlo treba da se odgovori so
pravedno zlo. Vo tie ramki se iskristaliziraa poimite na nagrada i
kazna. So ogled pak na toa deka kaznata vo svojata ~ista forma ja sre-
}avame so pojavata na dr`avata nu`no se javi i problemot za obemot,
str. 565, ^ejovi}, B. Krivi~no pravo, op{ti deo, str, 378, Radovanovi}, M. Krivi~no
pravo SFRJ, op{ti deo, str. 250, Kup~evi}-Mla|enovi}, R. op. cit, str. 62 itn.
358

intenzitetot i nasokite na nejzinata primena kako bitni kriminalnopoliti~ki
pra{awa. A toa se, vsu{nost, problemite do koi niz vekovnoto
postavuvawe na predhodnoto pra{awe saka{e da se dojde. Zatoa
pri dopolnitelnoto racionalno objasnuvawe od tipot na onie {to kaznata
ja opredeluvaat preku najzinata op{testvena funkcija treba da
se vodi smetka za ovoj moment za da ne se zapadne vo ~esto povtoruvanata
gre{ka spored koja pri~inite se tolkuvaat spored nivnite posledici.
Pritoa, mora da se priznae deka sekoj neistoriski obid za objasnuvawe
na pravniot osnov na kaznata odnapred e osuden na neuspeh.
Pravniot osnov na kaznata, ~ija {to su{tina sakale toa da go priznaeme
ili ne, ve}e odamna e dadena vo zaokru`ena (zavr{na) i nepromenliva
forma, nepravedno se posmatra od edna premnogu bliska distanca
{to ne nudi prostor za vistinsko sogleduvawe na faktot deka nikoj ne
go izvlekuva svoeto pravo da kazni od toa {to so kaznuvaweto se sozdavaat
dobri posledici, tuku od toa {to ima mo} toa da go pravi.
Ottamu, izgledaat jalovi site argumenti {to za dr`avnoto pravo na
kazna nekoj aposteriorno gi sozdal, otkako ve}e ja primenil. Vo taa
smisla ima slaba vrednost opravduvaweto od tipot deka nekoj imal
pravo da gradi samo zatoa {to zgradata e korisna za `iveewe. Seto toa
nî ubeduva vo zaklu~okot deka ne mo`e da se zboruva za pravniot osnov
na kaznata nadvor od nagonski uslovenata potreba na ~ovekovata reakcija
za samoodr`uvawe i mo}ta vo svoe ili tu|o ime da go pravi toa,
kako i bez jasna distinkcija na ova pra{awe od celite na kaznata. Toa
me|utoa, ne zna~i deka ovde ja osporuvame utilitaristi~kata naso~enost
na sovremenite kazni, tuku samo sakame da istakneme deka so dobrite
posledici i nameri ne mo`e da se brani ni~ie pravo, pa ni pravoto
na dr`avata da primenuva kazna. Ili, poinaku re~eno, nejzinoto
pravo ne mo`e da se izvlekuva od elementite {to gi oblikuvaat celite
na kaznata, tuku od ne~ija mo} za nejzino pretvorawe vo legitimen
akt.
III. SU[TINA NA KAZNATA
Od prehodno izlo`enite teoretski koncepti za dr`avnoto pravo
na kazna mo`e{e da se zabele`i negovoto neuspe{no izvlekuvawe
od nu`nosta za zadovoluvawe na nekakva nepromenliva pravda, od odredbite
na dogovorot so koi se reguliraat odnosite vo op{testvoto, od
obvrskata na poslu{nost kon dr`avata ili od nu`nosta za za{tita na
op{testvoto od kriminalitetot. Napred go vidovme i toa deka postavuvaweto
na pra{aweto za pravniot osnov na kaznata sepak ne be{e zaludno,
za{to vo vreme na javuvaweto na ovie teorii otvora{e izvesen
prostor za vlijanie vrz preostrata dr`avna prisilba. Denes retko koj
ñ go negira pravoto na dr`avata da kaznuva (ius puniendi) pa so ogled na
toa do granicite na kaznuvaweto se nastojuva da se dojde preku pravnoeti~ko
opravduvawe na kaznata. Me|utoa, i tie nastojuvawa ponekoga{
359

se spekulativno obremeneti zaradi obidot na poistovetuvawe na su{tinata
na kaznata so nejzinata socijalna funkcija. Od tie pri~ini
va`no e vedna{ da se napravi jasna poimnata razlika me|u kompontite
na kaznata.
Ovde, vsu{nost, i ne se raboti za nekoj vistinski problem ako
nedvosmisleno se istakne deka odmazdata e ona {to ja so~inuva kaznata,
ona {to e nejzina vnatre{na su{tina, ili nejzino organsko bitie.
Odmazdata (retribucijata, represijata) e osnovniot element na kaznata,
za{to spored svojata priroda zna~i odgovor na predhodno pri~ineto
zlo, vra}awe milo za drago. Zaradi toa svojstvo odmazdata i mo`e da
se oblikuva vo kazna, no i vo eden drug oblik za koj {to vo na{eto govorno
podra~je sî u{te nema adekvaten tretman, a zaradi poprecizno
razlikuvawe }e go nare~am revan{. Imeno, vo obi~niot govor i zloto
sodr`ano vo kaznata kako legitimen oblik i zloto sodr`ano vo nejziniot
nelegitimen oblik kako zemawe na pravdata vo svoi race se ozna-
~uvaat so ist termin - odmazda. Ednakov e slu~ajot so nivnata primena
i vo stru~na literatura so taa razlika {to zaradi pojavno razgrani-
~uvawe na su{tinata i formata na privatnata reakcija ponekoga{ pokraj
terminot odmazda e vo optek i terminot osveta.
Vakvata opredelba na odmazadta sozdava mo`nost da pristapime
kon definirawe na navedenite pojavni oblici. Na svoeto najelementarno
nivo kaznata e takov oblik na odmazda {to namerno se vr{i sprema
nekoj {to storil zlodelo vrz osnova na zakonski normi od strana na
ovlasteni dr`ani institucii. Taa e legitimen oblik na odmazda ili
javna reakcija sprema onoj {to storil opredeleno zlo i zatoa {to go
storil toa zlo. Od druga strana, revan{ot e oblik na odmazda {to ne
mora da se vr{i sprema nekoj {to storil zlodelo nadvor od zakonskite
normi od strana na poednec ili grupa na neovlasteni lica. Toa e
nelegitimen oblik na odmazda ili privatna (individualna ili kolektivna)
rekacija sprema onoj {to storil opredeleno zlo i zatoa {to go
storil toa zlo. Na potrebata od vakvo razgrani~uvawe koe {to posuptilno
ja prika`uva su{tinata na kaznata uka`uva{e Hegel. Spored
nego, odmazdata se javuva vo dva vida: edna{ kako "osveta," drug pat
kako "kazna." Osvetata (kaj nas revan{ot) ja vr{i onoj {to e povreden
i toa e neophodno vo prirodnata sostojba. Vo tie uslovi taa e edinstveniot
na~in da se zadovoli pradata so ogled na toa deka ne postoi
dr`ava i sudstvo {to treba da ja ostvaruvaat. Me|utoa, taa ima su-
{testveni nedostatoci. Prvo, taa ~esto ne e odmerena i izvr{ena
objektivno i nepristrasno spored merilata na pretrpenoto zlo, za{to
se vr{i od povredenata strana koja si zela uloga na sudija vo sopstvenata
rabota. Vtoro, bidej}i odmazdata nema forma na pravo, tuku se
vr{i od subjektivni pobudi, ~uvstva i interesi, onoj na kogo mu se vra-
}a so zlo, toa ne go do`ivuva kako legitimen akt, tuku kako povreda na
koja ottamu i vozvra}a so nova povreda.
360

Od navedenoto proizleguvaat dve va`ni karakteristiki. Prvo,
odmazdata e ona zna~ajno svojstvo {to podednakvo e bitno za oblikuvawe
na kaznata i revan{ot, i vtoro, samo od toa dali omazdata se vr{i
vrz osnova na zakonski normi od strana na ovlasteni subjekti ili toa
ne e slu~aj, zavisi nivnoto me|usebno razlikuvawe. Karakteristi~no e
i toa deka vo ovie definicii namerno ne se vklu~eni celite {to treba
da se ostvarat bilo so kaznata bilo so revan{ot. Toa ovozmo`uva da
se doka`e deka kaznata si ostanuva kazna, a revan{ot - revan{, duri i
toga{ koga so niv ne se odi kon postignuvawe na bilo kakvi korisni
efekti. Za nivno postoewe dovolna e odmazdata so nejziniot nu`en
produkt - stradaweto na onoj vrz koj e naso~ena bez ogled na toa dali
poedinecot go ~uvstvuva toa stradawe ili pak, od nekoi sopstveni motivi
toa duri i go posakuva. Taa odmazda ima svojstvo da go izrazi
op{testvenoeti~kiot prekor koj e materijaliziran, otelotvoren vo
nea i da ñ slu`i na pravednosta, odnosno da ja zadovoli potrebata od
pravda. Pritoa, mora da se znae deka pravdata (iusticia) pretstavuva
vrednosna kategorija, na~elo spored koe sekomu treba da mu se dade ona
{to mu pripa|a: sekomu spored zaslu`enoto. Pravdata ne ja propi{uva
dr`avata, tuku ja sozdava javnoto mislewe. Pravednosta (aequitas) e
poim so koj se ozna~uva soglasnosta so pravdata. Taa e moralna kategorija
niz koja se izrazuva ~ovekovoto ~uvstvo za postignuvawe na
ednakvost, ekvivalencija, srazmernost, reciprocitet vo odnosite me|u
lu|eto.
Duri po vakvoto poimno opredeluvawe se otvoraat mo`nostite
za razre{uvawe na problemot na opravdanosta na zloto sodr`ano vo
kaznata. Toa e, vsu{nost, pra{aweto za moralnoto i kriminalnopoliti~koto
opredeluvawe na kaznata koe {to mora da se razlikuva od ona
za prvniot osnov na kaznata. So drugi zborovi, edno e pra{aweto za
pravoto na dr`avata da primenuva kazna (ius puniendi), a koga toa pravo
ve}e e utvrdeno kako legitimen akt, sosema drugo e pra{aweto za osnovite
so koi se opravduva odmazdata. So prvoto pra{awe se opredeluva
dopu{tenosta na kaznata so ogled na pravoto na subjektot {to kaznuva,
a so vtoroto pra{awe se sogleduva samoto zlo, opravdanosta na ona
{to treba da se trpi od aspekt na moralot na lu|eto. Vo obidot da se
odgovori na vtoroto pra{awe vo moralnata i prvnata filozofija i
krivi~nopravnata teorija se izdiferenciraa dve osnovni i me|usebno
sprotivstaveni mislewa. Spored retributivisti~koto stanovi{te
vozvrateno zlo e opravdano za{to e zaslu`eno. Kaznata e pravedna
(spravedliva) toga{ koga go zadovoluva ~uvstvoto deka e zaslu`ena,
deka odgovara na te`inata na deloto i vinata na storitelot. Nasproti
toa, utilitaristi~kiot pristap poa|a od toa deka vozvratenoto zlo e
opravdano zaradi dobrite posledici {to gi ima. Za prvite kaznata e
opravdana ako e pravedna odmazda, a za drugite toa e slu~aj samo toga{
ako so odmazdata se postignuvaat korisni efekti. Retributivistite
trgnuvaat isklu~ivo od su{tinata na kaznata, a utilitaristite samo
361

od nejzinite celi. A tokmu od taa isklu~ivost proizleguvaat site
problemi sodr`ani vo teorijata za celite na kaznata.
362
IV. TEORII ZA CELITE NA KAZNATA
Po odnos na pra{aweto za{to se kaznuva ili {to saka edno
op{testvo da postigne so uni{tuvaweto (vo dr`avite kade {to sî
u{te postoi smrtnata kazna), so odzemaweto ili ograni~uvaweto na
opredeleni dobra, slobodi i prava na storitelite na krivi~ni dela,
ednakvo kako i kaj pra{aweto za osnovite na kaznuvaweto, se prisutni
brojni mislewa. Trgnuvaj}i od nivnata pravno filozovska osnova pokraj
navedenite dve (retributivni i utilitaristi~ki) se izdvoija i
me{ovitite teorii.
1. APSOLUTNI (RETRIBUTIVNI) TEORII
Spored apsolutnite teorii celta na kaznata se sostoi vo spravedlivo
vra}awe na zlo so zlo. Ova u~ewe se potpira vrz idealisti~kite
teorii za pravniot osnov na kaznata. Ako kaznata e opravdana,
za{to e zaslu`ena toga{ nejzinata cel treba da bide odevawe na storitelot
vo mera koja adekvatno e opredelena od zloto naneseno so krivi~noto
delo. Celta na kaznata e nanesuvawe zlo od stojali{teto na
onoj {to kaznuva, a stradawe od stojali{te na onoj {to se kaznuva spored
ve}e navedenoto na~elo: "Malum passionis quod infligitur propter
malum actionis" (Kaznata e zlo na odevawe koe se primenuva poradi
zloto na storuvawe) {to u{te vo XVII vek go formuliral Hugo Grocius.
Ottuka, proizleguva deka kaznata e cel samata na sebe za{to nejzinata
uloga se bara so samata kazna, vo nejzinata su{tina - odmazdata,
vo zloto so koe se vozvra}a na storenoto zlo i odevaweto {to so toa
treba da se postigne. Celta na kaznata se iscrpuva so samoto nanesuvawe
na zloto koe kaznata so sebe go nosi. Taa, sama po sebe e nu`na
i apsolutna, pa ottuka i nazivot na ovite teorii. Ovde ne se bara sredstvo
so koe se saka postignuvawe na ne{to {to e naso~eno kon idninata,
kon vlijanie vrz storitelot da ne vr{i krivi~ni dela. Naprotiv,
kaznata e naso~ena kon minatoto (kon storenoto delo) i kon sega-
{nosta na vinovnikot (kon negovoto stradawe). Nakratko, devizata na
ovie teorii e sodr`ana vo maksimata "Punitur quia paccatum est" - Se
kaznuva zatoa {to se zgre{ilo, a ne za da ne se gre{i.
Ovie teorii bea vladea~ki vo pravnata i moralnata filozofija
na pretstavnicite na klasi~nata {kola, a osobeno prisutni vo u~eweto
na Kant i Hegel spored koi so kaznuvaweto na storitelot mu se
nanesuva zlo zaradi zadovoluvawe na nekakva apsolutna pravda. Vo zavisnost
od razli~nite stavovi za potekloto na zamislenata apsolutna
pravda i ovie teorii se delat na istite varijanti kako i apsolutnite

teorii za opravdanosta na kaznata.
1.1. Teorii za bo`jata pravda
Pretstavnicite na ovie u~ewa tvrdat deka krivi~noto delo e
grev, a kaznata samo odevawe (stradawe) za toj grev i so ogled na toa ne
treba da se te`nee kon nikakvi polezni efekti {to treba da proizlezat
od nea. Kaznata e samo nu`nost za postignuvawe na apsolutna bo-
`ja spravedlivost. So nea treba da se vospostavi nekoj transcedentno
opredelen iskonski red {to e naru{en so izvr{enoto krivi~no delo.
1.2. Teorii za moralnata pravda
Spored Kant, kako najmarkantna figura na ovie teorii, kaznata
e kategori~ki imperativ na moralnata svest. Kako emanacija na prakti~niot
um taa e akt na pravednost: slu`i za zadovoluvawe na moralnata
pravda. Ovoj kategori~ki imperativ e vsaden vo ~ovekot, nezavisen
od op{testvoto i bara kaznuvawe bez ogled na zna~eweto na takvoto
kaznuvawe za onoj {to go vr{i. Vo taa smisla ~esto e citiran poznatiot
stav na Kant vo koj se veli: "Duri i toga{ koga gra|anskoto
op{testvo vrz osnova na soglasnosta na svoite pripadnici bi se raspadnalo
(na primer, koga nekoj narod {to `ivee na nekoj pust ostrov bi
re{il da se razijde i rasprsne niz celiot svet), pred toa bi moral i
posledniot ubiec {to se nao|a vo zatvor da se eliminira, za sekogo da
go snajde ona {to so svoeto delo go zaslu`il, i vinata za prolienata
krv da ne ostane na narodot {to ne ja izvr{il taa kazna, za{to vo
sprotivno bi mo`el da se smeta za sou~esnik vo ovaa javna povreda na
pravdata." Od ovaa pretpostavka jasno se gleda Kantovata zalo`ba za
vladeewe na principot "Fiat iustitia pareat mundus" (Neka bide pravda
pa makar propadnal svetot).
Spored Kant, kaznata e oblik na pravna prisilba koja nikoga{
ne mo`e da bide sredstvo za unapreduvawe na nekoe drugo dobro. Nejzina
zada~a e da se vospostavi moralniot i pravniot poredok naru{en so
izvr{enoto zlostorstvo, a toa mo`e edinstveno da se postigne so spravedliva
odmazda. Taa omazda ja sproveduva sudot koj mo`e to~no da gi
izedna~i tasovite na pravdata, da postigne ramnote`a me|u deloto i
kaznata, i, osven vo slu~aite na izvr{eno ubistvo, ne mora da se povikuva
vrz ~istoto talionsko na~elo. So ova Kant poka`uva razbirawe
za toa deka nekoi prestapi imaat takva priroda {to go pravi nevozmo`no
vozvra}aweto so napolno identi~en akt. Zatoa svesno se
zalaga za takva odmazda {to spored svojot pridones }e go pogodi storitelot
tokmu tolku kolku {to negoviot prestap ja pogodil `rtvata.
Ottamu, za nego kastracijata e srazmerna, pa spored toa i pravedna kazna
za deloto siluvawe.
363

364
1.3. Teorii na zakonskata pravda
Vo objasnuvaweto na svojata teorija na kaznata i nejzinite celi
Hegel poa|a od osnovnata postavka deka ~ovekot e sloboden vo
odlu~uvaweto, deka raspolaga so slobodna volja. Toj istaknuva deka ~ovekovata
volja vo svojot odnos sprema nadvore{nite vlijanija e aktivna
i deka tokmu taa e onoj re{ava~ki faktor od koj zavisi negovoto
povedenie, odnosno deka nadvore{nite okolnosti vladeat so ~ovekot
samo tolku, kolku {to toj samiot toa im go dopu{ta.
Slobodata na voljata Hegel ja sfa}a kako "samovolja" (relativna,
formalna sloboda) i kako "op{ta volja" (vistinska, apsolutna
sloboda). Vo prviot slu~aj slobodata na voljata se odnesuva kon ne{to
posebno, ograni~eno i dadeno od nadvor. Taa volja ima nekoj ograni~en
interes i svoeto odreduvawe go nao|a vo ~ovekot, vo negovite nagoni i
sklonosti. Taa e sloboda na ~ovekot zemen kako prirodno su{testvo
koj kako takov e svrten kon sebe, kon svoite individualni `elbi i
interesi.
Za razlika od samovoljata kako subjektivna, empiriska volja,
op{tata volja nema za svoj predmet ne{to realno, nadvore{no. Taa gi
izrazuva uslovite spored koi e mo`en zaedni~kiot `ivot na poedincite
kako subjekti na samovoljata. Taa e sloboda na poedinecot zemen ne
kako prirodno su{testvo podlo`no na nagoni, strasti i drugi porivi,
tuku kako duhovno, umno su{testvo. Ova e volja na site lu|e kako umni
su{testva, no kako takva ne egzistira nadvor od poedinecite. Taa op{-
ta volja na lu|eto kako umni bitija se objektivizira vo zakonot i kako
zaedni~ka taa e del od sekoj poedinec koj ja ~uvstvuva kako svoja. 414
[to se odnesuva do zlostorstvata vo niv se izrazuva samovoljata
na poedincite koja e naso~ena protiv op{tata volja, protiv zakonot.
Prestap e, vsu{nost, gazewe na ne~ie pravo, naru{uvawe na nekoj
zakon i vo taa smisla negacija na toa pravo, na toj zakon. Kaznata e drugata
polovina na celinata ~ija {to prva polovina e prestapot. Taa
pretstavuva negacija na zlostorot: negacija na negacijata. Ili so drugi
zborovi, zlostorstvoto e nepravo (negacija na pravoto) vrz {to nu-
`no se nadovrzuva kaznata (kako negacija na taa negacija) zaradi povtorno
vospostavuvawe na pravoto (afirmacija na pravoto). 415 So kaznata,
spored Hegel, se ukinuva, negira, poni{tvuva zlostorstvoto,
odnosno zlostorni~kata volja na zlostornikot koja {to dovela do de-
414
Vidi: Primorac, I. op. cit, str. 49-52.
415
"Hegel vo kaznata gleda edna logi~ka dijalekti~ka nu`nost {to
proizleguva od idejata za razumna dr`ava i razumno pravo. Zlostorstvoto e
teza, kaznata antiteza, a vospostavuvaweto na redot sinteza. Kaznata e negacija
na zlostorstvoto, a ovaa negacija na pravoto. Negacija na negacijata dava
afirmacija". Zlatari}, B. i Dama{ka, M. Rje~nik krivi~nog prava i postupka, Informator,
Zagreb, 1966, str. 29.

loto. A toa mo`e da se postigne samo na onoj na~in so koj i samiot storitel
so svoeto zlodelo go negiral pravoto na svojata `rtva i zakonot
spored koj toa pravo postoi - so primena na prisilba. Ottamu, voljata
na zlostornikot e ona {to treba da se potvrdi. So samoto toa {to storil
zlodelo, istaknuva Hegel, zlostornikot zaslu`il da bide kaznet.
Zaslugata e sodr`ina na aktot so koja e storeno deloto.
Spored Hegel, vo kaznata edinstveno odmazdata e ona {to e
umno. Odmazdata i nejzinata ednakvost so zlostorot se sveti na~ela na
sekoja spravedlivost, princip vrz koja mora da se zasnova sekoj dr`aven
poredok. Odmazdata e prisilba protiv prisilba, i kako reakcija
na ve}e izvr{enata prisilba (kako vtora, sledovatelna prisilba), taa
e akt na reciprocitet i ottamu onoj vrz kogo e naso~ena ja zaslu`il.
Zatoa e opravdana, legitimna.
Interesen e i retributivisti~kiot stav na Hegel deka toga{
koga e storeno zlodelo, ne samo {to postoi pravo za negovo ukinuvawe
zaradi reafirmacija na pravoto i zakonot, tuku isto taka postoi i dol`nost
tokmu na toj na~in da se postapi. Vo sprotivno, na mestoto na
negiranoto pravo i zakon kako ne{to dopu{teno stapuva negovata negacija
- nepravo, zlostor.
Na krajot na ovaa kratka interpretacija na hegelovite osnovni
postavki za kaznata, zna~ajno e da se spomne i negovata teza za kaznata
kako pravo na prestapnikot. Ako kaznata proizleguva od op{tata volja
na zlostornikot toga{ i samiot toj e pogoden od zlostorot pa kaznata
ja izrazuva i negovata volja. Od druga strana, so svojata subjektivna
volja storitelot proklamira na~elo deka negovoto zlodelo e
pravo, pa zatoa se soglasuva i sprema nego da bide postapeno na ist
na~in kako {to toj postapil sprema `rtvata.
2. RELATIVNI (UTILITARISTI^KI) TEORII
Spored privrzanicite na ovie teorii kaznata ne e odmazda za
storenoto zlostorstvo, tuku celesoobrazen instrument za za{tita na
op{testvoto od kriminalitetot. Za niv taa ne e cel samata na sebe
tuku preventivna merka {to se stremi kon ne{to idno i realno. Kaznata
treba da deluva na lu|eto vo idnina da ne vr{at krivi~ni dela
soglasno devizata "Punitur ne peccatur" - Se kaznuva za da ne se zgre{i,
a ne zatoa {to se zgre{ilo. Nakratko, su{tinata na ovie teorii le`i
vo istaknuvaweto na edna realna i korisna (polezna, utilitarna) cel -
za{tita (prevencija) na op{testvoto od opasni dejnosti, a ne vo odmazdata.
Od toa vo kolkava mera kaznata e vo sostojba da ja ostvari taa
za{titna uloga zavisi i nejzinata opravdanost. Nejzinite celi ne se
od apsolutna, tuku od relativna priroda, za{to zavistat od toa vo koja
mera kaznata doveduva do spre~uvawe na idnoto vr{ewe na krivi~ni
dela. Ili poinaku ka`ano, celta na kaznata e zavisna, uslovena: taa
treba da postoi samo so ogled na svojata funkcija i vo taa mera kolku
365

{to e polezno (potrebno) da se realizira. Ottamu, za ovie teorii se
upotrebuva nazivot relativni teorii no, vo podednakva mera i nazivite
- teorii na prevencijata i utilitarni teorii.
Spored ovie teorii, kaznata ne mora sekoga{ da bide ekvivalentna
na krivi~noto delo, tuku treba da bide opredelena od nejzinata
korist vo ostvaruvaweto na za{titata od kriminalitetot. No i ovde
vo zavisnost od toa dali te`i{teto se stava vrz korisnoto vlijanie
vrz site gra|ani da ne vr{at krivi~ni dela ili pak, samo vrz korista
za storitelot na deloto, se javuvaat dve osnovni varijati na ovie teorii:
a) teorii na generalnata prevencija i b) teorii na specijalnata
prevencija.
366
2.1. Teorii na generalnata prevencija
Osnovnata ideja na teoriite na generalnata prevencija e deka
uspe{na borba protiv kriminalitetot mo`e da se ostvari samo ako so
kaznata se deluva vrz site potencijalni storiteli za vozdr`uvawe od
negativnite povedenija. Ovde se poa|a od zastra{uva~kiot karakter na
kaznata, od nejziniot predupreduva~ki efekt. Me|utoa, site pretstavnici
na ovie teorii ne se soglasni vo pogled na na~inot preku koj
mo`e da se postigne odvra}aweto od vr{ewe krivi~ni dela. Od tie
pri~ini se javuvaat tri varijanti na ovie teorii: 1 0 teorija na op{to
zastra{uvawe so predviduvawe na kazna, 2 0 teorija na op{to zastra-
{uvawe so izvr{uvawe na kazni i, 3 0 teorija na opomena (predupreduvawe).
1 0 Teorija na op{to zastra{uvawe so predviduvawe na kazni.
Spored Anselm Foerbah (1775-1833) kako glaven pretstavnik na ovaa
teorija, povedenieto na sekoj ~ovek vo osnova e opredeleno od motivite
{to se naso~eni kon zadovoluvawe na negovite ~uvstvitelni potrebi.
Toa e slu~aj i so storitelite na krivi~ni dela koi vo svoeto
odnesuvawe se motivirani od korista {to ja gledaat vo kriminalniot
akt. Za da se odvratat od izvr{uvawe na deloto na ovie lu|e treba da
im se predo~i nekoj silen kontramotiv. Takov kontramotiv e kaznata
koja za potencijaniot zlostornik pretstavuva neprijatnost {to toj pove}e
ja ~uvstvuva odo{to e toa slu~aj so porivot da izvr{i krivi~no
delo. Soznanieto deka na opredeleno povedenie zakonot nadovrzuva ~uvstvitelno
zlo vo vid na kazna, vrz nego deluva kako psiholo{ka prisilba
da se otka`e od deloto. 416
416
Ostvaruvaweto na takva cel na kaznata pretstavuva postoewe na
nekolku uslovi. Prvo, propi{anite kazni bi morale da bidat strogi taka {to
zloto so koe se zakanuva da bide pogolemo od korista {to storitelot bi ja
ostvaril so izvr{uvaweto na deloto. Vtoro, zakanetata kazna mo`e zastra{uva~ki
da deluva samo ako e izvesno deka kako takva }e bide i izre~ena vo slu-
~aj na izvr{uvaweto na krivi~noto delo. I, treto, odlukata za izvr{uvawe na

2 0 Teorija na op{to zastra{uvawe so primena na kazni
(Gmelin, Fillingieri, Meistr i dr.). Spored ovaa teorija zastra{uvaweto
na potencijalnite storiteli na krivi~ni dela se vr{i so fakti~na
primena na kaznata i toa na javen egzemplaren na~in. So ogled na toa
{to kaznite denes ne se izvr{uvaat javno ovaa teorija go gubi svoeto
nekoga{no zna~ewe
3 0 Teorija na predupreduvawe (Bauer). Spored ovaa teorija sli-
~no kako i kaj Foerbahovata teorija na psiholo{ka prisilba, so samoto
predviduvawe na kaznata se postignuva i nejzinata cel. Me|utoa,
idejata na predviduvawe na kaznata ovde ne e vo psiholo{kata prisilba,
tuku vo predupreduvaweto na lu|eto deka op{testvoto ne go odobruva
vr{eweto na krivi~ni dela. Na toj na~in se odi kon istaknuvawe
na moralnoto dejstvo na kaznata, kon nejzinoto vlijanie vrz razvivawe
na moralnata osnova na ~ovekovata li~nost preku izgradba na moralni
vrednosti so antikriminalno dejstvo.
2.2. Teorii na specijana prevencija
Spored pretstavnicite na ovie teorii so kaznata se vlijae vrz
konkretniot delinkvent. Toa zna~i deka celite na kaznata se baraat
vo deluvaweto vrz individualniot zlostornik, vrz poedinecot, preku
onevozmo`uvawe (neutralizacija), zastra{uvawe ili popravawe so
{to vo idnina treba da se spre~i nivnoto povtorno vr{ewe na krivi-
~ni dela. Me|utoa, so ogled na toa deka pretstavnicite na ovie teorii
ne se edinstveni okolu na~inot na ostvarenoto deluvawe vrz storitelite
na krivi~ni dela, postojat i ~etiri varijati na teoriite na specijalnata
prevencija. Tie varijanti se: 1 0 teorija na zastra{uvawe po
pat na izvr{uvawe na kaznata, 2 0 teorija na staratelstvo, 3 0 teorija na
popravawe i, 4 0 teorija na resocijalizacija.
1 0 Teorija na zastra{uvawe po pat na izvr{uvawe na kaznata
(Grollmann). Spored ovaa teorija celta na kaznata se postignuva so
nejzino strogo izvr{uvawe. So toa treba da mu se vlee strav na vinovnikot
i da se natera kon postapki {to se vo soobraznost so pravoto.
Od stravot deka povtorno mo`e da dojde vo situacija da strada zaradi
ostrata primena na kaznata, storitelot vo idnina e motiviran da zapre
so izvr{uvaweto na krivi~nite dela.
2 0 Teorija na staratelstvo (Massow, Jeger). So ogled na osnovnoto
stojali{te spored koe preku izvr{enoto krivi~no delo se poka-
`uva nedorasnatosta na storitelot za op{testveno prifatlivo povedenie,
so ovaa teorija se nalaga negovo stavawe pod staratelstvo. Dr`avnite
organi nadle`eni za izvr{uvawe na kaznata treba da vr{at
nadzor i gri`a nad poedinecot sî do momentot koga }e se osposobi za
krivi~noto delo se zasnova vrz procenkata na poleznosta od izvr{enoto delo
i {tetata od izre~enata kazna. Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit, str. 324-325.
367

kontrolirano povedenie so koe }e im se sprotivstavuva na okolnostite
{to go vodat kon kriminal. Spored ovaa koncepcija toa prakti-
~no zna~i deka dol`inata na kaznata ne zavisi od te`inata na deloto i
stepenot na krivi~nata odgovornost, tuku od vremeto {to e neophodno
potrebno da se sozdade li~na rezistentnost sprema nadvore{nite i
vnatre{nite vlijanija {to gi opredeluvaat nedozvolenite povedenija.
3 0 Teorija na popravaweto (Roder). Ovde se poa|a od pretpostavka
deka postojat takvi lu|e kaj koi vo dovolna mera ne se razvieni
moralnite ~uvastva {to e i osnovna pri~ina za vr{ewe na krivi~ni
dela. Zatoa so kaznata kaj storitelot treba da se razvijat i zacvrstat
moralnite inhibicii vo onaa mera {to }e bide vo mo`nost da
gi odvrati od povtorno izvr{uvawe ne samo na istite, tuku i na site
drugi krivi~ni dela. Kaznata treba da deluva za postignuvawe na moralno
popravawe na storitelot i jaknewe na negovite moralni inhibicii.
4 0 Teorija na resocijalizacija. Iako e sli~na na teorijata na
popravaweto ovaa teorija od nea se razlikuva spored nekolku zna~ajni
obele`ja. Taa vo prv red poa|a od toa deka storitelot na krivi~noto
delo ne e li{en od moralnite ~uvstva, od sposobnosta da go razlikuva
dobroto od zloto. Toa e i osnovnata pri~ina {to akcentot na vlijanieto
ne se stava vrz moralnoto popravawe, tuku vrz prevospituvaweto
na li~nosta na vinovnikot. So ovaa teorija se otvara edna nova humanisti~ka
alternativa {to poa|a od doverbata vo ~ovekot. Taa dovede
osudenoto lice vo procesot na resocijalizacijata da ne se smeta za
objekt vrz koja {to pasivno se sproveduva opredelen tretman, tuku za
aktiven subjekt koj svesno i dobrovolno u~estvuva vo pronao|aweto i
re{enieto na svoite intrapshi~ki i socijalni problemi {to go odvele
kon kriminalitet. Pronao|aweto na sopstveni sili za nadminuvawe
na ovie problemi i vra}aweto vo op{testvoto kako negov korisen
~len e osnovniot uslov za celosen uspeh na postavenite celi na kaznata.
5 0 Spoeni relativni teorii. So namera da se pomiri ednostranosta
i isklu~ivosta na teoriite na generalnata i specijalnata prevencija
se javi i edno sredno sfa}awe zastapuvano od Heftter, Binding,
Mayer-Alfred i dr. Od niv be{e sogledana nemo`nosta da se postigne
za{tita na op{testvoto kako krajna cel na kaznata samo so ednata ili
drugata prevencija. Izlezot se najde vo spojuvaweto na obete prevencii
koi zaedno i natamu ostanaa nasproti odmazdata. Taka se izgradeni
spoeni relativni teorii so koi i pokraj sozdadeniot kompromis ne se
izgubi mo`nosta za preferirawe na opredeleni poedine~ni celi vo
ramkite na ednata, odnosno drugata prevencija.
368

2.3. Me{oviti (eklekti~ki) teorii
Za razlika od apsolutnite teorii so koi vo celost ñ se odre~uva{e
preventivnata uloga na kaznata i relativnite teorii koi na kaznata
ñ ja negiraat odmazdata i stradaweto, me{ovitite teorii se spoj
na odmazdata i prevencijata. Spored niv treba da se vodi smetka kako
za su{tinata taka i za celite na kaznata. Formulata na ovie teorii e
sodr`ana vo slednata kombinacija: "Punitur quia pecctum est, et ne
peccatur" - Se kaznuva zatoa {to se zgre{ilo i vo idnina da ne se
gre{i. Nakratko, taa e sinteza na apsolutnite i na spoenite realtivni
teorii. Me|utoa, i kaj ovie teorii postojat vnatre{ni razliki vo
zavisnost od toa na koja komponenta na kaznata ñ se dava opredelena
(pomala ili pogolema) prednost. Taka na primer, spored nekoi avtori
kaznata po svojata su{tina nu`no e omazda no, spored svoite funkcii
taa e od bitno preventiven karakter. Spored drugi, edinstvenata cel
na kaznata kaj izvesni krivi~ni dela e odmazdata, a vo odnos na drugite
dela toa e generalnata i specijalnata prevencija. Izvesni avtori smetaat
deka krivi~nite zakoni se zasnovani vrz odmazdata, a izvr{uvaweto
na kaznata vrz nejzinite preventivni celi. Nasproti seto ova postojat
i takvi sfa}awa deka kaznata ima samo preventivni celi, a
odmazdata se javuva samo isklu~itelno, toga{ koga toa go baraat samo
nekoi posebni slu~ai.
V. OCENKA NA TEORIITE ZA CELITE NA KAZNATA
1. Na apsolutnite teorii za celite na kaznata mo`e da im se
stavat golem broj zabele{ki, za{to, kako {to vidovme, za niv kaznata
slu`e{e edinstveno za ostvaruvawe na idejata za apsolutna spravedlivost.
So toa {to na storitelot mu se nametnuva opredelena nelagodnost
{to odgovara na negovata vina se poni{tuva krivi~noto delo i
povtorno se vospostavuva pravdata. Ovde, kako {to veli Kant, ne se raboti
za toa od kaznata da se izvle~e bilo kakva polza za storitelot
ili za negovite sogra|ani, tuku za nejzina primena vo srazmernost so
~istata pravda, vo soglasnost so na~eloto: "Ako propadne pravdata toga{
ve}e nema nikakva vrednost da se `ivee na zemjata." Vo sli~na nasoka
bea razmisluvawata na Hegel. Kaj kaznata ne stanuva zbor za nikakva
korist naso~ena kon spre~uvawe, zastra{uvawe ili popravawe,
tuku za objektivno posmatrawe na pravdata i nepravdata. Osnovniot
kriterium za postignuvawe na apsolutnata pravda e na~eloto na zasluga
{to mo`e da se ostvari so odmazda. Ni Kant, ni Hegel, nitu pak drugite
pretstavnici na ovie teorii voop{to i ne pra{uvaa za celite na
kaznata. Tokmu zatoa i naj~estata kritika e upatena kon nivnata teorija
na odmazda kako samocel, kako apsolutno zadovoluvawe na nekoja
nepromenliva bo`ja, moralna ili zakonska pravda. Toa e prigovor
protiv isklu~ivoto svrtuvawe kon minatoto kon zlostorstvoto, kon
369

zloto {to koga edna{ ve}e se slu~ilo ne mo`e da se popravi, a vrz koe
sepak se dodava drugo zlo iako od toa ne proizleguaat nikakvi dobri
posledici. Kaznata e opravdana ako e pravedna, a pravedna e ako e dosudena
zatoa {to e storeno zlodelo i spored merkata na toa zlodelo, napolno
nezavisno od toa kakvi ñ se efektite. Ottamu i sosema ispravnata
ocenka deka zad ovoj stav se krie samo filozofskata racionalizacija
na odmazdoqubivosta, ~ovekoviot primitiven streme` kon odmazda.
So eden od slednite prigovori {to i se upatuva na ovaa teorija
osnovano se negira primenlivosta na kantovohegelijanskoto barawe za
kaznata koja spored svojot pridones treba da go pogodi zlostornikot
tolku kolku {to negovoto delo ja pogodilo `rtvata. Nedoslednosta na
ova barawe mo`e da se vidi ne samo od toa {to vodi kon ekstremna
individualizacija na kaznata, tuku i od postoeweto na tn. krivi~ni
dela bez `rtvi (victimlles crimes) kade se poka`uva nemo`noto utvrduvawe
na ona {to `rtvata go pretrpela. 417
Apsurdno e i klasi~noto retributivisti~ko sfa}awe na kaznata
kako pravo na zlostornikot, za{to samiot zlostornik se protivi da
mu bide priznaeno takvo pravo. 418
2. [to se odnesuva do relativnite teorii za celite na kaznata
tie ja napu{taat idejata za odmazda i vo kaznata gledaat samo zgodno
sredstvo za za{tita na op{testvoto. Spored niv, kaznata ne e cel na
sebesi, ne e nekoja metafizi~ka ideja, tuku instrument so koj treba da
se postigne nekoj realen efekt. Zloto sodr`ano vo kaznata se opravduva
so negovite dobri posledici. Ako se trgne od korista za odr`uvawe
na mirot i sigurnosta kaj lu|eto za niv spravedlivosta go gubi karakterot
na skameneta kategorija i stanuva promenliva vrednost {to
zavisi od o~ekuvnata korist. Vakvite idei ne bea dovolni za nivnata
afirmacija kako dominantni teorii na kaznata. Vo toa gi spre~i nivnata
ednostranost, nivnata isklu~iva pragmati~ka naso~enost kon
prevencijata.
Osnovnata slabost na relativnite teorii, vsu{nost, e vo razdeluvaweto
na generalnopreventivnite od specijalnopreventivnite
celi na kaznata. Ottuka, proizleguvaat i posebnite zabele{ki. Taka
na primer, na isklu~ivite insistirawa kon generalnopreventivnite
celi so pravo im se prefrla nevodeweto smetka za storitelot na deloto
i mo`nostite za negovo popravawe i prevospituvawe. Od druga
strana, naso~enosta na kaznata samo kon zastra{uvawe na potencija-
417
Vidi: Jankovi}, I. Smrt u prisustvu vlasti, Beograd, 1985, str. 7-8. Poinaku:
Primorac, I. op. cit, str. 101-109.
418
Taka: Jankovi}, I. op. cit, str. 5. Sprotivnoto stojali{te spored koe
so priznavaweto na ova pravo na zlostornikot toj se tretira kako svesno su-
{testvo zvu~i premnogu neubedlivo i deklarativno. Takvo stojali{te zastapuva
Primorac, I. op. cit, str. 87-95.
370

lnite storiteli da ne vr{at krivi~ni dela neminovno vodi kon nejzino
prilagoduvawe na ova edinstveno o~ekuvawe. A toa prakti~no zna~i
deka storitelot ne se kaznuva za ona {to go storil i vo mera kolku
{to za toa e vinoven, tuku zatoa da se zapla{at drugite. Takvoto kaznuvawe
e sprotivno so ~uvstvoto za pravednost i mo`e da dovede do
arbitrernost vo odmeruvaweto na kaznata, no i do mnogu pote{ki posledici
- do kaznuvawe na sosema nevini lica.
Sli~ni zabele{ki mo`at da im se upatat i na teoriite na specijalnata
prevencija. Dokolku popravaweto i prevospituvaweto na
osudenite lica pretstavuvaat isklu~itelni celi na kaznata toga{ nejzinoto
odmeruvawe treba da zavisi samo od kvalitetot na li~nosta na
zlostornikot. Toa me|utoa, ne e spravedlivo i op{testveno opravdano,
za{to mo`e da vodi kon dve krajnosti. Edna{ bi mo`ele da se izvlekuvaat
mnogu te{ki kazni i toa samo zaradi postoeweto na opredeleni
moralni defekti kaj li~nosta, a drug pat da se odi kon bagatelni kazni,
pa duri da se pomine i bez kaznuvawe za te{ki krivi~ni dela ako
osobinite na li~nosta uka`uvaat na mala ili nikakva potreba za prevospitna
intervencija. Vo prviot slu~aj kaznata e nespravedliva odmazda,
a vo vtoriot go gubi karakterot na op{testveno eti~ki prekor i
se izedna~uva so merkite na socijalna higiena zaradi postignuvawe na
nekoi povisoki op{testveni celi.
3. Me{ovitite teorii se najblisku do sovremenite barawa na
ona {to treba da se postigne so kaznata. Vo niv se kombiniraat pozitivnite
jadra na predhodnite u~ewa i se sozdava takva orientacija koja
poa|a i od krivi~noto delo i od ~ovekot sfaten kako subjekt {to ñ e
potreben na zaednicata. Nivniot najgolem pridones e idejata deka retribucijata
ne treba da ja isklu~i prevencijata, odnosno spravedlivosta
ne smee da i pra~i na korista. Ako odmazdata e ona {to e nepromenlivo
vo kaznata i so ogled na toa ja ~ini neophodna reakcijata, toa
ne zna~i deka treba da se zapre i ona {to vo kaznata postojano evoluira,
nejzinat socijalna funkcija. Odmazdata e samo osnova vrz koja
treba da se nadgraduvaat op{testveno uslovenite ili promenlivite
celi na kaznata. Me|utoa, ima ne{to {to e neodr`livo i kaj oddelni
pretstavnici na ovie teorii. Insistiraweto vrz enormna dominacija
na generalnopreventivnite ili specijalnopreventivnite celi na kaznata
e samo navidum ubla`ena zamena na nivnata isklu~ivost, a toa gi
podrazbira i site slabosti {to ottamu proizleguvaat.
4. Vakvata koncizna ocenka na teoriite za celite na kaznata }e
se obidam poreljefno da ja prika`am so edna neprozai~na sporedba. Se
~ini deka za toa e prikladno ako kaznata ja zamislime kako ogledalo
koe go simbolizira ~ovekoviot odnos kon sebe i kon op{testvoto
otkako }e se vidi izvalkan vo nego. Strukturata na ogledaloto ni gi
dava site elementi za ispravnosta na izbranata sporedba. Taka, prednata,
svetla strana na ogledaloto go so~inuva liceto ili preventivnite
celi na kaznata, a zadnata, temnata strana, opa~inata ili su{ti-
371

nata na kaznata - odmazdata. Pretstavnicite na apsolutnite teorii go
nudea ova ogledalo samo od negovata zadna strana, a onie na relativnite
teorii, isklu~ivo od prednata strana. Na prvite ne im be{e bitno
{to izvr{itelot na krivi~noto delo i potencijalnite zlostornici vo
nego nema voop{to da go vidat svojot lik. Vtorite go svrtija ogledaloto
od negovata predna strana za da na ovie lu|e im ovozmo`at da ja
vidat i popravat svojata neurednost ili pak, da se upla{at od toa deka
eventualno mo`at da se vidat neureni, smetaj}i deka nikoj nema da ja
zabele`i zadnata strana na ogledaloto ako se ka`e deka taa ne postoi.
I, na krajot, pretstavnicite na me{ovitite teorii ja ponudija vistinata
uka`vaj}i na obete strani na ogledaloto. Storitelot sega mo`e-
{e da sogleda deka }e strada sekoga{ koga }e go pobara svojot lik na
zadnata strana na ogledaloto, a koga }e go stori toa od prednata strana,
}e ima pretstava {to treba da menuva vo svojata li~nost za povtorno
da bide prifaten od op{testvoto.
[to se odnesuva do sovremenite sfa}awa za celite na kaznata
zabele`itelno e prifa}aweto na osnovnite idei na me{ovitite teorii.
Me|utoa, nekoi teoreti~ari i tuka se obidoa da vnesat nekoi
"mali" izmeni. Se otide kon podobruvawe na izgledot na kaznata so nerealna
smetka deka na toj na~in }e se popravi i nejzinata su{tina. Se
misle{e (i sî u{te se misli) deka e dobro ako na zadnata strana na
ogledaloto se zalepi sliki~ka so nekoj dobar "pana|urski pejza`" i
deka toa e dovolno za da se ottrgnat mislite i da se tvrdi deka odmazdata
e do taa mera ubla`ena kako i da ne postoi. Se ~ini deka nema da
se zgre{i ako se ka`e deka vo ovoj pogled dominiraa teoreti~arite od
porane{nite socijalisti~ki zemji. 419
Od druga strana, me|u sovremenite teoreti~ari seto ova ne
be{e dovolno ubedlivo pa se javija silni zalo`bi za sproveduvawe na
edna nova ideja - ogledalce so dve lica. So lepeweto na dve ogledala od
nivnite zadni strani na storitelot na krivi~noto delo mu se dade
{ansa beskrajno da se gleda. Edinstveniot nedostatok na ovoj "genijalen
izum" na pripadnicite na dvi`eweto na novata op{testvena odbrana
e vo toa {to sekoj mo`e ne samo da go zabele`i, tuku i dobro da go
po~uvstvuva i vo najdobri nameri sokrienoto stradawe, a ponekoj, vo
neizvesnoto dolgo gledawe da ne zabele`i nitu edna damka na svojot
moralen lik. 420
419
Za kriti~nite zabele{ki {to im se upatuvaat na vakvite stojali-
{ta vidi pove}e kaj Proevski, V. op. cit, str. 371-372.
420
Mo`ebi ovde e interesno da se spomene deka onie koi go imaat proizvodstveniot
monopol na ovie ogledala, obi~no ne gi koristat za sopstvena
upotreba. [teta!, za{to i za niv tie bi ja imale istata polezna upotrebna
vrednost. Op{testvoto e navistina pregolemo za da go vidi sopstveniot lik
vo edno ogledalo. Neubedliv e me|utoa argumentot, deka toga{ koga se izva-
372

VI. VIDOVI KAZNI
1. KAZNA LI[UVAWE OD SLOBODA
1. Kaznata li{uvawe od sloboda (za koja na{iot zakonodavec
pogre{no go upotrebuva terminot - zatvor) se sostoi vo ograni~uvawe
na slobodata na dvi`ewe na storitelot na krivi~no delo na opredeleno
vreme. Ovaa kazna e predvidena isklu~itelno kako glavna kazna (~l.
33 st. 2 KZ), so op{t zakonski minimum od 30 dena i op{t zakonski maksimum
od 15 godini. Ottamu, prizleguva deka ovaa kazna e vremenski
ograni~ena kazna koja se izrekuva na polni godini i meseci, a kaznata
li{uvawe od sloboda do 6 meseci i na polni denovi.
2. Vo opredeleni slu~ai predvideni vo KZ mo`e da se izre~e i
kazna do`ivotno li{uvawe od sloboda (~l. 35 KZ). Kaznata do`ivotno
li{uvawe od sloboda (koja kaj nas za prv pat se pojavi so KZ od 1996,
kako zamena za so Ustavot od 1991 godina ukinatata smrtna kazna)
mo`e da se propi{e samo za te{ki formi na krivi~ni dela storeni so
umisla za koi e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda vo traewe od
petnaeset godini (~l. 35 st. 2). So drugi zborovi, taa ne mo`e da se propi{e
kako edinstvena glavna kazna (~l. 35 st. 3 KZ), tuku sekoga{
alternativno so kaznata li{uvawe od sloboda do petnaeset godini.
Od nejzinoto alternativno propi{uvawe samo kon kaznata li-
{uvawe od sloboda vo traewe od 15 godini treba da se razlikuva, alternativata
na samata kazna do`ivotno li{uvawe od sloboda. Imeno, namesto
kaznata do`ivotno li{uvawe od sloboda, mo`e da se propi{e i
izre~e kazna li{uvawe od sloboda vo traewe od 20 godini (~l. 35 st. 1
KZ): vo takov slu~aj kaznata li{uvawe od sloboda od 20 godini pretstavuva
zamena na kaznata do`ivotno li{uvawe od sloboda. Pritoa,
va`no e da se naglasi deka do`ivotnoto li{uvawe od sloboda i nejzinata
komutacija - li{uvaweto od sloboda vo traewe od 20 godini se
apsolutno odredeni kazni. Toa zna~i deka, ako se opredeli za nivno
izrekuvawe, sudot ne mo`e da izbira nekoe drugo vremensko traewe na
kaznata nad op{tiot zakonski maksimum od 15 godini (na primer, 45
godini, namesto do`ivotnoto li{uvawe od sloboda, odnosno 17 ili 23
godini, namesto kaznata li{uvawe od sloboda od 20 godini). Kako
edinstven korektiv na apsolutnata priroda na kaznata do`ivotno li-
{uvawe od sloboda e predvidena mo`nosta osudeniot da bide uslovno
osloboden, no ne pred da izdr`i najmalku 15 godini od izre~enata kazna
(~l. 36. st. 4 KZ).
Va`no e da se istakne i toa deka kaznata do`ivoto li{uvawe od
sloboda ne mo`e da se izre~e na storitel koj vo vreme na izvr{uvawe
na krivi~noto delo ne navr{il dvaeseti i edna godina od `ivotot (~l.
lkani, toa ne mo`e da go storat negovite pretstavnici poedine~no ili grupno.
373

35 st. 4).
3. Ne navleguvaj}i vo podrobnosti, za koi{to vpro~em dovolno
se govori i treba da se govori vo penologijata, ovde morame da istakneme
deka ednakvo se izlo`eni na kritika kako premnogu kratkite
taka i premnogu dolgite kazni li{uvawe od sloboda. Dolgotrajnite
kazni li{uvawe od sloboda doveduvaat do toa osudenikot te{ko da se
adaptira na op{testvoto koe mu stanuva tu|o, osobeno ottamu {to negovite
godini vo momentot na pu{taweto na sloboda pretstavuvaat golema
pre~ka da se vklu~i vo rabotniot proces. Vo taa smisla se veli
deka pu{taweto na osudenikot na sloboda e podednakvo so pu{taweto
od kafez na nekoe `ivotno koe vo nego pominalo opredelen broj godini.
421 Osven toa, popravaweto i prevospituvaweto od osudeniot bara
i negovi vistinski usilbi, {to ponekoga{ e re~isi nevozmo`no da se
bara od ~ovek ~ija idnina e beznade`na ili ottamu {to osudenikot
nema nikakvi {ansi naskoro da dojde na sloboda. Od druga strana, za
kratkite kazni osnovano se tvrdi deka se dovolno dolgi za osudenikot
da go izgubi rabotnoto mesto, prijatelite, a ~esto i semejstvoto, a
premnogu kratki za negova resocijalizacija. 422
Li{uvawe od sloboda e predvideno kako sankcija za najgolem
broj krivi~ni dela vo krivi~nite zakoni na re~isi site zemji. Toa
kako {to veli Kirajli, doveduva do zaklu~ok deka zakonite na~elno go
podr`uvaat konceptot na li{uvaweto od sloboda. Me|utoa, praktikata
na primenata na ova pravo vo pove}e zemji mu se sprotivstavuva na
takviot zaklu~ok, za{to lepezata na sankciite se {iri osobeno na
onie koi so sebe ne povlekuvaa li{uvawe od sloboda, ili klasi~nite
sredstva na krivi~noto pravo se zamenuvaat so drugi sredstva. Vo isto
vreme mo`e da se zabele`i deka naukata se pove}e ja gubi iluzijata vo
odnos na kaznata li{uvawe od sloboda koja pretstavuva op{ta sankcija
za re~isi site krivi~ni dela. Pritoa, istiot avtor iznesuva podatoci
za opa|aweto na primenata na kaznata li{uvawe od sloboda, ocenuvaj}i
deka vo mnogu zemji efikasnoto li{uvawe od sloboda dostignuva
najpove}e do 1/3 od site dosudeni kazni, me|u koi dominiraat kratkite
kazni. 423
4. Krivi~niot zakonik opredeluva deka vremenski ograni~enata
kazna li{uvawe od sloboda i do`ivotnoto li{uvawe od sloboda se
izdr`uvaat vo ustanovi za izdr`uvawe na kazna opredeleni so zakon
(~l. 35 st. 7), me|utoa ne ka`uva ni{to za na~inot na nivnoto izvr{uvawe.
Reguliraweto na taa materija so pravo mu e prepu{teno na Zako-
421
Za nedostatocite na dolgite kazni li{uvawe od sloboda podrobno:
Sulejmanov, Z. Penologija, str. 442-453. i Foucault, M. Nadzor i kazna, ra|anje
zatvora, Informator, Zagreb, 1994. str. 275-280
422
Sulejmanov, Z. op. cit. str. 453-461.
423
Kiraly, T. Kiraly, T. Evolucija metoda i sredstava krivi~nog prava, JRKKP,
Beograd, 1974/3, str. 396
374

not za izvr{uvawe na sankciite. Vo ovaa sfera, Krivi~niot zakonik
se ograni~uva samo na opredeluvaweto na osnovite za izrekuvaweto i
otpovikuvaweto na institutot usloven otpust (~l. 37 i 38 KZ).
Uslovniot otpust mo`e da se opredeli kako krivi~nopraven i
penolo{ki institut {to ima vlijanie vrz samoto traewe na kaznata
li{uvawe od sloboda, eliminirawe na retributivnosta i nejzinite
{tetni posledici i pottiknuvaweto na osudenite lica kon aktivno
u~estvo na svojata resocijalizacija i pobrza reintegracija vo op{testvoto.
Ovoj institut, osven vo KZ, kaj nas e reguliran i so Zakonot za
izvr{uvawe na sankciite, so Ku}nite redovi na kazneno-popravnite
ustanovi, pa duri i na toj na~in {to na praktika i se dopu{ta sozdavawe
na opredeleni kriteriumi za negovo sproveduvawe.
1 0 Spored pozitivnite krivi~nopravni propisi uslovniot
otpust se sostoi vo otpu{tawe na osudenoto lice od izdr`uvawe na kaznata
li{uvawe od sloboda i maloletni~ki zatvor pred istekot na kaznata
odredena so sudska presuda ili so akt na amnestija ili pomiluvawe,
dokolku tie lica gi ispolnuvaat so zakon propi{anite formalni
(vrzani za vremeto na izvr{uvaweto na kaznata) i materijalni (vrzani
so kvalitetot na odnesuvaweto na li~nosta) pretpostavki. Vo ~l.
36 KZ se dadeni formalnite pretpostavki za usloven otpust: polovina,
a po isklu~ok i edna tretina od izdr`anta kazna li{uvawe od sloboda
odnosno maloletni~ki zatvor.
Materijalnite pretpostavki za usloven otpust se vrzani so li-
~nosta i povedenieto na osudenoto lice. Toa zna~i deka osudenikot
mo`e uslovno da se otpu{ti ako vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata
se popravil taka {to osnovano mo`e da se o~ekuva deka na sloboda dobro
}e se odnesuva, a osobeno deka nema da vr{i krivi~ni dela. Pri
ocenata dali osudenikot uslovno }e se otpu{ta }e se zeme predvid negovoto
povedenie za vreme na izdr`uvaweto na kaznata, izvr{uvaweto
na rabotnite obvrski so ogled na negovata rabotna sposobnost i drugite
okolnosti {to poka`uvaat deka e postignata celta na kaznuvaweto.
Ovie materijalni pretpostavki se vrzuvaat kumulativno so
ispolnuvaweto i na formalnite pretpostavki, me|utoa pri uslovnoto
otpu{tawe na osudenici {to izdr`ale tretina od kaznata primenata
na uslovniot otpust se dozvoluva samo ako posebni okolnosti {to se
odnesuvaat na li~nosta na osudenikot o~igledno poka`uvaat deka e postignata
celta na kaznuvaweto.
Pokraj gorenavedenite pretpostavki vo vrska so primenata na
uslovniot otpust, krivi~nopravnite propisi predviduvaat i ispolnuvawe
na opredeleni uslovi koi istovremeno pretstavuvaat osnova za
negovo otpovikuvawe. Za polnoletnite osudenici koi izdr`uvaat kazna
li{uvawe od sloboda e predivden samo eden uslov - do istekot na
vremeto za koe e izre~ena kaznata da ne se izvr{i novo krivi~no delo.
Za osudenicite pak na kazna maloletni~ki zatvor postojat ne{to po-
{iroko postaveni uslovi - ako postignatiot uspeh vo vospituvaweto i
375

prevospituvaweto osnovano mo`e da se o~ekuva deka maloletnikot na
sloboda dobro }e se odnesuva, }e go prodol`i {koluvaweto i rabotata
i deka nema vo idnina da vr{i krivi~ni dela.
Krivi~niot zakonik sodr`i samo na~elni odredbi za primenata
na uslovniot otpust. Od tie pri~ini toj ne go opredeluva organot
{to odlu~uva za usloven otpust osven koga se raboti za otpu{teni
lica od zdravstveni ustanovi (~l. 63 st. 3 KZ).
Od iznesenoto mo`e da se zabele`i deka Krivi~niot zakonik
uslovniot otpust direktno go vrzuva za kaznata li{uvawe od sloboda,
za kaznata maloletni~ki zatvor i merkata na bezbednost - zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvenata ustanova. Uslovniot
otpust ne e predviden kaj vospitnite merki od institucionalen
karakter.
Slednata karakteristika na uslovniot otpust e deka ovoj institut
kaj nas ne e predviden kako pravo na osudenite lica, tuku samo kako
mo`nost za koja po slobodna procenka odlu~uva nadle`niot organ.
Od krivi~noprevnite odredbi proizleguva i toa deka na usloven
otpust mo`e da se pu{ti sekoe lice bez ogled na visinata na kaznata
li{uvawe od sloboda, odnosno maloletni~ki zatvor na koja e osudeno,
osven licata osudeni na kazna do`ivotno li{uvawe od slobodaen
zatvor, vrz koi uslovniot otpust, kako {to ve}e vidovme, ne mo`e da se
primeni dokolku ne izdr`ale najmalku 15 godini od izre~enata kazna.
I na krajot, vo pogled na primenata na uslovniot otpust ne se
pravi nikakva razlika na osudenicite vo pogled na prirodata i te`inata
na nivnoto krivi~no delo, recidivizmot ili drugi kategorizacii
na osudenicite.
2 0 [to se odnesuva do izvr{noto zakonodavstvo vo nego se regulira:
pokrenuvaweto na postapkata za usloven otpust, sostavot i rabotata
na organot {to odlu~uva za uslovniot otpust, na~inot na odlu~uvaweto
i pretpostavkite pod koi direktorot na kazneno-popravna
ustanova mo`e da odlu~uva za predvremeno otpu{tawe od izdr`uvaweto
na kaznata.
Postapkata za usloven otpust se pokrenuva vrz osnova na molba
na osudenoto lice, ~len na negovoto potesno semejstvo ili po predlog
na direktorot na kazneno-popravnata ustanova. Postapkata za odobruvawe
na uslovniot otpust naj~esto se pokrenuva vrz osnova na molba na
samiot osudenik bez mo`nosti za u~estvo i vlijanie na osudenite lica
od tn. zatvorska zaednica. Pritoa, uslovite za baraweto se formalni
(1/2 ili 1/3 od izdr`anata kazna). Ako se ispolnat tie uslovi osudenikot
se steknuva so pravo da pobara, a toa zna~i da podnese molba za
usloven otpust. 424
424
Podrobno: Sulejmanov, Z. Penologija, str. 749-756 i Sulejmanov, Z.
Komentar na Zakonot za izvr{uvawe na sankciite, str. 336-344.
376

2. PARI^NA KAZNA
1. Poim. Pari~nata kazna e sankcija od imoten karakter {to
mo`e da se izre~e kako glavna i kako sporedna kazna zaedno so kaznata
li{uvawe od sloboda zatvor ili so uslovnata osuda so koja e utvrdena
kazna li{uvawe od sloboda (~l. 33 st. 3 KZ). Pari~nata kazna, vsu{-
nost, mo`e da se izre~e kako glavna i kako sporedna vo zavisnost od
toa kako e propi{ana za krivi~noto delo, odnosno dali voop{to e
propi{ana za opredelno delo. Vo taa smisla va`at slednive pravila:
1 0 Ako pari~nata kazna e propi{ana alternativno pokraj kaznata
li{uvawe od sloboda (koga so zakon e propi{ano deka storitelot
}e se kazni so li{uvawe od sloboda ili so pari~na kazna), toga{, po
pravilo, mo`e da se izre~e samo kako glavna kazna. Toa proizleguva od
slednava zakonska formulacija: "ako za edno krivi~no delo se propi{ani
kaznata li{uvawe od sloboda ili pari~nata kazna, kako glavna
kazna mo`e da se izre~e samo ednata od niv, osven koga so zakon e
propi{ano deka mo`e kumulativno da se izre~at i dvete kazni" (~l. 33
st. 4 KZ).
Inaku, koga pari~nata kazna e izre~ena kako glavna kazna, va`i
praviloto deka zaedno so glavnata kazna mo`e da se izre~at edna ili
pove}e sporedni kazni, pod uslovite za nivnoto izrekuvawe predvideni
vo zakonot. So zakon mo`e da se propi{e i zadol`itelno izrekuvawe
na sporedna kazna (~l. 33 st. 5 KZ).
2 0 Za krivi~ni dela izvr{eni od koristoqubie sudot mo`e da
izre~e pari~na kazna kako sporedna koga taa e alternativno propi{ana
(koga so zakon e propi{ano deka storitelot }e se kazni so li{uvawe
od sloboda ili so pari~na kazna) ako kako glavna ja izrekol kaznata
li{uvawe od sloboda (~l. 34 st. 2 KZ).
3 0 Dokolku deloto e izvr{eno od koristoqubie, sudot na storitelot
na krivi~noto delo mo`e da mu izre~e kako sporedna pari~na
kazna i toga{ koga taa ne e propi{ana za krivi~no delo (~l. 34 st. 2
KZ).
Vo smisla na gornite pravila treba da se ima predvid i op{toto
pravilo pomesteno vo ~l. 35 st. 6 KZ, spored koe koga za krivi~nite
dela e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda zatvor bez nazna~uvawe
na najmalata mera, a najgolemata mera ne e pogolema od tri godini, pokraj
taa kazna zadol`itelno se propi{uva i pari~na kazna.
2. Vo teorijata i praktikata na pari~nata kazna i se prepi{uvaat
brojni nedostatoci. Vo taa smisla se veli:
1 0 Pari~nata kazna ne e od li~na priroda. Taa vo golema mera e
li{ena od personalniot karakter, za{to ne go pogoduva samo storitelot
na krivi~noto delo, tuku i ~lenovite na negovoto semejstvo osobeno
toga{ koga tie se izdr`uvani od strana na storitelot. Na toj na~in
so izrekuvaweto na ovaa kazna se pogoduvaat i lica {to voop{to ne se
vinovni za deloto. Zgora na toa, ~lenovite na semejstvoto ponekoga{
377

od izvr{uvaweto na ovaa kazna stradaat duri i pove}e od samiot storitel.
Personalniot karakter na ovaa kazna se gubi ottamu {to ~esto
se slu~uva nejzinata isplata da padne na tovar na nekoe drugo lice koe
od bilo koi pri~ini saka ili e prisileno da mu pomogne na storitelot.
Toa se obi~no najbliskite rodnini na storitelot.
Privrzanicite na pari~nata kazna na ovoj prigovor vozvra}aat
deka ni drugite kazni ne ja pogoduvaat isklu~ivo li~nosta na storitelot.
Toa zna~i deka nitu drugite kazni ne se celosno individualni pa
sepak se primenuvaat. Taka, na primer, kaznata li{uvawe od sloboda
mnogu pote{ko gi pogoduva ~lenovite na semejstvoto na osudenikot
odo{to pari~nata kazna i toa ne samo vrz ekonomski, tuku i vrz socijalen
i psiholo{ki plan.
2 0 Natamu se istaknuva deka pari~nata kazna e nepravedna, za-
{to neadekvatno gi pogoduva storitelite na krivi~nite dela. Imeno,
ovaa kazna sekoga{ pote{ko }e ja po~uvstvuva onoj so poslaba imotna
sostojba odo{to dobro situiraniot osudenik. Ottamu, bez ogled na toa
{to na dvajca storiteli za isto delo im se odmereni isti iznosi na
pari~na kazna, so niv ne se postapuva pravi~no, za{to razlikite vo nivnata
materijalna sostojba predizvikuvaat razli~ni posledici. Spored
toa, so primenata na pari~nata kazna se naru{uva principot na
ednakvost na gra|anite pred zakonot.
Na ova se odgovara, deka dokolku pri odmeruvaweto na kaznata
se vodi smetka za imotnata sostojba na storitelot, taa mo`e da bide
pravi~na za site gra|ani. Vo toj slu~aj sudijata so opredeluvawe na razli~ni
iznosi na kaznata vnimava sekoj storitel da bide pogoden vo
ednakva mera.
3 0 Sledniot prigovor e deka izvr{uvaweto na pari~nata kazna
mo`e lesno da se izbegne, odnosno da se izigra nejzinata naplata na toj
na~in {to storitelot }e go sokrie, otu|i ili uni{ti svojot imot.
Privrzanicite na pari~nat kazna potsetuvaat deka nejzinoto neisplatuvawe
mo`e da se onevozmo`i ako taa bide zameneta so kazna li{uvawe
od sloboda.
4 0 Pari~nata kazna ne go spre~uva recidivizmot, za{to so nejzinata
primena ne e mo`no da se ostvari resocijalizacija na osudenikot.
Taa e sankcija so izrazito retributiven karakter, li{ena od sekakvo
vospitno-prevospitno i moralno vlijanie sprema storitelot.
Osudenikot vo ovaa kazna gleda samo mo`nost za bogatewe na dr`avata
{to kaj nego predizvikuva ~uvstvo na nepravda i revolt sprema op{testvoto
vo celost. Na ovie argumenti im se sprotivstavuva stavot deka
pari~nata kazna ima takva mo} da go spre~i recidivizmot. So nejzinata
primena se zadira vo al~nosta i koristoqubivosta na onie lica,
koi tokmu poradi takvite motivi posebno se ~uvstvitelni na pari~nata
kazna. Tuka e i nestvarnoto tvrdewe spored koe, za razlika od kaznata
li{uvawe od sloboda, pari~nata kazna ima takvo svojstvo poradi
378

koe osudenikot ne mo`e da se navikne na nea. 425 Daleku od vistinata e i
stavot za resocijalizaciskata mo} na ovaa kazna koga se znae deka resocijalizacijata
e proces, a ne momentno udirawe po xepot na storitelot
bez u~estvo na kakov i da e edukativen ili drug vid na tretman.
5 0 Pari~nata kazna ne e ekonomi~na sankcija, za{to tro{ocite
za nejzinoto prisilno izvr{uvawe ~esto ja nadminuvaat vrednosta
opredelena so kaznata. Na ova sleduva odgovor deka i drugite kazni ne
se ni{to poekonomi~ni pa sepak se izrekuvaat i izvr{uvaat.
6 0 Pari~nata kazna ne e efikasna od aspekt na generalnata prevencija,
odnosno nema nikakvo dejstvo vrz razvivaweto na op{testvenata
disciplina na gra|anite koja {to vodi kon vozdr`uvawe od vr{eweto
krivi~ni dela. Osobeno toga{ koga se izrekuva vo simboli~ni
iznosi taa, po pravilo, nema ni zastra{uva~ko dejstvo. Toga{ pak koga
e izrazena vo enormni iznosi i ne se vodi smetka za imotnite razliki
na storitelite, pari~nata kazna voop{to ne vlijae vrz jakneweto na
op{testveniot moral, tuku naprotiv, vodi vo sosema sprotivna nasoka
so mo{ne negativni efekti. Ovie nedostatoci na pari~nata kazna se
branat so stavot deka so nejzinata primena mo`at da se ostvarat celite
na generalnata prevencija dokolu taa ne se izrazuva vo minimalni
tuku vo povisoki iznosi.
Me|utoa, i pokraj nizata kritiki {to í se upatuvaa i sî u{te í
upatuvaat na pari~ata kazna, od kriminalnopoliti~ko stojali{te dominira
stavot deka taa stanuva se pova`na sankcija, a mnogumina duri
ja smetaat i za sankcija na idninata.
3. Utvrduvawe na pari~nata, kako glavna kana. Za pari~nata
kako glavna kazna vo na{iot praven sistem e prifaten sistemot na
dnevni globi. Sistemot se sostoi vo toa {to kaznata se izrekuva vo
den globi, pri {to brojot na dnevnite globi ne mo`e da bide pomal od
5, nitu pogolem od 360 den globi (~l. 38 st. 1 KZ). Najmalata vrednost
na dnevnata globa e edno evro vo denarska protivvrednost, a najgolemata
5.000 evra vo denarska protivvrednost (~l. 38 st. 3 KZ).
Postapkata na sudot za utvrduvawe na iznosot i izrekuvawe na
pari~nata kazna se ostvaruva vo tri fazi vo koi: (1) se odmeruva brojot
na dnevnite globi so pomo{ na op{tite pravila za odmeruvawe na
kaznata, (2) se opredeluva visinata na dnevnata globa, i (3) brojot na
dnevnite globi se pomno`uva so utvrdenata vrednost na dnevnata globa.
Taka, sudot: (1) spored te`inata na deloto i stepenot na vinata na
storitelot, najprvin (vo ramkite na 5 i 360) go utvrduva brojot na dnevnite
globi, na primer, na 100 dnevni globi, a potoa (2) vrz osnova na
li~nite i imotnite okolnosti na storitelot go opredeluva iznosot na
poedine~nata dnevna globa, da re~eme na 10 evra, (3) za na krajot, utvrdeniot
broj dnevni globi - 100, da se pomno`uva so iznosot na dnevnata
globa - 10, so {to se dobiva visina na pari~nata kazna od 1000 evra.
425
Vidi: Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit, str. 361.
379

Odmeruvaweto na brojot na dnevnite globi se vr{i so primena
na op{tite pravila za sudskoto odmeruvawe na kaznata od ~l. 39 KZ.
Pritoa, sudot poa|a od krivi~nata odgovornost na storitelot, te`inata
na deloto i celite na kaznuvaweto, zemaj}i gi predvid site olesnuva~ki
i ote`nuva~ki okolnosti {to vlijaat brojot na dnevnite globi
da bide pomal ili pogolem.
Za opredeluvaweto na visinata na dnevnata globa, vo prv red e
potrebno da se imaat predvid imotnite i li~nite okolnosti na
storitelot na deloto. Ottamu, obvrska na sudot e da gi pribere tie podatoci,
pri {to, po pravilo, treba da trgne od ~istiot dneven prihod
{to storitelot go ostvaruva ili mo`e da go ostvaruva, kako i od semejnite
i drugite obvrski na storitelot i negovata imotna sostojba vo
vremeto na donesuvaweto na sudskata odluka (~l. 38 st. 3 KZ). Pritoa,
spored ~l. 122 st. 29 KZ, pod ~ist dneven prihod se podrazbira neto nadomest
na ime plata ili drugi nadomestoci od raboten odnos na ime
plata, kako i drugi neto prihodi od vr{ewe dejnosti ili imot i imotni
prava. ^ist dneven prihod se dobiva po odbivaweto na danocite
ili drugite zakonski obvrski. Ako sudot i na toj na~in ne mo`e da go
utvrdi ~istiot dneven prihod ili negovoto utvrduvawe bi predizvikalo
zna~itelno oddolgovlekuvawe na postapkata, kako osnova za negovo
utvrduvawe, se zema ednodnevnata zarabotuva~ka spored prose~nata
plata vo stopanstvoto vo poslednite tri meseci vo vremeto na presuduvaweto.
Inaku, zaradi utvrduvawe na vrednosta na dnevnata globa,
KZ go predviduva i toa deka sudot mo`e da bara izvestuvawa od banki,
finansiski i drugi ustanovi, dr`avni organi i pravni lica, koi se dol`ni
da gi dostavat baranite izvestuvawa i ne mo`e da se povikaat na
za{tita na delovna ili druga tajna (~l. 38 st. 5 KZ).
4. Utvrduvawe na pari~nata, kako sporedna kana. Za pari~nata
kazna kako sporedna kazna izre~ena zaedno so kaznata li{uvawe od
sloboda ili so uslovna osuda so koja e utvrdena kazna li{uvawe od sloboda
(~l. 33 st. 3 KZ), se primenuva sistemot na fiksen pari~ern iznos.
Spored ovoj sistem sudot ja utvrduva kaznata vo pari~en iznos koj ne
mo`e da bide pomal od 20 evra vo denarska protivvrednost, nitu pogolem
od 5.000 evra vo denarska protivvrednost (~l. 38 st. 5 KZ). Pri
odmeruvaweto na kaznata sudot se rakovodi od op{tite pravila za
odmeruvawe na kaznata (~l. 39 KZ) i pritoa posebno treba da ja ima
predvid imotnata sostojba na storitelot, vodej}i pritoa smetka za negovite
drugi prihodi, za negoviot imot i za negovite semejni obvrski
(39 st. 5 KZ).
5. Nepla}awe na pari~nata kazna. So presudata so koja se
izrekuva pari~nata kazna sudot opredeluva rok za nejzino pla}awe. Toj
rok ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu podolg od tri meseci, no
vo opravdani slu~ai sudot mo`e da dozvoli osudeniot da ja isplati
pari~nata kazna i vo otplati, so toa {to rokot na isplatata da ne
mo`e da bide podolg od dve godini. Ako storitelot e stranec, sudot }e
380

odlu~i pari~nata kazna da se isplati bez odlagawe, ili da se obezbedi
nejzinoto pla}awe na drug na~in (~l. 38-a st. 1)
Nepla}aweto na pari~nata kazna se vr{i postapno, odnosno se
sostoi od slednive ~ekori:
1 0 Ako osudeniot ne ja plati pari~nata kazna vo opredeleniot
rok vo presudata, sudot mo`e da opredeli nov prodol`en rok za nejzinata
naplata.
2 0 Me|utoa, ako sudot oceni deka osudeniot pari~nata kazna ne
saka da ja plati, mo`e da naredi nejzino prisilno izvr{uvawe vo postapka
utvrdena so zakon. Vo toj slu~aj, pari~nata kazna se izvr{uva od
imotot na na osudeniot spored odredbite od Zakonot za izvr{nata postapka.
3 0 Ako davaweto nov rok (koj ne mo`e da bide podolg od tri meseci)
ili prisilnoto izvr{uvawe ostanat bez uspeh, pari~nata kazna
sudot }e ja izvr{i na toj na~in {to istata }e ja zameni so kazna li{uvawe
od sloboda nare~ena supletoren zatvor. Zamenata se vr{i taka
{to za sekoja dnevna globa sudot }e opredeli eden den supletoren zatvor
ili, koga pari~nata kazna e izre~ena kako sporedna kazna, za sekoi
zapo~nati 20 evra vo denarska protivvrednost }e opredeli eden den supletoren
zatvor, so toa {to supletorniot zatvor ne mo`e da bide podolg
od {est meseci. Pritoa, ako osudeniot isplati samo del od pari~nata
kazna, ostatokot srazmerno }e se pretvori vo supletoren zatvor, a
ako osudeniot go isplati ostatokot na pari~nata kazna, izvr{uvaweto
na supletornot zatvor }e se zapre.
6. Zamenata na pari~anta kazna otvora kriminalnopoliti~ki
problemi okolu spornata krivi~nopravna merka supletoren zatvor
~ija egzistencija denes sî pove}e se doveduva vo pra{awe. Supletorniot
zatvor e merka koja kako {to vidovme e predvidena vo ~l. 38 st. 3
KZ, koja e nameneta za onie storiteli na krivi~ni dela koi vo opredelen
rok ne ja platile pari~nata kazna i kako takva vo praktikata se
javuva kako mo{ne efikasno sredstvo za nejzinoto izvr{uvawe. Me|utoa,
vo teorijata postojat seriozni prigovori koi ja osporuvaat nejzinata
pravna priroda i ottamu nejzinata kriminalnopoliti~ka opravdanost.
Vo ovoj pogled dominira sfa}aweto deka supletorniot zatvor
vsu{nost pretstavuva kazna, a ne samo merka za iznuduvawe na pla}aweto
na kaznata i vo taa smisla se poistovetuva so dol`ni~kiot zatvor
koj vo opredeleni pravni sistemi e poznat kako institut na gra|anskoto
pravo. Vakviot stav se potkrepuva so ispravnata zabele{ka
deka supletorniot zatvor pravno stapuva na mestoto na pari~nata kazna,
taka {to so negovoto izvr{uvawe se izvr{uva i pari~nata kazna.
Toa zna~i deka koga supletorniot zatvor navistina bi bil samo prisilna
merka, bi bilo logi~no osudenikot da se dr`i vo zatvor se dotoga{
dodeka ne ja plati patri~nata kazna. Pokraj toa, re`imot na izdr`uvaweto
na kaznata voop{to ne se razlikuva od re`imot na izvr-
381

{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda. 426
Nasproti gornite sfa}awa se iznesuva mislewe deka pari~nata
kazna ne se transformira vo kazna li{uvawe od sloboda zatvor, ottamu
{to supletorniot zatvor ima niza specifi~nosti: negovoto izvr-
{uvawe se zapira ako osudenikot go plati ostatokot na kaznata, 427 ne
povlekuva pravni posledici od osudata, mo`e da trae pomalku od 30
dena no, ne mo`e da bide podolg od 6 meseci, ne mo`e da se spojuva so
drugi kazni zatvor vo edinstvena kazna. Me|utoa, kako {to pravilno
istaknuva vo teorijata, 428 seto toa ne zna~i deka supletorniot zatvor
prestanuva da bide kazna li{uvawe od sloboda, i {to e najva`no, osudenikot
da ne go do`ivuva na toj na~in i deka tokmu zatoa, stanuva kriminalnopoliti~ki
problemati~en institut. A poradi toa {to vo supletorniot
zatvor krajna linija sepak e samo li{uvawe od sloboda i po
pravilo sekade vo svetot se izrekuva vo isklu~itelno kratko traewe,
stojat i site prigovori {to redovno im se upatuvaat na kratkotrajnite
kazni li{uvawe od sloboda. Me|utoa, sepak najva`niot problem na
supletorniot zatvor se sostoi vo toa {to te{ko mo`e da se dovede vo
soglasnost so principot na vinata, za{to kaznata li{uvawe od sloboda
mnogu pote{ko go pogoduva storitelot odo{to pari~nata kazna.
Imeno, ottamu {to pari~nata kazna e poblaga od kaznata li{uvawe od
sloboda, taa se izrekuva toga{ koga sudot ocenil deka stepenot na vinata
na storitelot e pomal. Soglasno toa, ako pari~nata kazna dopolnitelno
se zameni so li{uvawe od sloboda, se dobiva sankcija koja pove}e
ne mu odgovra na stepenot na vinata utvrdena vo pravosilnata
presuda.
Trgnuvaj}i od silata na navedenite i drugi argumenti postojat
avtori na ~ii stavovi i nie se priklonuvame, deka supletorniot zatvor
treba celosno da se napu{ti, no i takvi koi smetaat deka treba
samo da se smali negovata primena. 429
426
Vo ovoj pogled isklu~ok pretstavuva samo francuskoto krivi~no
pravo koe supletorniot zatvor go tretira kako prisilna merka (contrainte par
corps). Vo ~l. 762 na francuskiot ZKP izre~no e propi{ano deka izdr`uvaweto
na taa merka ne go osloboduva osudenikot od dol`nosta da postapi po
osudata zaradi koja merkata bila primeneta. Novoselac, P. Izvr{enje nov~ane kazne
i primena supletornog zatvora u kaznenom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb,
1989/2-3, str. 277.
427
"Ako osudenikot isplati samo del od pari~nata kazna, ostatokot
srazmerno }e se pretvori vo zatvor, a ako osudenikot go isplati ostatokot na
pari~nata kazna, izvr{uvaweto na zatvorot }e se zapre (~l. 38-a st. 3 KZ).
428
Ibid, str. 277.
429
Vo ovaa smisla Novoselac: "I pokraj navedenite nedostatoci na supletorniot
zatvor fakt e deka toj uspe{no go obezbeduva izvr{uvaweto na
pari~nata kazna. Postojat izvesen broj osudenici koi iako mo`at, ne sakaat
da ja platat pari~nata kazna i takvi koi uspe{no ja izbegnuvaat nejzinata
382

3. ZABRANA NA VR[EWE PROFESIJA DEJNOST ILI DOL@NOST
1. Poim. Kaznata se sostoi vo zabrana na vr{ewe na opredelena
profesija (na primer: advokat, novinar, lekar, nastavnik i sl.), vo zabrana
na vr{ewe samostojna dejnost (zanaet~iska, ugostitelska, trgovska)
i vo zabrana na vr{ewe nekoja dol`nost koja na koj bilo na~in e
vrzana so samostojno raspolagawe, koristewe, upravuvawe, rakuvawe so
imot ili za ~uvawe na toj imot (smetkovoditel, blagajnik, magacioner
i sl.). Sudot mo`e da ja izre~e ako storitelot ja zloupotrebil svojata
profesija, dejnost ili dol`nosta za izvr{uvawe na krivi~no delo i
ako vrz osnova na prirodata na izvr{enoto delo i okolnostite pod koi
e storeno mo`e da se o~ekuva deka takvata dejnost }e ja zloupotrebi za
povtorno vr{ewe krivi~no delo(~l. 38-b st. 1 KZ). Zabranata se
sostoi vo vr{ewe opredelena profesija ili dejnost, na dol`nosti ili
raboti svrzani so raspolagawe, koristewe, upravuvawe i rakuvawe so
imot ili za ~uvawe na toj imot.
2. Uslovi za izrekuvawe. Ovaa kazna, kako i zabranata na upravuvawe
so motorno vozilo i proteruvaweto na stranec od zamjata,
mo`e da se izre~e samo kako sporedna kazna. Site ovie kazni se izrekuvaat
koga na storitelot kako glavna mu e izre~ena kazna li{uvawe od
sloboda ili pari~na kazna pod uslovite opredeleni so op{tite zakonski
odredbi. So zakon mo`e da se propi{e i zadol`itelno izrekuvawe
na sporedna kazna (~l. 33 st. 5 KZ).
Kaznata zabrana za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost,
kako sporedna kazna, mo`e da se izre~e zaedno so kaznata li{uvawe od
sloboda i so uslovna osuda ili so uslovna osuda so koja e utvrdena kazna
li{uvawe od sloboda (~l. 33 st. 6 KZ).
Kaznata zabrana za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost sudot
mo`e da ja izre~e vo dva slu~ai: 1 0 ako storitelot zloupotrebil
svojata profesija, dejnost ili dol`nosta zaradi izvr{uvawe na krivi~no
delo i, 2 0 ako vrz osnova na prirodata na izvr{enoto delo i okolnostite
pod koi e storeno mo`e da se o~ekuva deka takvata dejnost }e
ja zloupotrebi za povtorno vr{ewe krivi~no delo.
Zabranata za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost e so
prisilna naplata. Vo odnos na takvite osudenici supletorniot zatvor pretstavuva
skapoceno sredstvo na obezbeduvawe na izvr{uvaweto na pari~nata
kazna. Pritoa, po pravilo, dovolna e zakanata so supletoren zatvor, taka {to
do negovoto izvr{uvawe doa|a po pravilo retko... Se ~ini de lege lata poprifatlivo
e da se obezbedi takvo izvr{uvawe na pari~nata kazna koe supletorniot
zatvor }e go svede na ultima ratio. Zatoa treba vnimatelno da se odobruvaat
olesnuvawa vo pla}aweto na pari~nata kazna i da mu se posveti pogolemo
vnimanie na prisilnata naplata na pari~nata kazna. De lege lata treba da se
razgledaat i mo`nostite za voveduvawe na alternativite na supletorniot
zatvor. Novoselac, P. op. cit. str. 278.
383

ograni~eno traewe od edna do deset godini. 430 Nejzinoto traewe zapo-
~nuva da te~e od denot na pravosilnosta na odlukata, so toa {to vremeto
pominato vo kazneno-popravna ustanova, odnosno vo zdravstvena ustanova
za lekuvawe i ~uvawe ne se zasmetuva vo vremetraeweto na merkata
(~l. 38-b st. 2 i 62 st. 2 KZ).
Pri izrekuvaweto na uslovnata osuda, sudot mo`e da opredeli
deka taa presuda }e se otpovika ako storitelot ja prekr{il zabranata
na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost (~l. 38-b st. 3 KZ).
3. Izvr{uvawe. Pravosilnata presuda so koja e izre~ena kaznata
nadle`niot sud ja dostavuva do nadle`niot organ za izdavawe dozvola
ili odobrenie za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, do nadle`nite
organi na inspekcijata na trudot vo mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice i do pravnoto lice
ili druga institucija kade {to osudenoto lice e vraboteno. Nadle`niot
sud e dol`en pravosilnata presuda da mu ja dostavi i na ogranot
za vnatre{ni raboti vo mestoto na `iveewe odnosno prestojuvawe na
osudenoto lice. Ako pak osudenoto lice pred istekot na vremeto za
koe ovaa kazna e izre~ena go promeni `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto,
vrz organite za vnatre{ni raboti le`i obvrskata za me|usebno
izvestuvawe i vnesuvawe na kaznata vo kaznena ili druga evidencija.
Izvr{uvaweto na kaznata zabrana na vr{ewe profesija, dejnost
ili dol`nost se ostvaruva na dva na~ini vo zavisnost od toa za
kakva profesija, dejnost ili dol`nost se raboti vo konkretniot slu-
~aj.
1 0 Ako za vr{eweto opredelena profesija, dejnost ili dol`nost
e potrebna dozvola ili odobrenie od nadle`en dr`aven organ
ovaa kazna se izvr{uva so odzemawe na dozvolata odnosno odobrenieto
ili so zabrana na nivno izdavawe dodeka trae kaznata. Vo toj slu~aj
inspekcijata na trudot prezema dejstvija so koi na osudenoto lice mu
se onevozmo`uva da vr{i opredelena profesija, dejnost ili dol`nost.
Za site prezemeni dejstvija vo vrska so izvr{uvaweto na kaznata
inspekcijata na trudot e obvrzana da go izvesti nadle`{niot sud.
2 0 Ako osudenoto lice {to vr{elo opredelena profesija, dejnost
ili dol`nost bilo vo raboten odnos kaznata se izvr{uva taka {to
mu prestanuva rabotniot odnos vo momentot na donesuvaweto na pravosilnata
odluka so koja e izre~ena kaznata. Vo ovoj slu~aj nadle`en
430
Od kaznta zabrana za vr{ewe odredena profesija, dejnost ili dol-
`nosto treba da se razlikuva posebnata merka {to sudot mo`e da mu ja odredi
na storitel na koj mu izrekuva nekoja od medicinski merki na bezbednost. Vo
toj slu~aj soglasno ~l. 62 st. 2 i 3 KZ, se raboti za privremena zabrana za
vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost {to trae dodeka trae primenata na
izre~enata sankcija. Se raboti za merka koja nema zna~ewe na krivi~nopravna
sankcija, tuku na privremena sudska merka (vidi: ~l. 478 st. 3 ZKP)."
384

organ za izvr{uvawe na kaznata e pravnoto lice ili druga institucija
kade {to osudenoto lice bilo vraboteno. 431
Nepo~ituvaweto na zabranata e inkriminirano kako posebno
krivi~no delo izigruvawe na zabrani od izre~enite kazni i od pravnite
posledici od osudata (~l. 376 KZ).
4. ZABRANA NA UPRAVUVAWE SO MOTRORNO VOZILO
1. Poim. Kaznata se sostoi vo zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo od opredelen vid ili kategorija na storitelot na krivi~no
delo so koe se zagrozuva javniot soobra}aj. Sudot mo`e da ja izre~e ako
najde deka okolnostite pod koi e izvr{eno deloto ili porane{noto
kr{ewe na soobra}ajnite propisi od strana na storitelot poka`uvaat
deka e opasno toj da upavuva so motorno vozilo, odnosno deka mo`e
povtorno da izvr{i takvo delo (~l. 38-v st. 1 KZ).
2. Uslovi za izrekuvawe. Napred vidovme deka zabranata na
upravuvawe so motorno vozilo, po pravilo mo`e da se izre~e kako sporedna
kazna. Me|utoa, za razlika od kaznata zabrana za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost, ovaa kazna kako sporedna mo`e da se izre~e
ne samo ako na storitelot mu e izre~ena kazna li{uvawe od sloboda,
tuku i pari~na kazna, uslovna osuda ili sudska opomena (~l. 33 st. 7
KZ). Kaznata zabrana na upravuvawe so motorno vozilo mo`e da se
izre~e i kako edinstvena glavna kazna na storitel na nebre`no delo za
koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna li{uvawe od sloboda do edna
godina, ako deloto go storil pod osobeno olesnuva~ki okolnosti (~l.
33 st. 8 KZ).
Soglasno izlo`enata zakonska definicija za izrekuvaweto na
ovaa kazna potrebno e da bidat ispolneti slednive uslovi: 1 0 da se raboti
za storitel na krivi~no delo so koe se zagrozuva javniot soobra}aj
i, 2 0 krivi~noto delo treba da e izvr{eno pod takvi okolnosti (okolnostite
pod koi e storeno deloto ili porane{noto kr{ewe na soobra-
}ajnite propisi) koi spored uveruvaweto na sudot uka`uvaat deka postoi
opasnost storitelot da upravuva so motorno vozilo od opredelen
vidi ili kategorija. Stanuva zbor za sudsko uveruvawe {to treba da se
zasnova vrz celosna ocena na subjektivnite (umislata, bezobyirnosta
na storitelot) i objektivnite (te`inata na posledicite, alkoholiziranosta)
okolnosti na deloto, a osobeno vrz toa deka storitelot i porano
gi kr{el soobra}ajnite propisi.
Vo ~l. 38-v st. 3 KZ propi{uva i zadol`itelno izrekuvawe na
kaznata koga deloto e storeno vo sostojba na pijanstvo (sostojba na
alkohol vo krvta nad 1,5 gram-promili - ~l. 122 st. 22 KZ).
Kaznata se sostoi vo zabrana na upravuvawe na motorno vozilo
od opredelen vid ili kategorija, pri{to pod motorno vozilo se pod-
431
Za izvr{uvaweto podrobno: Sulejmanov, Z. op. cit, str. 395-397.
385

azbira sekoe soobra}ajno sredstvo na motoren pogon vklu~eno vo suvozemniot,
vodeniot i vozdu{niot soobra}aj, {to zna~i od avtomobil,
lokomotiva, brod pa se do avion (~l. 122 st. 18 KZ). Pri izrekuvaweto
na kaznata, sudot mo`e da odredi da se odzeme voza~kata dozvola ili da
se zabrani izdavawe na voza~ka dozvola na storitelot za vreme na traeweto
na zabranata (~l. 38-v st. 2 KZ). Dokolku kaznata mu e izre~ena
na lice {to ima stranska dozvola za upravuvawe na motorno vozilo,
taa opfa}a zabrana za nejzino koristewe na teritorijata na Republika
Makedonija (~l. 38-v st. 5 KZ). Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot
mo`e da opredeli deka taa }e se otpovika ako storitelot ja prekr{i
zabranata na upravuvawe so motorno vozilo (~l. 38-v st. 6 KZ).
Zabranata na upravuvawe so motorno vozilo se izrekuva na
opredeleno vreme koe ne mo`e da bide pokratko od tri meseci nitu podolgo
od pet godini. Nejzinoto traewe zapo~nuva od denot na pravosilnosta
na odlukata so toa {to vremeto pominato vo zatvor ne se
zasmetuva vo nejzinoto traewe (~l. 38-v st. 7 KZ).
Pri odlu~uvaweto dali }e ja izre~e ovaa kazna, sudot }e go zeme
predvid i toa dali storitelot po zanimawe e voza~ na motorno vozilo.
Smislata na ovaa odredba e da go svrti vnimanieto na sudot deka so
izrekuvaweto na ovaa kazna sprema profesionalni voza~i mo`e zna~itelno
da im se zagrozi nivnata materijana polo`ba. Ottamu, koga storitelot
po zanimawe e voza~ na motorno vozilo, traeweto na zabranata
ne mo`e da bide pokratko od edna nitu podolgo od deset godini (~l.
38-v st. 6 KZ).
Kako samostojna kazna zabranata na upravuvawe so motorno vozilo
se izrekuva za polesni dela na zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot
za koi e propi{anapari~na kazna ili kazna li{uvawe od
sloboda do edna godina. Uslovite za nejzinoto izrekuvawe se: 1 0 da se
raboti za storitel na nebre`no delo i, 2 0 deloto da e izvr{eno pod
osobeno olesnuva~ki okolnosti (~l. 33 st. 8 KZ).
Pri izrekuvaweto na ovaa kako edinstvena kazna, sudot istovremeno
zadol`itelno utvrduva pari~na kazna ili kazna li{uvawe od
sloboda {to }e se izvr{i ako storitelot ja prekr{i zabranata (~l. 38-
v st. 7 KZ), so toa {to utvrdenata kazna ne mo`e da bide pogolema od
kaznata propi{ana za konkretnoto delo (kazna li{uvawe od sloboda
do edna godina).
So ogled deka i ovaa kazna mo`e da se izre~e i zaedno so merkite
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe vo zdravstvena ustanova
ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda (~l. 62 st. 2 KZ),
i ovde treba da se ima predvid deka se raboti za privremena merka koja
ne treba da se poistovetuva so kaznata zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo. Vo takov slu~aj so odlukata za izrekuvawe na merkata
sudot mo`e da odredi privremena zabrana na vr{ewe zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo, koja trae dodeka tre primenata na merkite.
Odlukata na sudot se dostavuva do nadle`niot organ ili pravnoto
386

lice vo koe storitelot e vraboten, do registerskiot sud ili do organot
koj e nadle`en za vr{ewe na nadzor nad sproveduvaweto na zabranata
na upravuvawe so motorno vozilo (~l. 62 st. 3 KZ).
Na pomladi polnoletnici storiteli na krivi~ni dela ovaa
kazna mo`e da im se izre~e zaedno so vospitna merka (~l. 72 st. 2 KZ).
Posebno treba da se podvle~e deka ovaa kazna mo`e da se izre~e
i kon odluka so koja storitelot se osloboduva od kazna (~l. 42 st. 2 KZ)
3. Izvr{uvawe. Za izvr{uvawe na kaznata zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo e nadle`en organot za vnatre{ni raboti spored
`iveali{teto odnosno prestojuvali{iteto na osudenikot. Od tie pri-
~ini nadle`niot sud pravosilnata presuda so koja e izre~ena kaznata
ja dostavuva do toj organ. Kazna se izvr{uva na toj na~in {to na osudenoto
lice mu se ovozmo`uva upravuvawe so motorno vozilo od odreden
vid ili kategorija na opredeleno vreme utvrdeno so odlukata i toa
bilo so odzemawe na voza~kata dozvola ili so zabrana na nejzino izdavawe.
5. PROTERUVAWE NA STRANEC OD ZEMJATA
1. Poim. Proteruvaweto na stranec od zemjata e kazna koja
mo`e da se izre~e na stranec koj go zloupotrebil prestojot vo Republika
Makedonija so toa {to izvr{il krivi~no delo. Taa ne mo`e da se
izre~e na storitelot koj u`iva za{tita vo soglasnost na ratifikuvan
me|unaroden dogovor (~l. 38-g st. 3 KZ).
2. Uslovi za izrekuvawe. Kaznata proteruvawe na stranec od zemjata
e sporedna kazna, koja ednakvo kako i zabranata na upravuvawe so
motorno vozilo, mo`e da se izre~e ako na storitelot mu e izre~ena
kazna li{uvawe od sloboda ili pari~na kazna, uslovna osuda ili sudska
opomena (~l. 33 st. 7 KZ).
Izrekuvaweto na ovaa kazna e fakultativno dokolku sudot oceni
deka prestojot na stranec vo na{ata zemja bi bil {teten so ogled na
pobudite od koi e storeno krivi~noto delo, na~inot na izvr{uvaweto
na deloto i drugite okolnosti {to uka`uvaat na nepo`elnosta na negoviot
natamo{en prestoj vo zemjata (~l. 38-g st. 1 KZ).
Proteruvawe na stranec od zemjata mo`e da se izre~e samo ako
na stranecot za storenoto krivi~no delo mu e izre~ena glavna kazna
ili uslovna osuda, a na pomladi polnoletni storiteli zaedno so izre-
~ena vospitna merka (~l. 72 st. 2 KZ).
Proteruvaweto mo`e da bide izre~eno za vreme od edna do deset
godini ili zasekoga{ (~l. 38-g st. 2 KZ). Koga ovaa kazna e izre~ena vo
opredeleno traewe, toga{ vremeto na traeweto na proteruvaweto se
smeta od denot na pravosilnosta na odlukata, so toa {to vremeto pominato
vo kazneno-popravna ustanova ne se zasmetuva vo vremetraeweto
na ovaa kazna.
387

3. Izvr{uvawe. Izvr{uvaweto na kaznata proteruvawe na stranec
od zemjata e vo nadle`nost na organot za vnatre{ni raboti komu
{to nadle`niot sud mu ja dostavil pravosilnata presuda so koja e
izre~ena. Organot za vnatre{ni raboti kaznata ja izvr{uva spored
odredbite na Zakonot za dvi`ewe i prestoj na stranci (ZDPS). 432
Na stranec na kogo mu e izre~ena kaznata proteruvawe od Republika
Makedonija, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti so re{enie
go utvrduva rokot vo koj e dol`en da ja napu{ti dr`avata. @albata
protiv re{enieto ne go odlaga negovoto izvr{uvawe. (~l. 33 ZDPS).
Stranecot koj nema da ja napu{ti teritorijata na Republika
Makedonija vo opredeleniot rok, ovlastenoto lice na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti }e go sprovede do dr`avnata granica ili do diplomatsko-konzularnoto
prestavni{tvo na dr`avata ~ii dr`avjanin e,
ili }e bide sproveden do dr`avnata granica i predaden na pretstavnicite
na stranskata dr`ava ~ii dr`avjanien e (~l. 35 ZDPS).
Vo slu~aj na pritvorawe na maloleten stranec koj do{ol vo Republika
Makedonija bez va`e~ka patna isprava ili bez znaewe, odnosno
dozvola na negovite zakonski zastapnici, obezbeduvawe i sredstva
za izdr`uvawe, ili ne postapi spored propisite na Republika Makedonija,
ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti vedna{ go izvestuvaat diplomatsko-konzularnoto prestavni-
{tvo na dr`avata ~ii dr`avjanin e, a dokolku e dr`avjanin na sosedna
dr`ava se vra}a vo mati~nata zemja. Ako maloletniot stranec od objektivni
pri~ini ne mo`e da se predade na organot na dr`avata ~ii dr`avjanin
e, }e se smesti vo prifatili{te za stranci (~l. 36 ZDPS).
Dokolku na stranecot mu bila izre~ena kazna li{uvawe od sloboda
najprvin se izdr`uva kaznata, a potoa mu se opredeluva vremenski
rok vo koj mora da ja napu{ti zemjata. Ako osudenoto lice nama patni
ispravi organot za vnatre{ni raboti dol`en e istite da mu gi obezbedi
u{te za vremeto na izvr{uvaweto na kaznata.
388
VII. ODMERUVAWE NA KAZNITE
So voveduvaweto na sistemot na relativno opredeleni kazni sudot
dobiva aktivna uloga kako nositel na odmeruvaweto na kaznite.
Negovata uloga vo prv red se sostoi vo utvrduvawe, odnosno doka`uvawe
deka edno lice navistina storilo krivi~no delo, a potoa vo utvrduvawe
na site ostanati okolnosti koi se od zna~ewe za odmeruvaweto na
kaznata. 433 Pritoa, se postavuvaat pravila so koi sudot se rakovodi pri
432
("SV RM," br, 36/1992, 66/1992, 26/1993).
433
"Okolnostite se fakti {to se zemaat predvid pri individualizacijata
na krivi~nite sankcii, a pretstavuvaat uslov na krivi~noto delo koi
gi karakteriziraat poedine~ni elementi i povedenieto na obvinetiot, kako i
fakti koi se sretnuvaat po izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a vo koi, isto

odmeruvaweto na kaznata koi mo`at da se podelat vo dve grupi. Vo
prvata grupa spa|aat pravilata vrz ~ija osnova se vr{i redovnoto
odmeruvawe na kaznata (odmeruvawe na kaznata vo potesna smisla).
Tuka se raboti za za odmeruvawe na kaznata vo ramkite na posebniot
minimum i maksimum na propi{anata kazna. 434 Od tie pri~ini ovie
pravila se narekuvaat op{ti pravila za odmeruvawe na kaznata.
Vo vtorata grupa spa|aat onie slu~ai koga se raboti za isklu-
~itelno odmeruvawe na kaznata nadvor od granicite propi{ani so posebniot
minimum i maksimum na kaznata, no vo ramkite propi{ani so
op{tiot minimum i maksimum na kaznata (odmeruvawe na kaznata vo
po{iroka smisla). So ogled na toa {to ovie pravila se primenuvaat
samo vo posebni slu~ai se narekuvaat posebni pravila za odmeruvawe
na kaznata.
1. OP[TI PRAVILA ZA ODMERUVAWE NA KAZNATA
1. Op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata pretstavuvaat nasoki
za odmeruvawe na kaznata vo ramkite na posebniot minimum i maksimum
na kaznata predvidena za opredeleno delo. Vo taa smisla vo KZ
postoi posebna odredba vo koja se veli deka "sudot }e mu odmeri kazna
na storitelot na krivi~noto delo vo granicite {to se propi{ani so
zakon za toa delo, imaj}i gi predvid krivi~nata odgovornost na storitelot,
te`inata na deloto i celite na kaznuvaweto" (~l 39 st. 1 KZ), i
zemaj}i gi site okolnosti {to vlijaat kaznata da bide pomala ili pogolema
(olesnuva~ki i ote`nuva~ki okolnosti) (~l. 39. st. 2 KZ). Vrz
osnova na tie okolnosti sudot otkako go utvrdil stornoto krivi~no
delo i krivi~nata odgovornost na storitelot, ja odmeruva kaznata za
toa delo vo granicite na posebniot minimum i maksimum na kaznata.
So toa sudot prakti~no vr{i individualizacija na kaznata taka {to ja
izrekuva onaa kazna koja spored svojot vid i visina dava najgolemi
izgledi za ostvaruvawe na celta na kaznata. Ona {to e su{testveno kaj
op{tite pravila za odmeruvaweto na kaznata e toa {to sudot ja odmeruva
kaznata vrz osnova na svoeto slobodno sudisko uveruvawe, imaj}i
gi pritoa vo vid site okolnosti, no sekoga{ vo funkcija na celite na
kaznata - za{tita na op{testvoto i prevospituvawe na storitelot na
taka se ogleda te`inata na krivi~noto delo, opasnosta na obvinetiot i negoviot
stav sprema izvr{enoto krivi~no delo i prestapni{tvoto voop{to, i
preku niv stepenot na podobnosta na obvinetiot za resocijalizacijata." Pe{i},
V. Funkcija okolnosti krivi~nog dela u individualizaciji krivi~nih sankcija, Zbornik
IKSI, Beograd, 1972. str. 118.
434
Vo na{iot krivi~nopraven sistem sudovite gi utvrduvaat okolnostite
vo smisla na ~l. 39 KZ kaj kaznite i ~l. 75 KZ kaj vospitnite merki, dodeka
za opredeluvawe na merkite na bezbednost ne postojat op{ti nitu posebni
propisi vo ovaa smisla.
389

krivi~noto delo.
Za ostvaruvawe na sudskata individualizacija, za konkretnoto
izrekuvawe i prilagoduvawe na kaznata, 435 od posebno zna~ewe se op{-
tite pravila za odmeruvawe na kaznata, i spored na{e mislewe, tuka e
pojdovnata osnova za dobivawe celosen odgovor na najzna~ajnite problemi
so koi sudot se sre}ava vo ovaa oblast. Spored tie pravila od
~l. 39 st. 1 i 2 KZ, sudot treba na storitelot na krivi~noto delo da mu
ja odmeri kaznata vo granicite {to so zakon se propi{ani za toa delo.
Pritoa, sudot treba da ja ima predvid celta na kaznuvaweto i site okolnosti
{to vlijaat kaznata da bide pomala ili pogolema (olesnuva~ki
i ote`nuva~ki okolnosti), a osobeno stepenot na krivi~nata odgovornost,
pobudite od koi e storeno deloto, ja~inata na zagrozuvaweto
ili povredata na za{titenoto dobro, okolnostite pod koi e storeno
deloto, pridonesot na `rtvata vo izvr{uvaweto na deloto, porane-
{niot `ivot na storitelot, negovite li~ni priliki i negovoto odnesuvawe
po storenoto krivi~no delo, kako i drugite okolnosti {to se
odnesuvaat na li~nosta na storitelot. So ovie pravila sudot mu dava
su{testveni ovlastuvawa na sudot koj{to, otkako }e utvrdi deka liceto
storilo opredeleno krivi~no delo i deka e krivi~no odgovorno
za nego, mo`e da pristapi kon izbor na vidot i merata na kaznata. Vo
ostvaruvaweto na taa funkcija pred sudot se nalo`uva baraweto da gi
zeme predvid site relevantni objektivni i subjektivni okolnosti, 436 a
osobeno onie {to se izre~no navedeni vo zakonot i da gi ima predvid
site celi na kaznuvaweto. Sudot e natamu obvrzan odmeruvaweto na
kaznata da go vr{i vo ramkite na propi{anite kazni za konkretnoto
delo koi, so ogled na toa {to vo na{iot sistem na relativno opredeleni
kazni se dovolno {iroko postaveni, i ne pretstavuva nekoe bitno
ograni~uvawe na sudot, no vo sekoj slu~aj e va`en element za opredeluvawe
na granicite vo koi mo`at da se koristat navedenite oko-
435
Principot na individualizacija treba da se razlikuva od poimot
sudsko odmeruvawe na kaznata. ..."Odnosot pome|u nea i sudskoto odmeruvawe
na kaznata se sveduva na odnos pome|u sodr`ina i forma, pri {to prvata e
vnatre{na sodr`ina, koheziona sila {to treba da ja dade neophodnata, racionalnata
i celno-poleznata kazna, a vtorata vr{i funkcija na ovlastuvawe i
na mehanizam za preobrazuvawe na apstraktno propi{anata vo konkretna sudska
kazna." Proevski, J, op. cit. str. 412.
436
"Okolnostite se fakti {to se zemaat predid pri individualizacijata
na krivi~nite sankcii, a pretstavuvaat uslovi na krivi~noto delo ili gi
karakteriziraat nivnite poedine~ni elementi i povedenieto na obvinetiot,
kako i fakti {to se sre}avaat po izvr{uvaweto na krivi~noto delo, vo koi
isto taka, se gleda te`inata na krivi~noto delo, opasnosta na obvinetiot i
negoviot stav sprema izvr{enoto krivi~no delo i prestapni{tvoto voop{to,
i preku niv stepenot na podobnosta na obvinetiot za resocijalizacija." Pe{i},
V. op. cit. str. 118.
390

lnosti. Nakratko, so formulacijata od ~l. 39 KZ, zakonodavecot go
opredelil odnosot me|u specifi~nite barawa koi se postavuvaat pred
organot koj neposredno ja odmeruva kaznata, a toa se slednite barawa:
1 0 sudot da mo`e da se dvi`i samo vo granicite na propi{anite kazneni
ramki, 2 0 pri odmeruvaweto na kaznata sudot mora da vodi smetka
za celite na kaznuvaweto, i 3 0 pri odmeruvaweto na kaznata sudot mora
da gi uva`i site okolnosti koi mo`at da vlijaat kaznata da bide pogolema
ili pomala.
Zna~aen e i vo praktikata izgradeniot stav za isklu~uvawe na
dvojnoto vlijanie na edna ista okolnost pri zakonskoto i sudskoto
odmeruvawe na kaznata. Spored nego konstitutivnite, privilegira~kite
i kvalifikatornite okolnosti ne mo`at da se zemat kako olesnuva~ki
osnosno ote`nuva~ki okolnosti za istoto delo. Ovaa zabrana ne
go isklu~uva poslabiot odnosno poizrazeniot intenzitet na sekoja
okolnost da vlijae vo soodvetna nasoka. 437
Ona {to natamu e su{testveno e deka postavuvaj}i gi op{tite
pravila za odmeruvawe na kaznata zakonodavecot ne opredelil vo koi
slu~ai edna okolnost mo`e da se pojavi kako olesnuva~ka, odnosno ote-
`nuva~ka. Taa zada~a ja vr{i sudot procenuvaj}i go nejzinoto dejstvo,
nekoga{ kako olesnuva~ko, a drug pat kako ote`nuva~ko vo zavisnost
od projavenoto zna~ewe vo konkretniot kriminalen akt. 438
2. Olesnuva~ki i ote`nuva~ki okolnosti. Olesnuva~ki se onie
okolnosti {to na konkretnoto delo i na storitelot mu davaat polesen
vid. Nivnoto prisustvo vlijae na storitelot da mu se izre~e poblaga
kazna vo propi{anite kazneni ramki (do posebniot zakonski minimum).
Ote`nuva~ki se onie okolnosti onie {to na konkretnoto
delo i na storitelot mu davat pote`ok vid. Tie vlijaat vrz izrekuvaweto
na pote{ka kazna (do posebniot zakonski maksimum). Koi okolnosti
}e bidat zemeni kako olesnuva~ki, a koi kako ote`nuva~ki e fakti~ko
pra{awe {to e predmet na doka`uvawe od strana na sudot, za-
437
Proevski, V. op. cit, str. 419. Vo taa smisla i Zlatari}, B. Krivi~ni zakonik
u prakti~noj primeni, str. 136 i Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 381.
Pritoa, kako primer od praviloto na otstapuvawe od navedenoto pravilo se
naveduva kvalifikatorniot oblik na krivi~noto delo zagrozuvawe na javniot
soobra}aj. Kvalifikatornata okolnost "smrt na pove}e lica" vo svojata konkretizcija
mo`e da opfati smrt na tri, pet, deset ili pove}e lica, a toa kolku
lica nastradale vo soobra}ajnata nesre}a mo`e da deluva kako ote`nuva-
~ka okolnost.
438
"Odmeruvaweto na kaznata (sankcijata) koe denes go vr{i sudijata
vo nikoj slu~aj ne e nekoja prosta matemati~ka operacija, nekoja mehani~ka
primena na zakonskata tarifa, nitu e toa zbir na pravila koi zakonot gi predviduva
za odmeruvawe na kaznata, tuku sekoga{a pretstavuva kriminalnopoliti~ko
ocenuvawe na deloto i na storitelot." Ba~i}, F. Krivi~no pravo, str.
426.
391

{to zakonot odnapred ne go opredeluva nivnoto olesnuva~ko, odnosno
ote`nuva~ko dejstvo.
1 0 Stepen na krivi~nata odgovornost. Preku stepenot na krivi~nata
odgovornost se izrazuvaat onie subjektivni okolnosti {to neposredno
se vrzani za deloto i preku intenzitetot na vinata i presmetlivosta
ja odrazuvaat negovata te`ina, odnosno kvalitetot na zlostorni~kata
volja na storitelot.
So ogled na toa {to krivi~nata odgovornost na storitelot se
sostoi vo negovata presmetlivost i vinost, stepenot na krivi~nata
odgovornost zavisi od intenzitetot preku koj }e se projavat negovite
elementi. Od toa kolkav }e bide stepenot na presmetlivosta preku koj
se izrazuva sposobnosta da se sfati zna~eweto na storenoto delo i da
se upravuva so svoite postapki i od stepenot na vinata kako psihi~ki
odnos kon deloto, }e zavisi i stepenot na krivi~nata odgovornost. Poinaku
ka`ano, vo zavisnost od toa vo koja mera storitelot mo`e da go
razlikuva dobroto od zloto i od stepenot na razvienosta na negovata
svest i volja da mo`e da go sfati zna~eweto na svoite postapki i nivnite
posledici se opredeluva i merata na kaznata {to vo ramkite na
svoite ovlastuvawa ja odmeruva sudot.
Ispituvaweto i utvrduvaweto na stepenot na presmetlivosta
vo smisla na ~l. 39 st. 2 KZ, se dvi`i vo ramkite na ednostavno namalenata
presmetlivost (toga{ sudot mo`e da izre~e poblaga kazna, me|utoa
samo vo zakonskite ramki), dodeka pak bitno namalenata presmetlivost
e ubla`uva~ka okolnost koja vo smisla na ~l. 12 st. 2 KZ vlijae
vrz ubla`uvaweto na kaznata (toga{ sudot mo`e da izre~e kazna pod
zakonskiot minimum). 439
Vo vrska pak so opredeluvaweto na stepenot na vinata va`no e
da se istakne deka tuka ne stanuva zbor za stepenuvawe na vinata vo
smisla na umisla i nebre`nost, za{to toa stepenuvawe ve}e go izvr-
{il zakonot (samo zakonot utvrduva koi krivi~ni dela mo`at da se
izvr{at so umisla, a koi od nebre`nost). Zakonot imeno propi{uva
povisoka ili poniska kazna za deloto vo zavisnost od toa dali e storeno
so umisla ili od nebre`nost i zatoa ne mu dozvoluva na sudot da
odlu~uva od ovoj aspekt za vidot i merata na kaznata. Ona {to vleguva
vo domenot na ovlastuvawata na sudot se sostoi vo ocenka na stepenot
na vinata koga se raboti za negovoto vlijanie vo ramkite na edniot
ili drugiot nejzin oblik. Sudot e toj {to na ova mesto treba da odlu~i
dali se raboti za direktna ili eventualna umisla (prviot oblik) i da
dade ocenka za toa koj od niv se projavuva kako poblag ili pote`ok
oblik na vina i so ogled na toa vodi kon poblag ili pote`ok socijalnoeti~ki
prekor na storitelot, komu treba da mu se izre~e poniska
ili povisoka kazna vo ramkite na posebniot minimum i maksimum na
439
Pove}e za toa: Atanackovi}, D. Kriteriumi odmeravanja kazne, Prosveta,
Beograd, 1970. str. 113-114.
392

kaznata predvidena za konkretnoto delo. Ili pak, dali svesnata ili
nesvesnata nebre`nost (vtoriot oblik) se izrazile so opredelen intenzitet
koj zaslu`uva da bide zemen predvid kako olesnuva~ka ili ote-
`nuva~ka okolnost.
I najposle, koga stanuva zbor za stepenot na krivi~nata odgovornost,
sudot treba da vodi smetka i za nekoi drugi objektivni okolnosti
{to ne vleguvaat vo presmetlivosta i vinata a sepak se zna~ajni za
odmeruvaweto na kaznata. Se raboti za razni sostojbi vo koi se nao|al
storitelot pri izvr{uvaweto na deloto, kako na primer, sostojbi na
strav, bes, omraza, drskost, bezobyirnost, lutina, psihi~ka labilnost,
moralni karakteristiki na negovata li~nost, nervoza i sl.
2 0 Pobudi od koi e storeno krivi~noto delo. Od psiholo{ko
stojali{te sekoe, pa i kriminalnoto dejstvie ili propu{tawe koe go
prezema poedinecot ima nekakva opredelena cel i streme`ot kon taa
cel se javuva kako motiv, odnosno kako svesna pobuda za izvr{uvawe na
deloto. Vo otsustvo na motivi ne mo`e da postoi svesna odluka i svesno
~ovekovo dejstvie. A toa dejstvie zavisi od osnovnite ~uvstva i naklonetosta
kon subjektot ili objektot so koi nu`no e povrzano ostvaruvaweto
na potrebite so koi se saka da se izbegne bolka ili da se postigne
zadovolstvo, sekoga{ individualno proceneti kako opredelena
va`na vrednost. [to se odnesuva pak do vrednostite, tie kaj opredelen
poedinec mo`at da bidat najrazli~ni, a se formiraat pod vlijanie na
op{testvenata sredina i li~nite karakteristiki na poedinecot i
ottamu povratno vlijaat vrz sozdavaweto na motivite. Ottamu, dokolku
sakame vo celost da go rasvetlime krivi~noto delo i najpravedno i
najcelishodno da ja opredelime kaznata za toa delo, ne mo`eme toa da
go storime ako ne go najdeme i ne go ocenime motivot na toa delo.
Ili poednostavno, pobudite pretstavuvaat vnatre{ni psihi~ki
sostojbi {to go pokrenale storitelot za izvr{uvawe na deloto. 440
Ovaa o~igledno subjektivna okolnost {to se ocenuva spored vladea-
~kite merila na edno op{testvo mora da bide predmet na ocenka od
strana na sudot pri odmeruvaweto na kaznata, za{to pretstavuva faktor
od osobeno zna~ewe vo osvetluvaweto na moralniot lik na storitelot.
Pobudite voobi~aeno se delat na onie od niska priroda (negati-
440
"Pobudite (motivite) na izvr{enoto delo po pravilo ne vleguvaat
vo umislata, osven isklu~itelno, kako na primer, kaj krivi~nite dela izvr-
{eni od koristoqubie, kade {to koristoqubieto e obele`je na umislata, potoa
odmazdata, niskite pobudi i sl. kaj nekoi krivi~ni dela (na primer, kaj
te{koto ubistvo). Vo site ovie slu~ai toa se zakonski obele`ja na umislata,
pa ottamu ne se zamaat povtorno kako posebna okolnost kaj odmeruvaweto na
kaznata. Me|utoa, sovremenoto krivi~no pravo na pobudite na izvr{enoto
krivi~no delo gleda kako na va`na okolnost kaj site krivi~ni dela, osobeno
od stojali{te na sovremenoto dvi`ewe na kriminalnata politika na op{etstvenata
odbrana." Tahovi}, J. Krivi~no pravo, str. 333.
393

vni, neblagorodni) i onie od humana priroda (pozitivni, blagorodni).
Ottamu, koga ne se element na bitieto na deloto, kako ote`nuva~ki
okolnosti mo`at da se pojavat omrazata, odmazdata, 441 qubomorata, koristoqubieto,
pakosta, zlobata, zavista i sl. Kako olesnuva~ki mo`at
da se javat, na primer, altruizmot, roditelskite ~uvstva, patriotizmot,
~uvstvo na dol`nost, so`aluvawe, qubov i sl. Preku niv mo`e da
se sogleda sozdavaweto na odlukata za deloto.
3 0 Ja~ina na zagrozuvaweto ili povredata na za{titenoto
dobro. Zemaj}i ja predvid ovaa okolnost od objektivna priroda pri
odmeruvawe na kaznata sudovite go utvrduvaat stepenot na zagrozuvaweto
i obemot na o{tetuvaweto na za{titenoto dobro, odnosno te`inata
na posledicite od izvr{enoto delo (stepenot na op{testvenata
{tetnost na deloto) i zna~eweto (vrednosta) na objektot na za{tita
kaj deloto. Kaj krivi~nite dela na povreda, ovaa okolnost se izrazuva
vo toa {o za{titenoto dobro mo`e da bide sosema uni{teno, potoa pomalku
ili pove}e o{teteno, a kaj krivi~nite dela na zagrozuvawe, vo
toa {to predizvikanata opasnost mo`e da bide podale~na ili pobliska
od onaa opasnost koja e obele`je na toa krivi~no delo. 442
4 0 Okolnosti pod koi e storeno deloto. Ovie okolnosti se zna-
~ajni za ocenka na te`inata na storenoto krivi~no delo i li~nosta na
storitelot. Tie mo`e da bidat od objektivna i od subjektivna priroda
i se pojavuvaat vo razli~ni vidovi i oblici pred ili za vreme na
izvr{uvaweto na deloto. Vo objektivni okolnosti pod koi e storeno
deloto spa|aat onie okolnosti koi se odnesuvaat na krivi~noto delo, a
koi sudot ne gi razgleduval pri utvduvaweto dali postoi krivi~noto
delo. Takvi se: vremeto, mestoto i na~inot, odnosno sredstvoto na
izvr{uvaweto, koristewe na nekoja situacija koja go olesnuva izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo (po`ar, poplava, zemjotres i sl.), kako i
site drugi sli~ni okolnosti koi ne vleguvaat vo bitieto na krivi~noto
delo kako negovi konstitutivni obele`ja. Vo subjektivnite okolnosti
pod koi e storeno deloto spa|aat site drugi okolnosti od subjektivna
priroda koi sudot ne gi zel predvid vo ramkite na nekoi od
441
[to se odnesuva do odmazdata, bez da go opredeli sopstveniot stav,
Zlatari} naveduva dve protivre~ni sudski odluki. Spored prvata, sudot se
izjasnil deka krvnata odmazda kaj krivi~noto delo ubistvo ne mo`e da se zame
kako ote`nuva~ka okolnost, nitu odmazdoqubivosta mo`e da se kvalifikuva
kako niska pobuda. Vo vtorata odluka sudot se izjasnil deka okolnosta {to
o{teteniot pred 24 godini go ubil tatkoto na obvinetiot ne mo`e da se zeme
kako olesnitelna okolnost, za{to stvarno nemala nikakvo neposredno vlijanie
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, a da se uva`i taa okolnost pod konkretni
uslovi, bi zna~elo da se honorira kako olesnuva~ka okolnost odmazdata
kako motiv na deloto i so toa indirektno da se usvojat komponentite na
krvnata odmazda. Zlatari}, B. op. cit. str. 142.
442
Tahovi}, J. op. cit. str. 332.
394

ve}e navedenite subjektivni okolnosti. Toa mo`at da bidat: izvr{uvaweto
na krivi~noto delo po dolgo razmisluvawe i podgotvuvawe ili
spontano bez podgotvitelni dejstvija, raznovidni psihi~ki sostojbi na
storitelot pod ~ie vlijanie e storeno krivi~noto delo, na primer radost
ili `alost na storitelot, panika, strav i sl., no samo pod uslov i
ovie okolnosti da ne vleguvaat vo bitieto na krivi~noto delo.
5 0 Pridonesot na `rtvata vo izvr{uvaweto na deloto.
Okolnosta - pridones na `rtvata vo izvr{uvaweto na delto, pod vlijanie
na brojnite viktimolo{ki barawa 443 me|u koi se pomesteni i onie
na avtorot na ovoj u~ebnik, 444 za prv pat e vovedena so KZ od 1996 godina.
Pred toa sudovite ne mu posvetuvaa dovolno vnimanie na udelot na
`rtvata vo krivi~noto delo. Imeno, nejziniot pridones sudovite go
zemaa vo nezna~itelen obem ottamu {to vo ocenkata na op{testvenata
opasnost na odnosot: storitel - `rtva, bea prinudeni da ja baraat vo
pre{irokata formulacija "okolnostite pod koi e storeno deloto" od
~l. 41 KZ SFRJ. Vo taa legalna formulacija vleguvaa ocenkata na sudot
za sredstvata, na~inot, vremeto i mestoto na izvr{uvaweto na deloto,
razli~nite svojstva na storitelot kako i svojstvata i pridonesot
na `rtvata i nejziniot odnos so storitelot. Site tie okolnosti bea
zemani predvid pod pretpostavka deka ne se vneseni vo bitieto na
deloto. Zatoa sudovite projavuvaa odreden povr{en odnos koj se sostoe{e
vo propu{tawe da se zafati so doka`uvawe na nekoi od ovie elementi,
a toa be{e naj~est slu~aj so onie koi se odnesuvaat na `rtvata.
Ottamu, se ~ini sosema prifatlivo novoto re{enie koe vo sebe opfa-
}a mo`nost za odvoena, i ottamu za povnimatelna ocenka na slednite
okolnosti:
- pridonesot na `rtvata vo izvr{enoto krivi~noto delo (povedenie
na storitelot sprema obvinetoto lice) koe se sostoelo vo upatuvawe
navredi, poni`uvawe, predizvikuvawe, maltretirawe i sl.
- svojstvoto na `rtvata, ili pokonkretno bespomo{nata situacija
na `rtvata koja pridonela ili obvinetiot ja iskoristil pri izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo, i
- odnosot na storitel `rtva koj vo osnova mo`e da se projavi
preku izvr{uvawe na krivi~noto delo protiv lica sprema koi obvinetiot
imal posebni dol`nosti (roditel) i iskoristuvawe na pot~inetosta
ili situacijata na `rtvata (u~enik, {titenik, sin, }erka, usvoenik,
bolno lice, povredeno lice)
Edinstvenoto {to ovoj pogled mo`e da mu se zabele`i na zakonodavecot
e toa {to ne ja prifati formulacija na eden avtor koja glase{e:
"li~osta na `rtvata, nejzinoto povedenie i odnosot so stori-
443
Cari}, A. Viktimologija i krivi~no pravo, Zbornik radova Pravnog fakulteta
u Splitu, Split, 1969-1970, str. 85 i 91-92.
444
Sulejmanov, Z. Ubistvata vo Makedonija, str. 170.
395

telot." 445
6 0 Porane{niot `ivot na storitelot. Ovde se raboti za utvrduvawe
na pozitivnoto ili negativnoto minato na storitelot preku
sevkupna ocenka na negoviot porane{en `ivot. Preku utvrduvaweto
ovie okolnosti sudot, vsu{nost, treba da dojde do soznanie dali izvr-
{enoto delo pretstavuva slu~ajna epizoda vo `ivotot na storitelot
ili pak rezultat na negovoto op{to asocijalno povedenie. Vo zavisnost
od toa dali od porano poka`uval socijalno usoglaseno ili antisocijalno
povedenie, kakov bil negoviot odnos sprema semejstvoto i drugite
lu|e od negovata potesna i po{iroka socijalna sredina, kakov bil
negoviot odnos sprema trudot i negovite sevkupni obvrski zavisi dali
ovie okolnosti kaj nego bile zemeni kako olesnuva~ki ili ote`nuva-
~ki. Vo toj kontekst sudovite treba da ja ocenuvaat i negovata porane-
{na osuduvanost (kade, zo{to i kako e osuduvan), odnosno neosuduvanost.
Pritoa, porane{nata neosuduvanost na storitelot mo`e da bide
tretirana kako olesnitelna okolnost samo dokolku pretstavuva odraz
na negovo sevkupno porane{no dobro povedenie i na toj na~in da uka-
`uva na li~nost ~ie delo navistina pretstavuva samo slu~ajna epizoda
vo negoviot `ivot.
7 0 Li~nite priliki na storitelot. I ovaa okolnost e od subjektivna
priroda, a se odnesuva na ekonomskite, socijalnite, semejnite
i drugite prili}i na storitelot. Me|u niv mo`at da se zemat - predvid
vozrasta na storitelot, negovite op{ti i socijalni sposobnosti, negovoto
obrazovanie i zanimawe, profesija, negovite uslovi na vospituvawe,
privatniot `ivot, negovata op{ta zdravstvena sostojba, invaliditet,
semejnata sostojba (brojot na ~lenovite na semejstvoto, osobeno
na decata i nivnata vozrast i zdravstvena sostojba) i odnosite vo
semejstvoto, materijalnite i stambenite uslovi, i mnogu drugi li~ni
svojstva {to na opredelen na~in ja osvetluvaat li~nosta na storitelot.
Toa se okolnosti {to, kako i prethodnite, se odnesuvaat na porane{niot
`ivot na storitelot i niv sudot mo`e da gi koristi bez ogled
na toa dali stojat ili ne vo odreden odnos so storenoto delo. 446
445
Cari}, A. op. cit. str. 92.
446
"Vo krivi~nopravnata teorija ne postoi edinetveno mislewe za toa
dali ovie okolnosti treba da se zemaat predvid pri odmeruvawerto na kaznata,
posebno ako se prifa}aat kako olesnuva~ki. Se smeta deka storitelot ne e
nitu "zaslu`en", ni "vinoven" za postoeweto na li~nite priliki i deka ovie
okolnosti treba da se imaat vo vid samo ako mo`at da se dovedat vo nekakva
kauzalna vreska so izvr{enoto delo i so prognozata za idnoto odnesuvawe na
storitelot. Zakonot me|utoa go obvrzuva sudot, pri odmeruvaweto na kaznata
da gi zema predvid i ovie okolnosti, ostavaj}i mu sloboda na sudot na koj na-
~in }e gi ceni. Me|utoa, treba da se ima precvid deka li~nite priliki na storitelot
mo`at da imaat golemo zna~ewe kaj odmeruvaweto na kaznata, bez
396

8 0 Dr`ewe na storitelot po izvr{enoto delo. Dr`eweto na
storitelot po izvr{enoto delo mo`e vo zna~itelna mera da vlijae vrz
ocenkata za li~nosta za storitelot i negoviot odnos sprema storenoto
krivi~no delo, uka`uvaj}i na negovite osobini i negoviot odnos sprema
po~ituvaweto na op{testvenite pravila na povedenie i op{testvenite
vrednosti koi krivi~nopravno se za{tituvat. I ovaa okolnost od
subjektivna priroda opfa}a golem broj najrazli~ni elementi {to ne
mo`at odnapred sekoga{ da se predvidat, a imaat vidno mesto pri
odmeruvaweto na kaznata. Imeno, dr`eweto na storitelot po izvr{enoto
krivi~no delo se manifestira na raznovidni na~ini {to mo`at
da bidat vo vrska so deloto: nastojuvawe da se nadomesti {tetata, da se
otstranat ili ubla`at posledicite od deloto, neuspe{no nastojuvawe
da se dovr{i deloto, prijavuvawe na storenoto delo od strana na samiot
storitel i na sebesi kako storitel na toa delo, predavawe na
organite na vnatre{ni raboti i sl. 447
Povedenieto na storitelot na izvr{enoto krivi~no delo ne
mora da stoi vo vrska so deloto, a sepak da sodr`i zna~ajni elementi
{to treba da se uva`at pri odmeruvaweto na kaznata. Na primer: izlo-
`uvaweto na storitelot na nekoja opasnost za da spasi drugo lice pri
elementarna nepogoda, soobrea}ajna nesre}a, po`ar i sl., ili pak prodol`uvawe
so vodeweto na porane{niot asocijalen `ivot, i sl.
Vo oddelni slu~ai navedeni vo Krivi~niot zakonik, dr`eweto
na storitelot po izvr{enoto krivi~no delo koe vo teorijata se narekuva
delotvorno kaewe mo`e da ima dejstvo na ubla`uvaweto, pa duri i
na osloboduvaweto od kazna. Na{eto krivi~no zakonodavstvo ne go
predviduva delotvornoto kaewe kako op{t institut, tuku samo kaj
ogled dali mo`at da se dovedat vo kauzalen odnos so izvr{enoto delo." Srzenti},
Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 379.
447
Prijavuvaweto na storenoto krivi~no delo, na sebesi kako storitel
na toa delo i predavaweto na organite na vnatre{ni raboti mo`e da bidat
tretirani kako zna~ajni olesnuva~ki okolnosti za{to uka`uvaat na opredelen
pozitiven stav i karakter na poedinecot. So takvite dejnosti liceto
pridonesuva za otkrivawe na vistinata, za olesnuvawe na pokrenuvaweto na
krivi~nata postapka i nejzinoto uspe{no zavr{uvawe. Me|utoa, za da mo`at
da bidat oceneti kako olesnuva~ki, ovie okolnosti treba da se manifestirani
pred da e otkrieno deloto ili barem dodeka izvr{itelot ne doznal za negovoto
otkrivawe ili o~iglednoto skore{no otkrivawe i negovoto svojtvo vo
istoto. Od zna~ewe e, isto taka, i dali prijavuvaweto e celosno, odnosno dali
go opfa}a i predavaweto na storitelot, za{to e mo`no prijavuvawe na deloto
bez prijavuvawe na storitelot ili samo prijavuvawe na ostanatite soizvr-
{iteli ili sou~esnici. Od druga strana neprijavuvaweto na storitelot na deloto
i nepredavaweto na organite na vlasta, ne mo`at da se zemat kako ote-
`nuva~ka okolnost, za{to storitelot ne e pravno obvrzan da deluva vo nasoka
na svojata osuda.
397

oddelni krivi~ni dela 448 kade {to prestavuva osnov za ubla`uvawe na
kaznata ili za sloboduvawe od kaznata. Me|utoa, institutot na delotvornoto
kaewe ne e sprotiven na op{tite na~ela, osobeno na na~eloto
na individualizacijata na kaznata. Ottamu, postoi op{toprifateno
sfa}awe delotvornoto kaewe da se podveduva pod dr`ewe na storitelot
po izvr{enoto delo, pa vo taa smisla se zema kako olesnuva~ka
okolnost. 449
I na krajot, povedenieto na storitelot po izvr{enoto krivi-
~no delo mo`e da se procenuva vo vrska so negovoto celokupno dr`ewe
vo tekot na krivi~nata postapka i na samiot pretres pred sudot. Tuka
mo`e da dojde do izraz li~noto i iskreno kaewe, ramnodu{nosta ili
zadovolstvoto od izvr{enoto delo, soglasuvaweto so deloto i popre-
~uvawe na postapkata {to se manifestira preku aroganten odnos na
storitelot sprema sudot, uverlivoto vetuvawe deka vo idnina nema da
vr{i krivi~ni dela, samostojnoto priznavawe na deloto ili negovo
poreknuvawe i pridonesot (pomagawe ili ote`nuvawe) za celokupnoto
utvrduvawe na materijalnata vistina i sl. 450
9 0 Drugi okolnosti koi se odnesuvaat na li~nosta na storitelot.
Za ovie okolnosti koi te{ko mo`at da se predvidat, vo teorijata
se bara opravduvawe vo potrebata na sudovite da im stojat na raspolagawe
i drugi okolnosti od subjektivna priroda, dokolku nekoi od
niv mo`at da bidat oceneti kako zna~ajni za odmeruvaweto na kaznata.
Od druga strana, postojat avtori koi ispravno smetaat deka predviduvaweto
na ovaa okolnost od strana na zakonodavecot e nepotrebno, za-
{to pokraj drugite okolnosti nema {to u{te da se istra`uva vo vrska
so li~nosta na storitelot. "Mi se ~ini," veli Atanackovi}, "ova voveduvawe
na li~nosta u{te pove}e }e vlijae vo nasoka na oslabuvawe na
448
Krivi~nopravniot institut delotvorno kaewe, t.e. dobrovolno otstranuvawe
na posledicite na storenoto krivi~no delo od strana na negoviot
storitel ne e predviden vo Op{tiot del na KZ. Krivi~niot zakonik duri ne
go naveduva pri nabrojuvaweto na okolnostite {to sudot e dol`en da gi zeme
predvid pri odmeruvaweto na kaznata, taka {to e mo`no da se zeme previd
samo vo ramkite na dr`eweto na storitelot po izvr{enoto krivi~no delo
kako edna od vo zakonot navedenite olesnuva~ki odnosno ote`nuva~ki okolnosti.
Vidi: \or|evi}, M. \, Stvarno kajanje, JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 31 i
natamu.
449
Taka: \or|evi}, M. \, op. cit. str. 35, \or|evi}, M. \, Dr`anje u~injioca
u krivi~nom postupki i odmeravanje kazne, JRKKP, Beograd, 1983/1-2, str. 129-132,
Radovanovi}, M. op. cit. str. 227, Komentar, str. 201, i dr.
450
Priznavaweto mo`e da bide zemeno kako olesnuva~ka okolnost ako
preku nego se izrazuva delotvorno kaewe na storitelot i ako pridonesuva za
celosno ili delumno utvrduvawe na vistinata. Nepriznavaweto pak ne mo`e
da bide zemeno kako ote`nuva~ka okolnost, za{to obvinetiot vo krivi~nata
postapka nema obvrska da dava iskazi nitu pak da ja zboruva vistinata.
398

epresijata, za{to sudovite }e zemaat predvid najraznovidni olesnuva~ki
okolnosti koi se vrzani za li~nosta na storitelot, a koi nemaat
nikakva vrska so storenoto krivi~no delo i odgovornosta na storitelot
za storenoto krivi~no delo. Sekako tuka postoi i obratna opasnost,
li~nosta na storitelot da se zema predvid nezavisno od krivi~noto
delo kako ote`nuva~ka okolnost, pa kaznata da mu se odmeruva
ne poradi storenoto krivi~no delo i krivi~nata odgovornost, tuku poradi
negoviot op{t antisocijalen stav i negativnoto opredeluvawe
sprema op{testvenite vrednosti. Nepotrebno e da se naglasuva kolku e
toa opasno od stojali{te na za{titata na slobodite i pravata na ~ovekot."
451
Sudijata e obvrzan vo tekot na dokaznata postapka da gi utvrduva
faktite od koi zavisi izborot i odmeruvaweto na sankciite {to
proizleguva od realnata potreba odlukata na kaznata da bide zasnovana
vrz sigurni okolnosti. Vo taa smisla vo ~l. 314 st. 2 ZKP e navedeno
deka doka`uvaweto gi opfa}a site fakti za koi sudot smeta deka se
va`ni za pravilnoto presuduvawe. 452 Takvite fakti se predmet na raspravawe
bez ogled dali se predlo`eni od strankite ili toa sudot go
pravi po slu`bena dol`nost. Edinstveno vrz takvi okolnosti koi se
ragleduvani na glavniot pretres sudot mo`e da gi zasnova svoite odlu-
}i, {to proizleguva i od odredbata na ~l. 339 st. 1 ZKP. Dokolku ovie
odredbi se sporedat so posebnite odredbi od ~l. 348 st. 8 ZKP (koi se
odnesuvaat samo na obrazlo`enito na odlukata za kaznata), toga{ proizleguva
zaklu~okot deka samo vrz osnova na okolnostite koi bile
predmet na raspravawe vo tekot na dokaznata postapka mo`e da se zasnova
odlukata za kaznata.
10 0 Imotnata sostojba na storitelot. Toa e okolnost od
objektiven karakter koja ima posebno zna~ewe pri odmeruvaweto na
pari~nata kazna. Imeno, pri odmeruvaweto na kaznata postoi obvrska
sudot da ja ima predvid imotnata sostojba na storitelot i pritoa da
vodi smetka za negovite drugi prihodi, za negoviot imot i za negovite
semejnio obvrski (~l. 39 st. 5 KZ). Kaj odmeruvawe na pari~nata kazna
imotnata sostojba ne pretstavuva ote`nuva~ka ili olesnuva~ka okolnost
vo vistinska smisla: taa pred sî e eden korektiv vo odreduvaweto
na ovaa kazna, ~ija osnovna smisla, vo mera vo koja toa e mo`no, e
pari~nata kazna podednakvo da gi pogodi licata so razli~na imotna
sostojba. 453
451
Vidi: Atanackovi}, D. Materijali od sovetuvaweto vo Kupari na
tema "Novo krivi~no zakonodavstrvo sa stanovi{ta primene u praksi, JRKKP, Beograd,
1977/2, str. 212-215 .
452
"Tuka spa|aat i site onie fakti od koi zavisi pravilnata primena
na zakonot i pravilnoto odmeruvawe na krivi~nata sankcija." Marina, P. Komentar
na zakonot za krivi~nata postapka, Kultura, Skopje, 1978. str. 289.
453
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 380.
399

Sudijata e obvrzan vo tekot na dokaznata postapka da gi utvrduva
faktite od koi zavisi izborot i odmeruvaweto na sankciite {to
proizleguva od realnata potreba odlukata na kaznata da bide zasnovana
vrz sigurni okolnosti. Vo taa smisla vo ~l. 314 st. 2 ZKP e navedeno
deka doka`uvaweto gi opfa}a site fakti za koi sudot smeta deka se
va`ni za pravilnoto presuduvawe. 454 Takvite fakti se predmet na raspravawe
bez ogled dali se predlo`eni od strankite ili toa sudot go
pravi po slu`bena dol`nost. Edinstveno vrz takvi okolnosti koi se
ragleduvani na glavniot pretres sudot mo`e da gi zasnova svoite odlu-
}i, {to proizleguva i od odredbata na ~l. 339 st. 1 ZKP. Dokolku ovie
odredbi se sporedat so posebnite odredbi od ~l. 348 st. 8 ZKP (koi se
odnesuvaat samo na obrazlo`enito na odlukata za kaznata), toga{ proizleguva
zaklu~okot deka samo vrz osnova na okolnostite koi bile
predmet na raspravawe vo tekot na dokaznata postapka mo`e da se zasnova
odlukata za kaznata.
2. POSEBNI PRAVILA ZA ODMERUVAWE NA KAZNATA
1. Napred vidovme deka zakonskoto odmeruvawe na kaznite vo
prv red se sostoi vo predviduvawe na kaznata za opredeleno delo vrz
osnova na apstraktnata op{testvenata opasnost na toa delo, posmatrano
od aspekt na site mo`ni slu~ai na negovoto izvr{uvawe. Zakonot ja
opredeluva osnovnata kaznena politika na op{testvoto vo pogled na
primenata na krivi~nite sankcii sprema storitelite na krivi~nite
dela, propi{uvaj}i gi, vo ramkite na sistemot na relativno opredelenite
kazni, vidot i ramkite na kaznata za sekoe poedine~no delo, i vo
taa smisla gi opredeluva op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata,
no, isto taka, predviduva niza drugi pravila so ~ija primena taa mo`e
da se ubla`i ili zaostri, da se zameni so poblag vid na krivi~na sankcija
ili storitelot sosema da se oslobodi od kaznata. So posebnite
pravila zakonot vsu{nost predviduva brojni instituti so ~ija primena
mo`e zna~itelno da se modificira kaznata {to e propi{ana za
opredeleno delo. Tie instituti se: 1 0 ubla`uvawe na kaznata, 2 0 osloboduvawe
od kazna, 3 0 poseben osnov za osloboduvawe od kazna, 4 0 odmeruvawe
na kaznata za krivi~ni dela vo stek, 5 0 odmeruvawe na kaznata
na osudeno lice, i 6 0 presmetuvawe na pritvorot vo porane{nite kazni.
2. Napred go vidovme i toa deka za da se postigne seto toa zakonodavecot
poa|a od slednive kriteriumi: 1 0 od stepenot na nepravoto
(od opasnosta na oddelni vidovi krivi~ni dela koja se opredeluva so
krivi~nopravna norma), 2 0 od vinata, na~inite i motivite na izvruva-
454
"Tuka spa|aat i site onie fakti od koi zavisi pravilnata primena
na zakonot i pravilnoto odmeruvawe na krivi~nata sankcija." Marina, P. op.
cit. str. 289.
400

weto na oddelnite krivi~ni dela i okolnostite pod koi e toa delo e
izvr{eno (pote{ki - kvalificirani i polesni - priviligirani oblici
na krivi~ni dela), 3 0 od li~nite svojstva na izvr{itelite - aktivniot
subjekt na krivi~noto delo i, 4 0 od li~nite svojstva na `rtvite -
pasivniot subjekt na krivi~noto delo.
1 0 [to se odnesuva do prviot kriterium, zakonodavecot pri
individualizacijata trgnal od razli~noto zna~ewe i va`nosta na onie
op{etstveni odnosi ~ija nepovredivost se za{tituva so odnosnite
krivi~nopravni normi, pa ottamu i vo pogled na predvidenite kazni,
vo slu~aj na nivnoto naru{uvawe se napraveni zna~itelni razliki.
Krivi~nite dela koi se odnesuvaat na posrednite i neposrednite
objekti na za{titenoto dobro se grupirani vo posebni glavi {to
zaedno ja so~inuvaat sistematizacijata na KZ. So odreduvaweto na kaznite
vo izvesni rasponi za oddelni dela, se dadeni op{tite ramki vo
koi po pravilo treba da se dvi`at i kaznite za konkretnoto delo i konkretniot
storitel za takvoto delo. So ogled na toa deka krivi~ni
dela po svojata te`ina od oddelni glavi na KZ vo odnos na ostanatite
krivi~ni dela mo`at da bidat pote{ki ili polesni ili zna~itelno
pote{ki ili zna~itelno polesni, dadeni se i razli~ni ramki vo koi }e
se dvi`at kaznite za sekoe od niv. Sli~en e slu~aot i so krivi~nite
dela vo ramkite na oddelni glavi na KZ.
2 0 Individualizacijata na kaznata spored vtoriot kriterium vo
prv red dojde do izraz vo ramkite na oddelni dela od opredeleni grupi.
Za toa mo`at da se najdat golem broj primeri me|u krivi~nite dela
protiv `ivotot i teloto. Taka, na primer, dodeka vo st. 1 na ~l. 123 KZ
se raboti za obi~no ubistvo, stavovite 2 i 3 se odnesuvaat na kvalificiranite
slu~ai - na ubistvo izvr{eno na svirep ili podmolen
na~in, na na~in so koj e doveden vo opasnost `ivotot na pove}e lica,
na ubistvo izvr{eno od koristoqubie, zaradi izvr{uvawe ili prikrivawe
drugo krivi~no delo, od bezobyirna odmazda ili od drugi niski
pobudi, po pora~ka, `ensko lice za koe se znae deka e bremeno i slu-
`beno ili voeno lice pri vr{eweto na nivnite dol`nosti. Site ovie
krivi~ni dela na ubistvo kako pote{ki se zakaneti so zna~itelno poostri
kazni kako vo odnos na istoto delo od st. 1, taka i vo odnos na
krivi~nite dela ubistvo od blagorodni pobudi, na mig, od nebre`nost
i na dete pri pora|awe, koi se smetaat kako polesni - privilegirani
krivi~ni dela.
3 0 Zakonskata individualizacija na kaznata spored tretiot kriterium
vo prv red poa|a od razvrstuvaweto na krivi~nite dela so
ogled na nivnata vozrast na dve golemi grupi - grupata na polnoletni i
grupata na maloletni izvr{iteli na krivi~ni dela, od koi vtorata
grupa zna~itelno poblago se tretira.
Pokraj ovaa generalna podelba, oddelni svojstva koi za izvr{itelite
proizleguvaat bilo od nivniot odnos sprema o{teteniot, bilo
od polo`bata koja ja zaemaat vo op{etstvoto ili vrz osnova na pose-
401

niot status, zna~itelno se zemaat predvid kaj zakonskata individualizacija
na kaznata. Tie svojstva redovno vleguvaat i vo elementite na
odnosnite krivi~ni dela, koi isto taka vo odnos na osnovnite krivi-
~ni dela mo`at da bidat pote{ki - kvalifikatorni ili polesni - favorizirani.
Taka, na primer, svojstvoto na staratel ili advokat go so-
~inuvaat elementot na kvalificirano krivi~no delo zloupotreba na
doverbata od ~l. 252 KZ, pa predvidenata kazna za toa delo e poostra od
kaznata predvidena za istoto delo od st. 1 na toj ~len, spored koj ne se
bara nikakvo posebno svojstvo.
Opredeleni krivi~i dela, a ~esto i celi grupi na krivi~ni
dela opfateni vo posebni glavi, tesno se povrzani za opredeleno svojstvo
ili duri i za statusot na izvr{itelite na tie i takvi krivi~ni
dela, koi vo pravnata terminologija dobile i posebni nazivi. Inaku
takvite krivi~ni dela, bez toj poseben element ~estopati ve}e se predvideni
so drugi propisi i zna~itelno poblago se tretiraat od ovie
dela. Taka za krivi~nite dela protiv slu`benata dol`nost pred sî e
potrebno svojstvoto na slu`beno lice, pa dokolku nekoj izvr{itel na
deloto go nema toa svojstvo, gi nema ni tie krivi~ni dela, barem toga{
koga se raboti za direktniot izvr{itel. Krivi~nite dela protiv slu-
`benata dol`nost se smetaat za zna~itelno pote{ki od sli~nite krivi~ni
dela, a koi spored pravnata terminologija obi~no i poinaku se
narekuvaat. Proneverata na primer, vo svojata su{tina e zatajuvawe
koja ja vr{i slu`beno lice vo pogled na pari, hartii od vrednost ili
drugi podvi`ni stvari koi mu bile dovereni vo slu`bata. Me|utoa, za
zatajuvaweto od ~l. 239 KZ e predvidena pari~na kazna ili li{uvawe
od sloboda do tri godini bez nazna~uvawe na dolnata granica, dodeka
za proneverata od ~l. 353 KZ e predvidena kazna li{uvawe od sloboda
so odreduvawe na dolnata granica od najmalku 6 meseci.
4 0 Zakonskata individualizacija na kaznata spored posledniot
kriterium e izgradena vrz osnova na:
a) odreden tip na povedenie na `rtvata (uva`uvawe na aktivnoto,
provokativnoto, agresivnoto povedenie na `rtvata i sl.) koe
mo`e da dovede do isklu~uvawe na protivpravnosta, kako vo slu~aj na
delata vo nu`na odbrana, ili do priviligirawe na situacii na izvr-
{itelot na krivi~noto delo (toa se tn. dela na mig), ili vlijaae na
odmeruvaweto i izborot na krivi~nata sankcija, ili
b) na li~nite obele`ja na `rtvata koi mo`at da bidat:
- objektivni, kako {to se malodu{nost (posebna za{tita na
deca i mladinci), op{testvenata polo`ba (posebna za{tita na najvisokite
organi ili pretstavnicite na tie organi), ili sostojba na nemo},
nesposobnost ili zavisnost (kako {to e krivi~noto delo napu{-
tawe na nemo}no lice od ~l. 135 KZ), ili
- subjektivni obele`ja na `rtvata kako od ~l. 260 KZ koga se
dogovara nesrazmerna imotna korist so iskoristuvawe na "te{ka imotna
sostojba, te{kite stanbeni priliki, nu`data, nedovolno iskustvo
402

ili lekomislenosta" ili vo slu~aj na krivi~noto delo naveduvawe kon
samoubistvo "na lice ~ija sposobost da go sfati zna~eweto na svoeto
delo ili da upravuva so svoite postapki bila bitno namalena (~l. 12
st. 2 KZ), {to zna~i vo slu~ai vo koi se vodi smetka za vnatre{nite
psihi~ki osobini na `rtvata. 455
2.1. Ubla~uvawe na kaznata
1. Ubla`uvaweto na kaznata pretstavuva odmeruvawe na kaznata
koe se sostoi vo izrekuvawe od strana na sudot na kazna pomala od propi{anata
za odnosnoto delo (kazna {to e pod posebniot minimum, no
samo do op{tiot minimum na toj vid kazna - ubla`uvawe spored visinata
na kaznata), ili vo zamena na kaznata koja e propi{ana za edno
krivi~no delo so poblag vid na kazna (ubla`uvawe na kaznata spored
vidot).
2. Osnovi za ubla`uvawe na kaznata. Ubla`uvaweto na kaznata
mo`e da se vr{i vo dva slu~ai: 1 0 toga{ koga toa posebno e predvideno
vo zakonot - vo slu~aite koga zakonot predviduva deka storitelot
mo`e da se kazni poblago (~l. 40 st. 1 KZ) i 2 0 koga postojat osobeno
olesnuva~ki okolnosti - kaj izvr{uvaweto na opredeleni krivi~ni
dela (~l. 40 st. 2 KZ). Spored toa so institutot ubla`uvawe na kaznata
e ovozmo`eno odmeruvawe na kaznata pod propi{anite ramki za oddelni
dela koga samiot zakon propi{uva deka storitelot mo`e da se kazni
poblago (zakonsko ubla`uvawe na kaznata) i koga sudot }e najde
deka postojat takvi olesnuva~ki okolnosti koi uka`uvaat na toa deka
i so ubla`ena kazna mo`at da se postignat celite na kaznuvaweto (sudsko
ubla`uvawe na kaznata).
1 0 Ubla`uvaweto na kaznata mo`e da se vr{i vrz osnova na zakonsko
ovlastuvawe {to mu e dadeno na sudot koga toa e predvideno vo
Op{tiot del na KZ ili koga toa e predvideno vo Posebniot del na KZ.
a) Vo Op{tiot del na KZ se prevideni pove}e slu~ai koga mo`e
da se vr{i ubla`uvawe na kaznata. Tuka se raboti za okolnosti koi po
pravilo mo`at da nastanat kaj site krivi~ni dela i ottamu se narekuvaat
op{ti osnovi za ubla`uvawe od kaznata. Ako postojat takvi
okolnosti, sudot mo`e da ja ubla`i kaznata bez ogled na toa koe
krivi~no delo e izvr{eno, tuku i bez ogled na toa koj e storitelot na
deloto. Takvi okolnosti se:
- pre~ekoruvawe na granicite na nu`nata odbrana (~l. 9 st. 3
KZ),
- pre~ekoruvawe na granicite na krajnata nu`da i predizvikuvawe
opasnost od nebre`nost (~l. 10 st. 3 KZ),
455
[eparovi}, Z. Prava `rtve (me|unarodna nastojanja i na{e pravo pod uticajem
viktimolo{kih spoznaja), Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/
1-2, str.179-180.
403

- bitno namalena presmetlivost (~l. 12 st. 2 KZ),
- postoeweto na pravna zabluda (~l. 17 st. 2 KZ),
- obid na krivi~no delo (~l. 19 st. 2 KZ),
- pomagawe (~l. 24 st. 1 KZ), i
- vo site slu~ai vo koi e predvidena mo`nosta za osloboduvawe
od kaznata vrz osnova na ~l. 42 st. 2 KZ.
b) Vo Posebniot del na KZ isto taka ima slu~ai kade {to se
predvideni okolnosti poradi koi postoi mo`nost za ubla`uvawe na
kaznata. Vo tie slu~ai ubla`uvaweto mo`e da se vr{i samo ako postoi
okolnosta koja zakonot izre~no ja opredeluva. So ogled na toa {to takvite
okolnosti se odnesuvaat na opredeleni krivi~ni dela vo teorijata
se narekuvaat posebni osnovi za ubla`uvawe na kaznata. Krivi-
~nite dela kaj koi zakonodavecot so ogled na okolnostite predvidel
poblago kaznuvawe se:
- pottiknuvawe ili pomagawe vo samoubistvoto koe ostanalo vo
obid (~l. 128 st. 5).
- ako storitelot bil predizvikan so nezakonito ili grubo postapuvawe
na voenoto lice (~l. 334 KZ), i
- dobrovolno javuvawe na voen, odnosno nadle`en dr`aven organ
(~l. 341 st. 5, ~l. 344 st. 7 KZ).
2 0 Sudot mo`e da ja ubla`i kaznata i toga{ koga }e utvrdi deka
postojat osobeno olesnuva~ki okolnosti koi uka`uvaat na toa deka i
so ubla`ena kazna mo`at da se postignat celite na kaznuvaweto. Za
ubla`uvawe na kaznata vo ovoj slu~aj potrebno e ispolnuvawe na dva
uslovi. Prviot uslov za ubla`uvawe na kaznata vrz osnova na ovaa zakonska
odredba e postoeweto na nekoja olesnuva~ka okolnost, koja inaku
e predvidena vo op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata (~l. 39
st. 2 KZ), me|utoa koja vo konkretniot slu~aj se pojavuva kako osobeno
(isklu~itelno) olenuva~ka. 456 Vtoriot uslov za primena na ovaa zakon-
456
Krivi~niot zakonik propi{uva deka kako osnov za ubla`uvawe na
kaznata mo`at da poslu`at samo "osobeno" oslesnuva~ki okolnosti, so toa
{to zakonot poblisku ne se izjasnuva (ne opredeluva) koga izvesna okolnost
se smeta za osobena. Sekako deka pod osobeno olesnuva~ka okolnost mo`e da
se smeta samo okolnosta koja silno vlijaele vrz ocenkata na op{testvenata
opasnost na deloto i storitelot. Stai}, A. Ubla`avanje kazne i osloba|anje od kazne,
JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 151. Takva situacija mo`e osobeno da nastane
i ako vo konkretniot slu~aj postoi samo zbir na olesnuva~ki okolnosti.
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 385. Spored Ba~i}: "Od obi~nite olesnuva~ki
okolnosti tie se razlikuvaat spored intenzitetot: toa se onie okolnosti
koi deloto go pravat polesno, koi zna~itelno go smaluvaat stepenot
na nepravoto i vinata i koi poka`uvaat deka izvr{itelot na deloto ne e nekoj
opasen prestapnik, taka {to apstraktnata zakonska kazna se poka`uva
kako nesoodvetna, prestroga za konkretniot slu~aj." Ba~i}, F. Krivi~no pravo,
op}i dio, str. 438.
404

ska odredba se sostoi vo toa sudot da stekne uveruvawe deka i so ubla-
`ena kazna mo`e da se ostvarat celite na kaznuvaweto. Takvoto uveruvawe
na sudot vo prv red se zanova na karakterot na olesnuva~kite
okolnosti pod koi e storeno deloto, me|utoa i vrz sevkupnata ocenka
na deloto i storitelot i celite koi treba da se postignat so primena
na kaznata vo konkretniot slu~aj. 457
Vo site navedeni slu~ai ubla`uvaweto na kaznata zavisi od
ispolnuvaweto na potrebnite uslovi i ima fakultativen karakter. Za
ubla`uvaweto odlu~uva sudot vrz osnova na slobodno sudisko uveruvawe.
Interesno e me|utoa, deka pod osobeno olesnuva~ki okolnosti
vo odlukite na sudovite mo`at da se najdat golem broj najrazli~ni okolnosti.
Vo taa smisla se veli deka kako osobeno olesnuva~ki okolnosti
sudovite gi tretiraat: neosuduvanosta, priznanieto i kaeweto,
starosta na storitelot, semejnite priliki, zdravstvenata sostojba na
storitelot, te{kite materijalni priliki, porane{niot `ivot, dobroto
dr`ewe na storitelot na glavniot pretres, dr`eweto na storitelot
po izvr{uvaweto na krivi~noto delo, ja~inata na zagrozuvaweto ili
o{tetuvaweto na objektot, vrednosta na pribavenata imotna korist i
dr. Se razbira, deka nekoi od ovie okolnosti mo`at kako osobeno
olesnuva~ki da pretstavuvaat osnova za ubla`uvawe na kaznata, me|utoa
ima i takvi za koi se postavuva pra{awe dali voop{to imaat karakter
na olesnuva~ki okolnosti. 458 Taka, porane{nata neosuduvanost,
priznanieto i kaeweto koi naj~esto se pojavuvaat kako osnov za ubla-
`uvawe na kaznata, mo`at samo isklu~itelno da imaat karakter na
osobeno olesnuva~ki okolnosti, me|utoa sudovite ~estopati nekriti-
~ki gi usvojuvaat kako osnov za ubla`uvawe, bez poblisko opredeluvawe
vo presudata.
3. Granici na ubla`uvawe na kaznata. Dokolku sudot se re{i za
ubla`uvawe na kaznata, toa mo`e da go stori pridr`uvaj}i se do posebnite
pravila koi za ubla`uvaweto na kaznata se predvideni vo
Krivi~niot zakonik. Toa zna~i deka koga postojat uslovi za ubla`uvawe
na kaznata, toa mo`e da se stori vo slednite granici:
1 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi-
{ano li{uvawe od sloboda vo traewe od 10 ili pove}e godini, kaznata
mo`e da se ubla`i do pet godini,
2 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{-
ano li{uvawe od sloboda vo traewe od 8 ili pove}e godini, kaznata
mo`e da se ubla`i do ~etiri godini,
3 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi-
{ano li{uvawe od sloboda vo traewe od 5 ili pove}e godini, kaznata
mo`e da se ubla`i do tri godini,
457
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 385.
458
Ibid, str. 151.
405

4 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi-
{ano li{uvawe od sloboda vo traewe od 4 ili pove}e godini, kaznata
mo`e da se ubla`i do dve godini,
5 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi-
{ano li{uvawe od sloboda vo traewe od 3 ili pove}e godini, kaznata
mo`e da se ubla`i do edna godina,
6 0 ako za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi-
{ano li{uvawe od sloboda vo traewe od edna godina ili pove}e, kaznata
mo`e da se ubla`i do tri meseci,
7 0 ako za krivi~noto delo e propi{ana najmala mera na kazna
li{uvawe od sloboda pod edna godina, kaznata mo`e da se ubla`i do 30
dena,
8 0 ako za krivi~noto delo e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda
do 3 godini so nazna~uvawe na najmalata mera, namesto kazna
li{uvawe od sloboda mo`e da se izre~e pari~na kazna, i
9 0 ako za krivi~noto delo e propi{ana pari~na kazna so nazna-
~uvawe na najmalata mera, kaznata mo`e da se ubla`i do op{tiot
zakonski minimum.
4. Na~in na ubla`uvawe na kaznata. Prethodno navedenite
odredbi gi poka`uvaat granicite vo koi mo`e da se vr{i ubla`uvaweto
na kaznata koe, kako {to istaknavme, mo`e da se vr{i spored visinata
i spored vidot. Ubla`uvaweto spored visinata se vr{i taka {to
na storitelot mu se izrekuva ist vid na kazna, me|utoa, nejzinata mera
se spu{ata pod posebniot minimum na taa kazna do nejziniot op{t
zakonski minimum. Ubla`uvaweto spored vidot (komutacija) postoi
samo vo onie slu~ai koga ne mo`e da se vr{i ubla`uvawe spored
visinata, odnosno samo za onie krivi~ni dela kaj koi e propi{ana
kazna li{uvawe od sloboda bez nazna~uvawe na najmalata mera. Ova
ubla`uvawe se vr{i taka {to namesto propi{anata kazna se izrekuva
drug, poblag vid na kazna. 459 Vo krivi~noto pravo na Republika Makedonija
toa ubla`uvawe e mo`no edinstveno koga namesto kazna li{uvawe
od sloboda se izrekuva pari~na kazna (~l. 41 st. 1 t. 6 KZ).
459
"Spored toa ubla`uvaweto se vr{i na dva na~ini, zavisno od toa na
koj na~in e odredena dolnata granica na kaznata za edno delo. Ako za dolna
granica na kaznata e propi{an poseben minimum na kaznata, na sudot mu e dozvoleno
da ja ubla`i kaznata samo na toj na~in {to mo`e da ja namali predvidenata
mera na kaznata sî do op{tiot minimum na vidot na kaznata. Ako kako
dolna granica na kaznata ve}e e zemen op{tiot minumum, toga{ sudot ubla`uvaj}i
ja kaznata mo`e da go izvr{i samo na toj na~in {to namesto propi{aniot
vid kazna }e go izre~e neposredno poblagiot vid kazna. Propi{uva}i gi
ovie dva na~ini na ubla`uvawe na kaznata i odreduvaj}i koga sudot }e mo`e
da ja ubla`i kaznata na edniot a koga na drugiot na~in, zakonot sakal vo
izvesna mera da gi ograni~i sudiskite funkcii vo primenata na ovoj institut."
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op{t del, str. 631-632.
406

Pokraj odredbite koi poka`uvaat vo koi granici mo`e da se
vr{i ubla`uvaweto na kaznata, ~l. 41 st. 2 Krivi~niot zakonik opredelil
deka pri odlu~uvaweto vo koja mera kaznata }e ja ubla`i spored
navedenite pravila, sudot posebno }e ja ima predvid najmalata i najgolemata
mera na kaznata propi{ana za krivi~noto delo. Toa zna~i
deka sudot, primenuvaj}i gi pravilata za na~inot na odmeruvaweto na
ubla`enata kazna, koja zavisi od minimalno predvidenata kazna za toa
delo, mora da vodat smetka ne samo za minimumot na propi{anata kazna
tuku i za nejziniot maksimum. Ottamu, mo`e da se zaklu~i deka vo
na{eto krivi~no zakonodavstvo ubla`uvaweto ima ograni~eno dejstvo.
Postojat me|utoa i isklu~oci od ova pravilo, odnosno slu~ai koga
ubla`uvaweto ne e ograni~eno (~l. 42 st. 2). Imeno, toga{ koga sudot
mo`e storitelot na krivi~noto delo da go oslobodi od kazna, mo`e da
ja ubla`i kaznata bez da se dr`i do ograni~uvawata propi{ani za
ubla`uvaweto na kaznata. Toa zna~i deka vo site slu~ai vo koi sudijata
e ovlasten storitelot na krivi~noto delo da go oslobodi od kazna,
me|utoa ustanovil deka storitelot ne treba da go oslobodi od kazna,
toj mo`e da ja ubla`i kaznata pod granicite na posebniot minimum do
op{tiot minimum na toj vid kazna, ili vedna{, namesto propi{anata
kazna, da mu izre~e poblag vid kazna. Spored toa, vo takvi slu~ai ne
va`at ograni~uvawata propi{ani za ubla`uvawe na kaznata od ~l. 41
st. 1 i 2 KZ spored koi, pri ubla`uvaweto na kaznata, sudot e dol`en:
1 0 da vodi smetka za na~inot na koj e odredena dolnata granica na kaznata
za edno delo, 2 0 nitu za posebniot minimum i posebniot maksimum
na kaznata za krivi~noto delo za koe se ubla`uva kaznata.
5. Ubla`uvaweto na kaznata e isklu~ok od redovniot na~in na
odmeruvaweto na kaznata. Ottamu, sudot e dol`en vo presudata posebno
da go obrazlo`i sekoe ubla`uvawe na kaznata. Povredata na propisite
za ubla`uvaweto na kaznata od strana na sudot e ili povreda na
krivi~niot zakon (~l. 356 t. 5 ZKP) ili povreda na odredbite na kaznuvaweto
(~l. 358 st. 1).
6. Koga e vo pra{awe mo`nosta za izrekuvawe na kaznata nadvor
od kaznenite ramki treba da se znae i toa deka kaj nas e dozvoleno
samo ubla`uvaweto na kaznata, {to zna~i pod minimumot na propi{anata
kazna za toa delo, za{to e vo korist na storitelot. Poostruvawe
na kaznata, ne e dozvoleno vo na{iot krivi~nopraven sistem ottamu
{to zna~i izrekuvawe na kaznata nadvor od ramkite na propi{anata
kazna na {teta na storitelot vrz osnova na ote`nitelni okolnosti i
zatoa {to e vo sprotivnost so Ustavot koj opredeluva deka kaznata
mora da bide propi{ana so zakon za sekoe krivi~no delo.
Prethodnoto iska`uvawe obvrzuva da se uka`e i na razlikata
me|u ubla`uva~kite (privilegira~ki) i kvalifikatornite okolnosti.
Ubla`uva~ki okolnosti se onie koi na opredeleno krivi~no delo mu
davaat poseben, polesen vid, taka {to postoeweto na tie okolnosti
krivi~noto delo go pravat priviligirano (primer ubistvoto na mig e
407

privilegiran vid na osnovnoto delo ubistvo). Kvalifikatornite
okolnosti se predvideni kaj oddelni dela vo Posebniot del na KZ
poradi koi zakonot opredeluva nova, postroga kazna za osnovnoto delo.
Toa se onie okolnosti koi na opredeleno krivi~no delo mu davaat poseben,
pote`ok vid, taka {to pri postoeweto na tie okolnosti nastanuva
druga, pote{ka klasifikacija na krivi~noto delo (primer: ubistvoto
od kristoqubie e kvalificiran vid na osnovnoto delo ubistvo).
Koi okolnosti go pravat edno krivi~no delo kvalificirano, odnosno
privilegirano e opredeleno vo zakonot. Spored toa kvalificirani,
odnosno priviligirani oblici na oddelni krivi~ni dela mo`at da se
propi{at samo so zakon. 460 So ogled na toa deka so ubla`uva~kite i
kvalifikatornite okolnosti se sozdavaat novi polesni ili pote{ki
krivi~ni dela od osnovnoto delo, za koi ednovremeno se predviduva
polesno ili pote{ko kaznuvawe od osnovnoto delo, ovie okolnosti ne
mo`at da se smetaat za olesnuva~ki i ote`nuva~ki kaj istoto delo.
Poznavaweto vo celost na okolnostite koi zakonot vo Posebniot
del gi zema kako momenti za zaostruvawe na kaznata za osnovnoto
delo na sudijata mo`e da mu bide patokaz i orientacija za toa koja
okolnost da ja zeme kako ote`nuva~ka pri odmeruvaweto na kaznata vo
ramkite predvideni za osnovnoto delo, makar {to e o~igledno deka
site ovie okolnosti ne mo`at kaj sekoe delo da imaat zna~ewe na ote-
`nuva~ki okolnosti, tuku toa zavisi od prirodata na krivi~noto
delo. 461
2.2. Osloboduvawe od kazna
1. Osloboduvaweto od kazna e poseben institut vo vrska so
odmeruvaweto na kaznata i zna~i davawe naj{iroki ovlastuvawa na sudot
so cel za {to podobro ostvaruvawe na individualizacijata. Toa
pretpostavuva da postoi krivi~no delo i krivi~na odgovornost, no sepak
da postojat nekoi pri~ini poradi koi treba da se izre~e osloboduvawe
od kazna. 462
Krivi~niot zakon dozvoluva osloboduvaweto od kazna kako poseben
vid individualizacija samo vo so zakonot izre~no opredeleni
slu~ai. Toa se pravi od kriminalnopoliti~ki pri~ini (slu~ai vo koi
zakonodavecot saka da vlijae kon opredeleno povedenie na storitelot
na toj na~in {to so osloboduvaweto od kazna liceto se pottiknuva da
se otka`e od izvr{uvaweto na deloto, da go spre~i negovoto izvr{uvawe,
da go prijavi deloto, da gi otstrani ili ubla`i negovite posledi-
460
Pove}e za toa vidi: Ba~i}, F. Ote`avaju}e i poo{travaju}e okolnosti u ka-
`njavanju u jugoslovenskom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1964/2, str. 220-231.
461
Ibid, str. 223.
462
Tahovi}, J. Krivi~no pravo. str. 335.
408

ci) 463 ili od pri~ini na pravednost (slu~ai na krivi~ni dela ~ii {to
okolnosti uka`uvaat na maliot intenzitet na op{testvena opasnost
na storitelot), odnosno od pri~ini {to kaznuvaweto go pravat necelishodno.
Takvite osnovi ima i vo op{tiot i vo Posebniot del na KZ.
2. Fakultativno osloboduvawe od kazna (slu~ai vo koi sudot
mo`e, me|utoa ne mora storitelot da go oslobodi od kazna) e predvideno
kaj:
- pre~ekoruvawe na granicite na nu`nata odbrana (~l. 9 st. 3
KZ),
- pre~ekoruvawe na granicite na krajnata nu`da i predizvikuvawe
opasnost od nebre`nost (~l. 10 st. 3 KZ),
- nepodoben obid (~l. 20 KZ),
- dobrovolno otka`uvawe od izvr{uvawe na podgotveno ili
obideno krivi~no delo (~l. 21 st. 1 KZ),
- dobrovolno spre~uvawe ili serioznen obid da se spre~i izvr-
{uvaweto na krivi~no delo od strana na soizvr{itel, pottiknuva~
ili pomaga~ (~l. 25 st. 2 KZ),
- grabnuvawe - ako storitelot na deloto dobrovolno go pu{ti
na sloboda grabnatoto lice pred ispolnuvawe na baraweto poradi koe
go izvr{il grabnuvaweto (~l. 141 st. 3 KZ),
- odzemawe maloletnik - ako storitelot na deloto dobrovolno
go vrati maloletno lice ili ovozmo`i izvr{uvawe na izvr{na odluka
(~l. 198 st. 4 KZ),
- delotvorno kaewe (~l 262 KZ),
- grabnuvawe pretstavnici na najvisokite dr`avni organi - ako
storitelot na deloto pred da bide otkrien dobrovolno go pu{ti na
sloboda grabnato lice (~l. 310 st. 2),
- zdru`uvawe zaradi neprijatelska dejnost - ako storitelot na
deloto so otkrivawe na zdru`enieto ili na drug na~in go spre~i izvr-
{uvaweto na krivi~nite dela (324 st. 3 KZ),
- ako storitelot na delata od ~l. 328 st. 1 i 3, 330 st. 1, 331, 332
st. 1 i 2 i 333 st. 1 i 2, bil predizvikan so nezakonito ili grubo postapuvawe
na voenoto lice (~l. 334 KZ),
- neodzivawe na poziv i odbegnuvawe na voena slu`ba - ako storitelot
na deloto dobrovolno mu se javil na nadle`niot dr`aven
organ (~l. 341 st. 5 KZ),
- davawe la`en iskaz - ako storitelot dobrovolno go otpovika
svojot la`en iskaz pred da se donese pravosilna odluka (~l. 367 st. 5
KZ).
- spre~uvawe slu`beno lice vo vr{ewe slu`beno dejstvo - ako
storitelot na deloto bil predizvikan so nezakonito ili grubo postapuvawe
na slu`beno lice ili liceto koe pomaga (~l. 382 st. 5)
- napad vrz slu`beno lice pri vr{ewe na raboti na bezbednosta
463
Taka Ba~i}, F. Krivi~no pravo op~i dio, str. 439
409

- ako storitelot na deloto bil predizvikan so nezakonito ili grubo
postapuvawe na slu`beno lice ili liceto koe pomaga (~l. 383 st. 4).
3. Obligatorno osloboduvawe od kazna (slu~ai na zadol`itelno
osloboduvawe na storitelot od kazna) e predvideno kaj krivi~nite
dela:
- Neovlasteno prislu{kuvawe i tonsko snimawe - ako slu`beno
lice {to deloto go storilo po naredba na pretpostaveniot go prijavilo
pred da doznae deka protiv nego e pokrenata krivi~na postapka (~l.
151 st. 5 KZ),
- Krivi~nite dela od ~lenovite 172 do 175 - ako navredeniot ja
vozvratil navredata, i ako storitelot pred sudot mu se izvinil na
o{teteniot, ili ako pred sudot go otpovikal ona {to go iznesuval ili
pronesuval (~l. 177 st. 2 i 3 KZ),
- neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet na narkoti~ni
drogi, psihotropni supstancii i prekurzori - ako storitelot so isklu~ok
na organizatorot, go otkrie deloto ili }e pridonese za negovoto
otkrivawe (~l. 215 st. 4 KZ),
- zdru`uvawe zaradi neprijatelska dejnost - ako pripadnik na
zdru`enie go otkrie zdru`enieto pred da stori vo negoviot sostav ili
za nego da se stori krivi~no delo (~l. 324 st. 4 KZ),
- davawe potkup - ako storitelot na deloto koj dal potkup po barawe
od slu`beno lice go prijavi pred da doznae deka deloto e otkrieno
(~l. 358 st. 3 KZ),
- bunt na lica li{eni od sloboda - ako storitelot {to dobrovolno
se otka`e od buntot pred da se upotrebi sila ili seriozna zakana
(~l. 370 st. 4 KZ),
- zlostorni~ko zdru`enie - ako pripadnikot na grupata ili bandata,
ja otkrie grupata, odnosno bandata pred da stori nekoe krivi~no
delo vo nejziniot sostav ili za nea (~l. 394 st. 4 KZ),
- otkrivawe na teroristi~ka organizacija - ako storitelot od
ja otkrie organizacijata pred da stori vo nejzin sostav ili za nea nekoe
od delata (394-a st. 5 KZ),
- otkrivawe na grupa pred da bide storeno nekoe krivi~no delo
vo nejziniot sostav ili za nea (~l. 408 st. 3 KZ).
- otkrivawe na grupa organiairana za me|unarodni zlostorstva
- ako pripadnik na grupata ja otkrie grupata pred da stori krivi~no
delo vo nejziniot sostav ili za nea (~l. 416-a KZ), i
- otkrivawe na grupa organanizirana za trgovija so lu|e - ako
pripadnik na grupata ja otkrie grupata pred da stori krivi~no delo vo
nejziniot sostav ili za nea (~l. 418-b KZ).
4. Koga sudot e ovlasten storitelot na krivi~noto delo da go
oslobodi od kazna, mo`e da mu ja ubla`i kaznata bez ograni~uvawata
propi{ani za ubla`uvawe na kaznata ili da mu izre~e sporedna kazna
zabrana na upravuvawe so motorno vozilo ili proteruvawe na stranec
od zemjata (~l. 42 st. 2 KZ).
410

5. Institutot osloboduvawe od kazna pretstavuva situacija
koga nekoe lice izvr{ilo krivi~no delo i koga e krivi~no odgovorno
za toa delo, me|utoa koga nema osnovi da se kazni za storenoto delo, pa
zatoa mu se izrekuva osloboduvawe od kazna Toa zna~i deka sudot donesuva
osuditelna presuda vo koja konstatira deka opredeleno lice izvr-
{ilo krivi~no delo, deka za toa delo e krivi~no odgovorno, no sudot
mu izrekuva osloboduvawe od kazna. Ottamu, presudata na sudot sodr`i
izreka za vinata i nazna~uvawe na deloto za koe storitelot e osloboden
od kazna (~l. 343 st. 1 . t. 3 ZKP).
6. Na krajot treba da se istakne i toa vo posledno vreme vo
kriminalnopoliti~kata literatura so pravo se predlaga ukinuvawe na
ovoj institut 464 ili barem negovo sveduvawe na situacii kade {to negovata
primena e motivirana od kriminalnopoliti~ki pri~ini. Vo taa
smisla spored Ve{ovi}, nema nikakvi pri~ini za postoewe na ovoj
institut so nepotrebna represivna konotacija (oglasuvawe za vinoven)
neadekvantno na ona {to so nego saka da se postigne (akt na milost)
465 vo krivi~noto pravo. Ottamu, istiot avtor smeta deka namesto
osloboduvaweto od kaznata vo krivi~noto pravo treba da se vovede
institutot na sudskata opomena i toa kako vo onie situacii kade {to
mo`nosta za primena na ovoj institut e predvidena poradi maliot stepen
op{testvenata opasnost, taka i vo situacii kade {to primenata na
osloboduvaweto od kaznata e motivirana od kriminalnopoliti~ki
pri~ini. 466
7. Poseben osnov za osloboduvawe od kazna. Krivi~niot zakonik
predviduva osloboduvawe od kazna u{te vo eden poseben slu~aj.
Imeno, sudot mo`e da go oslobodi od kazna storitelot na krivi~no
delo storeno od nebre`nost koga posledicite na deloto storitelot go
pogoduvaat taka {to izrekuvaweto na kaznata vo takov slu~aj ne bi
odgovaralo na celite na kaznuvaweto (~l. 43 KZ).
Pri~inite za voveduvawe na ovaa odredba vo na{eto krivi~no
zakonodavstvo vo prv se opredeleni od izvr{uvaweto krivi~ni dela od
464
"Bi bilo popravilno da se bri{e institutot osloboduvawe od kaznata
i za izvesni situacii da se predvidi osloboduvawe od krivi~na odgovornost,
a za nekoi situacii da se predvidi mo`nost na izrekuvawe na sudska opomena,
a isto taka bi mo`elo da se predvidi i neograni~eno osloboduvawe od
kaznata." Stai}, A. Ubla`avanje kazne i osloba|anja od kazne, JRKKP, Beograd,
1986/1-2, str. 156.
465
"Osloboduvaweto od kazna spored svojata pravna priroda e vid na
sudsko pomiluvawe predvideno za nekoi isklu~itelni situacii koi od posebni
pri~ini zaslu`uvaat tolerancija. Zlatari}-Dama{ka, op. cit. str. 217.
466
Vidi: Ve{ovi}, M. Svrha ka`njavanja i sistem krivi~nih sankcija u Jugoslovenskom
krivi~nom pravu, Pravna misao, Sarajevo, 1987/5-6, str. 30. Vidi i Dejanovi},
V. M. Opravdanost instituta osloba|anja od kazne u jugoslovenskom krivi~nom
pravu, Pravna misao, Sarajevo, 1969/7-8.
411

koi nastanale posledici koi vo prv red go pogoduvaat samiot storitel.
Toa e osobeno slu~aj kaj soobra}ajnite nesre}i i drugi krivi~ni dela
izvr{eni od nebre`nost, koga storitelot }e predizvika smrt ili te-
{ki telesni povredi, invaliditet, fizi~ki i psihi~ki bolki na svoite
bliski lica kako {to se negovite roditeli, deca, sopru`nik i drugi
bliski i dragi lica, ili samiot e te{ko telesno povreden. Vo takvi
tragedii sekoja, pa duri i ubla`ena kazna mo`e da bide necelishodna,
odnosno ja gubi smislata, za{to storitelot ve}e so samiot nastan e te-
{ko pogoden i dovolno "kaznet." Toga{ kaznata ne pretstavuva sredstvo
za ostvaruvawe na generalnata i specijalnata prevencija, tuku pove}e
zna~i formalno zadovoluvawe na apstraktnata pravednost. Zatoa,
zakonot i predviduva mo`nost vo vakvi situacii otka`uvawe od sekakvo
kaznuvawe. 467
Spored odredbite na ~l. 43 KZ, storitelot na krivi~noto delo
mo`e da se oslobodi od kazna ako kumulativno se ispolneti dva uslovi.
Pod tie uslovi ovoj poseben osnov za osloboduvawe od kazna dobiva karakter
na op{t institut {to zna~i deka mo`e da se primenuva kaj site
krivi~ni dela. Prviot od niv e krivi~noto delo da e storeno od nebre-
`nost, bez ogled na toa dali se raboti za svesna ili nesvesna nebre`nost.
Drugiot uslov se odnesuva na predizvikanata posledica koja treba
da e takva {to te{ko go pogoduva: 1 0 samiot storitel, ili (koga posledicite
na krivi~noto delo se ostvarat sprema dobrata na samiot
storitel) i, 2 0 drugi lica sprema koi storitelot e vo tavi odnosi {to
povredata koja niv im e nanesena go pogoduva i samiot storitel. 468 Negovoto
ispolnuvawe e fakti~ko pra{awe koe sudot go ceni vo sekoj konkreten
slu~aj. Koga se ispolneti dvata uslovi sudot mo`e storitelot
da go oslobodi od kazna, da go kazni poblago ili da mu izre~e kazna vo
granicite na propi{anata kazna za izvr{enoto delo vo zavisnost toa
na koj na~in mo`e najdobro da se ostvarat celite na kaznuvaweto.
7. Osloboduvawe poradi otstranuvawe na {tetnite posledici
na krivi~noto delo e vtorata op{ta osnova za osloboduvawe od kazna
vnesena vo ~l. 43-a so izmenite na KZ od 2004 godina. Spored ovaa
odredba: "Za krivi~noto delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili
kazna zatvor do tri godini izvr{eno pod osobeno olesnuva~ki okolnosti,
ako za toa postoi soglasnost i na o{teteniot, sudot mo`e da go
oslobodi od kazna storitelot {to do zavr{uvaweto na krivi~nata postapka
}e ja vrati odzemenata korist na o{teteniot, }e ja nadomesti
{tetata, ili na drug na~in }e gi nadomesti ili popravi {tetnite posledici
na krivi~noto delo."
467
Taka Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit. str. 389, Ba~i}, F. Krivi~no pravo,
str. 440, Proevski, V, Krivi~no pravo, str. 426-428, Komentar, str. 210, Horvati},
@, Posebna osnova za osloba|anje od kazne u ~l. 45 Krivi~nog zakona SFRJ i prakti~noj
primeni u SR Hrvatskoj, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 63-73.
468
Komentar krivi~nog zakona SFRJ, str. 210.
412

Opravduvaweto na ova re{enie koe e za pozdravuvawe vo na{eto
zakonodavstvo, se nao|a vo "sfa}aweto za pravdata kako relacija vo
koja treba da bide vovle~ena i `rtvata. Kaznata kako i sekoja druga
krivi~nopravna merka, ne treba da slu`i samo za zadovoluvawe na nekoja
apstraktna spravedlivost, tuku vo najgolema mo`na mera treba da
se pribli`i kon zadovoluvawe na pravdata i za o{teteniot, ~ie{to
barawe za spravedlivost se ostvaruva so dobivaweto na materijalna
ili druga satisfakcija." 469 Na ovoj, sosema ispraven stav nema {to da
mu se zabele`i, no ne i na negoviot avtor, koj o~igledno zaboravil na
svojeto prethodno apodikti~no tvrdewe deka pravdata ne mo`e da bide
cel na kaznata. 470
2.3. Odmeruvawe na kaznata za krivi~ni dela vo stek
1. Na storitelot na krivi~ni dela vo stek za site krivi~ni
dela mu se izrekuva edinstvena kazna. 471 Pritoa, sudot prethodno gi
utvrduva kaznite za sekoe krivi~no delo, pa duri potoa se pristapuva
kon odmeruvaweto na edinstvenata kazna. Odmeruvaweto na kaznata za
oddelnite krivi~ni dela koi gi so~inuvaat stekot se vr{i so primena
na op{tite pravila za odmeruvaweto na kaznata. Koga sudot so primena
na op{tite pravila za odmeruvawe na kaznata }e utvrdi edna kazna
za sekoe od poedine~nite krivi~ni dela koi go so~inuvaat stekot, potrebno
e site tie kazni da gi svede na edna edinstvena koja gi opfa}a
site izvr{eni krivi~ni dela. Takvoto odmeruvawe na kaznata se konstatira
vo sudskata presuda so cel vo slu~aj na podocne`no ukinuvawe
na kaznata za edno krivi~no delo, za ostanatite dela vo stek da mo`e
da se odredi soodvetna kazna vrz osnova na porano utvrdenite kazni. 472
469
Kambovski, V. Kazneno pravo, op{t del, str. 928.
470
Ibid, str. 851.
471
Do izrekuvawe na edinstvena kazna mo`e da dojde i vo slednive slu-
~ai: 1. ako na storitelot mu se sudi za krivi~no delo storeno pred da zapo~nalo
izdr`uvaweto na kaznata po porane{nata osuda ili za krivi~no delo storeno
za vreme na izdr`uvaweto na kaznata zatvor ili maloletni~ki zatvor
(~l. 46 KZ), 2. ako sudot ja otpovikal uslovnata osuda poradi novo krivi~no
delo (~l. 51 KZ) ili poradi porano storeno delo (~l. 52 KZ). Ako vo tekot na
raspravata sudot prepu{til da izre~e edinstvena kazna, toa mo`e da se nadomesti
vo tn. nepravo povtoruvawe na krivi~nata postapka (~l. 389 ZKP).
472
Radovanovi}, M. Krivi~no pravo SFRJ, op{ti deo, str. 286. "Vo presudata
prvo se nazna~uvaat site utvrdeni kazni za site krivi~ni dela vo stek, a
potoa se nazna~uva edinstvenata kazna koja e utvrdena spored pravilata za
stekot. Na toj na~in se ovozmo`uva za sekoe krivi~no delo vo stekot vo presudata
da bide nazna~ena individualno utvrdenata kazna, so cel da mo`e da slu-
`i kako osnova vo slu~aj na ukinuvawe ili poni{tuvawe na kaznata za drugo
413

Odmeruvaweto na taa edinstvena kazna se vr{i vrz osnova na posebni
pravila za odmeruvawe na kaznata za krivi~ni dela vo stek.
2. Na~ini na odmeruvawe na edinstvenata kazna. Odmeruvaweto
na kaznata za krivi~ni dela vo stak razli~no e regulirano vo
krivi~nite zakonodavstva i vo toj pogled glavno se prifa}at tri osnovni
na~ini. Spored prviot, edinstvenata kazna se odmeruva vrz osnova
na kaznite koi se izre~eni za oddelno izvr{enite krivi~ni dela. Toa
zna~i deka na izrekuvaweto na edinstvenata kazna mu prethodi utvrduvawe
ili izrekuvawe na kazna za sekoe izvr{eno krivi~no delo i tie
kazni pretstavuvaat osnov za odmeruvawe na edinstvenata kazna. Spored
vtoriot na~in, edinstvenata kazna se odmeruva so ogled na kaznite
koi se propi{ani za krivi~nite dela vo stek. Pritoa, najzastapeno e
re{enieto spored koe za osnov na edinstvenata kazna se zema kaznata
koja e propi{ana za najte{koto od izvr{enite dela i taa se povi{uva
so soodvetni ograni~uvawa. Najposle vo nekoi slu~ai edinstvenata kazna
ne se odmeruva spored zakanetite kazni, nitu prethodno se utvruvaat
ili izrekuvaat kaznite za sekoe krivi~no delo vo stek, tuku se izrekuva
vrz osnova na sevkupnata ocenka na izvr{enite krivi~ni dela, vo
ramkite na op{tiot minimum i op{tiot maksimum na odredeniot vid
kazna. 473 3. Vo na{eto krivi~no zakonodavstvo e prifaten prviot na~in
- edinstvenata kazna za krivi~nite dela izvr{eni vo stek se izrekuva
vrz osnova na poedine~no utvrdenite kazni za sekoe od izvr{enite
dela (~l. 44 st. 1 KZ), pri {to se prifateni trite osnovni sistemi,
ili poprecizno, metodi na odmeruvawe na kaznata: asperacija, apsorpcija
i kumulacija. Edinstven isklu~ok postoi samo vo pogled na kaznata
maloletni~ki zatvor kade se primenuva neposredno odmeruvawe
na edna kazna maloletni~ki zatvor za site dela vo stek. Spored toj na-
~in edinstvenata kazna za delata vo stek se odmeruva direktno, bez
prethodno utvrduvawe na poedine~nite kazni, odnosno site dela vo
stek i nivniot storitel sudijata gi ocenuva kako edinstvo {to ovozmo`uva
izre~enata kazna da mu odgovara na kriminalnata situacija vo
celina.
1 0 Spored metodot na asperacija (zaostruvawe) najprvin se
odmeruvaat (utvrduvaat) kaznite za sekoe krivi~no delo od stekot, a
potoa edinstvenata kazna se izrekuva na na~in {to najte{kata od poedine~no
utvrdenite kazni zadol`itelno se poka~uva, no taka {to ne
smee da go dostigne nivniot zbir nitu pak da go nadmine op{tiot zakonski
maksimum na izre~eniot vid kazna. Pri odmeruvawe na kaznite za
krivi~ni dela vo stek na{iot KZ gi usvojuva pravilata na asperacija
kako osnovni, me|utoa kako dopolnitelni gi primenuva i pravilata na
delo vo stak. Tahovi}, J. op. cit. str. 338. Vo taa smisla popodrobno i Ba~i}, F,
Krivi~no pravo, op{t del, str. 666.
473
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, Krivi~no pravo SFRJ, op{ti deo, str. 397.
414

apsorpcija i kumulacija. Osven toa, spored zakonot ne se pravi
razlika me|u idealniot i realniot stek pri odmeruvaweto na kaznata.
Metodot na asperacija se primenuva vo slednive slu~ai:
a) Ako za krivi~nite dela vo stek sudot utvrdil kazna li-
{uvawe od sloboda, edinstvenata kazna mora da bide pogolema od sekoja
oddelna utvrdena kazna, no ne smee da go dostigne zbirot na utvrdenite
kazni nitu da premine petnaeset godini li{uvawe od sloboda
(~l. 44 st. 2 t. 2 KZ). Taka, na primer, ako na storitelot za tri izvr-
{eni krivi~ni dela vo stek mu se utvrdeni poedine~ni kazni zatvor vo
traewe od 2, 3 i 4 godini, edinstvenata kazna mora da bide povisoka od
4 godini, me|utoa ne smee da bide devet godini. Ili, ako na storitelot
za tri izvr{eni krivi~ni dela vo stek mu se utvrdeni poedine~ni kazni
zatvor vo traewe od 4, 5, i 7 godini, toga{ edinstvenata kazna mora
da bide pogolema od 7 godini, me|utoa ne mo`e da bide povisoka od 15
godini. Pritoa, so cel da se spre~i izrekuvawe na dolgotrajni kazni
li{uvawe od sloboda za pove}e polesni dela zakonot vo ~l. 44 st. 2 t. 3
predviduva izvesna modifikacija na apseracijata - Ako za site krivi-
~ni dela vo stek se propi{ani kazni li{uvawe od sloboda do tri godini,
edinstvenata kazna ne mo`e da bide pogolema od osum godini li{uvawe
od sloboda. Taka, na primer, ako na storitelot za {est izvr{eni
krivi~ni dela vo stek mu se utvrdeni poedine~ni kazni zatvor vo
traewe od po 2 godini, ne mo`e da mu se izre~e kazna povisoka od 8 godini,
koja vo otsustvo na ova ograni~uvawe bi mo`ela da mu se izre~e
od 2 do 12 godini.
b) Primenata metodot na asperacija e mo`en i koga za site krivi~ni
dela vo stak poedine~no se utvrdeni pari~ni kazni. Imeno, ako
sudot za krivi~nite dela vo stek utvrdil samo pari~ni kazni, }e ja zgolemi
najvisokata utvrdena kazna, no taa ne smee da go premine zbirot
na utvrdenite kazni nitu, 600 dnevni globi, koga pari~nite kazni se
utvrdeni kako glavni, odnosno deset iljadi evra vo denarska protivvrednost
koga se utvrdeni kako sporedni kazni. Ako za nekoe krivi-
~no delo vo stek e utvrdena pari~na kazna vo dnevni globi a za drugo vo
pari~en iznos, pari~niot iznos se pretvora vo dnevna globa i edinstvenata
kazna ne smee da go nadmine zbirot na utvrdenite dnevni globi
nitu 360 dnevni globi (~l. 44 st. 2 t. 4 KZ).
Za metodot na asperacija vo ovoj slu~aj se raboti sî dodeka edinstvenata
pari~na kazna se izrekuva vo iznos {to e pomal od zbirot na
poedine~no utvrdenite kazni. Ako pak, pari~nata kazna go dostigne toj
zbir se primenuva metodot na kumulacija.
v) Najposle, ako sudot za krivi~nite dela vo stek utvrdil kazni
li{uvawe od sloboda i maloletni~ki zatvor, }e ja izre~e samo kaznata
li{uvawe od sloboda kako edinstvena kazna so primena na metodot na
apsorpcija i asperacija (~l. 44 st. 2 t. 7). Takva situacija e mo`na ako
na polnoletno lice mu se sudi za pove}e krivi~ni dela od koi ednoto
ili pove}eto od niv gi izvr{il kako postar maloletnik, a drugoto
415

(ili drugite) kako polnoletnik, a sudot za deloto ili delata
izvr{eni vo maloletstvoto mu utvrdi kazna maloletni~ki zatvor, a za
deloto ili delata izvr{eni vo polenoletstvoto kazna zatvor.
Zakonot, me|utoa, ni{to ne ka`uva za toa spored koi kriteriumi
}e se odmeri edinstvenata kazna vo ramkite na dadenite granici
koi ponekoga{ mo`at da bidat mnogu {iroki. Taka, na primer, ako za
edno delo sudot utvrdil zatvor od 5 godini, za vtoroto od 4 godini, za
tretoto od 4 godini, za ~etvrtoto od 2 godini, toga{ ramkite vo koi se
izrekuva edinstvenata kazna se: zgolemena najte{kata poedine~na kazna
- zna~i 5 godini i eden mesec zatvor (kako minimum) i 14 godini i 11
meseci (kako maksimum). 474 Toa e pra{awe od golemo prakti~no zna~ewe,
za{to proizvolnosta vo odmeruvaweto na kaznata mo`e da go uni-
{ti celokupniot trud vlo`en vo utvrduvaweto na poedine~nite kazni.
Napred go vidovme i toa deka odmeruvaweto na kaznata za poedine~nite
krivi~ni dela koi gi so~inuvaat stekot se vr{i so primena na op{-
tite pravila za odmeruvaweto na kaznata. Pritoa, vo teorijata postojat
stojali{ta na pove}e avtori deka treba da se zemaat predvid site
olesnuva~ki i ote`nuva~ki okolnosti koi se odnesuvaat na sekoe od
krivi~nite dela vo stek. Vo praktikata me|utoa se zabele`uva deka
pri obrazlo`uvaweto i na edinstvenata kazna sudovite naj~esto se povikuvaat
na tie okonosti. Ottamu, se postavuva i pra{aweto - dali
okolnostite koi edna{ se upotrebeni pri odmeruvaweto na poedine~nite
kazni mo`at povtorno da se zemat predvid i kaj utvrduvaweto na
edinstvenata kazna. Vo teorijata dominira negativen stav so obrazlo-
`enie deka toa bi zna~elo zemawe predvid na edna ista olesnuva~ka
ili ote`nuva~ka okolnost, dva pati. 475
Vo odnos na prvoto pra{awa, kaj odmeruvaweto na kaznata za
oddelnite krivi~ni dela vo stek, sudot najprvin ne smee tie dela da gi
posmatra izolirano edni od drugi, tuku treba da ja zame predvid okolnosta
deka se raboti za pove}e dela, deka edno delo doa|a po drugoto, a
posebno mora da gi ispita i oceni me|usebnite odnosi na tie dela,
dali tie stojat vo nekoja me|usebna vrska ili se vo pra{awe pove}e nepovrzani
dela. 476 Nakratko, taa edinstvena kazna, treba da bide sinteza
na site poedine~no utvrdeni kazni, a ne proizvolno zgolemuvawe na
najte{kata od utvrdenite kazni za delata vo stek. 477
Re{enieto na vtoroto pra{awe nekoi avtori go gledaat vo toa
{to pri izrekuvaweto na edinstvenata kazna kako olesnuva~ki, odnosno
kako ote`nuva~ki okolnosti treba da se zamat predvid onie okol-
474
Ba~i}, F. Krivi~no paravo, op}i dio, str. 450.
475
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 339, Zlatari}, B. op. cit. str. 233, Ba~i}, F,
Krivi~no pravo, op}i dio, str. 450, ^ejovi}, B. op. cit. str. 418. Srzenti}, Stai}, Lazarevi},
str. 402.
476
Ba~i}, F. Krivi~no paravo, op}i dio, str. 451.
477
Ibid, str. 449.
416

nosti koi mo`at da se uva`at pri utvrduvaweto na poedine~nite kazni,
za{to se od op{to zna~ewe za site dela vo stak. Za celokupnata
kriminalna situacija (na primer, porane{niot `ivot na osudeniot,
li~nite priliki, zaedni~kata cel, motivite i dr.). Od konkretnata situacija
zavisi koi okolnosti }e imaat op{to zna~ewe za site dela vo
stek, a koi }e bidat vrzani za opredeleno poedine~no delo. Odnapred
ne mo`e da se postavi pravilo za toa koi okolnosti sudot treba da gi
zeme predvid kako olesnuva~ki i ote`nuva~ki pri utvrduvaweto na kaznata
za poedine~nite dela, a koi duri pri izrekuvaweto na edinstvenaat
kazna. Me|utoa, vo nitu eden slu~aj ne smee istata okolnost da
se zeme predvid dva pati, edna{ pri utvrduvaweto na poedine~nata kazna,
i drug pat - pri izrekuvaweto na edinstvenata kazna. 478 Na ova
stojali{te so pravo mu se sprotivstavuva Novoselac koj veli deka ovde
ne stanuva zbor za na~eloto na zabrana na dvokratno ocenuvawe na
okolnostite va`ni za odmeruvawe na kaznata (okolnostite koi ve}e se
obele`je na krivi~noto delo ne smeeat da se zemat predvid pri sudskoto
odmeruvawe na kaznata), za{to i dvete ocenki gi dava sudot, prv pat
vo ramkite na analiti~noto, a vtor pat vo ramkite na sinteti~koto
razgleduvawe. 479
Najposle, spored Ba~i} bi mo`elo da se postavi edno op{to
pravilo: edinstvenata kazna treba da bide takva da e logi~ka rezultanta
na utvrdenite poedine~ni kazni. 480 Na toa se nadovrzuvaat konstatacii
deka seto toa e to~no, me|utoa deka so toa sudovite ne dobile upatstva
koi bi bile od pogolema korist, za{to povtorno ostanuva nejasno
na koj na~in treba da se odmeri edinstvenata kazna za da se zadovolat
spomnatite na~ela. 481 Ottamu, ispravno e koga najprvin se prifa}a
podelbata na okolnostite na krivi~noto delo na derivatni (okolnosti
koi ve}e vlijaele na utvrduvaweto na poedine~nite kazni) i originerni
(okolnosti koi se svojstveni samo za edinstvenata kazna) i se zaklu~uva
deka i ednite i drugite mo`at da imaat uloga pri odmeruvaweto
na edinstvenata kazna. Pritoa, koga stanuva zbor za derivatnite
okolnosti, tie pri odmeruvaweto na poedine~nite kazni se posmatraat
vo vrska so eden odreden del, dodeka pri odmeruvaweto na edinstvenata
kazna se razgleduvaat od druga perspektiva: se zema predvid nivnoto
zna~ewe za edinstvenata vina na storitelot i za ocenka na celokupnata
li~nost na storitelot. Toa doa|a do izraz preku sinteti~ka ocenka
na site dela, pri {to site poedine~ni dela mora da bidat opfateni so
seopfaten pogled kako da se raboti za edno delo. 482
478
Ibid, str. 451.
479
Vidi: Novoselac, P, Odmeravanje jedinstvene kazne, JRKKP, Beograd,
1986/3-4, str. 55.
480
Ibid, str. 451.
481
Novoselac, P, op. cit. str. 50.
482
Ibid, str. 54.
417

2 0 Spored metodot na apsorpcija (sveduvawe na kaznite) 483
najprvin se odmeruvaat (utvrduvaat) kaznite za sekoe krivi~no delo od
stekot, a potoa kako edinstvena se izrekuva samo najte{kata od poedine~no
utvrdenite kazni, koja gi apsorbira site drugi kazni. Spored
sistemot na apsorpcija se izrekuva samo najte{ko izre~enata kazna
spored principot deka pote{kata vo sebe ja apsorbira polesnata kazna
(poena maior absorbet minorem). So primenata na ovoj metod, prakti~no
se kaznuva samo najte{koto krivi~no delo koe vleguva vo stekot,
dodeka ostanatite dela od sostavot na stekot ostanuvaat nekazneti. Na
toj na~in, ovoj sistem se poka`uva kako nepraveden, za{to ja olesnuva
polo`bata na storitelot na krivi~noto delo, osobeno koga se raboti
za realniot stek. 484 Negovata primena kaj nas e zadol`itelna vo
slednite slu~ai:
a) koga sudot za nekoe krivi~no delo vo stek utvrdil kazna
do`ivotno li{uvawe od sloboda, toga{ }e ja izre~e samo taa kazna
koja gi apsorbira site drugi utvrdeni kazni li{uvawe od sloboda i
site sporedni kazni (~l. 44 st. 2 t. 1 KZ), i
b) koga za edno od delata vo stek e utvrdena kazna vo iznos na
op{tiot zakonski maksimum (na primer, ako e utvrdena kazna li-
{uvawe od sloboda od 15 godini, taa gi apsorbira site drugi utvrdeni
kazni li{uvawe od sloboda).
3 0 Spored metodot na kumulacija najprvin se odmeruvaat
(utvrduvaat) kaznite za sekoe krivi~no delo od stekot, a potoa edinstvenata
kazna se izrekuva na na~in {to site poedine~no utvrdeni kazni
se sobiraat (natrupuvawe na kazni). 485 Spored metodot na kumulacija
se izrekuvaat tolku kazni kolku {to ima krivi~ni dela vo stek,
kako koga za sekoe krivi~no delo bi se izrekuvala posebna kazna (quot
delicta, tot poenae). 486
a) Ako za edno krivi~no delo sudot utvrdil kazna li{uvawe od
sloboda, a za drugo (odnosno drugi) - pari~na kazna sudot }e ja izre~e i
ednata i drugata kazna.
Ako pak, sudot za nekoi krivi~ni dela vo stek utvrdil kazna
li{uvawe od sloboda, a za drugite krivi~i dela pari~ni kazni, }e
izre~e edna kazna li{uvawe od sloboda i edna pari~na kazna so toa
{to do sekoja oddelno }e dojde preku metodot na asperacijata (~l. 44.
483
Tahovi}, J. op. cit. str. 338.
484
^ejovi}, B, Krivi~no pravo, str. 419.
485
"Ovoj sistem mo`e da bide zgoden samo koga se izrekuva pari~na kazna
kako glavna kazna, ili koga se izrekuva pari~na kazna pokraj kaznata zatvor.
Me|utoa, sistemov e nepogoden koga se raboti za kaznite li{uvawe od
sloboda. Zgora na toa vo slu~aj na odmeruvawe na kaznata za pogolem broj na
krivi~ni dela vo stak, so primenata na ovoj sistem se doa|a do apsurdni kazni
(na primer, edinstvena kazna zatvor od sto godini)." ^ejovi}, B. op. cit. str. 419.
486
Tahovi}, J. op. cit. str. 338.
418

st. 2 t. 5 KZ). Toa zna~i deka i ovde se raboti za paralelna primena
prvo, na metodot za asperacija, odnosno kaj pari~nata kazna i na kumulacija.
b) ako za sekoe oddelno krivi~no delo sudot utvrdil pari~na
kazna, mo`e da izre~e pari~na kazna {to go dostignuva zbirot na oddelnite
kazni, so toa {to ne smee da gi nadmine op{tite zakonski maksimumi
na pari~nata kazna.
v) Metodot na kumulacija se primenuva i koga se raboti za izrekuvawe
na sporedna kazna. Toa e mo`no vo slednive slu~ai:
- Prviot slu~aj postoi toga{ koga e utvrdena sporedna kazna
samo za edno krivi~no delo koe vleguva vo stekot. Vo takov slu~aj sudot
}e ja izre~e i ednata i drugata kazna (kumulacija).
- Vtoriot slu~aj postoi toga{ koga sporednata kazna e utvrdena
za dve ili pove}e krivi~ni dela koi vleguvaat vo stekot. Vo takov
slu~aj sudot najprvin odmeruva edna edinstvena sporedna (pari~na) kazna
spored sistemot na asperacijata. Na toj na~in utvrdenata edinstvena
sporedna (pari~na) kazna se izrekuva pokraj glavnata kazna, {to
vsu{nost zna~i primena na praviloto na kumulacija. Spored toa, ovde
prakti~no doa|a do paralelna primena na sistemot na asperacija i sistemot
na kumulacija.
6. Poedine~nite kazni za sekoe delo mora vo dispozitiviot na
presudata posebno da se iska`at (~l. 348 st. 5 ZKP). Toa e potrebno za
da se vidi dali sudot na zakonit na~in ja formuliral edinstvenata kazna
i dali taa e logi~ka rezultanta na poedine~nite kazni. Toa e potrebno
i ottamu da mo`e da se kontrolira dali poedine~nite kazni se
utvrdeni na zakonit na~in. Poedine~nite kazni mora da bidat posebno
istaknati vo presudata i za da se ovozmo`i natamo{no postapuvawe na
sudot, ako nekoja od niv vo tekot na postapkata otpadne.
Na krajot mora da se napomne deka primenata na vistinskiot i
prividniot stek vo praktikata e mnogu te{ko da se sledi od nekolku
pri~ini. Pred sî, sudovite ~esto primenuvaat nekoj oblik na vistinski
ili prividen stek, a vo obrazlo`nieto na presudata ne naveduvaat
za koj od nivnite oblici se raboti, ili pak ne objasnuvaat na koj na~in
gi sfa}aat oblicite na vistinskiot ili prividniot stek. Ponatamu,
sudovite voop{to ne naveduvaat deka e primenet nekoj od oblicite na
vistinski ili prividen stek iako toa proizleguva od konkretniot
slu~aj. Najposle, osobeno koga se raboti za prividniot stek mnogu ~esto
mo`at da se sretnat i primeri na pogre{no opredeluvawe na negovite
oblici kako i golemi razliki vo re{avaweto na isti slu~ai,
{to, se razbira, ima razli~ni prakti~ni posledici za osudeniot.
Me|utoa, kon seto ova treba da se dodade i zabele{kata spored
koja vo literaturata ne samo {to postoi {arenilo vo na~inot na klasifikacijata
na slu~aite na prividen stek, tuku avtorite ~esto se razijduvaat
i vo vrska so pra{aweto vo koja grupa spa|a oddelen slu~aj, pa
ne e retko nekoi avtori opredelen slu~aj da go pomestuvaat vo grupata
419

na specijalitetot, dodeka drugi vo toj slu~aj gledaat konsumpcija, a
treti mislat deka se raboti za subsidijaritet. 487 Navedenata zabele-
{ka mo`e mnogu poilustrativno da se sogleda od analizata na samo tri
slu~ai na primena na prividniot stek: siluvawe pri koe e nanesena
lesna telesna povreda, naru{uvaweto na nepovredivosta na stanot i
siluvaweto, kako i primaweto potkup i zloupotrebata na slu`benata
polo`ba, kade {to se sudiraat najrazli~ni, ~estopati i protivre~ni
tolkuvawa. 488 Seto toa vodi kon pravna nesigurnost vo primenata na
institutot prividen stek, pa ottamu, spored nas, nema nikakva uteha za
sudiite vo smiruva~koto objasnuvawe na Ba~i} deka samiot broj na formulite
pod koi treba da se podvedat situaciite vo vrska so prividniot
stek i nivnite nazivi, kako i toa dali opredelena konkurencija
spa|a vo ovaa ili onaa formula, navodno bile pra{awa od vtorostepeno
zna~ewe. Toa osobeno ottamu {to ve}e vo slednata re~enica avtorot
se negira sebesi koga veli "Bitno e da se ima opredelen stav za toa
{to e op{ta platforma za ovaa materija, {to e nejzinata op{ta kriminalnopoliti~ka
osnova, i potoa vrz taa osnova da se utvrdat oblicite
na prividniot stek, me|utoa na toj na~in tie celosno da go pokrijat
ova podra~je." 489
2.4. Odmeruvawe na kaznata na osudeno lice
Do primena pravilata za izrekuvawe na edinstvena kazna vo
stek doa|a i toga{ koga mu se sudi na ve}e osudeno lice za nekoe drugo
krivi~no delo. Pritoa, zakonot razlikuva dve situacii: 1 0 koga na ve}e
osudeno osudeno lice mu se sudi za krivi~no delo storeno pred da e zapo~nato
izdr`uvaweto na kaznata spored porane{nata osuda, i 2 0 koga
na ve}e osudeno lice mu se sudi za krivi~no delo {to go storil za vreme
na izdr`uvaweto na kaznata.
1 0 Do sudewe na osudeno lice za krivi~no delo izvr{eno pred da
zapo~alno so izdr`uvaweto na kaznata spored porane{nasta osuda
mo`e da dojde vo dva slu~ai. Imeno, mo`no e vo vreme na sudeweto za
edno ili pove}e krivi~ni dela da ne se znaelo deka liceto na koe mu se
sudi storilo u{te nekoe krivi~no delo, tuku za toa da se doznalo duri
po donesuvaweto na sudskata odluka. Pritoa, mo`no e izvr{uvaweto
na kaznata spored porane{nata kazna sî u{te da ne zapo~nalo, ili pak
taa ve}e celosno ili delumno da e izdr`ana. Osven toa, vo vremeto od
pravosilnosta na presudata do po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata
mo`no e osudenoto lice da izvr{i i novo krivi~no delo. Spored toa, i
vo dvata slu~ai ve}e postoi edna sudska odluka so koja na storitelot
mu e izre~ena kazna, a treba da mu se sudi i za drugo krivi~no delo.
487
Zlatari}, B. op. cit. str. 169.
488
Vidi: Lazin, \, op. cit. str. 520-526 kako i Zlatari}, B. str. 173-196.
489
Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op}i dio, str. 363-364.
420

I pokraj toa {to vo ovie slu~ai ne se raboti za vistinski stek
na krivi~ni dela, zakonot predviduva deka i kaj niv }e se premenat
pravilata za odmeruvawe na kaznata vo stek (~l. 46 st. 1 KZ). Toa zna~i
deka sudot na storitelot }e mu ja utvrdi kaznata za krivi~noto delo za
koe mu se sudi, a izre~enata kazna vo porane{nata osuda ja zema kako
utvrdena za site izvr{eni krivi~ni dela. Pritoa, spored koj metod }e
ja izre~e edinstvenata kazna zavisi od toa koja kazna na storitelot mu
bila porano izre~ena i koja kazna mu e utvrdena za novoto delo. Ako na
storitelot mu se sudi za pove}e krivi~ni dela, toga{ mu se utvrduva
kazna za sekoe od izvr{enite dela, dodeka porane{nata kazna se zema
kako edna bez ogled dali bila izre~ena za edno ili pove}e krivi~ni
dela.
Kaj odmeruvawe na edinstvenata kazna mora da se vodi smetka
dali bilo zapo~nato so izdr`uvaweto na kaznata. Ako kaznata bila zapo~nata
ili izdr`ana, toj del se presmetuva vo edinstevnata kazna li-
{uvawe od sloboda.
2 0 Pravilata za odmeruvawe na kaznata za krivi~ni dela vo stek
se primenuvaat i koga mu se sudi na osudeno lice koe storilo krivi~no
delo za vreme na izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda ili
maloletni~ki zatvor (~l. 46 st. 1 i 2 KZ). Analogna na toa e i situacijata
koga krivi~noto delo e izvr{eno za vreme na treaeweto na uslovniot
otpust. I vo vakvi slu~ai za izvr{enoto delo se utvrduva kazna, a
porane{nata kazana se zema kako utvrdena, pa se izrekuva edinstvena
kazna vo koja se zasmetuva ve}e izdr`aniot del od kaznata.
Me|utoa, doslednata primena na ova pravilo vo opredeleni slu-
~ai bi mo`ela da dovede do re{enija koi kriminalnopoliti~ki ne se
opravdani. Toa osobeno bi bilo slu~aj ako na storitelot mu e izre~ena
kazna li{uvawe od sloboda vo podolgo traewe, a novoto krivi~no delo
go izvr{il pri krajot na izdr`uvaweto na ovaa kazna. Taka, ako nekoe
osudeno lice na kazna zatvor od 12 godini, po izdr`ani 10 godini stori
novo krivi~no delo za koe sudot mu utvrdi 8 godini zatvor, bi mo-
`elo da mu se odmeri edinstvena kazna zatvor od najpove}e 15 godini
zatvor, vo koja bi mu se presmetal izdr`aniot del od kaznata. Ottamu,
toj bi trebalo da izdr`i u{te pet godini zatvor. Zna~i nemu bi mo-
`ele da mu se presmetaat tri godini od osudata na 8 godini zatvor
izre~eni za izvr{enoto novo delo. Situacijata bi mo`ela da bide
u{te poapsurdna ako liceto osudeno na 15 godini kazna li{uvawe od
sloboda bi izvr{ilo krivi~no delo pri krajot na izdr`uvaweto na
ovaa kazna. So primena na pravilata za izrekuvawe na edinstvena kazna
vo stek nemu bi mo`elo da mu se izre~e edinstvena kazna vo treaewe
podolgo od 15 godini zatvor, {to zna~i deka novoto delo ne bi
imalo nikakvo vlijanie vrz izvr{uvaweto na kaznata. Ottamu, zakonot
predviduva deka sudot na storitelot }e mu izre~e kazna nezavisno od
porano izre~enata kazna, ako so primenata na odredbite od ~l. 44 ne bi
mo`elo da se ostvari celta na kaznuvaweto so ogled na traeweto na ne-
421

izdr`aniot del od porano izre~enata kazna (~l. 46 st. 2 KZ). Toa zna~i
deka vo vakvi slu~ai sudot ima dve mo`nosti za izrekuvawe na kaznata:
da izre~e kazna spored odredbite vo stek ili za novoto delo da izre~e
samostojna kazna. Prvoto re{enie e pravilo, dodeka vtoroto sudot
treba da go primeni samo ako so prvoto re{enie ne bi mo`elo da se
ostvari celta na kaznuvaweto so ogled na traeweto na neizdr`aniot
del od porano izre~enata kazna. Ako za izvr{enoto novo delo sudot
izre~e samostojna kazna, toga{ postojat dve avtonomni osudi koi se
izdr`uvaat sukcesivno.
Osudeno lice na kazna li{uvawe od sloboda ili maloletni~ki
zatvor za vreme na izvr{uvaweto na kaznata mo`e da izvr{i i nekoe
polesno krivi~no delo. Vo takov slu~aj se postavuva pra{awe dali
treba da se kazni i za toa delo. Dokolku vo vakov slu~aj bi se primenile
pravilata za odmeruvawe na kaznata za dela vo stek, utvrdenata
kazna za izvr{enoto delo vo postapkata za odmeruvawe na edinstvenata
kazna ne bi mo`ela bitno da vlijae na porane{nata osuda. Ottamu,
zakonot predviduva deka osudenikot koj za vreme na izdr`uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda ili maloletni~ki zatvor }e stori krivi~no
delo za koe zakonot propi{uva pari~na kazna ili li{uvawe od
sloboda do edna godina, }e se kazni disciplinksi (~l. 46 st. 3 KZ).
Pritoa, prirodata na izvr{enoto delo i okolnostite pod koi e izvr-
{eno }e vlijaat na izborot na disciplinskata kazna.
2.5. Presmetuvawe na pritvorot vo porane{nite kazni
1. Na storitelot na krivi~no delo koj pred izrekuvaweto na
presudata za krivi~no delo se nao|al vo pritvor, vremeto pominato vo
pritvor, kako i sekoe negovo li{uvawe od sloboda vo vrska so krivi-
~noto delo (li{uva we od sloboda do 24 ~asa, vremeto pominato na posmatrawe
vo zdravstvena ustanova, izdr`ana kazna vo stranstvo i dr.)
sudot zadol`itelno mu ja zasmetuva vo izre~enata kazna li{uvawe od
sloboda, maloletni~ki zatvor i pari~na kazna (~l. 47 st. 1 KZ). I
pokraj toa {to pritvorot ne pretstavuva kazna, tuku merka za obezbeduvawe
na prisustvoto na obvinetiot za uspe{no vodewe na krivi~nata
postapka, zakonot od pri~ini na pravednost predviduva deka toj se
zasmetuva vo izre~enata kazna kako del od izdr`anata kazna.
2. Zasmetuvaweto na pritvorot se vr{i na na~in {to eden den
pritvor se izedna~uva so eden den li{uvawe od sloboda, odnosno eden
den maloletni~ki zatvor i edna dnevna globa ili 20 evra vo denarska
protivvrednost (~l. 47 st. 3 KZ).
3. Pritvorot mo`e da se zasmeta vo izre~enata kazna ako postoi
identitet me|u deloto za koe bil opredelen pritvor i deloto za koe e
izre~ena osudata. Za takov identitet stanuva zbor ako me|u niv postoi
identitet na fakti~kata sostojba, odnosno fakti~ki identitet na
obvinetoto i presudenoto delo. Razlikite vo kvalifikacijata na de-
422

loto ne se od zna~ewe za ova pra{awe. 490
4. Ako na osudenikot mu e izre~ena kazna za nekoe drugo kaznivo
delo (prekr{ok), pa potoa za istoto dejstvie bide osuden i vo krivi~na
postapka, vo ovaa postapka }e bide zasmetana i izdr`anata, odnosno
naplatenata kazna za tie dela (v. ~l. 47 st. 2 KZ).
VIII. KAZNUVAWE NA PRAVNO LICE
1. So izmenite na KZ od 2004 godina vo na{ata zemja za prv pat e
poredvidena krivi~na odgovornost i kaznuvawe na pravnite lica.
Uslovite za krivi~nata odgovornost na pravnite lica se opredeleni
so odredbite od ~l. 28-a KZ. Imeno, vo slu~aite opredeleni so Posebniot
del na KZ, ili so drug zakon so koj se propi{ani krivi~ni dela,
pravnoto lice e krivi~no odgovorno ako do izvr{uvawe na deloto do-
{lo so dejstvie ili so propu{tawe na dol`niot nadzor od strana na
organot na upravuvawe ili na odgovornoto lice vo pravnoto lice, ili
na drugo lice koe bilo ovlasteno da postapuva od imeto na pravnoto
lice vo ramkite na negovite ovlastuvawa, ili koga toa gi pre~ekorilo
svoite ovlastuvawa zaradi ostvaruvawe korist za pravnoto lice (~l.
28-a st. 1 KZ). Toa zna~i deka kaznuvaweto se zasnova na na~eloto na
pretpostavena odgovornost na pravnoto lice. Pretpostavenata
odgovornost na pravnoto lice, me|utoa, ne ja isklu~uva odgovornosta i
kaznuvaweto na fizi~koto lice koe e storitel na krivi~noto delo
(~l. 28-a st. 2 KZ). Ottamu proizleguva deka kaj nas e prifaten sistem
na paralelen krivi~na odgovornost i kaznuvawe na pravnoto lice.
Inaku, kako krivi~no odgovorni subjekti na krivi~nite dela
opredeleni so zakon mo`at da se javat site pravni lica, so isklu~ok na
dr`avata (~l. 28-a st. 3 KZ). Stranski pravni lica se krivi~no odgovorni
dokolku deloto go storile na teritorijata na Republika Makedonija,
bez ogled dali imaat svoe pretstavni{tvo ili podru`nica koja
vr{i dejnost na nejzina teritorija (~l. 28-a st. 4 KZ).
2. Za pravnite lica se predvideni slednive vidovi kazni: 1 0 pari~na
kazna, 2 0 privremena zabrana za vr{ewe dejnost, 3 0 trajna zabrana
za vr{ewe dejnost i, 4 0 prestanok na pravnoto lice (~l. 96-a KZ).
pari~anata kazna e glavna, dodeka site ostanati se predvideni kako
sporedni kazni {to se izrekuvaat zaedno so pari~nata kazna.
1 0 Pari~nata kazna se izrekuva vo iznos koj ne mo`e da bide
pomal od 100 iljadi denari, nitu pogolem od 30 milioni denari. Za
krivi~ni dela storeni od kristoqubie ili za krivi~ni dela so koi se
predizvikuva pogolema imotna {teta, mo`e da se propi{e pari~na kazna
do dvojniot iznos od maksimumot na ovaa kazna ili vo srazmer so
visinata na pri~inetata {teta ili pribavenata korist, no najmnogu do
dvaesetkraten iznos (~l. 96-a st. 2 KZ).
490
Taka Radovanovi}, M. op. cit. str. 281, Proevski, V. op. cit. str. 440,
423

[to se odnesuva do izvr{uvaweto na pari~nata kazna vo ~l. 96-
v st. 1 KZ e predvideno ako osudenoto pravno lice ne ja plati pari~nata
kazna vo rok opredelen od sudot, koj ne mo`e da bide pokratok od 15
dena nitu podolg od 30 dena, sudot nareduva prisilno izvr{uvawe koe
se sproveduva spored op{tite pravila od Zakonot za izvr{nata postapka.
Ako pari~nata kazna ne mo`e da se izvr{i od imotot na pravnoto
lice, poradi toa {to pravnoto lice nema takov imot ili prestanalo
da postoi pred izvr{uvawe na kaznata, kaznata se izvr{uva od imotot
na osnova~ot ili osnova~ite na pravnoto lice, srazmerno na vlo`enite
udeli, odnosno kaj trgovskoto dru{tvo od imotot na akcionerite,
odnosno sodru`nicite srazmerno na nivnite udeli (~l. 96-v st. 2 KZ).
[to se odnesuva pak, do pari~nata kazna na stranski pravni lica, taa
se izvr{uva od imotot konfiskuvan vo Republika Makedonija ili, so
primena na me|unaroden dogovor, od imotot vo stranstvo (~l. 96-v st. 3
KZ).
2 0 Privremena zabrana za vr{ewe oddelna dejnost vo traewe od
edna do tri godini se izrekuva zaedno so pari~nata kazna, ako pri
vr{ewe na dejnosta na pravnoto lice e izvr{eno krivi~no delo za koe
za fizi~ko lice e propi{ana pari~na kazna ili kazna li{uvawe od
sloboda do tri godini, a od na~inot na izvr{uvawe na deloto proizleguva
opasnosta od povtorno vr{ewe na takvo ili sli~no delo (~l. 96-
a st. 3 KZ).
3 0 Trajna zabrana za vr{ewe oddelna dejnost, od dejnostite {to
gi vr{i pravnoto lice se izrekuva zaedno so pari~na kazna, ako e
izvr{eno delo za koe za fizi~ko lice e propi{ana kazna li{uvawe od
sloboda od najmalku tri godini, a od na~inot na izvr{uvawe na deloto
proizleguva opasnost od povtorno vr{ewe na takvo ili sli~no delo.
Ovaa kazna sudot ja izrekuva i koga e izvr{eno krivi~no delo po prethodna
osuda so koja na pravnoto lice mu e izre~ena privremena zabrana
za vr{ewe dejnost (~l. 96-a st. 4 KZ).
4 0 Kaznata prestanok na pravnoto lice se izrekuva zaedno so
pari~nata kazna, ako e izvr{eno delo za koe za fizi~ko lice e propi-
{ana kazna li{uvawe od sloboda od najmalku pet godini, a od na~inot
na izvr{uvaweto na deloto proizleguva opasnost od povtorno vr{ewe
na takvo ili sli~no delo. Ovaa kazna sudot ja izrekuva i koga e izvr-
{eno krivi~no delo po prethodna osuda so koja na pravnoto lice mu e
izre~ena trajna zabrana za vr{ewe dejnost (~l. 96-a st. 5 KZ).
Ovde treba da se ima predvid deka kaznata privremena ili trajna
zabrana za vr{ewe dejnost i prestanok na pravnoto lice ne mo`e da
se izre~e na pravno lice osnovano so zakon, kako i na politi~ka partija.
Vrz osnova na pravosilna presuda so koja e izre~ena kaznata
prestanok na pravnoto lice, nadle`niot sud pokrenuva so zakon utvrdena
postapka za likvidacija na pravnoto lice vo rok od 30 dena od
pravosilnosta na presudata (~l. 96-a st. 6 KZ).
424

Pravnoto lice nad koe e otvoren ste~aj, se kaznuva za krivi~ni
dela storeni pred otvaraweto na ste~ajnata postapka (~l. 96-a st. 7
KZ).
2. Pokraj kaznite vo KZ e predvidena i mo`nost za izrekuvawe
uslovna osuda na pravni lica. Taka, sudot mo`e da odredi uslovno
odlagawe na izvr{uvawe, za vreme od edna do tri godini, na pari~nata
kazna i zabranata za vr{ewe dejnost, koga e izvr{eno krivi~no delo za
koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do tri godini, ako
pravnoto lice go deponira iznosot na izre~enata pari~na kazna vo sudot
i garantira deka nema da bide izvr{eno krivi~no delo vo rokot na
proveruvaweto (~l. 96-g st. 1 KZ). Ako vo rokot na proveruvaweto e
izvr{eno novo krivi~no delo ili e otrkieno porano storeno krivi~no
delo na pravnoto lice, kaznata se izvr{uva (~l. 96-g st 2 KZ).
3. Pokraj kaznite vo KZ, isto taka, predviduva i mo`nost za
izrekuvawe na konfiskacija na imot i imotna korist i odzemawe na
predmeti. Na konfiskuvaweto imot i imotna korist pribavena so krivi~no
delo na pravno lice soodvetno se primenuvaat odredbite od ~lenovite
98 do 100 od ovoj zakonik (~l. 96-d st. 1 KZ).
Ako od pravnoto lice ne mo`e da se konfiskuva imot ili imotna
korist poradi toa {to prestanalo da postoi pred izvr{uvawe na
konfiskacijata, osnova~ot ili osnova~ite na pravnoto lice, odnosno
kaj trgovskoto dru{tvo, akcionerite ili sodru`nicite solidarno }e
se obvrzat da platat pari~en iznos {to odgovara na pribavenata imotna
korist (~l. 96-d st. 2 KZ). Na odzemaweto predmeti od pravnoto
lice soodvetno se primenuvaat odredbite od ~len 101-a od ovoj zakonik
(~l. 96-d st. 3 KZ).
4. Odmeruvawe na kaznata na pravno lice. Pri odmeruvawe na
kaznata sudot gi zema predvid bilansot na sostojbite i bilansot na
uspehot na pravnoto lice, vidot na dejnosta i prirodata i te`inata na
izvr{enoto delo (~l. 96-b st. 1 KZ). Ako sudot utvrdi pari~na kazna za
dve ili pove}e dela vo stek, edinstvenata kazna ne mo`e da go dostigne
zbirot na poedine~no utvrdenite kazni, nitu da go nadminuva zakonskiot
maksimum na kaznata propi{ana za pravnoto lice (~l. 96-b st. 2
KZ).
425

426

G l a v a III
NOVI PROCESI VO SOVREMENOTO KRIVI^NO PRAVO I
KAZNENATA POLITIKA
I. HUMANIZACIJA, INDIVIDUALIZACIJA I
RACIONALIZACIJA NA KAZNENITE MERKI
1. Istoriski gledano krajnata cel na propi{uvaweto, izrekuvaweto
i izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii vo site dosega{ni klasni
op{testveno-ekonomski formacii bila ista - spre~uvawe na osobeno
op{testveno opasni dejnosti. Me|utoa, op{testvenata reakcija protiv
kriminalnite povedenija, odnosno razli~nite sredstva i metodi za nivno
spre~uvawe (suzbivawe) i voop{to razvojot na sistemite za izvr-
{uvawe na krivi~nite sankcii, zavisela od teoretskiot nau~en koncept
za celite na kaznuvaweto i negovoto zna~ewe za suzbivaweto na
kriminalitetot, za{to krivi~nite sankcii gi karakteriziraat opredeleni
specifi~nosti so ogled na celite {to ima gi postavuvaat opredeleni
op{testva. Izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii vo toj pogled
gi karakterizira razvoen pat {to odi od idejata za retributivna kazna
kon sfa}aweto za op{testveno popravawe i resocijalicazija na kriminalcite.
Imeno, u{te od svojata pojava, klasnoto op{testvo na "javnite
kazni" im postavi zada~a preku odmazda za storenoto zlo da predizvikuvaat
stradawe, zastra{uvawe i onevozmo`uvawe na izvr{itelite
na krivi~ni dela toa da go povtorat i vo idnina. Kaznata toga{
ima{e teolo{ka (stradawe), politi~ka (zastra{uvawe), i socioekonomska
(ugnetuvawe) cel. Oblicite na op{testvenata reakcija vo robovladetelstvoto
i feudalizmot se ostvaruvaa preku surovi kazni, progonstvo
i deportacija. Vakvata koncepcija na kaznuvaweto i negovite
celi provejuva{e se do XVIII vek koga se legalizira zatvoraweto kako
kazna za storenoto delo. Me|utoa, vo po~etokot na primenata na kaznata
li{uvawe od sloboda odmazdata i zastra{uvaweto ostanaa - sega
kako celi na sebe so stradaweto kako nu`na posledica od nivnata primena,
a pod vlijanie na klasi~nata {kola vo krivi~noto pravo koja
{to se zalaga{e za apstraktna pravednost i ednakvost pred zakonot.
Vo ovoj dolg period dominira{e eden represivno-preventiven koncept
za koj slobodno mo`e da se ka`e deka ne uspea da go namali kriminalitetot.
Naprotiv toj u{te pove}e se {ire{e i toa so silata na povrat.
2. Poradi toa {to represivnata koncepcija vo suzbivaweto na
kriminalitetot ne poka`a vidni rezultati, sredstvata za borba pro-
427

tiv kriminalitetot novite {koli gi pobaraa na druga strana. Imeno,
so niv vnimanieto se svrtuva kon delinkventot kako nositel na kriminalnata
aktivnost. Taka, spored pozitivistite reakcijata treba da se
prilagodi spored storitelot na krivi~noto delo i toj treba da se podlo`i
na specijalen tretman zavisno od sostojbata na negovata li~nost
za da se ostvari odbranata na op{testvoto od kriminalitetot preku
prevencija, izolacija i popravawe na delinkventot. I sociolo{kata
{kola se zalaga{e za popravawe na delinkventot, a vo taa nasoka
posebno e zna~ajno insistiraweto na dvi`eweto na novata op{testvena
odbrana 491 za efikasna borba za za{tita na op{testvoto od kriminalitetot
i za popravawe i reintegrirawe na delinkventite.
Site ovie {koli izniknaa i se razvivaa vo epohata na kapitalizmot,
koj kako, i site drugi klasni op{testva, osnovnata funkcija
na krivi~noto pravo i kaznata ja glada{e vo za{titata na klasnata i
politi~kata struktura {to i odgovara{e na vladea~kata klasa. Me|utoa,
vo soglasnost so progresivnite idei i interesi na kapitalisit~kata
klasa se nalo`i potrebata od napu{tawe na retribucijata vo
izvr{uvaweto na kaznata. Vrz tie promeni nu`no vlijae{e, pred sÒ,
zabrzaniot razvoj na proizvodstvenite sili i na op{testveno ekonomskite
odnosi, kako i tendencijata kon demokratizacija na politi~kite
odnosi od koi, iako formalno, proizleze potrebata za po~ituvawe
na na~eloto na ednakvo u~estvo na site gra|ani vo socijalniot `ivot,
ramnopravnosta i li~nite i politi~kite slobodi na ~ovekot i gra|anite.
Na toj na~in za prv pat e deklarirano poinakvo mesto na ~ovekot
vo op{testvoto vo nasoka {to zna~i humanizacija na odnosite me|u lu-
|eto bidej}i ne mo`e{e da se zaobikoli faktot deka vo novite uslovi
~ovekot se pove}e stanuva gospodar na prirodata, na op{testvenite
odnosi i na samiot sebesi. Vo nasoka na ubla`uvawe na krivi~nata represija
i ostrinata pri izvr{uvaweto na kaznata pridonese i se po-
491
"Osnovnata sodr`ina na stojali{ta na dvi`weto na op{testvena
odbrana, ka`ano sosema nakratko e slednata: Op{testvenata odbrana se zazema
za takva kriminalna politika koja bi go {titela op{testvoto od kriminalitetot,
a oddelniot ~len na op{testvoto od toa da ne trgne po toj pat.
Op{testvenata odbrana smeta deka za taa cel ne e dovolno samo represivnoto
krivi~no pravo. Nego pred se bi trebalo da go zameni {iroka op{tetvena
preventivna dejnost, koja so preventivni, socijalnopoliti~ki i drugi merki
bi gi otstranuvala pri~inite na kriminalitetot i so svojata prevencija bi
vlijaela na socijalno i moralno zagrozenite lu|e, u{te pred da go storat
krivi~no delo. Takvata kriminalna politika treba da dade ne{to novo vo
oblasta na postapkata so prestapnicite taka {to taa vo celina bi bila naso-
~ena kon negovo popravawe i resocijalizacija." Bavcon, Lj. Novi kriminalno politi~ki
pogledi na individualizaciju mera protiv delikvenata, Narodna milicija, Beograd,
1958/6, 7. Za ovaa kriminalnopoliti~ka {kola podrobno: Sulejmanov,
Z. Kriminologija, Grafohartija, Skopje, str. 326-336.
428

golemoto jaknewe i osvestuvawe na rabotni~kata klasa i nejzinata
borba za ostvaruvawe pogolemi ekonomski i socijalni slobodi. Tuka
treba da se dodade i nezamenlivoto vlijanie {to so sebe go nosi burniot
razvoj na nau~nata misla osobeno na sociologijata za op{testvoto
i za ~ovekot kako op{testvena i individualna edinka.
3. Vakviot evolutiven pat na op{testvoto i na nau~nata misla
dovede do toa vo sovremenoto op{testvo osnovnata cel na kaznata da se
vrzuva za nositelot na negativnoto povedenie i potrebata sprema nego
da se prezemaat soodvetni merki na tretman {to vodat kon negova resocijalizacija.
So ostvaruvaweto na taa cel se postignuva najefikasna
za{tita na op{testvoto 492 i na li~nosta na delinkventot. Poradi toa
krivi~noto pravo, kriminalnata politika i penologijata se stremat
kon izgrdba na instituti i humanizirani merki na tretman i pomo{ na
delinkventite so koi se ovozmo`uva kreirawe na op{testveno polezni
li~nosti {to }e mo`at lesno da go najdat svoeto mesto vo op{testvoto
i koi pove}e nema da vr{at krivi~ni dela. Pritoa, ne se zaboravi
deka krivi~nite sankcii imaat polivalantna funkcija za ~ie
ostvaruvawe treba postojano da se vodi smetka. Potenciraweto i istaknuvweto
vo preden plan na prevospituvaweto ne zna~i celosno ukinuvawe
na retribucijata koja {to se pojavuva kako vnatre{na komponenta
na prevencijata (generalna i specijalna), od koja {to op{testvoto
na mo`e da se otka`e, za{to pretstavuva nu`nost {to izvira od potrebata
za za{tita na op{testvoto i negovata potreba da go izrazi
svojot moralen prekor i neodobruvawe sprema kriminalitetot kako
negativen oblik na op{testveno povedenie. Me|utoa, i pokraj obidite
represijata da ne se sfati vo svojata porane{na smisla kako barawe na
odmazda, vra}awe na zlo so zlo tuku kako "eden priroden refleks na
socijalnata psihologija, 493 kako zadovoluvawe na ~uvstvoto na pravednost,
taa sepak se javuva kako pre~ka {to vo praktikata go sopira ostvaruvaweto
na progresivnite idei i celi na kaznuvaweto. Poradi toa
sovremenite kazneni sistemi se stremat kon iznao|awe novi re{enija
{to kaj krivi~nite sankcii {to e mo`no pove}e }e gi otstranat ili
}e gi ubla`at posledicite od naporednata egzistencija na retribucijata
i prevospituvaweto preku voveduvawe i se po{iroka primena
na drugi krivi~ni sankcii osobeno takvi {to }e ja zamenat kaznata
li{uvawe od sloboda, kako {to se parapenalnite sankcii, zatvor vo
492
"So toa kaznata se pretvora vo efikasna merka na op{testvena za-
{tita. Vo sekoj drug slu~aj op{testvoto e za{titeno samo privremeno, dodeka
osudenikot e izoliran od op{testvoto i se nao|a vo zatvorot. Ottuka zatvoraweto
i izoliraweto {to ne se sledeni so cel - resocijalizacija mo`at da
zna~at samo privremena za{tita, privremena represivna prevencija, i poradi
toa fakti~ki nemaat smisla." Milutinovi}, M. Savremene tendencije u oblasti penolo{ke
misli i prakse, Penologija, Beograd, 1973/1, str. 7.
493
Kup~evi}-Mla|enovi}, R. op. cit, str. 67.
429

prazni~ni denovi, poludneven zatvor, pari~ni kazni, sankcii {to se
sostojat vo ograni~uvawe na nekoi prava na gra|anite i sl.
4. So istata cel i vo ramkite na kaznata li{uvawe od sloboda
se pravat usilbi za ograni~uvawe na represijata i za {iroko otvorawe
na prostorot za razvivawe na procesite na prevospituvaweto vo tekot
na nejzinoto izvr{uvawe. Vsu{nost, se odi kon postojano ograni~uvawe
i potisnuvawe na represijata ponekoga{ duri i dotamu {to se
postavuva vo vid na nerealno barawe za nejzino nadminuvawe i otstranuvawe
kako istoriska kategorija. Kaj dolgotrajnite kazni li{uvawe
od sloboda za toa postojat opredeleni mo`nosti {to se koristat vo
mnogu zemji preku ubla`uvawe na re`imot na nivnoto izvr{uvawe,
unifikacija na kaznite li{uvawe od sloboda, ubla`uvawe na disciplinata
494 i sî po{irokoto koristewe na uslovniot otpust za da dojdat
do izraz oblicite, metodite i sredstvata {to najmnogu ñ odgovaraat na
resocijalizacijata na osudenite lica. Od druga strana, se pravat i golemi
usilbi `ivotot na zatvorenicite {to pove}e da nalikuva na `ivotot
na slobodniot ~ovek. 495 Pritoa, se istaknuva deka so streme`ot za
napu{tawe na sistemot na segregacija (odvojuvawe i otfrluvawe na
osudenicite od op{testvoto) i primena na tn. sistem na simbioza pome|u
delinkventnoto i nedelinkventnoto naselenie 496 treba da se postigne
normalizacija na `ivotot na zatvorenicite. Vo moderniot sistem
na izvr{uvawe na kaznite li{uvawe od sloboda toa e conditio sine
qua non za da se ubla`i, pa duri i nadmine paradoksot {to vo sebe krie
rizik da ne mo`e da se ostvari resocijalizacijata nitu pak socijalnata
adaptacija na delinkventite, za{to op{testveno neprilagodenite
lica se prevospituvaat i akomodiraat na sloboda so prisiluvawe na
uslovite {to zna~at dolgogodi{na izolacija. Vo taa smila se pravat
uspe{ni obidi za pribli`uvawe na `ivotot na osudenite lica kon `ivot
na sloboda preku pogolema gri`a za niv, pro{iruvawe na nivnite
prava i pogodnosti, voveduvawe i podosledno ostvaruvawe na opredeleni
oblici na samoorganizirawe i drugi formi na human tretman i
pogolema gri`a u{te vo kaznenite ustanovi za postpenalno prifa}awe
na otpu{tenite osudenici. Vo tie uslovi sekako deka najgolemoto
zna~ewe mu pripa|a na razvivaweto na sistemot na poluotvorenite i
otvorenite kazneno-popravni ustanovi. Od seto ova proizleguva deka
vrz adekvatniot tretman na osudenite lica, odnosno vrz merkite za negovo
sproveduvawe {to vo prv red poa|aat od storitelite na krivi~no-
494
Vidi: Pinatel, @. op. cit, str. 305.
495
Ako sakame da go prevospitame delinkventot i od nego povtorno da
napravime sloboden ~len na op{testvoto, treba da se organizira edna kazneno-popravna
postapka {to }e go podgotvi za vakov `ivot i dosledno na toa
koja {to e mo`no pove}e }e mu se pribli`i." Cornil, P. Kazna tamnice, Izbor,
Zagreb, 1961/1, str. 64.
496
Vidi: Pinatel, @. op. cit, str. 301-303.
430

to delo, le`i glavniot tovar za uspe{no ostvaruvawe na prevospitnite
procesi vo penitencijarnite ustanovi. Poradi toa se odi kon sî
pogolema individualizacija na toj tretman, kon negovo prilagoduvawe
na li~nite karakteristiki na osudenite lica vo nastojuvawe primenetite
merki da se soobrazat so potrebite na sekoj prestapnik. A bidej}i
objektivno ne e mo`no da se prezemat napolno individualizirani
tretmani sprema sekoj osudenik poednine~no, se odi kon kategorizacijata
na kazneno-popravnite ustanovi i klasifikacija na osudenite
lica. Vo ramkite na ovie nastojuvawa otvorenite kazneno-popravni
ustanovi se poka`aa kako mo{ne zna~ajna klasifikaciona forma niz
koja najefikasno mo`at da se ostvarat celite na kaznata li{uvawe od
sloboda so sredstva i metodi koi ednovremeno obezbeduvaat po~ituvawe
na li~nosta na osudenikot i humanost vo postpuvaweto.
6. Iznesenive okolnosti govorat deka vo sovremenata kriminalnopoliti~ka
teorija i praktika e dostignato nivo koe vo su{tina
zna~i postojano potisnuvawe na retribucijata za smetka na resocijalizacijata
koja od den na den dobiva se pozabele`itelno mesto vo kaznuvaweto.
Vrz taa osnova se brani idejata deka vo sovremeni uslovi sî
pove}e se doka`uva vrednosta, logikata i op{testvenata opravdanost
na prevospitno-terapeutskiot koncept vo krivi~noto pravo i penologijata.
Pritoa, ne e te{ko da se zabele`i deka seto ona {to se naveduva
vo prilog na ovaa koncepcija ne izleguva od ramkite na sovremenite
tendencii i postigawa vo odnos na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda. So takvite ocenki vo osnova se soglasuvame za{to realno
gi odrazuvaat glavnite karakteristiki na dene{nite sostojbi i odnosi
vo vrska so izvr{uvaweto ne samo na institucionalnite tuku i voninstitucionalnite
sankcii {to se povrzani so tretman sprema osudenite
lica. Ona so {to me|utoa, ne mo`eme da se soglasasime e generalizacijata
na onie ocenki vrz {to se izvlekuva zaklu~ok deka prevospituvaweto
e osnovna cel na site krivi~ni sankcii, 497 a pritoa ne
se pravi ni najmal obid da se objasni vo {to se sostoi potisnuvaweto
na retribucijata kaj izvr{uvaweto na smrtnata ili pari~nata kazna
ili pak kaj drugite sankcii ~ie {to izvr{uvawe ne e povrzano so bilo
kakov tretman na osudenicite (alternativnite sankcii, na primer).
Vakvite voop{tuvawa mo`ebi imaat nekakva smisla i opravduvawe poradi
faktot deka kaznite li{uvawe od sloboda u~estuvaat so okolu
70% od site izre~eni krivi~ni sankcii, me|utoa toa ne e dovolen argument
za takvi izedna~uvawa {to ostanatite sankcii gi doveduvaat vo
vrska so resocijalizacijata koja {to nikoga{ ne pratstavuvala nitu
}e pretstavuva okolnost {to na bilo koj na~in go opravduva zna~eweto
i egzistencijata na tie sankcii. Od tie pri~ini e nu`no da se istakne
deka za ovie sankcii va`at nekoi drugi tendencii {to zaradi nivnata
specifi~nost treba oddelno da se analiziraat i prika`uvaat.
497
Taka na primer: Milutinovi}, M. Penologija, str. 52, 61-66 itn.
431

7. Vo kontekstot na dosega izlo`enoto }e se zadr`ime vrz pove}e
mo{ne aktuelni sovremeni pra{awa. Me|u niv sekako deka najprvin
treba da se izdvoi zaslu`enot prostor na procesite na dekriminalizacijata,
depenalizacijata, dejuridizacijata i inkriminacijata
kako i na problemite {to so niv neposredno se povrzani. Vo taa smisla
mo{ne zna~aen e i problemot na deinstitucionalizacijata na kaznite
li{uvawe od sloboda.
II. DEKRIMINALIZACIJA, DEPENALIZACIJA,
DEJURIDIZACIJA I INKRIMINALIZACIJA
Na~inot na koj edna zemja gi tretira svoite prestapnici najdobro
zboruva za stepenot i sostojbata na nejzinata civilizacija, kultura
i demokrati~nost. Krivi~noto pravo sekoga{ bilo del na op{tata
politi~ka i kulturna istorija na sekoj narod i na celokupnoto ~ove-
{tvo. Toa e barometar na op{tata politi~ka i moralna klima i najefikasen
instrument na pravnata i socijalnata dr`ava vrzan za globalniot
koncept na dadenata dr`ava, za nejzinata pravna i politi~ka
filozofija vo koi sekoga{ centralnoto pra{awe bilo - mestoto na
~ovekot vo op{testvoto, odnosot na ~ovekot i dr`avata i kolku ~ovekot
e merilo na site vrednosti. Vo taka zacrtanite {iroki ramki na
krivi~noto pravo treba da se baraat determinantite na negovata dr`avna
politika na kaznuvawe. Duri jasnite soznanija vo dene{na smisla
na celite, celta i opravduvaweto na na{eto krivi~no pravo i negovite
sankcii, za pati{tata za ostvaruvaweto na tie celi, za bitnite
komponenti na na{ata kriminalna politika voop{to, ovozmo`uvaat
da se ka`e {to spa|a a {to ne spa|a vo krivi~noto pravo, {to novo
treba da vleze vo nego, dali se nalo`uva potreba od trasirawe na novi
granici i novi imperativi na op{t plan i vo sferata na inkriminaciite,
{to zna~i za na{eto pravo inflacijata na krivi~nopravnite
normi, kakvi se {ansite za depenalizacija i dekriminalizacija, kakvi
se mo`nostite za vonkrivi~ni sistemi na rea|irawe na devijantnite
povedenija. 498
1. DEKRIMINALIZACIJA
1. Dekriminalizacijata pretstavuva izemawe od nadle`nosta na
krivi~nopravniot sistem na opredeleni inkriminirani povedenija. 499
498
Ba~i}, F. Granice represije u svetlu kriminalne politike na{eg
socijalisti~kog dru{tva, Materijal sa XI Savetovawa Udru`enja za krivi~no
pravo i kriminologiju Jugoslavije, Pula, 1973, str. 2-3.
499
Spored Milutinovi} "pod poimot na dekriminalizacija se podrazbira
izemawe od nadle`nosta na krivi~niot sistem na opredeleni povedeni-
432

Stanuva zbor za ograni~uvawe na krivi~nopravnata intervencija ili
za nejzino celosno otstapuvawe kaj opredeleni vidovi na inkriminirani
povedenija so relativno pomala op{testvena opasnost, na relativno
pomali povredi na zakonot koi ne pretstavuvaat vistinska zakana
na ~ovekovite vrednosti. Za ovoj proces se zna~ajni akciite na
direktno izostavuvawe na nadminatite inkriminacii od krivi~nite
zakoni, a isto taka i barawata da ne se zgolemuva brojot na novite
inkriminacii. Se poa|a od stojali{teto deka kaznenata reakcija treba
da bide ultima ratio vo za{titata na osnovnite op{testveni vrednosti
sekoga{ koga taa za{tita mo`e da se ostvari so drugi pohumani
sredstva {to se istovremeno dovolni da gi za{titat i individualnite
slobodi na ~ovekot bez nepotrebnoto zasegawe vo nivnoto ograni~uvawe.
500 Vo su{tina se raboti za proces na isklu~uvawe od kazneniot
sistem (stesnuvawe na kaznenata zona) na takvi povedenija koi pove}e
ne im odgovaraat na celite na kaznenata politika.
Vrz razvojot na sovremenata tendencija kon "samoograni~uvawe"
na krivi~noto pravo, odnosno namesto maksimumot (kaznuvawe na
sî {to se smeta za vrednost) deka e potrebno da se postigne optimum na
inkriminaciite svoeto vlijanie go ostvarija nekolku okolnosti: praklti~ni
(soznanieto deka so postojnite sili i sredstva ne e mo`no da
se suzbie seto ona {to e opredeleno kako zlostor), idejni (streme`ot
da se pro{iri sferata na ~ovekovite prava i slobodi i da se spre~i
zafa}aweto na dr`avata vo nekoi oblasti kako {to se li~niot `ivot
na poedincite, teoretski (vlijanieto na interakcionizmot, radikalnata
i aplikativnata kriminologija) i istra`uva~ki (brojni izu~uvawa
poka`aa deka reguliraweto na odnosite vo op{testvoto e poefikasno
da se koristat mehanizamite na ekonomska prisilba ili moralna
i politi~ka odo{to krivi~nata odgovornost). 501
Vo kriminalnata politika se pravi razlika me|u dva vida na
dekriminalizacija. Prviot vid se odnesuva na nastojuvawata inkrimija
(storuvawa i nestoruvawa), koi se inkriminirani od strana na krivi~noto
pravo i nivno oglasuvawe za nekriminalni. Toa e vsu{nost legalizirawe na
nekoi povedenija koi se inkriminirani vo krivi~niot zakon, za koi skoro nikoj
ne smeta deka treba da bidat predmet na kaznenata reakcija". Milutinovi},
M. Krtiminalna politika, str. 236.
500
"Baraweto za dekriminalizacija stanuva sî pove}e edna od klu~nite
to~ki na reformata koja gi zafati re~isi site krivi~nopravni sistemi.
Negovata po{iroka kriminalnopoliti~ka platvorma e konceptot na postojana
promena na mestoto na krivi~noto pravo vo sistemot na socijalnata kontrola,
negovata pozicija na "posledno sredstvo" vo borbata protiv kriminalitetot
i stesnuvawe na granicite na krivi~nopravnata represija so razvivawe
na alternativnite merki." Kambovski, V. Mogu}i slu~ajevi dekriminalizacije
u na{em krivi~nom zakonodavstvu, JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 249.
501
Ignjatovi| \. Kriminologija, str. 191.
433

naciite {to se otstranuvaat od krivi~noto pravo da ostanat protivpravni
povedenija, me|utoa borbata protiv niv da se pomesti vo ramkite
na drugite granki na pravoto kako {to se prekr{o~noto, imotnoto,
upravnoto, trudovoto pravo i sl. Vakvite nastojuvawa se predopredeleni
od sfa}awata deka odbranata na op{testvoto od opredeleni negativni
povedenija mo`e mnogu posupe{no da se ostvaruva ako nivnoto
zakanuvawe, gonewe i sankcionirawe se ostvaruva so prekr{o~ni, disciplinski
ili imotni kazni. Kako tipi~en primer za ovoj vid na dekriminalizacija
obi~no se naveduvaat pomestuvaweto na krivi~noto
delo trgovija so zlato, stranska valuta i devizi me|u prekr{ocite. 502
So vtoriot vid na dekriminalizacija se prezemaat takvi kriminalnopoliti~ki
aktivnosti so ~ie posredstvo edno kriminalno povedenie
se pomestuva vo sferata na devijantnite odnesuvawa. Ovde stanuva
zbor za niza povedenija koi {to ja gubat svojata kriminalna tuku
i svojata protivpravna priroda. Takvi se, na primer, krivi~noto delo
bogohulewe na preodot od sredniot vo noviot vek, nekaznuvaweto za
opredeleni drugi religiozni ili politi~ki krivi~ni dela. Dekriminalizaciite
od ovoj vid se mogu poretki vo praktikata so ogled na toa
{to niz istoriskiot razvoj na pravniot sistem opredeleni povedenija
mo{ne sporo ja menuvaat svojata op{testveno opasna priroda i dobivaat
devijanten, odnosno pravno indiferenten karakter.
Izvlekuvaweto na oddelni, porano inkriminirani povedenija
od sferata na krivi~nopravnata represija i nivnoto prefrluvawe vo
sferata na drugite kaznivi povedenija, kako i napu{taweto na kaznenite
oblici na reakcija voop{to vo odnos na opredeleni povedenija
koi porano bile proglaseni za krivi~ni dela go so~inuvaat potesniot
502
"Toa bi bilo mo`no da se stori, na primer, so obi~nata lesna telesna
povreda, neovlasteno fotografirawe, izbornite krivi~ni dela, neprezemaweto
merki za za{tita na rabota, nepla}awe na alimentacijata, nadrilekarstvoto,
slu`ewe na alkoholni pijaloci na maloletnici, komarot, povreda
na grob i dr. Vo ovaa smisla bi mo`elo da se dekriminira i deloto {irewe
na la`ni vesti za{to postojat soodvetni prekr{oci so koi ovie pojavi
poefikasno se suzbivaat. Ima sfa}awa i deka i nekoi dela protiv vooru`enite
sili bi mo`ele da se prefrlat na terenot na disciplinskaat odgovornost,
kako {to se na primer, osnovnite oblici na neotpovikuvaweto na poziv
i izbegnuvaweto na vojnata slu`ba i samovolnoto oddale~uvawe od vooru`enite
sili, potoa izbegnuvaweto na popis i pregled, neizvr{uvawe na materijalna
obvrska i sl. Od oblasta na krivi~nite dela protiv stopanstvoto:
nesovesnoto vr{ewe na pregled na `ivotni artikli, obmanuvawe na kupuva~i,
kr{ewe na propisite za cenite, neispravnoto merewe, proizvodstvoto na
{tetni sredstva za lekuvawe na stoka, nesovesno pru`awe na veterinarna
pomo{, prenesuvawe na zarazna bolest kaj `ivotnite, rastenijata i drvjata i
dr. Lazarevi}, Lj. Osnovni pravci budu}eg razvoja jugoslovenskog materijalnog
kaznenog zakonodavstva, JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 18-19.
434

poim na dekriminalizacijata. Me|utoa, pokraj ovoj potesen poim za sistemot
na krivi~noto pravo poimot na dekriminalizazija ima i po{iroko
zna~ewe koe ne se sveduva na realacijata so konkretnoto porano
inkriminirano povedenie. So dekriminalizacijata e opfaten i legislativniot
proces na stesnuvawe na granicite na krivi~nopravnata
represija po pat na izmena na op{tite instituti na krivi~noto pravo,
za{to i toa vo svoite krajni rezultati ima za posledica povlekuvawe
na krivi~nopravnata intervencija vo odnos na poedin~nite dejstvija
(podgotvitelni dejstvija, obid, nebre`ni soou~esni~ki dejstvija i sl.).
Ne e nadvor od toa nitu povlekuvaweto na drugite legislativni potezi
na planot na procesnoto pravo so koi se postignuva istiot efekt - stesnuvawe
na sferata na krivi~nopravnata intervencija (kako na primer,
vo odnos na pretpostavkite za poveduvawe i vodewe na krivi~nata
postapka). 503
2. Vo kriminalnopoliti~kata teorija postoi re~isi op{ta soglasnost
deka od sferata na krivi~noto pravo treba da se izemat onie
inkriminacii so koi se {titat religioznite, ideolo{kite i moralnite
sfa}awa na gra|anite.
- Dekriminalizacijata vo prv treba da se odnesuva na povedenijata
koi vo osnova imaat religiozen karakter.
- Delata za koi e dovolna moralna osuda se isto taka zna~ajna
oblast vo koja treba da se vr{i dekriminalizacija. Ovde stanuva zbor
za napu{tawe na inkriminacii koi ne se vo funkcija na za{tita na
opredeleni dobra i vrednosti, tuku vo funkcija na oblikuvawe na ~isto
moralni stavovi i principi. Me|u niv sekako mo`e da se navedat
kaznuvaweto za abortus, vagabunda`a, homoseksualizm i nekoi drugi
seksualni delikti, opredeleni dela protiv brakot (bra~na prequba),
~esta i ugledot sl. povedenija. Imeno, fakt e deka podigaweto na ~ovekovata
svest, kulturata i znaeweto i posebno sekualnata revolucija
vlijaat na stesnuvawe na kriminalnata zona vo oblasta na krivi~nite
dela protiv moralot. 504
503
Kambovski, V. op. cit, str. 251.
504
"So ogled na toa {to raspolaga so najte{ki sankcii na pravniot
poredok, krivi~noto pravo treba da intervenira duri toga{ koga }e zatajat
drugite pravni sredstva, koga tie ne pru`aat dovolna za{tita. Treba da se poa|a
od toa deka pote{kata merka ne e opravdana dodeka so polesna mo`e da se
postigne ist efekt i cel. Vo toa e smislata na tn. sekundarna priroda na krivi~noto
pravo... Krivi~noto pravo treba da gi otstranuva onie inkriminacii
koi opfa}aat povedenija koi navistina se moralno nedopu{teni, no koi malku
ili nezna~itelno go tangiraat socijalniot poredok. Toa ednostavno mora
da bara kriteriumi za pocvrsto i po~isto razlikuvawe na antisocijalnoto i
amoralnoto. Na taa osnova treba da se razmisluva za opravdanosta na inkriminiraweto
na koe i da e krivi~no delo i kone~no da se ras~isti so stavovite
deka sistemot na inkriminaciite treba da odgovara na moralanite sfa}awa,
435

- Me|u povedenijata kaj koi se u{te postoi prostor za mo`ni
intervencii vo pogled na iznao|aweto drugi poblagi re{enija sekako
deka treba da se pomestat i brojni politi~ki krivi~ni dela.
- Edna od op{tousvoenite nasoki za dekriminalizacijata sigurno
deka prestavuva i podra~jeto na bagatelniot kriminalitet vo koe
sekako treba da se pomestat polesni soobra}ajni delikti, opredeleni
povedenija naso~eni protiv javniot red i mir. Ovde, vsu{nost stanuva
zbor za onie krivi~ni dela za koi se na ponizok stepen na op{testvena
opasnost i za koi postojat drugi efikasni merki na za{tita kade {to
mo`e da se vr{i potpirawe vrz drugi oblici na nepunitivna reakcija
(na primer, reparacija na {teta i sl). 505
- Vo pogled na drugite povedenija {to treba da bidat opfateni
so procesot na dekriminalizacija vo posledno vreme vo opredeleni
zemji se pogolemo zna~ewe dobivaat i tn. dela bez `rtvi (victimless
crime).
- Na kraj nu`no e da se istakne deka vo literaturata e sî poprisutna
tendencijata kon intenzivna dekriminalizacija na tn. dela so
soglasnost, 506 me|u koi se pomestuvaat zloupotrebata na drogi, prostitucijata
507 i komarot.
na obi~aite i sl. Ba~i}, F. Granice represije u svetlu kriminalne politike
na{eg socijalisti~kog dru{tva, Materijal sa XI Savetovawa Udru`enja za
krivi~no pravo i kriminologiju Jugoslavije, Pula, 1973, str. 23.
505
"...Treba da se ima predvid deka krivi~nopravnite normi ne egzistiraat
samite za sebe, tuku se izraz na dlaboki op{testveni potrebi i odnosi.
Ottamu za nekoi krivi~ni dela mo`e da se postavi pra{aweto dali postojat
seriozni pri~ini za nivnata natamo{na egzistencija. Samo kako mo`ni
primeri gi naveduvam: zagrozuvawe so opasno orudie pri tepa~ka i raspravija,
zagrozuvawe na sigurnosta vo negoviot osnoven oblik, povreda na tajnosta
na pisma i pratki vo osnovniot oblik, sitno delo kra`ba, zatajuvawe ili
izmama, odzemawe na tu| predmet, o{tetuvawe na tu|i prava, samovlastie i dr.
Stanuva zbor glavno za krivi~ni dela zakaneti so pati~na kazna ili zatvor do
6 meseci ili pak za dela koi vo svojata osnova imaat gra|anskopravni odnosi,
koi bi trebalo da se re{avaat po pat na gra|anska odgovornost. Lazarevi}, Lj.
Osnovni pravci budu}eg razvoja jugoslovenskog materijalnog kaznenog zakonodavstva,
JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 18-19.
506
Vidi: Kambovski, V. Krivi~noprravnata za{tita na slobodite i
pravata na ~ovekot i gra|aninot, str. 97-98.
507
U{te Bentam ja smeta{e za necelishodna i svirepa borbata so prostitucijata
so policiski merki i kazni ako vo isto vreme ne ostanat pri~inite
na ova zlo (mladost, neiskustvo, lo{i vlijanija od strana na pobliskite,
siroma{tvoto i sl.). Namaluvaweto na rasteweto na prostitucijata kako i na
kriminalitetot na prostitutkite e mo`no samo so radikalna izmena na sega-
{nite socijalni priliki so reformi koi ja pro{iruvaat sferata na rabota i
platata na `enata, zgolemuvawe na sigurnosta i pravata na `enata.
436

3. Pretpostavki za dekriminalizacija. Dekriminalizacijata e
eden od najslo`enite procesi vo domenot na kaznenata reakcija. Taa
otvora niza fundamentalni pra{awa (zo{to inkriminirame nekoi povedenija,
za{to go koristime sistemot na krivi~nata represija, zo{to
kaznuvame, koi se funkciite na penalniot sistem i na samata kazna),
koristi i opasnosti. Koga se raboti za poslednoto pra{awe, golem
problem pretstavuva mo`nost po abolicijata na dr`avnata intervencija,
od strana na onie ~ii privatni ili kolektivni interesi se povredeni
da dojde do o`ivuvawe na privatnata pravda odnosno revan-
{ot. Zakonodavecot ednostavno ne mo`e da ja zapostavi okolnosta vrz
kogo }e se primenuvaat normite {to gi donesuva. Pritoa, kako {to
istaknuva Zipf, mora da se vodi smetka i za privrzanosta na narodot
kon tradicijata, a reformite vo ovaa oblast treba postepeno da se
podgotvuvaat. 508
Prethodnoto uka`uvawe naveduva na potrebata od konkretno i
vnimatelno razgleduvawe na inkriminaciite vo krivi~noto pravo koi
mo`at da dojdat predvid za dekriminalizacija. Toa zna~i deka vo ovoj
pogled se postavuvaat niza barawa {to nu`no treba da se sledat za da
ne se zapadne vo pogre{ni procenki koi mo`at da imaat negativni
kriminalnopoliti~ki implikacii. Ottamu vo literaturata se predlaga
da se imaat vo vid slednite orientacii:
1 0 Sestrana proverka i analiza na podatocite od praktikata na
pravosudnite organi. Pritoa, treba da se vodi smetka dva zna~ajni
sprotivstaveni momenti: prviot, nepostoeweto na opredelena inkriminacija
vo pravosudnata praktika i vtoriot, pojavata na pregolem
broj isti ili istovidni dela pred organite na formalnata socijalna
kontrola. 509
Prviot slu~aj se odnesuva na onie inkriminacii {to voop{to
ne se sre}avaat vo pratikata na organite na formalnata socijalna kontrola.
Toa e praktikata koja jasno uka`uva na opredelen obem na kriminalitet
{to de facto e dekriminaliziran. Toa e na primer slu~aj so
krivi~nite dela zlostavuvawe na `ivotni, potkradnuvawe na kupuva-
~i, komar, potkup na dr`avni slu`benici i sl. Toa se dela ~ija {to
508
Ignjatovi}, \, Kriminologija, str. 193-194.
509
"Spored teorijata na socijalna kontrola modernoto op{testvo e
izlo`eno na razni protivre~nosti i konflikti, koi sî pove}e go atomiziraat
i razdvojuvaat, pa ottamu se javuva imanentna potreba toa da se odr`i vo
ramkite na povrzanosta i koherentnosta. Spored navedenata teorija taa funkcija
ja vr{at pravnite normi, obi~aite, javnoto mislewe, religijata, eti-
~kite normi, normite na vospituvaweto itn, koi so~inuvaat "sistem" koj se
projavuva kako "socijalna kontrola" i koj vo toj pogled ostvaruva opredelena
naso~uva~ka i preventivna uloga vo odnos na povedenieto na instituciite i
poedincite"Milutinovi}, M. Uloga pravnih normi u suzbijanju kriminaliteat i devijacije
uop{te, JRKKP, Beograd, 1987/2, str. 4.
437

"fakti~ka dekriminalizacija" mo`e da bide uslovena od niza pri~ini:
nemo`nosta ili nesposobnosta na organite na socijalonaat kontrola
da otkrivaat opredeleni dela, preventivnoto vlijanie na samoto
propi{uvawe na deloto vo KZ, nesusoglasenosta na deloto so {iroko
prifatenite op{testveni standardi, deluvaweto na opredeleni slabosti
od pravnotehni~ka priroda i sl.
Vtoriot moment e od zna~ewe ottamu {to pred organite na krivi~noto
pravosudstvo se javuva eden ogromen broj istovidni dela. Nivnata
golema pojavnost ja postavuva dilemata dali se raboti za argument
koj ja doka`uva opravdanosta na soodvetnata inkriminacija ili
pak za norma ~ija opravdanost se doveduva vo pra{awe tokmu poradi
nejzinoto masovno naru{uvawe. Vo praktikata se mo`ni i dvata odgovori
taka {to, vo zavisnost od konkretnite inkriminacii, vo podednakva
mera mo`e da se brani bilo stavot za nivno zadr`uvawe ili izemawe
od registarot na krivi~nata regulativa. Ottamu i vo razre{uvaweto
na ova pra{awe e nu`na pretpazlivost i sestrana analiza, za{to
mo`e da bide emanacija na deluvaweto na razli~ni faktori.
2 0 Procenka i precizno opredeluvaweto na mestoto na deloto
vo kaznenoto pravo.
3 0 Dokolku opredeleno delo e kaznivo vo pove}eto granki na
pravoto mora sekoga{ da se postavi i pra{aweto dali za negovoto suzbivawe
navistina e potrebno negovoto inkriminirawe so normite na
krivi~noto pravo.
4 0 ^estopati vo funkcija na vistinkoto sovladuvawe na nepovolnite
kriminalnopopiti~ki problemi prethodno treba da se proveri
dali namesto opredeluvawe za dekrimininalizacija ne e popovolno
re{enieto da se izvr{i depenalizacija.
4. Pri razgleduvaweto na gorenavedenite pretpostavki za dekriminalizacija
se javuva problemot na utvrduvaweto na sigurni
indikatori vrz ~ija osnova mo`at da se formira ocenkata dali edno
porane{no inkriminirano kriminalno povedenie od aspekt na krivi-
~noto pravo treba ili ne treba da dobie poinakov status. Analizata na
statisti~kite podatoci za za~estenosta na oddelni inkriminacii sekako
deka ni oddaleku ne mo`e da bide sigurna pojdovna osnova za
kakva i da e dekriminalizacija. Glavnata pri~ina se sostoi vo nemo`nosta
na kriminalnite statistiki (policiska, sudskata ili statistika
na obvinitelstvata) da go poka`at vistinskoto socijalnoto zna~ewe
na koe i da e poedine~no kriminalno povedenie. Vo taa smisla sekako
deka e ogromno i zna~eweto na postoeweto na nivnata temna brojka. 510
510
"Od faktot deka postoi nepoznat kriminalitet mo`eme da gi izvle~eme
slednite zaklu~oci relevantni za politikata na suzbivaweto na kriminalitetot:
1 0 kolku {to krivi~noto delo e pote{ko, verojatno e deka }e dojde
do negovoto prijavuvawe i gonewe, 2 0 za deloto i storitelot za koi }e se
doznae, do tolku e poverojatno deka }e dojde do osuda, dokolku progonot e po-
438

Ottamu, kako pojdovna osnova za dekriminalizacijata vo literaturata
se prepora~uva koristeweto na aksiolo{ki pristap, pristap na vrednosno
ocenuvawe na sistemot na osnovnite op{testveni vrednosti i
dobra, kako i nivnata hierarhija, stepenot na zagrozuvaweto na tie
vrednosti so poedine~ni povedenija i razvienosta na preventivnite i
drugite merki od nepunitivna priroda za nivnoto suzbivawe. Od toa
ne mo`e da se izeme i eden op{t agol na posmatrawe na oddelni inkriminacii
vo perspektiva na razvojot na op{testvoto. 511
2. DEPENALIZACIJA I DEJURIDIZACIJA
1. Od poimot dekriminalizacija treba da se razlikuva poimot
depenalizacija. Depenalizacijata prestavuva dvostran proces na {irewe
na registerot na krivi~nite sankcii so posredstvo na voveduvawe
merki koi nemaat punativen karakter i ubla`uvawe na zakanite kaj
ve}e postojnite kazni. Osnovnata razlika me|u dekriminalizacijata i
depenalizacijata se sostoi vo toa {to so dekriminalizacijata se stesnuva
krivi~nopravnata represija, a so depenalizacijata se ostvaruva
malku zavisen od odlu~uvaweto na o{teteniot ili `rtvata, 3 0 ima i te{ki
krivi~ni dela za koi od najrazli~ni pri~ini ne doa|a do gonewe i osuda: ova
osobeno va`i za delata protiv moralot i polovite slobodi, 4 0 dokolku za nekoe
povedenie op{testvenata opasnost pove}e se namaluva i dokolku toa e
pove}e prifatlivo, dotolku e poverojatno deka nema da dojde do krivi~no gonewe;
na primer, nedopu{teno pometnuvawe, homoseksualni odnosi pod pritisok,
{irewe na pornografski spisi, 5 0 celosnoto izostanuvawe na nekoe krivi~nodelo
od sudskite statistiki na osudenite mo`e da bide znak za preispituvawe
na opravdanosta na inkriminacijata; me|utoa potrebna e pretpazlivost,
za{to toa mo`e da bide znak deka op{testvenata opasnost na deloto i
op{testvenata funkcija na odredbata ne se namaleni, kako na primer vo slu-
~ajot na genocid, voeni zlostorstva i sl. 6 0 postoeweto na nepoznatiot kriminal
sozdava opasnost od pogre{no zaklu~uvawe i izbor na neadekvatni merki.
Problemot na dignitetot na egzatnosta na op{testvenite nauki ovde e posebno
prisuten, za{to onie koi pogre{no }e zemat deka statisti~kiot podatok
za kriminalitetot {to go nudi slu`benata statistika e celosen i to~en, bi
mo`el da gradat pogre{na politika na subivawe na kriminalitetot." [eparovi},
Z, Relevantnost nepoznatog kriminaliteta za politiku suzbijanja kriminaliteta,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/2-3, str. 206.
511
Kambovski, V. op. cit. str. 255. Vo kontekst na posledniot stav istiot
avtor zaklu~uva deka "od toj aspekt, na primer, denes e apsurdno da se postavi
pra{aweto na dekriminalizacijata na odredbite za krivi~nite dela protiv
~esta i ugledot, seedno vo kolkava mera se minorni dela, tokmu zatoa {to se
raboti za inkriminacii koi se na linija na afirmacija na slobodata na ~ovekovata
li~nost, za koja ~ovekovoto dostoinstvo i ~est se emanacija na vistinskata
humanost na procesite na dezalienacijata." Ibid. str. 255.
439

proces na ubla`uvawe taa represija.
2. Od poimot dekriminalizacija treba da se razlikuvaat i poimot
dejuridizacija. Dejuridizacijata pretstavuva proces na prenesuvawe
na funkcijata na sudeweto od sudskite vrz drugi op{testveni
organi. Toa e proces na vospostavuvawe i koristewe na alternativni
sistemi za opredeleni vidovi na prestapnici koi od nadle`nosta na
krivi~nopravniot sistem se prenesuvaat vo nadle`nost na administrativni
tela i socijalni slu`bi. Ovde, vsu{nost, se raboti za prenesuvawe
na sitni povredi na zakonot vo kompetencija na organite na
op{testvenoto pravosudstvo.
Vo ovaa smisla se pravaat brojni obidi na zakonodaven plan za
koi se veli deka imaat celosno opravduvawe i deka ottamu gi ohrabruvaat
drugite usilbi na toa ramni{te. Vo toj pogled e karakteristi~na
Zapadna Evropa vo koja e mnogu prisutno, na primer, sfa}aweto, deka
povredite na soobra}ajnite propisi i pu{taweto vo promet ~ekovi
bez pokritie, koi imaat karakter na masovna delinkvencija, treba da
bidat preneseni vo nadle`nost na administrativni 512 i gra|anski agencii.
Vo nekoi zemji sosedskite i semejnite kavgi se predavaat vo nadle`nost
na posebni tela od sovetodaven i od kontrolen karakter. 513
440
3. INKRIMINALIZACIJA
1. Inkriminalizacijata pretstavuva sprotiven proces od dekriminalizacijata.
514 Toa e proces na vnesuvawe novi, dotoga{ nekaznivi
povedenija vo krivi~no zakonodavstvo. Stanuva zbor za ozna~uvawe
na opredeleni dela za kriminalni, bidej}i so ogled na stepenot
na nivnata op{testvena opasnost se pojavuva potreba od nivno suzbivawe
so krivi~nopravni sredstva.
512
"Vo vrska so pojavata na ovoj koncept, nekoi sovremeni pisateli ja
lansiraat idejata deka bi trebalo da se izgradi edno novo pravo - administrativno
krivi~no pravo, koe bi trebalo da se zanimava so normirawe i raspravawe
na onie negativni povedenija koi se prenesuvaat vo nadle`nost na
op{testvenite organi. Toa se povedenija od ponezna~itelna op{testvena opasnost,
koi se odnesuvaat na soobra}ajot, grade`ni{tvoto, rabotnata disciplina,
u`ivaweto na alkoholot i opojnite drogi, alimentacija i drugi sli~ni
pra{awa, a koi ova pravo bi gi identifikuvalo kako posebni prestapi i bi
gi prenelo vo nadle`nost na administrativnite i socijalnite slu`bi, {to ne
bi mo`elo da pretstavuva nitu krivi~no, ni gra|ansko pravo, ni koe i da e
drugo pravo". Milutinovi}, M. Kriminalna politika, str. 240.
513
Ibid, str. 239.
514
"Inkriminalizacijata e stavawe na nekoj tip na ~ove~ko povedenie
pod udar na krivi~niot zakon so negovo opi{uvawe vo krivi~niot zakon kako
krivi~no delo." Zlatari}-Dama{ka, Rje~nik krivi~nog prava i postupka, Informator,
Zagreb, 1966, str. 98.

Inkriminalizacijata pretstanuva sledewe na negativnite promeni
nastanati vo krivi~nopravnata sfera {to se javuvaat kako posledica
na op{testveno-ekonomskiot razvoj. Fakt e deka razvojot na naukata,
posebno na tehi~kite i medicinskite nauki, postavuvaat barawa
za voveduvawe novi krivi~ni dela. Toa se promeni koj mo`at da se
javaat: 1 0 vo vid na novi dotoga{ nepoznati dejstvija od kriminalen
karakter koi ne se pokrieni so postojnite inkriminacii, 2 0 kako postoe~ki
krivi~ni dela koi se vr{at na nov na~in, so novi sredstva ili
od novi motivi i 3 0 kako postoe~ki krivi~ni dela so novi karakteristiki
koi se iska`uvaat vo masovnosta na pojavuvaweto i specifi-
~nosti {to gi svrstuvaat vo nova kriminiolo{ka kategorija. 515
Logikata na ovoj proces proizleguva ottamu {to se smeta deka
sudovite ne mo`at da bidat podesni za re{avawe na bagatelnite povredi
na zakonot, deka takvite predmeti mnogu ~esto vnesuvaat avtomatizam
vo procesot na nivnoto re{avawe, odnosno deka rutinskiot
odnos vo nivnoto re{avawe se pojavuva kako izvonredno {tetna praktika
od kriminalnopoliti~ko stojali{te.
Privrzanicite na procesot na dejuridizacija so pravo istaknuvaat
deka so nego se postignuva smaluvawe na negativnite efekti na
stigmatizacijata kako i toa deka sudovite se osloboduvaat od prekumernata
optovarenost i avtomatizmot vo svojata rabota.
Vo literaturata obi~no se zboruva za potrebata od vnesuvawe
novi inkriminacii vo slednite oblasti: prestapi vo stopanskata sfera,
teroristi~ki napadi, kidnapirawa i sli~ni zagrozuvawe na gra|anite
od politi~ki pri~ini, naru{uvawe na ~ovekovata prirodna okolina,
povredata na pravoto na privatnost, kompjuterski kriminalitet
i sl. Site ovie oblasti (stopanskiot sistem, napredokot na medicinata
i zdravstvoto, kompjuterizacijata, za{titata na ~ovekovite prava)
se izlo`eni na permanentni promeni, taka {to vo tekot na nivnoto
funkcionirawe mo`at da se zabele`at i transformacii vo kriminalitetot
povrzan so niv vo ~ii ramki se bele`at pojavi na is~enuvawe
na opredeleni pojavni oblici, no i pojavi na novi oblici na kriminalitetot
i toa kako spored strukturata taka i spored prilagoduvaweto
na nivite uslovi za nivnoto vr{ewe.
2. Procesot na inkriminalizacijata vo sebe krie najmalku dve
opasnosti. Prvata, koja uka`uva na potrebata od osobeno pretpazliv
pristap vo podr`uvaweto na ovoj proces, se sostoi vo slu~aite koga kaj
opredeleni socijalni grupi toj proces se javuva kako streme` za
zaostruvawe na represijata.
Vtorata opasnost vo ovaa oblast mo`e da se javi vo forma na
"krivi~nopravna inflacija." Toa e slu~aj koga opredeleni krivi~ni
dela so marginalen stepen na op{testvena opasnost go zazemat mestoto
515
Kokolj, M. Mogu~nosti novih inkriminacija u na{em krivi~nom zakonodavstvu,
JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 211.
441

vo registerot na krivi~nopravnite inkriminacii {to od niza pri~ini
ne mo`e da bide opravdano. Taa pojava doveduva do masovno pojavuvawe
na gra|anite pred sudovite so ogled na toa {to pred niv se postavuvaat
barawa koi tie ne mo`at da gi po~ituvaat. Pritoa, od edna
strana doa|a do nepotrebno stigmatizirawe na gra|anite, a od druga, do
preoptovaruvawe na sudovite so re{avawe za bagatelen kriminalitet
{to ne vo soglasnost nitu so za{titnata funkcija na krivi~noto pravo
ni so negoviot socijalnoeti~ki karakter. Na toj na~in op{testvenata
osuda na kriminaliotetot gubi na svojata ostrina za{to golem
broj na krivi~ni dela i prestapnici ostanuvaat nadvor od interesot
na javnosta. Nakratko, inflacijata na inkriminaciite doveduva pogolem
broj lu|e pred sudovite, me|utoa i do razvodnuvawe na krivi~nopravniot
sistem ottamu {to se vnesuvaat inkriminacii za koi u{te vo
momentot na nivnoto vnesuvawe mo`e da se konstatira deka nema da
bidat primenuvani. 516
Navedenite opasnosti se i glavnite argumenti {to se iznesuvaat
od strana na avtorite koi na~elno se protiv inkriminalizacijata.
Od druga strana vo podr`uvaweto na ikriminalizacijata glavno
se trgnuva: 1 0 od osnovanosta na prigovorite deka postojniot sistem
na inkriminacii ne pru`a dovolna osnova ostvaruvawe na efikasna
krivi~nopravna za{tita, 2 0 ottamu, deka krivi~noto pravo ne
smee da propu{ti da se prilagodi na postojnite promeni koi doveduvaat
do novi pojavni oblici na napadi na op{testveno priznaenite
vrednosti, kako i, 3 0 od tvrdeweto deka nepostoeweto ili nedodostigot
od zakonski inkriminacii za opredeleni op{testveno opasni
dejnosti ja slabee doverbata na gra|anite vo krivi~nopravniot sistem
i kaj niv predizvikuva silno ~uvstvo na nesigurnost.
516
Inflacijata na inkriminaciite ima za posledica ogromen broj
lu|e da se pojavuvaat pred sudovite kako prestapnici, da se kaznuvaat i zapi-
{uvaat vo kaznenite registri. Krivi~noto pravo so toa dobiva na {iro~ina,
me|utoa gubi na efektot: op{testvenata osuda slabee vo o~ite na javnosta, golem
broj na delikti i delinkventi ostanuvaat nadvor od interesot na javnosta,
se ru{i vrednosta na kazneniot sistem, se devalviraat krivi~nite sankcii.
Zaradi vakvata svoja ekspanzija krivi~noto pravo go gubi presti`ot i
efikasnosta (nekorisnite zakoni ja slabeat silata na nu`nite zakoni). Sigurno
e deka kaznata ne e univerzalen lek za op{testvenite te{kotii i rasprostranetata
tendencija da se smeta na kaznata kako na sredstvo za otstranuvawe
na socijalnite problemi ne vodi i kon vistinsko re{avawe na tie problemi.
^estoto svrtuvawe kon kaznata spre~uva da se baraat drugi alternativi. Ne
se vodi smetka za mnogu poizrazenite i pozna~ajnite negativni efekti na
krivi~nite sankcii na nivo na op{testvoto i poedinecot, za visokata cena
koja op{testvoto ja pla}a slu`ej}i se so krivi~ni sankcii. Ba~i}, F.
Granice represije u svetlu kriminalne politike na{eg socijalisti~kog dru-
{tva, st. 22-23.
442

3. Barawa koi se postavuvaat pred novite inkriminacii. So
ogled na negativnite strani i opasnostite {to vo sebe gi krie inkriminalizacijata
vo procesot na nejinata primena se bara osobena pretpazlivost.
Ottamu, vo kriminalnopoliti~kata literatura pri voveduvaweto
na novite inkriminacii se postavuvaat pove}e barawa. Me|u
niv nu`no e da se spomnat barem najosnovnite:
- novite, kako i izmenite na postojnite inkriminacii, mora da
bidat jasni, precizno opredeleni i spored svoite su{testveni obele-
`ja razgrani~eni od ostanatite inkriminacii,
- da se vodi smetka za kapacitetite na krivi~niot aparat,
- da ne se te`nee kon inkriminirawe na povedenija koi mo`at
da vlijaat vrz razvojot na bliski nedopu{teni povedenija,
- da se vodi smetka dali inkriminiraweto pridonesuva za re{avawe
na odnosniot problem, voop{to da se vodi smetka koristite od
inkriminiraweto na socijalen i individualen plan da se pogolemi od
negativnite strani,
- da se otstranuvaat inkriminacii koi na po{iroka osnova gi
pogoduvaat socijalno najslabite sloevi na naselenieto,
- da ne se inkriminiraat povedenija koi se mnogu rasprostraneti
a ne se posebno opasni,
- da ne se inkriminiraat povedenija koi {irokite grupi na gra-
|ani gi smetaat za dozvoleni,
- da ne se inkriminiraat povedenija koi se rezultat na posebno
te{ki psihi~ki ili socijalni situacii"
- da ne se inkriminiraat povedenija koi ne se smetaat za {tetni.
517
III. UNIFIKACIJA I DEINSTITUCIONALIZACIJA NA
KAZNATA LI[UVAWE OD SLOBODA
1. UNIFIKACIJA NA KAZNATA LI[UVAWE OD SLOBODA
Unifikacijata na kaznite li{uvawe od sloboda t.e. baraweto
vo sistemot na kaznite da se vospostavi samo edna edinstvena kazna li-
{uvawe od sloboda pretstavuva isto taka sovremena kriminalnopoliti~ka
tendencija. Vo krivi~nopravnite nauki ova pra{awe e povrzano
so idejata na kaznata kako sredstvo za resocijalizacija na osudenikot.
Ottamu e razbirlivo vo prilog na unifikacijata da se iznesuvaat takvi
argumenti {to direktno im se sprotivstaveni na klasi~noto u~ewe
koe vo sredinata na XIX vek i po~etokot na XX vek, vsu{nost i
dovede do zakonodavno usvojuvawe na pove}e kazni li{uvawe od slo-
517
Ba~i}, F. Granice represije u svetlu kriminalne politike na{eg
socijalisti~kog dru{tva, str. 25.
443

oda podeleni spored potrebata da dojde do silen izraz i da se gradira
retributivniot element pri nivnoto izvr{uvawe. Na toj na~in e otvorena
raspravata za opravdanosta na diferencijacijata, odnosno unifikacijata
na ovie kazni, rasprava ~ii poseriozni za~etoci datiraat
u{te od Prviot Kongres na Me|unarodnata zatvorska komisija vo London,
1872 godina 518 i koja sÒ u{te ne e dovr{ena bez ogled na toa {to
golem broj teoreti~ari samo popatno go dopiraat ovoj problem, a sepak
se obiduvaat da go iznesat svojot definitiven stav za nego. Vo prilog
na potrebata od natamo{no usoglasuvawe na kontraverznite mislewa
okolu sî u{te aktuelniot problem i negovoto vistinsko re{avawe
zboruva i faktot {to vo pogolem broj krivi~ni zakonodavstva i
natamu egzistiraat pove}e oblici na kazni li{uvawe od sloboda. I
kone~no, toa {to vo pove}e zemji vo svetot otsustvuva bilo kakva najava
za promena na zakonodavnite sostojbi vo soglasnost so sovremenite
teoretski tendencii kon nivna unifikacija e dodatna pri~ina u{te
edna{ da se ocenat osnovnite argumenti na ovaa polemika.
1.1. Argumenti vo prilog na diferencijacijata na kaznite li{uvawe
od sloboda
1. Vo pogolem broj sovremeni krivi~ni zakonodavstva e prifatena
bipartitna (zlostorstva i prestapi) ili tripartitna (zlostorstva,
prestapi i prekr{oci) podelba na krivi~nite dela. Ottamu, za
sekoja kategorija na ovie dela i potrebata od soodvetna kazna li{uvawe
od sloboda diferencirana spored minimalnoto i maksimalnoto
traewe i na~inot na najzinoto izvr{uvawe. Nakratko, na bipartitnata
ili tripartitanata podelba na krivi~nite dela ñ odgovara postoewe
na pove}e kazni li{uvawe od sloboda.
2. Mno{tvoto na kazni li{uvawe od sloboda otvara po{irok
prostor za ostvaruvawe na na~eloto na individualizacijata. Vo ovaa
smisla ispravno se veli deka dokolku sudijata raspolaga so pove}e kazni
vo sekoj konkreten slu~aj }e mo`e da se re{i za ona li{uvawe od
sloboda {to e najsoodvetno so ogled na deloto i li~nosta na storitelot.
Toa e slu~aj, za{to se raboti za naj~esto izrekuvani sankcii, za-
{to se pogodni za prilagoduvawe i za{to imaat svojstvo da bidat
odmereni ne samo spored dol`inata na traeweto, tuku i spored potrebata
od primena na razli~en tretman vrz odelni kategorii na delinkventi.
Ottamu, se tvrdi deka unifikacijata gi ograni~uva ovie
mo`nosti, za{to e zavisna od brojot na raspolo`ivite kazneni ustanovi
na sekoja zemja. Vo takvi uslovi edinstvenata kazna li{uvawe od
sloboda mo`e da se diferencira samo spored dol`inata na traeweto
518
Za ova pra{awe e raspravano i na vtoriot (Stokholm, 1875), pettiot
(Pariz, 1895) i dvanaesettiot (Hag, 1950) Kongres na ova zdru`enie. Pove}e
za toa: Lazarevi}, Lj. Kazne i mere bezbednosti... str. 51-52.
444

na eden ist (unificiran) tretman, a ne i spored vistinski potrebniot
tretman.
3. Najsilniot argument {to se istaknuva protiv sveduvaweto na
kaznite li{uvawe od sloboda na edinstven oblik e povrzan so potrebata
da se zadovoli na~eloto na pravednost vo kaznuvaweto. So ogled na
toa deka vo strukturata na kriminalitetot se javuvaat storiteli i
dela so razli~en stepen na vina i te`ina, opravdano e da postojat i pove}e
kazni li{uvawe od sloboda. Na~eloto na pravednost vrz koe se zasnova
krivi~noto pravo i penologijata e vsu{nost, sodr`ano vo baraweto:
za ednakvo zlo - ednakva kazna, odnosno za razli~no (polesno ili
pote{ko) zlo - razli~na (polesna ili pote{ka) kazna. Ako vo sistemot
na sankciite postojat pove}e kazni li{uvawe od sloboda toga{ e pogolema
i posigurna mo`nosta da se izbere kazna {to }e mu odgovara na
prestapot. Pritoa, so pravo se istaknuva deka razli~nite vidovi li-
{uvawe od sloboda se osobeno potrebni vo onie zakonodavstva vo koi e
ukinata smrtnata kazna. Za{to, ako na site povredi na zakonot bez
ogled na nivnata te`ina sekoga{ se reagira so eden vid kazna {to e
gradirana samo vo mera vo koja vremenski se primenuva, }e stane
apsolutno nevozmo`no da se postigne na~eloto spored koe malum passionis
treba da odgovara na malum actionis 519 .
1.2. Argumenti vo prilog na unifikacijata
1. Osnovniot argument protiv diferencijacijata na kaznite li-
{uvawe od sloboda od strana na privrzanicite na idejata za nejzin
ednoobrazen oblik e deka nejzinoto projavuvawe vo pove}e oblici e
opravdano samo ako so niv se opfateni razli~ni tretmani sprema osudenicite.
Za sovremenata penologija biten e vidot i sodr`inata na penitencijarniot
tretman, a ne nekakva podelba {to bi poa|ala od kriteriumite:
prisustvo ili otsustvo na prisilna rabota, dol`ina na keliskata
izolacija i {iro~inata na pravata na osudenite lica, kriteriumi
{to porano bile glaven osnov za razlikuvawe na brojnite oblici
na ovie kazni. Rabotata na osudenite lica ve}e odamna e terapeutsko
sredstvo vo procesot na resocijalizacijata koe nema za cel da go
napravi poblag ili pote`ok re`imot na izvr{uvaweto na kaznata. Keliskata
izolacija, po pravilo, ne e sostaven del na kaznata, tuku disciplinska
merka za odr`uvawe na redot i mirot vo penitencijarnite
ustanovi. I najposle, razlikite vo pravata na osudenite lica na razli~ni
kazni li{uvawe do sloboda denes se nezna~itelni i glavno se
odnesuvaat na brojot na pismata, pratkite i posetite {to mo`at da se
ostvarat za opredele vremenski period. 520 Posledniov, vsu{nost, be{e
i edinstven kriterium za prakti~no razlikuvawe na kaznata zatvor i
519
Ibid, str. 53.
520
Ibid, str. 54-55.
445

strog zatvor vo jugoslovenskoto krivi~no pravno zakonodavstvo vo
periodot od 1959 do 1976 godina.
Otsustvoto na pogolemi razliki vo pogled na re`imot na izvr-
{uvaweto i polo`bata na osudenite lica vo penitencijarnata praktika
{to bi zavisele od ovie kriteriumi, spored ovaa argumentacija e
dovolna pri~ina za izedna~uvawe na kaznite li{uvawe od sloboda.
2. So unifikacijata na kaznite li{uvawe od sloboda ne se smaluvaat
mo`nostite za individualizacija na ovaa kazna, tuku naprotiv
se pridonesuva za nejzina poadekvatna realizacija. Vo ramkite na
edinstvenata kazna individualizacijata bi se ostvaruvala preku soodvetno
odmeruvawe vo ramkite na po{iroki rasponi na op{tiot zakonski
minimum i maksimum, preku nejzino uslovno i bezuslovno izrekuvawe
itn. itn. so toa {to glavniot akcent treba da se stavi vrz individualizacijata
vo postapkata na nejzinoto izvr{uvawe. Ottamu, se veli
ako se prifati stojali{teto deka individualizacijata treba da se
vr{i vo fazata na izvr{uvaweto na kaznata imaj}i ja vo vid konkretnata
li~nost sprema koja treba da se ostvarat celite na kaznuvaweto
toga{ - diferenciraweto na kaznite li{uvawe od sloboda spored na-
~inot na izvr{uvaweto vo samiot zakon nema svoe opravduvawe. 521
3. Posledniot argument vo prilog na unifikacijata (protiv diferencijacijata)
na kaznite li{uvawe do sloboda e sodr`an vo tvrdeweto
deka "dokolku niz raznite oblici na li{uvawe od sloboda treba
da dojde do poblago ili pote{ko kaznuvawe {to treba da se realizira
preku razli~ni re`imi na negovoto izvr{uvawe, toa mo`e da se realizira
i preku edinstvenata kazna li{uvawe od sloboda." Pritoa, istite
argumenti {to se koristat protiv unifikacijata (vidi pod 1.) sega se
koristat i vo prilog na unifikacijata. Vo taa smisla se veli: pravata
i dol`nostite na osudenite lica i uslovite za izvr{uvawe (re`imot)
bi varirale zavisno od dol`inata na kaznata. 522
Od edna povr{na analiza na argumentite vo prilog na unifikacijata
ne e te{ko da se zabele`at nekolku zna~ajni momenti. Tuka e
najprvi streme`ot da se doka`e deka pove}eto zakonski oblici na kaznata
li{uvawe od sloboda se li{eni od mo`nosta da sozdadat vistinski
razliki vo nivnata primena, i natamu, apodikti~noto tvrdewe
deka li{uvaweto od sloboda vo eden oblik e isklu~ivo vo sostojba da
sozdade takvi razliki so ednovremeno obezbeduvawe adekvatna individualizacija.
Pritoa, zna~ajno e i toa deka, barem kaj nas, se be{e presmetano
od pragmati~nata potreba da se urne dualitetot na kaznite za-
521
Taka: \or|evi}, M. Dualitet i unifikacija kazne li{enja slobode, JRKKP,
Beograd, 1972/3, str. 434.
522
Lazarevi}, Lj. op. cit, str. 61. Istiot avtor vo svoite podocne`ni trudovi
ne otstapuva od ovoj argument. Vidi: Lazarevi}, Lj. Sistem krivi~nih sankcija
prema krivi~nom zakonu SFRJ, Penologija, Beograd, 1976/1, str. 5-8, i Srzenti},
Stai}, Lazarevi}, op. cit., str. 345-346.
446

tvor i strog zatvor me|u koi navistina nema{e su{tinska razlika
taka {to nivnata primena vode{e kon niza pravni nelogi~nosti so nepovolni
prakti~ni posledici. So donesuvaweto na KZ SFRJ od 1976
godina takviot dualitet be{e nadminat, no ostanuva zagatka deka toa e
storeno so golema pomo{ na teorijata vo koja glavno dominiraa gorenavedenite
argumenti. Tvrdeweto deka samo vidot na tretmanot e vo
sostojba da sozdade razliki zna~ajni za ostvaruvawe na resocijalizacijata
vo najmala raka e vo ednakva mera zavisno od istite materijani
i kadrovski preduslovi za negovo ostvaruvawe kako i ona vrz koe se
zasnova baraweto za diferencijacija na kaznite li{uvawe od sloboda.
Pritoa, mo{ne nelogi~no e tvrdeweto deka po{irokiot registar na
kaznite li{uvawe od sloboda ne dava skoro nikakvi mo`nosti za individualizacija
523 i deka za toa e prikladna samo izvr{nata individualizacija.
Ova posebno ako se znae deka vo ramkite na penitencijarnite
ustanovi glavniot instrument za toa e klasifikacijata na osudenite
lica so koja ne se pro{iruvaat, tuku, vsu{nost, se stesnuvaat nejzinite
mo`nosti. Sogleduvaj}i gi ovie osnovni nelogo~nosti golem broj
avtori ne gi koristat navedenite argumenti za da go napadnat "zakonskiot
trialitet" na kaznite li{uvawe od sloboda: li{uvawe od sloboda
{to se izvr{uva vo zatvoreni, poluotvoreni i otvoreni kaznenopopravni
ustanovi. 524 Ottamu i o~iglednata kontrovrznost na nivnite
stavovi: edna{ sesrdno da se podr`uva procesot na unifikacijata na
ovie kazni, a od druga strana se iznesuvaat najpofalni zborovi ne samo
za podelbata na kaznite li{uvawe od sloboda spored re`imot na nivnoto
izvr{uvawe, i nivno zakonsko regulirawe, tuku i za kaznite na
tn. polusloboda, vikend kazni i sl. bez da se po~uvstvuva deka se zazema
sprotiven stav za edna ista rabota. 525 Od tie pri~ini nu`no e da pojas-
523
Taka na primer se veli: "Posmetrano od gledi{te na razli~nosta
na nivnoto izvr{uvawe postoeweto na razli~ni kazni li{uvawe od sloboda
prakti~no zna~i zakonska (vo izvesna mera i sudska) individualizacija na
izvr{uvaweto na kaznite li{uvawe od sloboda, koja, vsu{nost, i e navistinska
individualizacija na izvr{uvawe na kaznite" (!). \or|evi}, M. op. cit, str.
434.
524
Spored ~l. 38 st. 5 KZ SFRJ od 1976 godina "zatvorot se izdr`uva
vo zatvoreni ili vo otvoreni ustanovi za izdr`uvawe na kazna". Ottamu, smetam
deka be{e sosema vo pravo Kambovski toga{ koga tvrde{e: "Pove}e od
jasno e deka i sega, koga tie postojat kako penitencijarni opcii, razlikata
me|u niv ne e vo modulaciite na izvr{uvaweto na kaznata zatvor. Ne, po svojata
sodr`ina toa se tri razli~ni kazni, i kako takvi treba da bidat krenati
na rang na sudski opcii." Kambovski, V. Alternativi na kaznata zatvor, Godi-
{nik na Institutot za sociolo{ki i politi~ko-pravni istra`uvawa, Skopje,
1984, str. 307.
525
Taka na primer Milutinovi} vo svojot u~ebnik edna{ veli deka zakonskata
podelba na pove}e oblici na kaznata li{uvawe od sloboda ne ñ odgo-
447

nime deka sovremenite tendencii za unifikacijata na kaznite li{uvawe
od sloboda ne smeat da se sfatat kako ograni~uvawe na eden
oblik na ovie kazni, tuku samo kako streme` za fakti~ko izbegnuvawe
na site onie zakonski oblici vo koi nitu oddaleku ne se nasetuva mo`nost
za osmisleno gradirawe na op{testveniot prekor (zapazuvawe na
na~eloto na pravednost) i ostvaruvawe na diferenciran tretman {to
vodi kon efikasna resocijalizacija i socijalna adaptacija na oddelni
kategorii na osudenici.
2. DEINSTITUCIONALIZACIJA NA KAZNATA LI[UVAWE OD
SLOBODA (ALTERNATIVI NA KAZNITE LI[UVAWE OD SLOBODA)
1. Vo predhodnite izlagawa be{e uka`ano na eden proces so koj
vo osnova se nastojuva da se vnese pogolema humanost vo sistemot na
krivi~nite sankcii, ili, poto~no, kaj kaznite li{uvawe od sloboda.
Za razlika od toj proces na potisnuvawe na retribucijata so posredstvo
na unifikacijata na kaznite li{uvawe od sloboda vo sovremeni
uslovi se afirmira i eden navidum protivre~en proces - proces na
pro{iruvawe na represivnite merki {to treba da se koristat vo suzbivaweto
na kriminalitetot. Sozdadeniot privid na protivre~ni tendencii
mo`e vedna{ da se otstrani ako se prodre vo genezata na ovie
vo su{tina sukcesivno opredeleni procesi. Ona {to ja razdvi`uva
unifikacijata na kaznite li{uvawe od sloboda e determinirano od
potrebata na adekvaten na~in da se gradira i vo opredelena mera ubla-
`i nepotrebnata represija sekade kade {to vo zavisnost od promenite
na stavot sprema krivi~noto delo i li~nosta na storitelot se otvara
prostor za primena na resocijalizacijata. Me|utoa, teoretskite razmisluvawa
i prakti~nata realizacija na ovaa ideja nabrzo isfrli na
videlina nekoi problemi. Prviot, deka zatvorot si ostanuva zatvor
bez ogled na vidot i intenzitetot na zakonskite intervencii vo nego
za{to retribucijata ostanuva negovo primarno, a resocijalizacijata
posledovatelno - nakalemeno svojstvo. Vtoriot problem e vo toa {to
unifikacijata na kaznite li{uvawe od sloboda sakale toa nie da go
priznaeme ili nî, nu`no go stesnuva podra~jeto na primenata na privara
na primenata na individualizacijata i tretmanot {to se zasnova vrz
nea" (str. 47). Me|utoa ne{to potoa (str. 69) zazema stav deka osnovaweto na
otvoreni ustanovi "pretstavuva izraz na podosledna realizacija na individualizacijata
vo izvr{uvaweto." Zgora na toa, istiot avtor tvrdi deka "pri~inite
na individualizacijata, tretmanot i resocijalizacijata, baraat da se
pristapi kon unifikacija na kaznite li{uvawe od sloboda, deka tie isti
pri~ini go determiniraat nivnoto podocne`no diferencirawe i razvivaweto
na po{iroka skala na sankcii koi ovozmo`uvaat poadekvatna primena na
individualizacijata i prevospitniot tretman..." (str. 50). Milutinovi}, M. Penologija,
str. 47, 50, 69.
448

ncipot na objektivno-subjektivnata individualizacija. Potrebata za
re{avawe na ovie problemi gi pottikna sovremenite usilbi za iznao|awe
pogolem broj alternativi na kaznite li{uvawe od sloboda. Stanuva
zbor za predlagawe i zakonodavno prifa}awe na takvi merki {to
delumno ili celosno }e gi zamenat (supstituiraat) kaznite li{uvawe
od sloboda.
2. Poradi izbegnuvawe na opredeleni pojmovni zbuni na ova
mesto smetme deka e potrebno u{te edna{ da potsetime na slednoto.
Pod poimot dekriminalizacija podrazbirame otstranuvawe na opredeleni
inkriminacii od krivi~nopravniot sistem i sprotivno na nego,
poimot inkriminalizacija zna~i voveduvawe novi dotoga{ nepostoe-
~ki inkriminacii vo toj sistem. Depenzalizacijata e proces na: 1 0 {irewe
na registerot na krivi~nite sankcii so novi merki od nepunativen
karakter i 2 0 ubla`uvawe na zakanite kaj ve}e postoe~kite krivi~ni
sankcii. Dejuridizacijata e prenesuvawe na funkcijata na sudeweto
od sudovite vrz drugi op{testveni organi. I najposle, deinstitucionalizacijata,
za koja so ednakvo zna~ewe se sre}ava i upotrebata
na poimot dekarceracija, prestavuva proces na smaluvawe na registerot
na kazniite li{uvawe od sloboda i na licata sprema koi treba da
se primeni kaznata li{uvawe od sloboda. Ili, nakratko, toa e proces
na voveduvawe na alternativi na kaznite li{uvawe od sloboda.
3. Alternativite na kaznite li{uvawe od sloboda vo krivi~noto
pravo i penologijata se istaknuvaat kako edno od najprifatlivite
re{enija za nadminuvawe na lo{ite posledici {to gi sozdava primenata
na preteranata retribucija i otsustvoto na o~ekuvanite efekti
od resocijalizacijata. Nakratko, tie se javuvaat kako pozitiven i vrz
opredeleni nau~ni osnovi i prakti~ni iskustva zasnovan odgovor na
sovremenata kriza na penitencijarniot sistem.
Soglasno zna~eweto na problemot, alternativnite merki na kaznite
li{uvawe od sloboda bea razgleduvani na [estiot, Sedmiot i
osobeno na Osmiot Kongres na ON za spre~uvawe na kriminalitetot i
postapuvawe so prestapnicite od koj proizleze i donesuvaweto na Standardnite
minimalni pravila na ON za vonzavodskite merki (Tokiski
pravila). 526 Ovie pravila pretstavuvaat kreacija na opredeleni
pravni garancii za za{tita na li~nosta na onie lica sprema koi se
primenuvaat alternativnite voninstitucionalni merki kako na pri-
526
Usvoeni od strana na Generalnoto sobranie na ON na 68-to plenarno
zasedanie na 14 dekemvri 1990 godina. Pravilata sodr`at {irok spektar
na nezatvorski merki koi se odnesuvaat na razli~ni fazi od sproveduvaweto
na krivi~nata postapka. Tie isto taka sodr`at i pravila za primena na nezatvorski
merki, obuka na personalot, vklu~uvawe na javnosta i volonteri, istra`uvawa,
planirawe, formulirawe na politikata, evaluacija itn. Nakratko,
stanuva zbor za eden temelen pakt na pravila koi treba da ovozmo`at popularizacija
na alternativnite merki na kaznite li{uvawe od sloboda.
449

mer: verbalna sankcija (prekor ili predupreduvawe), uslovno osloboduvawe,
statusni sankcii, ekonomski sankcii kako {to se pari~nite
kazni, konfiskacija ili ekspropriacija, restitucija ili kompenzacija
na `rtvata, uslovna osuda, probacija ili sudsko nadgleduvawe, vr{ewe
op{testveno korisna rabota, preporaka za posetuvawe na soodveten
centar (slu`ba), doma{en pritvor, sekoja druga merka na nezatvorski
tretman ili kombinacija na gorenavedenite merki (~l. 8 st. 2 od
Tokiskite pravila). 527
Od sogleduvaweto na izvonrednoto zna~ewe na alternativnite
merki i vo ramkite na Sovetot na Evropa proizleze donesuvaweto na
Evropskite pravila za alternativni sankcii i merki primenuvani vo
zaednicata. 528 Od preambulata na ovoj zna~aen dokument jasno se
gledaat celite na nivnoto donesuvawe koi se nameneti: a) da pretstavuvaat
korpus od normi za nacionalnite zakonodavstva i prakri~arite
vo primenaat na alternativnite sankcii i merki vo zaednicata, b) da
go obezbedat po~ituvaweto na osnovnite prava na onie na koi im se
izre~eni i na nivnite semejstva i, v) da pretstavuvaat standardi na
profesionalno odnesuvawe na personalot vo fazata na nivnoto izvr-
{uvawe.
Pravilata sodr`at zna~ajni odredbi pomesteni vo tri dela
(Op{ti na~ela, Profesionalen personal i finansiski sredstva, i Rakovodni
aspekti na sankciite i merkite) so koi se opredeluvaat primarnite
oblasti vrz koi mora da se zasnova evropskoto pravo na alternativnite
sankcii i merki primenuvani vo zaednicata rakovodej}i se
od osnovnite principi na pravnata dr`ava. Pravilata opfateni vo
ovie delovi sukcesivno se vrzuvaat so na~eloto na zakonitosta, potoa
so sudskite garancii i poop{to za `albenite postapki, i kone~no, za
principot na po~ituvawe na osnovnite prava na storitelot. Zna~ajno
e da se istakne i toa deka soglasno ovoj akt, pod poimot alternativni
sankcii se podrazbiraat sankciite izre~eni vo krivi~na postapka od
strana na sudot, a pod merki primenuvani vo zaednicata sekoja merka
prezemena pred ili namesto sudeweto, odnosno donesuvawe na odlukata
za izrekuvawe sankcija.
Vo nedostig na potreben prostor za celosen prikaz i po{iroka
rasprava okolu ovie mo{ne zna~ajni pravila, od op{tite na~ela ovde
gi izdvojuvame pravilota 31 i 35 vo koi se sodr`ani osnovnite na~ela
na po~ituvawe na osnovnite prava na storitelot: na~eloto na sorabotka
i na~eloto na soglasnost. So prvoto na~elo se bara alternativna
sankcija ili merka primenuvana vo zaednicata da se izrekuva samo ako
se obezbedeni uslovi ili obvrski {to mo`at da mu odgorvaraat na sto-
527
Vidi go prevodot na ovie pravila: Sulejmanov, Z. Penolo{ki kompendium,
str. 231-244.
528
Pravilata se doneseni so Preporaka R (92) od 19 oktomvri 1992
prifatena od Ministerskiot komitet na 482 sredba na zamenicite ministri.
450

itelot i na negovata volja da sorabotuva i da gi po~ituva. So vtoroto
na~eloto (kako vpro~em i so ~l. 3 st. 4 od Tokiskite pravila) se bara
zadol`itelna soglasnost na obvinetoto lice pred izrekuvaweto na
koja i da e od alternativnite merki primenlivi pred sudeweto ili namesto
odlukata za sankcija.
4. Denes mo`e da se zboruva za tri grupi na alternativni merki
na kaznata li{uvawe od sloboda. Vo prvata grupa se pomestuvaat merkite
so koi se odbegnuva izrekuvawe ili izvr{uvawe na kaznite li-
{uvawe od sloboda. Vtorata grupa ja so~inuvaat onie merki koi pretstavuvaat
poinakvi sankcii od kaznite li{uvawe od sloboda. Vo poslednata
grupa vleguvaat onie merki so koi samo se modificira izvr-
{uvaweto na kaznite li{uvawe od sloboda.
2.1. Merki so koi se odbegnuva izrekuvaweto ili izvr{uvaweto na
kaznite li{uvawe od sloboda (predsudski alternativi)
1. Programi za onevozmo`uvawe ili ote`nuvawe na preodot
kon kriminalniot akt (Diversion programmes). Osnovnata zamisla na
ovie programi e sprema storitelite na opredeleni krivi~ni dela da
ne se pokrenuva krivi~na postapka, tuku nadvor od optu`uvaweto i sudeweto
da se prezemat interventni merki {to se sostojat vo primena
na razli~ni oblici na tretman. Toa se raznovidni psihijatriski tretmani,
podlo`uvawe na medicinski tretman na alkoholi~ari i narkomani,
prisiluvawe kon ispolnuvawe na opredeleni obvrski, nadomest
na {teta, primena na razni metodi na sovetuvawe, nadzor i za{tita,
re{avawe na problemot na vrabotuvawe na storitelot i sl. Na storitelot
na deloto ne mu se izrekuva kazna li{uvawe od sloboda nitu
bilo koj drug vid kazna, tuku sprema nego se intervenira so merki {to
treba da go onevozmo`at ili ote`nat (diversion) negoviot povrat. 529
Toa ne se kazni tuku predsudski merki so koi se intervenira vo na~i-
529
"Spored smislata diversion zna~i odvra}awe, skr{nuvawe, odveduvawe
i slu`i kako zaedni~ki naziv za opredelen broj novi, delum sosema razli~ni
kriminalnopoliti~ki strategii i tendencii. Diverzijata glavno se
stremi kon otka`uvawe od natamo{en kaznen progon otkako slu`beno }e se
utvrdi povreda na kaznenopravnata norma. Prifa}aj}i gi pogledite na labeling
approach i na teorijata na `rtven jarec, taa se stremi kriminalitetot da
go sovladuva glavno nadvor od ramkite na pravosudstvoto i negovite instanci
za da po{tedi {to pove}e prestapnici od konsekvenciite na kriminalnata
pravda i da gi "podvede" pod poinakov tretman." Kajzer, G. Kriminologija, Aleksandrija,
Skopje, 1996, str. 104-105. Spored Horvati}, diversion e otsatpuvawe od
krivi~no gonewe so intervencija so {to se svrtuva redovnata postapka vo
druga nasoka. Vidi: Horvati}, XIII Me|unarodni kongres za krivi~no peavo (Kairo,
17. oktobra 1984 godine), III Sekcija: Odstupanje od gonenja i mirenje JRKKP, Beograd,
1984/3-4, str. 514 i 515.
451

not na vodeweto na `ivotot na delinkventot. Nivna cel e da se pottikne
li~nosta da iznajde sopstveni sili {to }e mu ovozmo`at da go kontrolira
i zasili negovoto vladeewe so problemite {to go dovele vo
situacija da izvr{i krivi~no delo. 530
Vo su{tina ovoj koncept na "neformalno kaznuvawe" e prezemawe
merki bez utvrduvawe na vinata zaradi: 1 0 vozdr`ano anga`irawe
na krivi~noto pravo (da se pravi pomalku - "do less," odnosno potreba
od polesni, porazumni intervencii koi }e zna~at pove}e pomo{ odo-
{to kaznuvawe) i 2 0 izbegnuvawe na stigmatizacijata na prestapnikot
i, 3 0 rastovaruvawe na organite na progonot i sudovite od bagatelniot
kriminalitet i namaluvawe na tro{ocite.
Ovie merki se prisutni vo praktikata na SAD i drugite anglosaksonski
zemji od po~etokot na sedumdesetite godini na XX vek i naj~esto
se primenuvaat sprema maloletnici. Kriminolo{koto soznanie
deka proglasnuvaweto na vinata i izrekuvaweto na kazna sprema poedincite
od ova mo{ne ~uvstvitelna kategorija na lica mo`e da predizvika
kontraproduktivni efekti, vsu{nost, e tokmu i idejata {to
dovede do voveduvaweto na ovie merki. Me|utoa, ograni~enosta na primenata
na ovie merki samo vrz maloletnici se javuva kako eden od nejzinite
bitni nedostatoci. Kon ovoj argument {to vodi kon zna~itelno
stesnuvawe na nivnata primena mo`e da se dodade i toa deka ostvaruvaweto
na opredelena kontrola so posredstvo na odrazuvaweto na
negativen stav kon sebe, krivi~noto pravo go prefrla vo sferata na
etikata: kon postignuvawe na nekakvo moralno sovr{enstvo {to ima
malku dopirni to~ki so interesite na `rtvata i bezbednosta na poedincite
i dr`avata. Vo niv e sodr`ana i golema opasnost od lesno pretvorawe
od preventivni merki post deliktum vo represivni merki ante
deliktum.
2. Uslovno zapirawe na krivi~nata postapka. I ovde se raboti
za primena na eden vid alternativna krivi~na postapka ili poto~no,
za vonkrivi~no (nepunativno ili punativno) postapuvawe so opredeleni
storiteli na nekoi krivi~ni dela.
Kaj nepunativnoto vonkrivi~no postapuvawe stanuva zbor za
530
Predsudskite alternativi se sostojat vo razli~ni oblici na
"svrtuvawe" na krivi~nata postapka kon nepunativni oblici na postapuvawe:
"diversion programmes" koi se sostojat vo izvlekuvawe na storitelot od formalnata
krivi~na postapka i negovo podveduvawe pod drug tretman (isponuvawe
na opredeleni obvrski, upatuvawe vo socijalni centri, lekuvawe na narkomani,
itn). Ili, osobeno kaj polesni krivi~ni dela - uslovno zapirawe na postapkata
(polskiot krivi~en zakonik od 1969), kako i prenesuvawe na krivi~noto
gonewe na drugi op{testveni subjekti od tipot na sovetskite "drugarski
sudovi" koi izrekuvaat merki na op{testveno vlijanie (isto~no-evropskite
socijalisti~ki dr`avi). Kambovski, V. Mogu}i slu~ajevi dekriminalizacije u na-
{em krivi~nom zakonodavstvu, JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 249-250.
452

uslovno zapirawe na postapkata za opredelen period na vreme. Na storitelot
ne mu se izrekuva sankcija no mo`at da mu bidat nalo`eni nekoi
posebni obvrski kako na primer: nadomesuvawe na {teta ili vr{-
ewe opredelena op{testveno korisna rabota. 531
Punativnoto vonkrivi~no postapuvawe e inspirirano od idejata
na prenesuvawe na krivi~noto gonewe za polesni krivi~ni dela vrz
drugi op{testveni subjekti od tipot na drugarski sudovi, mirovni soveti
i sl. Ovie organi se ovlasteni vo posebna postapka pokraj merkite
na op{testveno vlijanie (obvrska na javno objavuvawe na odlukata,
drugarski opomeni i sl.) da mo`at da izrekuvaat pari~ni kazni i drug
vid sankcii.
3. Kaucija za dobro odnesuvawe. Kaucija za dobro odnesuvawe e
merka za dobro odnesuvawe {to se primenuva vo Anglija. Se sostoi vo
toa {to na storitelot na mu se izrekuva kazna li{uvawe od sloboda
(ili druga sankcija), tuku mu se nazlo`uva da deponira odredena suma
pari vo sudot. Taa kaucija slu`i kako garancija deka za opredeleno
vreme storitelot na deloto dobro }e se odnesuva i nema da vr{i krivi~ni
dela. Dokolku storitelot za toa vreme ne izvr{i novo krivi~no
delo deponiranite pari mu se vra}aat i se smeta za neosuduvano lice.
Vo sprotivno parite mu se odzemaat, a za porano storenoto i novoto
delo mu se izrekuva soodvetna sankcija.
4. Uslovna osuda. Uslovnata osuda e najzna~ajniot na~in za
izbegnuvawe na kaznata li{uvawe od sloboda. So nea se vr{i serozno
predupreduvawe na osudenoto lice deka ako za opredeleno vreme poka-
`e negativno odnesuvawe }e dojde do izvr{uvawe na opredelena kazna
li{uvawe od sloboda. Dokolku pak osudenikot vo periodot na proverka
se vladee spored o~ekuvawata na sudot ne doa|a do otpovikuvawe na
uslovnata osuda. Na toj na~in osudenikot se stimulira da go odbegne
{tetnoto dejstvo na zatvorskata sredina i drugite posledici {to gi
nosi izolacijata.
Vo svetot se poznati dva sistemi na odlagawe na izvr{uvaweto
na kaznata poznati kako: 1 0 anglosaksonski sistem i, 2 0 kontinetalen
(belgisko-francuaski sistem).
1 0 Anglosaksonskiot sistem poznat i kako probacija (probation)
e voveden pod vlijanie na dvi`eweto za zamena na kaznata li{uvawe od
sloboda vo 1868 godina za maloletnici, a vo 1878 godina i za
polnoletnite lica. Spored ovoj sistem se odlaga sudeweto i izrekuvaweto
na kaznata na storitelot na deloto, so toa {to toj se stava i pod
za{titen nadzor na organot na pravosudstvo i javnata bezbednost. Prednosta
na ovoj sistem e o toa {to e popovolen za storitelot na krivi-
~noto delo, ottamu {to ne doa|a do sudewe i izrekuvawe na kaznata, a
za{titniot nadzor {to go vr{at kvalifikuvani lica go za{tituva od
531
Vakvo re{enie sodr`i polskiot krivi~en zakonik od 1969 godina.
Vidi: Kambovski, V. op. cit. str. 299
453

zapa|awe vo razni isku{enija i mu pomaga za vklu~uvawe vo op{testveno
korisni aktivnosti. Negov nedostatok e me|utoa vo toa {to, dokolku
dojde do otpovikuvawe na probacijata, mora da dojde do sudewe i
izrekuvawe na kaznata pri {to mo`at da nastanat te{kotii okolu
pribiraweto i utvrduvaweto na dokazite.
2 0 Kontinentalniot sistem na uslovna osuda poznat kako Sursis,
za prv pat e voveden vo belgiskiot Krivi~en zakonik od 1888 godina,
od kade e prezemen vo francuskiot Krivi~en zakonik od 1891 godina, a
ottamu i vo site zakonodavstva na evropskite dr`avi. Spored
kontinentalniot sistem na storitelot na krivi~noto delo mu se sudi i
mu se izrekuva kazna, me|utoa nejzinoto izvr{uvawe se odlaga pod opredeleni
uslovi. Prednosta na ovoj sistem e vo toa {to na storitelot
na krivi~noto delo mu se sudi i izrekuva kazna, taka {to vo slu~aj na
otpovikuvawe na uslovnata osuda vedna{ se pristapuva kon izvr{uvawe
na ve}e izre~enata kazna. Nedostatok na ovoj sistem e toa {to do
istekot na utvrdeniot rok na traeweto na uslovnata osuda, storitelot
se smeta za osudeno lice i {to se pu{ta na sloboda bez nadzor i pomo{
koja vo izvesni slu~ai mo`e da bide nu`na.
Spored dvata sistemi, dokolku gi ispolni uslovite postavei so
uslovnata osuda, storitelot na deloto nema da se smeta za osudeno
lice.
Vo situacija na vladeewe na dva sistemi na uslovna osuda: kontinentalniot
(sursis) i anglosaksonskiot (ptobation) vedna{ se postavuva
pra{aweto koj od niv so ogled na prakti~nite efekti e poprifatliv
kako zamena za li{uvaweto od sloboda. Na ova pra{awe te{ko
mo`e da se odgovori nadvor od postavenosta i organizacijata na krivi-
~nata postapka, od celosnata analiza na li~nosta na osudenikot i od
sevkupnata analiza na op{testveno ekonomskite pretpostavki, kulturnoto
nivo i stavot na op{testvenata javnost kon ovie sistemi. Me|utoa,
i pokraj toa ima avtori koi ñ davaat prednost na probacijata. 532
Ona {to me|utoa, vo sovremeni uslovi vo golema mera gi obezvrednuva
vakvite zaklu~oci e povrzano so procesite na voveduvawe na "intenziven
probaciski super nadzor." Kako tipi~ni programi od ovoj vid vo
zapadnite zemji obi~no se vklu~uvaat: policiskiot ~as, elektronska
kontrola, ostvaruvawe povremeni telefonski kontakti so policijata,
no}ni poseti od strana na policiski slu`benici vo stanot na uslovno
osudenoto lice, anga`irawe na sosedstvoto za nivno kontrolirawe i
sl. Od tie pri~ini ne e slu~ajno {to za golem broj prestapnici se
532
Taka, na primer, eden avtor veli: "Vo izborot me|u obi~noto odlu-
~uvawe na izvr{uvawe na kaznata i odlo`uvaweto so stavawe na proba nie
apsolutno sme za vtoriot na~in". Pritoa se poa|a od argumentot deka sistemot
na probacija nudi organiziran nadzor i pomo{ ("adekvaten tretman")
sprema liceto komu mu e izre~ena. Lazarevi}, D. Kratkotranje kazne li{enja slobode,
IKSI, Beograd, 1974, str. 110-111.
454

~ini mnogu poprifatlivo izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od
sloboda odo{to navodnata sloboda vo uslovi na makar i privremena
superkontrola na sekoe nivno dvi`ewe, pa duri i miruvawe. A deka
nadzorot sekoga{ go nosel primatot vo odnos na pomo{ta i pozitivnite
vlijanija vrz li~nosta ("tretman na sloboda") zboruva i praktikata
na neza`ivuvawe na uslovnata osuda so za{titen nadzor vo na{ata
zemja. 533 5. Sudska opomena. So ogled na pravnata priroda i efikasnosta
na sudskata opomena, pra{awa okolu koi postojat izrazeno protivre~ni
mislewa, ovaa merka poretko se predlaga, a vo praktika u{te poretko
se koristi kako alternativa na kaznite li{uvawe od sloboda.
Nekoi avtori sepak se vo pravo koga smetaat deka dokolku se ispolneti
opredeleni zakonski uslovi za primena na sudskata opomena i ako
se raboti za lice koe inaku vodi normalen `ivot i ne postoi opasnost
od povtoruvawe na deloto, deka treba da se izre~e ovaa merka namesto
kratka kazna li{uvawe od sloboda 534 .
6. Osloboduvawe od kaznata. Koga kaj sudot se sozdade uveruvawe
deka storitelot ({to vo krivi~na postapka e proglasen za vinoven)
ve}e nema da vr{i krivi~ni dela vo opredeleni zemji se primenuva
ovaa merka. Osloboduvaweto od kazna e, vsu{nost, vid na sudsko
pomiluvawe {to vo najrazli~ni oblici na{lo svoja zakonodavna i
prakti~na egzistencija. Vo Anglija e predvidena vo dva slu~ai: kako
apsolutno osloboduvawe od kazna i kako osloboduvawe so ispolnuvawe
na opredeleni obvrski. Vo Francija e poznata pod nazivot "sisteme de
peine difference" i pretstavuva eden vid na administrativno odlagawe
na izvr{uvawe na kaznata {to se primenuva pod tri uslovi: rehabilitacija
na prestapnikot, nadomestuvawe na {tetata i prestanuvawe
na posledicite predizvikani so prestapot. 535 Za opredeleni polesni
dela za koi se predvideni kratki kazni zatvor osloboduvaweto od kazna
e predvideno kako zna~ajna alternativna merka i vo Holandija,
Portugalija, Germanija i dr. zemji. Kaj nas od 1976 godina e predviden
poseben slu~aj na osloboduvawe od kazna.
7. Odlagawe na izvr{uvaweto na kaznata. Nekoi zakonodavstva
(Anglija, [vedska) dopu{taat mo`nost da se odlo`i izvr{uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda. Sudot sproveduva krivi~na postapka vo
koja ja utvrduva vinata na storitelot i ja opredeluva kaznata no
uslovno go odlo`uva nejzinoto izvr{uvawe. Uslovite od koi zavisi
dali }e dojde do nejzino izvr{uvawe mo`at da bidat najrazli~ni:
533
Za ovoj problem vidi: Kambovski, V. Uslovnata osuda so za{titen
nadzor: koncepciski i prakti~ni problemi, Pravna misla, Skopje, 1983/4, str.
319-335.
534
Vidi: Lazarevi}, D. op. cit, str. 133-134.
535
Vidi: ibid, str. 99 i [eparovi}, Z. Alternative kazne zatvora, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1988/6, str. 703.
455

dobro povedenie na osudenikot, dobrovolnoto podlo`uvawe na le~ewe
od alkoholizam ili narkomanija, nadomestuvawe na {tetata ili ispolnuvawe
na nekoi drugi obvrski vo rok od {est ili dvanaeset meseci.
8. Garantna izjava (Emstvo). Merkata garantna izjava (emstvo),
primenuva vo porane{nata Demokratska Republika Germanija,
pretstavuva demokratska forma na u~estvo na rabotnicite vo vr{eweto
na funkcijata na krivi~noto pravosudstvo vo slu~ai koga se raboti
za krivi~ni dela za koi ne e nu`no da se izre~e kazna zatvor. Kolektivot
na rabotnici ili poedinci mo`e{e da garantiraat za prekr{itelot
na zakonot i vo toj pogled da mu predlo`at na sudot primena na nekoja
druga sankcija, a ne kaznata li{uvawe od sloboda. Vakva merka se
primenuva i vo Polska. Taa se sostoi vo toa {to liceto koe dava garancija
se obvrzuva da prezeme merki so koi storitelot na krivi~noto
delo }e go po~ituva so zakon utvrdeniot poredok, a vo prv red nema da
izvr{i drtugo krivi~no delo. Takvata izjava mo`e da dade op{testvenata
organizacija na koja í pripa|a storitelot, kolektivot vo koj
raboti ili se ostru~uva, kako i poedinec koj e dostoen za po~it.
2.2. Merki koi pretstavuvaat poinakvi sankcii od kaznata li{uvawe
od sloboda (sudski alternativi)
Sudskite alternativi opfa}aat nekoi klasi~ni sankcii, me|utoa
so nova funkcija i so druga, ne pove}e so marginalna pozicija,
kako i nekoi novi sankcii so pomalku izrazen punativen karakter. Pokraj
pari~nata kazna vo se poprisutniot skandinavski model "den globa,"
pokraj uslovnata osuda koja se pove}e se pribli`uva kon modelot
na probacija vo razni varijanti ("{ok probacija" kombinacija so kratka
inkarceracija, razli~ni formi na nadzor), od vakov karakrter se
kaznite na prisilna rabota bez li{uvawe od sloboda, odnosno sankcii
koi se sostojat vo vr{ewe na opredeleni raboti vo korist na zaednicata
kako oblik na restitucija sprema op{testvoto vo celost (angliskoto
pravo od 1972, SAD, Avstralija i drugi dr`avi). 536
1. Pari~ni kazni. Pari~nite kazni ~esto se predviduvaat kako
zamena za kratkite kazni li{uvawe od sloboda. Pritoa, se istaknuva
deka so nivnoto izrekuvawe se odbegnuvaat {tetnite posledici na zatvorot,
osudenikot ostanuva na sloboda, ne go gubi rabotnoto mesto, a
{iroko predvidenite rasponi za nejzino odmeruvawe ovozmo`uvaat
adekvatna individualizacija spored prirodata i te`inata na krivi~noto
delo i li~nosta na storitelot. Vo prilog na nivnoto po~esto koristewe
se istaknuva i toa deka ne se povrzani so golemi finansiski
izdatoci tuku obratno - pretstavuvaat zna~aen faktor na prihodi na
dr`avata.
536
Kambovski, V. Mogu}i slu~ajevi dekriminalizacije u na{em krivi~nom zakonodavstvu,
JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 250.
456

Vrz osnova na ovie argumenti {to na pari~nite kazni im davaat
zna~itelna prednost pred zatvorskite kazni se dodava i nivnoto generalnopreventivno
zna~ewe. Spored golem broj avtori, seto toa im obezbeduva
va`no mesto me|u alternativnite merki {to neo|aat vistinska
prakti~na primena.
Sovremenite razmisluvawa i dvi`ewa vo pogled na ovie kazni
se vo znak na {iroka podr{ka i sozdavawe natamo{ni uslovi za nivna
poefikasna primena so ogled na ekonomskite mo`nosti na storitelot
na krivi~noto delo. Vo ovaa smisla mo`e da se sfati i se poprisutnata
tendencija za nejzino adekvatno pribli`uvawe kon re{enijata {to
gi nudi skandinavskiot sistem za utvrduvawe na pari~nata kazna nare-
~en "den-globa."
Idejata za ovoj sistem prv ja iznese {vedskiot profesor Johan
C.W. Thyren vo deloto "Principi za reforma na krivi~noto pravo"
(1910) i natamu ja razraboti vo "Proektot za reforma na {vedskiot
krivi~en zakonik" (1916). Pod negovo vlijanie ovoj sistem najprvin e
voveden vo krivi~noto zakonodavstvo na Finska (1921), a podocna i vo
[vedska (1936), Kuba (1936), Danska (1939), SR Germanija (1973), Avstrija
(1974) i dr. zemji od Latinska Amerika. Spored ovoj sistem na
storitelot na krivi~noto delo mu se izrekuva pari~na kazna vo opredelen
broj "denovi-globa." Zakonski se opredeluva samo op{tiot minimum
i maksimum na "denovi-globa," a vo sekoj konkreten slu~aj vo zavisnost
od te`inata na deloto i ekonomskite mo`nosti na storitelot
se opredeluvaat pari~ni iznosi {to va`at za eden den. Samata postapka
na izrekuvawe na kaznata se vr{i vo dve fazi. Vo prvata faza
sudot go odreduva brojot na "denovite-globa" zavisno od te`inata na
deloto i vinata na storitelot. Vo vtorata faza, sega vo zavisnost od
ekonomskite mo`nosti na storitelot se utvrduva visinata na dnevniot
pari~en iznos i otkako brojot na "denovi-globa" }e se pomno`i so
visinata na dnevniot pari~en iznos se doa|a do vkupniot iznos na pari~nata
kazna.
[to se odnesuva do op{tiot zakonski minimum i maksimum na
"denovite-globa" vo krivi~nite zakonodavstva na odelni zemji postojat
zna~ajni razliki. Taka, na primer, vo danskiot krivi~en zakon nivniot
raspon se dvi`i od 1-60, vo {vajcarskiot od 1-120, vo finskiot
od 1-300, a vo germanskiot od 1-360 denovi. 537 Postojat razliki i vo
opredeluvaweto na minimalniot i maksimalniot dneven iznos na kaznata
(vo germanskoto zakonodavstvo na primer od 2 do 500 DM), a postojat
zemji (Finska) vo koi ova pra{awe ne e zakonski regulirano,
tuku sudot e toj {to vo sekoj konkreten slu~aj go opredeluva toj iznos.
Va`no e da se spomene i toa deka dnevniot pari~en iznos ne se poklopuva
so prose~niot dneven li~en dohod ("dnevnica") na osudenikot. Visinata
na pari~niot iznos za eden den kazna mu odgovara na onaa suma
537
Vidi: Lazarevi}, Lj. Kazne i mere bezbednosti.... str. 75-76.
457

koja delinkventot mo`e da ja za{tedi vo tekot na denot koga }e se
odbijat tro{ocite za negovi li~ni potrebi i redovni obvrski. 538
Vo su{tina na ovoj sistem e potrebata da se zadovoli teoretskoto
barawe storitelite na krivi~nite dela da bidat ednakvi pred
zakonot so ogled na nivnata imotna sostojba. Negovata primena ovozmo`uva
storitelite na isti dela da bidat kazneti so ist broj "den globi,"
a vistinskite iznosi na pari~ni kazni da bidat razli~ni. Vo su{-
tinata na ovoj sistem e me|utoa, i zadovoluvaweto na baraweto pari~nite
kazni da se izrekuvaat samo toga{ koga postojat vistinski mo`nosti
za nivno izvr{uvawe. Toa me|utoa, ne zna~i deka so ovoj sistem e
re{eno ova zna~ajno teoretsko i prakti~no pra{awe. Za toa zboruva
okolnosta {to najgolem broj zakonodavstva i natamu go zadr`uvaat
supletorniot zatvor. 539 Imeno, toga{ koga od koi i da e pri~ini osudenikot
ne mo`e ili ne saka da ja isplati pari~nata kazna, a toa ne mo`e
da se stori nitu po prisilen pat, taa naj~esto avtomatski se prtetvora
vo soodvetna kazna li{uvawe od sloboda. No i vo ovaa nasoka ne izostanuvaat
novi re{enija. Taka, na primer, vo zakonodavstvoto na Germanija,
Italija, [vajcarija, Francija, Norve{ka, Argentina i pogolem
broj dr`avi vo SAD, postoi mo`nost namesto supletoren zatvor
da se primeni merkata vr{ewe na op{testveno korisna rabota. Dokolku
osudenikot od opredleni pri~ini ne bil vo mo`nost da ja isplati
pari~nata kazna nekoi zakonodavstva dozvoluvaat mo`nost da se prodol`i
rokot vo koj toa mo`e da se stori ili da se isplati pari~na kazna
vo rati.
Na sistemot "den-globa" mo`at da mu se upatat pogolem broj zabele{ki.
Iako vo izvesna mera gi izedna~uva neednakvo situiranite
storiteli na krivi~ni dela, {to, vsu{nost, se istaknuva kako osnovna
slabost na sistemot na pari~ni kazni vo fiksen iznos, 540 ovoj sistem ne
mo`e dokraj da gi otstrani razlikite {to se javuvaat kaj enormno bogatite
i siroma{ni lica. Tuka se javuva i problemot na to~noto
utvrduvawe na materijalnite priliki i li~nite primawa na osudenikot
{to od niza pri~ni sudot ne mo`e da go re{i. 541 Opredelen pro-
538
Ibid, str. 76.
539
Vidi: ibid, str. 77.
540
Koga se spomenuva ovoj nedostatok ne smee da se zaboravi deka site
zakonodavstva propi{uvaat oti sudot pri izrekuvaweto na pari~nata kazna
vo fiksen iznos e dol`en da gi zeme vo vid ekonomskite, socijalnite i drugite
okolnosti na storitelot na krivi~noto delo. Vidi: Lazarevi}, D. Kratkotranje
kazne zatvora. str. 120.
541
"Primenata na ovoj sistem bara od sudot vo sekoj konkreten slu~aj
to~no da gi utvrdi site prihodi na storitelot, takvite prihodi da se utvrdat
za propi{an period na vreme i vrz osnova na toa da se utvrdi prose~niot
ednodneven prihod. Ova nesomneno pretstavuva mnogu te{ka i spora rabota za
sudot, a to~nosta i brzinata vo mnogu zavisat od postoe~kiot poreski sistem
458

lem e i postapkata na izrekuvaweto na ovie kazni za{to za materijalnite
mo`nosti na osudenikot se re{ava duri otkako }e bide utvrden
brojot na "denovite-globa", {to zna~i vo preden plan se stava retributivniot
element na ovaa kazna. Ottamu, proizleguvaat i site slabosti
na ovoj sistem vo slu~aite koga treba da poslu`i kako zamena za
kratkite kazni li{uvawe od sloboda. So razli~noto pari~no kaznuvawe
na imotno neednakvite navistina se postignuva pogolema pravednost,
se otstranuvaat {tetnite posledici na zatvorot i se polnat
dr`avnite kasi. Ona {to me|utoa, ovde izostanuva e postignuvaweto
na resocijalizacijata na osudenikot i gri`ata za `rtvata na deloto, a
toa se ve}e argumenti {to naveduvaat kon povnimatelen odnos i kon
potrebata od empiriska proverka na stranskite iskustva pred da se
izvlekuvaat kone~ni zaklu~oci od bilo koj vid. Navedenive predupreduvawa
iako pravovremeno istaknati, 542 me|utoa ne bea dovolni za
na{itot zakonodavec brzopleto i nepromisleno da se odlu~i za
voveduvawe na ovoj sistem na pari~na kazna i kaj nas.
2. Vr{ewe na op{testveno korisna (javna) rabota (community
service). So cel da se izbegnat nedostatocite i {tetnite posledici ne
samo na li{uvaweto od sloboda, tuku i na pari~nite kazni vo pogolem
broj zemji 543 e vovedena merka so koja na osudenoto lice sudot mu nalo-
`uva da izvr{i nekoja op{testveno korisna rabota (rabota vo korist
na zaednicata). Rabotata mo`e da ja organizira probaciska slu`ba ili
pak osudenikot se upatuva vo nekoja buxetska ili dobrovolna organizacija.
Osudenikot ostanuva na sloboda vo svojata `ivotna sredina i
go zadr`uva rabotnoto mesto, me|utoa, mora da izdvoi del od svoeto
slobodno vreme za, vo pove}e navrati so sopstven trud, da ja nadomesti
{tetata {to ja storil sprema zaednicata. Rabotata {to treba da ja
izvr{i ne e platena. Taa e opredelena so brojot na ~asovite {to treba
da se odrabotat vo tekot na opredelen period od 12 ili pove}e meseci.
Taka, na primer, polnoletno lice mora da pomine na rabota od op{t
i na~inot na evidentiraweto na prihodite {to gi ostvaruvaat gra|anite...
Pokraj toa, treba da se imaat vo vid i slabostite na ovoj sistem vo smisla {to
prihodite kaj poedincite se menuvaat taka{to utvrdeniot prose~en prihod vo
opredelen period ne mora pove}e da mu odgovara na sostojbata na prihodite na
toa lice vo periodot koga kaznata mu se izrekuva, a osobeno vo vremeto na
pravosilnosta na presudata ili vo vremeto na izvr{uvaweto na kaznata. \or|evi},
M. Krivi~no zakonodavstvo i kaznena politika, JRKKP, Beograd, 1986/1-2,
str. 140.
542
Vidi: Sulejmanov, Z. Za nazivot na krivi~noto pravo, za kaznata li-
{uvawe od sloboda i za smrtnata kazna, Makedonska revija za kazneno pravo i
kriminologija, Skopje, 1994, str. 134-147.
543
Vo Anglija od 1972, Luksemburg (1976), Holandija (1981), Danska
(1982), Francija (1983), Portugalija (1983), Italija (1984), Norve{ka (1984).
Vidi: [eparovi}, Z. op. cit, str. 701.
459

(javen) interes od 40 do 240 ~asovi (Anglija, Francija), od 9 do 180
~asovi (Portugalija), od 30 do 150 ~asovi (Holandija), a maloletnik od
20 do 120 ~asovi (Anglija, Francija) i sl. Sudot ja opredeluva
konkretnata visina na rabotata kako i vremeto vo koe treba da se
vr{i. Storitelot mora odnapred da se soglasi so takvata sankcija i
ako rabotata ne ja izvr{i ili ne ja izvr{uva kako {to treba, sudot
mo`e da mu izre~e prodol`uvawe na traeweto na sankcijata ili pak
mo`e da go osudi za krivi~noto delo za koe najprvin mu opredelil rabota
vo korist na zaednicata.
Kaznata mo`e da se izre~e kako glavna i kako sporedna (kako
obvrska pokraj uslovna osuda ili probacija), a ponekade i kako odgovor
na molbata za pomiluvawe po izre~ena osuda (Luksembug). 544
Za nejzino izrekuvawe, bilo kako glavna ili kako sporedna kazna,
obi~no se bara da bidat ispolneti i opredeleni uslovi: da se raboti
za storitel {to ne e povratnik, predvidenata kazna li{uvawe od
sloboda za deloto da ne preminuva opredelena dol`ina, da e steknato
uveruvawe deka stanuva zbor za lice {to mo`e da ja izvr{i predvidenata
rabota i da postojat realni uslovi za nejzino ostvaruvawe.
Ostanuvaweto na sloboda, zadr`uvaweto na rabotniot odnos,
mo`nosta da se prilagodi vidot na rabotata spored te`inata na deloto
i psihofizi~kite svojstva na li~nosta se nesporni prednosti na
ovaa alternativna kazna. Kon toa se istaknuva deka so nejzina primena
se ostvaruva obe{tetuvawe na zaednicata, se smaluva zatvorskata populacija
i problemite {to ottamu proizleguvaat, kako i toa deka ne
sozdava materijani te{kotii kaj onie za koi pari~nata kazna pretstavuva
golem tovar. 545
Me|utoa, od druga strana i ovaa kazna ima eklatantni nedostatoci.
Me|u niv sekako deka na prvo mesto treba da se istakne deka
kaj ovaa sankcija sepak vo osnova se raboti za prisilna rabota {to e
vo sprotivnost so me|unarodnite konvencii za pravata na ~ovekot koi
zabranuvaat kakva i da e prisilna rabota. Nejze so pravo i se prefrla
i toa deka so toa {to rabotata se koristi kako prisilba sozdava odnos
{to se manifestira vo vid na simulacija deka ne{to se raboti, otpor
544
Vidi: [eparovi}, Z. op. cit, str. 701.
545
"Osven tro{o~nite aspekti, vo prilog na op{tokorisnata rabota
kako alternativna glavna kazna zboruva i mo`nosta od kombinirawe na razli~nite
celi na kaznuvaweto, {to na ovoj na~in mo`at da bidat ostvareni:
kaznenoto zlo za storitelot se sostoi vo odzemawe na slobodnoto vreme, {to
vo dene{noto op{testvo sî pove}e se ceni; obe{tetuvaweto se vr{i preku socijalnata
rabota za op{testvoto; resocijalizacijata na storitelot se olesnuva
so toa {to zafatov ne gi naru{uva negovite socijalni kontakti, a se unapreduva
so toa {to toj preku rabotata se u~i na konstantno trudovo povedenie,
go razviva ~uvstvoto na socijalna odgovornost i se pove}e se zdobiva so
samodoverba." Kajzer, G. op. cit. str. 488.
460

i odbivawe kon ona {to treba da se izvr{i, osobeno tamu kade {to
postoi zakonska mo`nost ovaa kazna da bide zameneta so efektivna
kazna li{uvawe od sloboda. Toga{ se kalkulira so toa deka zaradi
kratkoto traewe i otsustvoto na raboten anga`man e podobro da se odi
vo zatvor i da se izdr`i izolacijata odo{to predolgo da se raboti za
zaednicata i toa naporno i za xabe. Ne e bezna~aen i prigovorot deka
te{ko mo`e da se najdat i uspe{no da se organiziraat javni raboti
kade {to mo`e da dojde do vistinski izraz su{tinata na ovaa merka.
Me|utoa, i toga{ koga ovoj problem bi bil uspe{no re{en se postavuva
pra{aweto dali e pravi~no vo uslovi na golema nevrabotenost da
se organiziraat javni raboti za onie {to se ogre{ile sprema op{testvoto
namesto za armijata na onie koi i pokraj site problemi ostanale
~esni sprema zaednicata. Moe mislewe e deka samo ovie argumenti se
dovolni za da se dovede vo somnenie stojali{teto deka e pronejdena
"najprogresivnata alternativna merka" na kaznata li{uvawe od
sloboda. Naprotiv, so ogled na ovie nedostatoci ovaa merka malku vetuva
deka mo`e da bide efikasna zamena za li{uvaweto od sloboda i
ottamu e neprifatliva za na{eto krivi~no i izvr{no zakonodavstvo.
Otsustvoto na empiriski rezultati {to od nejzinata prakti~na primena
vo evropskite zemji go potvrduvaat sprotivnoto e dopolnitelen
argument na ovoj stav. 546
Mo{ne sli~na sankcija na prethodnata be{e poznata vo zakonodavstvoto
i praktikata na site porane{nite isto~noevropski socijalisti~ki
dr`avi, osven vo toga{nata NR Germanija. Stanuva zbor za
popravna rabota koja se javuva{e kako kazna bez li{uvawe od sloboda.
Taa kazna se sostoe{e vo toa {to storitelot na krivi~noto delo ne go
gube{e vrabotuvaweto, me|utoa izvesen del od negovata redovna zarabotuva~ka
(od 5% do 25 %) mu se odzema{e vo korist na zaednicata.
Sli~no na prethodnoto, Polska od 1969 godina ja poznava kaznata
ograni~uvawe na slobodata vo tri vida, od koi eden pretstavuva
rabota vo korist na zaednicata, vtoriot popravna rabota, a tretiot se
odnesuva na nevrabotenite koi sudot mo`e da gi upatina rabota od 20
do 50 ~asovi mese~no, a samata rabota se vr{i vo slobodnoto vreme i
mo`e da trae najmalku tri meseci a najpove}e 2 godini. Na storitelot
na koj mu e izre~ena takva kazna, sudot mo`e da mu izre~e i nekoja druga
dopolnitelna obvrska, na primer, bez dozvola na sudot da ne go napu{ta
prestojuvali{teto, redovno da se javuva vo sudot i sl.
3. Restitucija (nadomest na {teta na `rtvata). Soveremenata
546
"Nevoedna~enata praktika na odmeruvawe, nesigurnosta vo pogled
na rangiraweto na community servise vo sankcioniot sistem, problemite vo
vrska so zamenskite merki vo slu~aj na neizvr{uvawe ili lo{o izvr{uvawe
na rabotata kako i kvotite na povratot od okolu 44% po zavr{eniot community
service go relativiziraa optimizmot, {to vo po~etokot be{e re~isi neograni~en."
Navedeno spored Kajzer, G. op. cit. str. 488.
461

kriza na konceptot na resocijalizacijata i razvojot na viktimologijata
sozdadoa potreba za nadminuvawe na isklu~itelnata orientacija
na krivi~noto pravo i penologijata kon storitelot na krivi~noto
delo. Imeno, soznanijata za ograni~enite mo`nosti na resocijalizacijata
i baraweto da se vodi pogolema gri`a za `rtvata i podobruvawe
na nejzinata polo`ba vo krivi~noto pravo go otvorija problemot
na iznao|aweto novi vidovi na op{testven odgovor na kriminalitetot.
Ideite vo ovoj pogled odat do tamu {to se nudat duri i takvi
merki {to vodat kon celosna reforma na krivi~nite sankcii. Me|u
takvite radikalni merki e pomesteno i tn. vklu~uvawe na gra|anite vo
sistemot na op{testvenata kontrola na kriminalitetot. 547 Na ova
mesto nema da se zadr`uvame vrz eksplikacijata na ovaa dubiozna
merka iako so ogled na svojata preventivna naso~enost e od interes na
kriminalnata politika. Ona {to go privlekuva na{eto vnimanie e
zakonodavniot obid so restitucijata kako edna od alternativite na kaznata
li{uvawe od sloboda.
Su{tinata na ovaa merka e da se ovozmo`i nadomest na {tetata
{to na `rtvata i e storena so krivi~noto delo. Materijaniot nadomest
mo`e da se izvr{i so isplata na opredelena suma pari, so rabota
vo korist na `rtvata, so uslugi vo korist na `rtvata i sl. 548
Izrekuvaweto na ovaa merka e vklopeno vo opredeleni programi
{to se primenuvaat pred donesuvawe na sudskata odluka, odnosno
kako uslov za izrekuvawe na opredelena sankcija, na primer probacija.
Ovie programi koi nosat razli~ni imiwa imaat za cel ne samo da se
ovozmo`i restitucijata tuku so dopolnitelno neformalno vlijanie da
se nadmine konfliktot me|u storitelot i `rtvata i da se spre~at
frustaciite i traumite {to ovie stranki go do`ivuvaat vo tekot na
krivi~nata postapka. Pritoa, osobeno va`no e da se potisne emocionalnata
`elba za odmazda {to se javuva kaj `rtvata, a dokolku toa e
547
Su{tinata na ovaa merka e vo sfa}aweto deka samite gra|ani treba
da prezemaat opredelena odgovornost i da ostvarat opredelena uloga zaradi
sopstvena za{tita od kriminalitetot preku programite na tn. sosedska kontrola.
Vo osnovata na tie programi e nivnata sorabotka so policijata na
koja treba da i se pru`i pomo{ so nabquduvawe, telefonski povici, gra|anski
patrolirawa i sl. So eden zbor gra|anite se pretvoraat vo "o~i i u{i"
na policijata". Vidi: Mrvi}, N. Posebni oblici dru{tvenog odgovara na kriminalitet,
JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 60-61.
548
Vo vrska so pra{aweto za izdejstvuvaweto satisfakcija na licata
o{teteni so krivi~noto delo interesen e predlogot na Bentam koj ni do denes
ne e ostvaren. Spored nego, dokolku vinovnikot nema imot, nadomestokot na
{tetata treba da pa|a na tovar na op{testvoto koe za taa cel treba da poa|a
od na~eloto na osiguruvawe so istovremeno prezemawe merki od mo`ni zloupotrebi.
Pritoa pod poimot o{teten, Bentam gi pomestuva i licata koi nevino
nastradale zaradi gre{ki na krivi~noto pravosudstvo.
462

mo`no, da se vospostavi i pozitiven, prijatelski odnos me|u kriminalniot
par. Za neutralizacija na konfliktot me|u storitelot i `rtvata
se nadle`ni opredelen broj probaciski slu`benici ili volonteri
anga`irani vo op{testveni organizacii {to im obezbeduvaat za{tita
na `rtvite na krivi~nite dela. Ovie programi obi~no se primenuvaat
vo pomali mesta koi pretstavuvaat relativno homogeni zaednici i naj-
~esto vrz maloletnici {to se storiteli na positni imotni delikti.
Vo ovie slu~ai restitucijata mo`e da go otstrani sudeweto ili da ja
zameni kaznata. Taa se sproveduva po dobrovolno vklu~uvawe na maloletnicite
i soglasnost na nivnite roditeli niz zaedni~ka akcija so
policijata, ponekoga{ socijalnite rabotnici i specijalni biroa za
maloletnici. Takvata restitucija se javuva vo oblik na izvinuvawe na
`rtvata ili reparativna rabota vo korist na samata `rtva ili oddelni
posebni kategorii na gra|ani (na primer stari lica). 549
Osnovniot problem kaj ovaa merka e vo toa {to mo`e da se primenuva
samo vo slu~aj na bagatelni, prete`no imotni krivi~ni dela.
Natamo{en problem e organizacijata na nejzinoto vonsudsko ili sudsko
izvr{uvawe. Vo prviot slu~aj se postavuva problemot na sredstva
i anga`irawe na dovolen broj stru~ni kadri {to bi se zafatile so ova
pra{awe, a vo vtoriot slu~aj, barem kaj nas, kako osnovna pre~ka se javuva
reguliraweto na procedurata koja ne dozvoluva za restitucijata
da se re{ava vo krivi~na, tuku vo gra|anska postapka. 550 Od golemo zna-
~ewe se i problemite kako da se postapi vo slu~aite koga se raboti za
krivi~ni dela koi ostanale vo obid taka {to izostanala {tetata, koga
`rtvata ne go prifa}a nadomestot, koga storitelot ne e vo sostojba ni
delumno da ja nadomesti {tetata ili pak e tolku bogat taka {to taa za
nego ne pretstavuva nikakov tovar. 551 Od ovie i redica drugi pri~ini
vo koi ovde ne mo`eme da navleguvame so golema pretpazlivost treba
da se pristapuva kon ovoj zakonodaven i prakti~en eksperiment {to
zasega e prisuten samo vo SAD, Anglija i delumno vo Germanija.
4. Merki so koi se ograni~uvat drugi prava i slobodi na ~ovekot.
Ovde se raboti za takvi merki {to vo zakonodavstvata na odelni
zemji obi~no se pomesteni me|u merkite na bezbednost ili pravnite
posledici na osudata. Kako zamena za li{uvaweto od sloboda vo literaturata
po~esto se prepora~uva koristewe na slednive merki: zabrana
na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na javno
istapuvawe, zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani na
sloboda, odzemawe voza~ka dozvola, zabrana na napu{tawe na zemjata
vo opredeleni vremenski period, pla}awe na tro{ocite na krivi~nata
549
Ibid, str. 59.
550
Za toa kakvi posledici mo`at da nastanat poradi vakvata reguliranost
na postapkata vidi: Sulejmanov, Z. Ubistvata vo Makedonija, Studentski
zbor, Skopje, 1995, str. 154-155.
551
Vidi: [eparovi}, Z. op. cit, str. 702.
463

postapka, odzemawe na predmeti i mnogu drugi.
Od prilo`eniov pregled na sovremeni sostojbi vo pogled alternativite
na kaznite li{uvawe od sloboda mo`at da se zabele`at nekolku
pozna~ajni karakteristiki. Najprvin mora da se istakne deka se
raboti za pozitivna tendencija koja isfrli na videlina najrazli~ni
idei za zbogatuvawe na repertoarot na krivi~nite sankcii. Me|u niv
mo`at da se najdat pove}e merki {to so ogled na svojata priroda imaa
opredelena opravdanost, no i golem broj na takvi merki ~ie {to povrzuvawe
so praktikata e optovareno so niza organizacioni problemi.
Opredeleni problemi proizleguvaat i ottamu {to nekoi od ovie merki
imaa isklu~itelno labava teoretska podloga. Ona {to natamu pa|a
vo o~i e deka navedenite merki redum se zamisleni kako zamena samo
na osobeno kratki kazni li{uvawe od sloboda {to zna~i samo za polesni
krivi~ni dela i storiteli so postabilna psiholo{ka struktura
na li~nosta. Vo takvi uslovi kako osnoven argument za nivno prifa}awe
ostanuva nivnata pogolema ekonomi~nost i vo toj pogled se odi do
tamu {to se zaborava deka ekonomi~nosta naj~esto stoi vo obratnoproporcionalen
odnos so postignuvaweto na celite na kaznata. Ottamu
se slu~uva so voveduvaweto na nekoi alternativni merki navistina
da se izgubat posledicite od primenata na kaznata li{uvawe od sloboda
no istovremeno da se javat i novi {to se povrzani so ovie merki i
da se projavat so pogolema te`ina. Seto ova zaedno ne ja opravduva no
ne ja ni negira natamo{nata egzistencija kako na kaznite li{uvawe od
sloboda taka i na onie merki {to ve}e na{le ili }e najdat uslovi za
vistinska primena kako supstituti, a ne kako surogati na kaznata
li{uvawe od sloboda. Zasega ostanuva da veruvame vo dobronamernosta
na onie eksperimentirawa {to vo iznao|aweto novi merki za odgovor
na kriminalitetot poka`uvaat podednakov interes za poedinecot isto
kolku i za onoj {to e odreden za dr`avata. Takvite merki me|utoa, treba
zakonodavno da se reguliraat duri otkako }e bidat verificirani
nivnite antikriminalni efekti.
2.3. Merki so koi samo se modificira izvr{uvaweto na kaznata
li{uvawe od sloboda (postsudski alternativi)
Me|u postsudskite alternativi vo prv red se pomesteni alternativnite
kazni na li{uvawe od sloboda kade vleguvaat razni vidovi
na ekstramuralen tretman: otvoreni ustanovi, vikend kazni, "halfway"
domovi i sl. Registarot na postsudskite alternativi e pro{iren i na
brojni modifikacii na kaznata zatvor vo fazata na nejzinoto izvr{uvawe,
so posebni programi za tretman i usloven otpust od evropskiot
ili anglosaksonskiot tip. 552
552
Kambovski, V. op. cit. str. 250.
464

1. Polusloboda ili delumno izvr{uvawe na kaznata li{uvawe
od sloboda (semidetention, part-time detention, semi-liberte "ab inito").
Zaradi odbegnuvawe na {tetnite posledici do koi doveduva izdr`uvaweto
osobeno na kratkite kazni li{uvawe od sloboda u{te na Prviot
Kongres na Me|unarodnata zatvorska komisija (London, 1872) be{e
predlo`ena nivna zamena so kazna polusloboda. Sledej}i ja ovaa preporaka
poluslobodata kako modificiran na~in na izvr{uvawe na kaznata
li{uvawe od sloboda za prv pat be{e vovedena vo Belgija, a podocna
i vo nekoi drugi evropski zemji. 553 Nejzinata su{tina e preku
ubla`en re`im na zatvorawe da se ostvari osposobuvawe na osudenikot
za normalno vra}awe vo op{testvoto. Na~inot na nejzinoto izvr-
{uvawe e specifi~en. Toa se sostoi vo obvrzuvawe na osudenikot da
doa|a sekoj raboten den vo zatvorot i tamu da izvr{uva opredeleni rabotni
zada~i, a preku vikendite i dr`avnite praznici, samo opredeleno
vreme da prestojuva vo nego.
Uslovite za primena na ovaa kazna se: da se raboti za lica storiteli
na polesni krivi~ni dela - osudeni na kazna {to ne preminuva
opredelena vremenska granica (obi~no od 3 do 6 meseci), nivnoto `iveali{te
ili prestojuvali{te da se nao|a vo blizina na zatvorot i da
e ve}e izdr`an del od kaznata, a pritoa da bilo manifestirano dobro
povedenie kako garancija deka nema da bide zloupotrebena poluslobodata.
2. Poluzatvor ili li{uvawe od sloboda so otpu{tawe na
rabota (work release). Su{tinata na kaznata poluzatvor e ista kako i
onaa na kaznata polusloboda so taa razlika {to re`imot na izdr-
`uvaweto e postaven obratno. Osudenikot bez bilo kakov i da e prekin
prodol`uva da ja vr{i svojata profesionalna dejnost na sloboda, a vo
zatvorot gi minuva ve~ernite ~asovi i no}ta (za vreme na vikendite i
dr`avnite praznici vo celost i denot i no}ta). U{te edna zna~ajna
razlika vo pogled na poluslobodata e vo toa {to vakviot na~in na izvr{uvawe
se primenuva od samiot po~etok na kaznata.
Primenata na ovaa kazna e ograni~ena so karakterot na deloto,
vrabotenosta na osudenikot i odale~nosta na rabotnosto mesto od zatvorot.
Poznata e od praktikata na Belgija, Francija, [vajcarija i Holandija.
3. Zatvorawe kon krajot na nedelata (weckend detention). Ovaa
merka pretstavuva etapno izvr{uvawe na kratkotrajna kazna li-
{uvawe od sloboda. Osudenoto lice na vakva kazna e dol`no vo sabota
553
Ovaa kazna vo Belgija bila najprvin primenuvana vo dr`avnite zavodi
- {koli za maloletnici, a od 1932 i sprema polnoletni lica vo zatvorot
Hoogstreten, i potoa od 1936 vo zatvorot za `eni St. Anre-des-Bruges. Vidi: Cornil,
P. Novi belgiski eksperiment u re`imu izvr{enja kazne. Izbor, Zagreb, 1963/2,
str. 184 i 187. Poluslobodata e poznata i od praktikata na [vajcarija i Holandija.
Vidi: [eparovi}, Z. op. cit, str. 699.
465

nautro da se javi vo zatvorot i vo nego da ostane do ponedelnik nautro.
Za vreme na toj prestoj osudenikot ne e opfaten so raboten ili bilo
kakov drug oblik tretman za{to celta na zatvoraweto e negova neutralizacija
vo vreme koe po pravilo se koristi za razonoda. Stanuva
zbor za merka {to se primenuva samo sprema opredeleni storiteli na
krivi~ni dela {to ne se nakloneti kon kriminalni odnesuvawa, odnosno
sprema koi ne e potrebno prezemawe na nekoi posebni merki na
prevospituvawe. Toa se onie lica {to gi kr{at soobra}ajnite propisi
vo alkoholizirana sostojba ili se izvr{iteli na drugi polesni
krivi~ni dela kako na primer, naru{uvawe na semejni obvrski, nepla-
}awe alimentacija i sl.
Kaznata se izrekuva taka {to na sudijata mu e ostavena mo`nost
da go opredeli brojot na vikendite {to treba da se pominat vo zatvorot.
Toj broj spored nekoi avtori ne treba da bide pogolem od deset 554 ,
a spored drugi nitu od tri. 555 Sekoe zatvorawe kon krajot na nedelata
se smeta za dva dena od izdr`anata kazna.
Opredeleni vidovi na vakvo zatvorawe ve}e na{le podr{ka vo
svetot kako na primer vo Belgija, Anglija, Germanija. 556 Nivnoto glavno
opravduvawe se nao|a vo toa {to ne go prekinuvaat rabotniot odnos
na osudenikot. Me|utoa, dovolno e nivnata primena da se povrze samo
so problemite od prakti~na priroda za da splasne najgolemiot del od
doverbata vo nivnite vistinski mo`nosti. Vo prilog na ova tvrdewe
najprvin treba da se istakne deka "nedelniot zatvor" mo`e da se primeni
samo toga{ koga se raboti za isklu~itelno kratki kazni
li{uvawe od sloboda. Vo sprotivno osnovano se postavuva pra{aweto
vo {to se sostoi ubla`uvaweto na represijata ako na primer za izre-
~ena kazna vo traewe od {est meseci osudenikot treba 45 pati da se
javi vo zatvor vo period {to }e trae celi 11 meseci. Nesomnena slabost
na vikend kaznite e i vo toa {to se stesnuva krugot na storitelite
na krivi~ni dela vrz koi treba da se primenat, za{to e mal brojot
na onie na koi {to oddale~enosta od zatvorot ne im pretstavuva vremenski
i finansiski problem. Vo ovoj slu~aj objektivno-subjektivnata
individualizacija na kaznata koja poa|a od krivi~noto delo i li~nosta
na storitelot i otstapuva mesto na novokonstituiraniot kriterium
- oddale~enosta na mestoto na `iveewe i rabotewe od zatvorskata
zgrada. I na kraj, nadvor od ovie i sli~ni problemi koi samo navidum
se od prakti~na priroda se postavuva pra{aweto i za osnovanosta na
opcioniot karakter na ovie kazni. Spored moe mislewe, so ostavaweto
mo`nost na samiot osudenik da re{i dali kaznata }e ja izdr`i etapno
ili kontinuirano kako {to toa e predvideno vo nekoi zemji, se deval-
554
Cornil P. op. cit, str. 189-190.
555
Lazarevi} D. Zatvaranje krajem nedelje-na~in izvr{enja kazne zatvora,
Pravni `ivot, Beograd, 1966/6, str. 18.
556
Vidi: Cornil, P. op. cit, str. 186 i Lazarevi}, D. op. cit, str. 16-17.
466

vira institutot na kaznata. Imeno, pravednosta kako edno od osnovnite
na~ela na kaznata i kaznuvaweto ne dozvoluva bilo kakvo spogoduvawe
so prvdata. Takvite cenkawa, vo koi eden od u~esnicite e samiot
osudenik, ne bi trebalo da gi dopu{ta nitu na~eloto na korisnosta,
osobeno toga{ ako, kako vo slu~aj na vikend kaznite, imame apriorno
otka`uvawe od obidot da se ostvari resocijalizacija ili socijalna
adaptacija na osudenikot. Istiot prigovor vo celost va`i i za kaznite
polusloboda i poluzatvor.
4. Ku}en zatvor (House arest). Ku}niot zatvor e takov vid kaznena
merka so koja na osudenoto lice mu se ovozmo`uva li{uvaweto od
sloboda da go mine vo svojata ku}a ili stan. Taka na primer vo Turcija
na osudenoto lice na vozrast nad 65 godini za koe e utvrdeno deka zdravstveno
ne e sposobno da prestojuva vo zatvor, li{uvaweto od sloboda
{to ne preminuva 30 dena mo`e da go izdr`i doma. Vo krivi~niot zakonik
na [panija i Argentina ku}niot zatvor kako posebna sankcija
osven za postari lica e predviden i za `eni toga{ koga nivnoto odvojuvawe
od doma mo`e da pretstavuva golema {teta za nivnoto semejstvo.
Osnovniot prigovor protiv ku}niot zatvor za koj za `al, isto
taka ne vode{e smetka na{iot zakonodavec e deka pretstavuva merka
{to vo praktikata mo`e te{ko da se realizira i ~esto e povrzan so
mo{ne neugoden nadzor. 557
5. Izdr`uvawe na kaznata vo nekoja ustanova von zatvorot.
Merkava na{la primena vo [vajcarija i Germanija sprema lica na koi
im e potreben tretman poradi zavisnost od alkohol i drogi. Ovoj tretman
se ostvaruva vo stru~ni medicinski centri dokolku izre~enata
kazna ne e podolga od dve godini. Vo Anglija sudot mo`e da izdade
naredba ("hospital order") da se sprovede postapka za ostvaruvawe pomo{
sprema osudenik za delo kaznivo so kazna li{uvawe od sloboda
no, za koe so zakon ne e opredelena kazna. Toga{, osudenikot mo`e da
bide upaten vo nekoj zavod ili srodna ustanova za ~uvawe i lekuvawe.
6. Elektronski nadzor (electronic monitoring). Merkata se sostoi
vo toa {to na osudenikot okolu glu`dot na nogata ili rakata mu se
prika~uva elektronska alka. Celiot ured se sostoi od alka-emituva~
snabdena so baterii, receptor i centrala za alarm. Alkata na sekoi 30
sekundi prenesuva radio sigla so doseg od 50 do 200 ili pove}e metri.
Eden receptor smesten vo stanot ili na rabotnoto mesto na osudenikot
e povrzan so telefonska linija i so elektronski sektor. Najposle
vo zatvorot ima centrala za alarmirawe koja se sostoi od kompjuter vo
koj se skladirani site podatoci za osudnikot. Osudenikot mora da go
po~ituva opredeleniot raspored na na dvi`ewe, za{to vo sprotivno se
aktivira alarmniot ured. Pritoa, postojat pove}e vidovi alarmirawe
koi uka`uvaat na razli~na te`ina na storenata neposlu{nost, na
557
Vidi: Lazarevi}, D. Kratkotranje kazne zatvora, str. 153.
467

primer, dali osudenikot se obiduva da ja izvadi alkata, ne oti{ol na
rabota ili ne se vratil na vreme doma. Po signaliziraniot alarm,
nadgleduva~ot mu telefonira na osudenikot za da doznae {to se slu~uva
i vedna{ go izvestuva nadle`niot slu`benik koj treba da donese
odluka za natamo{noto postapuvawe: dali }e se ogani~i samo na predupreduvawe,
}e isprati lice na mestoto na nastanot ili osudenikot }e
go privede.
Merkava koja vo su{tina se sveduva na eden vid doma{en zatvor,
ima pove}egodi{na primena vo SAD (od 1987 godina), no vo ponovo
vreme i vo nekoi evropski zemji vo koi najprvin e vovedena vo eksperimentalna
forma. Taka, na primer, vo Anglija se primenuva od 1990, vo
Francija od 1997 godina.
I pokraj opredeleni pozitivni strani (prilagodlivost sprema
li~nite karakteristiki na storitelot), vo pogolemiot del zemji kon
elektronskoto nadgleduvawe zasega se pristapuva so golemoa pretpazlivost,
za{to se smeta deka nadvladuvaat negovite slabosti. Vo taa
smisla se istaknuva deka se raboti za sankcija {to vo sebe sodr`i pregolemo
isku{enie koe{to lesno mo`e da vodi kon kr{ewe na nalo`enite
obvrski i podlegnuvawe na kriminalni porivi. Vo ovaa merka se
gleda i golema opasnost od aspekt na po~ituvaweto ~ovekovite prava
na privatnost i intimnost, me|utoa i toa deka taa mo`e da pretstavuva
prv ~ekor kon nejzino pro{iruvawe i vo drugi segmetni na dr`avnata
represija.
Vo nekoi zemji, kako na primer Holandija, postojat razmisluvawa,
pa duri i obidi za koristewe na ovaa i kako zamena na pritvorot.
468

G l a v a IV
ALTERNATIVNI MERKI
I. POIM I SU[TINA NA ALTERNATIVNITE MERKI
1. Alternativnite merki kako {to imavme prilika da vidime,
nastanaa vo ramkite na kaznata, kako merki za nivna zamena toga{ koga
nivnoto izvr{uvawe ne e nu`no za za{tita na op{etstvoto. Celta na
nivnoto voveduvawe e ograni~uvawe na retributivnoto dejstvo na
kaznite i razvivawe na individualizacijata na krivi~nite sankcii.
So tek na vreme, kako zamena za kratkite kazni li{uvawe od sloboda i
sprema slu~ani prestapnici, alternativnite merki stanaa samostojni,
redovni i neophodni merki na op{etstvena reakcija. Zaedni~ka karakteristika
na ovie sankcii e i toa {to vo sebe sodr`at predupreduvawe.
Taka, na primer, so sudskata opomena na storitelot na deloto mu
se upatuva prekor za izvr{enoto delo i se predupreduva deka dokolku
povtorno izvr{i krivi~no delo }e bide primeneta kaznata za toa novo
delo, a so ulovnata osuda se predupreduva na prisutnosta na kaznata
koja mo`e da bide primeneta ne samo na novoto delo, tuku i za porano
izvr{enoto delo.
2. Govorej}i za vidovite i celite na krivi~nite sankcii go
vidovneme i toa deka alternativnite merki vo na{eto krivi~no zakonodavstvo
se vospostaveni kako posebni samostojni krivi~ni sankcii
koi i pokraj toa {to celosno ne se li{eni od represivni primesi vo
su{tina se zamisleni kako preventivni merki. Nivnoto nastanuvawe
se dol`i na kriminalnopoliti~koto soznanie deka vo borbata protiv
kriminalitetot, pokraj kaznata i namesto kaznata, treba da se prifatat
i drugi krivi~ni sankcii {to vo najgolema mera }e bidat li{eni
od retributivnite elementi i negativnite posledici {to tie gi ostavaat
vrz osudenite lica, osobeno toga{ koga se raboti za isklu~itelno
kratki kazni li{uvawe od sloboda. Toa se krivi~ni sankcii koncipirani
vrz edinstvena platoforma da ja zamenat kaznata, toga{ koga so
ogled na okolnostite na deloto i li~nite obele`ja na storitelot,
mo`e da se o~ekuva deka tretmanot na storitelot nadvor od zatvorot e
dovolen za negovo popravawe i za za{tita na op{testvoto od kriminalitetot.
Nivnata cel e sprema krivi~no odgovorni storiteli da ne se
primenuva kazna koga za toa postojat opredeleni uslovi {to uka`uvaat
deka tie, vsu{nost, vo idnina }e se vozdr`uvaat od vr{ewe krivi~ni
dela. Ottamu, {to vo osnova se merki na predupreduvawe, ~inam za
site niv voop{to ne pre~i i upotrebata na starite nazivi: opome-
469

nuva~ki (admonitivni) ili parapenalni sankcii.
3. Od prirodata na alternativnite merki se nalo`uva logi~en
zaklu~ok deka so samoto nivno izrekuvawe i soop{tuvawe vo celost e
ostvareno i nivnoto izvr{uvawe. Toa {to ovie merki, po pravilo, se
izvr{eni so samoto nivno izrekuvawe, uka`uva i deka ne e potrebno
postoewe na kakov bilo organ za taa namena. Pritoa, osnovano se smeta
deka predupreduvaweto so zakana na kazna ili samoto predupreduvawe,
pretstavuvaat dovolna osnova za ostvaruvawe na socijalno vospitni
efekti. Za toa vo golem obem pridonesuvaat goneweto ili zakanaat so
gonewe i povedenata krivi~na postapka, negativnoto vrednuvawe na
povedenieto na storitelot obrazlo`eno vo sudskata odluka i "odiozniot"
stav na javnosta kon istoto. Ottamu, proizleguva izvesen strav,
no i vospitno dejstvo sprema storitelot {to kaj uslovnata osuda mo`e
da bide zajaknato i so potrebata od pridr`uvawe kon eventualno nalo-
`enite obvrski da se vodi ureden i neporo~en `ivot.
4. Alternativnite merki mo`at da bidat primeneti samo sprema
polnoletni krivi~no odgovorni storiteli na krivi~ni dela.
II. VIDOVI NA ALTERNATIVNI MERKI
1. USLOVNA OSUDA
1. Poim i cel na uslovnata osuda spored KZ. Uslovnata osuda e
samostojna (avtonomna) krivi~na sankcija ~ija osnovna smisla e vo
opredeleni slu~ai da se izbegne izrekuvawe i izvr{uvawe na kazna
sprema storitelot na krivi~no delo, ako so ogled na negovata li~nost
i okolnostite na izvr{uvaweto na deloto osnovano mo`e da se o~ekuva
deka toj }e se popravi bez izrekuvawe, a so ogled na toa i izvr{uvawe
na kaznata. Ottamu, spored KZ so uslovnata osuda na storitelot na
krivi~noto delo sudot mu ja utvrduva kaznata i istovremeno opredeluva
deka taa nema da se izvr{i ako osudenikot za vremeto {to }e go
opredeli sudot, a koe ne mo`e da bide pokuso od edna nitu podolgo od
pet godini (vreme na proveruvawe) ne stori novo krivi~no delo. Vo
sprotivno, uslovnata osuda }e se otpovika, a izre~enata kazna }e se
izvr{i.
Uslovnata osuda vo su{tina e prostuvawe na kaznata na storitelot
na deloto od strana na op{testvoto koe se zasnova na uveruvaweto
deka toj vo idnina }e se odnesuva vo soglasnost so pravnite propisi
i deka nema da vr{i krivi~ni dela. Toa uveruvawe se zasnova na
postoeweto pozitivni osobini kaj storitelot na krivi~noto delo i
takvi okolnosti koi uka`uvaat deka celite na kaznuvaweto }e se postigaat
i bez primena na kaznata, Nejzina cel vo prv red e specijalnata
prevencija koja se postignuva so davawe na sloboda i doverba na
storitelot na deloto.
470

2. Uslovi za izrekuvawe na uslovnata osuda. Uslov za izrekuvawe
na ova alternativna merka e na storitelot da mu e utvrdena kazna
li{uvawe od sloboda vo traewe do dve godini ili pari~na kazna.
Pri odlu~uvaweto dali }e izre~e uslovna osuda, vodej}i smetka
za celta na uslovnata osuda, sudot posebno gi zema predvid li~nosta na
storitelot, negoviot porane{en `ivot, negovoto odnesuvawe po izvr-
{enoto krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost i drugite
okolnosti pod koi e storeno deloto.
Vo soglasnost so uslovite za izrekuvawe na uslovnata osuda i
procenkata na okolnostite koi se odnesuvaat na li~nosta i deloto na
storitelot, sudot mo`e vo uslovnata osuda da opredeli i nekoi od slednive
posebni uslovi: 1 0 da se vrati imotnata korist pribavena so izvr{uvaweto
na krivi~noto delo, 2 0 da se nadomesti {tetata predizvikana
so krivi~no delo, ili 3 0 da se ispolnat nekoi drugi obvrski predvideni
vo krivi~nopravnite odredbi {to na storitelot mu se nalo`eni
vo presudata. Takvi posebni obvrski se opredeleni vo ~l. 65 st. 3,
66 st. 3, 67 st. 6, 170 st. 2, 198 st. 3, 202 st. 2, 203 st. 3, 218 st. 4 i 290 st. 4
KZ. Uslovite {to se odnesuvaat na nadomestot na {tetata, odnosno na
vra}aweto na imotnata polza ili drugi uslovi {to se vrzani za materijalni
izdatoci mo`at da mu se postavat na storitelot dokolku toj
navistina e vo sostojba i da gi izvr{i.
Ako vo opredelen rok, {to vo ramkite na opredeleno vreme za
proveruvawe go opredeluva sudot, obvrskata ne se ispolni, sudot mo`e
da opredeli utvrdenata kazna da se izvr{i.
Dokolku na storitelot mu e utvrdena kazna li{uvawe od sloboda
i pari~na kazna, uslovnata osuda mo`e da se izre~e za obete kazni
ili samo za kaznata li{uvawe od sloboda.
3. Otpovikuvawe na uslovnata osuda. Vo KZ se predvideni tri
osnovi za otpovikuvawe na uslovnata osuda: 1 0 otpovikuvawe poradi
novostoreno krivi~no delo, 2 0 otpovikuvawe poradi porano storeno
krivi~no delo i, 3 0 otpovikuvawe poradi neispolnuvawe na opredeleni
obvrski.
1 0 Vo pogled na otpovikuvaweto na uslovnata osuda vo slu~aj na
izvr{uvawe na novo krivi~no delo, KZ predviduva obligatorno i fakultativno
otpovikuvawe.
Sudot zadol`itelno ja otpovikuva uslovnata osuda ako osudenikot
vo vreme na proveruvaweto stori edno ili pove}e krivi~ni dela za
koi e izre~ena kazna li{uvawe od sloboda od dve godini ili vo podolgo
traewe.
Ako pak vo vremeto na proveruvaweto osudenikot stori edno
ili pove}e krivi~ni dela za koi e izre~ena kazna li{uvawe od sloboda
pomala od dve godini ili pari~na kazna, pred sudot stojat tri mo`nosti:
a) otpovikuvawe na uslovnata osuda i izrekuvawe edinstvena kazna
za dvete krivi~ni dela spored pravilata za odmeruvawe na kaznata
za krivi~ni dela vo stek, b) izrekuvawe na nova edinstvena uslovna
471

osuda za dvete krivi~ni dela i, v) neotpovikuvawe na porane{nata
uslovna osuda so izrekuvawe bezuslovna kazna za novoto delo.
2 0 Otpovikuvaweto na uslovnata osuda poradi porano storeno
krivi~no delo e propi{ano taka {to sudot toa mo`e da go stori ako
oceni deka ne bi imalo osnova za izrekuvawe na uslovnata osuda da se
znaelo za toa delo. Pri odlu~uvaweto, na sudot i vo ovoj slu~aj mu stojat
na raspolagawe gorenavedenite mo`nosti.
3 0 Otpovikuvawe poradi neispolnuvawe na opredeleni obvrski.
Dokolku na osudenikot mu bilo opredeleno ispolnuvawe na opredeleni
obvrski {to toj vo rokot odreden od presudata ne go storil, sudot
mo`e: a) vo ramkite na vremeto na proveruvawe da go prodol`i vremeto
za ispolnuvawe na obvrskata ili, b) da ja otpovika uslovnata osuda
i da ja izre~e porano utvrdenata kazna. Ako pak utvrdi deka osudenikot
od opravdani pri~ini ne mo`e da ja ispolni postavenata obvrska,
sudot }e go oslobodi od istata ili }e ja zameni so druga soodvetna
obvrska predvidena so zakon.
Otpovikuvaweto na uslovnata odluka vo site navedeni slu~ai e
mo`no vo tekot na vremeto za proveruvawe. Od toa postojat samo dva
isklu~oci predvideni vo ~l. 54 KZ.
472
2. USLOVNA OSUDA SO ZA[TITEN NADZOR
1. Poim. Spored KZ SFRJ od 1976 godina za prv pat kaj nas be{e
vovedena, a so KZ SRM od 1977 godina i podrobno regulirana posebna
varijanta na uslovnata osuda - uslovna osuda so za{titen nadzor. Uslovnata
osuda so za{titen nadzor e samo poseben modificiran oblik na
uslovnata osuda koja proizleze od potrebata soglasno karakteristikite
na li~nosta na storitelot da se prezemat dopolnitelni merki za
zgolemuvawe na najzinata efiksnost. Vrz osnova na toa uveruvawe sudot
mo`e da opredeli storitelot komu mu e izre~ena uslovnata osuda
da se stavi pod za{titen nadzor za opredelno vreme vo tekot na vremeto
za proveruvawe. Spored bukvata na zakonot (~l. 55 st. 1 KZ) takviot
nadzor sudot go odreduva koga }e najde deka uslovnata osuda nema
dovolno da vlijae na storitelot pove}e da ne vr{i krivi~ni dela, a
okolnostite svrzani so li~nosta na storitelot ili negovata sredina
go ~inat opravdano o~ekuvaweto deka celta na uslovnata osuda }e se
postigne ako se opredelat i merki na pomo{, gri`a, nadzor ili
za{tita.
Kaj uslovnata osuda so za{titen nadzor se poa|a od toa vo ramkite
na za{titniot nadzor na osudenoto lice da mu se opredelat izvesni
obvrski ~ie ostvaruvawe treba da pridonese za ostvaruvawe na nejzinata
cel. Organot nadle`en za sproveduvawe na za{titniot nadzor e
zadol`en da go sledi ostvaruvaweto na tie obvrski, a zaradi nivno neispolnuvawe
sudot mo`e da ja otpovika uslovnata osuda, da zamenuva
edni so drugi obvrski ili pak da go otpovika za{titniot nadzor bez

toa da vlijae vrz uslovnata osuda. Za{titniot nadzor pod koj se stava
osudenoto lice gi opfa}a so zakon predvidenite merki na pomo{, gri-
`a, nadzor ili za{tita. Traeweto na za{titniot nadzor sudot go odreduva
na opredeleno vreme vo tekot na vremeto na proveruvaweto.
Osudenoto lice na koe pokraj uslovnata osuda mu e opredelen
za{titniot nadzor e obvrzano da se javuva na organot nadle`en za vr{-
ewe na za{titen nadzor vo od nego opredeleni rokovi. Pokraj toa,
koga so uslovnata osuda }e opredeli za{titen nadzor, na osudenoto
lice mo`e da mu postavi edna ili pove}e od slednive obvrski:
- osposobuvawe, ostru~uvawe i prekvalifikuvawe za da mo`e
osudenikot da go zadr`i rabotnoto mesto {to go zazema ili da bidat
sozdadeni pretpostavki za vrabotuvawe,
- prifa}awe na vrabotuvawe {to odgovara na sposobnostite i
sklonosta na osudenikot,
- izvr{uvawe na obvrskata za izdr`uvawe na semjestvoto, podigawe
na decata i drugi semejni obvrski,
- ovozmo`uvawe uvid i soveti vo vrska so rasporeduvaweto i
tro{eweto na sredstvata od platata i drugite prihodi {to gi ostvaruva,
- neposetuvawe opredeleni vidovi na lokali ili drugi mesta
kade {to se to~at alkoholni pijaloci ili se igra na sre}a,
- zabrana na upotreba na alkoholni pijaloci, drogi i drugi psihotropni
supstanicii,
- koristewe na slobodnoto vreme spored ocenka na socijalniot
organ,
- odbegnuvawe i nedru`ewe so lica koi negativno vlijaat vrz
osudenikot,
- podlo`uvawe na lekuvawe ili socijalna rehabilitacija vo soodvetni
specijalizirani ustanovi, odnosno posetuvawe na opredeleni
psiholo{ki i drugi sovetuvali{ta.
Pri izborot na vidot na obvrskata sudot pred sî ja zema predvid,
li~nosta na storitelot, negovata zdravstena sostojba i psihi~kite
svojstva, vozrasta, materijalite i semejnite uslovi, okolnostite
pod koi go storil deloto, povedenieto na storitelot po izvr{uvaweto
na deloto, pobudite za izvr{uvaweto na deloto i drugite okolnosti
svrzani so li~nosta na storitelot {to se od zna~ewe pri izborot na
vidot na obvrskata, vodej}i smetka da ne se povreduva ~ovekovoto dostoinstvo
nitu da se predizvikuvaat nepotrebni te{kotii vo negovoto
prevospituvawe.
Vo KZ e opredlen i organot za sproveduvawe na za{titniot nadzor,
odnosno pomo{ta, gri`ata i nadzorot i za{titata na uslovno
osudenoto lice. Toa e centarot za socijalni raboti koj e dol`en: 1 0 so
prakti~ni soveti da go pottiknuva i da mu pomaga na osudenikot da ja
ispolni obvrskata {to ja opredelil sudot, da go sfati zna~eweto na
uslovnata osuda so za{titen nadzor za da se ispolnat nejzinite celi i
473

2 0 povremeno da go izvestuva sudot za sostojbite vo ispolnuvaweto na
opredelenata obvrska. Ako osudenoto lice ne go prifati za{titniot
nadzor, centarot za socijalni raboti e dol`en za toa da go izvesti sudot
vo rok od 8 dena. Toga{ pak, koga centarot za socijalni raboti oceni
deka celta na ovaa merka e postignata za toa go izvestuva sudot {to
ja izrekol merkata i mo`e da mu predlo`i da go zapre izvr{uvaweto
na za{titniot nadzor.
2. Dejstvo na uslovnata osuda. Uslovnata osuda i vo dvete varijanti
se izrabotuva vo forma na presuda. Kon nea kako samostojna
krivi~na sankcija na osudenoto lice mo`at da mu se izre~at opredeleni
merki na bezbednost {to zadol`itelno se izvr{uvaat kako i merkata
odzemawe na imotna korist pribavena so krivi~noto delo. Uslovnata
osuda se zapi{uva vo kaznenata evidencija. Dokolku ne bide otpovikana
taa ottamu se bri{e edna godina po istekot na vremeto na proveruvawe,
ako za toa vreme osudenikot ne stori novo krivi~no delo.
3. USLOVNO PREKINUVAWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
1. Poim. Sudot mo`e da odlu~i uslovno da ja prekine krivi~nata
postapka za krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili
kazna li{uvae od sloboda do edna godina pod uslov storitelot vo rokot
vo koj trae prekinuvaweto na postapkata da ne stori novo krivi~no
delo. Za toa sudot odlu~uva po raspitot na obvinetiot i soslu{uvawe
i soglasnosta na o{teteniot (~l. 58-a st. 1 KZ).
So sudskata odluka postapkata mo`e da bide prekinata najmnogu
vo rok do edna godini. Toj rok ne se zasmetuva vo rokot na zastarenost
na krivi~noto gonewe (~l. 58-a st. 2 KZ).
2. Uslovi za izrekuvawe. Pri odlu~uvaweto za primena na ovaa
merka sudot gi zema predvid osobeno izrazenoto kaewe i izvinuvaweto
na storitelot, otstranuvaweto na posledicite na deloto i nadomestuvaweto
na {tetata predizvikana so krivi~noto delo (~l. 58-a st. 4 KZ).
Primenata na ovaa merka, spored toa doa|a predvid vo slu~ai na polesni
krivi~ni dela vo koi postoi soglasnost na o{teteniot i aktiven
odnos na storitelot vo pogled na otstranuvaweto na posledicite na
deloto i pridonesot kon moralnata satisfakcija na o{teteniot. Na
toj na~in, vsu{nost, se ostvaruva soodvetna spogodba me|u kriminalniot
par (storitelot i `rtvata), pri koja sudot se pojavuva samo kako
nejzin medijator.
3. Ako storitelot vo rokot na proveruvaweto ne stori novo
krivi~no delo ili ako vo toj rok ne se otkrie nekoe porano storeno
krivi~no delo, postapkata se zapira (~l. 58-a st. 3 KZ). Postavuvaweto
na ovoj rok kako uslov za zapirawe na postapkata e opredelen od potrebata
od proverka na storitelot deka vo minatoto ne storil i osobeno
deka vo idnina }e se vozdr`uva od izvr{uvawe na kakvi i da e
krivi~ni dela.
474

4. Merkata uslovno prekinuvawe na krivi~nata popstapka e ko-
`mlementarna na principot na oportunitet na krivi~noto gonewe od
~l. 146 st. 2 ZKP. So drugi zborovi, do nejzina primena mo`e da dojde
ako soglasno navedenata odredba od ZKP, Javniot obvinitel go prezel,
odnosno ne se otka`al od krivi~noto gonewe.
4. OP[TOKORISNA RABOTA
1. Poim. Op{tokorisnata rabota e merka {to se sostoi vo
opredelen broj ~asovi zadol`itelna neplatena rabota vo slobodnoto
vreme na storitelot na krivi~noto delo vo korist na zaednicata. Se
raboti za merka koja prebrzano e prezemena vo na{eto krivi~no zakonodavstvo
so izmenite od 2004 godina. 558
2. Uslovi za izrekuvawe. Osnovniot oblik na op{tokorisna
rabota na sloboda, so soglasnost na storitelot, sudot mo`e da go mu
izre~e na porano neosuduvan storitel za krivi~ni dela za koi e propi-
{ana pari~na kazna ili kazna li{uvawe od sloboda do tri godini, ako
deloto e storeno pod olesnuva~ki okolnosti (~l. 58-b st. 1 KZ). Merkata
se izrekuva vo traewe od 40 do 240 ~asovi, {to osudeniot e obvrzan
da gi odraboti bez nadomestok vo dr`aven organ, javno pretprijatie,
javna ustanova ili humanitarna organizacija, za vreme na dr`avni
praznici, sabotni i nedelni denovi, i ne pokratko od pet ~asa nedelno,
vo period najmnogu do dvanaeset meseci. Koga postojat zdravstveni ili
opravdani li~ni i semejni pri~ini sudot mo`e da go prodol`i izvr{uvaweto
na merkata najmnogu u{te za {est meseci.
Op{tokorisnata rabota se javuva i kako zamena za izre~ena pari~na
kazna ili kazna li{uvawe od sloboda. Koga sudot }e izre~e pari~na
kazna do devedeset dnevni globi ili iljada i osumstotini evra
vo denarska protivvrednost ili kazna li{uvawe od sloboda do tri meseci,
mo`e istovremeno da odlu~i, po barawe na osudeniot, za zamena
na kaznata so op{tokorisna rabota, pri {to eden den li{uvawe od
sloboda, dnevna globa ili dvaeset evra vo denarska protivvrednost se
zamenuvaat so tri ~asa op{tokorisna rabota so toa {to vkupniot zbir
na ~asovi ne mo`e da nadmine 240 ~asa. Pri odlu~uvaweto za zamena na
kaznata so merkata na op{tokorisna rabota sudot ja zema predvid te`inata
na deloto, stepenot na krivi~nata odgovornost, porane{nata neosuduvanost
na storitelot i izvr{enoto nadomestuvawe na {tetata
ili otstranuvawe na drugite {tetni posledici na deloto.
2. Nadzor nad ispolnuvaweto na obvrskite. Nadzorot nad ispolnuvaweto
na obvrskite na osudeniot go vr{i sudot vo postapka uredena
558
Vidi: str. 459-462.
475

so zakon (~l. 58-b st. 4 KZ). 559
Pritoa, ako osudeniot ne gi ispolnuva ili neuredno gi ispolnuva
svoite rabotni obvrski, sudot najprvo pismeno go opomenuva.
Me|utoa, koga osudeniot prodol`i so takvoto odnesuvawe, sudot, ako
za toa postojat opravdani pri~ini, mo`e da donese: 1 0 odluka so koja ja
modificira merkata i, 2 0 odluka za zamena na merkata so pari~na kazna
ili so kazna li{uvawe od sloboda.
1 0 Odlukata za modifikacija na merkata se sostoi vo zgolemuvawe
na brojot na ~asovite ili vo prodol`uvawe na izvr{uvaweto na
merkata za najmnogu tri meseci.
2 0 Zamenkata odlukata se sostoi vo zamena neizvr{eniot del od
merkata so pari~na kazna ili so kazna li{uvawe od sloboda, taka {to
za sekoi tri ~asa op{tokorisna rabota se zasmetuva edna dnevna globa
ili eden den kazna li{uvawe od sloboda. Pri odlu~uvaweto za
zamenata so pari~na kazna ili kazna zatvor sudot se rakovodi od te-
`inata na deloto, stepenot na krivi~nata odgovornost i odnosot na
osudeniot kon izre~enata merka na op{tokorisna rabota (~l. 58-b st. 5
KZ).
Dokolku pak, osudeniot na je izvr{uva op{tokorisnata rabota,
izre~ena kako zamena za pari~nata kazna ili kaznata li{uvawe od sloboda,
sudot donesuva odluka za izvr{uvawe na izre~enata kazna. Pritoa,
rabotnata obvrska {to storitelot ja ispolnil se zasmetuva vo kaznata,
pri {to za sekoi tri ~asa op{tokorisna rabota se zasmetuva
eden den kazna li{uvawe od sloboda ili edna dnevna globa ili dvaeset
evra vo denarska protivvrednost (~l. 58-b st. 6 KZ).
476
5. SUDSKA OPOMENA
1. Poim, celi i uslovi za izrekuvawe. Sudskata opomena e posebna
avtonomna alternativna merka, {to zna~i mo`e da se izrekuva samostojno
kako i sekoja druga krivi~na sankcija. Nejzina cel e sprema
krivi~no odgovoren storitel da ne se primeni kazna za polesni krivi-
~ni dela koga toa ne e nu`no i koga mo`e da se o~ekuva deka samoto
predupreduvawe dovolno }e vlijae vrz storitelot ve}e da ne vr{i krivi~ni
dela. Iako se iscrpuva so verbalno upatvawe prekor, opomenata
javno go deklarira socijalnoeti~kiot negativen sud za deloto, vr{ej}i
na toj na~in funkcija na merka koja na jasen na~in go predupreduva
storiteot deka ako prodol`i da vr{i krivi~i dela sprema nego }e se
reagira so postrogi merki. Predupredaweto ne gubi ni{to poradi toa
{to e li{eno od zakanata so kazna, so svojstvena za uslovnata osuda,
spored koj element tie me|usebno bitno se razlikuvaat iako gi povrzu-
559
Interesno e deka zakonodavecot ja opredelil merkata op{tokorisna
rabota, kako i site drugi alternativni merki, vptro~em, pred da go opredeli
organot i na~inot na nejzinoto podrobno izvr{uvawe.

va ista idejna osnova. 560
Sudskata opomena mo`e da se izre~e za krivi~ni dela za koi e
propi{ana kazna li{uvawe od sloboda do edna godina ili pari~na kazna,
a se storeni pod takvi olesnuva~ki okolnosti koi gi pravat osobeno
lesni. Za opredeleni krivi~ni dela i pod uslovi predvideni so zakon,
sudskata opomena mo`e da se izre~e i koga e propi{ana kazna li-
{uvawe od sloboda do tri godini.
1 0 Prviot uslov e da se raboti za krivi~no delo za koe e propi-
{ana kazna li{uvawe od sloboda do edna godina ili pari~na kazna.
Me|utoa, vo vrska so ovoj uslov, soglasno ~l. 59 st. 2 KZ, se dozvoluva
sudot da izre~e sudska opomena i koga e propi{ana kazna li{uvawe od
sloboda do 3 godini, no samo za odredeni krivi~ni dela i toa samo ako
se ispolneti posebnite uslovi kaj tie dela. Takov slu~aj, na primer,
postoi kaj lesnata telesna povreda (~l. 130 st. 2 KZ) kade {to e predvideno
deka sudot mo`e da mu izre~e sudska opomena ako bil predizvikan
so osobeno navredlivo ili grubo odnesuvawe na o{teetniot,
ili kaj krivi~nite dela od ~l. 172 do 175 KZ vo vrska so ~l. 177 KZ.
2 0 Vtoriot uslov za izrekuvawe na sudska opomena e krivi~noto
delo za koe voop{to mo`e da se izre~e sudska opomena spored ~l. 59 st.
1 i 2 KZ, treba da e storeno pod takvi olesnuva~ki okolnosti koi go
pravat osobeno lesno.
Sudot mo`e da izre~e sudska opomena i za pove}e krivi~ni dela
vo stek ako za sekoe od tie dela postojat navedenite uslovi za nejzino
izrekuvawe.
Pri odlu~uvaweto dali }e izre~e sudska opomena, vodej}i smetka
za nejzinata cel, sudot posebno gi zema predvid li~nosta na storitelot,
negoviot porane{en `ivot, negovoto odnesuvawe po izvr{enoto
krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost i drugite
okolnosti pod koi e storeno deloto.
2. Od navedenite zakonski odredbi proizleguva deka sudskata
opomena e krivi~na sankcija so koja se reagira na polesni krivi~ni
dela storeni pod osobeno olesnuva~ki okolnosti, obi~no od strana na
lica {to za prv pat storile vakvo delo. Taa se izgotvuva vo forma na
re{enie, vo koe, iako ne postoi izreka za vinata na storitelot na krivi~noto
delo, sepak zna~i opredelen prekor na storitelot {to slu`i
kako negovo predupreduvawe deka pri novostvoreno delo sprema nego
}e bide primeneta pote{ka krivi~na sankcija. Vo re{enieto za sudskata
opomena na storitelot mo`at da mu se izre~at opredeleni merki
na bezbednost, odzemawe na imotna korist i objavuvawe na re{enieto
preku sredstvata na masovnata komunikacija.
Primenata na sudskata opomena e fakultativna, {to zna~i deka
pri postoewe na site uslovi sudot mo`e, no ne mora da ja izre~e.
560
Proevski, V. op. cit. str. 461.
477

Pokraj toa {to kako i uslovnata osuda ne mo`e da im se izre~e
na maloletni storiteli na krivi~ni dela, sudskata opomena ne mo`e
da im se izre~e nitu na voeni lica za krivi~ni dela protiv vooru`enite
sili.
3. Dejstvo na sudskata opomena. Storitelot na krivi~no delo
komu mu e izre~ena sudska opomena se smeta za osuduvano lice. Toa i
ovde zna~i deka sudskata opomena se vnesuva vo kaznenata evidencija i
ottamu mo`e da se bri{e ako osudenoto lice ne stori novo krivi~no
delo vo rok od edna godina od denot na pravosilnosta na sudskata odluka.
Sudskata opomena isto kako i uslovnata osuda ne povlekuva nikavi
pravni posledici na osudata.
6. KUKEN ZATVOR
1. Poim. Ku}niot zatvor e merka koja, koga e izre~ena pod opredeleni
uslovi prevideni vo KZ, storitelot na krivi~noto delo ja izvr`uva
vo svojot dom. Ottuka, ku}niot zatvor pretstavuva modifikacija
na izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda,
2. Uslovi za izrekuvawe. Osnovnite uslovi za izrekuvawe na
ovaa merka e da se raboti za staro i iznemo{teno, te{ko bolno lice
ili za bremena `ena kako izvr{iteli na krivi~noto delo za koe e propi{ana
pari~na kazna ili kazna li{uvawe od sloboda do edna godina.
Na navedenite kategorii lica za poso~enite dela, sudot mo`e da im
izre~e kazna li{uvawe od sloboda i istovremeno da odlu~i, so nivna
soglasnost kaznata da ja izdr`uva vo ku}en zatvor (~l. 59-a st. 1 KZ).
Merkata se sostoi vo zabrana za napu{tawe na domot od strana
na osudeniot. Sudot mo`e da ja zameni kaznata li{uvawe od sloboda so
ku}en zatvor ako postojat uslovi so sovremeni elektronski ili telekomunikaciski
sredstva da se kontrolira izvr{uvaweto na ku}niot zatvor
{to (~l. 59-a st. 2 KZ).
3. Nadzor nad izvr{uvaweto na ku}niot zatvor. Nadzorot nad
izvr{uvaweto na ku}niot zatvor vr{i sudot. Sudot mo`e da odredi
prezemawe na opredeleni merki na nadzor i od policijata vo mestoto
vo koe se nao|a domot na osudeniot so obvrska za redovno izvestuvawe
za nivnoto vr{ewe (~l. 59-a st. 3 KZ).
Ako osudeniot ja prekr{i zabranata za napu{tawe na domot, sudot
mo`e da odredi zamenetata kazna zatvor da se izvr{i vo celost vo
ustanova za izvr{uvawe na kaznata zatvor (~l. 59-a st. 4 KZ).
478

G l a v a V
MERKI NA BEZBEDNOST
I. MERKITE NA BEZBEDNOST I NOVIOT ODNOS SO
KAZNATA
1. Merkite na bezbednost voobi~aeno se pretstavuvaat kako poseben
samostoen vid krivi~ni sankcii. Tie se proizvod na pozitivisti~kata
{kola koja vo niv gleda{e adekvatna zamena za kaznite na klasi~noto
pravo koi spored opredeleni teoretski postavki na pozitivistite
se poka`aa nepodobni za suzbivawe na kriminalitetot i efikasna
za{tita na op{testvoto. Pretstavnicite na ovaa {kola poa|aat od
idejata za opasnosta na storitelot na krivi~noto delo i potrebata na
taa opasnost da se reagira so posebni krivi~nopravni merki koi se sostojat
vo izolacija i lekuvawe na op{testveno opasnite poedinci.
Takvi merki {to treba da se vovedat kako samostojni i edinstveni
sankcii se merkite na socijalna za{tita. Ova sfa}awe poradi svojata
ednostranost nema{e nikakvo vlijanie vo krivi~noto zakonodavstvo.
Me|utoa, prifa}aj}i ja vo osnova ovaa ideja sociolo{kata {kola predlo`i
sistem na sankcii me|u koi ovie merki }e najdat svoja egzistencija
pokraj kaznite (dualitet na krivi~nite sankcii). Spored ovaa
koncepcija koja vo po~etokot na XX vek }e bide zakonodavno prifatena
561 kaznata ostanuva osnovna merka vo borabata protiv kriminalitetot
no, sprema opredeleni storiteli na krivi~ni dela 562 pokraj kaznata
se primenuvaat i merkite na bezbednost, so toa {to mo`at da bidat
i samostojno izre~eni.
561
Vo po~etokot na XX vek merkite na bezbednost pretstavuvaa sankcii
isklu~itelno rezervirani za maloletnite storiteli na krivi~ni dela.
Podocna raste nivniot broj, a so toa i obemot na nivnata primena. Merkite
na bezbednost za prv pat se vovedeni vo norve{kiot krivi~en zakon od 1902
godina.
562
"Vo prvo vreme stanuva zbor za merki od medicinski karakter koi
treba da ja zamenat kaznata sprema du{evno anormalnite delinkventi, a podocna
da ja dopolnat kaznata sprema alkoholi~ari i narkomani, odnosno pove}ekratnite
povtornici, za na krajot sistemot na merkite na bezbednost da se dopolni
i so takvi merki ~ija {to cel e otstranuvawe na onie kriminogeni faktori
koi ne proizleguvaat od sostojbata na li~nosta na storitelot." Lazarevi},
Lj. Sistem mera bezbednosti i mogu~e izmene i dopune, JRKKP, Beograd,
1990/3, str. 29.
479

2. Denes koga vo skoro site krivi~ni zakonodvstva dojde do pomala
ili pogolema afirmacija na merkite na bezbednost osobeno e aktuelno
pra{aweto {to u{te od samiot po~etok predizvika podeleni teoretski
razmisluvawa. Stanuva zbor za kontroverzite koi nastanuvaat
okolu opredeluvaweto na pravnata priroda na ovie merki i vo vrska so
toa okolu ras~istuvaweto na nivniot odnos so kaznata. Vo vrska so
ovie problemi vo literaturata obi~no se istaknuva deka kaznata e reakcija
na zlostorot, taa e naso~ena kon minatoto i sega{nosta i ottamu
mora da bide ekvivalentna na storenoto delo i stepenot na krivi~nata
odgovornost. Za razlika od nea, pravniot osnov za izrekuvawe na
merkata na bezbednost e opasnosta na storitelot izrazena vo mo`nosta
od povtoruvawe na krivi~noto delo i zatoa e naso~ena kon idninata,
kon prevencijata na idnite zlostorstva. Kaznata za osnova go ima
deloto i pretstavuva zlo {to se zadava zaradi storenoto zlo, a merkata
na bezbednost li~nosta na storitelot (negovata opasna sostojba) i
pretstavuva merka od kurativen i pedago{ki karakter. Kaznata e retributiven
odgovor na kriminalniot akt, a merkata na bezbednost e li-
{ena od retributivni elementi. Spored toa storitelot na deloto samo
kaznata ja ~uvstvuva kako zlo, a ne i merkata na bezbednost. 563
Vakvoto opravduvawe na merkite na bezbednost i obidot da se
razgrani~at od kaznite, vsu{nost, poa|a od dve osnovi: od su{tinata i
od celite na ovie sankcii. Primarno e razgrani~uvaweto koe se zasnova
na stojali{teto za prisustvo i otsustvo na zloto vo niv. Me|utoa,
koga toa o~igledno ne pomaga se tvrdi deka glavnata razlika me|u kaznite
i merkite na bezbednost treba da se bara vo nivnite celi. So kaznata
vo prv red se postignuvaat efekti vrz generalnopreventiven plan
makar {to kaj nekoi od niv mo`e da dojde do izraz i nivniot specijalnopreventiven
pridones. Kaj merkite na bezbednost vo preden plan e
specijalnata prevencija, a generalnata prevencija e samo sporeden
efekt {to kaj nekoi od niv e duri i sosema otsuten! 564
Nasproti vakvite stojali{ta se izdvojuva misleweto na opredeleni
avtori {to se zasnova vrz mo{ne poizdr`ana argumentacija. Se
poa|a od toa deka me|u kaznite i merkite na bezbednost ne postojat su-
{tinski razliki {to ja ~inat opravdana nivnata egzistencija bilo vo
563
"Li{uvawata i ograni~uvawata koi se ostvaruvaat so primena na
merkata na bezbednost ne se sami na sebe cel: tie treba da ovozmo`at da se
ostvari vistinskata sodr`ina na ovaa sankcija, a toa e lekuvawe na storitelot
na krivi~noto delo, odnosno otstranuvawe na onie sostojbi i situacii
koi neposredno vlijaat na vr{eweto na krivi~noto delo. Zatoa storitelot ne
ja ~uvstvuva merkata na bezbednost kako zlo koe mu se zadava zaradi storenoto
delo." Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, op. cit, str. 436.
564
Vidi: Stojanovi}, Z. Sistem mera bezbednosti u jugoslovenskom krivi-
~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1987/4, str. 162-163.
480

oblik na sistem na dupli kolosek 565 ili kako sistem na supstitucija. 566
Podlogata na takvite razmisluvawa ja sozdade evolucijata na kaznite
i merkite na bezbednost osobeno vrz planot na nivnoto izvr{uvawe.
Toj razvoj do tolku gi pribli`i ovie merki edna kon druga {to nivnoto
zakonsko razlikuvawe go svede na pravna fikcija. Ottamu i potrebata
za otstranuvawe na taa fikcija so posredstvo na zakonska intervencija
{to }e dovede do unifikacija na ovie merki. Vo pogled na
re{enijata {to se nudat za ostvaruvawe na ovoj proces se izdvojuvaat
dve teoretski nasoki. Prvata poteknuva od privrzanicite na novata
op{testvena odbrana koja se zalaga za voveduvawe edinstven sistem na
merki na za{tita od kriminalitetot. Vtorata nasoka e za voveduvawe
na edinstven sistem na kazni. I dvete nasoki se na linijata na edinstven
monisti~ki sistem na sankcii so taa razlika {to prvata e za takva
unifikacija so koja se eliminiraat kaznite za smetka na merkite na
bezbednost, a vtorata, za unifikacija {to vodi kon edinstvena primena
na kaznata. Monisti~kiot sistem {to go predlaga dvi`eweto na novata
op{testvena odbrana se potpira vrz raznovodni terapeutski merki
{to imaat za cel za{tita na op{testvoto od kriminalitetot po
pat na resocijalizacija na prestapnicite. Ovie merki se nerealna konstrukcija,
za{to go prenebregnuvaat zna~eweto na socijalno eti~kiot
prekor i nu`noto dejstvo na retribucijata (stradaweto i zastra{uvaweto).
Za razlika od niv, teoreti~arite {to ja podr`uvaat vtorata
nasoka so pravo istaknuvaat deka onie merki na bezbednost ~ija {to
priroda nu`no e retributivna, treba da se pomestat me|u kaznite. Merkite
na bezbednost pak {to se od medicinski karakter treba da se
isklu~at od krivi~noto pravo i da se prefrlat vo pravoto od oblasta
na socijalnata za{tita kade {to vsu{nost im e i mestoto. 567 Na toj
565
Spored dualisti~kiot sistem ili kako {to u{te se narekuva sistem
na dupli kolosek ili kumulativen sistem na opredeleni kategorii na
delinkventi (nepresmetlivi, smaleno presmetlivi lica, povratnici, alkoholi~ari
i narkomani, skitnici, pita~i, prostitutki od zanaet, profesionalni
delinkventi i delinkventi od navika) im se izrekuvaat i kazni i merki na
bezbednost koi sukcesivno se izvr{uvaat. Redosledot na izvr{uvaweto varira
vo razli~ni zakonodavstva i zavisi od toa za koja kategorija delinkventi
se raboti. Podrobno: Lazarevi}, Lj. Kazne i mere bezbednosti..., str. 29-30.
566
Sistemot na supstitucija pretstavuva samo edna varijanta na dualisti~kiot
sistem. Vo krivi~nite zakonodavstva koi go prifa}aa ovoj sistem
postoi mo`nost od izrekuvawe na kaznata i merkata na bezbednost sprema
opredeleni kategorii na delinkventi, me|utoa sudot mo`e da odlu~i izre~enata
merka na bezbednost da ja zameni izre~enata kazna. Vidi: ibid, str. 30.
567
Taka: Ba~i}, F. Mere bezbednosti u na{em sistemu krivi~nih sankcija,
JRKKP, Beograd, 1965/1, str. 18-21, i mo{ne blisku na toa Kambovski, V. Osnovi
i pravci na reformata na Makedonskoto kazneno pravo, Makedonska revija
za kazneno pravo i kriminologija, Skopje, 1994/1, str. 35-36.
481

na~in se nayira eden mo{ne elasti~en sistem na kazni {to mo`e da go
zadovoli na~eloto na pravdata i pravednosta i baraweto na adekvatna
individualizacija {to pridonesuva za ostvaruvawe na nivnoto specijalnopreventivno
dejstvo.
Posledniov koncept e prifatliv i ima pove}ekratno opravduvawe.
Vo ovaa smisla bitno e najprvin da se istakne deka so takvata
unifikacijata so koja {to del od merkite na bezbednost se pomestuvaat
me|u kaznite bi se izbegnale brojnite akademski raspravi koi li-
{eni od vistinska sodr`ina nemaat nikakvo prakti~no zna~ewe. Na
toj na~in krivi~nopravnata teorija bi se oslobodila od nastojuvawata
da se opravda postoeweto na ovie merki so pomo{ na mo{ne neprecizni
poimi na "opasnata sostojba" ili "opasnost od izvr{uvawe na novo
krivi~no delo" i vrz taa osnova po sekoja cena da se bara utvrduvawe
na zaedni~ki karakteristiki me|u oddelni merki na bezbednost {to
bi poslu`ile kako kriterium za nivno diferencirawe od kaznite. Vo
razre{uvaweto na ovie problemi teorijata se poka`a neuspe{na osobeno
vo pogled na iznao|aweto na voedna~uva~ki elementi {to bi go
opravdale postoeweto na takov sistem na merki na bezbednost {to vo
su{tina bi se razlikuval od drugite krivi~ni sankcii. Ottamu, vo
teorijata i zakonodavstvoto mo{ne ~esto se sre}ava situacija edna
ista sankcija da e pomestena edna{ me|u kaznite, drug pat me|u merkite
na bezbednost ili pak me|u pravnite posledici na osudata. Seto toa
opredeleni teoreti~ari gi vode{e kon dijametralno sprotivstaveni
stojali{ta za edna ista rabota. Za ilustracija go naveduvame
tvrdeweto na eden avtor spored koj "me|u formalnite elementi na merkite
na bezbednost na prvo mesto e nivnoto svojstvo spored koe se javuvaat
kako zlo {to mu se nanesuva na storitelot na krivi~noto delo,
a koe se sostoi vo povreda, odnosno odzemawe ili ograni~uvawe na nekoe
pravo, pravno dobro na storitelot." Istiot avtor, vo istiot trud
veli: "Kaznite sî u{te imaat retributiven karakter {to ne bi mo`elo
da se ka`e i za merkite na bezbednost. Merkite na bezbednost go nemaat
toa svojstvo." 568
3. Sovremenoto barawe za unifikacija na kaznite i merkite na
bezbednost ne ostanuvaat bez zna~ewe i vrz prakti~en plan. So nejzino
ostvaruvawe na sudijata mu se ovozmo`uva da se opredeli za takva kazna
{to najpove}e }e mu odgovara na konkretniot slu~aj. So pomestuvawe
na nekoi od merkite na bezbednost koi spored svojata su{tina
pretstavuva zlo me|u kaznite, a {to se slu~i so izmenite na KZ od 2004
godina, se otvori po{irok prostor za nivna zakonska i sudska individualizacija
koja vo dualisti~kiot sistem be{e ograni~ena so brojni
zakonski limiti. Nivnata primena kako glavna ili sporedna kazna i
sozdavaweto mo`nost za nivno kumulativno i alternativno izrekuvawe,
zamena so drug vid kazna, primena na usloven otpust i sl. se nespor-
568
^ejovi}, B. op. cit, str. 464 i 470.
482

ni fakti {to govorat vo prilog na iznesenoto. Vo ovaa smila ne treba
da se zaboravi deka vo sovremeni uslovi se zgolemuvaat specijalnopreventivnite
mo`nosti na kaznata. Ona {to me|utoa, kako cel ne mo-
`e{e da go ostvarat nitu koga bi ostanale vo ruvoto na tn. merki na
bezbednost, ne mo`e da se o~ekuva nitu od nivnoto zakonodavno pomestuvawe
me|u kaznite. Stanuva zbor za resocijalizacijata na osudenite
lica koja {to nitu edna kazna {to ne e povrzana so vreme i prostor
{to ovozmo`uva intenzivna primena na kontinuiran tretman ne mo`e
da bide ostvarena. 569
I pokraj seta racionalnost na argumentite {to govorat vo prilog
na unifikacijata na merkite na bezbednost pod znameto na kaznata
denes ne mo`e da se tvrdi deka se oslabeni tendenciite koi i natamu ja
podr`uvaat mo`nosta od istovremeno postoewe na kaznite i merkite
na bezbednost, odnosno nivnata paralelna primena. Takov stav dojde do
izraz na primer na XI Me|unaroden kongres za krivi~no pravo (Budimpe{ta,
1974) 570 i na nekoi drugi me|unarodni sobiri, kako i na nekoi
sovetuvawa organizirani na biv{iot jugoslovenski prostor. 571
II. VIDOVI MERKI NA BEZBEDNOST
1. ZADOL@ITELNO PSIHIJATRISKO LEKUVAWE I ^UVAWE VO
ZDRAVSTVENA USTANOVA
1. Poim. Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova e merka na bezbednost od medicinski karakter.
Taa mo`e da se izre~e samo na lice koe krivi~noto delo go storilo vo
sostojba na nepresmetlivost ili vo sostojba na bitno namalena presmetlivost
ako sudot utvrdi deka e opasno za okolinata i deka zaradi
otstranuvawe na taa opasnost e potrebno negovo lekuvawe i ~uvawe vo
posebna zdravstvena ustanova.
2. Uslovi za izrekuvawe. Od navedenoto proizleguva deka ovaa
569
Vo ovaa smisla e vo pravo Stojanovi}, Z. (op. cit, str. 171) koga veli:
" Na{iot sistem ne sodr`i ni edna merka (na bezbednost) koja, pred sÒ, se
stremi kon resocijalizacijata na storitelot... Specijalnata prevencija nastojuva
da se ostvari so le~ewe na storitelot, ili so onevozmo`uvawe, odnosno
so spre~uvawe da se stori krivi~no delo, a ne so negova resocijalizacija".
570
Vidi: Kiraly, T. Evolucija metoda i sredstava krivi~nog prava, JRKKP,
Beograd, 1974/3, str. 399-400.
571
Takviot stav e na primer prisuten vo referatot na Stojanovi}, Z. op.
cit, podnesen na interkatedarskiot sostanok na institutite za krivi~ni nauki
na privatnite fakuteti odr`an vo Beograd 1987. Ednakov e slu~ajot i so referatot
podnesen na 28 sovetuvawe na Zdru`enieto za krivi~no pravo i kriminologija
na Jugoslavija (Dubrovnik, 1990) od strana na Lazarevi}, Lj. Sistem
mera bezbednosti i mogu~e izmene i dopune, JRKKP, Beograd, 1990/3, str. 27-43.
483

merka mo`e da se primeni ako kumulativno se ispolneti slednive
uslovi:
- Da se raboti za storitel koj vo vremeto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo bil vo sostojba na nepresmetlivost ili bitno namalena
presmetlivost.
- Takviot storitel da e opasen za svojata okolina. Opasno za
okolinata e ona lice kaj koe so ogled na negovata du{evna sostojba
mo`e osnovano da se o~ekuva deka povtorno }e izvr{i krivi~no delo.
Opasnata sostojba e fakti~ko pra{awe {to vrz osnova na mislewe na
ve{tak vo sekoj konkreten slu~aj se utvrduva od strana na sudot.
- Da postoi neophodna potreba od lekuvawe i ~uvawe na storitelot
zaradi otstranuvawe na negovata opasna sostojba tokmu vo soodvetna
zdravstvena ustanova. Postoeweto na ovoj uslov i vo ovoj slu~aj
se utvrduva vrz osnova na stru~no mislewe od ve{tak.
1 0 Sprema nepresmetlivite lica ovaa merka na bezbednost se
izrekuva samostojno so ogled deka se raboti za krivi~no neodgovorni
lica sprema koi ne mo`e da se primeni kazna. Pritoa, sudot ne go
opredeluva nejzinoto vremetraewe, taka {to osudenikot ostanuva vo
zdravstvenata ustanova se dodeka postoi potrebata od negovo lekuvawe
i ~uvawe (~l. 63 KZ).
Toga{ koga obvinetiot storil krivi~no delo vo nepresmetliva
sostojba, javniot obvinitel do sudot podnesuva predlog da ja izre~e
ovaa merka. Po stavaweto na takov predlog, obvinetiot mora da ima
branitel, {to zna~i deka, dokolku toa ne go storil samiot obvinet, sudot
e dol`en branitelot da go postavi po slu`bena dol`nost. Odlukata
so koja se izrekuva merkata ne se donesuva vo forma na presuda, tuku
vo forma na re{enie, obvinetiot koj se nao|a vo pritvor ne se pu{ta
na sloboda, tuku do zavr{uvaweto na postapkata privremeno se smestuva
vo soodvetna zdravstvena ustanova ili vo nekoja pogodna prostorija
(~l. 478 ZKP).
Za primena na merkata, po odr`an glaven pretres, re{ava sudot
{to e nadle`en za sudewe vo prv stepen. Ako sudot utvrdi deka obvinetiot
go storil deloto vo nepresmetliva sostojba, }e odlu~i da mu
izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i
~uvawe vo zdravstvena ustanova ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
na sloboda nezavisno od predlogot na javniot obvinitel. Ovie
merki mo`at da se izre~at i koga javniot obvinitel na glavniot pretres
}e go izmeni podignatiot obvinitelen akt, odnosno obvinitelen
predlog so podnesuvawe predlog za izrekuvawe na tie merki. Ako najde
deka obvinetiot bil presmetliv, sudot }e ja zapre postapkata (~l. 479-
480 ZKP).
Po slu`bena dol`nost ili po predlog od zdravstvenata ustanova
ili od centarot za socijalni raboti sudot, {to vo prv stepen ja
izrekol merkata }e ja zapre istata i }e opredeli otpu{tawe na storitelot
od zdravstvenata ustanova, ako vrz osnova na misleweto na leka-
484

ot utvrdil deka prestanala potrebata od lekuvawe i ~uvawe na storitelot,
a mo`e da opredeli negovo zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
na sloboda (~l. 483 st. 1 ZKP).
2 0 Sprema bitno namaleno presmetlivite lica ovaa merka se
izrekuva kon kaznata li{uvawe od sloboda, uslovna osuda so koja e
utvrdena kazna li{uvawe od sloboda ili uslovna osuda so za{titen
nadzor, ottamu {to se raboti za krivi~no odgovorni lica. So
odlukata, koja e vo forma na presuda, se izrekuva i kaznata i merkata
na bezbednost. Vo takov slu~aj najprvin se izvr{uva merkata na bezbednost,
a potoa eventulano i kaznata (vikarski sistem). Pritoa, spored
sistemot na supstitucija, ako osudenikot vo zdravstvenata ustanova
bil zadr`an za period kolku {to iznesuva izre~enata kazna, nema da
ja izdr`uva izre~enata kazna. Dokolku pak toa vreme e pokratko od
izre~enata kazna sudot mo`e da odlu~i osudenikot da go izdr`i ostatokot
na kaznata vo soodvetna kazneno-popravna ustanova ili da go pu-
{ti na usloven otpust. Pri odlu~uvaweto za pu{tawe na usloven
otpust sudot ne e vrzan za rokovite na izdr`uvaweto na kaznata predvideni
vo ~l. 36 KZ. Sudot, me|utoa e obvrzan osobeno da go zeme predvid
uspehot na lekuvaweto na osudenikot, negovata zdravstvena sostojba,
vremeto pominato vo zdravstvenata ustanova i ostatokot na kaznata
{to osudenikot ja izdr`al. Za vreme na proveruvaweto na uslovno
otpu{teniot mo`e da mu se nalo`at posebni obvrski vo prv red vo pogled
na negovoto lekuvawe. (~l. 63 KZ i ~l. 481 ZKP). Na storitelot
{to se pu{ta na usloven otpust mo`e da mu se izre~e i merka na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, ako za toa postojat
zakonski uslovi (~l. 64 KZ i ~l. 483 st. 2 ZKP). Za novostoreno
krivi~no delo uslovniot otpust se otpovikuva.
3. Izvr{uvawe. Merkata se izvr{uva vo posebna zdravstena
ustanova osnovana i nameneta za taa cel ili vo zdravstvena ustanova za
du{evno bolni lica. Vo odlukata so koja e izre~ena merkata sudot ja
konkretizira zdravstvenata ustanova. Ako e osnovana posebna zdravstvena
ustanova, sudot }e opredeli vo nea da se izvr{uva merkata. Me|utoa,
so ogled {to kaj nas sî u{te ne e osnovana takva ustanova, soglasno
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenikot, sudot se
opredeluva za edna od psihijatriski bolnici {to se nao|aat vo Bardovci
kaj Skopje, Demir Hisar kaj Bitola i Negorci kaj Gevgelija. 572
572
Za izvr{uvaweto podrobno: Sulejmanov, Z. Komentar na zakonot za
izvr{uvawe na sankciite str. 380-387 i Pravilnik za izvr{uvawe na merkata
na bezbednost upatuvawe na zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe
vo zdravstvena organizacija i zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
("SV SRM," br. 27/1980).
485

2. ZADOL@ITELNO PSIHIJATRISKO LEKUVAWENA SLOBODA
1. Poim. Zadol`itelnoto psihijatrisko lekuvawe na sloboda e
merka na bezbednost {to za prv pat e vovedena vo KZ od 1976 godina.
Nameneta e za du{evno abnormalni storiteli na krivi~ni dela koi, so
ogled na opasnata sostojba na nivnata li~nost treba da se podlo`at na
opredelen medicinski tretman bez da se smestuvaat vo zdravstvena
ustanova, ako otstranuvaweto na taa opasnost mo`e da se postigne i so
nivno lekuvawe na sloboda. Smislata na ovaa merka e potprena vrz sovremenite
psihijatriski soznanija deka lekuvaweto na ovie lica mo`e
da bide poefikasno dokolku namesto vo uslovi na izolacija se vr{i vo
slobodna sredina kade {to liceto normalno gi ostvaruva svoite op{testveni
komunikacii.
2. Uslovi za izrekuvawe. Za izreknuvaweto na ovaa merka va`at
prvite dva od op{tite uslovi navedeni za izrekuvawe na merkata zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova:
1 0 da se raboti za storitel koj vo vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo bil vo sostojba na nepresmetlivost ili bitno namalena presmetlivost
i, 2 0 da e opasen za svojata okolina. Vo pogled na op{tite
uslovi postojat i dve situacii vo zavisnost od toa dali merkata se
izrekuva na nepresmetliv storitel ili na storitel koj bil vo sostojba
na bitno namalena presmetlivost.
1 0 Sprema nepresmetliv storitel ovaa merka mo`e da se izre~e
vo dva slu~ai. Prvo, koga krivi~noto delo go storilo lice vo nepresmetliva
sostojba koe e opasno za okolinata, a za otstranuvawe na taa
opasnost e dovolno negovoto lekuvawe na sloboda. Drugiot slu~aj e
koga na nepresmetliviot storitel na krivi~no delo mu e izre~ena merka
na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, a vo tekot na lekuvaweto se utvrdi deka so ogled
na sostojbata na opasnost i sostojbata na negovoto du{evno zdravje pove}e
ne e potreben institucionalen tretman, tuku e dovolno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda.
Toga{ koga obvinetiot storil krivi~no delo vo nepresmetliva
sostojba, javniot obvinitel do sudot }e podnese predlog da ja izre~e
ovaa merka. Po stavaweto na takov predlog, obvinetiot mora da ima
branitel, {to zna~i deka, dokolku toa ne go storil samiot obvinet, sudot
e dol`en branitelot da go postavi po slu`bena dol`nost. Odlukata
so koja se izrekuva merkata ne se donesuva vo forma na presuda, tuku
vo forma na re{enie, obvinetiot koj se nao|a vo pritvor ne se pu{ta
na sloboda, tuku do zavr{uvaweto na postapkata privremeno se smestuva
vo soodvetna zdravstvena ustanova ili vo nekoja pogodna prostorija
(~l. 478 ZKP).
Za primena na merkata, po odr`an glaven pretres, re{ava sudot
{to e nadle`en za sudewe vo prv stepen. Ako sudot utvrdi deka obvinetiot
go storil deloto vo nepresmetliva sostojba, }e odlu~i da mu izre-
486

~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, nezavisno od predlogot na javniot obvinitel. Ovie merki
mo`at da se izre~at i koga javniot obvinitel na glavniot pretres }e
go izmeni podignatiot obvinitelen akt, odnosno obvinitelen predlog
so podnesuvawe predlog za izrekuvawe na tie merki. Ako najde deka
obvinetiot ne bil nepresmetliv, sudot }e ja zapre postapkata (~l. 479-
480 ZKP).
2 0 Sprema storitel koj vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~no
delo bil vo sostojba na bitno namalena presmetlivost ovaa merka se
izrekuva: a) kon kaznata li{uvawe od sloboda, uslovna osuda so koja e
utvrdena kazna li{uvawe od sloboda ili uslovna osuda so za{titen
nadzor, i b) ako predhodno zaedno so kaznata mu bila izre~ena i
merkata zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, a sudot po zapiraweto na najzinoto izvr{uvawe
odredil usloven otpust.
Zadol`itelnoto lekuvawe na sloboda nema avtomatski da se
vrze za uslovniot otpust, tuku samo vo slu~aj ako se utvrdi negovata neophodnost.
Dokolku osudenoto lice ne se podlo`i na lekuvawe na sloboda,
ili ako samovolno go napu{ti, ili ako i pokraj lekuvaweto stane tolku
opasno za okolinata {to e potrebno negovo ~uvawe vo zdravstvenata
ustanova, sudot mo`e da izre~e zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
i ~uvawe vo zdravstvena ustanova (~l. 64 st. 6 KZ). Po slu`bena dol`nost
ili po predlog na upravata na zdravstvenaat ustanova vo koja
obvinetiot se lekuval ili trebalo da se lekuva, a po soslu{uvawe na
javniot obvinitel, sudot mo`e na storitelot sprema koj e primeneta
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
da mu izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, ako ustanovi deka storitelot
ne se podlo`il na lekuvawe ili deka samovolno go napu{til ili deka
i pokraj lekuvaweto ostanal tolku opasen za svojata okolina {to e potrebno
negovo ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena ustanova. Pri donesuvawe
na odlukata sudot po potreba }e pribavi i mislewe od lekar, a
obvinetiot }e se soslu{a ako negovata sostojba go dozvoluva toa (~l.
483 st. 3 ZKP).
3. Ovaa merka e od ograni~eno traewe: taa ne mo`e da trae podolgo
od dve godini. Pritoa, na storitel ~ija presmetlivost e bitno namalena
i koj e osuden na kazna li{uvawe od sloboda, vremeto pominato
na zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda ne mu se zasmetuva
vo kaznata (~l. 64 st. 5 KZ).
4. Izvr{uvawe. Merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda se izvr{uva vo soodvetna zdravstvena
ustanova. Soodvetna e onaa zdravstvena ustanova vo ~ii sostav funkcionira
posebno psihijatrisko oddelenie {to gi ispolnuva site uslo-
487

vi za pru`awe na stacionaren ili ambulantski medicinsko-psihijatriski
tretman na du{evno bolnite lica. 573
3. ZADOL@ITELNO LEKUVAWE NA ALKOHOLI^ARI I
NARKOMANI
1. Poim. Merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani vo krivi~na postapka sudot mo`e da mu ja
izre~e na storitelot {to izvr{il krivi~no delo poradi zavisnost od
postojana upotreba na alkohol ili opojni drogi i drugi psihotropni
supstancii i kaj kogo postoi opasnost deka poradi ovaa zavisnost natamu
}e vr{i krivi~ni dela.
2. Uslovi za izrekuvawe. Za izrekuvawe na ovaa merka potrebno
e da bidat kumulativno ispolneti slednive uslovi:
1 0 Da se raboti za storitel koj krivi~noto delo go izvr{il poradi
sostojba na zavisnost od postojana upotreba na alkohol, opojni
drogi i drugi psihotropni supstancii. Ne e neophodno vo vreme na
izvr{uvaweto na deloto storitelot da bil vo sostojba na opienost ili
drogiranost. Dovolna e negovata zavisnost sprema upotrebata na
alkohol ili droga i kauzalna vrska me|u takvata sostojba i storenoto
delo, odnosno zavisnosta da se javuva kako pri~ina za deloto (na primer,
falsifikuvawe na lekarski recept za da se dojde do psihotropnio
supstancii).
2 0 Kaj storitelot na krivi~noto delo treba da postoi opasnost
deka poradi taa zavisnost i natamu }e vr{i krivi~ni dela.
Ovaa merka na bezbednost ne e od samostoen karakter {to zna~i
deka mo`e da se izre~e samo zaedno so kaznata (li{uvawe od sloboda),
so sekoja druga kazna, so uslovnata osuda, uslovna osuda so za{titen
nadzor, sudska opomena ili osloboduvawe od kazna (pri {to mo`e da
trae najdolgo dve godini), a koga se raboti za pomlad polnoletnik i so
vospitna merka.
Pri izrekuvaweto na uslovnata osuda sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i lekuvawe na sloboda, zemaj}i ja pritoa osobeno predvid
gotovnosta na storitelot da se podlo`i na takvo lekuvawe. Ako storitelot
bez opravdani pri~ini ne se podlo`i na lekuvawe na sloboda,
ili lekuvaweto samovolno go napu{ti, sudot mo`e da opredeli da se
otpovika uslovnata osuda ili merkata na zadol`itelno lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani prisilno da se izvr{i vo zdravstvena ili
vo druga specijalizirana ustanova (~l. 65 st. 3 KZ). Ili, kako {to toa
podrobno go regulira ~l. 484 st. ZKP: "Ako pri izrekuvaweto na uslo-
573
Za izvr{uvaweto podrobvno: Sulejmanov, Z. op. cit, str. 387-390 i
Pravilnik za izvr{uvawe na merkata na bezbednost upatuvawe na zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena organizacija i zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda ("SV SRM," br. 27/1980).
488

vnata osuda na storitelot mu e nalo`eno lekuvawe na sloboda, a toj ne
se podlo`ina lekuvawe ili samovolno go napu{til, sudot mo`e, po
slu`bena dol`nost ili na predlog na ustanovata vo koja storitelot se
lekuval ili trebalo da se lekuva, a po soslu{uvawe na javniot obvinitel
i na storitelot da opredeli otpovikuvawe na uslovnata osuda
ili prisilno izvr{uvawe na izre~enata merka zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari ili narkomani vo zdravstvena ustanova ili vo
druga specijalizirana ustanova. Pred donesuvaweto na odlukata sudot
po potreba }e pribavi mislewa od drug lekar."
3. Izvr{uvawe. Mekata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani se izvr{uva vo ustanova za izvr{uvawe
na kazna ili vo zdravstvena ili druga specijalizirana ustanova. Vo
koja ustanova }e bide izvr{uvana ovaa merka, vsu{nost, zavisi od vidot
na krivi~nata sankcija pokraj koja e izre~ena. Ako e izre~ena kon
kazna li{uvawe od sloboda ovaa merka se izvr{uva vo soodvetna kazneno-popravna
ustanova vo koja postojat uslovi za takvo lekuvawe. Ako
vo kazneno-popravnata ustanova ne postojat uslovi za zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani ovaa merka mo`e da se izvr-
{uva vo zdravstvena ustanova ili vo druga specijalizirana ustanova
kade {to, vpro~em, se izvr{uva i toga{ koga e izre~ena zaedno so pari~na
kazna ili so uslovna osuda. Vremeto pominato vo zdravstvenata
ili druga specijalizirana ustanova opredelena vo odlukata na sudot se
zasmetuva vo kaznata. 574
574
Za izvr{uvaweto podrobno: Sulejmanov, Z. op. cit, str. 390-394
489

490

G l a v a VI
KONFISKACIJA NA IMOT I IMOTNA KORIST I
ODZEMAWE NA PREDMETI
I. POIM I OSNOVNI KARAKTERISTIKI
1. Vo teorijata na krivi~noto pravo postojat razli~ni mislewa
za pravnata priroda na konfiskacijata na imot i imotnata korist.
Spored edni, taa e kazna, odnosno sporedna kazna. Spored drugi taa e
merka na bezbednost. Nekoi teoreti~ari smetaat deka e vo pra{awe
specifi~na pravna posledica na krivi~noto delo. Postojat i mislewa
deka taa e specifi~na krivi~nopravna merka, no i takvi, koi se najblisku
do vistinata, spored koi ovde se raboti za imotnopravna merka.
Poslednoto stojali{te poa|a od toa deka edinstvenaat cel na ovaa
merka e da ja vospostavi prvobitnata imotna sostojba koja postoela
pred izvr{uvaweto na krivi~noto delo i so toa, poa|ajki od na~eloto
na pravednost da se ostvari op{tiot princip nikoj da ne se zbogati od
vr{eweto krivi~ni dela.
2. Takvata su{tina i sli~nostite so ostanatite krivi~ni sankcii
go postavuva pra{aweto za nejzinoto razlikuvawe osobeno od: 1 0
pari~nata kazna i 2 0 merkata odzemawe predmeti.
1 0 Pari~nata kazna pretstavuva posebna krivi~na sankcija koja
se sostoi vo pla}awe na storitelot na opredelen pari~en iznos. So
odzemaweto na imotnata korist nejze í e zaedni~ko toa {to i dvete vo
krana linija pretstavuvaat pla}awe. Pritoa, mo`e da se postavi pra-
{aweto na imotnata sostojba na storitelot na krivi~noto delo i kaj
odzemaweto na imotnata korist toga{ koga imotnata korist ne mo`e
da se odzeme od ednostavna pri~ina {to ja nema, nitu postojat drugi
mo`nosti za toa. Za razlika od pati~nata kazna, konfiskuvaweto na
imotnata korist ne mo`e da se zameni so li{uvawe od sloboda, pa taa
ostanuva neizvr{ena. Dokolku se promenat okolnostite imotnata korist
mo`e i podocna da se konfiskuva se do momentot na nejzinata zastarenost.
2 0 Konfiskuvaweto na imotnata korist ima mnogu pogolemi
sli~nosti so merkata odzemawe predmeti. Razlikata me|u niv e sepak
evidentna. Taa vo prv red se sostoi vo nivnite celi. Celta na odzemaweto
predmeti e da se otstranat sostojbite ili uslovite {to mo`at da
vlijaat storitelot vo idnina da vr{i krivi~ni dela (~l. 60 KZ). Konfiskacijata
na imotnata korist ima poinakva cel koja se sostoi vo
spre~uvawe na zbogatuvawe so vr{ewe na krivi~no delo i ottamu obes-
491

hrabruvawe na site onie koi smetaat deka na takva korist so kr{ewe
na normite na krivi~niot zakonik. kako i vo ovozmo`uvawe namiruvawe
na liceto koe e o{teteno so krivi~noto delo. Natamu, izrekuvaweto
odzemaweto predmeti, po pravilo e vrzano za storitelot, za negovite
biopsihi~ki osobini i drugite okolnosti koi se odnesuvaat na negovata
li~nost i sudot redovno ceni dali, so ogled na tie osobini na
obvinetiot, }e ja izre~e merkata. Toa ne e slu~aj so konfiskacijata na
imotnata korist, za{to ovaa merka se izrekuva sekoga{, bez ogled na
li~nosta na storitelot, dokolku imotnata korist ne e odzemena na
drug na~in, odnosno e vratena na o{teteniot. Ottuka, e o~igledno deka
se raboti za dve, me|usebno razli~ni merki koi mo`at da se izre~at
nezavisno edna od druga. Toa pretpostavuva i mo`nost od nivno kumulativno
izrekuvawe. 575
II. KONFISKACIJA NA IMOT I IMOTNA KORIST
1. Poim i cel. Konfiskacijata na imot i imotna korist ostvarena
so koe i da e krivi~no delo ne e krivi~nopravna sankcija, tuku posledica
na na~eloto na pravednost spored koe, me|u drugoto, nikoj ne
mo`e da ima kakva i da e posrednata ili neposrednata pa nitu imotna
korist od toa {to storil krivi~no delo.
Merkata se sostoi vo odzemawe na sekakva imotna korist koja e
postignata so izvr{uvaweto ili po povod na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo (na primer, nagrada za ubistvo, potkup, imotna korist kaj
kra`bata). Imotnata korist se odzema so sudskata odluka so koja e utvrdeno
izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Odluka za konfiskacija sudot
}e donese vo postapka opredelena so zakon i koga od fakti~ki ili
pravni pre~ki ne e mo`no vodewe na krivi~na postapka sprema storitelot
na krivi~noto delo (~l. 97 st. 3 KZ). Ottuka, se zaklu~uva deka
ovaa merka mo`e da se izre~e vo sekoja sudska odluka so koja e utvrdeno
postoewe na krivi~noto delo bez ogled dali pritoa na storitelot mu e
izre~ena koja i da sankcija. Pod uslovi opredeleni so ratifikuvan
me|unaroden dogovor, konfiskuvaniot imot mo`e da bide vraten na
druga dr`ava (~l. 97 st. 4 KZ).
Spored od ~l. 98 st. 1 KZ, od storitelot se konfiskuvaat parite,
podvi`nite ili nedvi`ni predmeti od vrednost, kako i sekoja druga
sopstvenost, imot ili aktiva, materijalni ili nematerijalni prava,
a ako nivnata konfiskacija ne e mo`na (na primer, poradi toa {to
predmetot e uni{ten, prodaden ili izguben), na storitelot mu se konfiskuva
drug imot {to odgovara na pribavenata imotna korist.
2. Na~in na odzemawe na imotnata korist. Imotnata korist
pribavena so krivi~no delo se konfiskuva i od treti lica na koi taa
im e prenesena bez nadomest ili so nadomest koja ne soodvetstvuva na
575
Komentar, str. 332 i ^ejovi}, B. op. cit. str. 62.
492

stvarnata vrednost. Me|utoa, za konfiskacija na imotnata korist od
ovie lica potrebno e da se utvrdi deka tie znaele ili mo`ele ili bile
dol`ni da znaat deka imotnata korist e pribavena so krivi~no delo
(~l. 98 st. 2 KZ). Pritoa, predmetite {to se proglaseni za spomenici
na kultura, arhivski ili bibliote~en materijal ili prirodna retkost,
kako i onie za koi o{teteniot e li~no vrzan, se konfiskuvaat od
treti lica, bez ogled na toa {to ne znaele ili ne mo`ele nitu bile
dol`ni da znaat deka se pribaveni so krivi~no delo, i bez ogled na toa
dali istite im bile preneseni so soodveten nadomest.
Pritoa, op{to usvoeno sfa}awe e deka imotna korist ne pretstatvuvaat
onie predmeti koi storitelot gi pribavil so krivi~no
delo dokolku se utvrdi deka tie predmeti se sopstvenost na o{teteniot
(ili na nekoe drugo lice), pa tie i ne mo`at da se odzemat so konfiskacija
na imotna korist. Tie predmeti ednostavno }e mu se vratat na
o{teteniot po zavr{uvaweto na krivi~nata postapka, osven ako ne postojat
uslovi za nivno odzemawe so merkata odzemawe na predmeti. 576
Vo imotnata korist ne vleguvaat nitu predmetite pribaveni so izvr-
{uvawe na krivi~noto delo za koi ne mo`e da se utvrdi sopstvenikot.
Pri~inite se istovetni kako i vo prethodniot slu~aj. Imeno, dokolku
ovie predmeti bi bile odzemeni kako imotna korist, a o{teteniot so
imotnopravnoto pobaruvawe bil upaten na parnica, pa vo parnicata
mu bide dosuden nadomest na {teta bi mo`elo da se slu~i slednoto:
o{teteniot spored zakonot ne e zadol`en da bara namiruvawe od odzemenata
imotna korist, tuku mo`e da bara nadomest na {teta i neposredno
od storitelot na krivi~noto delo - edna{ preku merkata konfiskacija
na imotnata korist vo krivi~na postapka, a drug pat preku nadomest
na {teta na o{teteniot vo parnica, a toa ne bi bilo nitu opravdano,
ni pravedno. 577
3. Za{tita na o{teteniot. Pokraj spre~uvawe na zbogatuvawe
so vr{ewe na krivi~no delo, konfiskacijata na imotna korist ima i
druga isto taka zna~ajna cel: obe{tetuvawe na `rtvata (o{teteniot)
so krivi~noto delo. Ottamu, vo zakonot podrobno se odreduva na~inot
na koj se postignuva negovoto obe{tetuvawe.
1 0 Ako o{teteniot vo krivi~nata postapka protiv storitelot
na krivi~noto delo go prijavil svoeto imotnopravo pobaruvawe i toa
mu e dosudeno, toga{ sudot izrekuva konfiskacija na imotnata korist
samo ako taa korist go preo|a imotnopravnoto pobaruvawe na o{teteniot.
Me|utoa, dokolku sudot vo krivi~ata postapka ne mu go dosudil
na o{teteniot imotnopravoto pobaruvawe, tuku vo pogled na istoto go
upatil na parnica, toga{ o{teteniot mo`e da bara da se podmiri od
iznosot na konfiskuvanata vrednost pod slednive uslovi:
576
^ejovi}, B. Oduzimanje imovinske koristi ste~ene krivi~nim delom,
JRKKP, Beograd, 1988/1, str. 51.
577
Ibid, str. 51
493

a) ako povede parnica vo rok od 6 meseci od denot na pravosilnosta
na odlukata so koja e upaten na parnica, i
b) ako vo rokot od 3 meseci od denot na pravosilnosta na odlukata
so koja e utvrdeno negovoto barawe, pobara namiruvawe od odzemenata
vrednost.
2 0 Ako o{teteniot vo krivi~nata postapka protiv storitelot
na krivi~noto delo ne go prijavil svoeto imotnopravo pobaruvawe, toga{
toj mo`e da bara namiruvawe od konfiskuvanata vrednost pod
slednive uslovi:
a) od denot na soznavaweto za presudata so koja se konfiskuva
imotnata korist, a najdocna vo rok od dve godini od pravosilnosta na
odlukata za konfiskacijata na imotnata korist i,
b) ako vo rok od tri meseci od denot na pravosilnosta na odlukata
so koja e utvrdeno negovoto barawe pobara namiruvawe na konfiskuvanata
vrednost.
So drugi zborovi, konfiskacijata na imotnata korist nikako
ne smee da mu odi na {teta na o{teteniot. Od tie pri~ni imotnata korist
steknata so krivi~noto delo se konfiskuva od storitelot samo
toga{ koga o{tetenoto lice ne e poznato, ili ako e poznato, vo krivi-
~nata postapka ne go prijavilo svoeto imotnopravno pobaruvawe. Vo
slu~aj o{tetenoto lice da go prijavi svoeto imotnopravno pobaruvawe,
toga{, isto taka, mo`e da se odi kon konfiskacija na imotnata korist,
no samo vo ograni~ena mera. Imeno, imotnata korist se konfiskuva
samo vo mera vo koja go nadminuva imotnopravnoto pobaruvawe na
o{teteniot, odnosno se konfiskuva vo celost, ako o{teteniot so celokupnoto
imotno pravno pobaruvawe e upaten na parnica. 578
Konfiskuvanata imotna korist mu se vra}a na o{teteniot, a
ako nema o{teten, stanuva sopstvenost na dr`avata. Pritoa, odzemaweto
na imotnata korist treba da se razlikuva od nadomestot na {teta
koja mo`e da se ostvari so tu`ba protiv storitelot na krivi~noto
delo vo tekot ili po krivi~nata postapka. Takva {teta za o{teteniot
mo`e da nastane i koga storitelot na krivi~noto delo ne ostvaril nikakva
imotna korist, a dokolku ostvaril takva korist, nastanatata
{teta mo`e da bide i zna~itelno povisoka od samata imotna korist.
4. Konfiskuvawe na imotnata korist od pravni lica. So
izvr{uvaweto na krivi~noto delo mo`e da bide o{teteno odredeno
fizi~ko ili pravno lice lice. Imeno, ne se retki slu~aite koga koga
so krivi~ni dela na poedici se koi vr{at odgovorni funkcii e ostvarena
protivprava imotna korist za pravnoto lice. Takvata imotna korist
koja e ostvarena za drug, vo konkretniov slu~aj za pravnoto lice,
isto taka, podle`i na konfiskacija.
5. Izvr{uvawe. Izvr{uvaweto na merkata e regulirano so ~l.
262 i 263 Zakonot za izvr{uvawe na sankcite.
578
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, str. 546.
494

III. ODZEMAWE PREDMETI
1. Poim. Ovaa merka se sostoi vo odzemawe predmeti {to bile
upotrebeni ili bile nemeneti za izvr{uvawe na krivi~no delo (isnstrumenta
sceleris - pi{tol, no`, sekira, hemiski sredstva, razni alati i
nekoi premeti za sekojdnevna upotreba voziloto so koe se prenesuvala
droga ili {vercuvana stoka i sl.) ili {to nastanale so izvr{uvaweto
na krivi~noto delo (producta sceleris - falsifikuvani pari ili ispravi,
izraboteno oru`je, neovlasteno proizvedenata droga ili psihotropni
supstanicii i sl.).
2. Uslovi za odzemawe predmeti. Odzemaweto na predmeti e
merka koja mo`e da se izre~e samo so kazna, uslovna osuda ili sudska
opomena kako i so presuda so koja storitelot se osloboduva od kazna, a
za namaleno presmetlivi storiteli i zaedno so merkata na bezbednost
zadol`itelno ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena ustanova ili zadol-
`itelno lekuvawe na sloboda.
3. Izrekuvawe. Obligatorno odzemawe predmeti od strana na
sudot e predvideno vo tri slu~ai:
1 0 Ottamu {to nikoj ne mo`e da gi zadr`i ili prisvoi predmetite
{to nastanale od izvr{uvawe na krivi~noto delo (~l. 100-a st. 1
KZ), zadol`itelnoto odzemawe predmeti vo prv red se odnesuva na predmetite
{to nastanale od izvr{enoto krivi~no delo (produktite na
kaznenoto delo - producta sceleris).
2 0 Odzemaweto premeti {to bile upotrebeni ili nameneti za
izvr{uvawe na krivi~noto delo, bez ogled dali bile vo sopstvenost na
storitelot ili vo sopstvenost na treto lice e obligatorna merka ako
toa go baraat interesite na op{tata bezbednost, zdravjeto na lu|eto
ili pri~inite na moralot (~l. 100-a st. 2 KZ). Odzemaweto se odnesuva
na sredastvata so koi se izvr{uva krivi~noto delo (isnstrumenta sceleris).
3 0 Odzemaweto premeti e zadol`itelno i toga{ koga toa izre-
~no e propi{ano kaj poedini inkriminacii od Posebniot del na KZ.
Takvi se, na primer, slu~aite kaj krivi~nite dela: falsifikuvawe
pari (~l. 268 st. 5 KZ), pravewe, nabavuvawe ili otu|uvawe sredstva za
falsifikuvawe (~l. 271 st. 3 KZ), primawe potkup (~l. 357 st. 5 KZ),
proizvodstvo, pu{tawe vo promet {tetni prehrambeni i drugi produkti
(~l. 213 st. 3 KZ), nedozvolena trgovija (~l. 277 st. 3 KZ), neovlasteno
proizvodstvo i pu{tawe vo promet narkoti~ni drogi, psihotropni
supstancii i prekurzori (~l. 215 st. 4 KZ), i sl. 579
579
Zadol`itelno odzemawe na predmeti e predvideno i vo ~l. 157 st. 5,
193 st. 4, 211 st. 3, 212 st. 3, 214 st. 3, 215 st. 6, 216 st. 3, 226 st. 4, 228 st. 5, 22 st.
4, 269 st. 4, 251 st. 8, 253 st. 2, 268, st. 5, 269 st. 4, 270 st. 3, 271 st. 3, 272 st. 4, 273
st 8, 276 st. 3, 277 st. 4, 278 st. 7 i 8, 285 st. 4, 286 st. 4, 324 st. 5, 357 st. 5, 358 st.
495

2 0 Odzemaweto predmeti upotrebeni ili nameneti za izvr{uvawe
na krivi~noto delo od strana na sudot e fakultativno, ako postoi
opasnost povtorno da bidat upotrebeni za izvr{uvawe na krivi~no
delo. Ovie predmeti mo`e da se odzemat koga se vo sopstvenost na storitelot,
a po isklu~ok i toga{ koga se vo sopstvenost na treto lice
ako toa znaelo ili mo`elo i bilo dol`no da znae deka se upotrebeni
ili bile nameneti za izvr{uvawe na krivi~noto delo (~l. 100-a st. 3
KZ).
Uslovite pod koi mo`at da se odzemat predmetite bez ogled na
toa dali se vo sopstvenost na storitelot ili na treto lice sî da se raboti
za:
- predmeti za koi postoi opasnost povtorno da bidat upotrebeni
za izvr{uvawe krivi~no delo,
- predmeti ~ie odzemawe go baraat interesite na op{tata bezbednost,
a toa se onie {to se nao|aat vo slobodna proda`ba so ~ija
upotreba mo`e da se dovede vo opasnost `ivotot na lu|eto i sigurnosta
na imotot, i
- predmetite ~ie odzemawe go baraat pri~ini od moralna priroda,
a toa se onie koi negativno vlijaat vrz eti~kite ~uvstva na gra-
|anite kako na primer: pornografski publikacii i filmovi, predmeti
za seksualno i`ivuvawe i sl.
So odzemaweto na site predmeti ne se dopira vo pravoto na treti
lica na nadomest na {teta koja mo`e da se bara od storitelot (~l.
100-a st. 5 KZ i 107 ZKP).
4. Sudot }e donese odluka za odzemawe na predmeti vo postapka
opredelena so zakon i koga od fakti~ki ili pravni pre~ki ne e mo`no
vodewe na krivi~na postapka sprema storitelot na krivi~noto delo
(~l. 100-a st. 4 KZ). Predmetite {to spored krivi~niot zakonik mora
da se odzemat, }e se odzemat i koga krivi~nata postapka ne }e se zavr-
{i so presuda so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, ako toa go baraat
interesite na op{tata bezbednost ili pri~inite na moralot (~l.
485 ZKP).
5. Izvr{uvawe. Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata
odzemawe predmeti koi se upotrebeni ili bile nameneti za izvr{uvawe
na krivi~no delo ili nastanale so izvr{uvawe na krivi~no delo
ja izvr{uva nadle`niot sud na na~in {to e opredelen vo presudata.
Samiot na~in na izvr{uvawe zavisi od prirodata na predmetite
{to treba da se odzemat. Vo toj pogled postojat slednive mo`nosti:
- Odzemenite predmeti mo`at da se uni{tat toga{ koga toa go
baraat interesite na op{tata sigurnost ili pri~inite na moralot.
Uni{tuvaweto na odzemenite predmeti go izvr{uva sudot koj ja donel
odlukata vo prv stepen vo prisustvo na javen obvinitel i inspektorot
6, 379-a st. 5, 394 st. 5, 394-a st. 6, 395 st. 4, 396 st. 3, 398 st. 4, 407-b st. 4, 418-a
st. 7, 418-b st. 5 KZ.
496

za izvr{uvawe na sankciite.
- Odzemenite predmeti mo`at da mu se otstapat na dr`aven
organ.
- Odzemenite predmeti mo`at da se prodadat spored odredbite
na Zakonot za izvr{nata postapka (~l. 69-90 ZIP).
- Odzemenite predmeti mo`at da mu se predadat na soodveten
kriminalisti~ki muzej toga{ koga uka`uvaat na specifi~en na~in na
nivnata izrabotka ili upotreba pri izvr{uvaweto na krivi~noto
delo. I vo ovoj slu~aj izvr{uvaweto go vr{i sudot koj ja donel odlukata
vo prv stepen vo prisustvo na javen obvinitel i inspektorot za izvr{uvawe
na sankciite.
6. Pod uslovi opredeleni so ratifikuvan me|unaroden dogovor,
predmetite mo`at da bidat vrateni na druga dr`ava (~l. 100-a st. 6
KZ).
497

498

G l a v a VII
GASNEWE NA KRIVI^NITE SANKCII
I. OSNOVI ZA GASNEWE NA KRIVI^NITE SANKCII
Krivi~nite sankcii po pravilo gasnat so nivnoto izvr{uvawe.
Me|utoa, po izvr{uvaweto na krivi~noto delo mo`at da nastapat
izvesni okolnosti koi go gasnat pravoto na dr`avata na primena
(izrekuvawe i izvr{uvawe) na krivi~nite sankcii. So nastapuvaweto
na tie okolnosti dr`avata go gubi pravoto na primena na krivi~nata
sankcija iako postoi krivi~noto delo i krivi~na odgovornost na storitelot.
Tie go ni{tat samo pravoto na dr`avata na primena na krivi-
~nite sankcii, a ne go dopiraat i postoeweto na samoto krivi~no delo.
Spored toa ovie okolnosti se zemaat predvid po slu`bena dol`nost i
liceto na koi tie se odnesuvaat ne mo`e da bara nad nego da se izvr{i
krivi~nata sankcija.
Kako okolnosti za gasnewe na krivi~nite sankcii vo teorijata
obi~no se naveduvaat: 1 0 smrt na storitelot na krivi~noto delo, 2 0 zastarenost,
3 0 amestija i pomiluvawe.
II. SMRT NA STORITELOT NA KRIVI^NOTO DELO
Smrtta na osudenoto lice se pojavuva kako stvarna i pravna
okolnost koja go ovozmo`uva izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii
koi se vrzani za li~nosta na storitelot.
Vo krivi~niot zakonik ne se naveduva deka smrtta na osudenoto
lice e osnova za gasnewe na krivi~nite sankcii, me|utoa so ogled na
toa deka vo teorijata postoi spor okolu dejstvoto na smrtta na storitelot
na krivi~noto delo na izvr{uvaweto na pari~nata kazna, vo ~l.
38 st. 5 KZ postoi izre~na odredba spored koja po smrta na osudenoto
lice pari~nata kazna nema da se izvr{i.
III. ZASTARENOST
1. Poim i vidovi na zastarenosta. Zastarenosta e gasnewe na
dr`avnoto pravo na krivi~na sankcija poradi izminuvawe na odredeno
vreme predvideno vo zakonot.
Vo krivi~niot zakonik postoi zastarenost na krivi~noto gonewe
i zastarenost na izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii. Pritoa,
va`no e deka mo`e da zastari sekoe krivi~no delo osven najte{kite
499

zlostorstva protiv ~ove~nosta i me|unarodnoto pravo. Imeno, soglasno
~l. 112 KZ, krivi~noto gonewe i izvr{uvaweto na kaznite ne zastaruva
za slednive krivi~ni dela: genocid (~l. 403 KZ), zlostorstvo
protiv ~ove~nosta (~l. 403-a KZ), voeno zlostorstvo protiv civilnoto
naselenie (~l. 404 KZ), voeno zlostorstvo protiv raneti i bolni (~l.
405 KZ), voeno zlostorstvo protiv voeni zarobenici (~l. 406 KZ), upotreba
na nedozvoleni sredstva za borba (~l. 407 KZ), odobruvawe ili
opravduvawe na genocid, zlostorstva protiv ~ove~nosta ili voeni zlostorstva
(~l. 407-a KZ), zloupotreba na hemisko ili biolo{ko oru`je
(~l. 407-b KZ) i organizirawe na grupa i pottiknuvawe na izvr{uvawe
genocid (~l. 416-a KZ). 580 Krivi~noto gonewe i izvr{uvaweto na kaznite
ne zastaruva nitu za krivi~ni dela za koi so ratifikuvani me|unarodni
dogovori e predvidena nezastarlivost. Osnovnata pri~ina za
nezastarlivosta na ovie dela e prirodata i te`inata na navedenite
dela.
2. Praen osnov na zastarenosta. Vo teorijata se naveduvaat
brojni pri~ini koi slu`at kako osnova za opravduvawe na institutot
na zastarenosta. Me|u niv osobeno se istaknuvaat:
- dobroto povedenie na storitelot na krivi~noto delo za vreme
na tekot na zastarenosta koe dava dovolno dokazi deka toa lice se popravilo,
pa od stojali{te na specijalnata prevencija primenata na
krivi~nata sankcija se poka`uva kako nepotrebna,
- so pominuvaweto na vremeto odredeno za zastarenosta izvr{enoto
delo pa|a vo zaborav, taka {to krivi~nata sankcija e izli{na i
od aspekt na generalnata prevencija,
- po izminuvaweto na podolg vremenski period nastanuvaat te-
{kotii, a ponekoga{ duri i nemo`nost za utvrduvawe na objektivnata
i subjektivnata vistina za krivi~noto delo,
- kaznuvaweto po istekot na rokot na zastarenosta e necelishodno,
za{to doveduva do nesigurnost vo novonastanatite op{testveni
odnosi.
Navedenite argumenti se dovolna pri~ina za voveduvaweto i
egzistencijata na ovoj institut vo re~isi site krivi~ni zakonodavstva
vo svetot. Vo su{tina toj pretstavuva otka`uvawe na dr`avata od pravoto
na primena na krivi~na sankcija za storenoto delo poradi pominuvawe
na so zakon opredeleno vreme. Glavniot argument na protivnicite
na institutot zastarenost e deka so nego se pottiknuva i nagraduva
begstvoto, iako vo celost e izdr`an, poradi silata na argumentite
vo negov prilog, se poka`a nedovolen da go istisne negovoto koristewe.
580
Vidi: Konvencija na ON za nezastarlivost na voenite zlostorstva
od 1968 ("SL.SFRJ," br. 50/1970), prezemena vrz osnova na ~l. 4 i 5 od Ustavniot
zakon za sproveduvawe na Ustavot na Republika Makedonija).
500

2. Zatarenost na krivi~noto gonewe. Zastarenosta na goneweto
se sostoi vo toa {to po izminuvaweto na opredeleno vreme po izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo, dr`avata ne mo`e da prezeme krivi~no
gonewe i da izre~e krivi~na sankcija protiv negoviot storitel. Izminatoto
vreme koe se narekuva rok na zastarenost e razli~no za oddelni
krivi~ni dela so ogled na vidot i visinata na kaznata koja za niv e
propi{ana vo zakonot. Spored ~l. 107 KZ krivi~noto gonewe ne mo`e
da se prezeme koga }e pominat:
1 0 30 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e kazna do`ivotno li{uvawe od sloboda,
2 0 20 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda nad 10 godini,
3 0 10 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda nad 5 godini,
4 0 5 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored zakonot
mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda nad 3 godini,
5 0 3 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored zakonot
mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda nad edna godina, i
6 0 2 godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored zakonot
mo`e da se izre~e kazna li{uvawe od sloboda do edna godina ili
pari~na kazna.
Ako za krivi~noto delo se propi{ani pove}e kazni, rokot na
zastarenosta se opredeluva spored najte{kata propi{ana kazna.
Zastarenosta na krivi~noto gonewe zapo~uva da te~e od denot
koga krivi~noto delo e storeno (~l. 108 st. 1 KZ).
3. Miruvawe i prekin na zastarenosta na goneweto. Vo tekot na
zastarenosta mo`e da nastapi miruvawe ili prekin na zastarenosta.
1 0 Miruvaweto na zastarenosta na krivi~noto gonewe se sostoi
vo toa {to zastarenosta prestanuva da te~e za vremeto za koe spored
zakonot goneweto ne mo`e da zapo~ne ili da prodol`i (~l. 108 st. 2
KZ). Spored toa, dejstvoto na miruvaweto se sostoi vo toa {to rokot
na zastarenosta ne te~e dodeka trae pre~kata {to dovela do miruvawe,
a se prodol`uva po prestanuvaweto na taa pre~ka. Ottamu, kolku {to
traelo vremeto na miruvawe, za tolku se prodol`uva vremeto na zastarenosta.
Spored KZ, pre~kite koi doveduvaat do miruvawe na zastarenosta
mo`at da bidat samo od pravna priroda (pravni pre~ki), kako na
primer, du{evnoto zaboluvawe na optu`eniot vo tekot na krivi~nata
postapka, potrebata za re{avawe na nekakvo prethodno pra{awe, ~ekaweto
na nekoe pretstavni~ko telo da dade odobruvawe za gonewe protiv
odredeno lice koe u`iva imunitet itn. Okolnostite od stvarna
priroda (fakti~ki pre~ki), kako na primer, poplava, zemjotres, otsustvo
na optu`eniot od zemjata i sl, ne pretstavuvaat osnova za miruvawe
na zastarenosta.
Miruvaweto na goneweto ima dejstvo samo sprema liceto kaj
501

koe nastanala pre~kata, a ne i sprema ostanatite u~esnici (soizvr{iteli,
sou~esnici) vo deloto.
2 0 Prekin na zasterenosta. Prekinot na zastarenosta se sostoi
vo toa {to poradi okolnostite navedeni vo zakonot se prekinuva
zastaruvaweto, taka {to rokot na zastarenosta po~nuva povtorno da
te~e (~l. 108 st. 5 KZ). Spored toa, dejstvoto na prekinot na zastarenosta
se sostoi vo toa {to izminatiot del od rokot do nastapuvaweto na
prekinot na zastarenosta ne se smeta vo rokot na zastarenosta, taka
{to zastrenosta zapo~uva odnovo da te~e po nejziniot prekin. Spored
~l. 108 st. 3 i 4 KZ, prekinot na zastarenosta nastapuva vo dva slu~ai:
a) Zastaruvaweto se prekinuva so sekoe procesno dejstvie {to
se prezema zaradi gonewe na storitelot od strana na ovlasten organ na
vnatre{nite raboti, javniot obvinitel i sudot, poradi storenoto krivi~no
delo. Kako osnov za prekinuvawe na zastarenosta na krivi~noto
gonewe ovde se podrazbira sekoe procesno dejstvie prezemeno od nadle`niot
organ ili lice ovlasteno za nejzino prezemawe koe e naso~eno
na zasnovaweto, tekot i okon~uvaweto na procesniot odnos. Toa sî,
ne samo istra`nite dejstvija, tuku i dejstvijata prezemeni vo postapkata
po redovnite pravni lekovi.
b) Zastaruvaweto se prekinuva i koga storitelot vo vremeto
dodeka te~e rokot na zastarenost }e stori te{ko ili pote{ko krivi-
~no delo.
3 0 Apsolutna zastarenost. Miruvaweto, a osobeno prekinot na
zastarenosta mo`at da se povtoruvaat vo pove}e navrati. Ottuka, mo`e
da se slu~i so namerni prekini od strana na organite na vlasta, koi se
sostojat vo prezemawe na koe i da e dejstvie vo nasoka na gonewe na
storitelot, da se spre~i nastapuvaweto na zastarenosta. Zaradi
spre~uvawe na takvite zloupotrebi vo ~l 108 st. 6 KZ se predviduva
institutot na apsolutna zastarenost. Spored taa odredba zastarenost
na krivi~noto gonewe nastapuva vo sekoj slu~aj koga }e pomine dvapati
tolku vreme kolku {to spored zakonot se bara za zastarenost na
krivi~noto gonewe. Ottuka, proizleguva deka zastarenosta na krivi~noto
gonewe nastanuva vo sekoj slu~aj po pominuvaweto na odredeno
vreme bez ogled na zapirawata i prekinite. 581
5. Zastarenost na izvr{uvaweto na kaznata. Zastarenost na
izvr{uvaweto na kaznite se sostoi vo toa {to po izminuvaweto na
581
Procesnoto dejstvo na zastarenosta na krivi~noto gonewe se sostoi
vo toa {to taa, na primer, e pri~ina za otfrlawe na krivi~nata prijava i
obvinitelniot akt ili privatnata tu`ba, zapirawe na istragata, zapirawe na
krivi~nata postapka, donesuvawe presuda so koja se otfrla obvinenieto. Nepo~ituvaweto
na okolnosta deka nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe
pretstavuva povreda na krivi~niot zakonik. Najposle, pretpostavka za ekstradicija
e da ne nastapila zastarenost i spored doma{niot zakon kako na krivi~noto
gonewe, taka i na izvr{uvaweto na kaznata.
502

opredeleno vreme po izrekuvaweto na kaznata, dr`avata ne mo`e da ja
izvr{i ve}e izre~enata kazna. Spored toa, za nastapuvawe na zastarenosta
na izvr{uvawe na kaznata e potrebno da pomine odredeno vreme
po izre~enata pravosilna presuda. I ova vreme e razli~no so ogled na
vidot i visinata na izre~enata kazna. Spored ~l 109 KZ, izre~enata
kazna ne mo`e da se izvr{i, ako pominale:
1 0 30 godini od osuda na kazna do`ivoten li{uvawe od sloboda,
2 0 20 godini od osuda na kazna li{uvawe od sloboda nad 10
godini,
3 0 10 godini od osuda na kazna li{uvawe od sloboda nad 5 godini,
4 0 5 godini od osuda na kazna li{uvawe od sloboda nad 3 godini,
5 0 3 godini od osuda na kazna li{uvawe od sloboda nad edna godina,
i
6 0 2 godini od osuda na kazna li{uvawe od sloboda do edna godina
ili na pari~na kazna.
6. Krivi~niot zakonik predviduva posebni rokovi za zastarenosta
na izvr{uvaweto na kaznata maloletni~i zatvor. Taka, spored
~l. 91 KZ, kaznata maloletni~ki zatvor ne mo`e da se izvr{i ako
pominale:
1 0 10 godini od osudata na maloletni~ki zatvor nad 5 godini,
2 0 5 godini od osudata na maloletni~ki zatvor nad 3 godini, i
3 0 3 godini od osudata na maloletni~ki zatvor do 3 godini.
Rokot na ovaa zastarenost se presmetuva spored izre~enata kazna
vo pravosilnata presuda bez ogled na nejzinoto namaluvawe nastanato
poradi presmetuvawe na pritvorot vo izdr`anata kazna ili poradi
amnestija ili pomiluvawe.
Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata po~nuva od denot
koga presudata stanala pravosilna, a ako uslovnata osuda e otpovikana
od denot koga odlukata za otpovikuvawe stanala pravosilna (~l. 111 st.
1 KZ).
7. Zastarenost na izvr{uvaweto na sporednite kazni, na merkite
na bezbednost, alternativnite merki, konfiskacijata na imotot
i odzemawe na predmeti. Zastarenosta na krivi~noto gonewe ima op{t
karakter, taka {to se odnesuva ne samo na kaznata, tuku i na slu~aite
koga treba da se izre~at sporedni kazni, merkite na bezbednost,
alternativnite merki, konfiskacijata na imotot i odzemawe na
predmeti. Spored toa, poradi nastapuvawe na zastarenost na goneweto
ne mo`e da se prezeme nitu edno dejstvie za izrekuvawe na glavna i
sporedna kazna, kako ni zaradi primena na merkite na bezbednost,
alternativnite merki, konfiskacijata na imotot i odzemawe na predmeti.
Vo ~l. 110 KZ, se regulirani rokovite na taa zastarenost.
1 0 Zastarenost na izvr{uvaweto na pari~na kazna kako sporedna
kazna nastapuva koga }e pominat dve godini od denot na pravosilnosta
na presudata so koja e izre~ena taa kazna.
503

2 0 Zastarenost na izvr{uvaweto na merkite na bezbednost nastapuva
koga }e pominat 5 godiii od denot na pravosilnosta na odlukata,
so koja se izre~eni tie merki.
3 0 Zastarenost na izvr{uvaweto na kaznite zabrana na vr{ewe
na profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo i vremeno proteruvawe stranec od zemjata, nastapuva koga }e
pomine vremeto za koe se izre~eni tie kazni.
4 0 Zastarenost na alternativnite merki op{tokorisna rabota i
ku}en zatvor nastapuva koga }e pominat 2 godini od denot na pravosilnosta
na presudata so koja se izre~eni tie merki.
5 0 Izvr{uvaweto na merkite konfiskacija na imot i odzemawe
na predmeti ne zastaruva.
8. Miruvawe i prekin na zastarenosta na izvr{uvaweto na kaznite.
I kaj zastarenosta na izvr{uvaweto na kaznata mo`e da nastane
miruvawe ili prekin na zastarenosta
1 0 Miruvawe na zastarenosta. Zastaruvaweto ne te~e za vremeto
za koe spored zakonot izvr{uvaweto na kaznata ne mo`e da se prezeme
(~l. 111 st. 2 KZ)
2 0 Prekin na zastarenosta. Zastaruvaweto se prekinuva so sekoe
dejstvo na nadle`niot organ {to se prezema zaradi izvr{uvawe na
kaznata (~l. 111 st. 3 KZ).
Dejstvoto na miruvaweto i prekinot na zastarenosta na izvr{uvaweto
na kaznata e isto kako i kaj zastarenosta i prekinot na zastarenosta
na goneweto.
3 0 Apsoluna zastarenost. Od istite pri~ini kako i kaj zastarenosta
na goneweto, i ovde e predvidena apsolutna zastarenost koja
nastanuva vo sekoj slu~aj koga }e pomine dvapati tolku vreme kolku
{to spored zakonot se bara za zastarenost na izvr{uvaweto na kaznata
(~l. 111 st. 5 KZ).
Navedenoto se primenuva i vrz zastaruvaweto na izvr{uvaweto
na merkite na bezbednost i alternativnite merki (~l. 111 st. 6 KZ).
9. Vo KZ se predvideni i posebni rokovi za zastarenost na
krivi~no gonewe i izvr{uvawe na kaznata na pravno lice. Imeno,
spored ~l. 96-| KZ, krivi~noto gonewe na pravnoto lice ne mo`e da se
prezeme koga }e pominat pet godini od izvr{uvaweto na krivi~noto
delo. [to se odnesuva pak, do zastaruvaweto na izvr{uvaweto na
kaznata na pravnoto lice va`at sdlednite rokovi:
2 0 zastaruvaweto na izvr{uvaweto na pari~nata kazna, nastapuva
koga }e pominat 3 godini od denot na pravosilnosta na presudata
so koe e izre~ena,
3 0 zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata privremena zabrana
za vr{ewe oddelna dejnost, nastapuva koga }e pomine vremeto za
koe e izre~ena taa kazna,
4 0 zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata trajna zabrana za
vr{ewe oddelna dejnost, nastapuva koga }e pominat 5 godini od denot
504

na pravosilnosta na presudata za koe e izre~ena taa kazna, i
5 0 zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata prestanok na pravnoto
lice, nastapuva koga }e pominat 10 godini od denot na pravosilnosta
na presudata so koe e izre~ena taa kazna.
IV. AMENSTIJA I POMILUVAWE
1. POIM I ZNA^EWE
1. Amnestijata i pomiluvaweto se akti na najvisokite dr`avni
organi koi se sostojat vo celosno ili delumno prostuvawe na izre~enata
kazna na storitelot na krivi~noto delo ili vo nejzino zamenuvawe
so poblaga kazna. Kako takvi amnestijata i pomiluvaweto pretstavuvaat
op{ta osnova (op{ti uslovi) za gasnewe na kaznata so koja
mo`at da se opfatat site krivi~ni dela. Vo vakov slu~aj stanuva zbor
za amnestija i pomiluvawe vo potesna smisla.
2. Me|utoa, amnestijata i pomiluvaweto mo`at da imaat i po-
{iroko zna~ewe. Imeno, tie mo`at se sostojat i vo osloboduvawe od
krivi~no gonewe so {to, vsu{nost, se vr{i otka`uvawe od pravoto na
kazna koja sî u{te ne e utvrdena (na storitelot na deloto voop{to ne
mu se izrekuva kazna). Vakviot oblik na amnestija ili pomiluvawe se
narekuva abolicija. Kaj abolicijata doa|a do potpolno ili delumno
gasnewe na kaznata me|utoa, ovde na onaa kazna koja doprva trebalo da
se izre~e. So osloboduvaweto od gonewe (abolicija), isto taka, mo`e
da se opfati sekoja kazna {to mo`ela da se izre~e za bilo koe krivi-
~no delo, pri {to ne e od zna~ewe dali deloto se goni po slu`bena
dol`nost ili po privatna tu`ba.
3. Vo nekoi pravni sistemi pokraj amnestijata i pomiluvaweto
postoi i abolicija kako posebna pravna ustanova. Ottuka, vo teorijata
se razlikuvaat tri vidovi akti na najvisoka milost: 1 0 abolicija, 2 0
amnestija, i 3 0 pomiluvawe vo potesna smisla. Kako nivni zaedni~ki
odnosno, generi~ki poim se ozna~uva pomiluvaweto vo po{iroka smisla.
Vo na{eto pravo abolicijata ne se predviduva kako zasebna ustanova,
tuku e opfatena so amnestijata i pomiluvaweto. Ili nakratko,
institutite amnestija i pomiluvawe kaj nas se opredeleni vo nivnata
po{iroka smisla.
4. Vo odelni zemji za davawe na amnestijata i pomiluvaweto se
ovlasteni razli~ni organi. Kaj nas za amnestijata e nadle`no Sobranieto
na Republika Makedonija (~l. 68 st. 1 al. 18 Ustav), a za pomiluvaweto
- pretsedatelot na Republikata (~l. 84 al. 10 Ustav).
5. Amnestijata i pomiluvaweto imaat bogat istoriski razvoj.
Tie postoea u{te vo rimskoto pravo i se zadr`aa se do denes. Vo vremeto
na republikata poznata e ustanovata restitutio demnatorum kako vid
na pomiluvawe za licata koi bile protereani. Za vreme na carstvoto
se sre}ava abolitio publica koja gi opfa}a i amnestijata i pomiluvaweto.
505

Vo sredniot vek, osobeno vo apsolutisti~kite dr`avi, imalo mnogu
zloupotrebi, vo prv red pri davaweto pomiluvawe. Od tie pri~ini,
vedna{ po francuskata revolucija, pomiluvaweto be{e ukinato so
francuskiot krivi~nen zakonik od 1791 godina. Toa me|utoa, trae{e
mo{ne kratko, za{to nabrzo so Code Napoleon od 1810 ovoj institut
be{e povtorno voveden.
506
2. AMNESTIJA
1. Poim. Amnestijata e akt so koj od strana na Sobranieto na
Republika Makedonija na poimeni~no neopredelen broj lica koi se
opfateni so aktot na amnestijata im se dava osloboduvawe od krivi-
~no gonewe, celosno ili delumno osloboduvawe od izvr{uvawe na kaznata,
zamena na izre~enata kazna so poblaga kazna, bri{ewe na osudata
ili se ukinuvaat opredeleni pravni posledici na osudata (~l. 113
KZ).
2. Osnovni karakteristiki. Spored izlo`enoto amnestijata se
odlikuva so slednite karakteristiki:
1 0 Amnestijata ja donesuva najvisokoto pretstavni~ko telo na
dr`avata. Nea ja dava Sobranieto na Republika Makedonija vo forma
na zakon. Zakonot za amnestija se donesuva po istata postapka kako i
site drugi zakoni.
Amnestijata se dava po slu`bena dol`nost taka {to ne zavisi
od osudenoto lice dali }e ja prifati ili ne. Ili poinaku, so ogled
deka pretstavuva akt od javno praven karakter, taa ne mo`e da bide
odbiena od strana na liceto na koe se odnesuva, duri ni toga{ koga toa
e vo negov interes (na primer, eventualno vo druga krivi~na postapka
da doka`e deka ne e vinovno za krivi~noto delo za koe e amnestirano).
Amnestijata, isto taka, ne mo`e da se otpovika bez ogled na podocne`noto
povedenie na amnestiranoto lice. Toa zna~i deka so nea
ne mo`at da se postavuvaat nikakvi uslovi zaradi koi taa bi mo`ela
da bide dopolnitelno otpovikana.
Amnestijata mo`e da se dade na site lica koi gi ispolnuvaat
uslovite opredeleni so aktot za nejzinoto dodeluvawe. Toa zna~i deka
amnestijata mo`e da se dade na lica na koi edna{ ili pove}e pati ve}e
im bila dadena amnestija ili pomiluvawe, a isto taka, i na lica vo
otsustvo, pa duri i na onie lica koi se nao|aat vo begstvo.
Amnestijata ne smee vo ni{to da ja ote`ni polo`bata na zainteresiranoto
lice. Vo sprotivno, zaradi poni{tuvawe na takvata
odluka, na liceto bi trebalo da mu bide dadeno pravo na `alba.
2 0 Amnestijata se odnesuva na individualno neopredeleni lica.
Toa zna~i deka pretstavuva normativen akt so koj poimeni~no ne se
opredeluvaat licata na koi taa se odnesuva. Opredeluvaweto na licata
so aktot na amnestijata se vr{i so generalna klauzula na toj na~in
{to amnestijata se dava na site lica koi storile opredeleni krivi~ni

dela za koi sî u{te ne im e izre~ena kazna - abolicija (na primer,
storiteli na krivi~no delo komar - ~l. 398 KZ), odnosno na site lica
koi se osudeni za opredeleno krivi~no delo (bez ogled koja kazna im e
izre~ena, na primer, site lica osudeni za krivi~no delo izdavawe ~ek
bez pokritie - ~l. 274 KZ), odnosno na opredelen iznos na taa kazna
(bez ogled za koe krivi~no delo se odnesuva osudata, na primer, na site
lica osudeni na kazna li{uvawe od sloboda vo traewe do 3 meseci ili
na site lica koi se osudenina kazna li{uvawe od sloboda vo traewe do
10 godini, ako od kaznata izdr`ale 7 godini), ili se vr{i kombinirawe
spored storenite krivi~nite dela i izre~enite kazni.
3 0 Sodr`inata na amnestijata se sostoi vo a) osloboduvawe od
gonewe, b) osloboduvawe od izvr{uvawe na kaznata, v) zamena na izre-
~enata kazna so poblaga kazna, g) bri{ewe na osudata, i d) ukinuvawe
na pravnite posledici od osudata.
a) Vo pogled na osloboduvaweto od krivi~no gonewe (abolicija)
treba da se istakne deka mo`e da se dade vo site fazi na krivi~nata
postapka, sî dodeka presudata ne stanala pravosilna. Protiv storitelot
na krivi~no delo koe e opfateno so abolicija ne mo`e da se
pokrenuva krivi~na postapka ili ako e ve}e pokrenata taa se zapira.
Vo slu~aj na abolicija koga postapkata e vo tek, taa postapka se zapira
soglasno ~l. 262 t. 3 i 269 ZKP, odnosno se donesuva presuda so koja
obvinenieto se odbiva soglasno ~l. 341 t. 6 ZKP, a licata koi se opfateni
so abolicijata dokolku bile vo pritvor se pu{taat na sloboda.
Osloboduvaweto od gonewe se odnesuva na site vidovi na krivi~no postapuvawe,
pa spored toa i na postapuvaweto vo vrska so primena na
merkite na bezbednost i vospitnite merki. Oslobuduvaweto od gonewe
se razbira se odnesuva i na opredeleno krivi~no delo i po pravilo gi
opfa}a site lica koi u~estvuvale vo negovoto izvr{uvawe. I najposle,
so ogled na toa {to vo ovoj slu~aj nema osuda, so nego se stavaat vo
zaborav site posledici na krivi~noto delo i deloto ne mo`e da bide
osnova za povrat. Ottamu, abolicijata ima najsilno pravno dejstvo.
b) Osloboduvaweto od izvr{uvawe na kaznata mo`e da bide potpolno
ili delumno. Potpolnoto osloboduvawe od izvr{uvawe na
kaznata mo`e da se odnesuva na glavnata ili sporednata kazna ili na
dvete zaedno. Do takvo osloboduvawe od izvr{uvaweto mo`e da dojde
ako se raboti za kaznata li{uvawe od sloboda, pari~na kazna, kaznata
zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo i proteruvawe na stranec od zemjata ili za
kazna maloletni~ki zatvor.
Kaznata opfatena so ovoj oblik na amnestija ne mo`e da se izvr{i.
Ako osudeniot ne po~nal so izdr`uvawe na kaznata nema da se
upati vo kazneno-popravna ustanova, a ve}e zapo~nato izvr{uvawe na
kaznata se zapira. Ako pak, osudenoto lice se nao|alo na usloven otpust,
uslovniot otpust se ukinuva i liceto se osloboduva od natamo{no
izdr`uvawe na kaznata.
507

Delumnoto osloboduvawe od izvr{uvawe na kaznata se sostoi
vo osloboduvawe od izvr{uvawe samo na nekoja od izre~enite kazni
ili vo smaluvawe na iznosot na izre~enata kazna. Prviot slu~aj e mo-
`en ako na storitelot mu se izre~eni glavna i sporedna kazna, pa so
amnestijata se vr{i osloboduvawe na ednata od niv. Vo vtoriot slu~aj
se namaluva pravosilno izre~enata kazna. Ne e ograni~eno vo koj obem
mo`e da se namali kaznata, {to zna~i deka e mo`no sekoe poblago
odmeruvawe na kaznata nezavisno od op{tite i posebnite pravila za
ubla`uvawe na kaznata od KZ. Me|utoa, ne mo`e da se opredeli kazna
vo mera vo koja taa spored zakonot voop{to ne mo`e da se odmeri (na
primer, pod op{tiot zakonski minimum na toj vid kazna).
I vo dvata slu~ai ne e bitno dali izvr{uvaweto na kaznata sî
u{te ne zapo~nalo ili e ve}e vo tek.
Osnovot na amnestijata, kako {to imavme prilika da vidime, se
izvesni podocne`ni okolnosti (od pravna i od druga priroda) so koi
nadle`niot se rakovodi organ kaj prostuvaweto od kaznata. Kaj potpolnoto
i delumnoto osloboduvawe od izvr{uvaweto na kaznata ovie
okolnosti ne dopiraat vo zakonitosta i pravosilnosta na presudata
koja ostanuva na sila kako takva, tuku samo se prostuva izre~enata kazna.
So amnestijata ne mo`e da se menuva pravosilnata presuda vo
odnos na: dejstvieto na krivi~noto delo, pravnata kvalifikacija, alternativnite
merki, merkite na bezbednost, vospitnite merki, tro{ocite
na krivi~nata postapka, odlukata za imotnopravnoto pobaruvawe
ili za konfiskacijata na imot i imotnata korist, odzemaweto predmeti
i odlukata za objavuvawe na presudata po pat na pe~atot, radioto i
televizijata. Nakratko, pravosilnata presuda ostanuva neizmeneta (so
aktot na amnestijata ne se menuva pravosilanata odluka). Ottamu,
amnestijata se smeta samo za odluka donesena vo fazata na izvr{nata
postapka so koja potpolno ili delumno se spre~uva izvr{uvaweto na
pravosilanata sudska odluka (odlukata donesena vo redovna krivi~na
postapka ili vo postapka po vonredni pravni lekovi) koja, me|utoa, i
natamu egzistira pri primenata na drugi krivi~nopravni instituti.
Toa osloboduvawe, vsu{nost, se odnesuva samo na izvr{uvaweto na
edna od navedenite kazni, a ne i na drugite posledici koi proizleguvaat
od osuduvanosta (pravnite posledici od osudata, rehabilitacijata i
bri{eweto na osudata od kaznenata evidencija i zemaweto predvid na
osudata za postoewe na povrat).
Vo odnos na prethodnoto va`no e da se podvle~e deka potpolnoto
ili delumnoto osloboduvawe od izdr`uvaweto na kaznata, sodr`ano
vo aktot na amnestijata, se odnesuva samo na pravosilno izre~enata kazna.
Ako podocna taa kazna, so primena na vonredni pravni lekovi, e
preina~ena, 582 osloboduvaweto se vr{i vo odnos na poslednata kazna.
582
Po pravosilnosta na presudata, pred po~etokot ili za vreme na izvr{uvaweto
na kaznata, vo postapkata po vonredni pravni lekovi so preina-
508

v) Zamenata na izre~enata kazna so poblaga mo`e da se vr{i so
sekoja druga kazna koja e poblaga od izre~enata. Ovaa zamena e mo`na
samo vo ramkite na vidot na kaznite predvideni vo KZ i vo ramkite na
nivnoto minimalno i maksimalno traewe. Taka, na primer, kaznata
li{uvawe od sloboda mo`e da se zameni so pari~na kazna, me|utoa ne
mo`e da se zameni so maloletni~ki zatvor, za{to e specifi~na kazna
li{uvawe od sloboda za maloletni storiteli na krivi~ni dela. Mo`nosta
za zameana so amnestija na izre~enata kazna so poblaga argumentum
a maiore ad minus opfa}a mo`nost za nejzina zamena i so alternativna
merka.
Po pravilo se zamenuva glavnata kazna. Mo`no e me|utoa, zamenata
da se odnesuva na sporednata kazna kako i na dvete zaedno. Pritoa,
e bitno deka glavnata, mo`e da se zameni samo so druga glavna, a sporednata,
samo so druga sporedna kazna. So zamenata na glavnata kazna so
poblaga ne se menuva situacijata vo pogled na izre~enata sporedna kazna,
nitu vo pogled na merkite na bezbednost, pravnite posledici od
osudata, rehabilitacijata i bri{eweto na osudata od kaznenata evidencija
i zemaweto predvid na osudata za postoewe na povrat.
Vo odnos na pra{aweto dali so amnestijata se menuva sudskata
odluka, kaj zamenata na kaznata so poblaga stanuva zbor za specifi~en
slu~aj. Imeno, ovde e o~igledno deka so aktot na amnestijata od strana
na vonsudski organ se menuva pravosilnata sudska odluka vo delot vo
koj kaznata e preina~ena, taka {to amnestijata se pojavuva kako nova
odluka za kaznata. Porano izre~ena kaznata prestanuva da postoi, a natamu
egzistira novata kazna.
g) So amnestijata mo`at da se bri{at site vidovi na osudi
(bri{eweto na osudite ne e ograni~eno so visinata na izre~enata kazna
nitu so vidot na krivi~noto delo). Ne e potrebno da se ispolneti
uslovite koi za toa se baraat spored ~l. 104 i 105 KZ. Taa mo`e da go
opfati i onie osudi koi obi~no ne bi mo`ele da se bri{at od kaznenata
evidencija.
d) Ukinuvaweto na pravnite posledici od osudata se sostoi vo
prestanok na site vidovi na pravni posledici od osudata {to izre~no
se navedeni vo aktot na amnestijata. Toa mo`at da bidat onie pravni
posledici koi se odnesuvaat na prestanuvawe ili gubewe na opredeleni
prava, kako i onie koi se odnesuvaat na zabrana na steknuvawe
opredeleni prava. So aktot na amnestijata mo`at da se ukinat edna ili
pove}e pravni posledici od osudata no, sekoga{ mora da se opredeli na
koja posledica se odnesuva amnestijata.
3. Dejstvo na amnestijata. Amnestijata mo`e da se odnesuva na
site krivi~ni dela od pozitivniot krivi~en zakonik kako i od kri-
~uvawe mo`e da se zameni izre~enata kazna i da se izre~e kazna od ist vid vo
pokratko traewe, odnosno vo pomal pari~en iznos, da se izre~e poblag vid na
kazna, pa duri i drug vid na krivi~na sankcija.
509

vi~niot zakon(ik) ~ija {to va`nost prestanala. Taa ima dejstvo samo
na glavnata i na sporednata kazna i na pravnite posledici od osudata.
Soglasno toa, amnestijata ne se odnesuva i ne deluva na merkite na bezbednost
i na vospitnite merki, za{to so nea mo`e da gasne samo kaznata
(glavna i sporedna), a ne i ostanatite krivi~ni sankcii. Ova se zaklu~uva
vrz osnova na propisite koi ja opredeluvaat sodr`inata na spomnatata
ustanova (~l. 113 KZ), kako i vrz osnova na celite na merkite
na bezbednost i vospitnite merki. Pritoa, jasno e deka ako so amnestijata
se dava osloboduvawe od gonewe (abolicija), se deluva i na merkite
na bezbednost i na vospitnite merki, ottamu {to ovie sankcii kako
i kaznata ne mo`at voop{to da se izre~at.
So ogled na spomnatoto dejstvo, amnestijata ne dopira vo avtoritetot
na sudskata presuda. Presudata i natamu se smeta zakonita i
pravosilna, samo {to od napred spomnatite pri~ini, se dava prostuvawe
na kaznata. Spored toa, so amnestijata ne se ni{ti krivi~noto
delo, koe i natamu ostanuva i slu`i kako osnova za povrat.
Osven toa so amnestijata ne se zasega vo pravata na treti lica
koi se zasnovani na osudata (~l. 115 KZ). Toa zna~i deka licata koi se
o{teteni so krivi~noto delo mo`at da go ostvarat svoeto imotnopravno
pobaruvawe (nadomest na {teta pri~ineta so krivi~noto delo, nadomest
na tro{ocite za vodewe na postapkata po privatna tu`ba, nadomest
za predmet koj e vo sopstvenost na treto lice, a koj e odzemen od
osudeniot so primena na merkata odzemawe na predmeti i dr.) iako e
dadena amnestija na storitelot na krivi~noto delo. Osnovano se smeta
deka i vo slu~aj na abolicija, pravata na tretite lica ne mo`at da bidat
povredeni, za{to tie proizleguvaat od samoto krivi~no delo, bez
ogled {to ne do{lo do osuda i {to ne se zasnovaat na osudata.
510
3. POMILUVAWE
1. Poim. Pomiluvaweto e akt so koj od strana na pretsedatelot
na Republikata na poimeni~no opredeleno lice mu se dava osloboduvawe
od gonewe, celosno ili delumno osloboduvawe od izvr{uvawe na
kaznata, zamena na izre~enata kazna so poblaga kazna ili so alternativni
merki, bri{ewe na osudata ili mu se ukinuva, odnosno mu se
opredeluva pokratko traewe na opredelena pravna posledica od osudata
ili na kaznata (~l. 114 st. 1 KZ).
2. Osnovni karakreristiki. Spored izlo`enoto ovoj institut
se odlikuva so toa {to:
1 0 Pomiluvaweto go dava pretsedatelot na Republika Makedonija
vo forma na odluka, po slu`bena dol`nost ili po barawe (molba)
na osudenoto lice, negoviot bra~en drugar, srodnici vo prava linija,
brat, sestra, usvoitel, usvoenik, hranitel ili staratel. Odbienata
molba mo`e da se povtori no, duri po istekot na opredelen vremenski
period.

Nitu pomiluvaweto ne mo`e da bidat odbieno od strana na liceto
na koe se odnesuva, nitu mo`e dopolnitelno da bide otpovikano.
Pomiluvaweto, isto taka, ne sme vo ni{to da ja ote`ne polo`bata na
zainteresiranoto lice.
2 0 Pomiluvaweto se odnesuva na poimeni~no opredeleno lice.
Pomiluvaweto pretstavuva individualen akt i mo`e da se odnesuva na
edno ili pove}e lica, so toa {to vo soodvetniot akt (obi~no odluka)
tie lica sekoga{ mora individaualno da bidat opredeleni.
3 0 Sodr`inata na pomiluvaweto se sostoi vo a) osloboduvawe
od gonewe, b) osloboduvawe od izvr{uvawe na kaznata, v) zamena na
izre~enata kazna so poblaga kazna ili so alternativni merki, g) bri-
{ewe na osudata, d) ukinuvawe odnosno, opredeluvawe pokratko traewe
na opredeleni pravni posledici na osudata ili na kaznata.
a) So pomiluvawe vo prv red mo`e da se dade osloboduvawe od
gonewe. Vo toj pogled i ovde va`i seto ona {to e re~eno za abolicijata
kaj amnestijata.
b) I potpolnoto ili delumnoto osloboduvawe od izvr{uvawe
na kaznata mo`e da se dade koga presudata stanala pravosilna i mo`e
da se odnesuva na glavnata i sporednata kazna, ili na dvete zaedno. Do
osloboduvaweto od izvr{uvawe mo`e da dojde bez ogled dali se raboti
za kazna li{uvawe od sloboda, pari~na kazna, za sporednite kazni
zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo i proteruvawe na stranec od zemjata ili
kaznata maloletni~ki zatvor. 583 Ne e bitno da e zapo~nato izvr{uvaweto
na kaznata (dali nejzinoto izvr{uvaweto sî u{te ne zapo~nalo
ili e ve}e vo tek). Osloboduvaweto od izvr{uvaweto na kaznata ne povlekuva
avtomatsko ukinuvawe na pravnite posledici od osudata, nitu
pak, zna~i rehabilitacija i bri{ewe na osudata.
Kako kaj amnestijata, i kaj potpolnoto i delumnoto osloboduvawe
od izvr{uvaweto na kaznata, pravosilnata sudska presuda ostanuva
neizmeneta. Ottamu, i pomiluvaweto se smeta za odluka donesena
vo fazata na izvr{nata postapka: odluka so koja potpolno ili delumno
se spre~uva izvr{uvaweto na pravosilanata sudska odluka koja, od svoja
strana, i ovde prodol`uva da egzistira pri eventualnata primena na
drugite krivi~nopravni instituti. Pritoa, i ovde e potrebno da se naglasi
deka potpolnoto ili delumnoto osloboduvawe od izdr`uvaweto
na kaznata sodr`ano vo aktot na pomiluvaweto se odnesuva samo na
pravosilno izre~enata kazna. Toa zna~i, ako podocna taa kazna e namalena
so primena na vonredni pravni lekovi, osloboduvaweto mo`e da
583
Vo pogled na maloletni~kiot zatvor so pomiluvawe mo`e da se dade
potpolno osloboduvawe od negovoto izvr{uvawe, a vo slu~aj na delumno osloboduvawe
traeweto na maloletni~kiot zatvor mo`e da namali samo do najmalata
mera opredelena vo KZ, t.e. do edna godina.
511

se vr{i samo vo odnos na poslednata kazna. 584 Ovoj vid na pomiluvawe
naj~esto se pojavuva vo praktikata.
v) Zamenata na izre~enata kazna so poblaga mo`e da se vr{i so
sekoja druga kazna koja e poblaga od dosudenata. Me|utoa, za razlika od
amnestijata, pri zamena na izre~enata kazna so poblaga kazna kaj
pomiluvaweto e mo`no bezuslovnata osuda da se pretvori vo uslovna,
za{to osudenite lica se odredeni taka {to mo`e da se izvr{i ocena
na uslovite za donesuvawe na uslovnata osuda. Vo takov slu~aj se primenuvaat
pravilata koi se odnesuvaat na uslovnata osuda. Toa zna~i
deka ovaa zamena e mo`na samo ako na storitelot mu bila utvrdena kazna
li{uvawe od sloboda do dve godini ili pari~na kazna (~l. 50 st 1
KZ) i ako ne e vo pra{awe krivi~no delo za koe kaznata e uslovena so
prethodno ubla`uvawe na izre~enata kazna (~l. 50 st. 2 KZ). Me|utoa,
kaj ovaa uslovna osuda vremeto na proveruvaweto ne mo`e da trae pove}e
od tri godini, a na osudenoto lice ne mo`e da mu se opredeli za{-
titen nadzor, nitu da mu se nalo`at posebni obvrski. 585 Vo pogled na
otpovikuvaweto na uslovnata osuda va`at pravilata koi se primenuvaat
koga se izrekuva uslovna osuda kako samostojna sankcija (~l. 51-54
KZ).
Kaznata maloletni~ki zatvor ne mo`e da se zameni so drug vid
kazna nitu so vospitno popravna merka.
Vo odnos na pra{aweto dali so pomiluvaweto se menuva pravosilnata
sudska odluka od strana na vonsudski organ, mo`e slobodno da
se ka`e deka i zamenata so poblaga kazna ili so alternativna merka
pretstavuvaat takvo menuvawe. I ovde aktot na pomiluvawe se pojavuva
kako nova odluka za kaznata so koja, vsu{nost, porano izre~enata kazna
prestanuva da postoi vo delot vo koj kaznata e preina~ena, i natmu
egzistira novata kazna, odnosno alternativna merka.
g) So pomiluvaweto, isto kako i kaj amnestijata, mo`at da se
bri{at site vidovi na osudi. Koga so pomiluvaweto se opredeluva
bri{ewe na osudata, bri{eweto ne e ograni~eno so vidot na krivi~noto
delo, nitu so visinata na izre~enata kazna. 586
d) So pomiluvaweto mo`e da se opredeli ukinuvawe ili pokratko
traewe na opredeleni pravni posledici od osudata ili pokratko
traewe na kaznata. Za razlika od amnestijata, pomiluvaweto mo`e da
zna~i ne samo ukinuvawe tuku i pokratko traewe na opredelena pravna
posledica od osudata. Ovoj slu~aj e mo`en kaj onie pravni posledici
od osudata koi se sostojat vo zabrana na steknuvawe na opredeleni
prava. So pomiluvaweto, isto taka, mo`e da se opredeli i pokratko
584
Za problemite {to vrz ovoj plan nastanuvaat vo praktikata vidi:
Sulejmanov. Z, Komentar na Zakonot za izvr{uvawe na krivi~nite sankcii,
str. 324-329.
585
V. ~l. 12 od Zakonot za pomiluvawe.
586
^l. 13 od Zakonot za pomiluvawe.
512

traewe na site vidovi kazni.
3. Dejstvo na pomiluvaweto. Pomiluvaweto, kako i amnestijata
mo`e da se odnesuva na sekoe krivi~no delo bez ogled dali za toa delo
se goni po slu`bena dol`nost ili po privatna tu`ba. I so pomiluvaweto
mo`e da bide opfatena sekoja kazna koja mu e izre~ena na
storitelot na krivi~noto delo. Pomiluvaweto ne se odnesuva i ne deluva
samo na merkite na bezbednost i na vospitnite merki.
So ogled na spomnatoto dejstvo i pomiluvaweto ne dopira vo
avtoritetot na sudskata presuda. Presudata i natamu se smeta deka e
zakonita, samo {to od ponapred spomnatite pri~ini, se dava oprostuvawe
na kaznata. Spored toa, so pomiluvaweto ne se ni{ti krivi~noto
delo, koe i natamu ostanuva i mo`e da slu`i kako osnova za povrat.
So pomiluvaweto, isto taka, ne se zasega vo pravata na treti
lica koi se zasnovaat na osudata (~l. 86 KZ). Toa zna~i deka licata koi
se o{teteni so krivi~noto delo mo`at da go ostvarat svoeto imotnopravno
pobaruvawe iako na storitelot na krivi~noto delo mu e dadeno
pomiluvawe. Se smeta deka i vo slu~aj na abolicija, pravata na tretite
lica ne mo`at da bidat povredeni, za{to ovie proizleguvaat od samoto
krivi~no delo, bez ogled {to ne do{lo do osuda i {to tie prava
ne se zasnivaat vrz nea.
513

514

G l a v a VIII
PRAVNI POSLEDICI OD OSUDATA I REHABILITACIJA
I. PRAVNI POSLEDICI OD OSUDATA
1. Poim. Vo porane{nite krivi~ni zakonodavstva vo koi vo prv
red se istaknuva{e odmazdata kako cel na kaznata, pokraj osudata na
glavna kazna, a zaradi zgolemuvawe na odevaweto za izvr{enoto krivi~no
delo, na storitelot redovno mu bea izrekuvani raznovidni sporedni
kazni vo vid na ograni~uvawa koi se odnesuvaa na nivnite gra|anski
i politi~ki prava kako i vo vr{eweto na odredeni javni funkcii.
Od tie pri~ini polo`bata na osudenite lica be{e izvonredno
te{ka. Imeno, poradi navedenite sporedni kazni tie naj~esto ne bea
vo mo`nost normalno da se vklu~at vo op{testvoto i ~esto moraa povtorno
da se odavaat na kriminalni dejstvija. Takvata sostojba drasti~no
}e bide nadminata so prifa}aweto na koncepcijata za specijalnata
prevencija vo ~ija osnova e vklu~en stavot deka po osudata so kazna ne
treba dopolnitelno da se ote`nuva polo`bata na osudenite lica. Soglasno
takvata koncepcija za celite na kaznata i krivi~nite sankcii
voop{to, i na{eto krivi~no zakonodavstvo ja prifa}a koncepcijata
za pravnite posledici na osudata. Tie pretstavuvaat vo oddelni zakoni
opredeleni merki na ograni~uvawa na pravata na osudenikot {to
nastanuvaat po silata na zakonot po izdr`anata, prostenata ili zastarenata
kazna.
2. Vidovi. Vo soglasnost so navedenoto vo KZ najprvin e propi{ano
deka pravnite posledici na osudata {to se nadovrzuvaat na
osudite za opredeleni krivi~ni dela, mo`e da nastapat samo koga za
krivi~noto delo na storitelot mu e izre~ena kazna li{uvawe od sloboda
(~l. 101 KZ). Vo taa nasoka ne pomalku e zna~aen i vtorata garancija
od istiot ~len vo koja se opredeluva deka pravni posledici mo`at
da se predvidat samo so zakon i nastapuvaat po sila na zakonot so koj se
predvideni.
Ovie pravni posledici na osudata mo`at da bidat od dvoen
karakter: 1 0 pravni posledici koi se odnesuvaat na pravata i funciite
koe osudenoto lice gi imalo vo momentot na izrekuvaweto na osudata i
zna~at nivna zaguba, zaguba na opredeleni steknati prava, i 2 0 pravni
posledici koi se odnesuvaat na pravata i funciite koe osudenoto lice
gi nemalo vo momentot na izrekuvaweto na osudata i se sostojat vo
zabrni za nivno steknuvawe.
515

1 0 Zagubi na opredeleni steknati prava se:
- perstanuvawe na vr{ewe opredeleni raboti ili funkcii vo
dr`avnite organi, vo preprijatijata, ustanovite i vo organite na lokalnata
samouprava,
- prestanuvawe na raboten odnos ili na vr{ewe opredeleno zvawe,
profesija ili zanimawe,
- zaguba na ~in na voen stare{ina ili klasa na voen slu`benik,
- odzemawe odlikuvawe.
2 0 Zabrni za steknuvawe na opredeleni prava se:
- zabrana na vr{ewe opredeleni raboti ili funkcii vo dr`avnite
organi, vo preprijatijata, ustanovite i vo organite na lokalnata
samouprava,
- zabrana na steknuvawe na opredeleno zvawe profesija ili zanimawe
ili unapreduvawe vo slu`bata,
- zabrani na steknuvawe opredeleni dovoli {to se izdavaat so
odluka na dr`aven organ.
3. Po~etok i traewe. Pravnite posledici na osudata stapuvaat
vo dejstvo avtomatski: krivi~nata osuda doveduva avtomatski do zaguba
na pravoto za koe stanuva zbor nezavisno od dejnosta na sudot (ne se
izrekuvaat vo presudata). Toa se slu~uva so denot na pravosilnosta na
presudata (~l. 102 st. 1).
Pravnite posledici na osudata {to se sostojat vo zabrana na
steknuvawe na opredeleni prava traat najdolgo deset godini od denot
na izdr`anata, prostenata ili zastarenata kazna.
So bri{ewe na osudata prestanuvaat pravnite posledici od
osudata.
516
II. REHABILITACIJA
1. Poim i celi i pravna priroda. Rehabilitacijata e krivi~nopraven
institut so koj se vr{i vra}awe na izgubenite prava na osudenoto
lice po izdr`anata kazna, ukinuvawe na pravnite posledici na
osudata i bri{ewe na samata osuda, taka {to liceto se smeta za neosuduvano.
587 So nea se ovozmo`uva normalno vra}awe na osudenikot vo
op{testvoto. Taa e vo vrska so raznite posledici na osudata koi go popre~uvaat
vra}aweto na osudenikot vo normalniot `ivot, a ima za cel
da í stavi i kraj na vakvata sostojba i da go oslobodi osudenikot od
587
"Rehabilitacijata se sostoi vo prestanok na pravnite posledici
koi se vrzuvaat za osudata, odnosno vo bri{ewe na osudata. So nastapuvaweto
na rehabilitacijata osudeniot gi steknuva site prava kako i ostanatite gra-
|ani. Deloto koe go izvr{il osudenikot se predava na celosen zaborav, negovoto
ime se bri{e od kaznenata evidencija, vo slu`bednite ispravine se
spomnuva negovata osuda, a osudeniot se smeta za neosuduvan."Srzenti}, Stai},
Lazarevi}, op. cit. str. 535.

site pravni posledici na osudata. Nejzinoto opravduvawe proizleguva
ne samo od potrebata za po~ituvaweto na na~eloto na pravednosta,
tuku i od sovremenata kriminalnopoliti~ka orientacija za ukinuvawe
na site pravni posledici na osudata so {to na porane{nite osudenici
}e im se dade mo`nost za normalno vklu~uvawe vo `ivotot na sloboda
i so samoto toa da se otstrani opasnosta od nivnoto povtorno zapa|awe
vo kriminal. 588
Vo na{eto pravo spored izre~nata opredelba na zakonodavecot,
rehabilitacijata zna~i predvremen prestanok na kaznite {to se sostojat
vo zabrani i na kaznata proteruvawe stranec od zemjata i pravnite
posledici od osudata i bri{ewe na osudata od kaznenata evidencija
(~l. 103 st. 2 KZ). Vakvata opredelba e klasi~en vid na rehabilitacija
zasnovana vrz fikcijata na neosuduvanost. Spored ovaa koncepcija
rehabilitacijata se sostoi vo bri{ewe na osudata, vo prestanuvawe
na site nejzini pravni posledici i vo tretirawe na osudenikot
kako nikoga{ da ne bil osuduvan. I natamu, rehabilitiranoto lice se
smeta za neosuduvano, a podatocite za bri{anata osuda ne se davaat
nikomu (~l. 103 st. 3 KZ). So rehabilitacijata ne se giba vo pravata na
treti lica koi se zasnovaat vrz osudata (~l. 103 st. 4 KZ). Od
navedenite odredbi proizleguva deka vo na{eto krivi~no zakonodavstvo
se prifa}a fikcijata na neosuduvanost. 589
2. Vidovi na rehabilitacija. Denes kako i vo najgolemiot broj
na sovremenite krivi~ni zakonodavstva i kaj nas postojat dva vida na
rehabilitacija: 1 0 zakonska rehabilitacija (po sila na zakon) i, 2 0 sudska
rehabilitacija (vrz osnova na sudska odluka).
1 0 Zakonskata rehabilitacija nastanuva avtomatski so protekot
na odredeno vreme po izdr`anata osuda, pod uslov osudenoto lice na
sloboda da ne stori novo krivi~no delo. Vo ~l. 104 KZ se predvideni
slednite rokovi za ovoj vid na rehabilitacija:
a) osudata za izre~ena alternativna merka, osven uslovnata osuda
i osudata so koja storitelot na krivi~noto delo e osloboden od kazna
se bri{at od kaznenata evidencija ako osudeniot vo rok od edna godina
od denot na pravosilnosta na sudskata odluka ne stori novo krivi-
~no delo.
b) uslovnata osuda se bri{e od kaznenata evidencija po edna godina
otkako }e pomine vremeto za proverka ako za toa vreme osudeniot
ne stori novo krivi~no delo.
588
Taka: Tahovi}, J. op. cit. str. 354.
589
"Najop{to ka`ano, rehabilitacijata zna~i vra}awe na osudenikot
na site prava {to gi u`ivaat i neosuduvanite gra|ani. Pravnite posledici na
osudata zna~at opredeleni ograni~uvawa na pravata na osudenikot i po izdr-
`uvaweto na kaznata. Bri{eweto na osudata zna~i deka op{etstvoto gi otstranuva
od oficielnite kazneni evidencii podatocite za osuduvanosta na edno
lice." Ba~i}, F. Krivi~no pravo, op{t del, str. 673.
517

v) osudata na pari~na kazna i kaznata zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo, izre~ena kako edinstvena kazna, se bri{e od kaznenata
evidenicija koga }e pominat tri godini od denot na izvr{enata,
zastarenata ili prostenata kazna ako za toa vreme osudeniot ne stori
novo krivi~no delo.
g) osudite na kazna li{uvawe od sloboda do tri godini i na maloletni~ki
zatvor se bri{at od kaznenata evidencija koga }e pominat
pet godini od denot na izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna,
ako za toa vreme osudeniot ne stori novo krivi~no delo, i
d) pove}e osudi na isto lice mo`at da se bri{at od kaznenata
evidencija samo istovremeno i toa ako postojat uslovi za bri{ewe na
sekoja od tie osudi.
2 0 Sudskata rehabilitacija se dobiva na molba na osudenoto
lice, po pominuvaweto na opredeleno vreme, a se donesuva od strana
sudot po izvr{enata ocenka na povedenieto na osudenoto lice i ostanatite
uslovi potrebni za dobivawe na istata. Sudskata rehabilitacija
e sekoga{ fakultativna. Spored ~l. 105 st. 5 KZ, sudot mo`e da
opredeli da se bri{at od kaznenata evidencija osudata na kazna li{uvawe
od sloboda: a) nad 3 godini do 5 godini vo rok od 5 godini, b) nad 5
godini do 10 godini vo rok od 10 godini, v) nad 10 godini do 15 godini
vo rok od 15 godini, i g) od 20 godini vo rok od 20 godini, od denot na
izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna, ako vo toa vreme osudeniot
ne izvr{i novo krivi~no delo.
Pri odlu~uvaweto za bri{eweto na osudata, sudot vodi smetka
za povedenieto na osudeniot po izdr`anata kazna, za prirodata na krivi~noto
delo i za drugite okolnosti {to mo`at da bidat od zna~ewe za
ocenata za opravdanosta na bri{eweto na osudata.
Krivi~niot zakonik predviduva mo`nost i za predvremeno
skratuvawe na vremetraeweto na pravnite posledici na osudata, kaznite
zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost i zabrana
za upravuvawe so motorno vozilo i vremeno proteruvawe stranec od
zemjata, kako i na kaznite privremena i trajna zabrana za vr{ewe
dejnost na pravnoto lice:
a) po protekot na 3 godini od denot na izdr`anata, zastarenata
ili prostenata kazna sudot mo`e da opredeli da prestanat pravnite
posledici od osudata {to se odnesuvaat na zabrana na steknuvawe na
opredeleni prava.
b) po protekot na edna godina od denot na primenata na kaznata
privremena zabrana za vr{ewe oddelna dejnost na pravnoto lice, sudot
mo`e da odlu~i zabranata da prestane.
v) po protekot na 3 godini od denot na primenuvaweto na kaznite
zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost i zabrana
za upravuvawe so motorno vozilo i vremeno proteruvawe stranec od
zemjata, kako i na kaznata trajna zabrana za vr{ewe dejnost na pravnoto
lice, sudot mo`e da odlu~i da prestanat.
518

Pri odlu~uvaweto za rehabilitacija sudot go zema predvid
odnesuvaweto na osudeniot po osudata, okolnosta dali ja nadomestil
{tetata, dali ja vratil imotnata korist, kako i drugi okolnosti od
zna~ewe za taa odluka.
3. Davawe podatoci od kazennata evidencija. Kaznenata evidencija
ja vodi prvostepeniot sud nadle`en spored mestoto na ra|awe
na osudeniot, a za licata rodeni vo stranstvo, ili za onie ~ie mesto na
ra|awe e nepoznato, kako i za pravnite lica kaznenata evidencija ja
vodi sudot opredelen so zakon. Podatocite od kaznenata evidencija vo
vrska so porane{nata osuda mo`at da bidat pobarani od opredeleni
organi i zainteresirani lica. Me|utoa, poradi za{tita na li~nosta
na porane{niot osudenik, nivnoto davawe se dozvoluva isklu~itelno
i samo vo slu~aite i pod uslovite predvideni vo ~l. 106 KZ. Spored taa
odredba:
- Podatocite od kaznenata evidencija mo`e da im se dadat na sudot
i na javnoto obvinitelstvo vo vrska so krivi~nata postapka {to se
vodi protiv porano osudeniot i na nadle`nite organi {to u~estvuvaat
vo postapkata za davawe amnestija i pomiluvawe.
- Podatoci od kaznenata evidencija mo`at na obrazlo`eno barawe
da im se dadat i na dr`avni organi, pravni ili fizi~ki lica ako
u{te traat opredeleni pravni posledici od osudata ili kazni {to se
sostojat vo zabrani ili ako za toa postoi opravdan interes zasnovan
vrz zakon.
Inaku, nikoj nema pravo da bara od gra|anite da podnesuvaat dokazi
za svojata osuduvanost ili neosuduvanost.
I najpoles, na gra|anite po nivno barawe, mo`e da im se dadat
podatoci za nivnata osuduvanost ili neosuduvanost samo ako ovie podatoci
im se potrebni zaradi ostvaruvawe na nivnite prava vo stranstvo.
519

520

G l a v a IX
KRIVI^NI SANKCII SPREMA MALOLETNICI
I. VOSPITNI MERKI
1. VOVEDNI RAZGLEDUVAWA
1. Maloletni~kata delinkvencija pretstavuva poseben oblik na
kriminalno odnesuvawe so niz svoi specifi~nosti koi {to vo osnova
go razlikuvaat od kriminalitetot na vozrasnite. Tie specifi~nosti
se rezultat na psihofizi~kite posebnosti na mladite lica i vo vrska
so toa, na nivniot poseben socijalen status. Se raboti vsu{nost, za li-
~nosti na vozrast od 14 do 18 godini koi za razlika od polnoletnite
(vozrasnite), poseduvaat mnogubrojni, razli~ni osobini bidejki se nao|aat
vo fazata na svojot razvoj i sozrevawe. Taa faza vo nivniot `ivot
e prosledena so dlaboki psiholo{ki i fiziolo{ki promeni koi
{to doveduvaat do takvi sostojbi kaj maloletnikot {to vo na~elo se
karakteriziraat so poslaba rezistentnost kon nadvore{nite vlijanija
i pottici za negativno i zabraneto odnesuvawe. Toa e edn od osnovnite
argumenti za posebnoto tretirawe na maloletnite storiteli na krivi~ni
dela, {to, se rabira, go ima{e vo vid i na{iot zakonodavec koga
vo ~l. 70 KZ veli deka za maloletnite storiteli na krivi~ni dela va-
`at odredbite od glava {esta KZ, dodeka drugite krivi~nopravni odredbi
se primenuvaat vrz maloletnikot samo ako ne se vo sprotivnost
so posebnite odredbi {to va`at za niv.
2. Vo taa smisla KZ gi poznava slednite kategorii na maloletnicci
delinkventi: deca, pomladi malolnoletni lica i postari maloletni
lica i edna posebna kategorija - pomladi polnoletni lica.
1 0 Deca se lica do 14 godi{na vozrast za koi KZ isklu~uva
kakva i da e krivi~na odgovrnost za povedenija so koi e ostvareno bitieto
na nekoe krivi~no delo. Za niv se gri`at centrite za socijalni
raboti koi se ovlasteni da prezemaat odredeni merki na vospituvawe
{to nemaat karakter na na krivi~nopravni merki.
2 0 Pomladi maloletnici se lica {to vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo napolenile 14, no ne i 16 godini od `ivotot. Na
ovie lica mo`at da im se izre~at samo vospitni merki (~l. 72 st. 1
KZ). Tie se krivi~no neodgovorni lica i ottamu sprema niv ne mo`e
da se primeni koja i da e kazna. Pretpostavkata za nivnata krivi~na
neodgovornost e nesoborliva i ottmau sudot ne mo`e da ja utvrduva
nivnata vinost vo pogled na izvr{enoto delo.
521

3 0 Postari polnoletnici se lica {to vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo napolenile 16, no ne i 18 godini od `ivotot.
a) Na ovie lica mo`at da im se izre~at vospitni merki, a po
isklu~ok samo pod opredeleni uslovi predvideni vo zakonot i kaznata
maloletni~ki zatvor.
b) Na postari maloletnici kako sporedna kazna mo`e da im se
izre~e kazna proteruvawe stranec od zemjata i kaznata zabrana na
upravuvawe so motorno vozilo.
v) Na ovie lica mo`e da im se izre~at i alternativnite merki:
uslovno prekinuvawe na krivi~nata postapka i op{tokorisna rabota
(na maloletnik ne mo`e da mu se izre~e sudska opomena nitu uslovna
osuda). Alternativnite merki kaj postarite maloletnici se zamisleni
kako sredni sankcii me|u disciplinkite merki i zavodskite vospitni
merki i imaat za cel izbegnuvawe na primenata na zavodskite merki
koi se sostojat vo li{uvawe od sloboda. 590
Ulovno prekinuvawe na krivi~nata postapka e identi~na po
svojata sodr`ina so op{tata alternativna merka, so poinakvo opredeluvawe
na uslovite za nejzinata primena. Sudot mo`e da odlu~i uslovno
da ja prekine krivi~nata postapka za krivi~no delo za koe e propi{ana
pari~na kazna ili kazna zatvor do tri godini, ako maloletnikot
izrazil kaewe za izvr{enoto delo, gi otstranil posledicite na
deloto, ja nadomestil {tetata i se pomiril so o{teteniot, koj e soglasen
so prekinuvaweto na vodewe postapkata, pod uslov vo rok od dve
godini maloletnikot da ne stori isto takvo ili pote{ko krivi~no
delo (~l. 91-a st. 1 KZ).
Merkata op{tokorisna rabota sudot mo`e da ja izre~e vo traewe
od pet do sto ~asovi koga e potrebno so ovaa merka da se izvr{i
vlijanie vrz li~nosta i povedenieto na maloletnikot. Ako maloletikot
ne gi ispolnuva ili neuredno gi ispolnuva nalo`enite rabotni
obvrski, sudot }e ja zameni ovaa merka so merkata upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici, pod uslovite predvideni za primena
na taa merka (~l. 91-a st. 2 KZ).
g) Sprema maloletnicite mo`at da bidat primeneti merki na
bezbednost, od istite pri~ni od koi mo`at da se primenat i sprema
polnoletni lica. Ottamu, se veli deka tie se ograni~eno krivi~no
odgovorni lica. Sprema maloletnici, pod uslovite predvideni so zakon,
kon vospitna merka ili maloletni~ki zatvor, mo`e da se izre~e
nekoja od slednive merki za bezbednost: zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova i zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani (~l. 92 st. 1 KZ). Sprema nepresmetliv
maloleten storitel na krivi~no delo, pod uslovite predvideni so zakon,
mo`e da se izre~e merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova i zadol`itelno le-
590
Kambovski, V. Kazneno pravo, op{t del, str. 1048.
522

kuvawe na alkoholi~ari i narkomani bez izrekuvawe na vospitna
merka ili kazna maloletni~ki zatvor. Kon ovie merki sudot mo`e da
odredi i zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, koja trae dodeka
trae primenata na merkite (~l. 92 st. 2 KZ)
4 0 Pomladi polnoletni lica se onie lica koi iako formalno gi
ostvarile granicite za polnoletstvo, sî u{te se nedovolno sozreani
vo psihosocijalna smisla. Ottamu, za niv se pravat opredeleni otstapki
od op{tiot re`im na polenoletnite prestapnici i vo izvesna
smisla se izedna~uvaat so maloletnite delinkventi. Spored ~l. 93 KZ
toa se onie lica {to navr{ile 18 godini, no ne napolnile 21 godina od
`ivotot.
3. Posebnata polo`ba na maloletnite storiteli vo krivi~noto
zakonodavstvo e edna od va`nite pridobivki na evolucijata na krivi-
~noto pravo koja se zasnova na vekovnite nau~ni prou~uvawa i prakti-
~ni sogleduvawa i iskustva deka borbata protiv maloletni~kata deli
nkvencija ne mo`e da se ostvaruva na ednakov na~in i so ednakvi sredstva
kako protiv polnoletnite storiteli na krivi~nite dela. Poradi
toa, na podra~jeto na maloletni~kata delinkvencija osnovnite sankcii
za storitelite na krivi~nite dela se vospitnite merki, odnosno
nivnoto vospituvawe, prevospituvawe i pravilen razvoj e osnovnata
gri`a na na{eto op{testvo sprema maloletnite delinkventi. Kaznuvaweto
na maloletnicite e merka koja isklu~itelno se primenuva, me-
|utoa i toga{ koga se primenuva taa vo prv red e merka so vospitna
sodr`ina. So ogled na nejziniot supsidijeren i specifi~no vospiten
karakter, kaznata maloletni~ki zatvor vo mnogu e sli~na so institucionalniot
tretman kaj vospitnite merki. Zatoa vo celost se soglasuvame
so tvrdewata deka na{eto maloletni~ko krivi~no pravo e vospitno
krivi~no pravo.
Vo ovoj pogled vo literaturata se odi i podaleku taka{to spored
eden avtor, 591 vospitnite merki vo celost se li{eni od od sekakov
represiven karakter i mo`e da se ka`e deka edinstveno se svrteni kon
idninata na maloletnikot. Tie se li{eni od intimidacijata i stradaweto,
bidejki toa ne se nivni celi. Nivnata osnovna cel e prevospituvaweto
na maloletnikot. Me|utoa, kako {to vospituvaweto i prevospituvaweto
voop{to mora da podrazberat i prisilba, vospitnite merki
ne mora da bidat li{eni od ovoj element, so taa razlika {to toj
sekoga{ e potisnat vo vtor plan.
Soglasno celta na vospitnite merki, so pru`awe pomo{, za{tita
i nadzor da se obezbedi vospituvawe, prevospituvawe i pravilen
razvoj na maloletnikot, a koga e toa potrebno i nivno spre~uvawe vo
vr{eweto na krivi~ni dela, vo ~l. 74 KZ se predvideni vospitnite merki
{to mo`at da im se izre~at na maloletnicite. Toa se: discipli-
591
Peri}, O. Karakter krivi~nih sankcija namenjenih maloletnicima, Penologija,
Beograd, 1973/2, str. 60.
523

nski merki, merkite na zasilen nadzor i zavodskite merki. Se raboti
vsu{nost, za dva osnovni tipa na merki: vospitni merki koi se povrzani
so tretman na maloletnicite na sloboda i vospitni merki od institucionalen
karakter. Merkite {to podrazbiraat ostavawe na maloletnikot
na sloboda se disciplinskite merki i merkite na zasilen nadzor.
Prvite od niv se izrekuvaat na maloletnici sprema koi e potrebno
da se prezemaat pokratkotrajni merki na prevospituvawe, a osobeno
toga{ ako e storeno krivi~no delo od nepromislenost i lekomislenost.
Vtoriot vid merki se izrekuvaat na maloletnik sprema koj treba
da se prezemat potrajni merki na vospituvawe, prevpospituvawe ili
lekuvawe so soodveten nadzor, a ne e potrebno celosno izdvojuvawe od
dotoga{nata sredina.
524
2. VIDOVI NA VOSPITNI MERKI
2.1. Disciplinski merki
1. Disciplinskite merki spa|aat vo prvata, najlesna kategorija
na vospitni merki. Tie se izrekuvaat na maloletnik sprema koj ne e
potrebno da se prezemat potrajni merki na vospituvawe, a osobeno ako
storil krivi~no delo od nepromislenost ili lekomislenost.
1 0 Ukor. Ukorot e najblaga vospitna merka koja se izrekuva ako
e dovolno za storenoto krivi~no delo maloletnikot samo da se prekori.
Ukorot po pravilo treba da se izrekuva za najlesni krivi~ni dela
storeni od nebri`nost, no i za polesni krivi~ni dela storeni so umisla.
Vo zakonot e opredeleno i toa deka pri izrekuvaweto na ovaa merka
na maloletnikot treba da mu se uka`e na {tetnosta na negovata
postapka i da mu se predo~i deka vo slu~aj na povtorno izvr{uvawe na
krivi~noto delo sprema nego mo`e da bide primeneta i postroga krivi~na
sankcija.
Od prirodata na ovaa merka jasno se zabele`uva nejziniot preventiven
karakter i toa deka nema potreba od postoewe na nekoj poseben
organ {to treba da se gri`i za nejzinoto izvr{uvawe. Merkata,
vsu{nost, e izvr{ena so samoto nejzino izrekuvawe pri koe sudot mu
uka`uva na maloletnikot na op{testvenata neprifatlivost na storenoto
delo i mo`nosta od izrekuvawe pote{ka merka dokolku dojde do
povtoruvawe na takvoto povedenie. Po izrekuvaweto na merkata ukor
nitu sudot ni bilo koj drug organ nema obvrska da go sledi povedenieto
na maloletnikot. Za maloletnikot ednostavno se pretpostavuva deka e
dovolno predupreden i deka vo idnina pozitivno }e se odnesuva, a deka
vo toj pogled posebna gri`a }e poka`tat negovite roditeli ili drugite
lica koi se gri`at za negovoto izdr`uvawe.
2 0 Upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici. Upatuvaweto
vo disciplinski centar pretstavuva vospitna merka od institucionalen
karakter. Ovaa merka se izrekuva koga sudot }e oceni

deka e potrebno so primena na soodvetni kratkovremeni tretmanski
aktivnosti da se vr{i vlijanie vrz li~nosta i povedenieto na maloletnikot
zaradi usoglasuvawe na negovoto povedenie so pravnite i op{-
testvenite o~ekuvawa.
Vo zavisnost od potrebnite na maloletniot storitel upatuvaweto
vo disciplinski centar mo`e da se javi vo tri varijanti. Imeno
sudot mo`e da go upati maloletnikot vo disciplinski centar:
a) na opredelen broj ~asovi vo prazni~nite denovi i toa najmnogu
do ~etiri prazni~ni dena ednopodrugo,
b) na opredelen broj ~asovi vo tekot na denot no, najmnogu eden
mesec, i
v) na neprekinat prestoj za opredelen broj denovi, no ne pove}e
od dvaeset dena.
Na maloletniot delinkvent mo`e da mu se izre~e samo edna od
navedenite varijanti na upatuvawe vo disciplinski centar i toa mora
da bide navedeno vo sudskata odluka. Pritoa, sudot mora da vodi smetka
zaradi izvr{uvaweto na merkata, maloletnikot da ne izostane od
redovnata nastava ili od rabota.
Prestojot vo disciplinski centar se koristi za sproveduvawe
na odnapred programiran tretman {to vo prv red se sostoi vo vospitna
rabota so malolentikot. Takviot tretman ima za cel preku kratkovremeni
vospitni i obrazovni dejnost da se izdejstvuva razvivawe na ~uvstvoto
na li~na odgovornost na maloletnikot koja {to vodi kon korigirawe
na negovite postapki. Za taa cel maloletnikot se anga`ira
vrz u~ewe, vr{ewe korisni rabotni aktivnosti soodvetni na negovata
vozrast i individualni sposobnosti.
Kon ovaa merka po nejzinoto izvr{uvawe mo`e da se nadovrze
merkata zasilen nadzor od strana na centarot za socijalni raboti. Do
vakva situacija koja {to prakti~no zna~i izrekuvawe na maloletnikot
dva vida vospitni merki, mo`e da dojde toga{ koga negoviot prestoj vo
disciplinskiot centar se poka`al nedovolen za postignuvawe na o~ekuvanite
korekcii vo negovoto povedenie.
Disciplinskite centri vo koi se izvr{uva ovaa merka treba da
bidat posebna, samostojna ustanova formirana tokmu za ovaa namena.
Toga{ koga, kako {to e slu~aj vo na{ata zemja takva ustanova ne e
osnovana, 592 za izvr{uvawe na merkata mo`e uspe{no da poslu`at i po-
592
Vo ime na vistinata RO za zgri`uvawe i vospituvawe "25 Maj" od
30.VI 1966 godina funkcionira{e kako Prifatili{te za deca i mladinci na
grad Skopje so op{tinite, a ottamu i kako edinstvena ustanova za izvr{uvawe
na merkata upatuvawe vo disciplinski centar. Od nejzinoto osnovawe do sredinata
na 1995 godina, vo ovaa ustanova so vakva merka prestojuvale samo tri
mladinci od ednostavna pri~ina {to sudovite ne ja izrekuvale. Vidi: Sulejmanov,
Z. Za{tita, edukacija i rehabilitacija na lica so pre~ki vo fizi~kiot
i psihi~kiot razvoj vo Makedonija, ISPII, Skopje, 1995.
525

stojnite prifatili{ta, internati, i drugi obrazovni ustanovi za rabota
so mladinata {to adekvatno prostorno i kadrovski se opremeni i
se nao|aat vo mestoto na `iveewe, odnosno prestojuvawe na maloletnikot.
Koi od navedenite ustanovi gi ispolnuvaat navedenite uslovi za
funkcionirawe kako disciplinski centri odlu~uva ministerot za
trud i socijalna politika vo soglasnost so ministerot za obrazovanie.
593
Vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski centar zapo~nuva
da se izvr{uva so javuvaweto na maloletnoto lice vo so odlukata na
sudot ozna~eniot disciplinski centar. Za navremenoto javuvawe vo
centarot se gri`i centarot za socijalni raboti. Po priemot na sudskata
odluka so koja e izre~ena merkata i vo dogovor so centarot, centarot
za socijalni raboti e dol`en vo rok od deset dena da go povika
maloletnikot zaedno so roditelite vo opredelen den i ~as da se javi vo
centarot. Za natamo{noto redovno doa|awe na malolentiot vo centarot
se gri`at negoviot roditel, posvoitel ili staratel. Ako poradi
propu{tawe na nivnata obvrska maloletnikot ne se javi navreme vo
centarot, toa go pravi neredovno ili sosema prestanal da doa|a vo
nego, obvrska na centarot e za toa da go izvesti centarot za socijalni
raboti ili nadle`niot sud.
Vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski centar vo prazni-
~ni denovi i na opredelen broj ~asovi vo denot se izvr{uva vo vremeto
od 08 do 20 ~asot vo slobodnoto vreme na maloletnoto lice.
Maloletnikot koj e upaten vo disciplinski centar na neprekinat
prestoj na opredelen broj denovi prodol`uva da ja sledi nastavata
vo u~ili{teto taka {to vo centarot go pominuva samo slobodnoto
vreme. Rabotno anga`iranite maloletnici isto taka prodol`uvaat da
odat na rabota, a vo centarot im se obezbeduva ishrana i smestuvawe.
526
2.2. Merki na zasilen nadzor
1. Merkite na zasilen nadzor im se izrekuvaat na maloletni delinkventi
sprema koi treba da se prezemat potrajni merki na vospituvawe,
prevospituvawe i lekuvawe so soodveten nadzor, a ne e potrebno
nivno celosno oddeluvawe od dotoga{nata sredina. Zaedni~ki karakteristiki
na ovie merki se: (1) deka se raboti za potrajni merki na
vospituvawe i prevospituvawe, (2) deka pri nivnoto izvr{uvawe maloletnikot
ne se izdvojuva od sredinata vo koja se nao|al, i (3) deka
obi~no se izvr{uvaat vo krugot na semejstvoto ili od strana na drugo
semejstvo ili organ {to mo`e uspe{no da mu ja nadomesti potrebnata
qubov i gri`a na maloletnikot i da go obezbedi negovoto vospituvawe
i pravilen razvoj.
593
Za izvr{uvaweto na ovaa merka vidi: Sulejmanov, Z. Komentar na
zakonot za izvr{uvawe na sankciite, str. 410-414.

1 0 Zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelot ili
staratelot. Merkata zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelot
ili staratelot sudot ja izrekuva ako roditelite, posvoitelot
ili staratelot propu{tile da vr{at nadzor nad maloletnikot, a
inaku bile i se vo mo`nost da vr{at vakov nadzor. Koga sudot }e ja
izre~e ovaa merka na roditelite, posvoitelot ili na staratelot im
nalo`uva opredeleni dol`nosti vo pogled na merkite {to treba da se
prezemat za vospituvawe na maloletnikot, za negovo eventualno lekuvawe
i za otstranuvawe na {tetnite vlijanija vrz nego. Za ostvaruvawe
na ovie obvrski sudot mo`e da im dade i potrebni upatstva. Sudot
posebno mo`e da opredeli centarot za socijalni raboti da go kontrolira
i izvr{uvaweto na ovaa merka i da mu uka`uva pomo{ na roditelite,
posvoitelot ili staratelot. Ovaa kontrola od strana na centarot
za socijalni raboti ne mo`e da trae pomalku od edna ni podolgo od
tri godini. Iako toa izre~no ne e opredeleno vo zakonot, vo tie vremenski
ramki sudot odlu~uva i za prestanokot na ovaa merka. So takva
opredelba na minimumot i maksimumot na traeweto na merkata, vsu-
{nost, e potencirana i obvrskata na sudot da go sledi najzinoto izvr-
{uvawe, {to porano, koga ovaa merka trae{e do polnoletstvoto na maloletnikot,
ne be{e slu~aj. Zna~ajno e da se istakne i toa deka roditelite,
posvoitelot ili staratelot koga samite }e ocenat deka ve}e ne e
potreben zasileniot nadzor mo`e da pokrenat inicijativa za osloboduvawe
od taa obvrska.
Vo procesot na izvr{uvaweto na ovaa merka dominantnata uloga
ja imaat neposrednite izvr{iteli. Roditelot, posvoitelot ili staratelot
ja izvr{uvaat merkata taka {to vodat postojana i celosna gri-
`a za vospituvaweto na maloletnoto lice, prezemaat merki {to }e go
spre~at {tetnoto vlijanie vrz nego i gi izvr{uvaat nalozite i upatstvata
na centarot za socijalni raboti i izvr{niot sud. Vo odnos na
samiot maloletnik toa konkrentno zna~i primena na takvi metodi i
vlijanija {to go aktiviraat negoviot interes za u~eweto i postignuvawe
uspeh vo u~ili{teto, anga`irawe vrz opredeleni rabotni zada-
~i, osmisleno koristewe na slobodnoto vreme i ostvaruvawe drugi
aktivnosti {to vodat kon neporo~en razvoj na negovata li~nost. Nakratko,
vrz roditelot, posvoitelot ili staratelot od denot koga
nadle`niot sud im ja dostavil odlukata so {to zapo~nuva izvr{uvaweto
na merkata le`i golema obvrska gri`livo i sovesno da pristapat
kon otstranuvawe na site negativni op{testveni vlijanija i konfliktni
situacii {to mo`at maloletnikot povtorno da go odvedat vo pogre{na
nasoka.
Od prethodnoto me|utoa, ne smee da se izvle~e zaklu~ok {to ja
minimizira ulogata na centarot za socijalni raboti. Nemu, neposrednite
izvr{iteli na merkata dol`ni se da mu ovozmo`at da go proveruva
tekot na izvr{uvaweto. Vrz nego le`i obvrskata da go sledi i
proveruva izvr{uvaweto na merkata, da uka`uva potrebna stru~na i
527

druga pomo{ vo tekot na vr{eweto na nadzorot, da dava upatstva za
pravilno vospituvawe i za tekot na izvr{uvaweto na merkata, vo rok
{to }e go opredeli sudot, a najmalku edna{ na {est meseci da go izvestuva
nadle`niot sud. Pokraj ovaa obvrska, koja poednakvo va`i i za
roditelot, posvoitelot ili staratelot, od centarot za socijalni raboti
se bara po izvr{uvaweto na merkata da sostavi kone~en izve{taj za
na~inot na nejzinoto izvr{uvawe od strana na roditelite, posvoitelot
ili staratelot i za postignatite rezultati od toa.
Ako vo tekot na izvr{uvaweto na merkata dojde do nesoglasuvawe
me|u roditelot, posvoitelot ili staratelot na maloletnoto lice
i centarot za socijalni raboti, nesoglasuveweto na na~inot na izvr-
{uvaweto na merkata go re{ava sudot {to ja izrekol.
2 0 Zasilen nadzor vo drugo semejstvo. Zasileniot nadzor vo
drugo semejstvo e vtorata od zavodskite merki {to gi poznava na{eto
pravo. Taa se primenuva koga roditelite, posvoitelot ili staratelot
na maloletnikot ne se vo mo`nost da vr{at nadzor nad nego ili ako
toa osnovano ne mo`e da se o~ekuva od niv, a postoi drugo semejstvo
{to saka da go prifati i ima mo`nost da vr{i zasilen nadzor nad
nego. Drugoto semejstvo koe obi~no se sostoi od rodnini ili drugi na
maloletnikot bliski lica, se opredeluva so sudska odluka. Traeweto
na ovaa merka vremenski e relativno neopredeleno. Do zapirawe na
izvr{uvaweto na merkata mo`e da dojde dokolku roditelot, posvoitelot
ili staratelot na maloletnikot se zdobijat so mo`nost samite da
go vr{at nadzorot, ili koga spored rezultatite od vospituvaweto i
prevospituvaweto }e prestane potrebata od zasilen nadzor. I pri
izrekuvaweto na ovaa merka sudot mo`e da opredeli centarot za socijalni
raboti za vreme na nejzinoto traewe da go sledi i proveruva
izvr{uvaweto i da mu uka`uva potrebno pomo{ na semejstvoto na koe
mu e predaden maloletnikot.
Neposrednoto izvr{uvawe na merkite se ostvaruva na sledniot
na~in. Po dobivaweto na odlukata od nadle`niot sud so koja e izre~ena
merkata, centarot za socijalni raboti go izvestuva semejstvoto {to
treba da go vr{i nadzorot deka vo rok od 15 dena }e mu go predade maloletnoto
lice za izvr{uvawe na vospitnata merka. Potoa, centarot
za socijalni raboti sklu~uva pismen dogovor so semejstvoto opredeleno
vo odlukata so koj se utvrduvaat me|usebnite prava i obvrski vo
vrska so smestuvaweto i sproveduvaweto na zasileniot nadzor sprema
maloletnoto lice. So ovoj dogovor se opredeluva i visinata i na~inot
na pla}aweto na tro{ocite dokolku semejstvoto bara nadomest za toa,
kako i uslovite i rokot na prestanuvawe na dogovorot.
Za vreme na izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor
vo drugo semejstvo, dokolku nadle`niot sud po predlog na centarot za
socijalni raboti ne opredeli poinaku, na maloletnikot mu se obezbeduva
odr`uvawe na vrskite so negovoto semejstvo .
I kaj izvr{uvaweto na ovaa merka od strana na centarot za so-
528

cijalni raboti postoi obvrska da sostavi kone~en izve{taj za na~inot
na samoto izvr{uvawe i postignatite rezultati koj mu se dostavuva na
nadle`niot sud. Eventualnite sporovi me|u centarot i semejstvoto
{to go vr{i nadzorot, isto taka, gi re{ava sudot {to ja izrekol merkata.
Osnovnata smisla na ovaa merka e na maloletnikot da mu se obezbedi
vospituvawe vo zdrava semejna atmosfera vo slo`na zednica na
roditeli i deca vo koja usvoeniot sistem na vrednosti dava sigurna garancija
za negoovo pravilno naso~uvawe. Obezbeduvaweto na takvo semejstvo
vo koe normalno }e se ostvaruvaat vospitnite procesi e me|utoa,
mo{ne te{ka zada~a. Vo na{i uslovi toa ne e slu~aj, ne zatoa {to
nema takvi semejstva, tuku od pri~ini {to tie retko se prifa}aat da
ja vr{at ovaa uloga. Kulturnite sfa}awa, tradicionalizmot i vo prv
red materijanikot standard na naselenieto vo uslovi na mo{ne dinami~en
`ivot mnogumina gi odvra}a od prifa}aweto na vakvi humani
zadol`enija. Od tie pri~ini na{ite sudovi retko se opredeluvaat za
izrekuvawe na ovaa merka.
3 0 Zasilen nadzor od centar za socijalni raboti. Merkata zasilen
nadzor od centar za socijalna rabota sudot ja izrekuva vo slu~aj
koga roditelite, posvoitelot ili staratelot ne se vo mo`nost da
vr{at zasilen nadzor nad maloletnikot, a ne postojat uslovi za negovo
predavawe vo drugo semejstvo zaradi vr{ewe vakov nadzor. Maloletnikot
ostanuva da `ivee kaj svoite roditeli, posvoitelot ili staratelot,
a slu`benikot opredelen od centarot za socijalni raboti me|u razli~ni
stru~ni lica (socijalni i pedago{ki rabotnici) koj ima iskustvo
so vospituvaweto na maloletnici, vr{i nadzor i se gri`i za negovoto
{koluvawe, vrabotuvawe, oddeluvawe od sredinata {to {tetno
deluva vrz nego, za potrebno lekuvawe i za sreduvawe na prilikite vo
koi `ivee.
Ulogata na stru~niot slu`benik ovde treba da se sfati kako
zna~ajna obvrska na pomo{, tretman i nadzor od organ {to neposredno
ja izvr{uva merkata. Toj e glaven nositel na dol`nostite vo pogled na
vospituvaweto i prevospituvaweto na maloletnikot i kontrola na negovoto
povedenie. Me|utoa, toa vo nikoj slu~aj ne zna~i roditelite i
licata {to go izdr`uvaat maloletnikot, odnosno licata kaj koi toj se
nao|a, deka treba da bidat pasivni sprema merkite na vospituvawe {to
gi prezema slu`benoto lice. Ako na maloletnikot kon merkata na
zasilen nadzor mu e opredelena i nekoja posebna obvrska, slu`benoto
lice e dol`no da go kontrolira nejzinoto ispolnuvawe.
Ni traeweto na ovaa merka ne e odnapred opredeleno. Za nejziniot
prestanok sudot odlu~uva dopolnitelno, so toa {to taa ne mo`e
da trae pokratko od edna ni podolgo od tri godini.
4 0 Posebni obvrski kon merkite na zasilen nadzor. Pri izrekuvaweto
na bilo koja od merkite na zasilen nadzor ili vo tekot na
nivnoto izvr{uvawe, sudot mo`e na maloletnikot da mu opredeleni
529

pove}e posebni obvrski ako toa e potrebno za pouspe{no izvr{uvawe
na izre~enata merka. Na maloletnikot mo`at da mu se opredelat
osobeno ovie obvrski:
- da mu se izvini li~no na o{tetenoto lice,
- da ja popravi ili nadomesti {tetata predizvikana so krivi~noto
delo,
- redovno da go posetuva u~ili{teto,
- da ne izostanuva od rabotnoto mesto,
- da se osposobi za rabota {to odgovara na negovite sposobnosti,
sklonosti i fizi~ka sila,
- da prifati rabota,
- da se vozdr`uva od upotrebata na alkoholni pijaloci droga i
drugi psihotropni supstancii,
- da se vozdr`i od posetuvawe na opredeleni lokali, odnosno
opredeleni priredbi,
- da posetuva soodvetna zdravstena ustanova ili sovetuvali{te,
- polezno da go koristi slobodnoto vreme,
- da ne kontaktira so lica koi {tetno vlijaat vrz negovata li~nost,
- da se podlo`i na psihofizi~ko lekuvawe,
- da se osposobi, ostru~i i prekvalifikuva zaradi zadr`uvawe
na rabotnoto mesto {to go zazema ili za sozdavawe pretpostavki za
vrabotuvawe,
- da ovozmo`i uvid i prifati soveti vo vrska so rasporeduvaweto
i tro{eweto na sredstva od li~niot dohod i drugite prihodi {to
gi ostvaruva.
Sudot mo`e na maloletnikot da mu opredeli i drugi obvrski no
pritoa mora da vnimava so niv da ne go pogodi ~ovekovoto dostoinstvo
na maloletnikot i da ne mu pri~ini drugi posebni te{kotii. Ovie
obvrski sudot mo`e da gi izmeni ili ukine na predlog na centarot za
socijalni raboti. Pri opredeluvaweto i izmenuvaweto na ovie obvrski
sudot posebno e zadol`en na maloletnikot i negovite roditeli, posvoitelot
ili staratelot da im uka`e deka vo slu~aj na nivno neispolnuvawe
izre~enata merka na zasilen nadzor mo`e da bide zameneta so
druga vospitna merka.
Vo praktikata na dosega{nata primena na zavodskite vospitni
merki kaj nas, navedenite obvrski naj~esto se sveduvaa na voop{teno
obvrzuvawe na maloletnikot da vodi ureden `ivot bez nivno konkretno
opredeluvawe.
530
2.3. Zavodski merki
1. Zavodskite merki se izrekuvaat na maloletnik sprema koj
treba da se prezemat potrajni merki na vospituvawe, prevospituvawe
ili lekuvawe i negovo celosno oddeluvawe od dotoga{nata sredina.

Ovie merki ne mo`at da traat podolgo od pet godini. Zaedni~ki karakteristiki
na ovie merki se: (1) deka se izvr{uvaat vo posebni zavodi
soodvetni na nivnata namena, (2) deka maloletnicite celosno se izdvojuvaat
od nivnata dotoga{na sredina, (3) deka se potrajni merki na vospituvawe
i prevospituvawe i, (4) deka pri nivnoto izrekuvawe ne se
opredeluva nivnoto traewe, tuku sudot za toa dopolnitelno odlu~uva
so toa {to spored zakonot e opredelen minimumot i maksimumot na
traeweto.
Zavodskite merki se izvr{uvaat vo vospitna ustanova nameneta
za vospituvawe i socijalna za{tita na deca i mladinci i vo vospitnopopraven
dom.
Upatuvaweto na maloletnikot vo soodvetna ustanova zaradi
izvr{uvaweto na zavodskata vospitna merka go vr{i centarot za socijalni
raboti po priemot na odlukata od nadle`niot sud. Toa go pravi
taka {to od roditelot, posvoitelot ili staratelot }e pobara vo tekot
na 15 dena da go dovede maloletnoto lice vo ustanovata. Pritoa, centarot
za socijalni raboti ima obvrska da ja izvesti ustanovata za datumot
koga maloletnoto lice treba da se javi na izvr{uvawe na merkata,
a ustanovata vo koja se izvr{uva zavodskata merka da dostavi povratno
izvestuvawe do centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud za datumot
na priemot na maloletnikot i po~etokot na izvr{uvaweto na
merkata. Ako maloletnikot ne se javi na izvr{uvawe na zavodskata
merka ili od ustanovata se dade vo begstvo rakovoditelot na ustanovata
ima obvrska da go izvesti centarot za socijalni raboti, nadle-
`niot sud i organot za vnatre{ni raboti za fakawe na maloletnoto
lice i priveduvawe vo ustanovata.
Po~etokot na izvr{uvaweto na merkata po molba na maloletnoto
lice, negovite roditeli, posvoitelot ili staratelot mo`e da se
odlo`i od istite pri~ini od koi mo`e da se odlo`i po~etokot na izdr`uvaweto
na kaznata i na polnoletnite lica osudeni na kazna li{uvawe
od sloboda.
Me|u op{tite odredbi za izvr{uvawe na zavodskite merki e pomestena
i dol`nosta na ustanovata vo koja se izvr{uva merkata najdocna
3 meseci pred planiranoto otpu{tawe na maloletnoto lice da go
izvesti centarot za socijalni raboti za otpu{taweto i da mu predlo-
`i merki {to treba da se prezemat za negovo natamo{no vospituvawe.
Vrz osnova na ova izvestuvawe centarot za socijalni raboti vr{i konsultacii
so roditelite, posvoitelot ili staratelot na maloletnoto
lice i zaedno so niv se anga`ira za prifa}awe na maloletnikot po negovoto
izleguvawe od ustanovata. Pritoa, posebna gri`a se vodi za
sreduvawe na semejnite priliki na maloletnikot, za obezbeduvawe negovo
vremeno smestuvawe i ishrana ako toa ne mu e obezbedeno vo semejstvoto,
za obezbeduvawe obleka i obuvki, za lekuvawe, za izbor na soodvetna
sredina i za {koluvawe i vrabotuvawe na maloletnoto lice.
531

1 0 Upatuvawe vo vospitna ustanova. Upatuvawe vo vospitna
ustanova e zavodska merka koja im se izrekuva na maloletnite delinkventi
trgnuvaj}i od pretpostavkata deka nivniot natamo{en razvoj
ne mo`e da se obezbedi so nivno ostavawe na sloboda. Imeno, sudot }e
ja izre~e ovaa merka toga{ koga smeta deka sprema maloletnicite treba
da se obezbedi postojan nadzor od strana na stru~ni lica (so {kolska
i stru~na sprema na vospituva~i) zaradi vospituvawe, prevospituvawe
i nivno celosno izdvojuvawe od dotoga{nata sredina. Se raboti,
vsu{nost, za malolentici koi ne se sosema vospitno zapu{teni
taka {to mo`e da se upatat vo vospitna ustanova kade {to se smestuvaat
i decata {to ne se delinkventi. 594 Takva vospitna ustanova kaj nas
e Zavodot za zgri`uvawe, vospituvawe i obrazovanie na deca i mladinci
"Ranka Milanovi}" vo Skopje. Kako ustanova za socijalna za{tita
taa e od otvoren vid i soglasno aktot na nejzinoto formirawe i Zakonot
za socijalna za{tita edinstvena e vo na{ata Republika. Vo nea maloletncite
ostanuvaat najmalku {est meseci, a najmnogu tri godini.
Sudot ne go opredeluva traeweto na merkata pri nejzinoto izrekuvawe,
tuku za toa dopolnitelno odlu~uva vo zavisnost od postignatite
rezultati vo ostvaruvaweto na vospitno-prevospitniot proces.
Vo ovaa ustanova maloletnite delinkventi gi imaat istite prava
i dol`nosti kako i drugite maloletnici koi se smesteni vo nea.
Edinstvenata razlika e vo toa {to so ogled na izre~enata merka vo pogled
na vospituvaweto na ovie lica im se posvetuva posebno vnimanie
i zasilen nadzor {to ne treba da bide zabele`an od ostanatite maloletnici.
Ottamu, so okolnosta deka sprema maloletnite lica e izre-
~ena vospitna merka od zavodski vid, se zapoznavaat samo rakovoditelot
na ustnovata i vospituva~ot komu mu e dovereno nejzinoto izvr-
{uvawe.
2 0 Upatuvawe vo vospitno-popraven dom. Merka upatuvawe vo
vospitno-popraven dom im se izrekuva na vospitno zapu{teni maloletni
delinkventi sprema koi e potrebno da se prezemat potrajni i
zasileni merki na vospituvawe i prevospituvawe i nivno celosno
oddeluvawe od dotoga{nata sredina. Pri odlu~uvaweto dali }e se
izre~e ovaa merka sudot posebno ja zema predvid te`inata i prirodata
na storenoto delo i okolnosta dali sprema maloletnikot porano bile
izrekuvani vospitni merki ili kazna maloletni~ki zatvor. Vo vospitno-popravniot
dom maloletnikot ostanuva najmalku edna, a na-
594
Vo zavodot "Ranka Milanovi}" pokraj kategorijata maloletni storiteli
na krivi~ni dela za koi sudot donel pravosilno re{enie so izre~ena
vospitna merka upatuvawe vo vospitna ustanova se zgri`uvaat u{te dve kategorii
na maloletnici. Toa se maloletnici {to ovde se upatuvaat od strana
na centrite za socijalni raboti koi imaat potreba od socijalna gri`a kako i
vospitno zapu{tenite krivi~no neodgovorni maloletni storiteli na krivi~ni
dela na vozrast do 14 godini.
532

jmnogu pet godini. Sudot ne go opredeluva traeweto nitu na ovaa merka
pri nejzinoto izrekuvawe.
Ovaa merka kaj nas se izvr{uva{e vo vospitno popravniot dom
Tetovo, 595 a od 2001 godina vo kazneno-poptravnata ustanova Skopje,
kade {to sprema maloletnicite od ma{ki pol se primenuvaat aktivnosti
i tretman i pomo{ so koi se obezbeduva pravilen razvoj i formirawe
na pozitivnite naviki, stavovi i vrednosti i se otstranuvaat
kriminogenite vlijanija {to mo`at da go pottiknat kriminogenoto
odnesuvawe. Poradi nemawe uslovi za izvr{uvawe na merkata upatuvawe
vo vospitno-popraven dom na maloletni delinkventi od `enski
pol, do sredinata na 1986 godina maloletni~kite od na{ata dr`ava
ovaa merka ja izdr`uvaa vo VPD Kru{evac. Denes ovaa merka se
izvr{uva vo posebno oddelenie vo ramkite na KPD za `eni vo Idrizovo.
596
3. IZMENA NA ODLUKATA ZA VOSPITNITE MERKI I ZAPIRAWE
NA NIVNOTO IZVR[UVAWE
1. Vo na{iot sistem na vospitni merki e karakteristi~no {to
na sudot mu e dadeno ovlastuvawe: a) da ja izmeni izre~enata vospitna
merka, b) da go zapre izvr{uvaweto na izre~enata vospitna merka, v)
da ja zameni izre~enata so druga vospitna merka i g) da donese odluka
so koja izre~enata vospitna merka nema da se izvr{i.
1 0 Izmena na vospitnata merka e mo`na kaj merkite na zasilen
nadzor. Pri izrekuvaweto na ovie vospitni merki, na licata koi treba
da gi izvr{uvaat sudot im dava upatstva ili im nalo`uva opredeleni
obvrski, a na samiot maloletnik mo`e da mu opredeli i posebni
obvrski. Dokolku vo tekot na izvr{uvaweto na konkretnata merka
bide postignata nejzinata cel, ili pak, i pokraj navedenite barawa,
niza okolnosti uka`uvaat deka ne do{lo i nema da dojde do o~e-
595
VPD Tetovo funkcionira od 1962 godina najprvin vo samo eden
objekt {to ne be{e namenski izgraden za izvr{uvawe na merkata upatuvawe
vo vospitno popraven dom. Vo tekot na 1964-1966 kon ovoj objekt bea pridodadeni
nekolku rabotilnici, a edna negova prostorija be{e prilagodena za
izveduvawe {kolska nastava. Od 1973 godina koga se izgredeni 6 pavilioni so
kapacitet od 125 maloletnici VPD Tetotvo se zdobi so sovremeni materijalni
pretpostavki za ostvaruvawe na svojata funkcija.
596
Vospitno-popravniot dom, poto~no oddelenieto za maloletnici od
`enski pol e osnovano so odluka na Sobranieto na SR Makedonija od 23 septemvri
1986 godina, a zapo~na da funkcionira od 1 oktomvri 1986 godina.
Oddelnieto e smesteno vo edno krilo na objektot {to go so~inuva KPD za
`eni Idrizovo. Kapacitetot na toa krilo e 5-7 maloletni~ki i so ogled na
toa {to ovde godi{no se upatuvaat od edna do ~etiri maloletni~ki vo celost
gi zadovoluva potrebite na na{ata Republika.
533

kuvanite vospitni i prevospitni rezultati, celesoobrazno e da se menuvaat
dadenite upatstva, opredelenite obvrski da se ukinat ili zamenat
so drugi ili pak merkata da se zameni so drug vid merki na zasilen
nadzor. Ovie izmeni sudot mo`e da gi vr{i dodeka trae primenata na
izre~enata vospitna merka.
2 0 Zapirawe na izvr{uvaweto na izre~enite merki na zasilen
nadzor ili na onie od zavodski vid mo`e da bide predizvikano od pove}e
pri~ini:
a) Koga po donesuvaweto na odlukata so koja e izre~ena merkata
na zasilen nadzor ili zavodska merka, }e se pojavat okolnosti {to ne
postoele vo vremeto na donesuvaweto na odlukata ili za niv ne se znaelo
a bile od vlijanie vrz donesuvaweto na odlukata, izvr{uvaweto na
izre~enata merka mo`e da se zapre.
b) Izvr{uvaweto na merkata na zasilen nadzor ili na zavodskata
merka mo`e da zapre i so ogled na postignatiot uspeh vo vospituvaweto
i prevospituvaweto, so slednive ograni~uvawa:
- merkata upatuvawe vo vospitna ustanova ne mo`e da se zapre
od izvr{uvawe pred istekot na rokot od 6 meseci.
- merkata upatuvawe vo vospitno-popraven dom ne mo`e da se
zapre od izvr{uvawe pred istekot na rokot od edna godina.
3 0 Zamena na izre~enata so druga vospitna merka e mo`na, isto
taka, od pove}e pri~ini:
a) Od istite pri~ini spored koi e mo`no zapirawe na izvr{uvaweto
na izre~enite merki na zasilen nadzor i zavodskite vospitni
merki, mo`na e i nivna zamena so drugi takvi merki. Pritoa, i vo
odnos na zamenata so ogled na postignatiot uspeh vo vospituvaweto i
prevospituvaweto postoji samo edno ograni~uvawe:
- merkata upatuvawe vo vospitna ustanova do istekot na rokot
od 6 meseci mo`e da se zameni samo so upatuvawe na maloletnikot vo
vospitno popraven dom.
b) Zamena na izre~enata so druga vospitna merka e mo`na i koga
treba da se pristapi kon povtorno odlu~uvawe za merkata. Imeno, ako
od pravosilnosta na odlukata so koja e izre~ena merkata na zasilen
nadzor ili zavodska merka pominalo pove}e od edna godina, a izvr{uvaweto
ne zapo~nalo, sudot povtorno }e odlu~i za potrebata od nejzinoto
izvr{uvawe. Pritoa, sudot mo`e da odlu~i porano izvr{enata
merka da se izvr{i, da ne se izvr{i ili da se zameni so nekoja druga
merka.
4. Neizvr{uvawe na vospitna merka. Vospitnata merka nema da
se izvr{i toga{ koga od momentot na nejzinoto izrekuvawe pominalo
relativno podolgo vreme, taka {to so nejzinoto izvr{uvawe sî u{te
ne se zapo~nalo, a vo toj period meloletnikot ne storil novo krivi~no
delo. Ovie okolnosti uka`uvaat deka e postignata celta na merkata i
bez nejzino izvr{uvawe, odnosno deka ve}e ne e potrebno i adekvatno
da se pristapi kon menuvawe na li~nosta na maloletnikot. Pritoa, se
534

mo`ni dva slu~ai: na obligatorno i fakultativno neizvr{uvawe na
izre~enata merka.
a) Merkata upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici
nema da se izvr{i sekoga{ koga od pravosilnosta na odlukata so koja e
izre~ena ovaa merka izminale pove}e od 6 meseci, a nejzinoto izvr{uvawe
ne zapo~nalo.
b) Merkata na zasilen nadzor ili zavodska vospitna merka
mo`e da ne se izvr{i dokolku po pravosilnosta na odlukata so koja e
izre~ena pominalo pove}e od edna godina, a nejzinoto izvr{uvawe ne
zapo~nalo.
II. MALOLETNI^KI ZATVOR
1. Posebnata polo`ba na maloletnite storiteli vo krivi~noto
i izvr{noto zakonodavstvo e edna od va`nite pridobivki na evolucijata
na krivi~noto pravo i penologijata. Od vekovnite nau~ni prou~uvawa
i prakti~ni sogleduvawa deka borbata pritiv maloletni~kata
delinkvencija ne mo`e da se vodi na ista na~in i so isti sredstva kako
protiv polnoletnite storiteli na krivi~ni dela, osnovnite sankcii
za ovie storiteli se transformiraa vo vospitni merki. Kaznuvaweto
stana posebna merka koja isklu~ivo se primenuva, no i toga{ koga se
primenuva taa e takva merka {to vo prv red e ispoleta so vospitna sodr`ina.
2. So ogled na nejziniot supsidijaren karakter kaznata maloletni~ki
zatvor se proklamira kako sporedna, posebna i isklu~itelna
merka {to mo`e da se izre~e samo vo slu~aite koga se ispolneti opredeleni
uslovi. Kako kaznena merka so specifi~no vospiten karakter,
maloletni~kiot zatvor kaj nas mo`e da se izre~e samo na krivi~no
odgovoren postar maloletnik {to storil krivi~no delo za koe so zakon
e propi{ana kazna pote{ka od pet godini li{uvawe od sloboda i
koga poradi te{kite posledici na deloto i visokiot stepen na krivi~nata
odgovornost ne e opravdano da se izre~e vospitna merka. Ovaa
kazna ne mo`e da bide pokratka od edna godina (op{t zakonski minimum),
nitu podolga od deset godini (op{t zakonski maksimum).
Pritoa, zna~ajno e deka pri odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki
zatvor sudot gi zema site okolnosti {to vlijaat kaznata da
bide pomala ili pogolema vodej}i posebna smetka za stepenot na du{evnata
razvienost na maloletnikot i vremeto potrebno za negovo vospituvawe,
prevospituvawe i stru~no usovr{uvawe. Za odmeruvaweto na
kaznata za krivi~ni dela vo stek va`at ramkite od edna do deset godini
vo koi {to, koga postojat zakonski uslovi i koga se najde deka takva
kazna na maloletnikot treba da mu se izre~e, sudot }e mu opredeli
samo edna kazna maloletni~ki zatvor. Ako sudot najde deka za nekoi od
krivi~nite dela vo stek postariot maloletnik treba da se kazni, a za
drugite dela treba da se izre~at vospitni merki, za site dela vo stek
535

}e izre~e samo maloletni~ki zatvor.
Izrekuvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor se vr{i zaradi
postignuvawe na re~isi istite celi kako i onie kon koi se stremat i
vospitnite merki. Me|utoa, kaznata maloletni~ki zatvor se izrekuva
koga ne e celishodno da se izre~at vospitnite merki. Pritoa, celishodnosta
ovde treba da se podrazbere vo smisla na stepenuvawe na potrebata
od prezemawe na poslabi ili zasileni merki na vospituvawe,
bidej}i vospituvaweto na maloletnicite se istakuva kako ednistvena
cel na site krivi~ni sankcii nameneti za ovie lica. Vo taa smisla maloletni~kiot
zatvor gi poseduva karakteristikite na vospitna merka
i zatoa so pravo mo`e da se ka`e deka maloleti~kiot zatvor pretstavuva
i "poostra vospitna merka." Ovaa konstatacija mo`e mnogu lesno
da se vidi od odredbata so koja se odreduva celta na maloletni~kiot
zatvor. Ottamu, mo`e da se zaklu~i deka i kaj izvr{uvaweto na vospitnite
merki i kaj izvr{uvaweto na maloletni~kiot zatvor soglasno
nivnata zaedni~ka cel {to ja opredelil zakonodavecot, a vrz osnova na
poznavaweto na li~nosta na maloletnikot, op{testvenata reakcija na
sredinata sprema maloletnite delinkventi e ednakva. Toa zna~i deka
vospitnite merki od institucionalen karakter ne se razlikuvaat i ne
treba da se razlikuvaat vo na~inot na nivnoto izvr{uvawe. Razlikata
me|u niv zasega se sostoi samo vo na~inot na nivnoto izrekuvawe. Toa
proizleguva ottamu {to za izrekuvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
zakonodavecot predvidel poinakvi kriteriumi od onie za izrekuvaweto
na vospitnite merki. Tie kriteriumi kaj maloletni~kiot zatvor
se odnesuvaat na vozrasta na delinkventot, te`inata na storenoto
krivi~no delo, stepenot na krvi~nata odgovornost kako i uverenieto
deka ni edna od vospitnite merki vo konkreniot slu~aj ne bi bila celishodna.
Pokraj ovie strogi uslovi, pri kaznuvaweto na maloletnicite
mora da se vodi smetka za celosnoto zapoznavawe na nivnata li-
~nost, nivnoto sudsko minato, deka eventualno izre~enite porane{ni
merki go nemale sakaniot efekt, za semejnata i ekonomskata sostojba
na maloletnicite, mo`nosta za nivnoto {koluvawe i uslovite za nivnoto
stru~no usovr{uvawe. Seto toa se okolnosti od posebno zna~ewe
za podobro ostvaruvawe na specijalnata i generalnata prevencija koga
se raboti za maloletnite storiteli na krivi~ni dela od pote`ok vid.
Me|utoa, ovde treba da se ima predvid deka izrekuvaweto na maloletni~kiot
zatvor duri i toga{ koga se ispolneti site pretpostavki ne
e zadol`itelno. Imeno, sudot e ovlasten (toa e negovo fakultativno
pravo) da odlu~i dali }e ja izre~e ili nema da ja izre~e ovaa merka, a
za toa e potrebno toj da se uveri deka poradi te{kite posledici na
deloto i visokiot stepen na krivi~nata odgovornost ne bi bilo opravdano
da se izre~e vospitna merka.
Od predhodnoto jasno se ocrtuvaat elementite {to maloletni-
~kiot zatvor go karakteriziraat kako vospitna merka. Me|utoa, kako
{to ve}e spomenavme, vo nego se vtkaeni i drugi elementi koi neso-
536

mneno uka`uvaat na negoviot kaznen karakter. Toa najdobro se gleda
od faktot {to maloletni~kiot zatvor go so~uval svojot represiven
prizvuk. Imeno, spored svojata priroda maloletni~kiot zatvor e kazna
li{uvawe od sloboda i kako takov e sli~en na takvata kazna {to im se
izrekuva na polnoletnite kriminalci. I pokraj toa {to e proniknat
vo idejata za vospituvawe, {to e izrazen niz eden poseben human i liberalen
stav, poradi samata svoja priroda vo nego prevejuvaat elementi
koi, iako prividno deluvaat od vtor plan, jasno se naso~eni kon
toa maloletnikot da po~uvstvuva i da se uveri deka op{testvoto ne ja
odobruva negovata postapka. Od faktot {to kaznuvaweto se primenuva
sprema krivi~no odgovorni lica nu`no proizleguva deka postoi opredelen
socijalnoeti~ki prekor koj se provlekuva niz retribucijata
{to kako neizostaven del se nao|a vo su{tinata na kaznata. Me|utoa,
pri odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor te`i{teto sepak
ne se stava vrz te`inata na deloto i stepenot na vinata kako kaj polnoletnite
storiteli na krivi~ni dela. Se razbira deka tie elementi
se imaat predvid no, ovde im se pridava sekundarna va`nost, a toa zna-
~i deka so maloletni~kiot zatvor se nastojuva kon pomestuvawe na retribucijata
vo vtor plan vo onaa mera vo koja toa realno mo`e da se
ostvari. Me|utoa, so toa ni od daleku ne mo`e da se negira vistinskata
egzistencija na represijata i da ne se priznae deka tokmu zatoa maloletni~kiot
zatvor vo osnova e kazna. Fakt e me|utoa, i toa deka se raboti
za specifi~en vid na merka koja {to, iako za maloletnikot mo`e
da pretstavuva dosta bolno li{uvawe od sloboda, vo nea se sleani i
brojni karakteristiki koi so ogled na nivnata cel ja odbele`uvaat
kako vospitna merka. Ottamu, vo teorijata e najprifatliva onaa formulacija
{to maloletni~kiot zatvor go opredeluva kako merka sui generis.
3. Posebi pravila za odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki
zatvor. Spored ~l. 88 KZ, najprvo se bara pri odmeruvaweto na
maloletni~kiot zatvor sudot da gi zeme predvid site okolnosti {to
vlijaat kaznata da bide pogolema ili pomala (~l. 39) posebno vodej}i
smetka za stepenot na du{evnata razvienost na maloletnikot i za
vremeto potrebno za negovoto vospituvawe, prevospituvawe i stru~no
osposobuvawe. Toa poka`uva deka kaj odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki
zatvor sekoga{ mu se dava prednost na li~nite okolnosti
na maloletnikot vo odnos na okolnostite na krivi~noto delo.
Natamo{na karakteristika na odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki
zatvor se sostoi vo toa {to sudot ne mo`e da izre~e maloletni~ki
zatvor vo podolgo traewe od propi{anata kazna zatvor za
toa delo. Toa zna~i deka sudot ovde e vrzan za posebiot maksimum na
kaznata li{uvawe od sloboda koja za isto delo e predvidena i za polnoletnite
storiteli. Me|utoa, za razlika od slu~aite koga se raboti
za polnoletni lica, sudot ne e vrzan za posebniot minimum na kaznata
li{uvawe od sloboda predviden za krivi~noto delo koe e storeno (~l.
537

87 st. 2 KZ).
Za maloletnicite isto taka, ne se primenuvaat op{tite odredbi
za odmeruvawe na kaznata za krivi~ni dela vo stek na polnoletni
lica. Vo ovoj pogled mo`at da se razlikuvaat dve situacii.
1 0 Ako postar maloletnik stori pove}e krivi~ni dela vo stek, a
sudot najde deka za sekoe oddelno delo treba da izre~e kazna maloletni~ki
zatvor, kaznata }e mu ja odmeri spored slobodna ocena vo ramkite
na najgolemata zakonska merka na kaznata maloletni~ki zatvor.
Vo vakov slu~aj sudot mo`e da izre~e edinstvena kazna vo najdolgo traewe
od 10 godini so ogled deka toa e zakonskiot maksimum na kaznata
(~l. 89. st. 3 KZ).
2 0 Ako sudot najde deka za nekoe krivi~no delo vo stek treba da
izre~e maloletni~ki zatvor, a za drugi krivi~i dela vospitni merki,
za site tie dela vo stek }e izre~e samo kazna maloletni~ki zatvor (~l.
89 st. 2).
Navedenite pravila koi se primenuvaat vo slu~aj na izvr{uvawe
na krivi~i dela vo stek, se primenuvaat i toga{ koga }e dojde do sudewe
na osuden maloletnik: koga }e se utvrdi deka maloletnikot pred
ili po nejzinot izrekuvawe storil krivi~no delo.
4. Maloletni~kiot zatvor koj vo na{iot kaznen sistem za prv
pat e voveden so izmenite i doplnuvawata na krivi~niot zakon od 1959
godina predvideno e da se izvr{uva vo posebna kazneno-popravna ustanova
za maloletnici. Vo taa ustanova malolenicite ostanuvaat do navr{uvaweto
na 23 godini, a vo isklu~itelni slu~ai (ako toa e potrebno
za dovr{uvawe na nivnoto {koluvawe ili ostru~uvawe ili ako
preostanatiot del od neizdr`anata kazna ne nadminuva 6 meseci) vo
nea mo`at da bidat zadr`ani i podolgo. Ako za toa vreme ne ja izdr`ale
kaznata maloletnite osudenici se upatuvaat vo kazneno-popravna
ustanova za polnoletni osudenici i vo celost se izedna~uvaat so nivniot
osudeni~ki status.
III. KRIVI^NI SANKCII SPREMA POMLADI POLNOLETNI
LICA
1. POIM NA POMLADI POLNOLETNI LICA
Kategorijata na pomladi polnoletni lica e rezultat na nau~nite
soznaniija deka biopsihosocijalnata zrelost na li~nosta ne mora
sekoga{ da nastapi so navr{uvaweto na 18 godini od `ivotot, odnosno
deka vo odredeni slu~ai pod dejstvo na razni okolnosti taa mo`e da nastapi
i podocna. Od tie pri~ini se napu{ta strogoto i formalno razlikuvawe
na maloletstvoto od polnoletstvoto. Ottamu i na{eto
krivi~no zakonodavstvo prifa}a eden preoden period vo koj licata
koi formalno go dostignale polnolestvoto ne mo`e da se ka`e deka ja
538

dostigale i potrebnata du{evna zrelost. Prifa}aweto na toj preoden
period, koj kako {to vidovme, kaj nas e pomesten me|u 18 i 21 godina od
`ivotot, e od golemo prakti~o zna~ewe za{to vo sprotivno mo`e da se
slu~i strogoto formalno razlikuvawe na preodot od maloletstvo vo
polnoletstvo duri i od samo nekolku dena, da dovede do razli~no, odnosno
postrogo kaznuvawe na liceto {to gi naru{ilo op{testvenite normi
so izvr{uvawe na krivi~no delo. 597
2. VOSPITNI MERKI ZA POMLADI POLNOLETNI LICA
Na pomladite polnoletni lica po pravilo im se izrekuvaat
krivi~nite sankcii predvideni za polnoletni lica. Me|utoa, Krivi-
~niot zakonik predividuva isklu~ok od toa pravilo. Imeno, spored ~l.
94 st. 1 KZ, na storitel {to izvr{il krivi~no delo kako pomlado polnoletno
lice, sudot mo`e da mu izre~e soodvetna merka na zasilen nadzor
ili zavodska merka pod slednive uslovi:
1 0 ako storitelot na krivi~noto delo vo vremeto na sudeweto
bil polnoleten no ne napolnil 21 godina od `ivotot, i
2 0 ako so ogled na negovata li~nost i okolnostite pod koi e storeno
deloto, mo`e da se o~ekuva deka i so vospitna merka }e se postigne
celta {to bi se ostvarila so izrekuvaweto na kaznata.
Izrekuvaweto na merkata zasilen nadzor ili zavodska merka ne
e zadol`itelno, tuku fakultativno. Ocenata koja od ovie sankcii }e
se izre~e zavisi od okolnostite vo vrska so krivi~noto delo, li~nosta
na storitelot i celite na izbranata sankcija. Spomenatite vospitni
merki mu se izrekuvaat na pomladiot polnoletnik pod istite uslovi
kako i na moletnite lica, so taa razlika {to, izre~enata vospitna merka
mo`e da trae najmnogu do napolnuvaweto 23 godini od negoviot `ivot,
{to prakti~no zna~i deka taa mo`e maksimalno da trae dve godini.
Na pomladiot polnoletnik, sudot mo`e da mu izre~e nekoja od
merkite na bezbednost.
3. SUDEWE NA POLNOLETNO LICE ZA KRIVI^NI DELA
IZVR[ENI VO MALOLETSTVO
1. Koga na polnoletno lice mu se sudi za krivi~no delo {to go
izvr{il dodeka bil maloletnik, sprema nego se primenuvaat vospitni
i kazneni merki predvideni za maloletni lica, bez ogled na toa {to
vo vreme na sudeweto storitelot e polnoleten. Vo ovoj slu~aj se poja-
597
Za kategorijata na pomladite polnoletni lica i site podrobnosti
na nivnata krivi~nopravna polo`ba vidi: Lazarevi}, Lj. Polo`aj mladih punoletnika
u krivi~nom pravu, Institut za kriminolo{ka i kriminalisti~ka istra`ivanja, Beograd,
1962.
539

vuva samo pra{aweto za merkata {to na takvoto lice treba da mu se
izre~e so ogled deka se raboti za polnoletno lice. Re{enieto na ovoj
problem go dava ~l. 93 KZ. Vo taa odredba se sodr`ani posebni pravila
za sudewe na polnoletno lice za krivi~ni dela {to gi izvr{ilo
kako maloletnik. Pritoa se pravi razlika dali toa lice krivi~noto
delo go storilo kako pomlad ili postar maloletnik.
1 0 Sudewe na polnoletno lice za krivi~no delo {to go storil
kako pomlad maloletnik. Na polnoletno lice mo`e da mu se sudi za
krivi~nodelo koe go storil kako pomlad polnoletnik pod slednite
uslovi:
a) ako ne navr{ilo 21 godina od `ivotot (so ogled deka soglasno
~l. 93 st. 1 KZ e zazemen stav deka na polnoletni lica koi navr{ile
21 godina ne mo`e da im se sudi za krivi~no delo koe go izvr{ile kako
pomladi polnoletni lica) i,
b) ako za storenoto delo e propi{ana kazna li{uvawe od sloboda
pote{ka od 5 godini.
Na takvo lice mo`e da mu se izre~e samo soodvetna zavodska vospitna
merka. Izrekuvaweto na taa merka e fakultativno. Pri ocenata
dali }e ja izre~e ovaa merka, sudot treba da gi zeme previd site
okolnosti na slu~ajot, a osobeno te`inata na storenoto krivi~noto
delo, vremeto {to pominalo od negovoto izvr{uvawe, povedenieto na
storitelot i celta na ovaa vospitna merka. (~l. 93 st. 2 KZ).
2 0 Sudewe na polnoletno lice za krivi~no delo {to go storil
kako postar maloletnik. Na lice koe krivi~noto delo go izvr{ilo
kako postar maloletnik, soglasno ~l. 93 st. 3 KZ, mo`e da mu se sudi i
da mu se izre~e soodvetna zavodska merka, a pod uslovite od ~l. 87 KZ,
kazna maloletni~ki zatvor. Izrekuvaweto na ovie krivi~ni sankcii,
isto taka, e fakultativno. Pri ocenata dali i koja od ovie sankcii }e
gi izre~e, sudot }e gi zeme istite okolnosti kako pod 1 0 , a dokolku se
raboti za izrekuvawe na kaznata maloletni~ki zatvor i nejzinata cel.
2. Sudewe na polnoletno lice koe vo vremeto na sudeweto
napolnilo 21 godina od `ivotot. Posebna situacija pretstavuva sudeweto
na polnoletno lice koe vo vremeto na sudeweto napolnilo 21
godina od `ivotot. Vo takov slu~aj, na takviot storitel, namesto maloletni~ki
zatvor, sudot mo`e da mu izre~e kazna li{uvawe od sloboda
ili uslovna osuda.
540

APPENDIX
541

542

KRIVI^EN ZAKONIK
"SV RM", br. 37/1996, 80/1999, 4/2002, 43/2003, 19/2004, 81/2005, 60/2006 i 73/2006
O P [ T D E L
G l a v a p r v a
OSNOVNI ODREDBI
Zakonitost vo opredeluvaweto na krivi~nite dela i na propi{uvaweto na
krivi~nite sankcii
^len 1
Na nikogo ne mo`e da mu bide izre~ena kazna ili druga krivi~na
sankcija za delo, koe, pred da e storeno, ne bilo so zakon opredeleno
kako krivi~no delo i za koe ne bila propi{ana kazna so zakon.
Osnova i granici na krivi~nopravnata prinuda
^len 2
Za{titata na slobodite i pravata na ~ovekot i na drugite osnovni
vrednosti i primenuvaweto na krivi~nopravnata prinuda koga e
vo mera vo koja toa e nu`no za spre~uvawe na op{testveno-{tetni dejstvija,
pretstavuvaat osnova i granica za opredeluvawe na krivi~nite
dela i propi{uvawe na krivi~nite sankcii.
Zadol`ntelno primenuvawe na poblag krivi~en zakon
^len Z
(1) Vrz storitelot na krivi~no delo se primenuva zakonot {to
va`el vo vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
(2) Ako po izvr{uvaweto na krivi~noto delo e izmenet zakonot,
edna{ ili pove}e pati, }e se primeni zakonot {to e poblag za storitelot.
(3) Ako so ovoj zakon e propi{ana nova alternativna merka, merka
na bezbednost ili vospitna merka, taa mo`e da se izre~e samo ako
odgovara na nekoja porano propi{ana merka i ako ne e ponepovolna za
storitelot.
Krivi~ni sankcii
^len 4
Krivi~ni sankcii se: kazni, alternativni merki merki na bezbednost
i vospitni merki.
543

Ograni~uvawa vo izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii
^len 5
Na storitelot na krivi~no delo vo izvr{uvaweto na krivi~nata
sankcija mo`at da mu bidat odzemeni ili ograni~eni opredeleni
prava samo vo mera koja im odgovara na prirodata i sodr`inata na taa
sankcija i samo na na~in so koj se obezbeduva po~ituvawe na li~nosta
na storitelot i na negovoto ~ove~ko dostoinstvo.
Va`ewe na op{tiot del
^len 6
Odredbite od op{tiot del na ovoj zakonik va`at za site krivi-
~ni dela opredeleni vo zakonite na Republika Makedonija.
G l a v a v t o r a
KRIVI^NO DELO I KRIVI^NA ODGOVORNOST
1. Op{ti odredbi za krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost
Krivi~no delo
^len 7
Krivi~no delo e protivpravno delo {to so zakon e opredeleno
kako krivi~no delo i ~ii obele`ja se opredeleni so zakon.
1. Delo od malo zna~ewe
^len 8
(1) Ne e krivi~no delo ona delo {to, iako sodr`i obele`ja na
krivi~no delo, pretstavuva delo od malo zna~ewe poradi otsustvoto
ili nezna~itelnosta na {tetnite posledici i niskiot stepen na krivi~na
odgovornost na storitelot.
(2) Odredbata od stavot 1 mo`e da se primeni na krivi~no delo
za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do tri godini.
Nu`na odbrana
^len 9
(1) Ne e krivi~no delo ona delo {to e storeno vo nu`na odbrana.
(2) Nu`na e onaa odbrana {to e neophodno potrebna storitelot
da odbie od sebe ili od drug, istovremen protivpraven napad.
(3) Storitelot koj gi pre~ekoril granicite na nu`nata odbrana
mo`e da se kazni poblago, a ako pre~ekoruvaweto go storil poradi
silna razdraznetost ili uplav predizvikan so napadot, mo`e i da se
oslobodi od kazna.
Krajna nu`da
^len 10
(1) Ne e krivi~no delo ona delo {to e storeno vo krajna nu`da.
(2) Krajna nu`da postoi koga deloto e storeno so cel storite-
544

lot da otstrani od sebe ili od drug, istovremena neskrivena opasnost
{to na drug na~in ne mo`ela da se otstrani, a pritoa storenoto zlo ne
e pogolemo od zloto {to se zakanuvalo.
(3) Storitelot koj sam predizvikal opasnost od nebre`nost ili
gi pre~ekoril granicite na krajnata nu`da, mo`e da se kazni poblago,
a ako pre~ekoruvaweto e storeno pod osobeno olesnuva~ki okolnosti -
mo`e i da se oslobodi od kazna.
(4) Nema krajna nu`da ako storitelot bil dol`en da se izlo`i
na opasnost.
Krivi~na odgovornost
^len 11
(1) Krivi~no e odgovoren storitelot koj e presmetliv i {to
krivi~noto delo go storil so umisla ili od nebre`nost i pri toa bil
svesen ili bil dol`en i mo`el da bide svesen za zabranetosta na deloto.
(2) Za krivi~no delo storeno od nebre`nost, storitelot e krivi~no
odgovoren samo koga toa go opredeluva zakonot.
Presmetlivost
^len 12
(1) Ne e presmetliv storitelot koj vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo ne mo`el da go sfati zna~eweto na svoeto delo
ili ne mo`el da upravuva so svoite postapki poradi trajna ili privremena
du{evna bolest, privremena du{evna rastroenost ili zaostanat
du{even razvoj, ili drugi osobeno te{ki du{evni pre~ki (nepresmetlivost).
(2) Storitelot na krivi~no delo ~ija sposobnost da go sfati
zna~eweto na svoeto delo ili sposobnosta da upravuva so svoite postapki
bila bitno namalena poradi nekoja sostojba od stav 1 mo`e da se
kazni poblago (bitno namalena presmetlivost).
(3) Krivi~no e odgovoren storitelot na krivi~no delo koj so
upotreba na alkohol, drogi ili na drug na~in }e se dovede vo sostojba
vo koja ne mo`el da go sfati zna~eweto na svoeto delo ili da upravuva
so svoite postapki, ako pred da se dovel vo taa sostojba, deloto bilo
opfateno so negovata umisla ili vo odnos na krivi~noto delo kaj nego
postoela nebre`nost, a zakonot za takvo delo predviduva krivi~na
odgovornost i za nebre`nost.
Umisla
^len 13
Krivi~noto delo e storeno so umisla koga storitelot bil svesen
za svoeto delo i go sakal negovoto izvr{uvawe ili koga bil svesen
deka poradi negovoto storuvawe ili nestoruvawe mo`e da nastapi
545

{tetna posledica, no se soglasil so nejzinoto nastapuvawe.
Nebre`nost
^len 14
Krivi~no delo e storeno od nebre`nost koga storitelot bil
svesen deka poradi negovoto storuvawe ili nestoruvawe mo`e da nastapi
{tetna posledica, no lekomisleno smetal deka }e mo`e da ja
spre~i ili deka taa nema da nastapi ili koga ne bil svesen za mo`nosta
od nastapuvawe na {tetna posledica, iako spored okolnostite i
spored svoite li~ni svojstva bil dol`en i mo`el da bide svesen za taa
mo`nost.
Odgovornost za pote{ka posledica
^len 15
Koga od krivi~noto delo proizlegla pote{ka posledica za koja
zakonot propi{uva pote{ka kazna, taa kazna mo`e da se izre~e ako
storitelot vo odnos na posledicata postapuval od nebre`nost.
Stvarna zabluda
^len 16
(1) Ne e krivi~no odgovoren storitelot koj vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo ne bil svesen za nekoe negovo obele`je
opredeleno so zakon ili ako pogre{no smetal deka postojat okolnosti
spored koi, dokolku tie navistina postoele, toa delo bi bilo dozvoleno.
(2) Ako storitelot bil vo zabluda poradi nebre`nost, krivi-
~no e odgovoren za krivi~noto delo storeno od nebre`nost koga zakonot
opredeluva krivi~na odgovornost i za takvo delo.
Pravna zabluda
^len 17
(1) Ne e krivi~no odgovoren storitelot na krivi~no delo koj od
opravdani pri~ini ne znael i ne mo`el da znae deka toa delo e zabraneto.
(2) Ako storitelot na krivi~noto delo mo`el da znae deka deloto
e zabraneto, mo`e da se kazni poblago.
2. Podgotvuvawe i obid na krivi~no delo
Podgotvuvawe
^len 18
(1) Toj {to so umisla podgotvuva izvr{uvawe na krivi~no delo,
}e se kazni samo koga toa zakonot izre~no go opredeluva.
(2) Podgotvuvaweto na krivi~no delo mo`e so zakon da se opredeli
kako posebno krivi~no delo ili so zakon mo`e da se propi{e kaznuvawe
za podgotvuvawe na opredeleno krivi~no delo.
546

(3) Koga zakonot propi{uva kaznuvawe za podgotvuvawe na
opredeleno krivi~no delo podgotvuvaweto mo`e da se sostoi vo nabavuvawe
ili vo prisposobuvawe na sredstva za izvr{uvawe na krivi~no
delo, vo otstranuvawe na pre~kite za izvr{uvawe na krivi~no delo, vo
dogovorawe, planirawe ili organizirawe so drugi izvr{iteli na krivi~no
delo, kako i vo drugi dejstvija so koi se sozdavaat uslovi za neposredno
izvr{uvawe na krivi~noto delo, a koi ne pretstavuvaat dejstvie
na izvr{uvawe.
Obid
^len 19
(1) Toj {to so umisla }e zapo~ne izvr{uvawe na krivi~no delo,
no nema da go dovr{i, }e se kazni za obid na krivi~no delo za koe spored
zakon mo`e da se izre~e zatvor od pet godini ili pote{ka kazna, a
za obid na drugo krivi~no delo samo koga zakonot izre~no propi{uva
kaznuvawe i za obid.
(2) Storitelot }e se kazni za obid vo granicite na kaznata propi{ana
za krivi~noto delo, a mo`e da se kazni i poblago.
Nepodoben obid
^len 20
Storitelot koj }e se obide da izvr{i krivi~no delo so nepodobno
sredstvo ili sprema nepodoben predmet, mo`e da se oslobodi od
kazna.
Dobrovolno otka`uvawe
^len 21
(1) Storitel koj podgotvuval ili se obidel da izvr{i krivi~no
delo, no dobrovolno se otka`al od negovoto izvr{uvawe, mo`e da se
oslobodi od kazna.
(2) Storitelot se otka`al od podgotvuvaweto na deloto koga
prestanal so natamo{noto podgotvuvawe ili go spre~il ili seriozno
nastojuval da go spre~i zapo~nuvaweto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo.
(3) Vo slu~aj na dobrovolno otka`uvawe, storitelot }e se kazni
za onie dejstvija {to pretstavuvaat nekoe drugo samostojno krivi~no
delo.
3. Sou~esni{tvo vo krivi~no delo
Soizvr{itelstvo
^len 22
Ako dve ili pove}e lica, so u~estvo vo dejstvie na izvr{uvawe
ili so drug osoben pridones kon izvr{uvaweto na deloto, zaedni~ki
storat krivi~no delo, sekoe od niv }e se kazni so kaznata propi{ana
da toa delo.
547

Pottiknuvawe
^len 23
(1) Toj {to drug so umisla }e go pottikne da stori krivi~no
delo }e se kazni kako da go storil samiot.
(2) Toj {to drug so umisla go pottiknuva na izvr{uvawe krivi-
~no delo za koe spored zakonot mo`e da se izre~at pet godini zatvor
ili pote{ka kazna, a nema da se napravi ni obid za delo, }e se kazni
kako za obid na krivi~no delo.
Pomagawe
^len 24
(1) Toj {to na drug so umisla }e mu pomogne vo izvr{uvawe na
krivi~no delo }e se kazni kako da go storil samiot, a mo`e da se kazni
i poblago.
(2) Kako pomagawe vo izvr{uvaweto na krivi~no delo }e se
smeta osobeno: davawe soveti ili upatstva kako da se izvr{i krivi-
~noto delo, stavawe sredstva za raspolagawe na storitelot za izvr{uvawe
na krivi~noto delo, otstranuvawe na pre~kite za izvr{uvawe na
krivi~noto delo, kako i odnapred veteno prikrivawe na krivi~noto
delo na storitelot, na sredstvata so koi e izvr{eno krivi~noto delo,
na tragite na krivi~noto delo ili na predmetite pribaveni so krivi~noto
delo.
Granici na krivi~nata odgovornost i na kaznivosta na sou~esnicite
^len 25
(1) Soizvr{itelot e krivi~no odgovoren vo granicite na svojata
umisla ili nebre`nost, a pottiknuva~ot i pomaga~ot - vo granicite
na nivnata umisla.
(2) Soizvr{itelot, pottiknuva~ot ili pomaga~ot koj dobrovolno
go spre~il ili seriozno se obidel da go spre~i izvr{uvaweto na
krivi~noto delo, mo`e da se oslobodi od kazna. Toa va`i i vo slu~aj na
podgotvuvawe na krivi~no delo, bez ogled dali so zakon e opredeleno
kako posebno krivi~no delo ili so zakon e propi{ano kaznuvawe za
podgotvuvawe na opredeleno krivi~no delo (~len 18 stav 2).
(3) Li~nite odnosi, svojstva i okolnosti poradi koi zakonot ja
isklu~uva krivi~nata odgovornost ili dozvoluva osloboduvawe od kazna,
ubla`uvawe ili poostruvawe na kaznata, mo`at da se zemat predvid
samo za onoj izvr{itel, soizvr{itel, pottiknuva~ ili pomaga~ kaj
kogo postojat takvi odnosi, svojstva i okolnosti.
548

4. Posebni odredbi za krivi~nata odgovornost za krivi~ni dela
storeni preku sredstvata za javno informirawe
Krivi~na odgovornost na odgovoren urednik
^len 26
(1) Za krivi~ni dela storeni preku vesnik ili druga periodi-
~na pe~atena publikacija, preku radioto, televizijata ili preku filmski
vesnici, krivi~no e odgovoren odgovorniot urednik, odnosno liceto
koe go zamenuvalo vo vreme na objavuvaweto na informacijata
ako:
1) do zavr{uvaweto na glavniot pretres pred prvostepeniot sud
avtorot ostanal nepoznat,
2) informacijata e objavena bez soglasnost na avtorot i
3) vo vreme na objavuvaweto na informacijata postoele fakti-
~ki ili pravni pre~ki za gonewe na avtorot, {to traat i natamu.
(2) Ne e krivi~no odgovoren odgovorniot urednik, odnosno liceto
koe go zamenuva, ako od opravdani pri~ini ne znael za nekoja od
okolnostite predvideni vo to~kite 1, 2 i 3 na stav 1.
Krivi~na odgovornost na izdava~ot, pe~atarot i proizvoditelot
^len 27
(1) Koga postojat uslovite od ~len 26, krivi~no se odgovorni:
1) izdava~ot - za krivi~no delo storeno preku neperiodi~na pe-
~atena publikacija, a ako nema izdava~ ili ako postojat fakti~ki ili
pravni pre~ki za negovoto gonewe pe~atarot {to znael za toa i
2) proizvoditelot - za krivi~no delo storeno preku gramofonska
plo~a, magnetofonska lenta, film za javno i privatno prika`uvawe,
dijapozitiv, fonogrami, videosredstva, auditivni sredstva ili
sli~ni sredstva za komunicirawe, nameneti za po{irok krug lica.
(2) Ako izdava~ot, pe~atarot ili proizvoditelot e pravno lice
ili dr`aven organ, krivi~no e odgovorno liceto koe e odgovorno za
izdavaweto, pe~ateweto ili proizvodstvoto.
Krivi~na odgovornost na uvoznikot i distributerot na sredstvoto za javno
informirawe
^len 27-a
(1) Ako krivi~noto delo e storeno vo sredstvo za javno informirawe
{to se izdava, pe~ati, proizveduva ili emituva vo stranstvo, a
se rastura vo zemjata pod uslovite od ~lenot 26, krivi~no e odgovoren
uvoznikot ili distributerot na toa sredstvo.
(2) Ako uvoznikot ili distributerot e pravno lice ili dr`aven
organ, krivi~no e odgovorno odgovornoto ili slu`benoto lice vo
pravnoto lice ili dr`avniot organ.
549

Primenuvawe na op{tite odredbi za krivi~nata odgovornost
^len 28
Odredbite za krivi~nata odgovornost na licata navedeni vo
~lenovite 26, 27 i 27-a se primenuvaat samo ako tie lica ne se krivi~no
odgovorni spored op{tite odredbi za krivi~nata odgovornost vo
ovoj zakonik.
5. Krivi~na odgovornost na pravno lice
Uslovi za krivi~na odgovornost na pravno lice
^len 28-a
(1) Vo slu~aite opredeleni so Posebniot del na ovoj zakonik,
ili so drug zakon so koj se propi{ani krivi~ni dela, pravnoto lice e
krivi~no odgovorno ako do izvr{uvawe na deloto do{lo so dejstvie
ili so propu{tawe na dol`niot nadzor od strana na organot na upravuvawe
ili na odgovornoto lice vo pravnoto lice, ili na drugo lice
koe bilo ovlasteno da postapuva od imeto na pravnoto lice vo ramkite
na negovite ovlastuvawa, ili koga toa gi pre~ekorilo svoite ovlastuvawa
zaradi ostvaruvawe korist za pravnoto lice.
(2) Krivi~nata odgovornost na pravnoto lice ne ja isklu~uva
odgovornosta na storitelot na krivi~noto delo.
(3) Za delata opredeleni so zakon krivi~no odgovorni se site
pravni lica, so isklu~ok na dr`avata.
(4) Stranski pravni lica se krivi~no odgovorni ako deloto go
storile na teritorijata na Republika Makedonija, bez ogled dali imaat
svoe pretstavni{tvo ili podru`nica koja vr{i dejnost na nejzina
teritorija.
6. Na~in, vreme i mesto na izvr{uvawe krivi~no delo
Na~in na izvr{uvawe krivi~no delo
^len 29
(1) Krivi~noto delo mo`e da se izvr{i so storuvawe ili so nestoruvawe.
(2) Krivi~noto delo mo`e da bide izvr{eno so nestoruvawe
samo koga storitelot go propu{til storuvaweto {to bil pravno dol-
`en da go izvr{i, a propu{taweto ima ednakvo zna~ewe kako predizvikuvaweto
na posledicata na deloto so storuvawe.
Vreme na izvr{uvawe krivi~no delo
^len 30
Krivi~noto delo e storeno vo vreme koga storitelot rabotel
ili bil dol`en da raboti, bez ogled koga nastapila posledicata.
550

Mesto na izvr{uvawe krivi~no delo
^len 31
(1) Krivi~noto delo e izvr{eno kako vo mestoto kade {to storitelot
rabotel ili bil dol`en da raboti, taka i vo mestoto kade {to
nastapila posledicata.
(2) Podgotvuvaweto i obidot na krivi~no delo se smetaat za
izvr{eni kako vo mestoto kade {to storitelot rabotel, taka i vo mestoto
kade {to spored negovata umisla posledicata trebalo da nastapi
ili mo`ela da nastapi.
(3) Dejstvieto na sou~esnikot e izvr{eno kako vo mestoto na
prezemawe na dejstvieto na izvr{itelot ili soizvr{itelot, taka i vo
mestoto kade {to sou~esnikot rabotel ili bil dol`en da raboti.
G l a v a t r e t a
KAZNI
1. Cel na kaznuvaweto, vidovi kazni i uslovi za nivno izrekuvawe
Cel na kaznuvaweto
^len 32
Pokraj ostvaruvawe na pravdata, cel na kaznuvaweto e:
1) spre~uvawe na storitelot da vr{i krivi~ni dela i negovo
prevospituvawe i
2) vospitno da se vlijae vrz drugite da ne vr{at krivi~ni dela.
Vidovi kazni
^len 33
(1) Za krivi~ni dela na krivi~no odgovornite storiteli mo`e
da im se izre~at slednite kazni:
1) kazna zatvor;
2) pari~na kazna;
3) zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost;
4) zabrana na upravuvawe so motorno vozilo;
5) proteruvawe stranec od zemjata.
(2) Kaznata zatvor mo`e da se izre~e samo kako glavna kazna.
(3) Pari~nata kazna mo`e da se izre~e kako glavna i kako sporedna
kazna zaedno so kaznata zatvor ili so uslovnata osuda so koja e
utvrdena kazna zatvor.
(4) Ako za edno krivi~no delo se propi{ani kaznata zatvor ili
pari~nata kazna, kako glavna kazna mo`e da se izre~e samo ednata od
niv, osven koga so zakon e propi{ano deka mo`e da se izre~at i dvete
kazni.
(5) Zaedno so glavnata kazna mo`e da se izre~at edna ili pove}e
sporedni kazni, pod uslovite za nivnoto izrekuvawe predvideni vo zakonot.
So zakon mo`e da se propi{e i zadol`itelno izrekuvawe na
sporedna kazna.
551

(6) Kaznata zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost
mo`e da se izre~e samo kako sporedna kazna zaedno so kaznata zatvor
ili so uslovna osuda so koja e utvrdena kazna zatvor.
(7) Kaznite zabrana na upravuvawe so motorno vozilo i proteruvawe
stranec od zemjata mo`e da se izre~at ako na storitelot mu e
izre~ena kazna zatvor ili pari~na kazna, uslovna osuda ili sudska
opomena.
(8) Kaznata zabrana na upravuvawe so motorno vozilo mo`e da
se izre~e i kako edinstvena kazna na storitelot na nebre`no delo za
koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do edna godina, ako
deloto go storil pod osobeno olesnuva~ki okolnosti.
Zakonitost vo izrekuvaweto na kaznata
^len 34
(1) Na storitel na krivi~no delo mu se izrekuva kaznata propi-
{ana za storenoto krivi~no delo, a poblaga kazna od propi{anata
mo`e da se izre~e samo pod uslovite predvideni so ovoj zakonik.
(2) Za krivi~ni dela storeni od koristoqubie pari~na kazna
kako sporedna mo`e da se izre~e i koga ne e propi{ana so zakon ili
koga so zakon e propi{ano deka storitelot }e se kazni so zatvor ili
so pari~na kazna, a sudot kako glavna kazna }e izre~e kazna zatvor.
Zatvor
^len 35
(1) Zatvorot ne mo`e da bide pokratok od trieset dena, nitu podolg
od petnaeset godini. Za krivi~nite dela za koi e propi{ana i
kazna do`ivoten zatvor, mo`e da se izre~e kazna zatvor od 20 godini.
(2) Ako za krivi~no delo storeno so umisla e propi{an zatvor
vo traewe od petnaeset godini, za te{ki formi na toa delo mo`e da se
propi{e i kazna do`ivoten zatvor.
(3) Kaznata do`ivoten zatvor ne mo`e da se propi{e kako edinstvena
glavna kazna.
(4) Kaznata do`ivotei zatvor ne mo`e da se izre~e na storitel
koj vo vreme na izvr{uvawe na krivi~noto delo ne navr{il dvaeseti i
edna godina od `ivotot.
(5) Zatvorot se izrekuva na polni godini i meseci, a do {est
meseci i na polni denovi.
(6) Koga za krivi~nite dela e propi{ana kazna zatvor bez nazna~uvawe
na najmalata mera, a najgolemata mera ne e pogolema od tri
godini, pokraj taa kazna zadol`itelno se propi{uva i pari~na kazna.
(7) Zatvorot se izdr`uva vo ustanovi za izdr`uvawe na kazna
opredeleni so zakon.
552

Usloven otpust
^len 36
(1) Osudeniot mo`e da se otpu{ti od izdr`uvawe na kazna zatvor
pod uslov do istekot na vremeto za koe e izre~ena kazna da ne
stori novo krivi~no delo, ako se popravil taka {to osnovano mo`e da
se o~ekuva deka na sloboda dobro }e se odnesuva, a osobeno deka nema da
vr{i krivi~ni dela. Pri ocenata dali osudeniot uslovno }e se otpu-
{ti }e se zeme predvid negovoto povedenie za vreme na izdr`uvaweto
ia kaznata, izvr{uvaweto na rabotnite obvrski so ogled na negovata
rabotna sposobnost i drugi okolnosti {to poka`uvaat deka e postignata
celta na kaznuvaweto.
(2) Uslovno mo`e da se otpu{ti osudeniot koj izdr`al polovina
od kaznata zatvor.
(3) Po isklu~ok, uslovno mo`e da se otpu{ti i osuden koj izdr-
`al samo edna tretina od kaznata zatvor pod uslovite od stav 1 i ako
posebni okolnosti, {to se odnesuvaat na li~nosta na osudeniot, o~igledno
poka`uvaat deka e postignata celta na kaznuvaweto.
(4) Osudeniot na kazna do`ivoten zatvor uslovno ne mo`e da se
otpu{ti pred da izdr`i najmalku petnaeset godini kazna zatvor.
(5) Na uslovno otpu{teniot sudot mo`e da mu odredi za{titen
nadzor, {to se sostoi vo posebni merki na pomo{, gri`a, nadzor ili
za{tita koi gi sproveduva socijalniot organ.
(6) Maloletnik uslovno mo`e da se otpu{ti od izdr`uvawe na
kaznata maloletni~ki zatvor ako izdr`al edna tretina od kaznata, no
ne pred da pomine edna godina od izdr`uvaweto na kaznata i ako od postignatnot
uspeh vo vospituvaweto i prevospituvaweto osnovano mo`e
da se o~ekuva deka na sloboda dobro }e se odnesuva, }e go prodol`i
{koluvaweto i rabotata i deka nema vo idnina da vr{i krivi~ni dela.
Za vreme na uslovniot otpust sudot mo`e da opredeli merka na zasilen
nadzor.
Otpovikuvawe na uslovniot otpust
^len 37
(1) Sudot }e go otpovika uslovniot otpust ako osudeniot dodeka
e na usloven otpust stori edno ili pove}e krivi~ni dela za koi e izre-
~ena kazna zatvor ili maloletni~ki zatvor nad dve godini.
(2) Sudot mo`e da go otpovika uslovniot otpust ako uslovno
otpu{teniot stori edno ili pove}e krivi~ni dela za koi e izre~ena
kazna zatvor ili maloletni~ki zatvor do dve godini ili ako po dve pismeni
opomeni od strana na nadle`niot organ ne gi ispolnuva obvrskite
od za{titniot nadzor (~len 36 stav 5). Pri ocenata dali }e go
otpovika uslovniot otpust, sudot osobeno }e ja zeme predvid srodnosta
na storenite krivi~ni dela, nivnoto zna~ewe, pobudite od koi se storeni
i drugi okolnosti {to uka`uvaat na opravdanosta za otpovikuvawe
na uslovniot otpust.
553

(3) Koga sudot }e go otpovika uslovniot otpust }e izre~e kazna
so primena na odredbite od ~len 44 i ~len 46 stav 2, zemaj}i ja porano
izre~enata kazna kako ve}e utvrdena. Delot od kaznata {to osudeniot
ja izdr`al spored porane{nata osuda se zasmetuva vo novata kazna, a
vremeto pominato na usloven otpust ne se zasmetuva.
(4) Odredbite od stavovite 1, 2 i 3 }e se primenat i koga na
uslovno otpu{teniot mu se sudi za delo {to go storil pred da bide
uslovno otpu{ten.
(5) Ako uslovno otpu{teniot bide osuden na kazna zatvor ili
maloletni~ki zatvor do dve godini, a sudot ne go otpovika uslovniot
otpust, uslovniot otpust se prodol`uva za vremeto {to osudeniot go
pominal na izdr`uvawe na kaznata zatvor, odnosno maloletni~ki zatvor.
Pari~na kazna
^len 38
(1) Pari~nata kazna se izrekuva vo dnevni globi, pri {to brojot
na dnevnite globi ne mo`e da bide pomal od pet, nitu pogolem od
360 dnevni globi.
(2) Sudot go odmeruva brojot na dnevnite globi spored op{tite
pravila za odmeruvawe na kaznata.
(3) Visinata na dnevnata globa sudot ja odreduva imaj}i gi predvid
imotnite i li~nite priliki na storitelot, poa|aj}i po pravilo
od ~istiot dneven prihod {to storitelot go ostvaruva ili mo`e da go
ostvaruva, kako i od semejnite i drugi obvrski na storitelot i negovata
imotna sostojba vo vremeto na donesuvaweto na sudskata odluka.
Najmalata vrednost na dnevnata globa e edno evro vo denarska protivvrednost,
a najgolemata pet iljadi evra vo denarska protivvrednost.
(4) Sudskata odluka go sodr`i iznosot na pari~nata kazna {to
se dobiva so mno`ewe na brojot na dnevnite globi so utvrdenata vrednost
na dnevnata globa.
(5) Zaradi utvrduvawe na vrednosta na dnevnata globa sudot
mo`e da bara izvestuvawa od banki, finansiski i drugi ustanovi,
dr`avni organi i pravni lica, koi se dol`ni da gi dostavat baranite
izvestuvawa i ne mo`e da se povikaat na za{tita na delovna ili druga
tajna.
(6) Koga pari~nata kazna se izrekuva kako sporedna kazna pokraj
kaznata zatvor, sudot ja utvrduva vo pari~en iznos, bez primena na
odredbite od stavovite 1 do 5. Pari~nata kazna kako sporedna kazna ne
mo`e da bide pomala od 20 evra vo denarska protivvrednost, nitu pogolema
od pet iljadi evra vo denarska protivvrednost.
554

Napla}awe na pari~nata kazna
^len 38-a
(1) Vo presudata se opredeluva rokot za pla}awe na pari~nata
kazna, koj ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu podolg od tri meseci,
no vo opravdani slu~ai sudot mo`e da dozvoli osudeniot da ja
isplati pari~nata kazna i vo otplati, so toa {to rokot na isplatata
da ne mo`e da bide podolg od dve godini. Ako storitelot e stranec, sudot
}e odlu~i pari~nata kazna da se isplati bez odlagawe, ili da se
obezbedi nejzinoto pla}awe na drug na~in.
(2) Ako osudeniot ne ja plati pari~nata kazna vo opredeleniot
rok, sudot mo`e da opredeli nov rok ili ako oceni deka osudeniot ne
saka da ja plati, da naredi nejzino prisilno izvr{uvawe vo postapka
utvrdena so zakon. Ako davaweto nov rok koj ne mo`e da bide podolg od
tri meseci ili prisilnoto izvr{uvawe ostanat bez uspeh, sudot }e ja
izvr{i taka {to za sekoja dnevna globa }e opredeli eden den zatvor
ili, koga pari~nata kazna e izre~ena kako sporedna kazna, za sekoi zapo~nati
20 evra vo denarska protivvrednost }e opredeli eden den zatvor,
so toa {to zatvorot ne mo`e da bide podolg od {est meseci.
(3) Ako osudeniot isplati samo del od pari~nata kazna, ostatokot
srazmerno }e se pretvori vo zatvor, a ako osudeniot go isplati
ostatokot na pari~nata kazna, izvr{uvaweto na zatvorot }e se zapre.
(4) Po smrtta na osudenot pari~nata kazna nema da se izvr{i.
Zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost
^len 38-b
(1) Sudot mo`e na storitelot na koj mu izrekol kazna zatvor
ili uslovna osuda so koja e utvrdena kazna zatvor da mu zabrani vr{ewe
opredelena profesija ili dejnost, na dol`nosti ili raboti svrzani
so raspolagawe, koristewe, upravuvawe i rakuvawe so imot ili za
~uvawe na toj imot, ako ja zloupotrebil svojata profesija, dejnost ili
dol`nosta zaradi izvr{uvawe na krivi~no delo i ako vrz osnova na
prirodata na izvr{enoto delo i okolnostite pod koi e storeno mo`e
da se o~ekuva deka takvata dejnost }e ja zloupotrebi za povtorno vr{ewe
krivi~no delo.
(2) Sudot go opredeluva traeweto na zabranata od stavot 1, koe
ne mo`e da bide pokratko od edna nitu podolgo od deset godini, smetaj}i
od denot na pravosilnosta na odlukata, so toa {to vremeto pominato
vo zatvor ne se zasmetuva vo vremeto na nejzinoto traewe.
(3) Pri izrekuvaweto uslovna osuda sudot mo`e da opredeli
deka taa }e se otpovika ako storitelot ja prekr{i zabranata na vr{ewe
profesija, dejnost ili dol`nost.
555

Zabrana na upravuvawe so motorno vozilo
^len 38-v
(1) Na storitelot na krivi~noto delo so koe se zagrozuva javniot
soobra}aj sudot mo`e da mu izre~e zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo od opredelen vid ili kategorija, ako najde deka okolnostite
pod koi e storeno deloto ili porane{noto kr{ewe na soobra}ajnite
propisi poka`uvaat deka storitelot mo`e povtorno da izvr{i
takvo delo.
(2) Pri izrekuvaweto na kaznata od stavot 1, sudot mo`e da
odredi da se odzeme voza~kata dozvola ili da se zabrani izdavawe na
voza~ka dozvola na storitelot za vreme na traeweto na zabranata.
(3) Sudot }e ja izre~e kaznata od stavot 1 ako deloto e storeno
vo sostojba na pijanstvo.
(4) Sudot go opredeluva traeweto na zabranata, koe ne mo`e da
bide pokratko od tri meseci nitu podolgo od pet godini, smetaj}i od
denot na pravosilnosta na odlukata, so toa {to vremeto pominato vo
zatvor ne se zasmetuva vo nejzinoto traewe. Koga storitelot po zanimawe
e voza~ na motorno vozilo, traeweto na zabranata ne mo`e da
bide pokratko od edna nitu podolgo od deset godini.
(5) Ako kaznata od stavot 1 mu e izre~ena na lice {to ima stranska
dozvola za upravuvawe na motorno vozilo, taa opfa}a zabrana za
nejzino koristewe na teritorijata na Republika Makedonija.
(6) Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot mo`e da opredeli
deka taa }e se otpovika ako storitelot ja prekr{i zabranata na upravuvawe
so motorno vozilo.
(7) Pri izrekuvaweto na kaznata zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo kako edinstvena kazna, sudot istovremeno }e utvrdi pari~na
kazna ili kazna zatvor {to }e se izvr{i ako storitelot ja prekr{i
zabranata.
Proteruvawe stranec od zemjata
^len 38-g
(1) Sudot mo`e na storitelot koj ne e dr`avjanin na Republika
Makedonija da mu izre~e kazna proteruvawe od zemjata, koga }e oceni
deka prirodata na deloto, pobudite na storitelot i okolnostite pod
koi e storeno uka`uvaat na nepo`elnost za natamo{en prestoj na storitelot
vo zemjata.
(2) Kaznata od stav 1 mo`e da trae od edna do deset godini ili
zasekoga{, i zapo~nuva od denot na proteruvaweto na storitelot od
teritorijata na Republika Makedonija.
(3) Kaznata od stav 1 ne mo`e da se izre~e na storitelot koj
u`iva za{tita vo soglasnost na ratifikuvan me|unaroden dogovor.
556

Zamena na izre~enata kazna zatvor so pari~na kazna
^len 38-d 598
(1) Povisokiot sud mo`e na barawe na storitelot na krivi~no
delo ako mu e izre~ena kazna zatvor do edna godina, da ja zameni so pari~na
kazna, imaj}i gi predvid negovite li~ni priliki i negovoto
odnesuvawe po storenoto krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost,
pobudite od koi e storeno deloto, kako i imotnata sostojba na
storitelot, vodej}i pritoa smetka za negovite drugi prihodi, za negoviot
imot i za negovite semejni obvrski.
(2) Izre~enata kazna zatvor od stavot (1) ne mo`e da se zameni
so pari~na kazna, dokolku storitelot krivi~noto delo go storil vo
povrat.
(3) Pri zamenuvaweto na izre~enata kazna zatvor so pari~na
kazna od stavot (1), sudot }e go zameni sekoj den zatvor so pari~na kazna
vo visina na dnevna globa, pri {to brojot na dnevnite globi za sekoj
den zatvor {to se zamenuva ne mo`e da bide pomal od 50 dnevni globi.
(4) Pari~nata kazna so koja se zamenuva izre~enata kazna zatvor
do edna godina, ne mo`e pove}e da se zamenuva so druga kazna.
2. Odmeruvawe na kaznata
Op{ti pravila za odmeruvawe na kaznata
^len 39
(1) Sudot }e mu odmeri kazna na storitelot na krivi~no delo vo
granicite {to se propi{ani so zakon za toa delo, imaj}i gi predvid
krivi~nata odgovornost na storitelot, te`inata na deloto i celite na
kaznuvaweto.
(2) Sudot }e gi ima predvid site okolnosti {to vlijaat kaznata
da bide pomala ili pogolema (olesnuva~ki i ote`nuva~ki okolnosti),
a osobeno: stepenot na krivi~nata odgovornost, pobudite od koi e storeno
deloto, ja~inata na zagrozuvaweto ili povredata na za{titnoto
dobro, okolnostite pod koi e storeno deloto, pridonesot na `rtvata
vo izvr{uvaweto na deloto, porane{niot `ivot na storitelot, negovite
li~ni pripiki i negovoto odnesuvawe po storenoto krivi~no
delo, kako i drugi okolnosti {to se odnesuvaat na li~nosta na storitelot.
(3) Pri odmeruvaweto na kaznata sudot posebno }e vodi smetka
za vkupnoto dejstvo na kaznata i nejzinite posledici vrz li~nosta na
storitelot i potrebite na negovata resocijalizacija.
(4) Koga sudot mu ja odmeruva kaznata na storitelot za krivi~no
delo storeno vo povrat, posebno }e ima predvid dali porane{noto
delo e od ist vid kako i novoto delo, dali delata se storeni od isti po-
598
^lenot e vnesen so Zakonot za dopolnuvawe na Krivi~niot zakonik
"SV RM," 8/2005, no nabrzo ukinat so Odluka na Ustavniot sud na Republika
Makedonija U. br. 228/2005 od 5. 04. 2006.
557

udi i kolku vreme pominalo od porane{nata osuda, odnosno od izdr-
`anata ili prostenata kazna.
(5) Pri odmeruvaweto na pari~nata kazna, sudot }e ja ima predvid
i imotnata sostojba na storitelot, vodej}i pritoa smetka za negovite
drugi prihodi, za negoviot imot i za negovite semejni obvrski.
Ubla`uvawe na kaznata
^len 40
Sudot mo`e na storitelot da mu odmeri kazna pod granicata
propi{ana so zakon ili da primeni poblag vid kazna koga:
1) zakonot predviduva deka storitelot mo`e da se kazni poblago.
2) }e utvrdi deka postojat osobeno olesnuva~ki okolnosti koi
uka`uvaat deka i so ubla`enata kazna mo`e da se postigne celta na kaznuvaweto.
Granici na ubla`uvaweto na kaznata
^len 41
(1) Koga postojat uslovi za ubla`uvawe na kaznata od ~len 40,
sudot }e ja ubla`i kaznata vo ovie granici ako:
1) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od deset ili pove}e godini, kaznata mo`e da se ubla-
`i do pet godini zatvor,
2) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od osum ili pove}e godini, kaznata mo`e da se ubla-
`i do ~etiri godini zatvor,
3) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od pet ili pove}e godini, kaznata mo`e da se ubla`i
do tri godini zatvor,
4) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od ~etiri ili pove}e godini, kaznata mo`e da se
ubla`i do dve godini zatvor,
5) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od tri godini ili pove}e, kaznata mo`e da se ubla`i
do edna godina zatvor,
6) za krivi~noto delo kako najmala mera na kazna e propi{an
zatvor vo traewe od edna godina ili pove}e, kaznata mo`e da se ubla`i
do tri meseci zatvor,
7) za krivi~noto delo e propi{ana najmala mera na kazna zatvor
pod edna godina, kaznata mo`e da se ubla`i do 30 dena zatvor,
8) za krivi~noto delo e propi{ana kazna zatvor do tri godini
so nazna~uvawe na najmalata mera, namesto kazna zatvor mo`e da se
izre~e pari~na kazna i
9) za krivi~noto delo e propi{ana pari~na kazna so nazna~uvawe
na najmalata mera, kaznata mo`e da se ubla`i do op{tiot zakonski
558

minimum.
(2) Pri odlu~uvaweto vo koja mera kaznata }e ja ubla`i spored
pravilata od stav 1, sudot posebno }e ja ima predvid najmalata i najgolemata
mera na kazna propi{ana za krivi~noto delo.
Osloboduvawe od kazna
^len 42
(1) Sudot mo`e da go oslobodi od kazna storitelot na krivi~noto
delo samo koga toa zakonot izre~no go predviduva.
(2) Koga sudot e ovlasten storitelot na krivi~noto delo da go
oslobodi od kazna, mo`e da mu ja ubla`i kaznata bez ograni~uvawata
propi{ani za ubla`uvawe na kaznata ili da mu izre~e sporedna kazna
zabrana na upravuvawe so motorno vozilo ili proteruvawe na stranec
od zemjata.
Posebna osnova za osloboduvawe od kazna
^len 43
Sudot mo`e da go oslobodi od kazna storitelot na krivi~no
delo storeno od nebre`nost koga posledicite na deloto storitelot go
pogoduvaat taka te{ko {to izrekuvaweto na kazna vo takov slu~aj ne
bi odgovaralo na celta na kaznuvaweto.
Osloboduvawe poradi otstranuvawe na {tetnite posledici na krivi~noto
delo
^len 43-a
Za krivi~noto delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna
zatvor do tri godini izvr{eno pod osobeno olesnuva~ki okolnosti,
ako za toa postoi soglasnost i na o{teteniot sudot mo`e da go oslobodi
od kazna storitelot {to do zavr{uvaweto na krivi~nata postapka
}e ja vrati odzemenata korist na o{teteniot, }e ja nadomesti {tetata,
ili na drug na~in }e gi nadomesti ili popravi {tetnite posledici
na krivi~noto delo.
Stek na krivi~na dela
^len 44
(1) Ako storitelot so edno dejstvie ili so pove}e dejstvija storil
pove}e krivi~ni dela za koi istovremeno mu se sudi, sudot prethodno
}e gi utvrdi kaznite za sekoe od tie dela, pa za site dela }e izre~e
edinstvena kazna.
(2) Edinstvena kazna sudot }e izre~e spored slednive pravila
ako:
1) za nekoe krivi~no delo vo stek utvrdi kazna do`ivoten zatvor,
}e ja izre~e samo taa kazna,
2) za krivi~ni dela vo stek utvrdil kazna zatvor, edinstvenata
kazna mora da bide pogolema od sekoja oddelna utvrdena kazna, no ne
smee da go dostigne zbirot na utvrdenite kazni nitu da premine petna-
559

eset godini zatvor,
3) za site krivi~ni dela vo stek se propi{ani kazni zatvor do
tri godini, edinstvenata kazna ne mo`e da bide pogolema od osum godini
zatvor,
4) za krivi~ni dela vo stek utvrdil samo pari~ni kazni, }e ja
zgolemi najvisokata utvrdena kazna, no taa ne smee da go premine zbirot
na utvrdenite kazni nitu, 600 dnevni globi, koga pari~nite kazni
se utvrdeni kako glavni, odnosno deset iljadi evra vo denarska protivvrednost
koga se utvrdeni kako sporedni kazni. Ako za nekoe krivi~no
delo vo stek e utvrdena pari~na kazna vo dnevni globi a za drugo
vo pari~en iznos, pari~niot iznos se pretvora vo dnevna globa i edinstvenata
kazna ne smee da go nadmine zbirot na utvrdenite dnevni globi
nitu 360 dnevni globi.
5) za nekoi krivi~ni dela vo stek utvrdil kazni zatvor, a za
drugi dela pari~ni kazni, }e izre~e edna kazna zatvor i edna pari~na
kazna, spored odredbite na to~kite 2, 3 i 4 od ovoj stav,
6) sporedna kazna sudot }e izre~e ako e utvrdena makar i za edno
krivi~no delo vo stek, a ako utvrdil pove}e pari~ni kazni, }e izre~e
edna pari~na kazna spored odredbata na to~ka 4 od ovoj stav i
7) sudot za krivi~ni dela vo stek utvrdil kazni zatvor i maloletni~ki
zatvor, }e izre~e zatvor kako edinstvena kazna so primena na
pravilata predvideni vo to~kite 1, 2 i 3 od ovoj stav.
Prodol`eno krivi~no delo
^len 45
(1) Na storitelot koj so umisla }e izvr{i dve ili pove}e vremenski
povrzani dejstvija {to pretstavuvaat pove}ekratno ostvaruvawe
na isto delo, iskoristuvaj}i ist traen odnos, isti priliki ili drugi
sli~ni okolnosti, sudot }e mu izre~e edinstvena kazna vo granicite
na kaznata propi{ana za toa delo.
(2) Na storitelot koj pod uslovite od stav 1 }e izvr{i dve ili
pove}e vremenski povrzani dejstvija {to pretstavuvaat ostvaruvawe
na istorodni dela, sudot }e mu izre~e kazna vo granicite na kaznata
propi{ana za najte{koto delo.
(3) Ako so dejstvijata od stavovite 1 i 2 storitelot kako vkupna
posledica ja ostvari posledicata na nekoe pote{ko krivi~no delo, }e
se kazni so kaznata propi{ana za toa delo.
(4) Odredbite od stavovite 1 i 2 ne se primenuvaat na dejstvijata
izvr{eni po podigawe na obvinenieto.
Odmeruvawe kazna na osudeno lice
^len 46
(1) Ako na osudeno lice mu se sudi za krivi~no delo storeno
pred da zapo~nalo izdr`uvaweto na kaznata po porane{nata osuda ili
za krivi~no delo storeno za vreme na izdr`uvawe na zatvor ili malo-
560

letni~ki zatvor, sudot }e izre~e edinstvena kazna za site krivi~ni
dela so primena na odredbite na ~len 44 zemaj}i ja porano izre~enata
kazna kako ve}e utvrdena. Kaznata ili del od kaznata {to osudeniot ja
izdr`al, }e mu se zasmeta vo izre~enata kazna zatvor.
(2) Za krivi~no delo storeno vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata
zatvor ili maloletni~ki zatvor, sudot na storitelot }e mu izre-
~e kazna nezavisno od porano izre~enata kazna, ako so primenata na
odredbite od ~len 44 ne bi mo`ela da se ostvari celta na kaznuvaweto
so ogled na traeweto na neizdr`aniot del od porano izre~enata kazna.
(3) Osudeniot koj za vreme na izdr`uvawsto na kaznata zatvor
ili maloletni~ki zatvor, }e stori krivi~no delo za koe zakonot propi{uva
pari~na kazna ili zatvor do edna godina, }e se kazni discilinski.
Zasmetuvawe na pritvorot i na porane{nata kazna
^len 47
(1) Vremeto pominato vo pritvor, kako i sekoe li{uvawe od
sloboda vo vrska so krivi~no delo, se zasmetuvaat vo izre~enata kazna
zatvor, maloletni~ki zatvor i pari~na kazna.
(2) Zatvor ili pari~na kazna {to osudeniot ja izdr`al, odnosno
ja platil za prekr{ok se zasmetuva vo kaznata izre~ena za krivi-
~no delo ~ii obele`ja gi opfa}a i obele`jata na prekr{okot.
(3) Pri sekoe zasmetuvawe se izedna~uva den na pritvor, den na
li{uvawe od sloboda, den na maloletni~ki zatvor, den na zatvor i
edna dnevna globa ili 20 evra vo denarska protivvrednost.
G l a v a ~ e t v r t a
ALTERNATIVNI MERKI
1. Cel i vidovi na alternativni merki
Cel na alternativnite merki
^len 48
Celta na alternativnite merki e sprema krivi~no odgovorniot
storitel da ne se primeni kazna za polesni dela koga toa ne e nu`no
zaradi krivi~nopravna za{tita i koga mo`e da se o~ekuva deka celta
na kaznuvaweto mo`e da se ostvari so predupreduvawe so zakana na kazna
(uslovna osuda), samo predupreduvawe (sudska opomena) ili so merki
na pomo{ i nadzor na odnesuvaweto na storitelot na sloboda.
Vidovi alternativni merki
^len 48-a
Na storitelite na krivi~nite dela mo`e da im se izre~at ovie
alternativni merki:
1) uslovna osuda;
2) uslovna osuda so za{titen nadzor;
3) uslovno prekinuvawe na krivi~nata postapka;
561

4) op{tokorisna rabota;
5) sudska opomena;
6) ku}en zatvor.
2. Uslovna osuda
Uslovno odlagawe na izvr{uvawe na kaznata
^len 49
(1) So uslovva osuda na storitelot na krivi~no delo sudot mu ja
utvrduva kaznata i istovremeno opredeluva deka taa nema da se izvr{i
ako osudeniot za vremeto {to }e go opredelil sudot, a koe ne mo`e da
bide pokratko od edna nitu podolgo od pet godini (vreme za proveruvawe)
ne stori novo krivi~no delo.
(2) Sudot mo`e vo uslovnata osuda da opredeli deka kaznata }e
se izvr{i i ako osudeniot vo opredeleniot rok ne ja vrati imotnata
korist pribavena so izvr{uvaweto na krivi~noto delo, ne ja nadomesti
{tetata {to ja predizvikal so krivi~noto delo ili ne gi ispolni
drugite obvrski predvideni vo krivi~nopravnite odredbi. Rokot za
ispolnuvawe na tie obvrski go utvrduva sudot vo ramkite na opredelenoto
vreme za proveruvawe.
(3) Merkite na bezbednost, izre~eni so uslovnata osuda, se izvr{uvaat.
Uslovi za izrekuvawe uslovna osuda
^len 50
(1) Uslovna osuda mo`e da se izre~e koga na storitelot mu e
utvrdena kazna zatvor vo traewe do dve godini ili pari~na kazna.
(2) Uslovnata osuda mo`e da se izre~e i koga e utvrdena kazna
zatvor vo traewe do dve godini ili pari~na kazna so primena na odredbite
za ubla`uvawe na kaznata (~lenovi 40, 41 i 42 stav 2).
(3) Pri odlu~uvaweto dali }e izre~e uslovna osuda, vodej}i
smetka za celta na uslovnata osuda, sudot posebno }e gi zeme predvid
li~nosta na storitelot, negoviot porane{en `ivot, negovoto odnesuvawe
po izvr{enoto krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost
i drugite okolnosti pod koi e storeno deloto.
(4) Ako na storitelot mu e utvrdena i kazna zatvor i pari~na
kazna, uslovna osuda mo`e da se izre~e za obete kazni ili samo za kaznata
zatvor.
Otpovikuvawe na uslovnata osuda poradi novo krivi~no delo
^len 51
(1) Sudot }e ja otpovika uslovnata osuda ako osudeniot vo vremeto
na proveruvawe stori edno ili pove}e krivi~ni dela za koi e
izre~ena kazna zatvor od dve godini ili vo podolgo traewe.
(2) Ako vo vremeto za proveruvawe osudeniot stori edno ili
pove}e krivi~ni dela za koi e izre~ena kazna zatvor pomala od dve go-
562

dini ili pari~na kazna, sudot, otkako }e gi oceni site okolnosti {to
se odnesuvaat na storenite krivi~ni dela i na storitelot, a posebno
srodnosta na storenite krivi~ni dela, nivnoto zna~ewe i pobudite od
koi se storeni, }e odlu~i dali }e ja otpovika uslovnata osuda. Pritoa
sudot e vrzan so zabranata na izrekuvawe uslovna osuda, ako na storitelot
za krivi~nite dela utvrdeni vo uslovnata osuda i za novite krivi~ni
dela treba da mu izre~e kazna nad dve godini zatvor (~len 50
stav 1).
(3) Ako ja otpovika uslovnata osuda, so primena na odredbite od
~len 44 sudot }e izre~e edinstvena kazna i za porano storenoto i za novoto
krivi~no delo, zemaj}i ja kaznata od otpovikanata uslovna osuda
kako utvrdena.
(4) Ako ne ja otpovika uslovnata osuda, sudot mo`e za novoto
storeno krivi~no delo da izre~e uslovna osuda ili kazna. Ako sudot
najde deka i za novoto krivi~no delo treba da izre~e uslovna osuda, so
primena na odredbite na ~len 44 }e utvrdi edinstvena kazna i za porano
storenoto i za novoto krivi~no delo i }e opredeli novo vreme za
proveruvawe koe ne mo`e da bide pokratko od edna nitu podolgo od pet
godini, smetaj}i od denot na pravosilnosta na novata presuda. Na osudeniot
komu {to za novo krivi~no delo }e mu bide izre~en zatvor, vremeto
pominato na izdr`uvawe na ovaa kazna ne mu se smeta vo vremeto
za proveruvawe utvrdeno so uslovnata osuda za porane{noto delo.
Otpovikuvawe na uslovnata osuda poradi porano storeno krivi~no delo
^len 52
(1) Sudot }e ja otpovika uslovnata osuda ako po nejzinoto izrekuvawe
utvrdi deka osudeniot izvr{il krivi~no delo pred da bide
uslovno osuden i ako oceni deka ne bi imalo osnova za izrekuvawe na
uslovna osuda da se znaelo za toa delo. Vo toj slu~aj }e ja primeni odredbata
na ~len 51 stav 3 .
(2) Ako sudot ne ja otpovika uslovnata osuda, }e ja primeni
odredbata na ~len 51 stav 4 .
Otpovikuvawe na uslovnata osuda poradi neispolnuvawe na opredeleni
obvrski
^len 53
Ako so uslovnata osuda na osudeniot mu e opredeleno ispolnuvawe
na nekoja obvrska od ~len 49 stav 2, a toj ne ja ispolni taa obvrska
vo rokot opredelen vo presudata, sudot mo`e, vo ramkite na vremeto za
proveruvawe, da go prodol`i rokot za ispolnuvawe na obvrskata ili
mo`e da ja otpovika uslovnata osuda i da ja izre~e kaznata {to e utvrdena
vo uslovnata osuda. Ako utvrdi deka osudeniot od opravdani pri-
~ini ne mo`e da ja ispolni postavenata obvrska, sudot }e go oslobodi
od ispolnuvawe na taa obvrska ili }e ja zameni so druga soodvetna
obvrska predvidena so zakon.
563

Rokovi za otpovikuvawe na uslovnata osuda
^len 54
(1) Uslovnata osuda mo`e da se otpovika vo tekot na vremeto za
proveruvawe. Ako osudeniot vo toa vreme stori krivi~no delo {to povlekuva
otpovikuvawe na uslovnata osuda, a toa so presudata e utvrdeno
duri po istekot na vremeto za proveruvawe, uslovnata osuda mo`e
da se otpovika najdocna vo rok od edna godina od denot koga izminalo
vremeto za proveruvawe.
(2) Ako osudeniot vo opredeleniot rok ne ispolni nekoja obvrska
od ~len 49 stav 2, sudot mo`e, najdocna vo rok od edna godina od denot
koga izminalo vremeto za proveruvawe, da opredeli da se izvr{i
utvrdenata kazna vo uslovnata osuda.
3. Uslovna osuda so za{titen nadzor
Uslovi za odreduvawe za{titen iadzor
^len 55
(1) Za{titen nadzor sudot }e odredi koga }e najde deka uslovnata
osuda nema dovolno da vlijae vrz storitelot pove}e da ne vr{i krivi~ni
dela, a okolnostite svrzani so li~nosta na storitelot ili sredinata
vo koja `ivee go pravat opravdano o~ekuvaweto deka celta na
uslovnata osuda }e se postigne ako se opredelat i merki na pomo{,
gri`a, nadzor ili za{tita.
(2) Traeweto na za{titniot nadzor sudot go odreduva na opredeleno
vreme vo tekot na vremeto za proveruvawe.
Obvrski kaj za{titniot nadzor
^len 56
(1) Pri izrekuvaweto na za{titniot nadzor sudot mo`e na osudeniot
da mu odredi edna ili pove}e od slednive obvrski:
1) osposobuvawe, ostru~uvawe i prekvalifikuvawe za da mo`e
osudeniot da go zadr`i rabotnoto mesto {to go zazema ili da bidat sozdadeni
pretpostavki za vrabotuvawe,
2) prifa}awe na vrabotuvawe {to odgovara na sposobnostite i
sklonosta na osudeniot,
3) izvr{uvawe na obvrskite za izdr`uvawe na semejstvoto, podigawe
na decata i drugi semejni obvrski,
4) ovozmo`uvawe uvid i soveti vo vrska so rasporeduvaweto i
tro{eweto na sredstvata od platata i drugite prihodi {to gi ostvaruva,
5) neposetuvawe opredeleni vidovi lokali ili drugi mesta kade
{to se to~i alkoholen pijalak ili se igra na sre}a,
6) zabrana na upotreba na alkoholni pijaloci, drogi i drugi
psihotropni supstancii,
7) koristewe na slobodnoto vreme spored ocena na socijalniot
564

organ,
8) odbegnuvawe i nedru`ewe so lica koi negativno vlijaat vrz
osudeniot i
9) podlo`uvawe na lekuvawe ili socijalna rehabilitacija vo
soodvetni specijalizirani ustanovi.
(2) Pri izborot na vidot na obvrskata sudot }e ja zeme predvid
pred sî li~nosta na storitelot, negovata zdravstvena sostojba i psihi-
~kite svojstva, vozrasta, materijalnite i semejnite uslovi, okolnostite
pod koi go storil deloto, povedenieto na storitelot po izvr{uvaweto
na deloto, pobudite za izvr{uvawe na deloto i drugite okolnosti
svrzani so li~nosta na storitelot {to se od zna~ewe pri izborot
na vidot na obvrskata, vodej}i smetka da ne se povreduva ~ove~koto dostoinstvo
nitu da se predizvikuvaat nepotrebni te{kotii vo negovoto
prevospituvawe.
(3) Za vremeto dodeka trae uslovnoto odlagawe na izvr{uvaweto
na utvrdenata kazna sudot mo`e, po predlog na socijalniot organ
ili na osudenoto lice, da ja zameni odredenata obvrska so druga ili da
ja ukine.
Organi za sproveduvawe na za{titen nadzor
^len 57
(1) Pomo{ i gri`a, nadzor i za{tita vo ispolnuvaweto na
obvrskata od strana na osudeniot vr{i socijalniot organ.
(2) Socijalniot organ e dol`en:
1) so prakti~ni soveti da go pottiknuva i da mu pomaga na osudeniot
da ja ispolni obvrskata {to ja odredil sudot, da go sfati zna~eweto
na uslovnata osuda so za{titniot nadzor za da se ispolnat nejzinite
celi i
2) povremeno da go izvestuva sudot za sostojbata vo ispolnuvaweto
na odredenata obvrska.
Posledici od neispolnuvaweto na odredenata obvrska
^len 58
(1) Ako uslovno osudeniot ne gi ispolnuva odredenite obvrski,
sudot mo`e da go opomene na ispolnuvawe na odredenata obvrska ili
nea da ja zameni so druga.
(2) Ako osudeniot i natamu ne ja ispolnuva odredenata obvrska,
sudot mo`e vo ramkite na vremeto za proveruvawe da go prodol`i traeweto
na za{titniot nadzor ili da ja otpovika uslovnata osuda.
(3) Ako po pravosilnosta na odlukata so koja e odreden za{titniot
nadzor pomine pove}e od {est meseci, a nadzorot ne po~nal, sudot
povtorno }e odlu~i za potrebata od negovoto izvr{uvawe.
565

4. Uslovno prekinuvawe na krivi~nata postapka
Uslovi za prekinuvawe
^len 58-a
(1) Za krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna
zatvor do edna godina sudot mo`e da odlu~i, po raspitot na obvinetiot
i soslu{uvawe i soglasnosta na o{teteniot, da ja prekine postapkata,
pod uslov storitelot vo rokot vo koj trae prekinuvaweto na postapkata
da ne stori novo krivi~no delo.
(2) Postapkata mo`e so sudskata odluka da bide prekinata najmnogu
vo rok do edna godini. Rokot na prekinuvaweto na postapkata ne
se zasmetuva vo rokot na zastarenost na krivi~noto gonewe.
(3) Ako storitelot vo rokot na proveruvaweto ne stori novo
krivi~no delo ili ako vo toj rok ne se otkrie nekoe porano storeno
krivi~no delo, postapkata se zapira.
(4) Pri odlu~uvaweto za primena na ovaa merka sudot }e go zeme
predvid osobeno izrazenoto kaewe i izvinuvaweto na storitelot, otstranuvaweto
na posledicite na deloto i nadomestuvaweto na {tetata
predizvikana so krivi~noto delo.
5. Op{tokorisna rabota
Uslovi za izrekuvawe merka na op{tokorisna rabota
^len 58-b
(1) Za krivi~ni dela za koi e propi{ana pari~na kazna ili kazna
zatvor do tri godini sudot mo`e, so soglasnost na storitelot, da
mu izre~e merka na op{tokorisna rabota na sloboda, ako deloto e storeno
pod olesnuva~ki okolnosti, a storitelot porano ne bil osuduvan.
(2) Merkata se izrekuva vo traewe od 40 do 240 ~asovi, {to osudeniot
e obvrzan da gi odraboti bez nadomestok vo dr`aven organ, javno
pretprijatie, javna ustanova ili humanitarna organizacija, za vreme
na dr`avni praznici, sabotni i nedelni denovi, i ne pokratko od
pet ~asa nedelno, vo period najmnogu do dvanaeset meseci. Koga postojat
zdravstveni ili opravdani li~ni i semejni pri~ini sudot mo`e da
go prodol`i izvr{uvaweto na merkata najmnogu u{te za {est meseci.
(3) Koga sudot }e izre~e pari~na kazna do devedeset dnevni globi
ili iljada i osumstotini evra vo denarska protivvrednost ili kazna
zatvor do tri meseci, mo`e istovremeno da odlu~i, po barawe na
osudeniot, za zamena na kaznata so op{tokorisna rabota, pri {to eden
den zatvor, dnevna globa ili dvaeset evra vo denarska protivvrednost
se zamenuvaat so tri ~asa op{tokorisna rabota so toa {to vkupniot
zbir na ~asovi ne mo`e da nadmine 240 ~asa. Pri odlu~uvaweto za zamena
na kaznata so merkata na op{tokorisna rabota sudot }e ja zeme
predvid te`inata na deloto, stepenot na krivi~nata odgovornost, porane{nata
neosuduvanost na storitelot i izvr{enoto nadomestuvawe
na {tetata ili otstranuvawe na drugite {tetni posledici na deloto.
566

(4) Nadzor nad ispolnuvaweto na obvrskite na osudeniot vr{i
sudot, vo postapka uredena so zakon.
(5) Ako osudeniot ne gi ispolnuva ili neuredno gi ispolnuva
svoite rabotni obvrski, sudot pismeno go opomenuva, a ako toj prodol-
`i so takvoto odnesuvawe sudot mo`e da odlu~i da go zgolemi brojot
na ~asovite ili da go prodol`i izvr{uvaweto na merkata za najmnogu
tri meseci, ako za toa postojat opravdani pri~ini ili da go zameni
neizvr{eniot del od merkata so pari~na kazna ili kazna zatvor, taka
{to za sekoi tri ~asa op{tokorisna rabota se zasmetuva edna dnvena
globa ili eden den zatvor. Pri odlu~uvaweto za zamenata so pari~na
kazna ili kazna zatvor sudot }e se rakovodi od te`inata na deloto,
stepenot na krivi~nata odgovornost i odnosot na osudeniot kon izre-
~enata merka na op{tokorisna rabota.
(6) Ako osudeniot na je izvr{uva op{tokorisnata rabota, izre-
~ena kako zamena za pari~nata kazna ili kaznata zatvor (stav 3), sudot
donesuva odluka za izvr{uvawe na izre~enata kazna. Rabotnata obvrska
{to storitelot ja ispolnil se zasmetuva vo kaznata, pri {to za sekoi
tri ~asa op{tokorisna rabota se zasmetuva eden den zatvor ili
edna dnevna globa ili dvaeset evra vo denarska protivvrednost.
6. Sudska opomsna
Uslovi za izrekuvawe sudska opomena
^len 59
(1) Sudska opomena mo`e da se izre~e za krivi~ni dela za koi e
propi{an zatvor do edna godina ili pari~na kazna, a se storeni pod
takvi olesnuva~ki okolnosti koi gi pravat osobeno lesni.
(2) Za opredeleni krivi~ni dela i pod uslovi predvideni so zakon,
sudska opomena mo`e da se izre~e i koga e propi{an zatvor do tri
godini.
(3) Sudot mo`e da izre~e sudska opomena za pove}e krivi~ni
dela storeni vo stek, ako za sekoe od tie dela postojat uslovi od stavovite
1 i 2.
(4) Pri odlu~uvaweto dali }e izre~e sudska opomena sudot, vodej}i
smetka za celta na sudskata opomena, posebno }e gi zeme predvid
li~nosta na storitelot, negoviot porane{en `ivot, negovoto odnesuvawe
po izvr{enoto krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost
i drugite okolnosti pod koi e storeno deloto.
7. Ku}en zatvor
Uslovi za izrekuvawe na ku}en zatvor
^len 59-a
(1) Ako storitelot na krivi~noto delo za koe e propi{ana pari~na
kazna ili kazna zatvor do edna godina e star i iznemo{ten, te{-
ko bolen ili e bremena `ena, sudot mo`e da mu izre~e kazna zatvor i
istovremeno da odlu~i, so negova soglasnost kaznata da ja izdr`uva vo
567

ku}en zatvor.
(2) Sudot mo`e da ja zameni kaznata zatvor so ku}en zatvor ako
postojat uslovi so sovremeni elektronski ili telekomunikaciski
sredstva da se kontrolira izvr{uvaweto na ku}niot zatvor {to se sostoi
vo zabrana za napu{tawe na domot od strana na osudeniot.
(3) Nadzor nad izvr{uvaweto na ku}niot zatvor vr{i sudot, koj
mo`e da odredi prezemawe na opredeleni merki na nadzor i od policijata
vo mestoto vo koe se nao|a domot na osudeniot so obvrska za redovno
izvestuvawe za nivnoto vr{ewe.
(4) Ako osudeniot ja prekr{i zabranata za napu{tawe na domot,
sudot mo`e da odredi zamenetata kazna zatvor da se izvr{i vo celost
vo ustanova za izvr{uvawe na kaznata zatvor.
G l a v a p e t t a
MERKI NA BEZBEDNOST
Cel na merkite na bezbednost
^len 60
Cel na merkite na bezbednost e da se otstranat sostojbite ili
uslovite {to mo`at da vlijaat storitelot vo idnina da vr{i krivi~ni
dela.
Vidovi merki na bezbednost
^len 61
Na storitelite na krivi~ni dela mo`e da im se izre~at ovie
merki na bezbednost:
1) zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova,
2) zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda,
3) zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani,
Izrekuvawe merki na bezbednost
^len 62
(1) Na storitelot na krivi~no delo sudot mo`e da mu izre~e
edna ili pove}e merki na bezbednost, koga postojat uslovi za nivno
izrekuvawe predvideni so ovoj zakon.
(2) Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova i zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, mu
se izrekuvaat na nepresmetliv storitel na krivi~no delo samostojno.
(3) So odlukata za izrekuvawe na merkite od stav (2), sudot
mo`e da odredi privremena zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili
dol`nost, ili zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, koi traat dodeka
tre primenata na merkite. Odlukata na sudot se dostavuva do nadle`niot
organ ili pravnoto lice vo koe storitelot e vraboten, do registerskiot
sud ili do organot koj e nadle`en za vr{ewe na nadzor nad
sproveduvaweto na zabranata na upravuvawe so motorno vozilo.
568

(4) Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova i zadol`itelnoto psihijatrisko lekuvawe na sloboda mu
se izrekuvaat na storitel ~ija presmetlivost e bitno namalena ako mu
e izre~ena kazna zatvor, uslovna osuda so koja e utvrdena kazna zatvor
ili uslovna osuda so za{titen nadzor.
(5) Zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani,
mo`e da se izre~e ako na storitelot mu e izre~ena kazna, uslovna osuda,
uslovna osuda so za{titen nadzor, sudska opomena ili osloboduvawe
od kazna.
Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustavova
^len 63
(1) Na storitel koj storil krivi~no delo vo sostojba na nepresmetlivost
ili bitno namalena presmetlivost, sudot }e mu izre~e zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova,
ako utvrdi deka poradi taa sostojba povtorno mo`e da stori krivi~no
delo i deka za otstranuvawe na ovaa opasnost e potrebno negovo lekuvawe
i ~uvawe vo takva ustanova.
(2) Merkata od stav 1 sudot }e ja zapre koga }e utvrdi deka prestanala
potrebata od lekuvawe i ~uvawe na storitelot vo zdravstvena
ustanova.
(3) Na storitel koj izvr{il krivi~no delo vo sostojba na bitno
namalena presmetlivost i koj e osuden na zatvor, vremeto pominato vo
zdravstvena ustanova mu se zasmetuva vo vremeto na traeweto na izre-
~enata kazna. Ako toa vreme e pokuso od traeweto na izre~enata kazna,
sudot mo`e da opredeli osudeniot da se upati na izdr`uvawe na ostatokot
na kaznata ili da se pu{ti na usloven otpust nezavisno od uslovite
propi{ani vo ~len 36. Pri odlu~uvaweto za pu{tawe na usloven
otpust, sudot osobeno }e gi zeme predvid uspehot na lekuvaweto na osudeniot,
negovata zdravstvena sostojba, vremeto pominato vo zdravstvenata
ustanova i ostatokot na kaznata {to osudeniot ne ja izdr`al.
(4) Sudot ja preispituva potrebata od lekuvawe i ~uvawe na
storitelot vo zdravstvena ustanova sekoja godina.
Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
^len 64
(1) Na storitel koj storil krivi~no delo vo sostojba na nepresmetlivost
ili bitno namalena presmetlivost, sudot }e mu izre~e zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda ako utvrdi deka poradi
takvata sostojba povtorno mo`e da stori krivi~no delo, a za otstranuvawe
na ovaa opasnost e dovolno negovo lekuvawe na sloboda.
(2) Merkata od stav 1 mo`e da mu se izre~e na nepresmetliv storitel
ili storitel ~ija presmetlivost e bitno namalena sprema koj e
opredeleno zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, krga sudot vrz osnova na rezultatite od lekuvaweto }e
569

utvrdi deka ve}e ne e potrebno negovo ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena
ustanova, tuku samo na sloboda.
(3) Pod uslovite od stav 1 sudot mo`e da mu izre~e zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda koga se izrekuva na storitel
~ija presmetlivost e bitno namalena i na storitel ~ija presmetlivost
e bitno namalena i koj vrz osnova na ~len 63 stav 3 e pu{ten na usloven
otpust.
(4) Zadol`itelnoto psihijatrisko lekuvawe na sloboda ne
mo`e da trae podolgo od dve godini.
(5) Na storitel ~ija presmetlivost e bitno namalena i koj e
osuden na kazna zatvor, vremeto pominato na zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda ne mu se zasmetuva vo kaznata.
(6) Ako vo slu~aite od stavovite 1, 2 i 3 storitelot ne se podlo-
`i na lekuvawe na sloboda ili ako samovolno go napu{ti ili ako se
steknati uslovite za izrekuvawe na merkata od ~len 63, sudot mo`e da
ja zameni so taa merka.
Zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani
^len 65
(1) Na storitel na krivi~no delo poradi zavisnost od postojana
upotreba na alkoholni pijalaci, drogi i drugi psihotropni supstancii
koga postoi opasnost poradi ovaa zavisnost i natamu da vr{i krivi~ni
dela, sudot mo`e da mu izre~e zadol`itelno lekuvawe.
(2) Merkata od stav 1 se izvr{uva vo ustanova za izvr{uvawe na
kazna ili vo zdravstvena ili druga specijalizirana ustanova. Vremeto
pominato vo takva ustanova se zasmetuva vo kaznata.
(3) Pri izrekuvaweto na uslovna osuda sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i lekuvawe na sloboda, dokolku storitelot e soglasen
da se podlo`i na takvo lekuvawe. Ako storitelot bez opravdana pri-
~ina ne se podlo`i na lekuvawe na sloboda ili lekuvaweto go napu-
{ti samovolno, sudot mo`e da opredeli da se otpovika uslovnata osuda
ili merkata na zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani
prisilno da se izvr{i vo zdravstvena ili vo druga specijalizirana
ustanova.
(4) Ako ovaa merka e izre~ena so kazna, osven kaznata zatvor,
ili so uslovna osuda, uslovna osuda so za{titen nadzor, sudska opomena
ili osloboduvawe od kazna uslovnata osuda, mo`e da trae najdolgo dve
godini.
570

G l a v a { e s t a
VOSPITNI MERKI I KAZNUVAWE NA MALOLETNICI 599
Glava {estta
KAZNUVAWE NA PRAVNO LICE
Vidovi kazni
^len 96-a
(1) Za krivi~ni dela na pravni lica mo`e da se izre~at slednite
kazni:
1) pari~na kazna;
2) privremena zabrana za vr{ewe oddelna dejnost;
3) trajna zabrana za vr{ewe oddelna dejnost; i
4) prestanok na pravnoto lice.
(2) Pari~nata kazna se izrekuva vo iznos koj ne mo`e da bide
pomal od 100 iljadi denari, nitu pogolem od 30 milioni denari. Za
krivi~ni dela storeni od kristoqubie ili za krivi~ni dela so koi se
predizvikuva pogolema imotna {teta, mo`e da se propi{e pari~na kazna
do dvojniot iznos od maksimumot na ovaa kazna ili vo srazmer so
visinata na pri~inetata {teta ili pribavenata korist, no najmnogu do
dvaesetkraten iznos.
(3) Privremena zabrana za vr{ewe oddelna dejnost vo traewe od
edna do tri godini se izrekuva zaedno so pari~nata kazna, ako pri
vr{ewe na dejnosta na pravnoto lice e izvr{eno krivi~no delo za koe
za fizi~ko lice e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do tri
godini, a od na~inot na izvr{uvawe na deloto proizleguva opasnosta
od povtorno vr{ewe na takvo ili sli~no delo.
(4) Trajna zabrana za vr{ewe oddelna dejnost, od dejnostite {to
gi vr{i pravnoto lice se izrekuva zaedno so pari~na kazna, ako e
izvr{eno delo za koe za fizi~ko lice e propi{ana kazna zatvor od najmalku
tri godini, a od na~inot na izvr{uvawe na deloto proizleguva
opasnost od povtorno vr{ewe na takvo ili sli~no delo. Ovaa kazna sudot
}e ja izre~e i koga e izvr{eno krivi~no delo po prethodna osuda so
koja na pravnoto lice mu e izre~ena privremena zabrana za vr{ewe
dejnost.
(5) Kaznata prestanok na pravnoto lice se izrekuva zaedno so
pari~nata kazna, ako e izvr{eno delo za koe za fizi~ko lice e propi-
{ana kazna zatvor od najmalku pet godini, a od na~inot na izvr{uvaweto
na deloto proizleguva opasnost od povtorno vr{ewe na takvo ili
sli~no delo. Ovaa kazna sudot }e ja izre~e i koga e izvr{eno krivi~no
delo po prethodna osuda so koja na pravnoto lice mu e izre~ena trajna
zabrana za vr{ewe dejnost.
599
Odredbite od Glava {estta od Krivi~niot zakonik (~l. 70 - 96) prestanaa
da va`at so denot na zapo~nuvaweto na primenata na Zakonot za maloletni~ka
pravda.
571

(6) Kaznata privremena ili trajna zabrana za vr{ewe dejnost i
prestanok na pravnoto lice ne mo`e da se izre~e na pravno lice osnovano
so zakon, kako i na politi~ka partija. Vrz osnova na pravosilna
presuda so koja e izre~ena kaznata prestanok na pravnoto lice, nadle-
`niot sud pokrenuva so zakon utvrdena postapka za likvidacija na pravnoto
lice vo rok od 30 dena od pravosilnosta na presudata.
(7) Pravnoto lice nad koe e otvoren ste~aj, }e se kazni za krivi~ni
dela storeni pred otvaraweto na ste~ajnata postapka.
Odmeruvawe na kaznata
^len 96-b
(1) Pri odmeruvawe na kaznata sudot }e go zeme predvid bilansot
na sostojbite i bilansot na uspehot na pravnoto lice, vidot na dejnosta
i prirodata i te`inata na izvr{enoto delo.
(2) Ako sudot utvrdi pari~na kazna za dve ili pove}e dela vo
stek, edinstvenata kazna ne mo`e da go dostigne zbirot na poedine~no
utvrdenite kazni, nitu da go nadminuva zakonskiot maksimum na kaznata
propi{ana za pravnoto lice.
Izvr{uvawe na pari~nata kazna
^len 96-v
(1) Ako osudenoto pravno lice ne ja plati pari~nata kazna vo
rok opredelen od sudot, koj ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu
podolg od 30 dena, sudot }e naredi prisilno izvr{uvawe.
(2) Ako pari~nata kazna ne mo`e da se izvr{i od imotot na pravnoto
lice, poradi toa {to pravnoto lice nema takov imot ili prestanalo
da postoi pred izvr{uvawe na kaznata, kaznata }e se izvr{i od
imotot na osnova~ot ili osnova~ite na pravnoto lice, srazmerno na
vlo`enite udeli, odnosno kaj trgovskoto dru{tvo od imotot na akcionerite,
odnosno sodru`nicite srazmerno na nivnite udeli.
(3) Pari~nata kazna na stranski pravni lica se izvr{uva od
imotot konfiskuvan vo Republika Makedonija ili, so primena na me-
|unaroden dogovor, od imotot vo stranstvo.
Uslovna osuda
^len 96-g
(1) Sudot mo`e da odredi uslovno odlagawe na izvr{uvawe, za
vreme od edna do tri godini, na pari~nata kazna i zabranata za vr{ewe
dejnost, koga e izvr{eno krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na
kazna ili kazna zatvor do tri godini, ako pravnoto lice go deponira
iznosot na izre~enata pari~na kazna vo sudot i garantira deka nema da
bide izvr{eno krivi~no delo vo rokot na proveruvaweto.
(2) Ako vo rokot na proveruvaweto e izvr{eno novo krivi~no
delo ili e otrkieno porano storeno krivi~no delo na pravnoto lice,
572

kaznata se izvr{uva.
Konfiskacija na imot, imotna korist
i odzemawe na predmeti
^len 96-d
(1) Na konfiskuvaweto imot i imotna korist pribavena so krivi~no
delo na pravno lice soodvetno se primenuvaat odredbite od ~lenovite
98 do 100 od ovoj zakonik.
(2) Ako od pravnoto lice ne mo`e da se konfiskuva imot ili
imotna korist poradi toa {to prestanalo da postoi pred izvr{uvawe
na konfiskacijata, osnova~ot ili osnova~ite na pravnoto lice, odnosno
kaj trgovskoto dru{tvo, akcionerite ili sodru`nicite solidarno
}e se obvrzat da platat pari~en iznos {to odgovara na pribavenata
imotna korist.
(3) Na odzemaweto predmeti od pravnoto lice soodvetno se primenuvaat
odredbite od ~len 100-a od ovoj zakonik.
Posebni odredbi za zastarenost na krivi~no
gonewe i izvr{uvawe na kaznata
^len 96-|
(1) Krivi~noto gonewe na pravnoto lice ne mo`e da se prezeme
koga }e pominat pet godini od izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
(2) Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na pari~nata kazna, nastapuva
koga }e pominat tri godini od denot na pravosilnosta na presudata
so koe e izre~ena.
(3) Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata privremena zabrana
za vr{ewe oddelna dejnost, nastapuva koga }e pomine vremeto za
koe e izre~ena taa kazna.
(4) Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata trajna zabrana
za vr{ewe oddelna dejnost, nastapuva koga }e pominat pet godini od
denot na pravosilnosta na presudata za koe e izre~ena taa kazna.
(5) Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata prestanok na
pravnoto lice, nastapuva koga }e pominat deset godini od denot na
pravosilnosta na presudata so koe e izre~ena taa kazna.
G l a v a s e d m a
KONFISKACIJA NA IMOT I IMOTNA KORIST I ODZEMAWE NA
PREDMETI
1. Konfiskacija na imot i imotna korist
Osnova za konfiskacija
^len 97
(1) Nikoj ne mo`e da ja zadr`i posrednata ili neposrednata
imotna korist pribavena so krivi~no delo.
(2) Imotnata korist od stav 1 }e se konfiskuva so sudskata
odluka so koja e utvrdeno izvr{uvaweto na krivi~noto delo pod uslo-
573

vite predvideni so ovoj zakonik.
(3) Odluka za konfiskacija sudot }e donese vo postapka opredelena
so zakon i koga od fakti~ki ili pravni pre~ki ne e mo`no vodewe
na krivi~na postapka sprema storitelot na krivi~noto delo.
(4) Pod uslovi opredeleni so ratifikuvan me|unaroden dogovor,
konfiskuvaniot imot mo`e da bide vraten na druga dr`ava.
Na~in na konfiskacija
^len 98
(1) Od storitelot }e se konfisikuva imotnata korist pribavena
so krivi~noto delo {to se sostoi vo pari, podvi`ni ili nedvi-
`ni predmeti od vrednost, kako i sekoja druga sopstvenost, imot ili
aktiva, materijalni ili nematerijalni prava, a ako nivnata konfiskacija
ne e mo`na na storitelot }e mu se konfiskuva drug imot {to
odgovara na pribavenata imotna korist.
(2) Imotnata korist se konfiskuva i od treti lica na koi e
prenesena bez soodveten nadomestok, ako ne znaele, a mo`ele ili bile
dol`ni da znaat deka e pribavena so krivi~no delo.
(3) Predmetite {to se proglaseni za spomenici na kultura,
arhivski ili bibliote~en materijal ili prirodna retkost, kako i
onie za koi o{teteniot e li~no vrzan, se konfiskuvaat od treti lica,
bez ogled na toa {to ne znaele ili ne mo`ele nitu bile dol`ni da
znaat deka se pribaveni so krivi~no delo, i bez ogled na toa dali
istite im bile preneseni so soodveten nadomest.
(4) Konfiskuvanoto mu se vra}a na o{teteniot, a ako nema
o{teten, stanuva sopstvenost na dr`avata.
(5) Ako na o{teteniot vo krivi~nata postapka mu e dosudeno
imotno-pravno barawe, sudot }e izre~e konfiskacija na imotnata korist
dokolku toa go preminuva iznosot na ova barawe.
Za{tita na o{teteniot
^len 99
(1) O{teteniot koj vo krivi~nata postapka vo odnos na svoeto
imotno-pravno barawe e upaten na spor mo`e da bara da se namiri od
iznosot na plenetata vrednost, ako povede spor vo rok od {est meseci
od denot na pravosilnosta na odlukata so koja e upaten na spor i ako vo
rok od tri meseci od denot na pravosilnosta na odlukata so koja e utvrdeno
negovoto barawe pobara namiruvawe na konfiskuvanata vrednost.
(2) O{teteniot koj vo krivi~nata postapka ne prijavil imotnopravno
barawe mo`e da bara namiruvawe na konfiskuvanata vrednost
ako zaradi utvrduvawe na svoeto barawe povel spor vo rok od tri meseci
od denot na uznavaweto za presudata so koja se konfiskuva imotnata
korist, a najdocna vo rok od dve godini od pravosilnosta na
odlukata za konfiskacija na imotnata korist i ako vo rok od tri mes-
574

eci od denot na pravosilnosta na odlukata so koja e utvrdeno negovoto
barawe pobara namiruvawe na plenetata vrednost.
Konfiskuvawe
^len 100
Ako so krivi~noto delo na storitelot e pribavena imotna korist
za pravno lice, korista }e se konfiskuva od nego.
2. Odzemawe predmeti
Uslovi za odzemawe na predmeti
^len 100-a
(1) Nikoj ne mo`e da gi zadr`i ili prisvoi predmetite {to nastanale
od izvr{uvawe na krivi~noto delo.
(2) Od storitelot na krivi~noto delo }e se odzemat i predmetite
{to bile nameneti ili se upotrebeni za izvr{uvawe na krivi~noto
delo bez ogled dali se negova sopstvenost ili sopstvenost na treto
lice ako toa go baraat interesite na op{tata bezbednost, zdravjeto na
lu|eto ili pri~inite na moralot.
(3) Predmetite {to se upotrebeni ili bile nameneti za izvr-
{uvawe na krivi~noto delo mo`e da se odzemat ako postoi opasnost
povtorno da bidat upotrebeni za izvr{uvawe na krivi~no delo. Nema
da se odzemat predmeti {to se vo sopstvenost na treto lice, osven ako
toa znaelo ili mo`elo i bilo dol`no da znae deka se upotrebeni ili
bile nameneti za izvr{uvawe na krivi~noto delo.
(4) Sudot }e donese odluka za odzemawe na predmeti vo postapka
opredelena so zakon i koga od fakti~ki ili pravni pre~ki ne e mo`no
vodewe na krivi~na postapka sprema storitelot na krivi~noto delo.
(5) So primena na ovaa merka ne se zasega vo pravoto na treti
lica za nadomestok na {tetata od storitelot na krivi~noto delo.
(6) Pod uslovi opredeleni so ratifikuvan me|unaroden dogovor,
predmetite mo`at da bidat vrateni na druga dr`ava.
G l a v a o s m a
PRAVNI POSLEDICI OD OSUDATA
Nastapuvawe na pravnite posledici od osudata
^len 101 600
(1) Pravnite posledici od osudata {to se nadovrzuvaat na osudite
za opredeleni krivi~ni dela, mo`e da nastapat samo koga za krivi~noto
delo na storitelot mu e izre~ena kazna zatvor.
(2) Pravni posledici mo`at da se predvidat samo so zakon i nastapuvaat
po sila na zakonot so koj se predvideni.
600
Delot od odredbata: "i nastapuvaat po sila na zakonot so koj se
predvideni" e ukinat so Odluka na Ustavniot sud U. br. 210/2001 od 6. 02. 2002
godina.
575

Po~etok i traewe na pravnite posledici od osudata
^len 102
(1) Pravnite poslsdici od osudata nastapuvaat so denot na pravosilnosta
na presudata.
(2) Pravnite posledici od osudata {to se sostojat vo zabrana na
steknuvawe na opredeleni prava traat najdolgo deset godini od denot
na izdr`anata, prostenata ili zastarenata kazna.
(3) So bri{ewe na osudata prestanuvaat pravnite posledici od
osudata.
G l a v a d e v e t t a
REHABILITACIJA
Rehabilitacija
^len 103
(1) Rehabilitacijata na osudeno lice mo`e da nastapi po sila
na zakon (zakonska rehabilitacija) ili vrz osnova na sudska odluka
(sudska rehabilitacija).
(2) Rehabilitacijata zna~i predvremen prestanok na kaznite
{to se sostojat vo zabrani i na kaznata proteruvawe stranec od zemjata
i pravnite posledici od osudata i bri{ewe na osudata od kaznenata
evidencija.
(3) Rehabilitiranoto lice se smeta za neosuduvano, a podatocite
za bri{anata osuda ne se davaat nikomu.
(4) So rehabilitacijata ne se giba vo pravata na treti lica koi
se zasnovaat vrz osudata.
Zakonska rehabilitacija
^len 104
(1) Osudata za izre~enata alternativna merka osven uslovnta
osuda i osudata so koja storitelot na krivi~noto delo e osloboden od
kazna se bri{at od kaznenata evidencija ako osudeniot vo rok od edna
godina od denot na pravosilnosta na sudskata odluka ne stori novo
krivi~no delo.
(2) Uslovnata osuda se bri{e od kaznenata evidencija po edna
godina otkako }e pomine vremeto za proverka ako za toa vreme osudeniot
ne stori novo krivi~no delo.
(3) Osudata na pari~na kazna i kaznata zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo, izre~ena kako edinstvena kazna, se bri{e od kaznenata
evideicija koga }e pominat tri godini od denot na izvr{enata,
zastarenata ili prostenata kazna ako za toa vreme osudeniot ne stori
novo krivi~no delo.
(4) Osudite na zatvor do tri godini i na maloletni~ki zatvor
se bri{at od kaznenata evidencija koga }e pominat pet godini od denot
na izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna ako za toa vreme
576

osudeniot ne stori novo krivi~no delo.
(5) Pove}e osudi na isto lice mo`at da se bri{at od kaznenata
evidencija samo istovremeno i toa ako postojat uslovi za bri{ewe na
sekoja od tie osudi.
Sudska rehabilitacija
^len 105
(1) Po protekot na tri godini od denot na izdr`anata, zastarenata
ili prostenata kazna sudot mo`e da opredeli da prestanat pravnite
posledici od osudata {to se odnesuvaat na zabrana na steknuvawe
na opredeleni prava.
(2) Po protekot na edna godina od denot na primenata na kaznata
privremena zabrana za vr{ewe oddelna dejnost na pravnoto lice,
sudot mo`e da odlu~i zabranata da prestane.
(3) Po protekot na tri godini od denot na primenuvaweto na
kaznite zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost i zabrana
za upravuvawe so motorno vozilo i vremeno proteruvawe stranec
od zemjata, kako i na kaznata trajna zabrana za vr{ewe dejnost na
pravnoto lice, sudot mo`e da odlu~i da prestanat.
(4) Pri odlu~uvaweto za rehabilitacija sudot }e go zeme predvid
odnesuvaweto na osudeniot po osudata, okolnosta dali ja nadomestil
{tetata, dali ja vratil imotnata korist, kako i drugi okolnosti
od zna~ewe za ovaa odluka.
(5) Sudot mo`e, na molba na osudeniot da opredeli da se bri{e
od kaznena evidencija osudata na zatvor: nad tri godini do pet godini
vo rok od pet godini; nad pet godini do deset godini vo rok od deset godini;
nad deset godini do petnaeset godini vo rok od petnaeset godini
od 20 godini vo rok od 20 godini, od denot na izdr`anata, zastarenata
ili prostenata kazna, ako vo toa vreme osudeniot ne izvr{i novo krivi~no
delo. Pri odlu~uvaweto za bri{eweto na osudata, sudot }e vodi
smetka za povedenieto na osudeniot po izdr`anata kazna, za prirodata
na krivi~noto delo i za drugite okolnosti {to mo`at da bidat od zna-
~ewe za ocenata za opravdanosta na bri{eweto na osudata.
Kaznena evidencija
^len 106
(1) Kaznenata evidencija ja vodi prvostepeniot sud nadle`en
spored mestoto na ra|awe na osudeniot.
(2) Za licata rodeni vo stranstvo, ili za onie ~ie mesto na ra-
|awe e nepoznato, kako i za pravnite lica kaznenata evidencija ja vodi
sudot opredelen so zakon.
(3) Podatocite od kaznenata evidencija mo`e da mu se dadat na
sudot i na javnoto obvinitelstvo vo vrska so krivi~nata postapka {to
se vodi protiv porano osudeniot i na nadle`nite organi {to u~estvuvaat
vo postapkata za davawe amnestija i pomiluvawe.
577

(4) Podatoci od kaznenata evidencija mo`at na obrazlo`eno
barawe da im se dadat i na dr`avni organi, pravni ili fizi~ki lica
ako u{te traat opredeleni pravni posledici od osudata ili kazni {to
se sostojat vo zabrani ili ako za toa postoi opravdan interes zasnovan
vrz zakon.
(5) Nikoj nema pravo da bara od gra|anite da podnesuvaat dokazi
za svojata osuduvanost ili neosuduvanost.
(6) Na gra|anite po nivno barawe, mo`e da im se dadat podatoci
za nivnata osuduvanost ili neosuduvanost samo ako ovie podatoci im
se potrebni zaradi ostvaruvawe na nivnite prava vo stranstvo.
G l a v a d e s e t t a
ZASTARENOST
Zastarenost na krivi~noto gonewe
^len 107
(1) Ako vo ovoj zakonik ne e poinaku opredeleno, krivi~noto
gonewe ne mo`e da se prezeme koga }e pominat:
1) trieset godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e kazna do`ivoten zatvor,
2) dvaeset godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe
spored zakonot mo`e da se izre~e zatvor nad deset godini,
3) deset godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e zatvor nad pet godini,
4) pet godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e zatvor nad tri godini,
5) tri godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e zatvor nad edna godina i
6) dve godini od izvr{uvaweto na krivi~no delo za koe spored
zakonot mo`e da se izre~e zatvor do edna godina ili pari~na kazna.
(2) Ako za krivi~noto dslo se propi{ani pove}e kazni, rokot
na zastarenosta se opredeluva spored najte{kata propi{ana kazna.
Tek i prekin na zastaruvaweto na krivi~noto gonewe
^len 108
(1) Zastaruvaweto na krivi~noto gonewe po~nuva od denot koga
e storeno krivi~noto delo.
(2) Zastaruvaweto ne te~e za vremeto za koe spored zakonot goneweto
ne mo`e da zapo~ne ili da prodol`i.
(3) Zastaruvaweto se prekinuva so sekoe procesno dejstvie {to
se prezema zaradi gonewe na storitelot poradi storenoto krivi~no
delo.
(4) Zastaruvaweto se prekinuva i koga storitelot vo vremeto
dodeka te~e rokot na zastarenost }e stori, isto taka, te{ko ili pote-
{ko krivi~no delo.
(5) Za sekoj prekin zastaruvaweto po~nuva povtorno da te~e.
578

(6) Zastarenost na krivi~noto gonewe nastapuva vo sekoj slu~aj
koga }e pomine dvapati onolku vreme kolku {to spored zakonot se
bara za zastarenost na krivi~noto gonewe.
Zastarenost na izvr{uvaweto na kaznata
^len 109
Ako so ovoj zakonik ne e poinaku opredeleno izre~enata kazna
ne mo`e da se izvr{i koga }e pominat:
1) trieset godini od osuda na do`ivoten zatvor,
2) dvaeset godini od osuda na zatvor nad deset godini,
3) deset godini od osuda na zatvor nad pet godini,
4) pet godini od osuda na zatvor nad tri godini,
5) tri godini od osuda na zatvor nad edna godina i
6) dve godini od osuda na zatvor do edna godina ili na pari~na
kazna.
Zastarenost na izvr{uvaweto na sporednite kazni a na merkite na bezbednost
alternativnite merki, konfiskacija na imotot i odzemawe na predmeti
^len 110
(1) Zastarenost na izvr{uvaweto na pari~na kazna kako sporedna
kazna nastapuva koga }e pominat dve godini od denot na pravosilnosta
na presudata so koja e izre~ena taa kazna.
(2) Zastarenost na izvr{uvaweto na merkite na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova,
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda i zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani nastapuva koga }e pominat pet
godiii od denot na pravosilnosta na odlukata, so koja se izre~eni tie
merki.
(3) Zastarenost na izvr{uvaweto na kaznite zabrana na vr{ewe
na profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo i vremeno proteruvawe stranec od zemjata, nastapuva koga }e
pomine vremeto za koe se izre~eni tie kazni.
(4) Zastarenost na alternativnite merki op{tokorisna rabota
i ku}en zatvor nastapuva koga }e pominat dve godini od denot na pravosilnosta
na presudata so koja se izre~eni tie merki.
(5) Izvr{uvaweto na posebnite merki na konfiskacija na imot
i odzemawe na predmeti ne zastaruva.
Tek i prekin na zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata
^len 111
(1) Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata po~nuva od denot
koga presudata stanala pravosilna, a ako uslovnata osuda e otpovikana
od denot koga odlukata za otpovikuvawe stanala pravosilna.
(2) Zastaruvaweto ne te~e za vremeto za koe spored zakonot izvr{uvaweto
na kaznata ne mo`e da se prezeme.
579

(3) Zastaruvaweto se prekinuva so sekoe dejstvie na nadle`niot
organ {to se prezema zaradi izvr{uvawe na kaznata.
(4) So sekoj prekin zastaruvaweto po~nuva povtorno da te~e.
(5) Zastarenost na izvr{uvaweto na kaznata nastapuva vo sekoj
slu~aj koga }e pomine dvapati onolku vreme kolku {to spored zakonot
se bara za zastarenost na izvr{uvaweto na kaznata.
(6) Odredbite od stavovite 2 do 5 soglasno se primenuvaat i vrz
zastaruvaweto na izvr{uvaweto na merkite na bezbednost i alternativnite
merki.
Nezastarlivost na krivi~nite dela genocid i voeni zlostorstva
^len 112
Krivi~noto gonewe i izvr{uvaweto na kaznata ne zastaruva za
krivi~nite dela predvideni vo ~lenovite od 403 do 407-b i 416-a, kako
ni za krivi~ni dela za koi so ratifikuvani me|unarodni dogovori e
predvidena nezastarlivost.
G l a v a e d i n a e s e t t a
AMNESTIJA I POMILUVAWE
Amnestija
^len 113
Na licata koi se opfateni so akt za amnestija im se dava osloboduvawe
od gonewe ili potpolno ili delumno osloboduvawe od izvr-
{uvawe na kaznata, im se zamenuva izre~enata kazna so poblaga kazna,
im se opredeluva bri{ewe na osudata ili im se ukinuva opredelena
pravna posledica od osudata.
Pomiluvawe
^len 114
(1) So pomiluvaweto na poimeni~no opredeleno lice mu se dava
osloboduvawe od gonewe ili potpolno ili delumno osloboduvawe od
izvr{uvawe na kaznata, mu se zamenuva izre~enata kazna so poblaga kazna
ili so alternativni merki ili mu se opredeluva bri{ewe na osudata
ili mu se ukinuva, odnosno mu se opredeluva pokratko traewe na
opredelena pravna posledica od osudata ili na kaznata.
(2) So pomiluvaweto mo`e da se opredeli ukinuvawe ili pokratko
traewe na ovie kazni, zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost ili
dol`nost, zabrana na upravuvawe so motorno vozilo na storitelite
koi se voza~i po zanimawe i proteruvawe na stranec od zemjata.
Dejstvo na amnestijata i pomiluvaweto vrz pravata na treti lica
^len 115
So davaweto amnestija ili pomiluvawe ne se zasega vo pravata
na treti lica zasnovani vrz osudata.
G l a v a d v a n a e s e t t a
580

VA@EWE NA KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO SPORED
MESTOTO NA IZVR[UVAWE NA KRIVI^NOTO DELO
Va`ewe na krivi~noto zakonodavstvo za sekoj koj na teritorijata na
Republika Makedonija }e stori krivi~no delo
^len 116
(1) Krivi~noto zakonodavstvo va`i za sekoj koj na teritorijata
na Republika Makedonija }e stori krivi~no delo.
(2) Krivi~noto zakonodavstvo va`i i za sekoj koj }e stori krivi~no
delo na doma{en brod, bez ogled kade se nao|a brodot vo vremeto
na izvr{uvaweto na deloto.
(3) Krivi~noto zakonodavstvo va`i i za sekoj koj }e stori krivi~no
delo vo doma{en civilen vodzuhoplov dodeka e vo let ili vo doma{en
voen vozduhoplov bez ogled kade se nao|al vozduhoplovot vo
vreme na izvr{uvaweto na deloto.
Va`ewe na krivi~noto zakonodavstvo za opredeleni krivi~ni dela izvr{eni
vo stranstvo
^len 117
Krivi~noto zakonodavstvo va`i za sekoj koj vo stranstvo }e
stori krivi~no delo od ~lenovite 305 do 326 ili od ~len 268, ako falsifikuvaweto
se odnesuva na doma{ni pari.
Va`ewe na krivi~noto zakonodavstvo za dr`avjanin na Republika
Makedonija koj }e stori krivi~no delo vo stranstvo
^len 118
Krivi~noto zakonodavstvo va`i za dr`avjanin na Republika
Makedonija i koga vo stranstvo }e stori nekoe krivi~no delo, osven
krivi~nite dela navedeni vo ~len 117, ako se zate~e na teritorijata na
Republika Makedonija ili bide ekstradiran.
Va`ewe na krivi~noto zakonodavstvo za stranec koj }e stori krivi~no delo
vo stranstvo
^len 119
(1) Krivi~noto zakonodavstvo va`i i za stranec koj nadvor od
teritorijata na Republika Makedonija }e stori sprema nea ili sprema
nejzin dr`avjanin krivi~no delo i koga ne se vo pra{awe krivi~nite
dela navedeni vo ~len 117, ako se zate~e na teritorijata na Republika
Makedonija ili bide ekstradiran.
(2) Krivi~noto zakonodavstvo va`i i za stranec koj sprema
stranska dr`ava ili sprema stranec }e stori vo stranstvo krivi~no
delo za koe spored toa zakonodavstvo mo`e da se izre~e zatvor od pet
godini ili pote{ka kazna, koga }e se zate~e na teritorijata na Republika
Makedonija, a ne }e i bide ekstradiran na stranskata dr`ava.
Ako so ovoj zakonik ne e poinaku opredeleno, sudot vo takov slu~aj ne
581

mo`e da izre~e pote{ka kazna od kaznata {to e propi{ana so zakon na
zemjata vo koja e storeno krivi~noto delo.
Posebni uslovi za gonewe
^len 120
1) Ako vo slu~aite od ~len 116 e povedena ili dovr{ena krivi-
~nata postapka vo stranska dr`ava, gonewe vo Republika Makedonija
}e se prezeme samo po odobrenie na javniot obvinitel na Republika
Makedonija.
(2) Vo slu~aite od ~lenovite 118 i 119 nema da se prezeme gonewe
ako:
1) storitelot potpolno ja izdr`al kaznata na koja e osuden vo
stranstvo,
2) sprema storitelot vo stranstvo e primeneta soodvetna merka
na bezbednost, {to se sostoi vo li{uvawe od sloboda,
3) storitelot vo stranstvo e osloboden so pravosilna presuda
ili kaznata mu e zastarena ili prostena i
4) za krivi~no delo spored stranski zakon se goni po barawe od
o{teteniot, a takvo barawe ne e podneseno.
(3) Vo slu~aite od ~lenovite 118 i 119 }e se prezeme gonewe
samo koga za krivi~no delo se kaznuva spored zakonot na zemjata vo
koja e storeno deloto. Koga vo slu~aite od ~len 118 i 119 stav 1 spored
zakonot na zemjata vo koja e storeno deloto za toa delo ne se kaznuva,
mo`e da se prezeme gonewe samo po odobrenie od javniot obvinitel na
Republika Makedonija.
(4) Samo po odobrenie od javniot obvinitel na Republika Makedonija
mo`e vo Republika Makedonija da se prezeme gonewe po slu-
~aite od ~len 119 stav 2 bez ogled na zakonot na zemjata vo koja e storeno
krivi~noto delo, ako e vo pra{awe delo {to vo vremeto koga e
izvr{eno e smetano za krivi~no delo spored op{tite pravni na~ela
priznati od strana na me|unarodnata zaednica.
(5) Vo slu~aite od ~len 116, gonewe na stranec mo`e, pod uslov
na zaemnost, da se otstapi na stranska dr`ava.
Zasmetuvawe na pritvor i na kazna izdr`ani vo stranstvo
^len 121
Pritvorot, li{uvaweto od sloboda vo tekot na ekstradicionata
postapka, kako i kaznata, ili merkata na bezbednost {to se sostoi
vo li{uvawe od sloboda {to storitelot ja izdr`al po presuda na
stranski sud, }e se zasmeta vo kaznata {to }e ja izre~e doma{niot sud
za istoto krivi~no delo, a ako kaznite ne se od ist vid zasmetuvaweto
}e se izvr{i po ocena na sudot.
582

Primena na odredbite od ovoj zakonik na krivi~nite sankcii izre~eni vo
stranstvo
^len 121-a
Koga vrz osnova na me|uanroden dogovor krivi~nata sankcija
izre~ena vo stranstvo se izvr{uva vo Republika Makedonija, soglasno
se primenuvaat odredbite za usloven otpust, rehabilitacija, zastarenost,
amnestija i pomiluvawe od ovoj zakonik.
G l a v a t r i n a e s e t t a
ZNA^EWE NA IZRAZITE NA OVOJ ZAKONIK
^len 122
(1) Pod krivi~no zakonodavstvo na Republika Makedonija se
podrazbiraat odredbite na ovoj krivi~en zakonik i odredbite sodr`ani
vo drugite zakoni.
(2) Pod teritorija na Republika Makedonija se podrazbiraat
suvozemnata teritorija, vodenite povr{ini vnatre vo nejzinite granici,
kako i vozdu{niot prostor nad niv.
(3) Pod poimot voeno lice se smetaat: voeni stare{ini-oficeri
i podoficeri, profesionalni vojnici, vojnici na slu`ewe na voeniot
rok, pitomci na Voenata akademija, lica na stru~no osposobuvawe
i usovr{uvawe za oficeri i podoficeri, voeni obvrznici vo rezervniot
sostav na Armijata na Republika Makedonija dodeka se povikani
da izvr{uvaat prava i dol`nosti od oblasta na odbranata vo
vrska so izvr{uvawe na voenata obvrska i civilni lica na slu`ba vo
Armijata na Republika Makedonija.
(4) Kako slu`beno lice, koga toa e ozna~eno kako storitel na
krivi~no delo se smeta:
a) pretsedatelot na Republika Makedonija, postavenite ambasadori
i pratenici na Republika Makedonija vo stranstvo i imenuvani
lica od pretsedatelot na Republika Makedonija, izbran ili imenuvan
funkcioner vo Sobranieto na Republika Makedonija, vo Vladata na
Republika Makedonija, vo organite na dr`avnata uprava, vo sudovite i
drugi organi i organizacii {to vr{at opredeleni stru~ni, upravni i
drugi raboti vo ramkite na pravata i dol`nostite na Republikata, vo
lokalnata samouprava, kako i lica koi postojano ili povremeno vr{at
slu`bena dol`nost vo ovie organi i organizacii,
b) dr`aven slu`benik koj vr{i stru~ni, normativno-pravni,
izvr{ni, upravno-nadzorni raboti i upravni raboti vo soglasnost so
Ustavot i so zakonot,
v) ovlasteno lice vo pravno lice na koe so zakon ili so drug
propis donesen vrz osnova na zakon mu e dovereno vr{ewe na javni
ovlastuvawa, koga dol`nosta ja vr{i vo ramkite na tie ovlastuvawa,
g) lice {to vr{i opredeleni slu`beni dol`nosti vrz osnova
na ovlastuvawe dadeno so zakon ili so drugi propisi doneseni vrz
583

osnova na zakon,
d) voeno lice koga se vo pra{awe krivi~ni dela kaj koi kako
izvr{itel e ozna~eno slu`beno lice i
|) pretstavnik na stranska dr`ava ili na me|unarodna organizacija
vo Republika Makedonija.
(5) Kako stransko slu`beno lice, koga toa e ozna~eno kako storitel
na krivi~no delo, se smeta liceto koe vo stranska dr`ava vr{i
nekoja od funkciite ili dol`nostite opredeleni vo to~kite od a) do
d) od stavot 6 na ovoj ~len. Stransko slu`beno lice }e se smeta kako
slu`beno lice kaj krivi~nite dela kaj koi kako izvr{itel e opredeleno
slu`beno lice koga vo takvo svojstvo izvr{il slu`beno dejstvie,
postapuvaj}i na teritorijata na Republika Makedonija vrz osnova na
me|unaroden dogovor.
(6) Pod pravno lice se podrazbiraat: Republika Makedonija,
edinici na lokalnata samouprava, politi~ki partii, javni pretprijatija,
trgovski dru{tva, ustanovi i drugi zdru`enija, fondovi, finansiski
organizacii i drugi so zakon odredeni organizacii registrirani
kako pravni lica i drugi zaednici i organizacii na koi im e priznato
svojstvoto na pravno lice. Pod stransko pravno lice se podrazbira
javno pretprijatie, ustanova, fond, banka, trgovsko dru{tvo ili
drug oblik na organiziranost spored zakonite na stranska dr`ava vo
vr{ewe na stopanski, finansiski, bankarski, trgovski, uslu`ni ili
drugi dejnosti, koj ima sedi{te vo druga dr`ava, ili pretstavni{tvo
vo Republika Makedonija, ili e osnovano kako me|unarodno dru{tvo,
fond, banka ili ustanova.
(7) Kako odgovorno lice vo pravno lice se smeta lice vo pravno
lice na koe so ogled na negovata funkcija ili vrz posebno ovlastuvawe
vo pravnoto lice mu e doveren opredelen krug na raboti {to se
odnesuvaat na izvr{uvawe na zakonskite propisi ili na propisite
doneseni vrz osnova na zakon ili op{t akt na pravnoto lice vo upravuvaweto,
koristeweto i raspolagaweto so imot, rakovodeweto so proizvodniot
ili deloven potfat, nekoj drug stopanski proces ili nadzorot
nad niv. Kako odgovorno lice se smeta i slu`beno lice koga se vo
pra{awe dela kaj koi kako storitel e ozna~eno odgovorno lice, a ne se
predvideni vo glavata za krivi~ni dela protiv slu`benata dol`nost
odnosno kako krivi~ni dela na slu`beno lice predvideni vo nekoja
druga glava na ovoj zakonik. Koga e toa posebno predvideno so ovoj zakonik,
kako odgovorno lice se smeta i liceto koe vr{i posebna funkcija
ili ovlastuvawe ili na koe mu e dovereno samostojno vr{ewe na
opredeleni raboti vo stransko pravno lice, kako i liceto koe e pretstavnik
na stransko pravno lice vo Republika Makedonija.
(8) Koga kako izvr{itel na krivi~no delo e ozna~eno slu`beno
ili odgovorno lice, site lica navedeni vo stavovite 4, 5 i 7 mo`at da
bidat storiteli na tie dela dokolku od zakonskite obele`ja na oddelno
delo ne proizleguva deka storitel mo`e da bide samo nekoe od tie
584

lica.
(9) Kako lice koe vr{i raboti od javen interes se smeta liceto
koe vr{i funkcii, dol`nosti ili raboti od javen, odnosno op{t interes,
kako {to se nastavnik, vospituva~, lekar, socijalen rabotnik, novinar,
notar, advokat ili drugo lice, koe tie raboti gi vr{i samostojno
ili vo pravno lice {to vr{i dejnost od javen, odnosno op{t interes
opredelen so zakon.
(10) Kako izbori i glasawe se smetaat izborite za pretstavnici
na gra|ani vo Sobranieto na Republika Makedonija i vo lokalnata samouprava,
za pretsedatel na Republika Makedonija i izjasnuvaweto na
gra|anite na referendum.
(11) Isprava e sekoj predmet {to e podoben ili odreden da slu-
`i kako dokaz na nekoj fakt {to ima vrednost za pravnite odnosi. Javna
isprava e isprava izdadena od nadle`en organ, organizacija ili
lice {to vr{i raboti od javen interes vrz osnova na zakon ili drug
propis zasnovan vrz zakon.
(12) Pari se metalni i kni`ni pari {to vrz osnova na zakonot
se vo optek vo Republika Makedonija ili vo stranska dr`ava.
(13) Pod znaci za vrednost se podrazbiraat i stranski znaci za
vrednost.
(14) Kako hartija od vrednost se smetaat: akcija, obvrznica ili
druga hartija od vrednost {to se nao|a vo promet vrz osnova na zakon.
(15) Kako podvi`en predmet se smeta i sekoja proizvedena ili
sobrana energija za davawe svetlina, toplina ili dvi`ewe, kako i telefonskite
impulsi i drugi sredstva za prenos na glas, slika ili tekst
na dale~ina ili kompjuterski uslugi.
(16) Kako sila se smeta i primenata na hipnoza i zamajni sredstva
so cel nekoj da se dovede protiv svoja volja vo nesvesna sostojba
ili da se onesposobi za otpor.
(17) Pod socijalen organ se smetaat centrite za socijalna rabota
i drugite ustanovi {to vr{at socijalna dejnost.
(18) Kako motorno vozilo se smeta sekoe soobra}ajno sredstvo
na motoren pogon vo suvozemniot, vodeniot i vozdu{niot soobra}aj.
(19) Pod semejno nasilstvo se podazbira maltretirawe, grubo
navreduvawe, zagrozuvawe na sigurnosta, telesno povreduvawe, polovo
ili drugo psihi~ko ili fizi~ko nasilstvo so koe se predizvikuva ~uvstvo
na nesigurnost, zagrozuvawe ili strav, sprema bra~en drugar, roditelite
ili decata ili drugi lica {to `iveat vo bra~na ili vonbra-
~na zaednica ili zaedni~ko doma}instvo, kako i sprema porane{en
bra~en drugar ili lica koi imaat zaedni~ko dete ili se nao|aat vo
bliski li~ni odnosi.
(20) Pod `rtva na krivi~no delo se podrazbira sekoe lice koe
pretrpelo {teta, vklu~uvaj}i fizi~ka ili mentalna povreda, emotivno
stradawe, materijalna zaguba ili druga povreda ili zagrozuvawe
585

na negovite osnovni slobodi i prava kako posledica na storeno krivi-
~no delo.
Pod dete kako `rtva na krivi~no delo se podrazbira maloletno
lice do osumnaeset godini.
(21) Pod detska pornografija se podrazbira pornografski materijal
koj vizuelno prika`uva o~igledni polovi dejstvija so maloletnik,
ili o~igledni polovi dejstvija so lice koe izgleda kako maloletnik,
ili realni sliki koi prika`uvaat o~igledni polovi dejstvija so
maloletnik.
(22) Pod kompjuterski sistem se podrazbira bilo kakov ured
ili grupa na me|usebno povrzani uredi od koi, eden ili pove}e od niv,
vr{i avtomatska obrabotka na podatoci spored odredena programa.
(23) Pod kompjuterski podatoci se podrazbira prezentirawe na
fakti, informacii ili koncepti vo oblik pogoden za obrabotuvawe
preku kompjuterski sistem, vklu~uvaj}i i programa podobna kompjuterskiot
sistem da go stavi vo funkcija.
(24) Pod grupa, banda ili drugo zlostorni~ko zdru`enie ili
organizacija se podrazbiraat najmalku tri lica {to se zdru`ile za
vr{ewe krivi~ni dela, vo koj broj vleguva i organizatorot na zdru`enieto.
(25) Pod sud, sudija i sudska postapka se podrazbira i me|unaroden
sud ~ija nadle`nost ja priznava Republika Makedonija, sudija i postapka
pred toj sud.
(26) Pod pijanstvo se podrazbira sostojba na alkohol vo krvta
nad 1,5 gram-promil.
(27) Pod eskplozivna ili druga smrtonosna naprava se podrazbira
sekakvo oru`je ili eksplozivna ili zapaliva naprava, {to mo`e
da predizvika smrt, telesna povreda ili pogolema imotna {teta preku
fizi~ka povreda, emisija ili {irewe na {tetni hemiski materii, biolo{ki
agensi, toksi~ni ili sli~ni supstancii ili zra~ewe na radioaktivni
materii, kako i sekoe oru`je ili naprava sozdadena za takva
namena.
(28) Pod javno mesto se podrazbiraat zgradi, delovi od zgradi,
dvorovi, objekti za vr{ewe trgovska, kulturna, slu`bena, obrazovna,
religiozna, rekreativna ili druga dejnost, javni pati{ta, otvoreni
prostori, vodni poovr{ini i drugi mesta otvoreni i dostapni za neograni~en
krug lica
(29) Pod pomala imotna korist, vrednost ili {teta, se podrazbira
korist, vrednost ili {teta {to odgovara na iznosot na slu`beno
objavena edna polovina prose~na mese~na plata vo stopanstvoto vo Republika
Makedonija vo vremeto na izvr{uvaweto na deloto.
(30) Pod pogolema imotna korist, vrednost ili {teta, se podrazbira
korist, vrednost ili {teta {to odgovara na iznosot na pet prose~ni
mese~ni plati vo stopanstvoto vo vremeto na izvr{uvaweto na
deloto.
586

(31) Pod zna~itelna imotna korist, vrednost ili {teta, se podrazbira
korist, vrednost ili {teta {to odgovara na iznosot na 50 prose~ni
mese~ni plati vo stopanstvoto vo vremeto na izvr{uvaweto na
deloto.
(32) Pod korist, vrednost ili {teta od golemi razmeri, se podrazbira
korist, vrednost ili {teta {to odgovara na iznosot na 250
prose~ni mese~ni plati vo stopanstvoto vo vremeto na izvr{uvaweto
na deloto.
(33) Pod ~ist dneven prihod se podrazbira neto nadomest na ime
plata ili drugi nadomestoci od raboten odnos na ime plata, kako i
drugi neto prihodi od vr{ewe dejnosti ili imot i imotni prava. ^ist
dneven prihod se dobiva po odbivaweto na danocite ili drugite zakonski
obvrski. Ako sudot i na toj na~in ne mo`e da go utvrdi ~istiot
dneven prihod ili negovoto utvrduvawe bi predizvikalo zna~itelno
oddolgovlekuvawe na postapkata, kako osnova za negovo utvrduvawe, se
zema ednodnevnata zarabotuva~ka spored prose~nata plata vo stopanstvoto
vo poslednite tri meseci vo vremeto na presuduvaweto.
P O S E B E N D E L
G l a v a ~ e t i r i n ae s et t a
KRIVI^NI DELA PROTIV @IVOTOT I TELOTO
Ubistvo
^len 123
(1) Toj {to drug }e li{i od `ivot }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini.
(2) So zatvor najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor }e
se kazni toj {to:
1) drug }e li{i od `ivot na svirep ili podmolen na~in,
2) drug }e li{i od `ivot pri vr{ewe na semejno nasilstvo,
3) drug }e li{i od `ivot i pritoa so umisla }e go dovede vo
opasnost `ivotot na u{te nekoe lice,
4) drug }e li{i od `ivot od koristoqubie, zaradi izvr{uvawe
ili prikrivawe na drugo krivi~no delo, od bezobyirna odmazda ili od
drugi niski pobudi,
5) drug }e li{i od `ivot po pora~ka,
6) }e li{i od `ivot `ensko lice za koe znae deka e bremeno ili
maloletno lice i
7) }e li{i od `ivot sudija, javen obvinitel ili advokat, pri
vr{eweto na negovata funkcija, odnosno dejnost ili slu`beno ili voeno
lice pri vr{eweto na rabotite na javnata ili dr`avnata bezbednost
ili na dol`nosta ~uvawe na javniot red, fa}awe na storitel na
krivi~no delo ili ~uvawe na lice li{eno od sloboda.
(3) So zatvor od najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor
}e se kazni toj koj so umisla }e li{i od `ivot dve ili pove}e lica, za
koi prethodno ne mu bilo sudeno, osven ako ne se raboti za krivi~ii
587

dela od ~len 9 stav (3), ~len 10 stav (3) i ~lenovite 124, 125 i 127.
Ubistvo od blagorodni pobudi
^len 124
Toj {to drug }e li{i od `ivot od blagorodni pobudi, }e se kazni
so zatvor od {est meseci do pet godini.
Ubistvo na mig
^len 125
Toj {to drug }e li{i od `ivot na mig, doveden bez svoja vina vo
sostojba na silna razdraznetost so napad ili so te{ko navreduvawe
ili kako posledica na semejno nasilstvo od strana na ubieniot }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
Ubistvo od nebre`nost
^len 126
Toj {to drug }e li{i od `ivot od nebre`nost, }e se kazni so
zatvor od {est meseci do pet godini.
Ubistvo na dete pri pora|awe
^len 127
(1) Majka koja{to }e go li{i od `ivot svoeto dete za vreme na
pora|aweto ili neposredno po pora|aweto vo sostojba na rastrojstvo
predizvikano so pora|aweto }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri
godini.
(2) Obidot e kazniv.
Naveduvawe na samoubistvo i pomagawe vo samoubistvo
^len 128
(1) Toj {to drug }e navede na samoubistvo ili }e mu pomogne vo
izvr{uvaweto na samoubistvoto i toa }e bide izvr{eno, }e se kazni so
zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno sprema maloletnik {to napolnil
14 godini ili sprema lice koe se nao|a vo sostojba na bitno namalena
presmetlivost, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno sprema maloletnik koj ne napolnil
14 godini ili sprema nepresmetlivo lice, storitelot }e se kazni
spored ~len 123.
(4) Toj {to surivo ili ne~ove~no postapuva so lice koe sprema
nego se nao|a vo odnos na nekoja podredenost ili zavisnost, pa toa poradi
takvoto postapuvawe }e izvr{i samoubistvo koe mo`e da se propi{e
na nebre`nost na storitelot, }e se kazni so zatvor od {est meseci
do pet godini.
588

(5) Ako poradi delata od stavovite od 1 do 4 samoubistvoto e
samo vo obid, sudot mo`e storitelot da go kazni poblago.
Protivpravno prekinuvawe na bremenost
^len 129
(1) Toj {to sprotivno na propisite za prekinuvawe na bremenost,
na bremena `ena so nejzina soglasnost }e izvr{i, }e zapo~ne da
vr{i ili }e pomogne da izvr{i prekinuvawe na bremenosta, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Toj {to se zanimava so vr{ewe na deloto od stav 1, }e se kazni
so zatvor od edna do pet godini.
(3) Toj {to na bremena `ena bez nejzina soglasnost }e izvr{i
ili }e zapo~ne da vr{i prekinuvawe na bremenosta, }e se kazni so zatvor
od edna do pet godini.
(4) Ako poradi deloto od stavovite 1, 2 i 3 }e nastapi te{ko naru{uvawe
na zdravjeto ili smrt na bremena `ena, storitelot }e se kazni
za deloto od stav 1 so zatvor od {est meseci do pet godini, a za deloto
od stavovite 2 i 3 so zatvor najmalku edna godina.
Telesna povreda
^len 130
(1) Toj {to drug telesno }e go povredi ili }e mu go naru{i
zdravjeto, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Toj {to }e go stori deloto od stav 1 pri vr{ewe semejno nasilstvo,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) Sudot mo`e na storitelot na deloto od stav 1 da mu izre~e
sudska opomena ako bil predizvikan so osobeno navredlivo ili grubo
odnesuvawe na o{teteniot.
(4) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba a
za stav (2) po predlog.
Te{ka telesna povreda
^len 131
(1) Toj {to drug te{ko telesno }e go povredi ili zdravjeto te-
{ko }e mu go naru{i, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) Toj {to }e go stori deloto od stav 1 pri vr{ewe semejno
nasilstvo, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Toj {to drug te{ko telesno }e go povrdi ili zdravjeto te-
{ko }e mu go naru{i i poradi toa }e bide doveden vo opasnost `ivotot
na povredeniot ili }e mu bide uni{ten ili trajno i vo zna~itelna
mera oslaben nekoj va`en del od teloto ili nekoj va`en organ ili }e
bide predizvikana trajna nesposobnost za rabota voop{to ili za rabotata
za koja e osposoben ili trajno i te{ko }e mu bide naru{eno negovoto
zdravje ili }e bide nagrden, }e se kazni so zatvor od edna do de-
589

set godini.
(4) Ako poradi te{kata telesna povreda od stavovite stavovite
1 do 3 povredeniot }e umre, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
edna godina.
(5) Toj {to deloto od stavovite 1, 2 i 3 }e go stori od nebre`nost,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(6) Toj {to deloto }e go stori na mig, doveden bez svoja vina vo
sostojba na silna razdraznetost so napad ili so te{ko navreduvawe
ili kako posledica na semejno nasilstvo od strana na povredeniot, }e
se kazni za deloto od stavovite 1 i 2 so pari~na kazna ili so zatvor do
tri godini, a za deloto od stavovite stavovite 3 i 4 so zatvor od edna
do pet godini.
U~estvo vo tepa~ka
^len 132
(1) Toj {to u~estvuva vo tepa~ka vo koja nekoj e li{en od `ivot
ili na drug mu e nanesena te{ka telesna povreda, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do tri godini.
(2) Nema krivi~no delo od stav 1 za lice koe bez svoja vina bilo
vovle~eno vo tepa~ka ili samo razdvojuvalo drugi u~esnici vo tepa-
~kata.
Zagrozuvawe so opasno orudie pri te~a~ka ili karanica
^len 133
Toj {to pri kakva i da e tepa~ka ili karanica }e posegne po
oru`je, opasno orudie ili drugo sredstvo so koe mo`e teloto te{ko da
go povredi ili zdravjeto te{ko da go naru{i, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do {est meseci.
Izlagawe na opasnost
^len 134
(1) Toj {to drug }e ostavi bez pomo{ vo sostojba na opasnost za
`ivotot, koja samiot ja predizvikal, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(2) Ako liceto izlo`eno na opasnost poradi toa go zagubi `ivotot
ili e te{ko telesno povredeno ili zdravjeto mu e te{ko naru{eno,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Napu{tawe nemo}no lice
^len 135
(1) Toj {to nemo}no lice koe mu e dovereno ili za koe e dol`en
da se gri`i, }e go ostavi bez pomo{ vo priliki opasni za `ivotot ili
zdravjsto, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako ostavenoto lice poradi toa go zagubi `ivotot ili e te-
{ko telesno povredeno ili zdravjeto mu e te{ko naru{eno, storitelot
590

}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Neuka`uvawe pomo{
^len 136
Toj {to nema da mu uka`e pomo{ na lice koe se nao|a vo sostojba
na opasnost za `ivotot, iako toa mo`elo da go stori bez opasnost
za sebe ili za drug, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
edna godina.
G l a v a p e t n a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV SLOBODITE I PRAVATA NA
^OVEKOT I GRA\ANINOT
Povreda na ramnopravnosta na gra|anite
^len 137
(1) Toj {to vrz osnova na razlika na podot, rasata, bojata na ko-
`ata, nacionalnoto i socijalnoto poteklo, politi~koto i verskoto
uveruvawe, imotnata i op{testvenata polo`ba, jazikot ili drugo li-
~no svojstvo ili okolnost, }e mu odzeme ili ograni~i prava na ~ovekot
i gra|aninot, utvrdeni so Ustavot, zakon ili so ratifikuvan me|unaroden
dogovor ili koj vrz osnova na ovie razliki im dava na gra|anite
povlastici sprotivni na Ustavot, zakon ili ratifikuvan me|unaroden
dogovor, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice vo vr{ewe na
slu`bata, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Povreda na pravoto na upotreba na jazikot i pismoto
^len 138
(1) Toj {to }e im go odzeme ili ograni~i na gra|anite so Ustavot,
zakon ili ratifikuvan me|unaroden dogovor zagarantiranoto pravo
na upotreba na jazikot i pismoto, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice vo vr{ewe na
slu`bata, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Prisilba
^len 139
(1) Toj {to so sila ili so seriozna zakana }e prisili drug da
stori ili da ne stori ili da trpi ne{to, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno pri vr{ewe semejno nasilstvo,
storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
591

(3) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice vo vr{ewe na
slu`bata, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(4) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
Protivpravno li{uvawe od sloboda
^len 140
(1) Toj {to drug protivpravno }e zatvori, }e go dr`i zatvoren
ili na drug na~in }e mu ja odzeme ili ograni~i slobodata na dvi`ewe,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno pri vr{ewe semejno nasilstvo,
storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) Obidot se kaznuva.
(4) Ako protivpravnoto li{uvawe od sloboda go stori slu`beno
lice so zloupotreba na slu`benata polo`ba ili ovlastuvawe, }e se
kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(5) Ako protivpravnoto li{uvawe od sloboda traelo podolgo
od trieset dena ili e vr{eno na svirep na~in ili ako na liceto protivpravno
li{eno od sloboda poradi toa te{ko mu e naru{eno zdravjeto
ili nastapile drugi te{ki posledici, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do pet godnni.
(6) Ako liceto protivpravno li{eno od sloboda poradi toa go
zagubilo `ivotot, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri
godini.
Grabnuvawe
^len 141
(1) Toj {to }e izvr{i grabnuvawe na nekoe lice so namera nego
ili nekoj drug da go prisili da stori, da ne stori ili da trpi ne{to,
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 go stori sprema maloletno lice ili
toj {to zaradi ostvaruvawe na celta na grabnuvaweto od stav 1 se zakanuva
deka }e go li{i od `ivot grabnatoto lice ili deka te{ko telesno
}e go povredi, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Storitelot na deloto od stavovite 1 i 2 koe dobrovolni }e
go pu{ti na sloboda grabnatoto lice pred ispolnuvawe na baraweto
poradi koe go izvr{il grabnuvaweto, mo`e da se oslobodi od kazna.
Ma~ewe i drugo surovo, ne~ove~no ili poni`uva~ko postapuvawe i kaznuvawe
^len 142
(1) Toj {to vo vr{eweto na slu`bata, kako i toj {to naveden od
slu`beno lice ili vrz osnova na negova soglasnost, }e upotrebi sila,
zakana ili drugo nedopu{teno sredstvo ili nedopu{ten na~in so namera
da iznudi priznanie ili nekoja druga izjava od obvinetiot, svedokot,
ve{takot ili drugo lice, ili }e predizvika kaj drug te{ko telesno
ili du{evno stradawe za da go kazni za krivi~no delo {to go sto-
592

ilo ili za {to e osomni~en toj ili drugo lice, ili za da go zapla{i
ili da go prisili na otka`uvawe od nekoe negovo pravo, ili }e predizvika
takvo stradawe poradi kakov bilo oblik na diskriminacija, }e
se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapi te{ka telesna povreda
ili drugi osobeno te{ki posledici za o{teteniot, storitelot }e se
kazni so zatvor od edna do deset godini.
Maltretirawe vo vr{ewe na slu`bata
^len 143
Toj {to vo vr{eweto na slu`bata maltretira drug, go zastra-
{uva, go navreduva ili voop{to sprema nego postapuva na na~in so koj
se poni`uva ~ove~koto dostoinstvo i ~ovekovata li~nost, }e se kazni
so zatvor od {est meseci do pet godini.
Zagrozuvawe na sigurnosta
^len 144
(1) Toj {to }e ja zagrozi sigurnosta na drug so seriozna zakana
deka }e napadne vrz negoviot `ivot ili telo ili `ivotot ili teloto
na nemu blisko lice, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
{est meseci.
(2) Toj {to }e go stori deloto od stav 1 pri vr{ewe semejno nasilstvo,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni toj {to deloto od stav 1 }e
go stori sprema slu`beno lice vo vr{eweto na slu`bata ili sprema
pove}e lica.
(4) Toj {to po pat na informati~ki sistem }e se zakani deka }e
stori krivi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor od pet godini
ili pote{ka kazna protiv nekoe lice poradi negovata pripadnost kon
opredelena nacionalna, etni~ka ili rasna grupa ili verska opredelba,
}e se kazni so kazna zatvor od edna do pet godini.
(5) Goneweto za deloto od stavot (4) se prezema po privatna tu-
`ba.
Naru{uvawe na nepovredlivosta na domot
^len 145
(1) Toj {to neovlasteno }e vleze vo tu| dom, zatvoren ili zagraden
prostor {to mu pripa|a na toj dom ili privaten deloven prostor
ozna~en kako takov ili po barawe od ovlastenoto lice ottamu ne
se oddale~i, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice vo vr{ewe na
slu`bata, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Obidot za delata od stavovite 1 i 2 e kazniv.
(4) Goneweto na deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
593

Protivzakonito vr{ewe pretres
^len 146
(1) Toj {to protivzakonito }e vr{i pretres na lice, dom zatvoren
ili zagraden prostor {to mu pripa|a na domot ili na privaten deloven
prostor, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Slu`beno lice koe vo vr{ewe na slu`bata protivzakonito
izvr{i pretres, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Obidot za delata od stavovite 1 i 2 e kazniv.
(4) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
Povreda na tajnosta na pisma ili drugi pratki
^len 147
(1) Toj {to bez sudska odluka ili soglasnost na lice na koe mu
se upateni }e otvori tu|o pismo, telegrama, nekoe drugo zatvoreno pismeno
ili pratka ili obezbedena elektronska po{ta ili na drug na~in
}e ja povredi nivnata tajnost ili }e zadr`i, prikrie, uni{ti ili na
drug }e mu predade tu|o pismo, telegrama, zatvoreno pismeno ili pratka
ili obezbedena elektronska po{ta, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do {est meseci.
(2) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi nekoja korist
ili na drug da mu nanese nekoja {teta, }e mu ja soop{ti na drug
tajnata {to ja soznal so povreda na tajnosta na tu|o pismo, telegrama
ili nekoe drugo zatvoreno pismeno ili pratka ili obezbedena elektronska
po{ta ili }e se poslu`i so ovaa tajna, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina. '
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 go stori slu`beno lice vo
vr{ewe na slu`bata, }e se kazni za deloto od stav 1 so zatvor od tri
meseci do tri godini, a za deloto od stav 2 so zatvor od tri meseci do
pet godini.
(4) Goneweto za deloto od stavovite 1 i 2 se prezema po privatna
tu`ba.
Neovlasteno objavuvawe na li~ni zapisi
^len 148
(1) Toj {to bez dozvola na avtorot vo slu~aite koga takvo odobrenie
e potrebno, }e objavi dnevnik, pismo ili drug li~en zapis, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(3) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
594

Zloupotreba na li~ni podatoci
^len 149
(1) Toj {to sprotivno na uslovite utvrdeni so zakon bez soglasnost
na gra|aninot pribira, obrabotuva ili koristi negovi li~ni podatoci,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kazna od stav 1 se kaznuva toj {to }e navleze vo kompjuterski
informati~ki sistem na li~ni podatoci so namera koristej}i
gi za sebe ili za drug da osgvari nekakva korist ili na drug da mu nanese
nekakva {teta.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 go stori slu`beno lice vo
vr{ewe na slu`bata, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godiii.
(4) Obidot e kazniv.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Spre~uvawe na pristap kon javen informati~ki sistem
^len 149-a
(1) Toj {to neovlasteno spre~uva ili ograni~uva drug vo pristapot
kon javen informati~ki sistem, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice vo vr{ewe na
slu`bata ili odgovorno lice vo javen informati~ki sistem, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Neovlasteno otkrivawe tajna
^len 150
(1) Advokat, notar, branitel, lekar, babica ili drug zdravstven
rabotnik, psiholog, verski ispovednik, socijalen rabotnik ili drugo
lice koe neovlasteno }e otkrie tajna {to ja soznalo vo vr{eweto na
svojata profesija, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna
godina.
(2) Nema krivi~no delo od stav 1 ako tajnata e otkriena vo
op{t interes ili vo interes na drugo lice koe e popreti`en od interesot
za ~uvawe na tajna.
(3) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Neovlasteno prislu{kuvawe i tonsko snimawe
^len 151
(1) Toj {to so upotreba na posebni uredi neovlasteno prislu-
{kuva ili tonski snima razgovor ili izjava {to ne mu e nameneta, }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazn i toj {to ke mu ovozmo`i na
nepovikano lice da se zapoznae so razgovor ili izjava koja e prislu{-
kuvana ili tonski snimana.
595

(3) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to tonski }e snimi
izjava {to mu e nameneta, bez znaewe na onoj koj ja dava, so namera da ja
zloupotrebi ili da ja prenese vrz treti lica ili toj {to takvata izjava
neposredno ja prenesuva vrz treti lica.
(4) Ako deloto od stavovite 1, 2 i 3 go stori slu`beno lice vo
vr{ewe na slu`bata, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(5) Slu`benoto lice od stav 4 {to deloto go storilo po naredba
na pretpostaveniot i go prijavilo pred da doznae deka protiv nego
e pokrenata krivi~na postapka, }e se oslobodi od kazna.
(6) Goneweto za deloto od stavovite 1, 2 i 3 se prezema po privatna
tu`ba.
Neovlasteno snimawe
^len 152
(1) Toj {to neovlasteno }e napravi fotogorafski, filmski
ili video snimki na drugo lice ili na negovite li~ni prostorii bez
negova soglasnost, povreduvaj}i ja negovata privatnost ili toj {to takvite
snimki neposredno gi prenesuva na treto lice ili mu gi poka-
`uva ili na drug na~in mu ovozmo`uva so niv da se zapoznae, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 protivzakonito go stori slu`beno
lice vo vr{ewe na slu`bata, }e se kazni so zatvor od tri meseci do
tri godini.
(3) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
Povreda na pravoto na podnesuvawe pravno sredstvo
^len 153
(1) Toj {to so sila ili seriozna zakana }e spre~i drug da go
iskoristi svoeto pravo na odbrana na podnesuvawe `alba ili drugo
pravno sredstvo, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice so zloupotreba
na svojata slu`bena polo`ba ili ovlastuvawe, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
(3) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
Spre~uvawe na pe~atewe i rasturawe pe~ateni raboti
^len 154
(1) Toj {to so sila ili seriozna zakana }e spre~i pe~atewe,
proda`ba ili rasturawe na knigi, spisanija, vesnici ili drugi pe~ateni
raboti, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to protivpravno }e
spre~i emitirawe, proda`ba ili rasturawe na snimen materijal.
596

Spre~uvawe ili sme}avawe javen sobir
^len 155
(1) Toj {to so sila, seriozna zakana, izmama ili na drug na~in
}e spre~i ili }e sme}ava svikuvawe ili odr`uvawe miren javen sobir,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice so zloupotreba
na svojata slu`bena polo`ba ili ovlastuvawe, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
Povreda na pravoto na {trajk
^len 156
Toj {to na drug so sila ili seriozna zakana }e mu go odzeme ili
ograni~i pravoto na {trajk, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
Povreda na avtorsko pravo i srodni prava
^len 157
(1) Toj {to vo svoe ime ili vo ime na drug neovlasteno }e objavi,
prika`e, reproducira, distribuira, izvede, emituva ili na drug na-
~in neovlasteno }e posegne po tu|o avtorsko pravo ili srodno pravo,
odnosno avtorsko delo, izvedba ili predmet na srodno pravo, }e se kazni
so zatvor od {est meseci do tri godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 go stori preku kompjuterski sistem,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) Toj {to so deloto od stav 1 pribavil pogolema imotna korist,
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini
(4) Toj {to so deloto od stav 1 pribavil zna~itelna imotna
korist, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(5) Obidot e kazniv.
(6) Primerocite na avtorskite dela i predmetite na srodnite
prava, kako i sredstvata za reproducirawe se odzemaat.
(7) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(8) Goneweto za povreda na moralno pravo se prezema po predlog.
Povreda na pravoto na distributerot na tehni~ki posebno za{titen
satelitski signal
^len 157-a
(1) Toj {to bez odobrenie od ovlasteniot distributer na tehni-
~ki posebno za{titen satelitski signal proizveduva, uvezuva, distribuira,
iznajmuva ili na drug na~in stava na raspolagawe na javnosta,
odnosno pru`a uslugi na postavuvawe na materijalen ili nematerijalen
ured ili sistem zaradi probivawe na takov signal, }e se kazni so
zatvor od {est meseci do tri godini.
597

(2) Ako so deloto od stav 1 e pribavena zna~itelna imotna korist
ili e predizvikana zna~itelna {teta, }e se kazni so zatvor od edna
do pet godini.
(3) Toj {to prima tehni~ki posebno za{titen satelitski signal
~ija za{tita e probiena bez odobruvawe na negoviot ovlasten distributer
ili vr{i ponatamo{na distribucija na takviot signal }e se
kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(4) Ako so deloto od stav 3 e pribavena zna~itelna imotna korist
ili e predizvikana zna~itelna {teta, }e se kazni so zatvor od edna
do pet godini.
(5) Ako deloto od stavovite 1 i 3 go stori pravno lice, }e se
kazni so pari~na kazna.
(6) Predmetite koi bile nameneti ili koristeni za storuvawe
na deloto ili koi nastanale so storuvaweto na deloto se odzemaat.
Piraterija na audiovizuelno delo
^len 157-b
(1) Toj {to bez odobrenie filmskiot producent ili ovlasteniot
distributer na koj filmskiot producent mu go prenel svoeto pravo
na audiovizuelnoto delo proizveduva, uvezuva, reproducira, distribuira,
uskladi{tuva, iznajmuva, pu{ta vo promet ili na drug na~in
stava na raspolagawe na javnosta, ili prezema drugi dejstvija zaradi
distribucija, iznajmuvawe, javno prika`uvawe, pu{tawe vo promet,
stavawe na raspolagawe na javnosta ili na drug na~in protivpravno go
koristi audiovizuelnoto delo odnosno videogramot ili negovite neovlasteno
umno`eni primeroci, }e se kazni so zatvor od {est meseci do
tri godini.
(2) Ako so deloto od stav 1 e pribavena zna~itelna imotna korist
ili e predizvikana zna~itelna {teta, }e se kazni so zatvor od edna
do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
(4) Predmetite koi bile nameneti ili koristeni za storuvawe
na deloto ili koi nastanale so storuvaweto na deloto se odzemaat.
Piraterija na fonogram
^len 157-v
(1) Toj {to bez odobrenie od proizvoditelot na fonogram ili
zdru`enieto za kolektivno ostvaruvawe na pravata na proizvoditelite
na fonogrami proizveduva, reproducira, distribuira, uskladi{-
tuva, iznajmuva, pu{ta vo promet ili na drug na~in stava na raspolagawe
na javnosta, ili prezema drugi dejstvija zaradi distribucija,
iznajmuvawe, pu{tawe vo promet, stavawe na raspolaawe na javnosta
ili na drug na~in protivpravno go koristi fonogramot ili negovite
598

neovlasteno umno`eni primeroci, }e se kazni so zatvor od {est meseci
do tri godini.
(2) Ako so deloto od stav 1 e pribavena zna~itelna imotna korist
ili e predizvikana zna~itelna {teta, }e se kazni so zatvor od
edna do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 ~len go stori pravno lice, }e se kazni
so pari~na kazna.
(4) Predmetite koi bile nameneti ili koristeni za storuvawe
na deloto ili koi nastanale so storuvaweto na deloto se odzemaat.
G l a v a { e s n a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV IZBORITE I GLASAWETO
Spre~uvawe na izbori i glasawe
^len 158
(1) Toj {to so upotreba na sila, seriozna zakana ili na drug na-
~in onevozmo`uva ili spre~uva odr`uvawe izbori ili glasawe ili go
onevozmo`uva ili spre~uva utvrduvaweto ili objavuvaweto na rezultatite
od glasaweto, }e se kazni so zatvor od najmalku tri godini.
(2) Toj {to }e go stori deloto od stav 1 so upotreba na oru`je,
eksplozivni ili drugi opasni napravi, so primena na nasilstvo sprema
dve ili pove}e lica ili vo organizirana grupa, ili na podra~jeto na
dve ili pove}e izbira~ki mesta, }e se kazni so zatvor do najmalku pet
godini.
Povreda na izbira~koto pravo
^len 159
(1) ^len na izboren organ ili drugo slu`beno lice koe vo
vr{eweto na slu`bata vo vrska so izborite ili glasaweto, so namera
da mu onevozmo`i na drug vr{ewe na izbira~ko pravo, protivzakonito
ne }e go zapi{e vo izbira~ki spisok ili vo lista na kandidati ili }e
go izbri{e od izbira~ki spisok ili od lista na kandidati ili na drug
na~in }e go li{i izbira~ot od pravoto da izbira, da bide izbran ili
da glasa, }e se kazni so zatvor najmalku tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i ~len na izbira~ki odbor,
izborna komisija ili odbor za sproveduvawe referendum ili drugo
slu`beno lice koe vo vr{eweto na slu`bata vo vrska so izborite ili
glasaweto, na protivzakonit na~in }e mu ovozmo`i na drug da koristi
izbira~ko pravo, iako znae deka toa lice nema takvo pravo.
(3) Obidot e kazniv.
Povreda na slobodata na opredeluvawe na izbira~ite
^len 160
(1) Toj {to so upotreba na sila, seriozna zakana, izmama ili na
drug na~in }e spre~i ili drug }e prisili, da go vr{i, da ne go vr{i
599

ili kako da go vr{i izbira~koto pravo }e se kazni so zatvor od najmalku
tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori ~len na izboren organ ili
drugo slu`beno lice vo vr{eweto na slu`bata vo vrska so izborite
ili glasaweto, }e se kazni so zatvor od najmalku pet godini.
(3) Obidot e kazniv.
Zloupotreba na izbira~koto pravo
^len 161
(1) Toj {to na izbori ili glasawe }e glasa namesto drug ili }e
glasa pove}e od edna{, }e se kazni so zatvor najmalu tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e zeme u~estvo na
izborite ili glasaweto, iako znae deka nema izbira~ko pravo.
(3) Obidot e kazniv.
Potkup pri izbori i glasawe
^len 162
(1) Toj {to na lice so izbira~ko pravo mu nudi, dava ili vetuva
podarok ili druga li~na korist, so namera da go pridobie da go vr{i,
da ne go vr{i ili kako da go vr{i izbira~koto pravo, }e se kazni so zatvor
najmalku pet godini.
(2) So kaznata od stavot (1) }e se kazni i lice so izbira~ko pravo
koe }e bara za sebe podarok ili druga korist ili }e primi podarok
ili druga korist, za da go vr{i, da ne go vr{i ili kako da go vr{i
izbira~koto pravo.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Povreda na tajnosta na glasaweto
^len 163
(1) Toj {to pri izbori ili pri glasawe }e ja povredi tajnosta,
}e se kazni zatvor najmalku tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori ~len na izboren organ ili
drugo slu`beno lice vo vr{eweto na slu`bata vo vrska so izborite
ili glasaweto, }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to so upotreba na
sila, seriozna zakana, iskoristuvawe na slu`bena, rabotna ili ekonomska
zavisnost i na drug na~in, }e izdejstvuva od drug da ka`e dali
glasal ili kako glasal.
Uni{tuvawe na izborni ispravi
^len 164
(1) Toj {to }e uni{ti, prikrie, o{teti, prepravi ili na drug
na~in }e stori da bide neupotrebliva isprava, kniga ili spis {to slu-
`i za izborite ili glasaweto, }e se kazni so zatvor najmalku tri godi-
600

ni.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori ~len na izboren organ ili
drugo slu`beno lice vo vr{eweto na slu`bata vo vrska so izborite
ili glasaweto, }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
Izborna izmama
^len 165
^len na izboren organ ili drugo slu`beno lice vo vr{eweto na
slu`bata vo vrska so izborite ili glasaweto {to pri izborite ili
glasaweto, }e go izmeni brojot na dadenite glasovi so dodavawe ili
odzemawe na edno ili pove}e glasa~ki liv~iwa ili }e go izmeni
brojot na glasovite pri prebrojuvaweto ili pri objavuvaweto na
rezultatige od izborite ili glasaweto so dodavawe ili odzemawe na
eden ili pove}e glasovi, }e se kazni so zatvor od najmalku pet godini.
Zloupotreba na sredstva za finansirawe na izbornata kampawa
^len 165-a
Organizator na izbornata kampawa koj so neprijavuvawe na
izvorot na finansii na izbornata kampawa, so spre~uvawe na nadzorot
nad tro{eweto na planiranite sredstva, so nepodnesuvawe na finansiski
izve{taj za potro{enite sredstva, so pre~ekoruvawe na zakonskite
ograni~uvawa na sredstvata dozvoleni za izbornata kampawa, so
isplati sprotivni na kampawata za finansirawe na kampawata ili na
drug na~in go zloupotrebi svoeto so zakon opredeleno ovlastuvawe
kako organizator nakampawata, }e se kazni so zatvor od najmalku pet
godini.
G l a v a s e d u m n a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV RABOTNITE ODNOSI
Povreda na pravata od raboten odnos
^len 166
(1) Toj {to svesno ne se pridr`uva kon zakon, drug propis ili
kolektiven dogovor, za zasnovawe ili prestanok na rabotniot odnos,
za platata i nadomestocite na platata, rabotno vreme, odmorot ili
otsustvoto, za{titata na `enata, mladinata i invalidite ili za zabrana
na prekuvremenata ili no}nata rabota i so toa povredi, odzeme ili
ograni~i pravo {to na rabotnikot mu pripa|a, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Povreda na pravoto od socijalno osiguruvawe
^len 167
(1) Toj {to svesvo ne se pridr`uva kon zakon, drug propis ili
kolektiven dogovor, za zdravstveno, penzisko i invalidsko osiguruva-
601

we i drugi vidovi socijalno osiguruvawe i so toa povredi, odzeme ili
ograni~i pravo {to na rabotnikot mu pripa|a, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Zloupotreba na pravata od socijalno osiguruvawe
^len 168
Toj {to so simulirawe ili predizvikuvawe bolest ili nesposobnost
za rabota }e ostvari pravo na zdravstveno, penzisko i invalidsko
osiguruvawe i drugi vidovi socijalno osiguruvawe, {to spored
zakon, drug propis ili kolektiven dogovor ne mu pripa|a, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Povreda na pravata za vreme na privremena nevrabotenost
^len 169
Toj {to so zloupotreba na slu`benata dol`nost ne se pridr-
`uva kon zakon, drug propis ili kolektiven dogovor za pravata na gra-
|anite za vreme na privremena nevrabotenost i so toa na drug pote{ko
}e mu go povredi ili odzeme pravoto {to mu pripa|a, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Neprezemawe merki za za{tita pri rabota
^len 170
(1) Odgovorno lice vo pravno lice koe svesno ne se pridr`uva
kon zakon, drug propis ili kolektiven dogovor za merkite za za{tita
pri rabotata, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Pri izrekuvaweto uslovna osuda sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i vo opredelen rok da postapi spored propisite za merkite
za za{tita pri rabotata.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Povreda na pravoto za u~estvo vo upravuvaweto
^len 171
(1) Toj {to so povreda na propisi ili op{ti akti }e mu odzeme
ili ograni~i na drug pravo da u~estvuva vo upravuvaweto so pravnoto
lice, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
602

G l a v a o s u m n a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV ^ESTA I UGLEDOT
Kleveta
^len 172
(1) Toj {to za drug iznesuva ili pronesuva ne{to nevistinito
{to negovata ~est i ugled, }e se kazni so pari~na kazna.
(2) Ako ona {to nevistinito se iznesuva ili se pronesuva e od
takvo zna~ewe {to dovelo do te{ki posledici za o{teteniot, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Nema da se kazni za kleveta obvinetiot ako ja doka`e vistinitosta
na svoeto tvrdewe ili ako doka`e deka imal osnovana pri~ina
da poveruva vo vistinitosta na ona {to go iznesuval ili pronesuval.
(4) Toj {to za drug la`no iznesuva ili pronesuva deka storil
krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost }e se kazni za klevata
iako imal osnovana pri~ina da poveruva vo vistinitosta na ona
{to go iznesuval ili go pronesuval, dokolku iznesuvaweto ili pronesuvaweto
ne e storeno pod uslovite od ~len 176 stav 2. Vistinitosta na
faktot deka nekoj storil krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost
mo`e da se doka`uva samo so pravosilna presuda, a so drugi dokazni
sredstva samo ako goneweto ili sudeweto ne e mo`no ili ne e dozvoleno.
Navreda
^len 173
(1) Toj {to }e navredi drug, }e se kazni so pari~na kazna.
(2) Toj {to drug javno }e go izlo`i na podbiv po pat na informati~ki
sistem poradi negovata pripadnost kon opredelena zaednica,
etni~ka ili rasna grupa ili verska opredelenost, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so kazna zatvor do edna godina.
Iznesuvawe li~ni i semejni priliki
^len 174
(1) Toj {to iznesuva ili pronesuva ne{to od li~niot ili semejniot
`ivot na nekoe lice {to e {tetno za negoviot ugled, }e se kazni
so pari~na kazna.
(2) Ako ona {to se iznesuva ili se pronesuva e od takvo zna~ewe
{to dovelo ili mo`elo da dovede do te{ki posledici za o{teteniot,
storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Vistinitosta ili nevistinitosta na ona {to se iznesuva
ili pronesuva vo pogled na li~niot ili semejniot `ivot na nekoe lice
ne mo`e da se doka`uva, osven vo slu~aj od ~len 176 stav 3.
Omalova`uvawe so prefrlawe za krivi~no delo
^len 175
Toj {to so namera da omalova`i drug, }e mu prefrli deka
603

storil nekakvo krivi~no delo ili deka e osuduvan poradi nekakvo krivi~no
delo ili toa so ista namera }e mu go soop{ti nekomu, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do tri meseci.
Nekaznuvawe za krivi~nite dela od ~lenovite 172 do 175
^len 176
(1) Nema da se kazni toj {to navredlivo }e se izrazi za drug vo
nau~no, kni`evno ili umetni~ko delo, vo seriozna kritika, vo vr{ewe
na slu`bena dol`nost, novinarska profesija, politi~ka ili druga
op{testvena dejnost, vo odbrana na slobodata na javno izrazuvawe na
mislata ili na drugi prava ili pri za{tita na javen interes ili drugi
opravdani interesi, ako od na~inot na izrazuvaweto ili od drugite
okolnosti na deloto proizleguva deka toa nema zna~ewe na navreda ili
ne predizvikalo zna~itelna povreda na ~esta i ugledot na li~nosta.
(2) Vo slu~aite od stav 1 nema da se kazni toj {to za drug iznesuva
ili pronesuva deka storil krivi~no delo za koe se goni po slu`bena
dol`nost iako ne postoi pravosilna presuda (~len 172 stav 4), ako doka`e
deka imal osnovana pri~ina da poveruva vo vistinitosta na ona
{to go iznesuval ili go pronesuval.
(3) Za iznesuvawe ili pronesuvawe na li~ni i semejni priliki
{to e storeno vo slu~aite od stav 1, storitelot nema da se kazni ako ja
doka`e vistinitosta na svoeto tvrdewe ili ako doka`e daka imal
osnovana pri~ina da poveruva vo vistinitosta na ona {to go iznesuval
ili pronesuval.
(4) Nema da se kazni za omalova`uvawe so prefrlawe za krivi-
~no delo toj {to na drug }e mu prefrli deka storil krivi~no delo ili
deka e osuduvan poradi krivi~no delo vo odbrana na nekoe pravo ili
pri za{tita na javen interes.
Izrekuvawe sudska opomena za krivi~nite dela od ~lenovite 172 do 175
^len 177
(1) Sudot mo`e na storitelot na krivi~no delo od ~lenovite
172 do 175 da mu izre~e sudska opomena, ako bil predizvikan so nepristojno
ili grubo postapuvawe na o{teteniot, ako pred sudot izrazil
gotovnost na o{teteniot.
(2) Ako navredeniot ja vozvratil navredata, sudot mo`e obete
ili ednata strana da ja kazni ili da izre~e sudska opomena ili osloboduvawe
od kazna.
(3) Ako storitelot pred sudot mu se izvinil na o{teteniot vo
slu~aite na delaat od ~lenovite 172 stav (1), 173 stav (1), 174 stav (1) i
175, a vo slu~aite na krivi~nite dela od ~lenovite 172 stav (1) i 174
stav (1) i ako pred sudot go otpovikal ona {to go iznesuval ili prenesuval
}e se olobodi od kazna.
604

Povreda na ugledot na Republika Makedonija
^len 178
Toj {to so namera za ismejuvawe javno }e ja izlo`i na podbiv
Republika Makedonija, nejzinoto zname, grb ili himna, }e se kazni so
zatvor od tri meseci do tri godini.
Izlagawe na podbiv na makedonskiot narod i pripadnici na zaednicite
^len 179
Toj {to so namera za ismejuvawe javno }e gi izlo`i na podbiv
makedonskiot narod i pripadnicite na zaednicite {to `iveat vo Republika
Makedonija, }e se kazni so so zatvor od tri meseci do tri godini.
Povreda na ugledot na sudot
^len 180
Toj {to vo postapka pred sudot }e go izlo`i na podbiv sudot,
sudijata ili sudijata porotnik ili toj {to istoto delo }e go izvr{i so
pismen podnesok do sudot, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
Povreda na ugledot na stranska dr`ava
^len 181
Toj {to so namera za ismejuvawe javno }e izlo`i na podbiv
stranska dr`ava, nejzinoto zname, grb ili himna ili {ef na stranska
dr`ava ili diplomatski pretstavnik na stranska dr`ava vo Republika
Makedonija, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
Povreda na ugledot na me|unarodna organizacija
^len 182
Toj {to so namera za ismejuvawe javno }e izlo`i na podbiv me-
|unarodna organizacija ili nejzini pretstavnici, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do tri godini.
Gonewe za krivi~ni dela protiv ugledot na stranska dr`ava i me|unarodna
organizacija
^len 183
Goneweto za krivi~nite dela od ~lenovite 181 i 182 se prezema
na barawe na stranskata dr`ava, odnosno me|unarodna organizacija i
po odobrenie od ministerot za pravda.
Gonewe za krivi~nite dela protiv ~esta i ugledot
^len 184
(1) Goneweto za krivi~nite dela od ~lenovite 172 do 175, se
prezema po privatna tu`ba.
(2) Ako delata od ~lenovite 172, 173 i 174 se storeni sprema
605

umreno lice, goneweto se prezema po privatna tu`ba od bra~niot drugar,
decata, roditelite, bra}ata ili sestrite, posvoitel, posvoenik
ili drugo lice so koe umrenoto lice `iveelo vo zaedni~ko doma}instvo.
Objavuvawe na sudska presuda
^len 185
Pri osudata za krivi~no delo storeno preku sredstvata za javno
informirawe, sudrt po barawe na tu`itelot }e odlu~i na smetka na
osudeniot da se objavi sudskata presuda ili izvod od nea, preku istoto
sredstvo ili na drug soodveten na~in ako objavuvaweto preku toa sredstvo
ne e mo`no.
G l a v a d e v e t n a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV POLOVATA SLOBODA I
POLOVIOT MORAL
Siluvawe
^len 186
(1) Toj {to drug so upotreba na sila ili zakana deka neposredno
}e napadne vrz negoviot `ivot ili telo ili vrz `ivotot ili teloto na
nemu blisko lice, }e go prisili na obquba, }e se kazni so zatvor od
tri do deset godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda,
smrt ili drugi te{ki posledici ili deloto e storeno od strana na
pove}e lica ili na osobeno surov ili poni`uva~ki na~in, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Toj {to drug }e prisili na obquba so seriozna zakana deka
za nego ili za nemu blisko lice }e otkrie ne{to {to bi mu na{tetilo
na negovata ~est i ugled ili deka }e predizvika drugo te{ko zlo, }e se
kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(4) Toj {to vo slu~aite od stavovite 1, 2 i 3 }e izvr{i samo
drugo polovo dejstvie, }e se kazni za deloto od stav 1 so zatvor od {est
meseci do pet godini, za deloto od stav 2 so zatvor od edna do deset godini,
a za deloto od stav 3 so zatvor od tri meseci do tri godini.
Obquba vrz nemo}no lice
^len 187
(1) Toj {to vrz drug }e izvr{i obquba, zloupotrebuvaj}i go du-
{evnoto zaboluvawe, du{evnata rastroenost, nemo}ta, zaostanatiot
du{even razvoj ili druga sostojba poradi koja toa lice e nesposobno za
otpor, }e se kazni so zatvor najmalku osum godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda,
smrt ili druga te{ka posledica ili deloto e storeno od strana na
pove}e lica, na osobeno surov ili poni`uva~ki na~in, storitelot }e
se kazni so zatvor najmalku deset godini ili do`ivoten zatvor.
(3) Toj {to vo slu~aite od stavovite 1 i 2 }e izvr{i samo drugo
606

polovo dejstvie, }e se kazni za deloto od stav 1 so zatvor od tri godini
do pet godini, a za deloto od stav 2 so zatvor od tri godini do deset
godini.
Polov napad vrz maloletnik koj ne napolnil ~etirinaeset godini
^len 188
(1) Toj {to }e izvr{i obquba ili drugo polovo dejstvie vrz
maloletnik koj ne napolnil ~etirinaeset godini, }e se kazni so zatvor
najmalku osum godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go izvr{i krven srodnik vo prava linija
ili brat odnosno sestra, nastavnik, vospituva~, posvoitel, staratel,
o~uv, ma}ea, lekar ili drugo lice so zloupotreba na svojata polo`ba
ili pri vr{ewe semejno nasilstvo, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to deloto od stav 1 }e
go stori so maloletnik koj ne napolnil ~etirinaeset godini so zloupotreba
na negovoto du{evno zaboluvawe, du{evna rastroenost, nemo},
zaostanat du{even razvoj ili druga sostojba poradi koja e nesposoben
za otpor.
(4) Ako poradi delata od stavovite 1 i 2 nastapila te{ka telesna
povreda, smrt ili drugi te{ki posledici ili deloto e storeno od
strana na pove}e lica ili na osobeno surov ili poni`uva~ki na~in,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku deset godini ili so do`ivoten
zatvor.
Obquba so zloupotreba na polo`bata
^len 189
(1) Toj {to so zloupotreba na svojata polo`ba }e navede na
obquba ili drugo polovo dejstvie lice koe sprema nego se nao|a vo
odnos na podredenost ili zavisnost, ili so ista namera go maltretira,
zastra{uva ili sprema nego postapuva na na~in so koj se poni`uva ~ovekovoto
dostoinstvo i ~ovekovata li~nost, }e se kazni so zatvor
najmalku ~etiri godini
(2) Nastavnik, vospituva~, posvoitel, staratel, o~uv, lekar ili
drugo lice koe so zloupotreba na svojata polo`ba }e izvri{ obquba
ili drugo polovo dejstvie so maloletno lice postaro od 14 godini koe
mu e dovereno zaradi u~ewe, vospituvawe, ~uvawe ili nega, }e se kazni
so zatvor najmalku deset godini,
(3) So kaznata zatvor sudot }e izre~e i kazna od ~len 33 stav (6).
Zadovoluvawe na polovi strasti pred drug
^len 190
(1) Toj {to pred drug vr{i polovo dejstvie na javno mesto, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to pred dete vr{i polovo dejstvie ili {to }e navede
607

dete pred nego ili pred drug da vr{i takvo dejstvie, }e se kazni so
zatvor od tri do pet godini
Posreduvawe vo vr{ewe prostitucija
^len 191
(1) Toj {to vrbuva, naveduva, pottiknuva ili namamuva lice na
prostitucija ili toj {to na koj i da e na~in u~estvuva vo predavawe na
lice na drug zaradi vr{ewe prostitucija, }e se kazni so zatvor od pet
do deset godini.
(2) Toj {to zaradi zarabotuva~ka mu ovozmo`uva na drug koristewe
na seksualni uslugi, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
od tri do pet godini.
(3) Toj {to zaradi zarabotuva~ka so sila ili so seriozna zakana
za upotreba na sila }e prisili ili so izmama }e navede drugo lice na
davawe seksualni uslugi, }e se kazni so zatvor od tri do pet godini..
(4) Toj {to organizira vr{ewe na delata od stavovite 1 do 3,
ili delata }e gi stori pri vr{ewe na semejno nasilstvo }e se kazni so
zatvor od najmalku deset godini.
(5) Nedvi`nostite iskoristeni i predmetite upotrebeni za
izvr{uvawe na deloto, se odzemaat.
Podveduvawe i ovozmo`uvawe polovi dejstvija
^len 192
(1) Toj {to }e podvede na polovi dejstvija maloletno lice, }e se
kazni so zatvor najmalku osum godini.
(2) Toj {to }e ovozmo`i vr{ewe polovi dejstvija so maloletno
lice, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
Prika`uvawe na pornografski materijal na maloletnik
^len 193
(1) Toj {to na maloletnik koj ne napolnil ~etirinaeset godini
}e mu prodade, prika`e ili so javno izlagawe na drug na~in }e mu napravi
dostapni sliki, audiovizuelni i drugi predmeti so pornografska
sodr`ina ili }e mu prika`e pornografska pretstava, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor od edna do deset godini.
(2) Ako deloto e storeno preku sredstva za javno informirawe,
storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno so maloletno lice, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(4) Predmetite od stavovite 1 , 2 i 3 }e se odzemat.
608

Proizvodstvo i distribucija na detska pornografija preku kompjuterski
sistem
^len 193 – a
(1)Toj {to proizveduva detska pornografija so cel nejzina distribucija,
distribuira ili prenesuva ili nudi ili na drug na~in pravi
dostapna detska pornografija preku kompjuterski sistem, }e se kazni
so zatvor od tri do pet godini.
(2) Toj {to nabavuva detska pornografija preku kompjuterski
sistem za sebe ili za drug ili poseduva detska pornografija vo kompjuterski
sistem ili medium koj slu`i za ~uvawe na kompjuterski podatoci
so namera za prika`uvawe na drug ili za distribucija }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Rodoskvernavewe
^len 194
(1) Toj {to }e izvr{i obquba so krven srodnik vo prava linija
ili so brat, odnosno sestra, }e se kazni so zatvor pet do deset godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno so maloletnik koj ne napolnil
~etirinaeset godini, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini.
G l a v a d v a e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV BRAKOT, SEMEJSTVOTO I
MLADINATA
Dvobra~nost
^len 195
(1) Toj {to }e sklu~i brak, iako ve}e e vo brak, }e se kazni so
zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e sklu~i brak so
lice za koe znae deka se nao|a vo brak.
Ovozmo`uvawe da se sklu~i nedozvolen brak
^len 196
Slu`beno lice koe vo vr{ewe na svojata slu`bena dol`nost }e
ovozmo`i sklu~uvawe brak iako znaelo za zakonskite pre~ki poradi
koi brakot e zabranet ili ni{toven, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do tri godini.
Vonbra~en `ivot so maloletno lice
^len 197
(1) Polnoletno lice koe `ivee vo vonbra~na zaednica so maloletno
lice koe navr{ilo 14 godini, a ne navr{ilo 16 godini, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i roditelot, posvoitelot
ili staratelot koj na maloletno lice koe navr{ilo 14 godini, a ne na-
609

vr{ilo 16 godini, }e mu dopu{ti da `ivee vo vonbra~na zaednica so
drugo lice ili }e go navede na toa.
(3) Ako deloto od stav 2 e storeno od koristoqubie, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Odzemawe maloletnik
^len 198
(1) Toj {to protivpravno }e odzeme maloletno lice od roditel,
posvoitel, staratel, od ustanova ili od lice na koe mu e dovereno ili
spre~uva toa da bide kaj lice koe ima pravo na toa ili onevozmo`uva
izvr{uvawe na izvr{na odluka za dodeluvawe na maloletno lice, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od koristoqubie ili drugi
niski pobudi ili so primena na sila, zakana ili izmama ili ako poradi
toa pote{ko e zagrozeno zdravjeto, vospituvaweto, izdr`uvaweto
ili {koluvaweto na maloletnoto lice, storitelot }e se kazni so zatvor
od tri meseci do tri godini.
(3) Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot mo`e da mu nalo`i
na storitelot da go vrati maloletnoto lice ili da ovozmo`i izvr{uvawe
na izvr{nata odluka za dodeluvawe na maloletnoto lice.
(4) Ako storitelot na deloto od stav 1 dobrovolno go vrati maloletnoto
lice ili ovozmo`i izvr{uvawe na izvr{na odluka, mo`e da
se oslobodi od kazna.
Promena na semejna sostojba
^len 199
(1) Toj {to so podmetnuvawe, zamena ili na drug na~in }e ja
promeni semejnata sostojba na deteto, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(2) Obidot e kazniv.
Napu{tawe nemo}no dete
^len 200
Roditel, posvoitel, staratel nli drugo lice na koe mu e dovereno,
nemo}no dete koe }e go napu{ti, so namera trajno da se oslobodi od
nego, }e se kazni so zatvor od tri do pet godini.
Zapu{tawe i maltretirawe na maloletno lice
^len 201
(1) Roditel, posvoitel, staratel ili drugo lice koe so grubo zapostavuvawe
na svojata dol`nost za gri`a i vospituvawe }e go zapu-
{ti maloletnoto lice ili }e go maltretira, }e se kazni so zatvor
najmalku pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni roditel, posvoitel, staratel
ili drugo lice koe prisiluva maloletno lice na rabota {to ne
610

odgovara na negovata vozrast i fizi~ka sila ili od koristoqubie go
naveduva na pitawe ili na vr{ewe drugi dejstvija {to se {tetni za
negoviot razvitok.
(3) Ako poradi delata od stavovite 1 i 2 nastapila te{ka telesna
povreda ili te{ko naru{uvawe na zdravjeto na maloletnoto lice
ili maloletnoto lice se oddalo na pitawe, prostitucija ili drugi
oblici na asocijalno odnesuvawe, storitelot }e se kazni so zatvor
najmalku deset godini.
Nepla}awe izdr{ka
^len 202
(1) Toj {to odbegnuva da dava izdr{ka opredelena vrz osnova na
izvr{na sudska odluka ili poramnuvawe, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(2) Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i da gi isplati pristignatite obvrski i vo idnina uredno
da ja pla}a izdr{kata.
Povreda na semejni obvrski
^len 203
(1) Toj {to so gruba povreda na svoite zakonski semejni obvrski
}e ostavi vo te{ka sostojba ~len na semejstvoto koj ne e vo sostojba da
se gri`i za sebe, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 ~lenot na semejstvoto go zagubi
`ivotot ili ako zdravjeto mu bide te{ko naru{eno, storitelot }e se
kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i uredno ispolnuvawe na zakonskite obvrski.
To~ewe alkoholni pijalaci na maloletnici
^len 204
(1) Toj {to vo ugostitelski ili drug du}an ili mesto kade {to
se to~at i prodavaat alkoholni pijalaci }e poslu`i maloletnik, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno sprema pijan maloletnik,
storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno sprema dete, storitelot }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako deloto od stavovite 1, 2 i 3 go stori pravno lice }e se
kazni so pari~na kazna.
(5) Ako na storitelot mu izre~e kazna zatvor ili uslovna osuda
so utvrdena kazna zatvor, sudot }e mu izre~e i kazna zabrana za vr{ewe
na dejnost.
611

G l a v a d v a e s e t i p r v a
KRIVI^NI DELA PROTIV ZDRAVJETO NA LU\ETO
Prenesuvawe zarazna bolest
^len 205
(1) Toj {to so kr{ewe na propisi ili naredbi so koi nadle`en
organ opredeluva pregledi, dezinfekcija, izdvojuvawe na bolni ili
nekoi drugi merki za suzbivawe ili spre~uvawe na zarazni bolesti kaj
lu|eto ili so vrabotuvawe ili dr`ewe na lice koe boleduva od zarazna
bolest so vr{ewe na polovo dejstvie ili na drug na~in, predizvika
prenesuvawe na zarazna bolest, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do tri godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to ne postapuva spored
propisite ili naredbite od stav 1 vo pogled na suzbivaweto ili
spre~uvaweto na zaraznite bolesti kaj `ivotni koi mo`at da se prenesat
na lu|eto i so toa predizvikuva prenesuvawe na zarazna bolest.
(3) Ako kako posledica od deloto od stav 1 e prenesena neizle-
~iva zarazna bolest, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(4) Obidot za deloto od stav 1 na ovoj ~len za prenesuvawe na
neizle~liva zarazna bolest e kazniv.
(5) Toj {to }e ja zagrozi sigurnosta na drug so la`na zakana za
prenesuvawe ili so {irewe na nevistiniti tvrdewa za postoewe na neizle~liva
zarazna bolest }e se kazni so pari~na kazna ili zatvor do
{est meseca.
(6) Toj {to deloto od stavovite 1 i 2 }e go stori od nebre`nost,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
Nepostapuvawe spored zdravstvenite propisi za vreme na epidemija
^len 206
(1) Toj {to za vreme na epidemija na nekoja opasna zarazna bolest
ne postapi spored propisite ili naredbite so koi se opredeluvaat
merki za nejzinoto suzbivawe ili spre~uvawe, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Nesovesno lekuvawe bolni
^len 207
(1) Lekar koj pri uka`uvawe lekarska pomo{ }e primeni o~igledno
nepodobno sredstvo ili na~in na lekuvawe ili nema da primeni
soodvetni higienski merki ili voop{to nesovesno postapuva i so toa
}e predizvika vlo{uvawe na zdravstvenata sostojba na nekoe lice, }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i babica ili drug zdravstven
rabotnik koj pri uka`uvawe medicinska pomo{ ili nega postapuva ne-
612

sovesno i so toa predizvika vlo{uvawe na zdravstvenata sostojba na
nekoe lice.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno od nebre`nost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Neuka`uvawe medicinska pomo{
^len 208
(1) Lekar ili drug zdravstven rabotnik koj sprotivno na svojata
dol`nost nema da mu uka`e neodlo`na medicinska pomo{ na lice koe
se nao|a vo opasnost za `ivotot, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapi smrt na liceto na koe
ne mu e uka`ana medicinska pomo{, storitelot }e se kazni so zatvor
od {est meseci do pet godini.
Nadrilekarstvo
^len 209
Toj {to bez propi{ana stru~na podgotovka se zanimava so lekuvawe
ili so davawe medicinska pomo{, }e se kazni so zatvor do edna
godina i so pari~na kazna.
Nedopu{teno presaduvawe delovi od ~ove~koto telo
^len 210
(1) Toj {to }e zeme del od teloto na drug zaradi presaduvawe
ili na drug }e mu presadi del od teloto iako zemaweto ili presaduvaweto
e sprotivno na medicinskata struka ili nauka, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to so namera za presaduvawe
}e zeme del od ~ove~koto telo pred da e utvrdena smrtta, spored
propi{an na~in.
(3) Toj {to }e zeme del od teloto na drug ili na drug mu presadi
del od teloto bez soglasnost na davatelot ili primatelot ili na
nivniot zakonski zastapnik, ako davatelot ili primatelot ne bil vo
sostojba da dade soglasnost, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do tri godini.
(4) So kaznata od stav 3 }e se kazni toj kojpggo sprotivno na zakonot
za nagrada prodava ili posreduva pri davawe delovi od teloto
na `ivi ili umreni lica zaradi presaduvawe.
Nesovesno vr{ewe aptekarska dejnost
^len 211
(1) Aptekar ili drugo lice ovlasteno za podgotvuvawe ili izdavawe
na lekovi koj }e podgotvi lek sprotivno na pravilata od svojata
struka ili }e izdade pogre{en lek, pa poradi toa }e bide dovedeno vo
opasnost `ivotot ili zdravjeto na nekoe lice, }e se kazni so pari~na
613

kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(3) Podgotvenite lekovi se odzemaat.
Proizvodstvo i pu{tawe vo promet {tetni sredstva za lekuvawe
^len 212
(1) Toj {to proizveduva, prodava ili na drug na~in stava vo promet
lekovi ili drugi sredstva za le~ewe {to se {tetni za zdravjeto,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto e storeno od nebre`nost, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(4) Proizvodite i sredstvata za proizvodstvo se odzemaat.
Proizvodstvo i pu{tawe vo promet {tetni prehranbeni i drugi produkti
^len 213
(1) Toj {to proizveduva zaradi proda`ba, prodava ili na drug
na~in pu{ta vo promet {tetni prehranbeni produkti ili pijalaci
ili sredstva za li~na higiena, nega ili drugi {tetni produkti so {to
}e predizvika opasnost za `ivotot ili zdravjeto na lu|eto, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
(4) [tetnite prehranbeni i drugi produkti }e se odzemat.
Nesovesno vr{ewe pregled na meso za ishrana
^len 214
(1) Veterinar ili drug ovlasten veterinaren rabotnik koj nesovesno
vr{i pregled na dobitok za kolewe ili na meso nameneto za
ishrana ili sprotivno na propisite ne izvr{i pregled i so toa ovozmo`i
da se pu{ti vo promet meso {tetno za zdravjeto na lu|eto, }e se
kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(3) Mesoto se odzema.
Neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet na narkoti~ni drogi,
psihotropni supstancii i prekurzori
^len 215
(1) Toj {to neovlasteno proizveduva, prerabotuva, prodava ili
nudi na proda`ba ili zaradi proda`ba kupuva, dr`i ili prenesuva ili
posreduva vo proda`ba ili kupuvawe ili na drug na~in neovlasteno
614

pu{ta vo promet narkoti~ni drogi, psihotropni supstancii i prekursori,
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go izvr{ile pove}e lica ili storitelot
na ova delo organiziral mre`a na preprodava~i ili posrednici,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Toj {to neovlasteno pravi, nabavuva, posreduva ili dava na
upotreba oprema, materijal ili supstancii za koi znae deka se nameneti
za proizvodstvo na narkoti~ni drogi, psihotropni supstancii i
prekursori, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Storitelot od stav 2, so isklu~ok na organizatorot, {to }e
go otkrie deloto ili }e pridonese za negovoto otkrivawe, }e se oslobodi
od kazna.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
(6) Narkoti~nite drogi, psihotropnite supstancii i prekursorite,
kako i podvi`nite ili nedvi`nite predmeti upotrebeni za nivnoto
pravewe, prenesuvawe ili rasturawe, }e se odzemat.
Ovozmo`uvawe na upotreba narkoti~ni drogi i prekurzori
^len 216
(1) Toj {to naveduva drug na u`ivawe narkoti~ni drogi, psihotropni
supstancii i prekurzori ili mu dava narkoti~ni drogi i prekurzori
da gi u`iva toj ili drugo lice ili }e stavi na raspolagawe
prostorii zaradi u`ivawe narkoti~ni drogi, psihotropni supstancii
ili na drug na~in mu ovozmo`uva na drug da u`iva narkoti~ni drogi i
psihotropni supstancii i prekurzori, }e se kazni so zatvor od edna do
pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno sprema maloletnik ili sprema
pove}e lica ili predizvikalo osobeno te{ki posledici, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(3) Narkoti~nite drogi, kako i podvi`nite ili nedvi`nite
predmeti upotrebeni za nivnoto prenesuvawe ili rasturawe, ili posebno
nameneti ili staveni za upotreba, }e se odzemat.
Te{ki dela protiv zdravjeto na lu|eto
^len 217
(1) Ako poradi deloto od ~lenovite 205 stavovi 1 i 2, 207 stavovi
1 i 2, 209, 211 stav 1, 212 stav 1, 213 stav 1, 214 stav 1, 215 stav 1 i
216 stavovi 1 i 2 nekoe lice e te{ko telesno povredeno ili zdravjeto
mu e te{ko naru{eno, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(2) Ako poradi deloto od ~lenovite 205 stavovi 1 i 2, 207 stavovi
1 i 2, 209, 211 stav 1, 212 stav 1, 213 stav 1, 214 stav 1, 215 stav 1 i 216
stavovi 1 i 2 nastapila smrt na edno ili pove}e lica, storitelot }e se
615

kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Ako poradi deloto od ~lenovite 205 stav 3, 207 stav 3, 211
stav 2, 212 stav 2, 213 stav 2 i 214 stav 2 nekoe lice }e bide te{ko telesno
povredeno ili zdravjeto mu e te{ko naru{eno, storitelot }e se
kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(4) Ako poradi deloto od ~lenovite 205 stav 4, 207 stav 3, 211
stav 2, 212 stav 2, 213 stav 2 i 214 stav 2 nastapila smrt na edno ili pove}e
lica, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
G l a v a d v a e s e t i v t o r a
KRIVI^NI DELA PROTIV @IVOTNATA SREDINA I PRIRODATA
Zagaduvawe na `ivotnata sredina i prirodata
^len 218
(1) Toj {to so nepridr`uvawe kon propisite za za{tita i unapreduvawe
na `ivotnata sredina }e zagadi vozduh, po~va, voda, vodna povr{ina
ili vodotek vo pogolem obem ili na po{iroko podra~je i so
toa }e predizvika opasnost za `ivotot ili zdravjeto na lu|eto ili
uni{tuvawe na `ivotinskiot ili rastitelniot svet vo pogolemi razmeri,
}e se kazni so zatvor od ~etiri do deset godini.
(2) So istata kazna }e se kazni i slu`beno ili odgovorno lice
koe so nepridr`uvawe kon propisite za za{tita i unapreduvawe na
`ivotnata sredina }e propu{ti da postavi uredi za pre~istuvawe ili
}e dozvoli izgradba, pu{tawe vo dejstvo ili koristewe na pogon koj ja
zagaduva `ivotnata sredina ili na drug na~in }e propu{ti prezemawe
merki za spre~uvawe ili onevozmo`uvawe na zagaduvawe na vozduh, po-
~va, voda, vodna povr{ina ili vodotek koe ja nadminuva dozvolenata
granica ili za spre~uvawe bu~ava {to zna~itelno ja nadminuva dozvolenata
granica i so toa }e predizvika opasnost za `ivotot ili zdravjeto
na lu|eto ili uni{tuvawe na `ivotinskiot i rastitelniot svet
vo pogolemi razmeri.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno od nebre`nost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(4) Pri izrekuvaweto uslovna osuda, sudot mo`e na storitelot
na deloto od stavovite 1 i 2 da mu nalo`i uslov vo opredelen rok da gi
prezeme propi{anite merki za za{tita i unapreduvawe na `ivotnata
sredina.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Zagaduvawe voda za piewe
^len 219
(1) Toj {to so nekoja {tetna materija }e ja napravi neupotrebliva
vodata za piewe vo izvori, bunari, cisterni ili rezervoari ili
nekoja druga voda za piewe, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
616

do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 do{lo do pojava na epidemija na
zarazna bolest, storitelot }e se kazni so zatvor od edna godina do pet
godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Proizvodstvo na {tetni sredstva za lekuvawe dobitok ili `ivina
^len 220
(1) Toj {to zaradi proda`ba }e proizvede ili }e pu{ti vo promet
sredstva za lekuvawe ili spre~uvawe zaraza kaj dobitok ili `ivina
opasni za nivniot `ivot ili zdravjeto, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 }e pcovisa pogolem broj dobitok
ili `ivina, storitelot }e se kazni so zatvor od edna godina do pet
godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Nesovesno uka`uvawe veterinarna pomo{
^len 221
(1) Veterinar ili ovlasten veterinaren rabotnik koj pri uka-
`uvaweto na veterinarna pomo{ propi{e ili primeni o~igledno nepodobno
sredstvo ili o~igledno nepravilen na~in na lekuvawe ili voop{to
nesovesno postapuva pri lekuvaweto i so toa predizvika pcovisuvawe
na dobitok ili na `ivina od pogolema vrednost, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`enost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
Prenesuvawe zarazni bolesti kaj `ivotniot i rastitelniot svet
^len 222
(1) Toj {to za vreme na epidemija na nekoja dobito~na bolest
{to mo`e da go zagrozi sto~arstvoto ne postapi spored odluka na nadle`en
organ donesena vrz osnova na propis so koja se opredeluvaat
merki za otstranuvawe ili spre~uvawe na bolest, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to za vremetraeweto
na opasnosta od bolest i {tetnici koi mo`at da go zagrozat rastitelniot
svet ne postapi spored odluka na nadle`en organ donesena vrz
osnova na propis so koja se opredeluvaat merki za otstranuvawe ili
617

spre~uvawe na bolest ili {tetnici.
(3) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapi zna~itelna
{teta, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno od nebre`iost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako deloto od stav (1) go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Zagaduvawe na dobito~na hrana ili voda
^len 223
(1) Toj {to so nekoja {tetna materija }e zagadi dobito~na hrana
ili voda vo reki, potoci, izvori, bunari, cisterni ili nekoja druga
voda {to slu`i za poewe na dobitok, `ivina ili dive~ i so toa go dovede
vo opasnost `ivotot ili zdravjeto na `ivotnite, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to so nekoja {tetna materija
}e zagadi vodi na ribnici, ezera, reki i potoci i so toa }e predizvika
opasnost za opstanokot na ribite.
(3) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapilo pcovisuvawe
na `ivotni ili ribi od pogolema vrednost, storitelot }e se kazni so
zatvor od tri meseci do tri godini.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Uni{tuvawe nasadi so upotreba na {tetna materija
^len 224
Toj {to so upotreba na nekoja {tetna materija }e predizvika
uni{tuvawe na rastenija, ovo{ki ili druti nasadi i so toa }e predizvika
{teta od pogolemi razmeri, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do tri godiii.
Uzurpacija na nedvi`nosti
^len 225
(1) Toj {to so namera za vladenie }e zazeme tu|a nedvi`nost
{to so propis e proglasena za imot vo op{ta upotreba, dobro pod privremena
za{tita ili kulturno nasledstvo, prirodna retkost ili drugo
prirodno bogatstvo, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri
godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to, so namera da go upotrebi
za gradba, }e zazeme tu|o zemji{te.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
618

Pusto{ewe na {uma
^len 226
(1) Toj {to sprotivno na propis ili naredba od nadle`ni organi
ili organizacii vr{i prenamena, se~e ili kopa~i {umi ili podbeluva
stebla ili na drug na~in pusto{i {uma, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e izvr{eno vo za{titena {uma, nacionalen
park ili vo druga {uma so specijalna namena, storitelot }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori vo sopstvena {uma, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(4) Sredstvata upotrebeni za izvr{uvawe na deloto }e se odzemat.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Predizvikuvawe {umski po`ar
^len 227
(1) Toj {to }e predizvika {umski po`ar pa poradi toa }e nastapi
{teta od pogolemi razmeri, }e se kazni so zatvor najmalku osum
godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e predizvika
po`ar vo za{titena {uma, nacionalen park ili vo druga {uma so specijalna
namena.
(3) Toj {to }e predizvika dva ili pove}e {umski po`ari, }e se
kazni so zatvor najmalku deset godini ili do`ivoten zatvor.
(4) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno od nebre`nost, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri do pet godini.
Nezakonit lov
^len 228
(1) Toj {to lovi dive~ za vreme na lovostoj, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do {est meseci.
(2) Toj {to neovlasteno lovi vo zabraneto lovi{te, ubie, rani
ili fati `iv dive~, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna
godina.
(3) Ako deloto od stav 2 e storeno sprema visok dive~, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(4) Toj {to lovi redok ili proret~en dive~ ~ij lov e zabranet
ili lovi bez posebna dozvola dive~ za ~ie lovewe e potrebna takva dozvola
ili lovi na na~in ili so sredstva so koi dive~ot masovno se sotira,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godnni.
(5) Uloveniot dive~ i sredstvata za lov }e se odzemat.
619

Nezakonit ribolov
^len 229
(1) Toj koj lovi riba so eksploziv, struja, otrov, zamajni sredstva,
sredstva za podvoden ribolov, osti, neposredno so race, mre`a
ili drugi sredstva so koi e zabranet ribolovot, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapi imotna {teta od golemi
razmeri ili e pribavena pogolema imotna korist, storitelot }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Ako poradi deloto od stav 1 e predizvikan pomor na riba vo
golemi razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do
pet godini.
(4) Ulovenata riba i sredstvata za ribolov }e se odzemat.
Zagrozuvawe na `ivotnata sredina i prirodata so otpadni materii
^len 230
(1) Toj {to sprotivno na propisite za za{tita na `ivotnata
sredina i prirodata skladira, ostava ili rasfrla otpadni materni
ili so niv postapuva na na~in so koj se menuva kvalitetot na vozduhot,
po~vata, vodata ili vodotekot, vo mera {to mo`e da gi vlo{i uslovite
za `nvot na lugeto ili `ivotnite ili rastenijata i da go zagrozi nivniot
opstanok, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) So kazna od stav 1 }e se kazni toj {to skladira, ostava ili
rasfrla otpadni materii ili so niv postapuva na na~in so koj se menuva
kvalitetot na vozduhot, po~vata, vodata, vodotekot i so toa }e
predizvika uni{tuvawe ili zna~itelno o{tetuvawe na {umi, rastenija
ili drugi nasadi.
(3) Toj {to skladira, rasfrla ili ostava opasen otpad {to sodr`i
supstancii koi imaat svojstvo na eksplozivnost, reaktivnost, zapalivost,
nadrazlivost, toksi~nost, infektivnost, kancerogenost, mutagenost,
teratogenost, ekotoksi~nost ili svojstvo na ispu{tawe
otrovni gasovi preku hemiska reakcija i biolo{ko razlo`uvawe, }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Toj {to deloto od stavovite 1, 2 i 3 }e go stori od nebre`nost,
}e se kazni so pari~na kazna ili zatvor do edna godina.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Neovlasteno pribavuvawe i raspolagawe so nuklearni materii
^len 231
(1) Toj {to so sila ili zakana, so izvr{upawe krivi~no delo
ili na drug na~in neovlasteno }e pribavi, posreduva, koristi, prevezuva,
}e mu dade na drug nuklearni materii ili }e mu ovozmo`i na drug
da dojde do niv, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Toj {to so deloto od stav 1 }e predizvika opasnost za `ivo-
620

tot na lu|eto ili za imotot od pogolem obem, }e se kazni so zatvor od
edna do deset godini.
(3) Ako poradi delata od stavovite 1 i 2 nastapi smrt na edno
ili pove}e lica ili imotna {teta od golemi razmeri, storitelot }e se
kazni so zatvor najmalku pet godini.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`enost, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila smrt na pove}e lica
ili {teta od golemi razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor od edna
do pet godini.
(6) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Vnesuvawe opasni materii vo zemjata
^len 232
(1) Toj {to sprotivno na propisite }e vnese vo zemjata radioaktivni
ili drugi materii ili otpadoci, {tetni za `ivotot ili zdravjeto
na lu|eto, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) Slu`beno lice koe sprotivno na propisite }e ovozmo`i vo
zemjata da se vnesat materii ili otpadoci od stav 1, }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Ma~ewe `ivotni
^len 233
(1) Toj {to grubo zloupotrebuva `ivotno ili go izlo`uva na
nepotrebni maki ili mu nanesuva nepotrebni bolki ili zaradi iz`ivuvawe
go izlo`uva na stradawe, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do {est meseci.
(2) Toj {to so nehranewe, nepoewe ili na drug na~in izlo`uva
`ivotno podolgo vreme na tegobna sostojba, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri meseci.
Te{ki dela protiv `ivotnata sredina i prirodata
^len 234
(1) Ako poradi dslata od ~lenovite 218 stavovi 1 i 2, 219 stav 1,
230 stavovi 1 i 2 i 232 stavovi 1 i 2 nastapi te{ka telesna povreda ili
te{ko naru{uvawe na zdravjeto na pove}e lica ili nastapi smrt na
edno ili pove}e lica ili promenite od zagaduvaweto ne mo`at podolgo
vreme da se otstranat, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do
deset godini.
(2) Ako poradi delata od ~lenovite 218 stav 3, 219 stav 3 i 230
stav 3 nastapi te{ka telesna povreda ili te{ko naru{uvawe na zdravjeto
na pove}e lica ili nastapi smrt na edno ili pove}e lica ili
621

promenite od zagaduvaweto ne mo`at dolgo vreme da se otstranat, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Ako poradi delata od ~lenovite 220 stav 1, 221 stav 1, 222
stav 1, 226 stav 1 i 230 stavovi 1 i 2 nastapi imotna {teta od golemi
razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako poradi delata od ~lenovite 220 stav 3, 221 stav 2, 222
stav 4 i 230 stav 3 }e nastapi imotna {teta od golemi razmeri, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do tri godini.
G l a v a d v a e s e t i t r e t a
KRIVI^NI DELA PROTIV IMOTOT
Kra`ba
^len 235
(1) Toj {to od drug }e odzeme tu| podvi`en predmet so namera
protivpravno da go prisvoi, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do tri godini.
(2) Ako vrednosta na ukradeniot predmet e pomala i storitelot
odel kon toa da prisvoi predmet od takva vrednost, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(3) Goneweto za deloto od stav 2 se prezema po privatna tu`ba.
(4) Obidot za delata od stavovite 1 i 2 e kazniv.
(5) Kako kra`ba se smeta i odzemawe od tu|a {uma drvja ~ie koli~estvo
e pogolemo od eden kuben metar so namera za protivpravno
prisvojuvawe.
Te{ka kra`ba
^len 236
(1) Ako kra`bata e storena:
1) so kr{ewe ili provaluvawe vo zatvoreni prostorii, so sovladuvawe
prepreki ili na drug na~in sovladuvawe pogolemi pre~ki,
2) od strana na pove}e lica zdru`eni zaradi vr{ewe kra`ba,
3) na drzok na~in,
4) od strana na lice koe kaj sebe imalo nekakvo oru`je ili opasno
orudie zaradi napad ili odbrana,
5) za vreme na po`ar, poplava ili sli~na nesre}a i
6) so iskoristuvawe na nemo}ta ili nesre}ata na drug, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni storitelot na kra`ba na
predmeti od zna~itelna vrednost.
(3) Ako ukradeniot predmet e dobro pod privremena za{tita
ili kulturno nasledstvo, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri
godini.
(4) Ako vrednosta na ukradeniot predmet e mala i storitelot
odel kon toa da prisvoi predmet od takva vrednost, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do tri godini.
622

Razbojni{tvo
^len 237
(1) Toj {to so upotreba na sila ili zakana deka neposredno }e
napadne vrz `ivotot ili teloto na drug }e odzeme tu| podvi`en predmet
so namera protivpravno da go prisvoi, }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini.
(2) Ako vrednosta na odzemeniot predmet e od golemi razmeri,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 na nekoe lice so
umisla mu e nanesena te{ka telesna povreda ili ako deloto e storeno
vo sostav na grupa, banda ili ako e upotrebeno ogneno oru`je ili opasno
orudie, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku deset godini.
(4) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 nekoe lice so
umisla e li{eno od `ivot, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Razbojni~ka kra`ba
^len 238
(1) Toj {to, zate~en vo kra`ba, }e upotrebi sila ili zakana
deka neposredno }e napadne vrz `ivotot ili teloto na drug so namera
ukradeniot predmet da go zadr`i, }e se kazni so zatvor najmalku pet
godini.
(2) Ako vrednosta na ukradenite predmeti e od golemi razmeri,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku osum godini.
(3) Ako pri izvriguvaweto na deloto od stav 1 na nekoe lice so
umisla mu e nanesena te{ka telesna povreda ili ako razbojni~ka kra-
`ba e storena vo sostav na grupa ili banda ili ako e upotrebeno ogneno
oru`je ili opasno orudie, storitelot }e se kazni so zatvor
najmalku deset godini.
(4) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 nekoe lice so
umisla e li{eno od `ivot, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Zatajuvawe
^len 239
(1) Toj {to protivpravno za sebe ili za drug }e prisvoi tu|
podvi`en predmet {to mu e doveren, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do tri godini.
(2) Ako vrednosta na zataenite predmeti e pomala i storitelot
odel kon toa da prisvoi predmeti od takva vrednost, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 go stori staratel ili lice na
koe vo pravnoto lice predmetite mu se dovereni vo vrska so negovata
rabota, }e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
623

(4) Ako vrednosta na zataenite predmeti e zna~itelna ili predmetite
se dobra pod privremena za{tita ili kulturno nasledstvo,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(5) Toj {to protivpravno }e prisvoi tu| podvi`en predmet {to
go na{ol ili do koj slu~ajno do{ol, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do edna godina.
(6) Za delata od stavovite 2 i 5 goneweto se prezema po privatna
tu`ba, a za stavovite 1, 3 i 4 po predlog.
Poslu`uvawe
^len 240
(1) Toj {to neovlasteno }e se poslu`i so pari, hartii od vrednost
ili drugi podvi`ni predmeti {to mu se dovereni ili ovie predmeti
neovlasteno }e mu gi dade na posluga na drug, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Goneweto se prezema po predlog.
Odzemawe tu|i predmeti
^len 241
(1) Toj {to bez namera za prisvojuvawe od drug protivpravno }e
odzeme tu| podvi`en predmet za da go zadr`i vo svoe vladenie, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Odzemawe na motorno vozilo
^len 242
(1) Toj {to protivpravno }e odzeme tu|o motorno vozilo so namera
da go upotrebi za vozewe, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
(2) Ako upotrebata na voziloto traela podolgo vreme ili nastapila
pogolema {teta, storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(3) Obidot za deloto od stav 1 e kazniv.
O{tetuvawe tu|i predmeti
^len 243
(1) Toj {to }e o{teti, uni{ti ili stori neupotrebliv tu| predmet,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako {tetata e od zna~itelna vrednost ili predmetite se dobra
pod privremena za{tita ili kutlurno nasledstvo, storitelot }e se
kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Goneweto za deloto od stav 1 se prezema po privatna tu`ba.
624

O{tetuvawe tu|i prava
^len 244
(1) Toj {to so namera da go spre~i ostvaruvaweto na pravata vrz
predmeti, }e otu|i, uni{ti, o{teti ili }e odzeme svoj predmet vrz koj
drugo lice ima zalo`no pravo ili pravo na u`ivawe, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to }e prikrie, fiktivno }e otu|i, uni{ti, o{teti ili
}e go napravi neupotrebliv celokupniot imot ili nekoj negov del ili
}e priznae nevistinito pobaruvawe, }e sostavi la`en dogovor ili so
nekoe drugo izmamni~ko dejstvie prividno ili vistinski }e ja zagrozi
svojata imotna sostojba i so toa }e ja namali ili spre~i mo`nosta za
isplatuvawe na najmalku eden od svoite doveriteli, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor od tri meseci do edna godina.
(3) Goneweto za deloto od stavovite 1 i 2 se prezema po predlog.
Bespravno gradewe
^len 244 – a
(1) Toj {to gradi ili izveduva gradba ili vr{i nadzor nad gradba
na sopstveno ili tu|o zemji{te bez odobrenie za gradewe ili
sprotivno na odobrenieto za gradewe izdadeno od nadle`en organ, }e
se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(2) Ako deloto od stavot 1 e storeno zaradi proda`ba, }e se kazni
so zatvor od tri do osum godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to izveduva grade`ni
raboti sprotivno na osnovniot proekt ili vr{i rekonstrukcija na konstruktivnite
elementi na gradbata bez osnoven proekt i ja naru{uva
mehani~kata otpornost, stabilnosta na gradbata i seizmi~kata za{-
tita,
(4) Slu`beno lice vo lokalna samouprava ili vo organ na dr`avna
uprava nadle`en za vr{ewe na rabotite od oblasta na ureduvawe
na prostorot koe }e donese re{enie za lokaciski uslovi sprotivno na
va`e~ki urbanisti~ki plan ili }e izdade odobrenie za gradewe sprotivno
na re{enieto za lokaciski uslovi i stori naru{uvawe na planiraniot
prostor, so {to za sebe ili za drug pribavi protivpravna
imotna korist ili na drug mu nanese {teta, }e se kazni so zatvor od
tri do osum godini
(5) Ako deloto od stavovite 1, 2 i 3 go stori pravno lice, }e se
kazni so pari~na kazna.
(6) Izgradenite nedvi`nosti se odzemaat.
O{tetuvawe na stanbeni i delovni zgradi i prostorii
^len 245
(1) Korisnik na stan, stanar ili drugo lice koe od stanbena ili
delovna zgrada ili od stanbeniot ili deloviot prostor }e simne ili
o{teti nadvore{en ili vnatre{en ured, instalacija ili nivni del
625

ili na drug na~in zna~itelno }e ja namali upotreblivosta na zgradata
ili prostorot, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 zgradata, stanbeniot ili delovniot
prostor }e stane neupotrebliv, storitelot }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(3) Goneweto od stavovite 1 i 2 se prezema po privatna tu`ba.
Nezakonito vseluvawe
^len 246
(1) Toj {to neovlasteno }e se vseli vo tu| stan, deloven prostor
ili drugi prostorii, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
edna godina.
(2) Obidot e kazniv.
(3) Ako sudot izre~e uslovna osuda }e mu nalo`i na storitelot,
vo opredelen rok da go isprazni stanot, delovniot prostor ili drugite
prostorii.
(4) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Izmama
^len 247
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi protivpravna
imotna korist }e dovede nekogo vo zabluda so la`no prika`uvawe
ili so prikrivawe fakti ili }e go dr`i vo zabluda i so toa }e go navede
da stori ili da ne stori ne{to na {teta na svojot ili tu| imot, }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako storenata {teta e od pomala vrednost, a storitelot
odel kon toa da pribavi takva vrednost, }s se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(3) Ako storenata {teta e od pogolema vrednost, storitelot }e
se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(4) Ako storenata {teta nadminuva zna~itelna vrednost, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(5) Toj {to deloto od stav 1 go storil samo so namera da o{teti
drug, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(6) Obidot za deloto od stavovits 1 i 5 e kazniv.
(7) Za deloto od stavovite 2 i 5 goneweto se prezema po privatna
tu`ba.
Izmamuvawe na kupuva~i
^len 248
(1) Toj {to so namera da gi izmami kupuva~ite }e pu{ti vo promet
proizvodi so oznaka vo koja se vneseni podatoci {to ne odgovaraat
na sodr`inata, vidot, potekloto ili kvalitetot na proizvodot ili }e
626

pu{ti vo promet proizvodi {to spored svojata te`ina ili kvalitet ne
odgovaraat na ona {to redovno se pretpostavuva kaj takvite proizvodi
ili proizvodi bez oznaka za sodr`inata, vidot, potekloto ili kvalitetot
na proizvodot koga vakvata oznaka e propi{ana, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Izmama pri dobivawe kredit ili druga pogodnost
^len 249
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi kredit,
investicioni sredstva, subvencija ili druga pogodnost za vr{ewe dejnost
na kreditodavatelot ili na nadle`niot za odobruvawe takva pogodnost
}e mu dade nevistiniti ili necelosni podatoci za imotnata sostojba
ili drugi podatoci zna~ajni za dobivawe na kreditot ili druga
pogodnost, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Osiguritelna izmama
^len 250
(1) Toj {to so namera od osiguritelno dru{tvo da naplati osiguruvawe,
}e uni{ti ili }e o{teti predmet {to e osiguran, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to so namera od osiguritelnoto
dru{tvo da naplati osiguruvawe za slu~aj na telesno o{tetuvawe,
telesna povreda ili naru{uvawe na zdravjeto, }e si predizvika
takvo o{tetuvawe, povreda ili naru{uvawe na zdravjeto.
(3) Goneweto se prezema po predlog.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
O{tetuvawe i neovlasteno navleguvawe vo kompjuterski sistem
^len 251
(1) Toj {to neovlateno }e izbri{e, izmeni, o{teti, prikrie
ili na drug na~in }e napravi neupotrebliv kompjuterski podatok ili
programa ili ured za odr`uvawe na informati~kiot sistem ili }e go
onevozmo`i ili ote`ne koristeweto na kompjuterski sistem, podatokot
ili programata ili na kompjuterska komunikacija, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to neovlasteno }e
navleze vo tu| kompjuter ili sistem so namera za iskoristuvawe na negovite
podatoci ili programi zaradi pribavuvawe protivpravna imotna
ili druga korist za sebe ili za drug ili predizvikuvawe imotna ili
627

druga {teta ili zaradi prenesuawe na kompjuterskite podatoci {to ne
mu se nameneti i do koi neovlasteno do{ol na nepovikano lice.
(3) Toj {to delata od stavovite 1 i 2 }e gi stori sprema kompjuterski
sistem, podatoci ili programi {to se za{titeni so posebni
merki na za{tita ili se koristat vo raboteweto na dr`avni organi,
javni pretprijatija ili javni ustanovi ili vo me|unarodni komunikacii,
ili kako ~len na grupa sozdadena za vr{ewe takvi dela, }e se kazni
so zatvor od edna do pet godina.
(4) Ako so deloto od stavovite 1 i 2 e pribavena pogolema imotna
korist ili e predizvikana pogolema {teta, storitelot }e se kazni
so zatvor od {est meseci do pet godina.
(5) Ako so deloto od stav 3 e pribavena pogolema imotna korist
ili e predizvikana pogolema {teta, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(6) Toj {to neovlasteno izrabotuva, nabavuva, prodava, dr`i
ili pravi dostapni na drug posebni napravi, sredstva, kompjuterski
programi ili kompjuterski podatoci nameneti ili pogodni za izvr{uvawe
na delata od stavovite 1 i 2, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do edna godina.
(7) Obidot za deloto od stavovite 1 i 2 e kazniv.
(8) Posebnite napravi, sredstva, kompjuterski programi ili podatoci
nameneti za izvr{uvawe na deloto }e se odzemat.
Pravewe i vnesuvawe na kompjuterski virusi
^len 251-a
(1) Toj {to }e napravi ili }e prezeme od drug kompjuterski virus
so namera za vnesuvawe vo tu| kompjuter ili kompjuterska mre`a,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to so upotreba na kompjuterski virus }e predizvika
{teta vo tu| kompjuter, sistem, podatok ili programa, }e se kazni so
zatvor od {eset meseci do tri godini.
(3) Ako so deloto od stav 2 e predizvikana pogolema {teta ili
deloto e storeno vo sostav na grupa sozdadena za vr{ewe takvo delo,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godina.
(4) Obidot za deloto od stav 2 e kazniv.
Kompjuterska izmama
^len 251-b
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi protivpravna
imotna korist so vnesuvawe vo kompjuter ili informati~ki sistem
nevistiniti podatoci, so nevnesuvawe na vistiniti podatoci, so falsifikuvawe
na elektronski potpis ili na drug na~in }e predizvika
nevistinit rezulat pri elektronskata obrabotka i prenosot na podatocite,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako storitelot pribavil pogolema imotna korist, }e se ka-
628

zni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(3) Ako storitelot pribavil zna~itelna imotna korist, }e se
kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori samo so namera da o{teti
drug, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako so deloto od stav 4 e predizvikana pogolema {teta, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godina.
(6) Toj {to neovlasteno izrabotuva, nabavuva, prodava, dr`i
ili pravi dostapni na drug posebni napravi, sredstva, kompjuterski
programi ili kompjuterski podatoci nameneti za izvr{uvawe na deloto
od stav 1, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(7) Obidot za deloto od stavovite 1 i 4 e kazniv.
(8) Posebnite napravi, sredstva, kompjuterski programi ili podatoci
nameneti za izvr{uvawe na deloto }e se odzemat.
(9) Za deloto od stav 4 goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Zloupotreba na doverbata
^len 252
(1) Toj {to zastapuvaj}i gi imotnite interesi na nekoe lice
ili gri`ej}i se za negoviot imot nema da ja ispolni svojata dol`nost
ili }e gi zloupotrebi dadenite ovlastuvawa so namera da pribavi imotna
korist ili da go o{teti liceto ~ii imotni interesi gi zastapuva
ili za ~ij imot se gri`i, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori staratel, polnomo{nik, zastapnik
ili advokat, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Goneweto se prezema po privatna tu`ba.
Neovlasteno primawe podaroci
^len 253
(1) Toj {to zastapuvaj}i gi imotnite interesi na nekoe pravno
lice }e pobara ili }e primi nagrada, podarok ili druga korist za da se
sklu~i ili da ne se sklu~i spogodba ili da se izvr{i ili da ne se izvr{i
drugo dejstvie na {teta na pravnoto lice, pa poradi toa za pravnoto
lice }e nastapi pogolema imotna {teta, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor od edna do tri godini.
(2) Nagradata ili podarokot }e se odzemat.
(3) Goneweto se prezema po predlog.
La`en ste~aj
^len 254
(1) Toj {to so namera da izbegne obvrska za pla}awe }e predizvika
ste~aj so prividno prodavawe na imotot ili negov del, so prefrlawe
na sredstva na drugi smetki ili otstapuvawe bez nadomestok ili
otu|uvawe so nesrazmerno niska vrednost, so sklu~uvawe la`ni spogo-
629

dbi za dolg ili priznavawe nevistiniti pobaruvawa ili so prikrivawe,
un{ituvawe, prepravawe ili vodewe delovni knigi taka {to da ne
mo`e da se utvrdi negovata vistinska imotna sostojba, }e se kazni so
zatvor od edna do pet godini i so pari~na kazna.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Predizvikuvawe ste~aj so nesovesno rabotewe
^len 255
(1) Toj {to znae deka samiot ili nekoj drug kako dol`nik e nesposoben
za pla}awe so nerazumno tro{ewe i otu|uvawe predmeti i
prava za nesrazmerno niska cena, so prekumerno zadol`uvawe, so prezemawe
nesrazmerni obvrski, sklu~uvawe ili obnovuvawe dogovori so
lica nesposobni za pla}awe, so propu{tawe da se ostvari pobaruvawe
ili na drug na~in gi povreduva svoite dol`nosti pri upravuvaweto so
imotot ili pri vodeweto na rabotata i so toa }e predizvika ste~aj, }e
se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Zloupotreba na postapkata za ste~aj
^len 256
(1) Toj {to vo ste~ajnata postapka }e prijavi la`no pobaruvawe
ili pobaruvawe po la`en isplaten red, za da ostvari pravo koe ne
mu pripa|a, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Doveritel, ~len na odbor na doveriteli ili ste~aen upravnik,
koj za sebe ili za drug }e primi imotna korist ili vetuvawe na
imotna korist, za da se donese ili da ne se donese odluka vo opredelena
smisla ili na drug na~in da o{teti barem eden doveritel vo postapkata
ste~aj }e se kazni so pari~na kazna ili zatvor do tri godini.
(3) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to na doveritel, ~len
na odborot na doveriteli ili ste~ajniot upravnik }e mu dade ili veti
imotna korist zaradi ostvaruvawe na deloto od stav 1.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
O{tetuvawe ili povlastuvawe na doverteli
^len 257
(1) Odgovorno lice koe znaej}i deka pravnoto lice stanalo nesposobno
za pla}awe, so isplata na dolg ili na drug na~in namerno }e
stavi nekoj doveritel vo popovolna polo`ba o{tetuvaj}i gi so toa
drugite doveriteli, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri
godini.
(2) Odgovorno lice koe znaej}i deka pravnoto lice stanalo nesposobno
za pla}awe, so namera da gi izigra ili o{teti doveritelite
630

}e priznae nevistinito pobaruvawe, }e sostavi la`en dogovor ili so
nekoe drugo izmamni~ko dejstvie }e o{teti doveriteli, }e se kazni so
zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapila imotna {teta
od golemi razmeri ili poradi toa pravnoto lice padnalo pod ste~aj,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do dsset godini.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Iznuda
^len 258
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi protivpravna
imotna korist so sila ili so seriozna zakana }e prisili drug da
stori ili da ne stori ne{to na {teta na svoj ili na tu| imot, }e se kazni
so zatvor najmalku edna godina.
(2) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori vo sostav na grupa,
banda ili drugo zdru`enie ili so upotreba na ogneno oru`je ili opasno
orudie, na osobeno nasilen na~in ili ako pritoa e pribavena zna-
~itelna imotna korist ili nastapila zna~itelna imotna {teta ili na
nekoe lice so umisla mu e nanesena te{ka telesna povreda }e se kazni
so zatvor najmalku~etiri godini.
(3) So kaznata od stav 2 se kaznuva i toj {to deloto od stav 1 }e
go stori za nagrada.
(4) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 nekoe lice so
umisla e li{eno od `ivot, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Ucena
^len 259
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi protivpravna
imotna korist }e mu se zakani na drug deka za nego ili za nemu
blisko lice }e otkrie ne{to {to bi mo`elo da i na{teti na negovata
ili nivnata ~est ili na negoviot ili nivniot ugled i so toa go prisili
da stori ili da ne stori ne{to na {teta na svojot ili na tu| imot,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori kako ~len ia grupa, banda
idi drugo zdru`enie ili e pribavena zna~itelna imotna korist
ili nastapila zna~itelna imotna {teta, }e se kazni so zatvor od edna
do deset godini.
Lihvarstvo
^len 260
(1) Toj {to za uslugata {to mu ja pravi na nekoe lice prima idi
dogovara za sebe ili za drug nesrazmerna imotna korist iskoristuvaj}i
ja negovata te{ka imotna sostojba, te{kite stanbeni priliki, nu-
631

`data, nedovolno iskustvo ili lekomislenosta, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i {to neovlasteno se zanimava
so davawe pari ili drugi potro{ni predmeti na zaem so dogovor
i pritoa dogovara nesrazmerna imotna korist.
Prikrivawe
^len 261
(1) Toj {to }e kupi, }e primi vo zalog ili ia drug na~in }e pribavi,
prikrie ili proturi predmet za koj znae deka e pribaven so krivi~no
delo ili ona {to e dobieno za nego so proda`ba ili so zamena,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Toj {to }e go stori deloto od stav 1, a mo`el da znae deka
predmetot e pribaven so krivi~no delo, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(3) Ako vrednosta na predmetot od stav 1 ili stav 2 e zna~itelna
ili predmetot e dobro pod privremena za{tita ili kulturno nasledstvo
ili ured ili drug predmet od posebno zna~ewe za sigurnosta na
lu|eto i imotot i sigurnosta na javniot soobra}aj ili objekt na javni
instalacii, storitelot }e se kazni so zatvor od tri do osum godini.
(4) Predmetite od stavovite 1, 2 i 3 se odzemaat.
Delotvorno kaewe
^len 262
Sudot mo`e da go oslobodi od kazna storitelot na delata od
~lenovite 235, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 248 i 255 ako go vratil
predmetot, ja nadomestil {tetata ili na drug na~in gi otstranil
{tetnite posledici na krivi~noto delo pred da doznae deka e otkrien.
Gonewe za dela me|u bliski srodnici
^len 263
Osven za delata za koi se goni po privatna tuhba ili po predlog,
za krivi~nite dela od ~lenovite 235, 236, 239 stav 3, 242, 252 stav
1 i 261 ako se storeni sprema bra~en drugar, krven srodnik vo prava
linija, brat ili sestra, posvoitel ili posvoenik ili sprema drugo
lice so koe storitelot `ivee vo zaedni~ko doma}instvo, goneweto se
prezema po privatna tu`ba.
G l a v a d v a e s e t i ~ e t v r t a
KRIVI^NI DELA PROTIV KULTURNOTO NASLEDSTVO I
PRIRODNITE RETKOSTI
O{tetuvawe ili uni{tuvawe na dobra pod privremena za{tita ili kulturno
nasledstvo ili prirodni retkosti
^len 264
(1) Toj {to }e o{teti ili uni{ti dobro pod privremena za{ti-
632

ta ili kulturno nasledstvo ili prirodna retkost, }e se kazni so pari-
~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Toj {to bez dozvola na nadle`en organ }e izvr{i konzervatorski
ili restavratorski raboti ili bez dozvola ili sprotivno na
zabranata vr{i arheolo{ki iskopuvawa ili istra`uvawa ili drugi
istra`uva~ki raboti na dobra pod privremena za{tita ili kulturno
nasledstvo ili prirodna retkost, pa poradi toa tie se te{ko o{teteni
ili }e go zagubat svojstvoto, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Prisvojuvawe na dobra pod privremena za{tita ili kulturno nasledstvo ili
prirodni retkosti
^len 265
(1) Toj {to pri arheolo{ki iskopuvawa, arhivski istra`uvawa,
geolo{ko-paleontolo{ki i minerolo{ko-petrografski isra`uvawa,
iskopuvawa ili na drug na~in }e prisvoi iskopina, materijal
ili najden predmet {to pretstavuva dobro pod privremena za{tita
ili kulturno nasledstvo ili prirodna retkost, }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(2) Toj {to so namera da pribavi protivpravna imotna korist,
prisvoi arheolo{ki predmet, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Iznesuvawe, odnosno izvezuvawe vo stranstvo na dobra pod privremena
za{tita ili kulturno nasledstvo ili prirodni retkosti
^len 266
(1) Toj {to bez dozvola od nadle`en organ }e iznese, odnosno
izveze vo stranstvo dobro pod privremena za{tita ili kulturno nasledstvo
ili predmet {to pretstavuva prirodna retkost, }e se kazni so
zatvor od edna do deset godini.
(2) Ako deloto od stav (1) go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Ottu|uvawe na kulturno nasledstvo od osobeno zna~ewe vo dr`avna
opstvenost
^len 266-a
Toj {to }e prodade, podari ili na drug na~in trajno }e ottu|i
kulturno nasledstvo od osobeno zna~ewe vo dr`avna sopstvenost, }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
Zabrana na uvoz na ukradeno kulturno nasledstvo
^len 266-b
Toj {to }e uveze dvi`no kulturno nasledstvo ukradeno od mu-
633

zei, verski i drugi sli~ni javni objekti ili ustanovi na teritorijata
na druga dr`ava, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Uni{tuvawe ili prikrivawe na neobraboten arhivski materijal
^len 2b7
Toj {to }e uni{ti ili prikrie dokumentaren materijal pred da
bide odbran od nego arhivskiot materijal taka {to toj ne mo`e da poslu`i
kako izvor na arhivska gra|a, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do tri godini.
G l a v a d v a e s e t i p e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV JAVNITE FINANSII, PLATNIOT
PROMET I STOPANSTVOTO
Falsifikuvawe pari
^len 268
(1) Toj {to }e napravi la`ni pari so namera da gi pu{ti vo
optek kako vistinski ili toj {to }e preina~i vistinski pari so namera
da gi pu{ti vo optek ili toj {to takvi la`ni pari }e pu{ti vo
optek, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to pribavuva la`ni
pari so namera da gi pu{ti vo optek kako vistinski.
(3) Ako poradi delata od stavovite 1 i 2 do{lo do rastrojstvo
vo stopanstvoto na zemjata, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini.
(4) Toj {to la`ni pari {to gi primil kako vistinski }e gi pu-
{ti vo optek ili toj {to znael deka se napraveni la`ni pari ili deka
la`ni pari se pu{teni vo optek, pa toa nema da go prijavi, }e se kazni
so pari~na kazia ili so zatvor do tri godini.
(5) La`nite pari }e se odzemat.
Falsifikuvawe na hartii od vrednost
^len 269
(1) Toj {to }e napravi la`ni hartii od vrednost ili toj {to }e
preina~i vistinska hartija od vrednost, so namera da gi upotrebi kako
vistinski ili da mu gi dade na drug na upotreba ili toj {to takvite la-
`ni hartii }e gi upotrebi kako vistinski, }e se kazni so zatvor od
edna do deset godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to pribavuva la`ni
hartii od vrednost so namera da gi pu{ti vo optek kako vistinski.
(3) Toj {to la`ni hartii od vrednost {to gi primil kako vistinski
}e gi pu{ti vo optek ili toj {to znae deka se napraveni la`ni
hartii od vrednost ili deka la`ni hartii od vrednost se pu{teni vo
optek, pa toa nema da go prijavi, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do tri godini.
(4) La`nite hartii od vrednost }e se odzemat.
634

Falsifikuvawe na znaci za vrednost
^len 270
(1) Toj {to }e napravi la`ni takseni ili po{tenski marki ili
drugi znaci za vrednost ili toj {to }e preina~i nekoj od tie vistinski
znaci, so namera da gi upotrebi kako vistinski ili da mu gi dade na
drug na upotreba ili toj {to takvite la`ni znaci }e gi upotrebi kako
vistinski ili so takva namera }e gi pribavi, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to so otstranuvawe na
`igot so koj znacite od stav 1 se poni{tuvaat ili na nekoj drug na~in
na ve}e upotrebeni znaci im dava izgled kako da ne se upotrebeni ili
toj {to tie upotrebeni znaci }e gi upotrebi ili prodade kako da
va`at.
(3) La`nite znaci za vrednost }e se odzemat.
Pravewe, nabavuvawe ili otu|uvawe sredstva za falsifikuvawe
^len 271
(1) Toj {to pravi, nabavuva, prodava ili dava na upotreba sredstva
za pravewe la`ni znaci za vrednost }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to pravi, nabavuva, prodava ili dava na upotreba sredstva
za pravewe la`ni pari ili la`ni hartii od vrednost, }e se kazni
so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Sredstvata od stavovite 1 i 2 }e se odzemat.
Falsifikuvawe znaci za obele`uvawe na stoki, meri i tegovi
^len 272
(1) Toj {to so namera da gi upotrebi kako vistinski }e napravi
la`ni znaci za obele`uvawe na doma{na ili stranska stoka, kako pe~ati,
`igovi ili meri so koi se `igosuva zlato, srebro, dobitok, drvo
ili nekakvi drugi stoki ili }e preina~i vistinski znaci ili toj {to
la`ni znaci }e upotrebi kako vinstinski }e se kazni so zatvor od tri
meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e izvr{i falsifikuvawe
na meri ili tegovi.
(3) Toj {to neovlasteno pravi, nabavuva, prodava ili dava na
upotreba sredstva za pravewe znaci za obele`uvawe na stoka, kako i
la`ni meri i tegovi, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri
godini.
(4) La`nite znaci, meri i tegovi, kako i sredstvata za nivno
pravewe }e se odzemat.
Perewe pari i drugi prinosi od kaznivo delo
^len 273
(1) Toj {to }e pu{ti vo optek, }e primi, prezeme, zameni ili
635

asitni pari od pogolema vrednost {to gi pribavil so kaznivo delo
ili za koi znae deka se pribaveni so kaznivo delo, ili so konverzija
ili prenos na drug na~in }e prikrie deka poteknuvaat od takov izvor
ili }e ja prikrie nivnata lokacija, dvi`ewe ili sopstvenost, }e se
kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e prodade, podari
ili pu{ti vo drug vid promet imot ili predmeti od pogolema vrednost
pribaveni so kaznivo delo, ili }e kupi, }e primi vo zalog, ili na drug
na~in }e pribavi, prikrie ili proturi imot ili predmeti za koi znae
deka se pribaveni so izvr{uvawe na kaznivo delo ili so falsifikuvawe
na ispravi, neprijavuvawe na fakti ili na drug na~in }e prikrie
deka poteknuvaat od takov izvor, ili }e ja prikrie nivnata lokacija,
dvi`ewe i sopstvenost.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno vo bankarsko, finansisko
ili drugo stopansko rabotewe ili ako so razdeluvawe na transakcijata
ja izbegnuva dol`nosta za prijavuvawe vo slu~aite opredeleni
so zakon, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku tri godini.
(4) Toj {to }e go stori deloto od stavovite 1, 2 i 3, a bil dol-
`en i mo`el da znae deka parite, imotot i drugata imotna korist ili
predmeti se pribaveni so kaznivo delo, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri godini.
(5) Toj {to deloto od stavovite 1, 2 i 3 }e go stori kako ~len na
grupa ili drugo zdru`enie {to se zanimava so perewe pari, protivpravno
pribavuvawe na imot ili imotna korist, ili so pomo{ na stranski
banki, finansiski ustanovi ili lica, }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini.
(6) Slu`beno lice, odgovorno lice vo banka, osiguritelno dru-
{tvo, dru{tvo {to se zanimava so prireduvawe igri na sre}a, menuva~nica,
berza ili druga finansiska ustanova, advokat, osven koga postapuva
kako branitel, notar ili drugo lice {to vr{i javni ovlastuvawa
ili raboti od javen interes, {to }e go ovozmo`i ili nema da go prijavi
pereweto pari, imot ili imotna korist, za koe doznalo vo vr{eweto
na svojata funkcija ili dol`nost, }e se kazni so zatvor najmalku
tri godini.
(7) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
(8) Parite, nezakonski steknatiot imot, predmetite ili drug
prinos od kaznivoto delo }e se odzemat, a ako odzemaweto ne e mo`no
od storitelot }e se odzeme drug imot {to odgovara na nivnata vrednost.
Izdavawe ~ek bez pokritie i zloupotreba na kreditna karti~ka
^len 274
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi protivpravna
imotna korist }e izdade ili }e pu{ti vo promet ~ek za koj znae deka
636

nema pokritie vo iznos koj e izre~no zabranet so dogovorot za upotreba
na ~ekot, pa so toa }e pribavi pogolema protivpravna imotna korist,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to so namera za pribavuvawe
protivpravna imotna korist }e upotrebi bankovna kreditna
ili bankomat karti~ka za podigawe pari ili pla}awe na stoki i uslugi,
za koi znae deka nema pokritne vo iznos koj izre~no e zabranet so
dogovorot za upotreba na karti~kata, pa so toa pribavi pogolema imotna
korist.
(3) Ako so deloto od stavovite 1 i 2 e pribavena zna~itelna
imotna korist, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako storitelot na deloto od stavovige 1 i 2 obezbedi pokritie
pred da doznae deka e otkrien, mo`e da se oslobodi od kazna.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Izdavawe akcepten nalog bez pokritie.
^len 274-a
(1) Toj koj }e izdade akcepten nalog, za koj znae deka vo momentot
na pristignuvawe na naplatata }e nema sredstva na negovata smetka
vo iznos na koj e izdaden akceptniot nalog, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako storitelot mo`el da znae deka vo momentot na pristignuvawe
na naplatata }e nema sredstva na negovata smetka vo iznos na
koj glasi akceptniot nalog, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
(3) Goneweto se prezema po predlog.
Izmama pri raboteweto so hartii od vrednost i udeli
^len 275
(1) Toj {to pri prezemawe na acionersko dru{tvo ili pu{tawe
vo promet hartii od vrednost ili udeli i druga dokumentacija koja se
odnesuva na hartiite od vrednost ili udelite, vrz osnova na nevistinita,
necelosna ili pristrasna informacija la`no }e ja prika`e imotnata
sostojba na pravnoto lice koe gi pu{ta vo promet hartiite od
vrednost ili udelite, podatocite za dobivkata ili zagubite, negovoto
finanisko rabotewe ili drugi podatoci za raboteweto na pravnoto
lice {to vlijaat vrz pazarnata vrednost na hartiite od vrednost ili
udelite, so {to }e navede edno ili pove}e lica da gi prodavaat ili kupuvaat
akciite ili drugite hartii od vrednost ili udelite, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to vo pravnoto lice
sprotivno na svojata dol`nost za ~uvawe delovna tajna, }e soop{ti na
neovlasteno lice ili na drug na~in }e iskoristi podatok koj pretstavuva
delovna tajna {to vlijae vrz cenata na hartiite od vrednost ili
637

udelite i so toa }e gi dovede vo neednakva polo`ba fizi~kite ili pravnite
lica na pazarot na hartiite od vrednost ili udelite.
(3) Odgovorno lice vo pravno lice, lice so posebni ovlastuvawa,
ili drug vraboten vo pravnoto lice {to vo svoeto rabotewe }e se
stekne so doverlivi ili drugi vnatre{ni informacii od zna~ewe za
raboteweto na pravnoto lice i vrednosta na hartiite od vrednost ili
udelite i niv neovlasteno }e gi prenese na treto lice {to vrz osnova
na tie informacii so kupuvawe ili prodavawe na hartii od vrednost
ili udelite na pravnoto lice }e pribavi za sebe ili za drug pogolema
imotna korist, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako so deloto od stavovite 1, 2 i 3 storitelot pribavil za
sebe ili za drug pogolema imotna korist ili za drug predizvikal pogolema
imotna {teta, ili se o{teteni pogolem broj lica, }e se kazni
so zatvor od edna do deset godini.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravn lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Nedozvoleno proizvodstvo
^len 276
(1) Toj {to proizveduva ili prerabotuva stoki ~ie proizvodstvo
ili prerabotuvawe e zabraneto, ako ne postojat obele`ja na nekoe
drugo pote{ko delo, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna
godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(3) Stokite i sredstvata za proizveduvawe ili za prerabotuvawe
}e se odzemat.
Nedozvolena trgovija
^len 277
(1) Toj {to neovlasteno kupuva, prodava ili razmenuva predmeti
ili stoki od pogolema vrednost, ~ij{to promet e zabranet ili
ograni~en, ako ne postojat obele`ja na nekoe drugo delo, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako storitelot na deloto od stav 1 organiziral mre`a na
preprodava~i ili posrednici, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do tri godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(4) Predmetite i stokata na nedozvolenata trgovija }e se odzemat.
Krium~arewe
^len 278
(1) Toj {to se zanimava so prenesuvawe stoki preku carinska
linija, izbegnuvaj}i ja carinskata kontrola, ili toj {to izbegnuvaj}i
638

ja carinskata kontrola }e prenese stoka od pogolema vrednost, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do ~etiri godini.
(2) Ako stokata e od zna~itelna vrednost, storitelot }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Toj {to organizira banda, grupa ili drugo zdru`enie zaradi
vr{ewe na deloto od stav 1 ili za rasturawe na neocarineti stoki
ili deloto go izvr{i voru`en so ogneno oru`je ili so upotreba na
sila ili zakana, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Slu`benoto lice {to go pomaga, ovozmo`uva ili prikriva
ili ne }e go spre~i vr{eweto na delata od stavovite 1 i 2, }e se kazni
so zatvor od edna do deset godini.
(5) Obidot za deloto od stav 1 e kazniv.,
(6) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(7) Stokite {to se predmet na deloto od stavovite 1 do 3 i sredstvata
za nivnoto prenesuvawe i rasturawe, }e se odzemat, ako nivnoto
odzemawe ne e mo`no od storitelot, }e se odzeme drug imot {to odgovara
na nivnata vrednost vo vremeto na izvr{uvawe na deloto.
(8) Sredstvata za prenesuvawe i rasturawe na stokata, se odzemaat
i koga se vo sopstvenost na treto lice, koe znaelo ili bilo dol-
`no i mo`elo da znae deka }e bidat upotrebeni za prenesuvawe ili rasturawe.
Sredstvata }e se odzemat sekoga{ ako se specijalno konstruirani,
adaptirani, izmeneti ili prilagodeni na koj bilo na~in, so cel
kriewe na stoki.
Carinska izmama
^len 278-a
(1) Toj {to so namera samiot ili nekoj drug da izbegne celosno
ili delumno pla}awe na dava~ki i danoci koi se pla}aat pri uvoz ili
izvoz na koj e obvrzan so zakon, na carinskiot organ mu dade la`ni podatoci
za stoki i drugi fakti od vlijanie za presmetkata za naplata
ili vra}awe na dava~kite i danocite, ili ne ispolni obvrska spored
zakonot {to e od vlijanie na presmetkata na dava~kite i danocite koi
se pla}aat pri uvoz ili izvoz ili na drug na~in go dovede vo zabluda
carinskiot organ, a iznosot na dava~kite i danocite koi se pla}aat
pri uvoz ili izvoz e od pogolema vrednost, }e se kazni so zatvor od
{est meseci do tri godini i so pari~na kazna.
(2) Ako iznosot na dava~kite i danocite koi se pla}aat pri
uvoz ili izvoz e od golemi razmeri, }e se kazni so zatvor od edna do pet
godini i so pari~na kazna.
(3) Ako iznosot na dava~kit i danocite e od golemi razmeri,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini i so pari~na
kazna.
(4) Obidot za deloto od stav 1 e kazniv.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
639

pari~na kazna.
Prikrivawe na stoki koi se predmet na
krium~arewe i carinska izmama
^len 278-b
(1) Toj {to kupuva, prodava, rastura, prima podarok, krie, prima
na ~uvawe, koristi ili prifa}a na ~uvawe stoki so pogolema vrednost
po bilo koja osnova i za koi znae ili bil dol`en da znae deka se
predmet na deloto od ~len 278 i ~len 278-a, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri godini.
(2) Obidot za deloto od stav 1 e kazniv.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Dano~no zatajuvawe
^len 279
(1) Toj {to so namera samiot ili nekoj drug da odbegne celosno
ili delumno pla}awe danok, pridones ili nekoja druga dava~ka na koja
e obvrzan so zakon, dava la`ni podatoci za svoite prihodi, predmetite
ili drugite fakti od vlijanie za utvrduvaws na iznosot ia vakvite
obvrski ili toj {to so ista namera vo slu~aj na zadol`itelna prijava
ne prijavi prihod, odnosno predmet ili drug fakt od vlijanie za utvrduvawe
na vakvite obvrski, a iznosot na obvrskata e od pogolema vrednost,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini i so pari~na
kazna.
(2) Ako iznosot na obvrskata od stav 1 e zna~itelen, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Falsifikuvawe ili uni{tuvawe delovni knigi
^len 280
(1) Toj {to vo delovna isprava, kniga ili spis, {to e dol`en da
go vodi vrz osnova na zakon ili drug propis, }e vnese nevistiniti podatoci
ili ne }e vnese nekoj va`en podatok ili so svojot potpis ili
pe~at }e zaveri delovna isprava, kniga ili spis so nevistinita sodr-
`ina ili so svojot potpis ili pe~at }e ovozmo`i pravewe na isprava,
kniga ili spis so nevistinita sodr`ina, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to nevistinita delovna
isprava, kniga ili spis }e upotrebi kako da se vistiniti ili delovna
isprava, kniga ili spis }e uni{ti, prikrie, o{teti ili na drug na-
~in }e gi napravi neupotreblivi.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
640

Oddavawe i neovlasteno pribavuvawe delovna tajna
^len 281
(1) Toj {to na nepovikano lice }e mu soop{ti, }e mu predade
ili na drug na~in }e mu gi napravi dostapni podatocite {to so zakon
se proglaseni za delovna tajna, kako i toj {to pribavuva vakvi podatoci
so namera da gi predade na nepovikano lice, }e se kazni so zatvor od
edna do pet godini.
(2) Toj {to na nepovikano lice }e mu soop{ti, }e mu predade
ili na drug na~in }e mu gi napravi dostapni podatocite {to so propis
ili so odluka na nadle`en organ na upravuvawe se proglaseni za delovna
tajna, ako oddavaweto na ovie podatoci predizvikalo ili mo`elo
da predizvika pote{ki {tetni posledici, kako i toj {to pribavuva
vakvi podatoci so namera da gi predade na nepovikano lice, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Ako podatocite od stavovite 1 i 2 se od osobena va`nost ili
ako oddavaweto, odnosno pribavuvaweto na podatocite e izvr{eno zaradi
nivno iznesuvawe vo stranstvo ili ako storitelot primil potkup,
}s se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Povreda na ramnopravnosta vo vr{eweto na stopanska dejnost
^len 282
(1) Toj {to so zloupotreba na svojata slu`bena polo`ba ili
ovlastuvawe }e go ograni~i slobodnoto dvi`ewe na sredstva za reprodukcija
na opredeleno podra~je, }e go odzeme ili ograni~i pravoto na
pretprijatie i drugo pravno lice na opredeleno podra~je da se zanimava
so promet na stoki i uslugi, }e stavi pravno lice vo neramnopravna
polo`ba sprema drugi pravni lica vo pogled na uslovite za rabota ili
za vr{ewe promet na stoki i uslugi ili }e go ograni~i slobodnoto
vr{ewe na dejnosta ili slobodnata razmena na stoki i uslugi, }e se
kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to }e ja iskoristi svojata
op{testvena polo`ba ili vlijanie da se izvr{i deloto.
Sozdavawe monopolska polo`ba i predizvikuvawe rastrojstvo na pazarot
^len 283
(1) Toj {to vo vr{ewe na dejnost sprotivno na zakon ili drug
propis }e sklu~i spogodba so koja drugo pravno lice se ograni~uva vo
slobodniot promet na stoki i uslugi na opredeleno podra~je ili so
opredeleno pravno lice }e sklu~i spogodba so koja na drug na~in se sozdava
monopolska polo`ba na pazarot, pa poradi toa pravnoto lice }e
se zdobie so zna~itelna imotna korist ili za drug nastapi zna~itelna
{teta, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
641

Nelojalna konkurencija vo raboti na nadvore{no-trgovskiot promet
^len 284
(1) Zastapnik ili pretstavnik na doma{no pravno lice koj znaej}i
deka drugo doma{no pravno lice prethodno postignalo spogodba
so stranska firma za rabota vo nadvore{no-trgovskiot promet ili
deka pretstoi sklu~uvawe dogovor za taa rabota, }e i dade ponuda na
taa firma za proda`ba ili za kupuvawe na ist vid stoka, odnosno za
izvr{uvawe na ista usluga, pa poradi toa stranskata firma }e se otka-
`e od sklu~uvawe na dogovorot ili dogovorot }e se sklu~i pod ponepovolni
uslovi za doma{noto pravno lice, }e se kazni so zatvor od {est
meseci do pet godini.
(2) Ako storitelot na deloto od stav 1 postignal pogolema korist
ili za drug nastapila pogolema {teta, }e se kazni so zatvor od
edna do deset godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
Neovlastena upotreba na tu|a firma
^len 285
(1) Toj {to so namera da izmami kupuva~i ili korisnici na
uslugi }e se poslu`i so tu|a firma, tu| `ig ili za{titen znak ili so
tu|a posebna oznaka na stoki, na poteklo na proizvod ili usluga, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 se kaznuva toj {to so namera da gi izmami
kupuva~ite vo proizvodstvoto neovlasteno }e iskoristi tu|i mostri
ili modeli ili }e pu{ti vo promet predmeti izraboteni vrz
osnova na niv.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(4) Predmetite od stavovite 1 i 2 }e se odzemat.
Neovlastena upotreba na tu| pronajdok ili softver
^len 286
(1) Toj {to neovlasteno }e upotrebi, objavi, otstapi ili prenese
tu| prijaven ili za{titen pronajdok, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to neovlasteno }e upotrebi
tu| softver.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(4) Predmetite }e se odzemat.
(5) Goneweto se prezema po predlog.
642

Zloupotreba na ovlastuvawe vo stopanstvoto
^len 287
(1) Odgovorno lice koe so namera da pribavi protivpravna imotna
korist za pravnoto lice vo koe raboti ili za drugo pravno lice:
sozdava ili dr`i nedozvoleni fondovi vo zemjata ili vo stranstvo ili
so sostavuvawe na isprava so nevistinita sodr`ina, so la`en bilans,
procena ili inventarisuvawe ili so drugo la`no prika`uvawe ili so
prikrivawe na fakti ja prika`uva nevistinito sostojbata i dvi`eweto
na sredstvata i na rezultatite na raboteweto i na toj na~in }e gi
dovede vo zabluda organite na upravuvawe vo pravnoto lice pri donesuvaweto
na odluki, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni odgovorno lice vo pravno
lice so koe e sklu~en dogovor za smestuvawe na stokovni rezervi, koe
stokite neovlasteno gi koristi ili gi ottu|i ili im ja promeni namenata
ili skladi{niot prostor, ili na drug na~in raspolaga so stokite
sprotivno na dogovorot.
(3) Ako so deloto od stav 1 e pribavena zna~etelna imotna korist,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
G l a v a d v a e s e t i { e s t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV OP[TATA SIGURNOST NA
LU\ETO I IMOTOT
Predvizvikuvawe op{ta opasnost
^len 288
(1) Toj {to so po`ar, poplava, eksplozija, otrov ili otroven
gas, jonizira~ko zra~ewe, motorna sila, elektri~na ili druga energija
ili so drugo op{toopasno dejstvie ili sredstvo }e predizvika zna~itelna
opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za imot od golemi
razmeri, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni slu`beno ili odgovorno
lice koe nema da postavi propi{ani uredi za za{tita od po`ar, eksplozija,
poplava, otrovi, otrovni gasovi ili joinzira~ki zra~ewa ili
ovie uredi ne gi odr`uva vo ispravna sostojba ili vo slu~aj na upotreba
ne gi stavi vo dejstvo ili voop{to ne postapuva spored propisite
ili tehni~kite pravila za merkite za za{tita i so toa predizvika
opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za imotot od golemi razmeri.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno na mesto kade {to se
sobrani pogolem broj lu|e, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do
pet godini.
(4) Toj {to deloto od stavovite 1, 2 i 3 go stori od nebre`nost,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
643

Predvzvikuvawe opasnost pri grade`ni raboti
^len 289
(1) Odgovorno lice koe pri proektirawe, rakovodewe ili izveduvawe
na nekakva gradba ili grade`ni raboti }e postapi sprotivno
na propisite ili na op{topriznatite tehni~ki pravila i so toa predizvika
opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za imot od golemi
razmeri, }e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(3) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
O{tetuvawe na za{titni uredi
^len 290
(1) Toj {to vo rudnici, fabriki, rabotilnici ili voop{to vo
rabotata }e uni{ti, o{teti, }e napravi neupotreblivi ili }e otstrani
za{titni uredi i so toa }e predizvika opasnost za `ivotot ili teloto
na lu|eto ili za imot od golemi razmeri, }e se kazni so zatvor od
edna do pet godini.
(2) Odgovorno lice vo rudnik, fabrika, rabotilnica ili voop-
{to na rabota {to nema da postavi za{titni uredi ili ne gi odr`uva
vo ispravna sostojba ili vo slu~aj na potreba ne gi stavi vo dejstvo ili
voop{to ne postapuva spored propisite i tehni~kite pravila za za{tita
vo rabotata i so toa predizika opasnost za `ivotot ili teloto na
lu|eto ili za imot od golemi razmeri, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do pet godini.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno od nebre`nost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(4) Pri izrekuvawe uslovna osuda za deloto od stavovite 1, 2 i 3
sudot na storitelot }e mu nalo`i uslov vo opredelen rok da gi postavi
za{titnite uredi ili da gi osposobi za dejstvo.
Uni{tuvawe ili o{tetuvawe javni instalacii
^len 291
(1) Toj {to }e uni{ti, o{teti, otstrani, izmeni ili }e gi napravi
neupotreblivi instalaciite za javna upotreba na voda, toplina,
plin ili energija ili instalaciite na sistemite za vrski i so toa }e
predizvika zna~itelno naru{uvawe na redovniot `ivot na gra|anite
ili stopanskoto rabotewe, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet
godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori od nebre`nost, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
644

Te{ki dela protiv op{tata sigurnost
^len 292
(1) Ako poradi deloto od ~lenovite 288 stavovi 1, 2 i 3 , 289
stav 1, 290 stavovi 1 i 2 i 291 stav 1 nastapi te{ka telesna povreda na
nekoe lice ili pogolema imotna {teta, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(2) Ako poradi deloto od ~lenovite 288 stavovi 1, 2 i 3, 289 stav
1, 290 stavovi 1 i 2 i 291 stav 1, nastapi smrt na edno ili pove}e lica,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku tri godini.
(3) Ako poradi deloto od ~lenovite 288 stav 4, 289 stav 2, 290
stav 3 i 291 stav 2 nastapi te{ka telesna povreda na nekoe lice ili pogolema
imotna {teta, storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci
do pet godini.
(4) Ako poradi deloto od ~lenovite 288 stav 4, 289 stav 2, 290
stav 3 i 291 stav 2 nastali smrt na edno ili pove}e lica, storitelot }e
se kazni so zatvor od edna do pet godini.
O{tetuvawe brani
^len 293
Toj {to }e o{teti brani ili uredi {to slu`at kako za{tita od
prirodni nepogodi, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna
godina.
Neotstranuvawe opasnost
^len 294
(1) Toj {to so navremena prijava do nadle`en organ ili na drug
na~in ne }e prezeme merki za otstranuvawe po`ar, poplava, eksplozija,
soobra}ajna nesre}a ili nekakva druga opasnost za `ivotot ili teloto
na lu|eto ili za imot od zna~itelen obem iako toa mo`el da gi
stori bez rizik za sebe ili za drug, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do edna godina.
(2) Toj {to so odvra}awe ili na drug na~in }e spre~i drug vo
prezemawe merki za otstranuvawe na po`ar, eksplozija, soobra}ajna
nesre}a ili druga opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za
imot od golemi razmeri, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
Neovlasteno proizvodstvo i promet so op{toopasni materii
^len 295
(1) Toj {to jonizira~ki ili drugi materii koi mo`at da predizvikaat
op{ta opasnost za `ivotot na lu|e ili imot od zna~itelna
vrednost, neovlasteno izrabotuva, proizveduva, sobira, krie ili na
drug mu ovozmo`uva do niv neovlasteno da dojde ili nepropisno da gi
prenese, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
645

(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to sprotivno na propisite
za promet na eksploziv ili lesno zapaliv materijal }e go predade
takviot materijal za prevoz so javni prevozni sredstva ili samiot go
prenesuva koristej}i javni prevozni sredstva.
Neu~estvo vo otstranuvawe op{ta opasnost
^len 296
Toj {to sprotivno na naredba ili povik na nadle`en organ ili
organizacija bez opravdana pri~ina }e odbie da u~estvuva vo otstranuvawe
opasnost od po`ar, poplava ili sli~na op{ta nepogoda, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
G l a v a d v a e s e t i s e d m a
KRIVI^NI DELA PROTIV BEZBEDNOSTA NA JAVNIOT
SOOBRA]AJ
Zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot
^len 297
(1) U~esnik vo soobra}aj na javnite pati{ta koj ne se pridr`uva
kon propisite i so toa go zagrozi javniot soobra}aj taka {to }e gi
dovede vo opasnost `ivotot ili teloto na lu|eto ili imot od zna~itelen
obem, pa poradi toa nekoe lice telesno }e bide povredeno ili }e
nastapi zna~itelna imotna {teta, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do tri godini.
(2) Toj {to ne se pridr`uva kon propisite za bezbednosta vo
avtobuski, `elezni~ki, vozdu{en i brodski soobra}aj, soobra}aj na
`i~ari ili soobra}aj so drugi sredstva za masoven javen prevoz i so
toa }e predizvika opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za
imotot od zna~itelen obem, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet
godini.
(3) Toj {to deloto od stavovite 1 i 2 }e go stori od nebre`nost,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Zagrozuvawe na bezbednosta na soobra}ajot so opasno dejstvie ili sredstvo
^len 298
(1) Toj {to }e uni{ti, otstrani ili pote{ko o{teti soobra-
}aen ured, sredstvo ili znak ili ured za signalizacija {to slu`i za
bezbednost na soobra}ajot ili }e dade pogre{en signal ili znak ili }e
postavi pre~ka na soobra}ajnicata ili na drug na~ii }e ja zagrozi bezbednosta
na soobra}ajot i so toa }e predizvika opasnost za `ivotot
ili teloto na lu|eto ili za imot od zna~itelen obem, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori od nebre`nost, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
646

Nesovesno vr{ewe nadzor nad soobra}ajot
^len 299
(1) Odgovorno lice na koe mu e doveren nadzor vrz sostojbata i
odr`uvaweto na soobra}ajnici i objekti na niv, vrz prevoznite sredstva
ili javniot soobra}aj ili vrz ispolnuvaweto na propi{anite
uslovi za rabota na voza~ ili na koe{to mu e dovereno rakovodewe so
prevoz, {to so nesovesno vr{ewe na dol`nosta }e predizvika opasnost
za `ivotot ili teloto na lu|eto ili za imot od zna~itelen obem, }e se
kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni odgovorno lice koe }e izdade
nalog za vozewe i }e dade dozvola za prevoz iako znael deka voza~ot
poradi zamor, bolest, zamaenost ili poradi drugi pri~ini ne e vo sostojba
bezbedno da upravuva so voziloto ili deka voziloto ne e ispravno
i so toa }e predizvika opasnost za `ivotot ili teloto na lu|eto
ili za imot od zna~itelen obem.
(3) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori od nebre`nost, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
Te{ki dela protiv bezbednosta na lu|eto i imotot vo soobra}ajot
^len 300
(1) Ako poradi deloto od ~lenovite 297 stavovi 1 i 2, 298 stav 1
i 299 stavovi 1 i 2 ili nekoe lice e te{ko telesno povredeno ili nastapi
imotna {teta od golemi razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(2) Ako poradi deloto od ~lenovite 297 stavovi 1 i 2, 298 stav 1
i 299 stavovi 1 i 2 nastapi smrt na edno ili pove}e lica, storitelot }e
se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Ako poradi deloto od ~lenovite 297 stav 3, 298 stav 2 i 299
stav 3 nastapi te{ka telesna povreda na nekoe lice ili imotna {teta
od golemi razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci do
tri godini.
(4) Ako poradi deloto od ~lenoviee 297 stav 3, 298 stav 2 i 299
stav 3 nastapi smrt na edno ili pove}e lica, storitelot }e se kazni so
zatvor od edna do pet godini.
Neuka`uvawe pomo{ na lice povredeno vo soobra}ajna nezgoda
^len 301
(1) Voza~ na motorno vozilo ili na drugo prevozno sredstvo koj
}e ostavi bez pomo{ lice povredeno so toa prevozno sredstvo, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako poradi neuka`uvawe pomo{ nastapila te{ka telesna
povreda ili smrt na povredeniot, storitelot }e se kazni so zatvor od
tri meseci do pet godini.
647

Grabnuvawe vozduhoplov ili brod
^len 302
(1) Toj {to so sila ili seriozna zakana }e ja prezeme kontrolata
nad vozduhoplov vo let ili brod {to plovi, }e se kazni so zatvor
najmalku edna godina.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na edno ili pove}e
lica ili e predizvikano uni{tuvawe na vozduhoplovot ili brodot,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
umisla li{il nekoe lice od `ivot, }e se kazni so zatvor najmalku deset
godini ili so do`ivoten zatvor.
Zagrozuvawe na bezbednosta na vozdu{niot soobra}aj
^len 303
(1) Toj {to vo vozduhoplov }e vnese eksplozivna ili sli~na
naprava ili supstancija, }e gi uni{ti ili o{teti uredite za navigacija
ili }e predizvika druga {teta na vozduhoplovot, }e dade la`ni
izvestuvawa vo vrska so letot, nepropisno ili nepravilno }e upravuva
so letot, }e ja propu{ti dol`nosta za nadzor vrz bezbednosta na vozdu-
{niot soobra}aj ili na drug na~in }e ja dovede vo opasnost bezbednosta
na letot vo vozduhoplovot, }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na edno ili pove}e
lica ili e predizvikano uni{tuvawe pa vozduhoplovot, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 nekoe lice so
umisla e li{eno od `ivot, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila smrt na edno ili pove}e
lica, ili e predizvikano uni{tuvawe na vozduhoplovot, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Uni{tuvawe ili otstranuvawe znak {to slu`i za bezbednost na vozdu{niot
soobra}aj
^len 304
Toj {to }e uni{ti, o{teti ili otstrani znak za bezbednost na
vozdu{niot soobra}aj, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
tri godini.
648

G l a v a d v a e s e t i o s m a
KRIVI^NI DELA PROTIV DR@AVATA
Velepredavstvo
^len 305
Toj {to so upotreba na sila ili seriozna zakana }e se obide da
go izmeni ustavniot poredok na Republika Makedonija ili da gi sobori
najvisokite dr`avni organi, }e se kazni so zatvor najmalhu pet godini.
Priznavawe na okupacija
^len 306
Gra|anin na Republika Makedonija koj }e priznae okupacija na
Republika Makedonija ili na nejzin oddelen del, }e se kazni so zatvor
najmalku deset godini ili do`ivoten zatvor.
Zagrozuvawe na teritorijalnata celina
^len 307
(1) Toj {to so upotreba na sila ili seriozna zakana so upotreba
na sila }e se obide da zaposedne, da otcepi del od teritorijata na Republika
Makedonija ili del od taa teritorija da pripoi kon druga
dr`ava, }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(2) Toj {to so upotreba na sila ili seriozna zakana so upotreba
na sila }e se obide da gi izmeni granicite na Republika Makedonija,
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
Zagrozuvawe na nezavisnosta
^len 308
Gra|anin na Republika Makedonija koj }e ja dovede Republika
Makedonija vo polo`ba na pot~inetost ili zavisnost sprema nekoja
druga dr`ava, }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
Ubistvo na pretstavnici od najvisokite dr`avni organi
^len 309
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija }e go li{i od `ivot pretsedatelot na
Republikata, na Sobranieto, na Vladata, na Ustavniot sud ili na
Vrhovniot sud na Republika Makedonija, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Grabnuvawe pretstavnici na najvisokite dr`avni organi
^len 310
(1) Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija }e izvr{i grabnuvawe na pretsedatel
na Republikata, na Sobranieto, na Vladata, na Ustavniot sud ili
na Vrhovniot sud na Republika Makedonija, }e se kazni so zatvor naj-
649

malku tri godini.
(2) Storitelot na deloto od stav 1 koj grabnatata li~nost dobrovolno
}e ja pu{ti na sloboda pred da bide otkrien, mo`e da se oslobodi
od kazna.
Nasilstvo sprema pretstavnici na najvisokite dr`avni organi
^len 311
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonnja so sila ili so seriozna zakana }e go
spre~i ne{to da stori ili }e go prisili ne{to da stori ili da ne stori
vo vr{eweto na negovata dol`nost pretsedatelot na Republikata,
na Sobranieto, na Vladata, na Ustavniot sud ili na Vrhovniot sud na
Republika Makedonija, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
Vooru`en bunt
^len 312
(1) Toj {to u~estvuva vo vooru`en bunt naso~en kon zagrozuvawe
na ustavniot poredok ili bezbednosta na Republika Makedonija, }e
se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(2) Organizatorot ili pottiknuva~ot na buntot, }e se kazni so
zatvor najmalku pet godini.
Teroristi~ko zagrozuvawe na ustavniot poredok i bezbednosta
^lsn 313
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija }e predizvika ili seriozno }e se zakani
so predizvikuvawe eksplozija, po`ar, poplava ili drugo op{toopasno
dejstvie ili akt na nasilstvo, sozdavaj}i ~uvstvo na nesigurnost
ili strav kaj gra|anite, }e se kazni so zatvor najmalku deset godini.
Diverzija
^len 314
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija }e uni{ti ili }e o{teti industriski,
zemjodelski ili drug stopanski objekt, soobra}ajno sredstvo, sistem
za vrski, sistem za snabduvawe so voda, toplina, gas ili drug vid
energija, brana ili drug objekt od pogolemo zna~ewe za stopanstvoto
ili za redovniot `ivot na gra|anite, }e se kazni so zatvor najmalku
~etiri godini.
Sabota`a
^len 315
Toj {to vo vr{eweto na svojata rabotna obvrska so namera da go
zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta na Republika Makedonija
na prikrien, podmolen ili drug na~in, }e predizvika zna~itelna
{teta za dr`aven organ, ustanova ili pravno lice vo koe raboti ili za
650

drug dr`aven organ, ustanova ili pravno lice, }e se kazni so zatvor
najmalku ~etiri godini.
[piona`a
^len 316
(1) Toj {to dr`avnata tajna }e ja soop{ti, predade ili }e ja stori
dostapna na stranska dr`ava, organizacija ili na lice koe im slu-
`i, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(2) Toj {to za stranska dr`ava ili organizacija }e sozdade razuznava~ka
slu`ba vo Republika Makedonija ili }e rakovodi so nea, }e
se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(3) Toj {to }e stapi vo stranska razuznava~ka slu`ba, }e pribira
za nea podatoci ili na drug na~in }e ja pomaga nejzinata rabota, }e
se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Toj {to pribavuva tajni podatoci ili dokumenti so namera
da gi soop{ti ili predade na stranska dr`ava, organizacija ili na
lice koe im slu`i, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(5) Ako deloto od stavovits 1 i 4 e storeno za vreme na vojna ili
neposredna voena opasnost ili predizvikalo te{ki posledici za bezbednosta,
ekonomskata ili voenata mo} na Republika Makedonija, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(6) Kako dr`avna tajna se smetaat podatocite ili dokumentite
{to so zakon ili so drug propis ili so odluka na nadle`niot organ doneseni
vrz osnova na zakon, se proglaseni za dr`avna tajna i ~ie otkrivawe
imalo ili mo`elo da ima {tetni posledici za politi~kite, ekonomskite
ili voenite interesi na Republika Makedonija.
Oddavawe dr`avna tajna
^lsn 317
(1) Toj {to na javnosta ili na nepovikano lice }e soop{ti, predade
ili stori dostapna dr`avna tajna {to mu e doverena, }e se kazni
so zatvor od edna do deset godini.
(2) Toj {to na javnosta ili na nepovikano lice }e mu soop{ti,
predade ili stori dostapni podatoci ili dokumenti za koi znae deka
se dr`avna tajna, a do koi do{ol na protivpraven na~in, }e se kazni so
zatvor od edna do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 1 e izvr{eno za vreme na vojna ili neposredna
voena opasnost ili dovelo do zagrozuvawe na bezbednosta na
ekonomskata ili voenata mo} na Republika Makedonija storitelot }e
se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
651

Povikuvawe na nasilna promena na ustavniot poredok
^len 318
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija, javno ili so {irewe spisi povikuva
ili pottiknuva na neposredno izvr{uvawe ili go poddr`uva izvr{uvaweto
na delata od ~lenovite 307 do 317, }e se kazni so zatvor od tri
meseci do pet godini.
Predizvikuvawe nacionalna, rasna i verska omraza, razdor i netrpelivost
^len 319
(1) Toj {to so prisilba, maltretirawe, zagrozuvawe na sigurnosta,
izlagawe na podbiv na nacionalnite, etni~kite ili verskite simboli,
so o{tetuvawe tu|i predmeti, so skvernavewe spomenici, grobovi
ili na drug na~in }e predizvika ili }e razgori nacionalna, rasna
ili verska omraza, razdor ili netrpelivost, }e se kazni so zatvor od
edna do pet godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 go vr{i so zloupotreba na polo`bata
ili na ovlastuvaweto ili ako poradi tie dela do{lo do bezredie
i nasilstva sprema lu|e ili do imotna {teta od golemi razmeri, }e se
kazni so zatvor od edna do deset godini.
Povreda na teritorijalniot suverenitet
^len 320
Toj {to so namera da go zagrozi ustavniot poredok ili bezbednosta
na Republika Makedonija povreduvaj}i gi pravilata na me|unarodnoto
pravo }e navleze na teritorijata na Republika Makedonija, }e
se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Spre~uvawe na borba protiv neprijatelot
^len 321
(1) Gra|anin na Republika Makedonija koj za vreme na vojna ili
vooru`en sudir gi spre~uva gra|anite na Republika Makedonija ili
gra|anite na nejzinite sojuznici da vodat borba protiv neprijatelot,
}e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(2) Gra|anin na Republika Makedonija koj za vreme na vojna ili
vooru`en sudir gi odvra}a gra|anite na Republika Makedonija ili
gra|anite na nejzinite sojuznici da vodat borba protiv neprijatvlot,
}e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
Slu`ba vo neprijatelska vojska
^len 322
(1) Gra|anin na Republika Makedonija koj za vreme na vojna ili
vooru`en sudir slu`i vo neprijatelska vojska ili vo drugi neprijatelski
vooru`eni formacii ili u~estvuva vo vojna ili vooru`en sudir
652

kako borec protiv Republika Makedonija ili nejzinite sojuznici, }e
se kazni so zatvor najmalku tri godini.
(2) Toj {to vrbuva gra|anin na Republika Makedonija za slu`ba
vo neprijatelska vojska ili vo drugi neprijatelski vooru`eni formacii
ili za u~estvo vo vojna ili vooru`en sudir protiv Republika Makedonija
ili nejzinite sojuznici, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri
godini.
Pomagawe na neprijatelot
^len 323
Gra|anin na Republika Makedonija koj za vreme na vojna go pomaga
neprijatelot vo sproveduvaweto na rekvizicija, odzemawe hrana
ili drug imot ili vo sproveduvawe drugi prisilni merki sprema naselenieto,
}e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
Zdru`uvawe zaradi neprijatelska dejnost
^len 324
(1) Toj {to sozdava zagovor, banda, grupa ili drugo zdru`enie
na lica ili organizacija zaradi vr{ewe na krivi~nite dela od ~lenovite
305 do 311, 313, 314, 315, 321 i 322 stav 2, }e se kazni so zatvor najmalku
~etiri godini.
(2) Toj {to }e stane pripadnik na zdru`enieto od stav 1, }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Storitelot na deloto od stav 1 koj so otkrivawe na zdru`enieto
ili na drug na~in, }e go spre~i izvr{uvaweto na krivi~nite
dela predvideni vo stav 1, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri
godini, a mo`e i da se oslobodi od kaznata.
(4) Pripadnik na zdru`enie od stav 1 koj }e go otkrie zdru`enieto
pred da stori vo negov sostav ili za nego nekoe krivi~no delo
predvideno vo toj stav, }e se oslobodi od kaznata.
(5) Predmetite i sredstvata nameneti za podgotvuvawe na delata,
kako i sredstvata za finansirawe na zdru`enieto se odzemaat.
Kriewe i pomagawe na storitel po izvr{eno krivi~no delo
^len 325
(1) Toj {to krie storitel na krivi~no delo od ~lenovite 305 do
317 i 324 mu dava zasolni{te, hrana, pari ili drugi sredstva, mu slu`i
za odr`uvawe vrska, prezema dejstvija naso~eni kon spre~uvawe na negovoto
otkrivawe ili fa}awe ili na drug na~in mu uka`uva pomo{, }e
se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Kaznata za deloto od stav 1 ne mo`e da bide pote{ka spored
vidot nitu spored visinata od kaznata propi{ana za krivi~noto delo
izvr{eno od storitelot na kogo mu e pomognato.
(3) Nema da se kazni liceto na koe storitelot od delata navedeni
vo stav 1 mu e bra~en drutar, lice koe so nego `ivee vo trajna von-
653

a~na zaednica, krven srodnik vo prava linija, brat ili sestra, posvoitel
ili posvoenik, kako i nivnite bra~ni drugari ili licata so
koi `iveat vo trajna vonbra~na zaednica.
Kaznuvawe za podgotvuvawe
^len 326
Toj {to podgotvuva izvr{uvawe na krivi~no delo (~len 18 stav
3) od ~lenovite 309, 312, 313 i 314, }e se kazni so zatvor od tri do deset
godini.
Kaznuvawe za najte{kite formi na krivi~ni dela
^len 327
(1) Ako so krivi~noto delo od ~len 305, ~len 307 i od ~lenovite
312 do 315 e predizvikana smrt na edno ili pove}e lica ili imotna
{teta od golemi razmeri storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini.
(2) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
umisla li{il od `ivot edno ili pove}e lica, }e se kazni so zatvor
najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to }e stori krivi~no
delo od ~lenovite 305, 306 i 307, od 312 do 316 i ~len 324 za vreme na
vojna ili neposredna voena opasnost.
G l a v a d v a e s e t i d e v e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV VOORU@ENITE SILI
Neizvr{uvawe i odbivawe izvr{uvawe naredba
^len 328
(1) Voeno lice koe ne }e izvr{i ili }e odbie da izvr{i naredba
na pretpostaven vo vrska so slu`bata, pa poradi toa }e nastapat
pote{ki {tetni posledici za slu`bata ili slu`bata e pote{ko zagrozena,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Voeno lice koe od nebre`nost ne }e ja izvr{i naredbata na
pretpostaveniot od stav 1, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
(3) Nema krivi~no delo ako voenoto lice odbie da izvr{i nezakonita
naredba.
Odbivawe na primawe i upotreba na oru`je
^len 329
(1) Voeno lice koe nadvor od slu~ajot opredelen so zakon }e
odbie da primi oru`je ili da go upotrebi po naredba ili spored pravilata
na slu`bata, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Voen obvrznik koj bez opravdana pri~ina }e odbie da primi
oru`je od nadle`niot organ {to nadvor od slu~aite opredeleni so zakon
mu se dodeduva vo vrska so slu`bata vo rezervniot sostav na vo-
654

oru`enite sili, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
Svrotivstavuvawe na pretpostaven
^len 330
(1) Voeno lice koe zaedno so drugi voeni lica }e se sprotivstavi
na naredba na pretpostaven vo vrska so slu`bata i ne saka da ja izvr{i
ili }e odbie da ja vr{i svojata dol`nost, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e izvr{eno organizirano, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(3) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e izvr{eno so upotreba na
oru`je, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(4) Voenoto lice koe pri izvr{uvaaeto na deloto od stav 3 }e
li{i od `ivot drug poradi nebre`nost, }e se kazni so zatvor najmalku
tri godini.
(5) Voenoto lice koe pri izvr{uvaweto na deloto od stavovite
1 i 2 }e li{i od `ivot drug so umisla, }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini ili so do`ivoten zatvor.
(6) Voen stare{ina koj vo slu~aj na deloto od stavovite 1, 2 i 3
i stav 5 ne }e prezeme potrebni merkn da se vospostavi red, }e se kazni
so zatvor od edna do pet godini.
Sprotivstavuvawe na stra`ar, stra`a, patrola, de`uren ili na drugo voeno
lice vo sli~na slu`ba
^len 331
Voeno lice koe mu se sprotivstavuva na stra`ar, stra`a, patrola,
na de`uren ili na drugo voeno lice vo sli~na slu`ba dodeka ja
vr{i svojata slu`bena dol`nost, kako i voeno lice koe ne }e go poslu-
{a nivniot povik ili ne }e ja izvr{i ili }e odbie da ja izvr{i nivnata
naredba, pa poradi toa }e nastapat pote{ki {tetni posledici za
slu`bata ili slu`bata e pote{ko zagrozena, }e se kazni so zatvor od
{est meseci do tri godini.
Prisilba sprema voeno lice vo vr{eweto na slu`benata dol`nost
^len 332
(1) Toj {to so sila ili so zakana deka neposredno }e upotrebi
sila, }e spre~i voeno lice vo vr{eweto na slu`benata dol`nost ili
}e go prisili na vr{ewe na slu`bena dol`nost, }e se kazni so zatvor
od {est meseci do tri godini.
(2) Obidot za deloto od stav 1 e kazniv.
(3) Ako poradi izvr{uvawe na deloto od stav 1 nastapile te{ki
posledici za slu`bata, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci
do pet godini.
655

Napad vrz voeno lice vo vr{eweto na slu`bata
^len 333
(1) Toj {to }e napadne ili seriozno se zakanuva deka }e napadne
voeno lice vo vr{eweto na slu`bata, }e se kazni so pari~na kazna ili
so zatvor do tri godini.
(2) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot mu nanel
na voenoto lice telesna povreda ili se zakanuval so upotreba na
oru`je, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 na voeno lice mu
e nanesena te{ka telesna povreda ili nastapile te{ki posledici za
slu`bata, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
umisla go li{il od `ivot voenoto lice, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Poblago kaznuvawe za delata od ~len 328 i ~lenovte 330 do 333
^len 334
Ako storitelot na delata od ~len 328 stavovi 1 i 3, ~len 330
stav 1, ~len 331, ~len 332 stavovi 1 i 2 i ~len 333 stavovi 1 i 2 bil predizvikan
so nezakonito ili grubo postapuvawe na voenoto lice, mo`e
da se kazni poblago ili da se oslobodi od kazna.
Maltretirawe na pot~inet ili pomlad
^len 335
(1) Voen stare{ina koj vo slu`bata ili vo vrska so slu`bata
maltretira pot~inet ili pomlad ili so nego postapuva na na~in so koj
se navreduva ~ove~koto dostoinstvo, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e izvr{eno sprema pove}e lica, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Povreda na stra`arska, patrolna ili na druga sli~na slu`ba
^len 336
(1) Voeno lice koe }e postapi sprotivno na propisite za stra-
`arska patrolna, slu`ba, slu`ba na de`uren ili za druga sli~na slu-
`ba, pa poradi toa }e nastapat pote{ki {tetni posledici za slu`bata
ili slu`bata e pote{ko zagrozena, }e se kazni so pari~na kazna kli so
zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno kaj sklad za oru`je, municija
ili eksploziven materijal ili kaj drug objekt od golemo zna~ewe, storitelot
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(3) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapila te{ka telesna
povreda na nekoe lice ili imotna {teta od golemi razmeri ili
nastapile drugi te{ki posledici, storitelot }e se kazni so zatvor od
{est meseci do pet godini.
656

(4) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapila smrt na
nekoe lice, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(5) Ako delata od stavovite 1 do 4 se storeni od nebre`nost,
storitelot }e se kazni za deloto od stav 1 so zatvor do {est meseci, za
deloto od stav 2 so pa-ri~na kazna ili so zatvor do edna godina, za deloto
od stav 3 so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini i za deloto
od stav 4 so pari~na kazna ili so zatvor do pet godini.
Povreda na ~uvaweto na dr`avnata granica
^len 337
(1) Voeno lice koe vr{ej}i ja slu`bata na granicata }e postapi
sprotivno na propisite za ~uvaweto na dr`avnata granica, pa poradi
toa }e nastapat pote{ki {tetni posledici za slu`bata ili slu`bata e
pote{ko zagrozena, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda
ili imotna {teta od golemi razmeri ili nastapile drugi te{ki posledici,
storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na nekoe lice,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledica od stav 2,
storitelot }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini, a
ako nastapila posledica od stav 3, storitelot }e se kazni so zatvor od
edna do pet godini.
Podnesuvawe na nevistiniti raporti i izve{tai
^len 338
(1) Voeno lice koe vo vr{eweto na dol`nosta }e podnese raport
ili izve{taj so nevistinita sodr`ina ili vo raportot ili izve{-
tajot }e premol~i nekoj fakt {to ne smeelo da go premol~i, pa poradi
toa }e nastapat pote{ki {tetni posledici za slu`bata ili slu`bata e
pote{ko zagrozena, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna
godina.
(2) Ako deloto od stav 1 e izvr{eno so podnesuvawe izve{taj
ili raport od osobena va`nost poradi {to nastapile te{ki posledici,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 2 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Neprezemawe merki za za{tita na voena edinica
^len 339
(1) Voen stare{ina koj ne }e prezeme propi{ani, dadeni so naredba
ili druga o~igledno potrebni merki za ~uvawe na `ivotot i
657

zdravjeto na lu|eto {to mu se dovereni, za osiguruvawe i odr`uvawe vo
ispravna sostojba na objektite, predmetite i sredstvata {to slu`at za
borbena gotovnost, za uredno snabduvawe na edinicata {to mu e doverena
so hrana, oprema ili materijal, za ~uvawe i nega na dobitok ili
navreme i uredno da se izvr{at osiguritelni raboti ili obezbeduvawe
na objektite {to mu se dovereni, pa so toa }e go dovede vo opasnost `ivotot
na lu|eto ili te{ko }e go zagrozi zdravjeto na lu|eto ili imotot
od golema vrednost, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda
ili imotna {teta od pogolemi razmeri ili nastapile drugi te{ki
posledici, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na nekoe lice,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledicata od stav
2, storitelot }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini,
a ako nastalila posledicata od stav 3, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do pet godini.
Neobezbeduvawe pri voeni ve`bi
^len 340
(1) Voeno lice koe pri ve`ba, obuka ili vo vr{eweto opit ne
}e prezeme propi{ani, dadeni so naredba ili o~igledno potrebni merki
za obezbeduvawe ili pretpazlivost, pa so toa }e go dovede vo opasnost
`ivotot na lu|eto ili te{ko }e go zagrozi zdravjeto na lu|eto
ili imotot od golema vrednost, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda
ili imotna {teta od pogolemi razmeri ili nastapile drugi te{ki
posledici, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na nekoe lice,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godnni.
(4) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledicata od stav
2, storitelot }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini,
a ako nastapila posledicata od stav 3, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do pet godini.
658

Neodzivawe na poziv i odbegnuvawe na voena slu`ba
^len 341
(1) Toj koj bez opravdana pri~ina, iako e povikan so poedine~na
pokana ili so op{ta pokana nema da se javi vo opredeleno vreme kaj
nadle`niot dr`aven organ vo vrska so voveduvaweto na voena evidencija,
lekarski pregled, regrutirawe, slu`ewe ia voeniot rok, soop{-
tuvawe na voen raspored ili u~estvo na voena ve`ba, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to se krie za da ja odbegne obvrskata od stav 1, iako e
povikan so poedine~na ili so op{ta pokana, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
(3) Toj {to }e ja napu{ti zemjata ili }e ostane vo stranstvo za
da odbegne regrutirawe ili slu`ewe na voeniot rok, voena ve`ba ili
druga voena slu`ba, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Toj {to povikuva ili pottiknuva pove}e lica na izvr{uvawe
na delata od stavovite 1, 2 i 3, }e se kazni za deloto od stav 1 so
pari~na kazna ili zatvor do tri godini, a za deloto od stavovite 2 i 3,
so zatvor od edna do deset godini.
(5) Storitelot na deloto od stavovite 2 i 3 {to dobrovolno }e
mu se prijavi na nadle`niot dr`aven organ, mo`e da se kazni poblago
ili da se oslobodi od kaznata.
Odbegnuvawe na voena slu`ba so onesposobuvawe ili izmama
^len 342
(1) Toj {to so namera da ja odbegne voenata slu`ba ili da bide
rasporeden na polesna dol`nost, }e se rani ili na drug na~in privremeno
}e se onesposobi za voena slu`ba ili }e mu dozvoli na drug
privremeno da go onesposobi, kako i onoj {to drug so negovo odobrenie
ili bez odobrenie so ista namera privremeno }e go onesposobi,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako so izvr{uvawe na deloto od stav 1 nastapila trajna nesposobnost
za voena slu`ba, storitelot }e se kazni so zatvor od edna
do pet godini.
(3) Toj {to so namera od stav 1 simulira bolest ili }e upotrebi
la`na isprava za sebe ili za drug ili }e postapi na drug izmamni~ki
na~in, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
Protivzakonito osloboduvawe od voena slu`ba
^len 343
Toj {to so zloupotreba na svojata polo`ba ili ovlastuvawe }e
stori da se oslobodi od dol`nost ili da se rasporedi na polesna dol-
`nost voeno lice ili lice koe podle`i na voena obvrska, }e se kazni
so zatvor od edna do pet godini.
659

Samovolno oddale~uvawe i begstvo od vooru`enite sili
^len 344
(1) Voeno lice koe samovolno }e ja napu{ti svojata edinica ili
slu`ba i nema da se vrati na dol`nost vo rok od deset dena ili vo
istiot rok nema da se vrati na dol`nost od dozvolen prestoj nadvor od
ednicata ili slu`bata, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
edna godina.
(2) So kazna od stav 1 }e se kazni i voeno lice koe pove}e od
dvapati i pokratko od deset dena nedozvoleno prestojuva nadvor od
svojata edinica ili slu`ba.
(3) Voeno lice koe samovolno }e ja napu{ti svojata edinica ili
slu`ba za vreme na izvr{uvawe na va`na zada~a ili zgolemen stepen
na borbena gotovnost na edinicata }e se kazni so zatvor od tri meseci
do tri godini.
(4) Voeno lice koe se krie za da ja odbegne slu`bata vo vooru-
`enits sili ili koe samovolno }e ja napu{ti svojata edinica ili slu-
`ba i nema da se vrati na dol`nost vo rok od 30 dena ili vo istiot rok
nema da se vrati od dozvolen prestoj nadvor od edinicata ili slu`bata,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(5) Voeno lice koe }e ja napu{ti zemjata ili }e ostane vo stranstvo
za da ja odbegne slu`bata vo vooru`enite sili, }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(6) Voeno lice koe podgotvuva begstvo vo stranstvo za da ja
odbegne slu`bata vo vooru`enite sili, }e se kazni so zatvor od {est
meseci do pet godini.
(7) Storitelot na deloto od stavovite 3 i 4 koj dobrovolno }e
mu se javi na nadle`niot dr`aven organ, mo`e da se kazni poblago.
Nesovesna izrabotka i prezemawe na voen materijal
^len 345
(1) Voeno ili drugo lice na koe vo pretprijatie, vo druga organizacija,
zaednica ili ustanova koja raboti za potrebite na odbranata
mu e dovereno rakovodeweto i kontrolata so proizvodstveniot ili so
drug stopanski proces ili nadzorot nad niv, koe nesovesno ja vr{i obvrskata
{to mu e doverena, pa poradi toa oru`jeto, municijata, eksplozivot
ili drugo borbeno sredstvo ne }e bidat izraboteni navreme ili
ne mu odgovaraat na opredeleniot kvalitet, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
(2) So kazna od stav 1 }e se kazni voeno lice koe vr{ej}i ja nesovesno
slu`bata }e primi predmeti za snabduvawe, oprema ili vooru-
`uvawe na vojskata {to ne im odgovaraat na propi{anite uslovi ili
na dogovorot.
(3) Ako poradi delata od stavovite 1 i 2 nastapile te{ki posledici,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Ako delata od stavovite 1 i 2 se storeni od nebre`nost, sto-
660

itelot }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledicata od stav
3, storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
Nepropisen i nevnimatelen odnos sprema dovereno oru`je
^len 346
(1) Toj {to nepropisno ili nevnimatelno dr`i, ~uva ili rakuva
so dovereno oru`je, municija ili eksploziv {to mu pripa|a na voena
edinica ili voena ustanova i so toa predizvika nivno o{tetuvawe vo
pogolema mera, uni{tuvawe ili is~eznuvawe, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Rakuva~ na sklad za oru`je, municija, eksploziv i na drugi
borbeni srsdstva, koj ne }e prezeme merki za nivno obezbeduvawe ili
odr`uvawe, pa poradi toa }e nastapi o{tetuvawe, uni{tuvawe ili
is~eznuvawe na tie borbeni sredstva, }e se kazni so zatvor od tri meseci
do pet godini.
(3) Ako poradn deloto od stav 2 nastapila imotna {teta od golemi
razmeri, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako deloto od stav 2 e storeno od nebre`nost storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledicata od stav
3, storitelot }e se kazni so zatvor od trm meseci do pet godini.
Protivzakonito raspolagawe so dovereno oru`je
^len 347
Toj {to }e prisvoi, otu|i, zalo`i, mu predade na drug na koristewe,
o{teti ili uni{ti oru`je, municija ili eksoloziv {to mu se
dovereni na upotreba koi slu`at za potrebite na odbranata na Republika
Makedonija, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
Kra`ba na oru`je ili del od borbeno sredstvo
^len 348
(1) Toj {to }e ukrade oru`je, municija, eksploziv ili del od borbeno
sredstvo koe slu`i za potrebite na odbranata na Republika Makedonija,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako vrednosta na predmetite od stav 1 preminuva pogolema
imotna vrednost ili ako kra`bata e storena so obivawe ili so provaluvawe
na zatvoreni zgradi, sobi, kasi, ormani ili drugi zatvoreni
prostorii ili od strana na pove}e lica koi se zdru`ile za vr{ewe na
kra`ba ili na osobeno opasen ili drzok na~in ili od strana na lice
koe kaj sebe imalo oru`je ili opasno orudie zaradi napad ili odbrana
ili za vreme na po`ar, poplava ili sli~na nesre}a, storitelot }e se
kazni so zatvor od edna do deset godini.
(3) Ako vrednosta na predmetite od stav 1 e zna~itelna, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
661

Oddavawe na voena tajna
^len 349
(1) Voeno ili drugo lice koe, sprotivno na svoite dol`nosgi za
~uvawe na voena tajna, }e mu soop{ti, predade na drug ili na drug na-
~in }e mu gi stori dostapni podatocite koi se voena tajna ili pribavuva
takvi podatoci so namera da mu gi predade na nepovikano lice, }e
se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od koristoqubie ili vo
odnos na osobeno doverlivi podatoci ili zaradi objavuvawe ili koristewe
na podatocite vo stranstvo, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
edna godina.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost, storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(4) Kako voena tajna se smetaat podatocite ili dokumentite koi
so propis ili so odluka na nadle`en organ donesena vrz osnova na zakon
se proglaseni kako voena tajna i ~ie otkrivawe imalo ili mo`elo
da ima pote{ki {tetni posledici za vooru`enite sili i za nivnite
podgotovki za odbrana na Republika Makedonija.
Neovlasteno vleguvawe vo voeni objekti i pravewe skici ili crte`i na
voeni objekti i borbeni sredstva
^len 350
(1) Toj {to zaradi izviduvawe neovlasteno }e vleze vo voen
objekt iako znael deka pristapot e zabranet, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to neovlasteno pravi skici ili crte`i na voeni objekti
ili na borbeni sredstva ili gi fotografira, odnosno na drug na-
~in gi snima, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
Uslovi za izrekuvawe na disciplinska kazna, odnosno merka
^len 351
Za krivi~no delo protiv vooru`enite sili za koe e propi{ana
kazna zatvor do tri godini, namesto krivi~na sankcija, mo`e na voeno
lice da mu se izre~e disciplinska kazna, odnosno merka utvrdena so zakon
ako deloto dobilo osobeno lesen vid i ako toa go baraat interesite
na slu`bata.
Odgovornost za krivi~no delo izvr{eno po naredba na pretpostaveniot
^len 352
Nema da se kazni pot~inetiot ako stori krivi~no delo po naredba
na pretpostaveniot, a taa naredba se odnesuva na slu`benata dol`nost,
osven ako naredbata bila naso~ena kon izvr{uvawe na voeno zlostorstvo
ili drugo te{ko krivi~no delo ili ako znael deka izvr{uvaweto
na naredbata pretstavuva krivi~no delo.
662

G l a v a t r i e s e t t a
KRIVI^NI DELA PROTIV SLU@BENATA DOL@NOST
Zlouotreba na slu`benata polo`ba i ovlastuvawe
^len 353
(1) Slu`beno lice koe so iskoristuvawe na svojata slu`bena
polo`ba ili ovlastuvawe, so pre~ekoruvawe na granicite na svoeto
slu`beno ovlastuvawe ili so neizvr{uvawe na svojata slu`bena dol`nost
}e pribavi za sebe ili za drug nekakva korist.ili na drug }e mu
nanese {teta, }e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
(2) Ako storitelot na deloto od stav 1 }e pribavi pogolema
imotna korist ili }e predizvika pogolema imotna {teta ili pote{ko
}e gi povredi pravata na drug, }e se kazni so zatvor od {est meseci do
pet godini.
(3) Ako storitelot na deloto od stav 1 pribavi zna~itelna imotna
korist ili nanese zna~itelna {teta, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
(4) So kazna od stavovite 1, 2 i 3 }e se kazni i odgovorno lice,
odgovorno lice vo stransko pravno lice {to ima pretstavni{tvo ili
vr{i dejnost vo Republika Makedonija ili lice {to vr{i raboti od
javen interes, ako deloto e storeno vo vr{ewe na negovoto posebno
ovlastuvawe ili dol`nost.
(5) Ako deloto od stavot 1 e storeno pri vr{ewe javni nabavki
ili na {teta na sredstvata od Buxetot na Republika Makedonija, od
javnite fondovi ili od drugi sredstva na dr`avata, storitelot }e se
kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
Povreda na ~uvawe na dr`avnata granica
^len 353-a
(1) Slu`beno lice {to vr{ej}i ja slu`bata na granicata }e postapi
sprotivno na propisite za ~uvawe na dr`avnata granica, pa poradi
toa }e nastapat pote{ki {tetni posledici za slu`bata ili slu-
`bata e pote{ko zagrozena, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri
godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila te{ka telesna povreda
ili imotna {teta od golemi razmeri ili nastapile drugi te{ki
posledici, storitelot }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na nekoe lice,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako deloto od stavot 1 e storeno od nebre`nost, storitelot
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako poradi deloto od stav 4 nastapila posledica od stavot
2, storitelot }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini,
a ako nastapila posledica od stav 3, storitelot }e se kazni so zatvor
od edna do pet godini.
663

Neizvr{uvawe naredba
^len 353-b
(1) Slu`beno lice {to pri vr{ewe na dol`nost {to se odnesuva
na spre~uvawe i otkrivawe na krivi~ni dela fa}awe na storiteli
na krivi~ni dela ili odr`uvawe na javniot red, mir i bezbednosta na
zemjata ne izvr{i ili odbie da izvr{i naredba na pretpostaven da
prezeme nekoe slu`beno dejstvie, pa poradi toa }e nastapi pote{ka
povreda na pravata na drug, pote{ko naru{uvawe na javniot red i mir,
ili zna~itelna imotna {teta, }e se kazni so zatvor od tri meseci do
tri godini.
(2) Slu`beno lice {to od nebre`nost nema da ja izvr{i naredbata
na pretpostaveniot od stav 1, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do edna godina.
(3) Nema krivi~no delo ako slu`benoto lice odbie da izvr{i
nezakonita naredba.
Nesovesno rabotewe vo slu`bata
^len 353-v
(1) Slu`beno lice ili odgovorno lice vo javno pretprijatie
ili javna ustanova {to so povreda na zakonskite propisi za sudir na
interesite ili za sovesno postapuvawe pri vr{eweto na diskreciono
ovlastuvawe, so propu{tawe na dol`en nadzor ili na drug na~in o~igledno
nesovesno postapuva vo vr{eweto na svoite ovlastuvawa i dol`nosti
i so toa }e pribavi za sebe ili za drug nekakva korist ili na
drug }e mu nanese {teta, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako storitelot na deloto od stavot 1 pribavi pogolema imotna
korist ili predizvika pogolema imotna {teta ili pote{ko gi povredi
pravata na drug, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako storitelot na deloto od stav 1 pribavi zna~itelna
imotna korist ili nanese zna~itelna {teta, }e se kazni so zatvor od
edna do deset godini.
(4) So kaznata od stavovite 1, 2 i 3 }e se kazni i odgovorno lice,
odgovorno lice vo stransko pravno lice {to ima pretstavni{tvo vo
Republika Makedonija ili lice {to vr{i raboti od javen interes, ako
deloto e storeno vo vr{ewe na negovoto posebno ovlastuvawe ili dol-
`nost, opredeleno so zakon.
Pronevera vo slu`bata
^len 354
(1) Slu`beno lice koe so namera da pribavi za sebe ili za drug
protivpravna imotna korist }e prisvoi pari, hartii od vrednost ili
drugi podvi`ni predmeti dovereni vo slu`bata, }e se kazni so zatvor
664

od {est meseci do pet godini.
(2) Ako storitelot na deloto od stav 1 pribavil pogolema imotna
korist, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(3) Ako storitelot na deloto od stav 1 pribavil zna~itelna
imotna korist, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(4) Ako storitelot na deloto od stav 1 pribavil mala imotna
korist i odel kon toa da pribavi takva imotna korist, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Izmama vo slu`bata
^len 355
(1) Slu`beno lice koe vo vr{ewe na slu`bata so namera za sebe
ili za drug da pribavi protivpravna imotna korist so podnesuvawe la-
`ni smetki ili na drug na~in }e dovede vo zabluda ovlasteno lice da
izvr{i nezakonita isplata, }e se kazni so zatvor sd {est meseci do
pet godini.
(2) Ako so deloto od stav 1 e pribavena pogolema imotna korist,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(3) Ako so deloto od stav 1 e pribavena zna~itelna imotna korist,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku tri godini.
(4) So kazna od stavovite 1, 2 i 3 }e se kazni i odgovorno lice,
odgovorno lice vo stransko pravno lice {to ima pretstavni{tvo ili
vr{i dejnost vo Republika Makedonija, ili lice koe vr{i raboti od
javen interes, ako deloto e storeno vo vr{ewe na negovoto posebno
ovlastuvawe ili dol`nost.
Poslu`uvawe vo slu`bata
^len 356
Slu`beno lice koe neovlasteno }e se poslu`i so pari, so hartii
od vrednost ili so drugi podvi`ni predmeti dovereni vo slu`bata
ili ovie predmsti neovlasteno }e mu gi dads na drug da se poslu`i, }e
se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
Primawe potkup
^len 357
(1) Slu`beno lice koe }e pobara ili }e primi podarok ili druga
korist ili }e primi vetuvawe za podarok ili druga korist za da
izvr{i vo ramkite na svoeto slu`beno ovlastuvawe slu`beno dejstvie
{to ne bi smeelo da go izvr{i ili da ne izvr{i slu`beno dejstvie
{to bi moralo da go izvr{i }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Slu`beno lice koe }e pobara ili }e primi podarok ili druga
korist ili }e primi vetuvawe za podarok ili na druga korist, za da
izvr{i vo ramkite na svoeto slu`beno ovlastuvawe slu`beno dejstvie
{to bi moralo da go izvr{i ili da ne izvr{i slu`beno dejstvie {to
665

ne bi smeelo da go izvr{i, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet
godini.
(3) Slu`beno lice koe po izvr{uvaweto ili neizvr{uvaweto
na slu`benoto dejstvie navedeno vo stavovite 1 i 2 vo vrska so nego }e
pobara ili }e primi podarok ili druga korist, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
(4) So kazna od stavovite 1, 2 i 3 }e se kazni i odgovorno lice i
lice koe vr{i raboti od javen interes, ako e deloto izvr{eno vo vrska
so steknuvawe, ostvaruvawe ili odzemawe prava utvrdeni so zakon ili
zaradi steknuvawe korist ili nanesuvawe {teta na drug, odgovorno
lice vo stransko pravno lide, kako i stransko slu`beno lice {to deloto
}e go stori na {teta na Republika Makedonija, nejzin gra|anin
ili pravno lice.
(5) Primeniot podarok ili imotnata korist }e se odzemat.
Davawe potkup
^len 358
(1) Toj {to na slu`beno lice }e mu dade ili }e mu veti podarok
ili druga korist za da izvri{i vo ramkite na svoeto slu`beno ovlastuvawe
slu`beno dejstvie {to ne bi smeelo da go izvr{i ili da ne izvr{i
slu`beno dejstvie {to bi moralo da go izvr{i ili toj {to posreduva
pri ova, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini
(2) Toj {to na slu`beno lice }e mu dade ili }e mu veti podarok
ili druga korist za da izvr{i vo ramkite na svoeto slu`beno ovlastuvawe
slu`beno dejstvie {to bi moralo da go izvr{i ili da ne izvr{i
slu`beno dejstvie {to ne bi smeelo da go izvr{i ili toj {to posreduva
pri ova, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(3) Za deloto od stavovite 1 i 2 nema da se kazni toj koj dal ili
vetil potkup po barawe od slu`beno lice i toa go prijavi pred da doznae
deka deloto e otkrieno.
(4) Odredbite od stavovite 1, 2 i 3 se primenuvaat i koga potkup
e daden ili veten na odgovorno lice, odgovorno lice vo stransko pravno
lice, lice koe vr{i raboti od javen interes i stransko slu`beno
lice, vo vrska so deloto od ~len 357.
(5) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(6) Dadeniot podarok ili imotna korist }e se odzemat, a vo slu-
~ajot od stav 3 }e mu se vratat na liceto koe go dalo potkupot.
Protivzakonito posreduvawe
^len 359
(1) Toj {to }e primi nagrada ili druga korist so iskoristuvawe
na svojata slu`bena ili op{testvena polo`ba i vlijanie za da posreduva
da se izvr{i ili da ve se izvr{i nekoe slu`beno dejstvie, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
666

(2) Toj {to so iskorastuvawe na svojata slu`bena ili op{testvena
polo`ba ili vlijanie }e posreduva da se izvr{i slu`beno dejstvie
{to ne bi smeelo da se izvr{i ili da ne se izvr{i slu`beno dejstvie
{to bi moralo da se izvr{i, }s se kazni so zatvor od {est meseci
do pet godini.
(3) Ako deloto od stav 2 e storeno vo vrska so pokrenuvawe ili
vodewe krivi~na postapka protiv opredeleno lice, storitelot }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(4) Toj koj so iskoristuvawe na svojata slu`bena ili druga polo`ba,
op{t ugled ili vlijanie, za nagrada ili druga korist posreduva
kaj odgovorno lice, odgovorno lice vo stransko pravno lice {to vr{i
dejnost vo Republika Makedonija ili lice koe vr{i raboti od javen
interes da izvr{i ili da ne izvr{i dejstvie {to e sprotivno na negovata
dol`nost ili kaj stransko slu`beno lice da izvr{i ili da ne izvr{i
dejstvie {to e sprotivno na negovata dol`nost na {teta na Republika
Makedonija, nejzin gra|anin ili pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do edna godina.
(5) Ako deloto od stav 4 imalo za posledica protivzakonito
steknuvawe ili gubewe na prava, ili steknuvawe pogolema imotna korist
ili nanesuvawe pogolema {teta za drug, doma{no ili stransko
pravno lnce, storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(6) Ako za posrsduvaweto od stavovits 2 i 3 e primena nagrada
ili druga korist, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Prikrivawe na potekloto na nesrazmerno steknat imot
^len 359-a
(1) Slu`beno lice i odgovorno lice vo javno pretprijatie ili
javna ustanova {to sprotivno na zakonskata dol`nost za prijavuvawe
na imotnata sostojba dava la`ni podatoci za svoite prihodi, ili koga
}e se utvrdi deka negoviot imot zna~itelno gi nadminuva negovite legalni
i prijaveni za odano~uvawe prihodi gi prikriva negovite vistinski
izvori, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini i so
pari~na kazna.
(2) Imotot koj zna~itelno gi nadminuva prihodite {to gi ostvaruva
i prijavenite za odano~uvawe prihodi za koi storitelot gi prikriva
vistinskite izvori se odzema, a ako negovoto odzemawe ne e mo`no
od storitelot se odzema drug imot {to odgovara na negovata vrednost.
Imotot se odzema i od treti lica na koi e prenesen bez soodveten
nadomestok.
667

Odavawe slu`bena tajna
^len 360
(1) Toj {to na javnosta ili na nepovikano lice }e soop{ti, predade
ili na drug na~in }e mu gi stori dostapni podatocite {to pretstavuvaat
slu`bena tajna ili pribavuva takvi podatoci so namera da gi
soop{ti ili predade na javnosta ili na nepovikano lice, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno od koristoqubie ili zaradi
koristewe na podatocite vo stranstvo, storitelot }e se kazni so zatvor
najmalku edna godina.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno od nebre`nost storitelot }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(4) Kako slu`bena tajna se smetaat podatocite ili dokumentite
{to so zakon, so drug propis ili so odluka na nadle`niot organ doneseni
vrz osnova na zakon se proglaseni kako slu`bena tajna i ~ie
otkrivawe ima ili mo`e da ima {tetni posledici za slu`bata.
Zloupotreba na dr`avna, slu`bena ili voena tajna
^len 360-a
(1) Slu`beno lice {to }e iskoristi podatoci {to pretstavuvaat
dr`avna, slu`bena ili voena tajna so namera za pribavuvawe za sebe
ili za drug nekakva korist ili nanesuvawe {teta na drug, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do pet godini
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to po prestanokot na
slu`bata, so ista namera }e gi iskoristi takvite podatoci ili }e mu
gi soop{ti, predade ili stori dostapni na drug na koristewe.
Falsifikuvawe slu`bena isprava
^len 361
(1) Slu`beno lice koe vo slu`bena isprava, kniga ili spis }e
vnese nevistiniti podatoci ili nema da vnese nekoj va`en podatok ili
so svoj potpis, odnosno so slu`ben pe~at }e zaveri slu`bena isprava,
kniga ili spis so nevistinita sodr`ina ili so svoj potpis, odnosno so
slu`ben pe~at }e ovozmo`i pravewe slu`bena isprava, kniga ili spis
so nevistinita sodr`ina, }e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i slu`beno lice koe ispravite
od toj stav }e gi upotrebi vo slu`bata kako da se vistiniti ili }e
gi uni{ti, prikrie ili vo pogolema mera }e gi o{teti ili na drug na-
~ip }e gi napravi neupotreblivi.
(3) Odgovorno lice vo pravno lice koe raspolaga so dr`aven
ili op{testven imot koe }e gi stori delata od stavovite 1 i 2 }e se kazni
so kaznata propi{ana za tie dela.
668

Protivzakonita naplata i isplata
^len 362
Slu`beno lice ili odgovorno lice vo pravno lice koe raspolaga
so dr`aven ili op{testven imot koe od nekogo }e naplati iznos
{to toj ne e dol`en da go plati ili }e mu naplati pove}e otkolku {to
e dol`en da plati ili koe pri isplatata ili predavaweto na predmetite
}e isplati ili }e predade pomalku otkolku {to bil dol`en, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini
G l a v a t r i e s e t i p r v a
KRIVI^NI DELA PROTIV PRAVOSUDSTVOTO
Neprijavuvawe podgotvuvawe na krivi~no delo
^len 363
(1) Toj {to znae deka se podgotvuva izvr{uvawe na krivi~no
delo za koe spored zakonot mo`e da se izre~e kazna zatvor od pet godini
ili pote{ka kazna, pa vo vremeto koga se u{te bilo mo`no da se
spre~i negovoto izvr{uvawe ne go prijavil toa, a deloto bilo vo obid
ili izvr{eno, }e se kazni so pari~na kazra ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako ne e prijaveno podgotvuvawe na krivi~no delo za koe
spored zakonot mo`e da se izre~e kazna do`ivoten zatvor, storitelot
}e se kazni so kazna zatvor od edna do pet godini.
(3) Nema da se kazni za neprijavuvawe na podgotvuvawe krivi-
~no delo od stav 1, lice na koe storitelot mu e bra~en drugar, krven
srodnik vo prava linija, brat ili sestra, posvoitel ili posvoenik ili
lice koe so storitelot `ivee vo trajna vonbra~na zaednica.
Neprijavuvawe krivi~no delo ili storitel
^len 364
(1) Slu`beno lice koe svesno }e propu{ti da prijavi krivi~no
delo za koe doznalo vo vr{eweto na svojata dol`nost, ako za toa delo
spored zakonot mo`e da se izre~e kazna zatvor od pet godini ili pote{ka
kazna, a deloto se goni po slu`bena dol`nost, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor od edna do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to svesno }e propu{ti
da prijavi krivi~no delo od ~lenovite 123, 141, 142, 158, 162, 165, 186,
187, 188, 215, 216, 231, 232, 236, 237, 238, 258, 259, 268, 269, 273, ~lenovite
305 do 326, 348, 349, ~lenovite 353 do 362, 382, 383, 394, 394-a, 396, i ~lenovite
403 do 422.
(3) Nema da se kazni za deloto od stav 1 i stav 2 lice na koe storitelot
mu e bra~en drugar, krven srodnik vo prava linija, brat ili
sestra, posvoitel ili posvoenik ili lice koe so storitelot `ivee vo
trajna vonbra~na zaednica.
669

Pomagawe na storitel vo izvr{eno krivi~no delo
^len 365
(1) Toj {to }e skrie storitel na krivi~no delo za koe goneweto
se prezema po slu`bena dol`nost ili so prikrivawe na orudijata, tragite,
predmetite ili na drug na~in }e mu pomogne da ne bide otkrien
ili toj {to krie osudeno lice ili prezema drugi dejstvija so koi se
odi kon toa da ne se izvr{i kaznata, izre~enite merki na bezbednost
ili da ne se primenat vospitnite merki upatuvawe vo vospitna ustanova
ili vo vospitno-popraven dom, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do edna godina.
(2) Toj {to }e mu pomogne na storitel na krivi~no delo za koe e
propi{ana kazna zatvor od pet godini ili pote{ka, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
(3) Toj {to }e mu pomogne na storitel na krivi~no delo za koe e
propi{ana kazna do`ivoten zatvor, }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(4) Kaznata za deloto od stav 1 ne mo`e da bide pote{ka spored
vidot nitu spored visinata od kaznata propi{ana za krivi~noto delo
izvr{eno od storitelot na deloto.
(5) Nema da se kazni za deloto od stavovite 1, 2 i 3 lice na koe
storitelot mu e bra~en drugar, krven srodnik vo prava linija, brat
ili sestra, posvoitel ili posvoenik ili lice koe so storitelot `ivee
vo trajna vonbra~na zaednica.
La`no prijavuvawe na krivi~no delo
^len 366
(1) Toj {to }e prijavi drug deka storil krivi~no delo za koe goneweto
se prezema po slu`bena dol`nost, a znae deka ne e storitel, }e
se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Toj {to so podmetnuvawe tragi ili predmeti na krivi~no
delo ili na drug na~in }e predizvika poveduvawe na krivi~na postapka
za krivi~no delo za koe goneweto se prezema po slu`bena dol`nost
protiv lice za koe znae deka ne e storitel }e se kazni so zatvor od
edna do tri godini.
(3) Toj {to }e prijavi deka storil krivi~no delo za koe goneweto
se prezema po slu`bena dol`not, iako ne go stori }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri meseci.
(4) So kaznata od stav 3 }e se kazni i toj {to }e prijavi deka e
storeno krivi~no delo za koe goneweto se prezema po slu`bena dol-
`nost, iako znae deka toa delo ne e storeno.
Podnesuvawe la`ni dokazi
^len 366-a
(1) Toj {to vo postapka pred sud ili vo upravna postapka }e podnese
dokazi za koi znae deka se la`ni, }e se kazni so zatvor od edna do
670

tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e otstrani ili
uni{ti dokazi {to se od zna~ewe za postapkata pred sud ili upravnata
postapka.
Davawe la`en iskaz
^len 367
1) Svedok, ve{tak, preveduva~ ili tolkuva~ koj pred sud ili vo
upravna, prekr{o~na ili disciplinska postapka }e dade la`en iskaz,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri meseci.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni stranka koja pri izveduvawe
dokaz so soslu{uvawe na stranki vo procesna ili vo upravna postapka
}e dade la`en iskaz, a vrz ovoj iskaz e zasnovana odlukata donesena vo
taa postapka.
(3) Ako la`niot iskaz od stav 1 e daden vo krivi~na postapka,
storitelot }e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(4) Ako poradi deloto od stav 3 nastapile osobeno te{ki posledici
za obvinetiot, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
(5) Ako storitelot dobrovolno go otpovika svojot la`en iskaz
pred da se donese pravosilna odluka, mo`e da se oslobodi od kazna.
Spre~uvawe na doka`uvawe
^len 368
(1) Toj {to so namera da go spre~i ili ote`ne doka`uvaweto }e
skrie, uni{ti, o{teti ili delumno ili celosno }e stori neupotrebliva
tu|a isprava ili predmet {to slu`i za doka`uvawe, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to so ista namera }e
otstrani, uni{ti, rasipe, pomesti ili premesti me|nik, zemjomerski
ili drug znak za sopstvenost ili za drugo pravo vrz nedvi`nost ili za
pravo na upotreba na voda, ili toj {to so ista namera la`no }e postavi
vakov znak.
Nezakonito vlijanie vrz svedoci
^len 368-a
(1) Toj {to so zakana deka }e napadne vrz `ivotot ili teloto
ili imot od pogolem obem, so nudewe potkup, so popre~uvawe ili na
drug na~in vlijae nekoe lice da se pojavi ili da ne se pojavi kako svedok
vo postapka pred sud ili vo upravna postapka, ili ako e povikano
kako svedok da dade ili da ne dade iskaz vo opredelena smisla, }e se
kazni so zatvor od edna do tri godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to zaradi odmazda za
dadeniot iskaz na liceto povikano kako svedok ili nemu blisko lice
671

}e mu odzeme nekoe pravo, }e go maltretira ili telesno }e go povredi.
(3) Ako poradi deloto od stavot 1 nastapile osobeno te{ki
posledici za obvinetiot vo krivi~nata postapka, ili na na svedokot
ili nemu blisko lice mu e nanesena te{ka telesna povreda, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Povreda na tajnosta na postapkata
^len 369
Toj {to neovlasteno }e go otkrie ona {to go doznal vo postapka
pred sud ili vo upravna, prekr{o~na ili disciplinska postapka,
{to so zakon ili so odluka na sudot ili organot {to ja vodi disciplinskata
postapka e proglaseno kako tajna, }e se kazni so pari~na kazna
ili so zatvor do edna godina.
Bunt na lica li{eni od sloboda
^len 370
(1) Toj {to vo ustanova vo koja se nao|a vrz osnova na zakonita
odluka za li{uvawe od sloboda, }e organizira bunt na lica li{eni od
sloboda, so namsra nasilno da se oslobodat ili zaedni~ki da gi napadnat
slu`benite lica vo taa ustanova ili so sila ili so seriozna zakana
na upotreba na sila da gi prisilat ne{to da storat ili da ne storat
{to e sprotivno so nivnata dol`nost, }e se kazni so zatvor od {est
meseci do tri godini.
(2) U~esnikot vo buntot od stav 1, }e se kazni so zatvor od tri
meseci do edna godina.
(3) Sgoritelot na deloto od stavovite 1 i 2 koj }e upotrebi
sila, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(4) Storetelot na deloto od stavovite 1 i 2 koj dobrovolno }e se
otka`e od buntot pred da se upotrebi sila ili seriozna zakana, }e se
oslobodi od kazna.
Begstvo na lice li{eno od sloboda
^len 371
Toj {to }e pobegne od ustanovata vo koja so zakonita odluka e
li{en od sloboda so upotreba na sila ili seriozna zakana deka neposredno
}e napadne vrz `ivotot ili teloto na drug, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
Ovozmo`uvawe begstvo na lice li{eno od sloboda
^len 372
(1) Toj {to so sila, seriozna zakana, so izmama ili na drug na-
~in }e mu ovozmo`i begstvo na lice koe vrz osnova na zakonita odluka
e li{eno od sloboda, }e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno vo grupa ili so upotreba na
ogneno oru`je ili drugo opasno orudie, storitelot }e se kazni so zat-
672

vor od edna do deset godini.
Protivzakonito osloboduvawe na lice li{eno od sloboda
^len 373
Slu`beno lice koe sprotivno na zakonot }e oslobodi lice li-
{eno od sloboda koe mu e dovereno na ~uvawe ili }e mu pomogne da pobegne,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do pet godini.
Protivpravno prisvojuvawe na predmeti pri pretres ili vo postapka na
izvr{uvawe
^len 374
Slu`beno lice koe pri pretres na dom, prostorii ili lica ili
vo postapka na izvr{uvawe protivpravno }e odzeme tu| podvi`en predmet
so namera da go prisvoi, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Prisilba sprema pravosuden rabotnik
^len 375
(1) Toj {to sudija, sudija-porotnik, javen obvinitel, javen pravobranitel
ili niven zamenik so sila ili so seriozna zakana }e go
prisili ne{to da stori, da ne stori ili da trpi, }e se kazni so pari~na
kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako vo vr{eweto na deloto im e nanesena telesna povreda
na licata od stavot 1 ili na niv bliski lica, storitelot }e se kazni so
zatvor od edna do tri godini.
(3) Ako vo vr{eweto na deloto im e nanesena te{ka telesna povreda
na licata od stav 1 ili na niv bliski lica, storitelot }e se kazni
so zatvor od edna do deset godini.
(4) Obidot za delata od stavovite 1 i 2 e kazniv.
Izigruvawe na zabrani od izre~enite kazni i od pravnite posledici na
osudata
^len 376
(1) Toj {to na drug }e mu ovozmo`i da vr{i odredeno zanimawe,
profesionalna dejnost ili dol`nost ili drugi raboti, iako znae deka
toa mu e zabraneto so izre~ena kazna ili so pravni posledici od osudata,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori slu`beno lice, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(3) Ako deloto od stavot 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Neizvr{uvawe na sudska odluka
^len 377
(1) Slu`beno ili odgovorno lice koe nema da postapi po pravo-
673

silna odluka na sud so koja e odlu~eno za vra}awe na rabotnik na rabota,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Slu`beno lice ili odgovorno lice vo pravno lice {to }e
odbie da izvr{i pravosilna i izvr{na sudska odluka {to e dol`no da
ja izvr{i, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(3) Slu`beno ili odgovorno lice koe }e odbie da izvr{i odluka
na Ustavniot sud na Republika Makedonija {to e dol`no da ja izvr{i
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini
(4) Ako deloto od stavovite 1, 2 i 3 predizvikalo pote{ka povreda
na pravata na drug ili zna~itelna imotna {teta, storitelot na
deloto od stavovite 1 i 2 }e se kazni so zatvor od edna do pet godini a
storitelot na deloto od stav 3 so zatvor od edna do deset godini.
(5) Slu`beno ili odgovorno lice ili lice zadol`eno za toa so
sudskata odluka {to nema da postapi po pravosilna sudska odluka donesena
vo postapka za izdavawe na naredba na za{tita na prava, }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini.
(6) Ako deloto od stav (1) go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
G l a v a t r i e s e t i v t o r a
KRIVI^NI DELA PROTIV PRAVNIOT SOOBRA]AJ
Falsifikuvawe isprava
^len 378
(1) Toj {to }e napravi la`na isprava ili }e prepravi vistinska
isprava so namera takvata isprava da se upotrebi kako vistinska
ili toj {to la`nata ili prepravenata isprava }e ja upotrebi kako vistinska,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Obidot e kazniv.
(3) Ako deloto od stav 1 e storeno vo odnos na javna isprava, testament
menica, ~ek, javna ili slu`bena kniga ili druga kniga {to
mora da se vodi vrz osnova na zakon, storitelot }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
(4) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Posebni slu~ai na falsifikuvawe ispravi
^len 379
]e se smeta deka storil delo falsifikuvawe na isprava i }e se
kazni spored ~len 378:
1) toj {to nekoja hartija, blanket ili na nekoj drug predmet na
koj nekoe lice go stavilo svojot potpis neovlasteno }e popolni so
izjava {to e od zna~ewe za pravnite odnosi,
2) toj {to }e izmami drug za sodr`inata na ispravata za da go
stavi svojot potpis vrz nea, smetaj}i deka se potpit{uva pod druga
isprava ili pod druga sodr`ina,
674

3) toj {to }e izdade isprava od imeto na nekoe lice bez negovo
ovlastuvawe ili od imeto na lice koe ne postoi,
4) toj {to kako izdava~ na isprava kon svojot potpis }e dodade
deka ima nekakva polo`ba, zvawe ili ~in iako nema takva polo`ba,
zvawe ili ~in, a ova ima bitno vlijanie vrz dokaznata sila na ispravata,
i
5) toj {to }e napravi isprava na toj na~in {to neovlasteno }e
upotrebi vistinski pe~at ili znak.
Kompjuterski falsifikat
^len 379-a
(1) Toj {to so namera da gi upotrebi kako vistinski neovlasteno
}e izbraboti, vnese, izmeni, izbri{e ili napravi neupotreblivi
kompjuterski podatoci ili programi {to se odredeni ili podobni da
slu`at kako dokaz za fakti {to imaat vrednost za pravnite odnosi
ili toj {to takvite podatoci ili programi }e gi upotrebi kako vistinski,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno vo odnos na kompjuterski podatoci
ili programi {to se koristat vo raboteweto na dr`avni organi,
javni ustanovi, pretprijatija ili drugi pravni i fizi~ki lica {to
vr{at raboti od javen interes ili vo pravniot soobra}aj so stranstvo
ili ako so nivnata upotreba e predizvikana zna~itelna {teta, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Toj {to neovlasteno izrabotuva, nabavuva, prodava, dr`i
ili pravi dostapni na drug posebni napravi, sredstva, kompjuterski
programi ili kompjuterski podatoci nameneti ili pogodni za izvr{uvawe
na deloto od stav 1, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
tri godini.
(4) Obidot za deloto od stavovite 1 i 3 e kazniv.
(5) Posebnite napravi, sredstva, kompjuterski programi ili podatoci
za izvr{uvawe na deloto, }e se odzemat.
Upotreba na isprava so nevistinita sodr`ina
^len 380
(1) Toj {to kako dokaz vo pravniot soobra}aj }e upotrebi
isprava, kniga ili spis za koi znae deka se nevistiniti, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
Ivdavawe i upotreba na nevistinito lekarsko ili veterinarno uverenie
^len 381
(1) Lekar ili veterinar koj }e izdade nevistinito lekarsko ili
veterinarno uverenie, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
tri godini.
675

(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to }e upotrebi nevistinito
lekarsko ili veterinarno uverenie kako da e vistinito.
Nadripisarstvo
^len 381-a
Toj {to bez registrirana dejnost za nadomest dava stru~na i
pravna pomo{ na gra|ani i pravni lica, a ne e advokat, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
676
G l a v a t r i e s e t i t r e t a
KRIVI^NI DELA PROTIV JAVNIOT RED
Spre~uvawe slu`beno lice vo vr{ewe slu`beno dejstvie
^len 382
(1) Toj {to so sila ili seriozna zakana deka neposredno }e napadne
vrz `ivotot ili teloto }e spre~i slu`beno lice vo vr{ewe slu-
`beno dejstvie ili }e go prisili na vr{ewe slu`beno dejstvie, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storetelot go navredil
ili maltretiral slu`benoto lice ili mu zadal telesni povredi
ili mu se zakanuva so upotreba na oru`je, }e se kazni so zatvor od
tri meseci do tri godini.
(3) Toj {to deloto od stavovite 1 i 2 }e go stori sprema slu`beno
lice ili lice koe pomaga pri vr{eweto raboti na javnata bezbednost
ili na za{tita na ustavniot poredok na Republika Makedonija
{to se odnesuvaat na spre~uvawe ili otkrivawe krivi~no delo, fa}awe
na storitel na krivi~no delo, ~uvawe na javniot red i mir ili ~uvawe
na lice li{eno od sloboda, }e se kazni so zatvor od {est meseci
do pet godini.
(4) Za obid na deloto od stavovite 1 i 2 se kaznuva.
(5) Ako storitelot na deloto od stavovite 1, 2 i 3 bil predizvikan
so nezakonito ili grubo postapuvawe na slu`benoto lice ili liceto
koe pomaga, mo`e da se oslobodi od kazna.
Napad vrz slu`beno lice pri vr{ewe raboti na bezbednosta
^len 383
(1) Toj {to }e napadne ili seriozno se zakanuva deka }e napadne
slu`beno lice ili lice koe pomaga pri vr{ewe raboti na javnata bezbednost
ili za{tita na ustavniot poredok na Republika Makedonija
{to se odnesuvaat na spre~uvawe ili otkrivawe krivi~no delo, fa}awe
na storitel na krivi~no delo, ~uvawe na javniot red i mir ili ~uvawe
na lice li{eno od sloboda, }e se kazni so pari~na kazna ili so
zatvor do tri godini.
(2) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
upotreba na oru`je ili drugo opasno orudie go maltretira ili go na-

vreduva slu`benoto lice ili liceto koe pomaga ili telesno go povredi,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 na slu`benoto
lice ili na liceto koe pomaga mu e nanesena te{ka telesna povreda,
storitelot }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(4) Ako storitelot na deloto od stavovite 1 i 2 bil predizvikan
so nezakonito ili grubo postapuvawe na slu`benoto lice ili liceto
koe pomaga, mo`e da se oslobodi od kazna.
U~estvo vo tolpa {to }e spre~i slu`beno lice vo vr{ewe na slu`beno
dejstvie
^len 384
(1) Toj {to u~estvuva vo tolpa {to so zaedni~ko dejstvuvawe }e
spre~i ili }e se obide da spre~i slu`beno lice vo vr{ewe na slu`beno
dejstvie ili na ist na~in }e go prisili da izvr{i slu`beno dejstvie,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Voda~ot na tolpata, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
U~estvo vo tolpa {to }e izvr{i krivi~no delo
^len 385
(1) Toj {to }e u~estvuva vo tolpa {to so zaedni~ko dejstvuvawe
}e stori nasilstva sprema lu|e ili }e o{teti ili }e uni{ti imot od
pogolema vrednost, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri
godini.
(2) Ako pri dejstvuvaweto na tolpata nekoe lice e li{eno od
`ivot ili te{ko telesno povredeno ili nastapila {teta od golemi
razmeri, u~esnikot vo tolpata za samoto u~estvo, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
(3) Voda~ot na tolpata, }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
Nasilstvo
^len Z86
(1) Toj {to drug maltretira, grubo navreduva, ja zagrozuva negovata
sigurnost ili vrz nego vr{i grubo nasilsgvo i so toa vo javnosta
predizvikuva ~uvstvo na nesigurnost, zagrozuvawe ili strav, }e se kazni
so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Ako deloto e izvr{eno vo grupa od dve ili pove}e lica ili
nasilstvoto e izvr{eno nad pove}e gra|ani ili storitelot telesno
povredil drug, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
Organizirawe na otpor
^len 387
(1) Toj {to }e organizira drugi na otpor ili na neposlu{nost
677

sprema zakoniti odluki ili merki na dr`aven organ, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 do{lo do nesproveduvawe ili
do zna~itelno ote`nuvawe na sproveduvaweto na zakonita odluka ili
merka na dr`aven organ ili deloto go stori kako voda~ na grupa, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
Protivpravno menuvawe na tertorijalnata podelba na Republika Makedonija
^len 388
Toj {to so upotreba na sila ili seriozna zakana so upotreba na
sila ili na drug protivpraven na~in ja menuva so zakon utvrdenata teritorijalna
podelba na Republika Makedonija, }e se kazni so zatvor
od edna do pet godini;
Simnuvawe ili o{tetuvawe na slu`ben pe~at ili znak
^len 389
(1) Toj {to }e simne ili o{teti slu`ben pe~at ili znak {to go
stavilo ovlasteno slu`beno lice zaradi osiguruvawe na predmet ili
prostorija ili toj {to bez simnuvawe ili o{tetuvawe na pe~at ili
znak }e vleze vo vakva prostorija ili }e otvori osiguren predmet, }e
se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Obidot e kazniv.
Odzemawe ili uni{tuvawe slu`ben pe~at ili spis
^len 390
(1) Toj {to protivpravno }e odzeme, skrie, uni{ti, o{teti ili
na drug na~in }e napravi neupotrebliv slu`ben pe~at, kniga ili spis
ili isprava {to mu pripa|a na dr`aven organ ili drugo pravno lice
{to vr{i javni ovlastuvawa ili {to kaj niv se nao|a, }e se kazni so
pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
(2) Obidot e kazniv.
La`no pretstavuvawe
^len 391
(1) Toj {to so namera za sebe ili za drug da pribavi korist ili
na drug da mu stori {teta, la`no se pretstavuva kako slu`beno ili voeno
lice ili neovlasteno nosi znaci na slu`beno ili voeno lice, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e izvr{i dejstvie
{to e ovlasteno da gi izvr{i samo opredeleno slu`beno ili voeno
lice.
Samovlastie
^len 392
(1) Toj {to samovlasno pribavuva nekoe svoe pravo ili pravo
678

{to smeta deka mu pripa|a, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do {est meseci.
(2) Toj {to samovlasno pribavuva nekoe svoe pravo ili pravo
{to smeta deka mu pripa|a, so upotreba na sila ili so seriozna zakana
deka }e napadne na `ivotot ili teloto, }e se }azni so pari~na kazna
ili so zatvor od {est meseci do tri godini.
(3) So kaznata od stav 2 se kaznuva toj {to deloto od stavovite 1
i 2 go stori za drug.
(4) Goneweto za dejstvieto od stav 1 se prezema po privatna tu-
`ba, a za stavovite 2 i 3 po predlog.
Dogovor za izvr{uvawe krivi~no delo
^len 393
(1) Toj {to }e se dogovori so drug da izvr{i krivi~no delo za
koe mo`e da se izre~e kazna zatvor od tri godini ili pote{ka kazna,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to }e se soglasi na
izvr{uvawe krivi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor od ~etiri
godini ili pote{ka kazna.
Zlostorni~ko zdru`uvawe
^len 394
(1) Toj {to }e sozdade grupa ili banda {to ima za cel vr{ewe
na krivi~ni dela za koi mo`e da se izre~e kazna zatvor od tri godini
ili pote{ka kazna, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Pripadnikot na grupata ili bandata, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do tri godini.
(3) Ako grupata ili bandata ima za cel vr{ewe krivi~ni dela
za koi mo`e da se izre~e kazna zatvor od najmalku osum godini, ogranizatorot
}e se kazni so kazna zatvor najmalku ~etiri godini, a pripadnikot
na grupata ili bandata }e se kazni so kazna zatvor od edna do pet
godini.
(4) Pripadnikot na grupata ili bandata koj }e ja otkrie grupata,
odnosno bandata, pred da stori nekoe krivi~no delo vo nejzin sostav
ili za nea, }e se oslobodi od kazna.
(5) Predmetite i sredstvata {to grupata ili bandata gi koristi
za podgotvuvawe na delata, kako i sredstvata za nivnoto finansirawe
se odzemaat.
Teroristi~ka organizacija
^len 394-a
(1) Toj {to sozdava grupa, banda ili druga zlostorni~ka orbganizacija
za izvr{uvawe na krivi~ni dela na: ubistvo, telesno povreduvawe,
grabnuvawe na lica, uni{tuvawe na javni objekti, transportni
sistemi, objekti na infrastrukturata, informacioni sistemi i
679

drugi objekti vo op{ta upotreba, grabnuvawe na avioni ili drugi
sredstva za javen transport, proizvodstvo, poseduvawe ili trgovija so
nuklearno oru`je, biolo{ki, hemiski oru`ja i drugi vidovi na oru`je
i opasni materii, pu{tawe na opasni radioaktivni, otrovi i drugi
opasni supstancii ili predizviukuvawe na po`ar ili eksplozija, uni-
{tuvawe na postrojki za snabduvawe so voda, energija ili drugi osnovni
prirodni izvori, so namera zagrozuvawe na `ivotot i teloto i sozdavawe
~uvstvo na nesigurnost ili strav kaj gra|anite, }e se kazni so
zatvor od najmalku osum godini.
(2) Pripadnikot na grupata, bandata ili druga zlostorni~ak
organizacija, kako i toj {to pomaga na koj bilo na~in }e se kazni so
zatvor od ~etiri do deset godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to javno povikuva,
pottiknuva ili poddr`uva sozdavawe na teroristi~ka organizacija.
(4) Storitelot na deloto od stav 3 koj so otkrivawe na organizacijata
ili na drug na~in }e go spre~i izvr{uuvaweto na planiranite
dela, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini, a mo`e i
da se oslobodi od kazna.
(5) Storitelot od stav 2 koj }e ja otkrie organizacijata pred da
stori vo nejzin sostav ili za nea nekoe od delata predvideni vo stav 1,
}e se oslobodi od kazna.
(6) Nedvi`nostite iskoristeni i predmetite i sredstvata nameneti
za podgotvuvawe na delata od stavovite 1, 2 i 3 se odzemaat."
Terorizam
^len 394-b
(1) Toj {to }e izvr{i delo na ubistvo, telesno povreduvawe,
grabnuvawe na lica, uni{tuvawe na javni objekti, transportni sistemi,
objekti na infrastruktura, informacioni sistemi i drugi objekti
vo op{ta upotreba, grabnuvawe na avioni ili drugi sredstva na javen
transport, proizvodstvo, poseduvawe ili trgovija so nuklearni oru-
`ja, biolo{ki, hemiski oru`ja i drugi vidovi oru`ja i opasni materii,
pu{tawe na opasni radioaktivni, otrovni i drugi opasni supstancii
ili predizvikuvawe po`ar ili eksplozija, uni{tuvawe na postrojki
za snabduvawe so voda, energija ili drugi osnovni prirodni
izvori, so namera za zagrozuvawe na `ivotot i teloto i sozdavawe ~uvstvo
na nesigurnost ili strav kaj gra|anite, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
(2) Toj {to javno povikuva, so {irewe ili stavawe na bilo koj
drug na~in na raspolagawe na javnosta na poraka so koja se povikuva
ili pottiknuva na izvr{uvawe na nekoe od dejstvijata predvideni so
stav 1 i so toa }e predizvika opasnost za izvr{uvawe na takvo dejstvie,
}e se kazni so zatvor od ~etiri do deset godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to }e se dogovori so
drugo lice za izvr{uvawe na deloto od stav 1, ili }e povika drug da se
680

priklu~i kon zdru`enie ili grupa so namera za izvr{uvawe na deloto
od stav 1.
(4) Toj {to organizira izrabotuvawe, podgotvuva, izrabotuva,
prodava, kupuva, prenesuva ili dr`i eksploziv, ogneno oru`je ili drugo
oru`je ili opasni supstancii, nameneti za izvr{uvawe na deloto od
stav 1, kako i toj {to vr{i obuka ili na drug na~in podgotvuva drug za
izvr{uvawe na deloto od stav 1, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri
godini.
(5) Ako deloto od stavovite 2 i 4 go stori pravno lice, }e se
kazni so pari~na kazna.
(6) Nedvi`nostite iskoristeni i predmetite i sredstvata nameneti
za podgotvuvawe, finansirawe i izvr{uvawe na delata }e se
odzemat."
Finansirawe na terorizam
^len 394-v
(1) Toj {to obezbeduva ili sobira sredstva na koj bilo na~in,
direktno ili indirektno, nezakonski i svesno, so namera tie da bidat
upotrebeni ili so znaewe deka tie }e bidat iskoristeni celosno ili
delumno zaradi izvr{uvawe na krivi~no delo grabnuvawe na vozduhoplov
ili brod (~l. 302), zagrozuvawe na bezbednosta na vozdu{niot
soobra}aj (~len 303), teroristi~ko zagrozuvawe na ustavniot poredok
i bezbednosta (~len 313) teroristi~ka organizacija (~l. 394-a), terorizam
(~len 394-b), zlostorstvo protiv ~ove~nosta (~len 403-a), me|unaroden
terorizam (~len 419), zemawe zalo`nici (~l. 421) i drugo delo
na ubistvo ili te{ka telesna povreda izvr{eno so namera da se sozdade
~uvstvo na nesigurnost ili strav kaj gra|anite, }e se kazni so zatvor
od najmalku ~etiri godini.
(2) Toj {to javno povikuva, so {irewe ili stavawe na koj bilo
drug na~in na raspolagawe na javnosta na poraka so koja se povikuva
ili pottiknuva na izvr{uvawe na nekoe od dejstvijata predvideni so
stav 1, }e se kazni so zatvor od ~etiri do deset godini.
(3) So kaznata od stav 2 }e se kazni i toj {to }e se dogovori so
drugo lice za izvr{uvawe na deloto od stav 1, ili }e povika drug da se
priklu~i kon zdru`enie ili grupa so namera za izvr{uvawe na deloto
od stav 1.
(4) Toj {to }e sozdade grupa ili banda {to ima za cel izvr{uvawe
na krivi~noto delo od stav e, }e se kazni so kazna zatvor najmalku
~etiri godini.
(5) Pripadnikot na grupata ili bandata, }e se kazni so zatvor
najmalku pet godini.
(6) Pripadnikot na grupata ili bandata, koj }e ja otkrie grupata,
odnosno bandata pred da stori nekoe krivi~no delo od nejzin sostav
ili za nea, }e se oslobodi od kazna.
681

(7) Ako deloto od stavovite 1, 2, 3 i 4 go stori pravno lice, }e
se kazni so pari~na kazna.
(8) Sredstvata nameneti za podgotvuvawe, finansirawe i izvr-
{uvawe na delata od stavovite 1, 2, 3 i 4 }e se odzemat.
Izrabotuvawe i nabavuvawe oru`je i sredstva nameneti za izvr{uvawe na
krivi~no delo
^len 395
(1) Toj {to izrabotuva, nabavuva, krie ili na drug mu ovozmo`uva
da dojde do oru`je, municija, eksplozivni materii, rasprskuva~ki
materii ili sredstva potrebni za nivno pravewe, kako i otrovi za koi
znael deka se nameneti za izvr{uvawe krivi~no delo, }e se kazni so zatvor
od tri meseci do pet godini.
(2) Ako predmet na deloto od stavot 1 e ogneno oru`je, oru`je
~ija upotreba e zabraneta, ili eksplozivni ili drugi materii od pogolem
obem, storitelot }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Toj {to }e napravi ili na drug }e mu otstapi la`en klu~
ili nekoe drugo sredstvo za provaluvawe iako znael deka e nameneto za
izvr{uvawe na krivi~no delo, }e se kazni so zatvor od tri meseci do
tri godini.
(4) Predmetite od od stav 1 do 3 i sredstvata za nivno pravewe,
prenesuvawe i rasturawe }e se odzemat.
Nedozvoleno izrabotuvawe, dr`ewe i trguvawe so oru`je ili rasprskuva~ki
materii
^len 396
(1) Toj koj {to neovlasteno izrabotuva, dr`i, prodava, nabavuva
ili vr{i razmena so ogneno oru`je, municija ili eksplozivni materii,
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Ako predmet na deloto od stavot 1 e pogolemo koli~estvo na
ogneno oru`je, municija ili eksplozivni materii, ili ogneno oru`je,
municija ili eksplozivni materii koi na gra|anite im se zabraneti,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Predmetite od stavovite 1 i 2 i sredstvata za nivno izrabotuvawe,
prenesuvawe i rasturawe }e se odzemat.
^len 396-a
(1) Toj {to }e izvr{i falsifikuvawe na oznaki na ogneno oru-
`je so bri{ewe, uni{tuvawe ili menuvawe na oznakite na ogneno oru-
`je i delovite na ogneno oru`je ili ne izvr{i `igosuvawe i ozna~uvawe
na ognenoto oru`je, delovite, komponentite na ognenoto oru`je i
municijata, }e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
(2) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
682

Zloupotreba na znak za pomo{ i opasnost
^len 397
Toj {to so zloupotreba na znak za pomo{ ili znak za opasnost
ili so nsosnovano povikuvawe za pomo{ }e predizvika bez potreba
izleguvawe na dr`avni organi ili na protivpo`arna slu`ba ili drugi
nadle`ni slu`bi za pomo{, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor
do edna godina.
Komar
^len 398
(1) Toj {to neovlasteno organizira komar ili druga igra na
sre}a {to e zabraneta, }e se kazni so pari~na kazna ipi so zatvor do
edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni i toj {to za nagrada stava na
raspolagawe prostorii za igrawe komar ili na drug na~in za nagrada
ovozmo`uva igrawe komar ili primamuva drugi na komar.
(3) Toj {to pri komar }e se poslu`i so la`ni ili obele`ani
karti ili so druga izmama, a ne se raboti za druto pote{ko delo, }e se
kazni so zatvor od edna do pet godini i so pari~na kazna.
(4) Predmetite na komarot, kako i zate~enite pari na storitelot
pri komarot }e se odzemat.
Spre~uvawe na verski obred
^len 399
Toj {to protivpravno }e spre~i vr{ewe verski obred, }e se
kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Skvernavewe na grob
^len 400
(1) Toj {to neovlasteno }e prekopa, razurne ili o{teti grob
ili drugo mesto vo koe se zakopuvaat umrenite ili grubo }e gi povredi,
}e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
(2) Toj {to so dejstvijata od stav 1 }e oskverni dva ili pove}e
groba, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do tri godini.
Skvernavewe na umren
^len 401
Toj {to protivpravno }e skrie, odnese, o{teti, uni{ti ili na
drug na~in }e gi oskverni posmrtnite ostanki na umreniot, }e se kazni
so pari~na kazna ili so zatvor do edna godina.
Nedozvoleno preminuvawe na dr`avnata granica
^len 402
(1) Toj {to bez propi{ana dozvola }e ja premine ili }e se obide
da ja premine granicata na Republika Maksdonija vooru`en ili so
683

upotreba na nasilstvo, }e se kazni so pari~na kazna ili so zatvor do
edna godina.
(2) Toj koj{ggo se zanimava so nedozvoleno prefrlawe drugi
lica preku granicata na Republika Makedonija, }e se kazni so zatvor
od {est meseci do pet godini.
(3) Toj {to organizira grupa, banda ili drugo zdru`enie za
vr{ewe na delata od stavovite 1 i 2, }e se kazni so zatvor od edna do
pet godini.
G l a v a t r i e s e t i ~ e t v r t a
KRIVI^NI DELA PROTIV ^OVE^NOSTA I
ME\UNARODNOTO PRAVO
Genocid
^len 403
Toj {to so namera napolno ili delumno da uni{ti nekoja nacionalna,
etni~ka, rasna ili verska grupa, }e naredi da se vr{at ubistva
ili te{ki povredi na teloto ili te{ko naru{uvawe na fizi~koto
ili du{evnoto zdravje na ~lenovite na grupata ili prisilno raseluvawe
na naselenieto ili grupata da se stavi vo takvi `ivotni uslovi
{to doveduvaat do napolno ili delumno istrebuvawe na grupata ili
da se primenat merki so koi se spre~uva ra|awe me|u pripadnicite na
grupata ili da se vr{i prisilno preseluvawe na deca vo druga grupa
ili toj {to so ista namera }e izvr{i nekoe od navedenite dela, }e se
kazni so zatvor najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Zlostorstvo protiv ~ove~nosta
^len 403-a
Toj {to so namera za sistematsko uni{tuvawe na civilno naselenie,
}e naredi da se vr{at ubistva, te{ki telesni povredi, fizi~ko
istrebuvawe, porobuvawe, deportacija ili prisilno raseluvawe na naselenie,
zatvorawe ili drug vid li{uvawe od sloboda sprotivni na me-
|unarodnoto pravo, ma~ewe, siluvawe, seksualna eksploatacija ili ropstvo,
prisilna prostitucija, prisilna bremenost, prisilna sterilizacija
ili koj bilo drug vid te{ko seksualno nasilstvo, gonewe na koja
bilo grupa ili zaednica vrz politi~ka, rasna, nacionalna, etni~ka,
kulturna, verska ili polova osnova, prisilno odveduvawe i is~eznuvawe
na lica, diskriminacija i podvojuvawe vrz rasna, nacionalna, etni-
~ka, politi~ka, kulturna ili druga osnova i drugi nehumani postapki
so koi namerno se predizvikuva fizi~ko ili psihi~ko stradawe, ili
toj {to so ista namera }e izvr{i nekoe od navedenite dela, }e se kazni
so zatvor najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor.
684

Voeno zlostorstvo protiv civilno naselenie
^len 404
(1) Toj {to za vreme na vojna, vooru`en sudir ili okupacija povreduvaj}i
gi pravilata na me|unarodnoto pravo }e naredi da se izvr-
{i napad na civilnoto naselenie, na naselba, na oddelni civilni lica
ili na lica onesposobeni za borba, {to imalo za posledica smrt, te-
{ka telesna povreda ili te{ko naru{uvawe na zdravjeto na lu|eto; napad
bez izbor na celta so koj se pogoduva civilnoto naselenie; vr{ewe
sprema civilnoto naselenie ubistva, ma~ewa, ne~ove~ki postapuvawa,
biolo{ki, medicinski ili drugi nau~ni eksperimenti, zemawe na tkiva
ili organi zaradi transplantacija, nanesuvawe na golemi stradawa
ili povredi na telesniot integritst ili na zdravjeto; raseluvawe ili
preseluvawe ili prisilno odnaroduvawe ili preveduvawe vo druga
vera; prisiluvawe na prostitucija ili siluvawe, seksualno ropstvo
ili predizvikuvawe na prisilna bremenost, nasilna sterilizacija ili
drug vid seksualno nasilstvo, primenuvawe na merki na zastra{uvawe
i teror, zemawe na zalo`nici, kolektivno kaznuvawe, protivzakonito
odveduvawe vo koncentracioni logori i drugi protivzakoniti zatvorawa,
li{uvawe od pravoto na pravilno i nepristrasno sudewe, ili
izvr{uvawe na kazna ili pogubuvawe bez prethodna presuda donesena
od zakonski zasnovan sud vo postapka vo koja se obezbedeni op{toprifatenite
sudski garancii, prisiluvawe na slu`ba vo vooru`enite
sili na neprijatelska sila ili vo nejzina razuznava~ka slu`ba ili
administracija, zapi{uvawe i regrutirawe na maloletnici pomladi
od petnaeset godini vo vooru`enite sili ili nivno koristewe preku
aktivno u~estvo vo vooru`enite dejstvija; iskoristuvawe na prisustvoto
na civilno naselenie ili na drugi za{titeni lica kako `iv
{tit na opredeleni mesta ili podra~ja na dejstvuvawe na vooru`eni
sili; prisiluvawe na prinudna rabota, izgladnuvawe na naselenieto,
konfiskuvawe na imot, grabe` na imotot na naselenieto, ote`nuvawe
na pristapot na humanitarna pomo{, protivzakonito i samovolno uni-
{tuvawe ili prisvojuvawe od pogolemi razmeri na imoti {to ne e
opravdano so voenite potrebi, zemawe na nezakonita i nesrazmerno golema
kontribucija i rekvizicija, namaluvawe na vrednosta na doma-
{nite pari ili protivzakonito izdavawe na pari ili toj {to }e izvr{i
nekoe od navedenite dela, }e se kazni so zatvor najmalku deset godini
ili so do`ivoten zatvor.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to za vreme va vojna,
vooru`en sudir ili okupacija povreduva}i gi pravilata na me|unarodnoto
pravo }e naredi: da se izvr{i napad na na kulturno dobro {to e
pod zasilena za{tita ili drugi objekti so posebna za{tita; objekti
posebno za{titeni so me|unarodnoto pravo i na objekti i postrojki so
opasna mo} kako {to se brani, nasipi i nuklearni elektrocentrali,
bez izbor na celta da se ga|aat bolnici i mesta vo koi se sobiraat bolnite,
ranetite i drugi civilni objekti {to se pod posebna za{tita na
685

me|unarodnoto pravo; zgradi, prevozni sredstva, materijali i medicinski
edinici koi koristat prepoznatlivi oznaki opredeleni so me|unarodnoto
pravo ili personal, instalacii, materijali, edinici ili
vozila vklu~eni vo obezbeduvawe humanitarna pomo{ ili na mirovnite
misii, zabraneti mesta i demilitarizirani zoni, gradovi, sela, naselbi
ili zgradi koi ne se braneti i ne pretstavuvaat voeni celi; dolgotrajno
i vo golemi razmeri da se o{tetuva prirodnata okolina {to
mo`e da mu {teti na zdravjeto ili na opstanokot na naselenieto ili
na kulturnoto dobro {to e pod zasilena za{tita ili negova neposredna
okolina da se upotrebat kako potkrepa na nekoja voena akcija, uni-
{tuvawe ili prisvojuvawe od pogolem razmer na kulturno dobro, za-
{titeno so me|unarodno pravo, kradewe ili ottu|uvawe ili vandalski
napadi na kulturni dobra za{titeni so me|unarodno pravo toj {to }e
izvr{i nekoe od navedenite dela.
(3) Toj {to povreduvaj}i gi pravilata na megunarodnoto pravo
za vreme na vojna, vooru`en sudir ili okupacija, kako okupator, }e
naredi ili }e izvr{i preseluvawe ili deportacija na celoto ili na
delovi od civilnoto naselenie na okupiranata teritorija ili na okupiranata
teritorija }e preseli delovi od sopstvenoto civilno naselenie
}e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
Voeno zlostorstvo protiv raneti i bolni
^len 405
Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir povreduvaj}i gi
pravilata na me|unarodnoto pravo }e naredi raneti, bolni, brodolomci
ili sanitetski personal da se ubie, da se ma~i, ne~ove~no da se postapuva,
da se vr{at biolo{ki, medicinski ili drugi nau~ni eksperimenti,
da se zemat tkiva ili organi zaradi transplantacija ili da im
se nanesuvaat golemi stradawa ili povredi na telesniot integritet
ili na zdravjeto ili protivzakonito i samovolno da se uni{tuva ili
da se prisvojuva vo golemi razmeri materijal, sredstva za sanitetski
transport i zalihi na sanitetski ili verski ustanovi ili na edinici
{to ne e opravdano so voenite potrebi ili toj {to }e izvr{i nekoe od
navedenite dela, }e se kazni so zatvor najmalku deset godini ili so do-
`ivoten zatvor.
Voeno zlostorstvo protiv voeni zarobenici
^len 406
Toj {to povreduvaj}i gi pravilata na me|unarodnoto pravo }e
naredi sprema voeni zarobenici da se vr{at ubistva, ma~ewa, ne~ove-
~ni postapuvawa, da se vr{at biolo{ki, medicinski ili drugi nau~ni
eksperimenti, zemawe tkiva ili organi zaradi transplantacija, da im
se nanesuvaat golemi stradawa ili povredi na telesniot integritet
ili na zdravjeto, da se prisiluvaat na vr{ewe slu`ba vo vooru`enige
sili na neprijatelot ili da se li{uvaat od pravoto na pravilno i nep-
686

istrasno sudewe ili da se izvr{uva kazna ili pogubuvawe bez prethodna
presuda na zakonski zasnovan sud i postapka vo koja se obezbedeni
op{toprifatenite sudski garancii ili nezakonski da se deportiraat,
premestuvaat ili dr`at vo zarobeni{tvo ili toj {to }e izvr{i
nekoe od navedenite dela, }s se kazni so zatvor najmalku deset godini
ili so do`ivoten zatvor.
Upotreba na nedozvoleni sredstva na borba
^len 407
(1) Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir }e naredi da se
upotrebat otrovi ili otrovno oru`je, otrovni gasovi, gasovi za zagu{uvawe
ili drug vid na gasovi ili sli~ni te~nosti, materii ili napravi,
nagazni protivpe{adiski mini, kur{umi {to lesno se {irat vo
~ove~koto telo, kako kur{umi so tvrda ~aura koja ne go pokriva celoto
zrno ili e produp~ena, oru`je, proektili, materijali ili drug na-
~in na vojuvawe, koi spored svojata priroda nanesuvaat nepotrebni povredi
ili nepotrebni stradawa ili koi imaat osobini, sprotivni na
me|unarodnoto voeno pravo, da ne razlikuvaat voeni od civilni celi
ili drugi borbeni srsdstva ili na~in na borba {to se zabraneti so
pravilata na me|unarodnoto pravo ili sam }e gi upotrebi, }e se kazni
so zatvor najmalku edna godina.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to za vreme na vojna
ili vooru`en sudir povreduvaj}i go me|unarodnoto pravo }e naredi da
nema pre`iveani pripadnici na neprijatelot vo vojnata ili da se vodi
borba protiv neprijatel vrz takvi osnovi.
(3) Ako poradi deloto od st. 1 zaginale pove}e lica, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Odobruvawe ili opravduvawe na genocid, zlostorstva protiv ~ove~nosta ili
voeni zlostorstva
^len 407-a
(1) Toj {to po pat na informacionen sistem javno gi negira,
grubo gi minimizira, gi odobruva i opravduva delata od ~len 403 do
407, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Ako negiraweto, minimiziraweto, odobruvaweto ili opravduvaweto
e storeno so namera za pottiknuvawe omraza, diskriminacija
ili nasilstvo protiv nekoe lice ili grupa na lica poradi nivnata nacionalna,
etni~ka ili rasna pripadnost ili verska opredelba, storitelot,
}e se kazni so kazna zatvor najmalku ~etiri godini.
Zloupotreba na hemisko ili biolo{ko oru`je
^len 407-b
(1) Toj {to }e izraboti ili usovr{i, proizvede, nabavi, skladira,
prodava ili kupuva, ili posreduva vo kupuvawe ili prodavawe; poseduva,
prenesuva ili prevezuva hemisko ili biolo{ko oru`je ili
687

ilo kakvo borbeno sredstvo zabraneto so pravilata na me|unarodnoto
pravo, }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir naredi da se
upotrebi hemisko ili biolo{ko oru`je ili bilo kakvi sredstva za borba
ili }e vodi borba na na~in koj e zabranet so pravilata na me|unarodnoto
pravo, }e se kazni so kazna zatvor najmalku edna godina.
(3) Ako poradi deloto od stavovite 1 i 2 nastapi smrt na pove}e
lica, storitelot }e se kazni so kazna zatvor najmalku pet godini ili
do`ivoten zatvor.
(4) Predmetite od stavovite 1 i 2 i sredstvata za nivno pravewe,
prenesuvawe i rasturawe }e se odzemat.
Protivpravno ubivawe i ranuvawe na neprijatel
^len 409
(1) Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir povreduvaj}i
gi pravilata na me|unarodnoto pravo }e ubie ili rani neprijatel koj
go ostavil oru`jeto ili bezuslovno se predal ili ostanal bez sredstva
za odbrana, }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(2) Toj {to }e rani ili ubie neprijatel na svirep ili na podmolen
na~in, od koristoqubie ili od drugi niski pobudi ili ako se ubieni
pove}e lica, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku deset godini
ili so do`ivoten zatvor.
Protivpravno odzemawe na predmeti od ubieni i raneti na boi{te
^len 410
(1) Toj {to }e naredi protivpravno da se odzemat predmeti od
ubieni ili od raneti na boi{te ili toj {to vr{i takvo odzemawe, }e
se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(2) Ako deloto od stav 1 e storeno na svirep na~in, storitelot
}e se kazni so zatvor od edna do deset godini.
Povreda na parlamentar
^len 411
Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir povreduvaj}i gi
pravilata na me|unarodnoto pravo, navreduva, maltretira ili }e zadr`i
parlamentar ili negova pridru`ba ili }e im go spre~i vra}aweto
ili na drug na~in }e ja povredi nivnata neprikosnovenost, }e se kazni
so zatvor od {est meseci do pet godini.
Surovo postapuvawe so raneti, bolni i so voeni zarobenici
^len 412
Toj {to povreduvaj}i gi pravilata na me|unarodnoto pravo surovo
postapuva oo raneti, bolni ili so voeni zarobenici ili onevozmo`uva
ili spre~uva da gi koristat pravata {to spored tie pravila
im pripa|aat, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
688

Neopravdano odlagawe na repatrijacija na voeni zarobenici
^len 413
Toj {to po zavr{ena vojna ili vooru`en sudir povreduvaj}i gi
pravilata na me|unarodnoto pravo }e naredi ili }e izvr{i neopravdano
odlagawe na repatrijacija na voeni zarobenici ili na civilni
lica, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
Uni{tuvawe na dobra pod privremena za{tita ili kulturno nasledstvo
^len 414
(1) Toj {to za vreme na vojna ili vooru`en sudir povreduvaj}i
gi pravilata na me|unarodnoto pravo uni{tuva dobra pod privremena
za{tita ili kulturno nasledstvo i gradbi, verski objekti ili ustanovi
nameneti za naukata, umetnosta, vospituvaweto ili za humanitarni
celi, }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(2) Ako so deloto od stav 1 e uni{ten jasno prepoznatliv objekt,
koj kako kulturno i duhovno nasledstvo na narodot e pod posebna
za{tita na me|unarodnoto pravo, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku
pet godini.
Pottiknuvawe na agresivna vojna
^len 415
Toj {to povikuva ili pottaknuva na agresivna vojna, }e se kazni
so zatvor od edna do deset godini.
Zloupotreba na me|unarodni znaci
^len 416
(1) Toj {to }e go zloupotrebi ili neovlasteno }e go nosi znameto
ili znakot na Organizacijata na obedinetite nacii ili znacite ili
znameto na Crveniot krst ili znaci {to se soodvetni na niv, me|unarodni
telekomunikaciski znaci, znaci za kulturno nasledstvo ili drugi
priznati me|unarodni znaci so koi se obele`uvaat opredeleni objekti,
}e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.
(2) So kaznata od stavot 1 }e se kazni i toj {to so zloupotreba
na zname na primirje, voeni znaci ili uniforma na neprijatelot }e
predizvika smrt ili te{ka telesna povreda na nekoe lice.
(2) Toj {to deloto od stav 1 i 2 }e go stori vo zona na voeni operacii,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.
Organizirawe na grupa i pottiknuvawe na izvr{uvawe genocid i voeni
zlostorstva
^len 416-a
(1) Toj {to organizira grupa zaradi vr{ewe na krivi~ni dela
od ~lenovite 403 do 416, }e se kazni so zatvor najmalku osum godini.
(2) Toj {to }e stane pripadnik na grupata od stav 1, }e se kazni
so zatvor najmalku ~etiri godini.
689

(3) Pripadnik na grupata od stav 1 koj }e ja otkrie grupata pred
da stori krivi~no delo vo nejziniot sostav ili za nea, }e se oslobodi
od kaznata.
(4) Toj {to povikuva ili pottiknuva na izvr{uvawe krivi~ni
dela od ~lenovite 403 do 416, }e se kazni so zatvor od edna do deset
godini.
Odgovornost na komandantite i drugite pretpostaveni
^len 416-b
(1) Voeniot komandant ili liceto {to dejstvuva vo takvo svojstvo
e krivi~no odgovoren za site krivi~ni dela od ~len 403 do 416-a,
izvr{eni za vreme na vojna ili kakov bilo vooru`en sudir, me|unaroden
ili vnatre{en, od pripadnici na regularni ili paramilitarni vooru`eni
formacii pod negova direktna komanda i kontrola, ako znael
ili vrz osnova na site okolnosti bil dol`en i mo`el da znae deka
podgotvuvaat ili vr{at takvi dela, ili propu{til da gi prezeme site
neophodni i razumni merki za da go spre~i nivnoto izvr{uvawe, ili
spre~il ili propu{til pokrenuvawe na krivi~no gonewe na storitelite
na krivi~nite dela.
(2) Pretpostaveniot e krivi~no odgovoren za site krivi~ni
dela od ~len 403 do 416-a, izvr{eni za vreme na vooru`en sudir ili za
vreme na mir od negovite pot~ineti vo vr{eweto na slu`bena ili druga
dol`nost ili rabotna obvrska, ako znael ili vrz osnova na site okolnosti
bil dol`en i mo`el da znae deka podgotvuvaat ili vr{at takvi
dela, ili propu{til da gi prezeme site neophodni i razumni merki za
da go spre~i nivnoto izvr{uvawe, ili spre~il ili propu{til pokrenuvawe
na krivi~no gonewe na storitelite na krivi~nite dela.
Odgovornost na pot~inetiot za delo izvr{eno
po naredba na pretpostaveniot
^len 416-v
(1) Izvr{uvaweto na krivi~nite dela od ~len 403 do 416-a po
naredba na voen komandant ili drug pretpostaven ne go osloboduva
pot~inetiot od krivi~na odgovornost.
(2) Nema da se kazni pot~inetiot {to }e izvr{i krivi~no delo
od ~len 404 do 416-a po naredba na pretpostaveniot ili vrz osnova na
zakonita odluka, ako imal pravna obvrska da se pokori na naredbata
ili odlukata, a ne znael deka e nezakonita i od site okolnosti ne bilo
o~igledno deka e nezakonita.
Rasna i druga diskriminacija
^len 417
(1) Toj {to vrz osnova na razlika na rasa, boja na ko`a, nacionalnost
ili etni~ko poteklo gi povreduva osnovnite ~ovekovi prava
i slobodi priznati od strana na me|unarodnata zaednica, }e se kazni so
690

zatvor od {est meseci do pet godini.
(2) So kaznata od stav 1 }e se kazni toj {to vr{i progonuvawe
na organizacii ili na poedinci poradi nivnoto zalagawe za ramnopravnost
na lu|eto.
(3) Toj {to {iri idei za superiornost na edna rasa nad druga
ili propagira rasna omraza ili pottiknuva na rasna diskriminacija,
}e se kazni so zatvor od {est meseci do tri godini.
Zasnovawe ropski odnos i prevoz na lica vo ropski odnos
^len 418
(1) Toj {to povreduvaj}i ga pravilata na me|unarodnoto pravo,
}e stavi drug vo ropski ili nemu sli~en odnos ili go dr`i vo takov
odnos, go kupi, go prodade, mu go predade na druto lice ili posreduva
vo kupuvaweto, proda`bata ili predavaweto na vakvo lice ili pottiknuva
drug da mu ja prodade svojata sloboda ili slobodata na liceto
koe go izdr`uva ili koe se gri`i za nego, }e se kazni so zatvor od edna
do deset godini.
(2) Toj {to prevezuva lica koi se naogaat vo ropski ili sli~en
odnos od edna zemja vo druga, }e se kazni so zatvor od {est meseci do
pet godini.
(3) Toj {to deloto od stavovite 1 i 2 }e go stori sprema maloletno
lice, }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
Trgovija so lu|e
^len 418-a
(1) Toj {to so sila, seriozni zakani doveduva vo zabludi ili
drugi formi na prisilba, grabnuvawe, izmama, so zloupotreba na svojata
polo`ba ili sostojbata na bremenost, nemo} ili fizi~ka ili mentalna
nesposobnost na drug, ili so davawe ili primawe pari ili druga
korist zaradi dobivawe soglasnost na lice koe ima kontrola na ili na
drug na~in vrbuva, prevezuva, prenesuva, kupuva, prodava, zasolnuva
ili prifa}a lica zaradi eksploatacija po pat na prostitucija ili
drugi formi na seksualna eksploatacija, pornografija, prinudna rabota
ili sluguvawe, ropstvo, prisilni brakovi, prisilna fertilizacija,
nezakonito posvojuvawe ili nemu sli~en odnos ili nedopu{teno
presaduvawe delovi od ~ovekovoto telo, }e se kazni so kazna zatvor
najmalku ~tiri godini.
(2) Toj {to }e odzeme ili uni{ti li~na karta, paso{ ili druga
tu|a identifikaciona isprava zaradi vr{ewe na deloto od stavot 1 na
ovoj ~len }e se kazni so zatvor od najmalku ~etiri do pet godini.
(3) Toj {to koristi ili ovozmo`uva na drug koristewe na seksualni
uslugi ili drug vid eksploatacija od lica za koe znael ili bil
dol`en da znae deka e `rtva na trgovija so lu|e }e se kazni so zatvor
od {est meseci do pet godini.
(4) Soglasnosta na `rtvata na trgovija so lu|e zaradi namera za
691

eksploatacija predvidena vo stav 1 od ovoj ~len, ne se od zna~ewe za
postoeweto na krivi~noto delo od stav 1 na ovoj ~len.
(5) Ako deloto od stavot 1 go stori pravno lice, }e se kazni so
pari~na kazna.
(6) Obidot e kazniv.
(7) Nedvi`nostite iskoristeni i predmetite i prevoznite sredstva
upotrebeni za izvr{uvawe na deloto, se odzemaat.
Krium~arewe na migranti
^len 418-b
(1) Toj {to so sila ili so seriozna zakana deka }e napadne vrz
`ivotot ili teloto, so grabnuvawe, izmama, od koristoqubie, so zloupotreba
na svojata slu`bena polo`ba ili so iskoristuvawe na nemo-
}ta na drug ilegalno prenesuva migranti preku dr`avnata granica,
kako i toj {to pravi, nabavuva ili poseduva la`na patna ispravi so
takva cel, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(2) Toj {to vrbuva, prevezuva, prenesuva, kupuva, prodava, zasolnuva
ili prifa}a migranti, }e se kazni so zatvor od edna do pet godini.
(3) Ako pri vr{eweto na delata od stavovite 1 i 2 e zagrozen
`ivotot ili zdravjeto na migrant, ili so migrantot se postapuva osobeno
poni`uva~ki ili surovo, ili se spre~uva toj da gi koristi pravata
{to mu pripa|aat spored me|unarodnoto pravo, storitelot }e se
kazni so zatvor najmalku osum godini.
(4) Ako deloto od stavovite 1 i 2 e storeno so maloletno lice,
storitelot }e se kazni so zatvor najmalku osum godini.
(5) Predmetite i prevoznite sredstva upotrebeni za izvr{uvawe
na deloto se odzemaat.
Organizirawe na grupa i pottiknuvawe na izvr{uvawe na delata trgovija so
lu|e, trgovija so maloletno lice i krium~arewe na migranti
^len 418-v
(1) Toj {to organizira grupa, banda ili drugo zdru`enie za
vr{ewe na krivi~ni dela od ~lenovite 418-a, 418-b i 418-g, }e se kazni
so zatvor najmalku osum godini.
(2) Toj {to }e stane pripadnik na grupa, banda ili drugo zdru-
`enie od stav 1 ili na drug na~in ja pomaga grubata, bandata ili zdru-
`enieto, }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(3) Pripadnik na grupata od stav 1 koj }e ja otkrie grupata pred
da stori krivi~no delo vo nejziniot sostav ili za nea, }e se oslobodi
od kazna.
(4) Toj {to povikuva, pottiknuva ili poddr`uva izvr{uvawe na
krivi~nite dela od ~lenovite 418-a, 418-b i 418-g, }e se kazni so zatvor
od edna do deset godini.
692

Trgovija so maloletno lice
^len 418-g
(1) Toj {to vrbuva, prevezuva, prenesuva, kupuva, prodava, zasolnuva
ili prifa}a maloletno lice zaradi eksploatacija po pat na prostitucija
ili drugi formi na seksualna eksploatacija, pornografija,
prinudna rabota ili sluguvawe, ropstvo, prisilni brakovi, prisilna
fertilizacija, nezakonito posvojuvawe ili nemu sli~en odnos ili nedopu{teno
presaduvawe delovi od ~ovekovo telo, }e se kazni so zatvor
najmalku osum godini.
(2) Toj {to deloto od stav 1 }e go stori so sila, seriozna zakana,
so doveduvawe vo zabluda ili druga forma na prisilba, grabnuvawe,
izmama, so zloupotreba na svojata polo`ba ili sostojba na bremenost,
nemo} ili fizi~ka ili mentalna nesposobnost na drug, ili so
davawe ili primawe pari ili druga korist zaradi dobivawe soglasnost
na lice koe ima kontrola na drugo lice, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini.
(3) Toj {to koristi ili ovozmo`uva na drug koristewe na seksualni
uslugi ili drug vid eksploatacija od maloletno lice za koe
znael ili bil dol`en da znae deka e `rtva na trgovija so lu|e, }e se
kazni so zatvor najmalku osum godini.
(4) Toj {to }e odzeme ili uni{ti li~na karta, paso{ ili druga
tu|a identifikaciona isprava zaradi vr{ewe na deloto od stavovite 1
i 2 na ovoj ~len, }e se kazni so zatvor najmalku ~etiri godini.
(5) Soglasnosta na maloletnoto lice so dejstvijata predvideni
vo stav 1 od ovoj ~len, ne e od zna~ewe za postoeweto na krivi~noto
delo od stav 1 na ovoj ~len.
(6) Ako deloto od stav 1 go stori pravno lice, }e se kazni so pari~na
kazna.
(7) Nedvi`nostite iskoristeni i predmetite i prevoznite sredstva
upotrebeni za izvr{uvawe na deloto se odzemaat."
Me|unaroden terorizam
^len 419
(1) Toj {to so namera da na{teti na stranska dr`ava ili na me-
|unarodna organizacija }e izvr{i grabnuvawe na nekoe lice ili nekoe
drugo nasilstvo, }e predizvika eksplozija ili po`ar ili so nekoe
op{toopasno dejstvie ili so op{toopasni sredstva }e predizvika opasnost
za `ivotot na lu|eto i za imotot od zna~itelna vrednost, }e se
kazni so zatvor najmalku tri godini.
(2) Ako poradi delata od stav 1 nastapila smrt na edno ili na
pove}e lica ili e predizvikana {teta od golemi razmeri, storitelot
}e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na delata od stav 1 storitelot so
umisla li{il od `ivot drug, }e se kazni so zatvor najmalku deset godi-
693

ni ili so do`ivoten zatvor.
Zagrozuvawe lica pod me|unarodna za{tita
^len 420
(1) Toj {to }e izvr{i grabnuvawe ili nekoe drugo nasilstvo
sprema lice pod me|unarodno pravna za{tita ili gi napadne negovite
slu`beni prostorii, privatniot stan ili prevoznoto sredstvo, }e se
kazni so zatvor najmalku edna godina.
(2) Ako poradi delata od stav 1 nastapila smrt na edno ili pove}e
lica, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
umisla li{il od `ivot drug, }e se kazni so zatvor najmalku deset godini
ili so do`ivoten zatvor.
(4) Toj {to }e ja zagrozi sigurnosta na liceto od stav 1 so seriozna
zakana deka }e go napadne nego, negovite slu`beni prostorii,
privatniot stan ili prevoznoto sredstvo, }e se kazni so zatvor od edna
do deset godini.
Zemawe zalo`nici
^len 421
(1) Toj {to }e izvr{i grabnuvawe na nekoe lice i se zakanuva
deka }e go ubie, }e go povredi ili }e go zadr`i kako zalo`nik so namera
da ja prisili nekoja dr`ava ili me|unarodna organizacija ne{to
da stori ili da ne stori, kako izri~en ili molkumen uslov za osloboduvawe
na zalo`nikot, }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(2) Ako poradi deloto od stav 1 nastapila smrt na grabnatoto
lice, storitelot }e se kazni so zatvor najmalku pet godini.
(3) Ako pri izvr{uvaweto na deloto od stav 1 storitelot so
umisla go li{il od `ivot grabnatoto lice, }e se kazni so zatvor najmalku
deset godini ili so do`ivoten zatvor.
Piratstvo
^len 422
(1) ^len na posada ili patnik na brod ili vozduhoplov, koj so
namera za sebe ili za drug da pribavi korist ili na drug da mu nanese
{teta, na mesto koe ne potpa|a pod vlast na nitu edna dr`ava }e izvr-
{i nasilstvo ili druga prisilba sprema drug brod ili vozduhoplov
ili sprema licata koi se nao|aat na nego ili grabe` na predmetite od
brodot ili vozduhoplovot, }e se kazni so zatvor najmalku edna godina.
(2) Ako poradi delata od stav 1 nastapi smrt na edno ili pove}e
lica ili e predizvikano uni{tuvawe na brodot ili vozduhoplovot ili
nastapila druga imotna {teta od golemi razmeri, storitelot }e se kazni
so zatvor najmalku pet godini.
694

G l a v a t r i s e t i p e t t a
PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI
Donesuvawe na upatstvo za postapuvawe na sudovite za vodewe na kaznena
evidencija
^len 423 601
Ministerot za pravda }e donese upatstvo za postapuvawe na sudovite
za vodewe na kaznena evidencija vo rok od 30 dena od denot na
vleguvaweto vo sila na ovoj zakonik.
^len 423-a
So Sudskiot delovnik se dureduva postapuvaweto na sudovite za
vodewe na kaznena evidencija soglasno ~lenot 106 od Krivi~niot zakonik,
vo rok od 30 dena od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon.
Prenesuvawe na podatocite od kaznenata evidencija
^len 424
(1) Ministerstvoto za vnatre{ni raboti e dol`no vo rok od
edna godina od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon da gi prenese
site podatoci od kaznenata evidencija {to ja vodat organite na
ova Ministerstvo vo kaznenata evidencija na nadle`nite sudovi.
(2) Po istekot na rokot od stav 1 Ministerstvoto za pravda }e
izvr{i uvid vo evidenciite na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
zaradi utvrduvawe dali se otstraneti podatocite za osudeni lica i za
toa }e ja izvesti Vladata na Republika Makedonija.
Prestanuvawe na va`nosta na krivi~no-pravnite odredbi
^len 425
So denot na primenata na ovoj zakonik prestanuvaat da va`at
krivi~nopravnite odredbi od Krivi~niot zakon na Republika Makedonija
- op{t i poseben del ("Slu`ben list na SFRJ" broj 44/76, 34/84,
74/87, 57/89, 3/90 i 38/90 i "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija"
broj 25/92 i 32/93) i Krivi~niot zakon na Republika Makedonija
("Slu`ben vesnik na SRM" broj 25/77, 23/ 84, 50/87, 36/89, 7/90 i "Slu`ben
vesnik na Republika Makedonija" broj 28/91, 24/92 i 49/93), kako i
to~ka 1. Krivi~ni dela i ~lenovite 278, 279, 280, 281 i 282 od Zakonot
za carini ("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" bro) 20/93) i
~lenovite 26,27 i 28 od Zakonot za uslovite za zemawe, razmenuvawe,
prenesuvawe i presaduvawe delovi od ~ove~koto telo zaradi lekuvawe
("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" broj 30/95).
601
^lenot 423 e ukinat so odluka na Ustavniot sud na Republika Makedonija,
br. 206/2003 od 15. 04. 2004.
695

Vleguvawe vo sila na Zakonikot
^len 426
Ovoj zakonik vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto
vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" a }e se primenuva
od 1 noemvri 1996 godina.
Od Zakonot za izmenuvawe na Krivi~niot zakonik "SV RM," br. 9/2004.
^len 234
Merkite na bezbednost izre~eni so pravosilna presuda do denot
na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon, se izvr{uvaat spored Krivi-
~en zakonik koj va`el vo vremeto na nivnoto izrekuvawe.
^len 236
Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto
vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija," a odredbite od ~len 29
koi se odnesuvaat na ~len 58-b za uslovite za izrekuvawe na op{tokorisna
rabota, ~len 31 koj se odnesuva na ~len 59-a za uslovite na izrekuvawe
na ku}en zatvor i odredbata na ~len 48 koja se odnesuva na ~lenovite
961-a do 96-| za kaznuvawe na pravnite lica, }e se primenuvaat
od 1 septemvri 2004 godina.
696

ODLUKI NA USTAVNIOT SUD NA REPUBLIKA
MAKEDONIJA
1. So Odluka U. br. 210/2001 od 6. 02. 2002, Sudot go ukina ~l. 101
st. 2 vo delot: "i nastapuvaat po sila na zakonot so koj se predvideni,"
od Krivi~niot zakonik ("SV RM," 37/1996, 80/1999).
Sudot na sednicata utvrdi deka spored ~l. 101 st. 1 od Krivi-
~niot zakonik, pravnite posledici od osudata {to se nadovrzuvaat na
osudite za opredeleni krivi~ni dela, ne mo`e da nastapat koga za krivi~noto
delo na storitelot mu e izre~ena pari~na kazna, uslovna osuda,
sudska opomena ili koga toj e osloboden od kazna, a spored st. 2 od
ovoj ~len, pravnite posledici mo`at da se predvidat samo so zakon i
nastapuvaat po sila na zakonot so koj se predvideni.
So Krivi~niot zakonik, na pravnite posledici od osudata im se
posvetuva posebna glava, iako sodr`inata na taa glava e mo{ne skromna,
vo odnos na drugite krivi~nopravni pra{awa {to se predmet na
ureduvawe na Zakonikot. Pravnite posledici od osudata kako posebna
kategorija, so ovoj zakonik ne se tretirat nitu kako kazni, nitu kako
drugi krivi~ni sankcii. Imeno, spored ~l. 4 od Krivi~niot zakonik,
krivi~ni sankcii se: kazni, uslovna osuda i sudska opomena, merki za
bezbednost i vospitni merki, a spored ~l. 33 od Zakonikot, kazni se:
zatvor i pari~na kazna, pri {to, kaznata zatvor mo`e da se izre~e
samo kako glavna kazna, a pari~nata kazna kako glavna i sporedna kazna,
a ako za edno krivi~no delo se propi{ani dvete kazni, kako glavna
mo`e da se izre~e samo ednata od niv. So ~l. 5 od Zakonikot e uredeno
deka na storitelot na krivi~no delo vo izvr{uvaweto na krivi~nata
sankcija mo`at da mu bidat odzemeni ili ograni~eni opredeleni prava
samo vo mera koja im odgovara na prirodata i sodr`inata na taa
sankcija i samo na na~in so koj se obezbeduva po~ituvawe na li~nosta
na storitelot i na negovoto ~ove~ko dostoinstvo. Spored toa, pravnite
posledici od osudata ne se tretiraat kako kazna ili drugi krivi~ni
sankcii, na {to bi sleduval i odgovor deka so niv ne mo`e na
storitelot na krivi~noto delo da mu bidat odzemeni ili ograni~eni
opredeleni prava. Me|utoa, od sodr`inata na ~l. 101 st. 1 od Zakonikot,
proizleguva deka pravnite posledici od osudata se nadovrzuvaat
na osudite za opredeleni krivi~ni dela, {to zna~i deka iako pravnite
posledici od osudata ne se kazni, tie po svojata priroda, karakter i
mo`nost od nivno predviduvawe so zakon, bez poblisku opredeluvawe
na nivnite vidovi i uslovi za nivno propi{uvawe so samiot Krivi~en
zakonik, poprimat karakter blizok na samata kazna i mo`at te{ko da
697

go pogodat osudeniot koj ja izr`al svojata kazna.
Trgnuvaj}i od sodr`inata na ~l. 8 st. 1 al. 3 i 4, ~l. 9, ~l. 13 st.
1, ~l. 51, ~l. 54 st. 1, ~l. 98 st. 1 i 2 od Ustavot i navedenite i zakonski
odredbi, a imaj}i ja predvid sodr`inata na ~l. 101 st. 2 vo delot: "i nastapuvaat
po sila na zakonot so koj se predvideni" od Krivi~niot zakonik,
spored misleweto na Sudot, pravnite posledici od osudata ne
mo`at da nastapuvaat avtomatski po sila na zakon, tuku deka toa mo`e
da se pravi samo so pravosilna sudska odluka, odnosno deka kaznenopravniot
odnos se iscrpuva na relacijata na kaznivoto delo i sudski
izre~ena kazna za negoviot storitel i deka natamo{ni posledici od
negovoto izvr{uvawe odnosno od osudata za toa delo koi se sostojat vo
ograni~uvawe na pravata na gra|anite ne se dopu{teni, osven ako toa
ne e izre~no utvrdeno so Ustavot. So ogled na toa {to spored osporeniot
del od odredbata, pravnite posledici od osudata nastapuvaat po
sila na zakonot, a ne kako kazna (zabrana) {to ja izrekuva sudot vo ramkite
na vidovite na kazni odnosno sankcii, Sudot oceni deka toj del
od osporenata odredba ne e vo soglasnost so napred navedenite odredbi
od Ustavot.
2. So Odluka U. br 206/2003 od 9. 06. 2004, Sudot go ukina ~l. 423
od Krivi~niot zakonik ("SV RM," br. 37/1996, 80/1999, 4/2002, 43/ 2003 i
19/2004)
Ustavniot sud na Republika Makedonija po sopstvena inicijativa
so Re{enie U. br. 206/2003 od 15 april 2004 godina povede postapka
za ocenuvawe na ustavnosta na ~lenot 423 od Zakonot ozna~en vo
to~kata 1 od ovaa odluka, zatoa {to osnovano se postavi pra{aweto za
negovata soglasnost so Ustavot.
Sudot na sednicata utvrdi deka vo ~lenot 423 od Krivi~niot
zakonik e predvideno ministerot za pravda da donese upatstvo za postapuvawe
na sudovite za vodewe na kaznenata evidencija vo rok od 30
dena od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakonik. So odredbata od
~lenot 233 od Zakonot za izmenuvawe i dopolnuvawe na Krivi~niot
zakonik ("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" br. 19/2004), po
~lenot 423 e dodaden nov ~len 423-a, spored koj so Sudskiot delovnik
se ureduva postapuvaweto na sudovite za vodewe na kaznenata evidencija
soglasno so ~lenot 106 od Krivi~niot zakonik, vo rok od 30 dena
od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon.
Soglasno ~lenot 8 stav 1 alineja 3 od Ustavot, kako temelna
vrednost na ustavniot poredok na Republika Makedonija e vladeeweto
na pravoto.
Ustavot na Republika Makedonija vo ~lenot 98 stav 1 i 2 utvrdil
deka sudskata vlast ja vr{at sudovite koi se samostojni i nezavisni
i sudovite sudat vrz osnova na Ustavot i zakonite i me|unarodnite
dogovori ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot.
Spored odredbite od stav 3, 4 i 5 od ovaa ustavna norma, organizacijata
na sudstvoto e edinstvena, zabraneti se vonrednite sudovi,
698

a vidovite, nadle`nosta, osnovaweto, ukinuvaweto, organizacijata i
sostavot na sudovite, kako i postapkata pred niv, se ureduvaat so zakon
{to se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo od vkupniot broj pratenici.
Vrz osnova na ovaa ustavna odredba e donesen Zakonot za sudovite
("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" br. 36/1995, 45/1995 i
64/2003), koj posebno gi uredil pra{awata na pravosudnata i sudskata
uprava vo edinstveniot sudski sistem. Spored odredbite na ovoj zakon
rabotite na pravosudnata uprava gi vr{i ministerstvoto za pravda vo
sorabotka so pretsedatelot na soodvetniot sud.
Spored ~lenot 78 od ovoj zakon, ministerot za pravda donesuva
Sudski delovnik, po prethodno mislewe na Vrhovniot sud na Republika
Makedonija.
Sudot, isto taka, utvrdi deka so odredbite od op{tiot del od
Krivi~niot zakonik e uredeno pra{aweto na kaznenata evidencija.
Spored ~lenot 106 stav 1 kaznenata evidencija ja vodi prvostepeniot
sud nadle`en spored mestoto na ra|awe na osudeniot. Spored stavot 2
na istiot ~len, za licata rodeni vo stranstvo ili za onie ~ie mesto na
ra|awe e nepoznato kako i za pravnite lica kaznenata evidencija ja
vodi sudot opredelen so zakon.
So odredbite od stavot 3 i 4 od ovoj ~len od Krivi~niot zakonik
e propi{an ograni~en krug na ovlasteni subjekti na koi mo`at da
im se napravat dostapni podatocite od kaznenata evidencija. Imeno,
ovie podatoci mo`at da mu se dadat na sudot i na javnoto obvinitelstvo
vo vrska so krivi~nata postapka {to se vodi protiv porano osudeniot
i na nadle`nite organi {to u~estvuvaat vo postapkata za davawe
amnestija i pomiluvawe. Podatocite od kaznenata evidencija mo-
`at na obrazlo`eno barawe da im se dadat na dr`avnite organi, pravni
ili fizi~ki lica ako u{te traat opredeleni pravni posledici od
osudata ili kazni {to se sostojat vo zabrani ili ako za toa postoi
opravdan interes zasnovan vrz zakon.
Soglasno stavot 5 na ovoj ~len, nikoj nema pravo da bara od gra-
|anite da podnesuvaat dokazi za svojata osuduvanost ili neosuduvanost,
a spored stavot 6 na gra|anite po nivno barawe, mo`e da im se dadat
podatoci za nivnata osuduvanost ili neosuduvanost samo ako ovie podatoci
im se potrebni zaradi ostvaruvaweto na nivnite prava vo stranstvo.
Od iznesenite ustavni i zakonski opredelbi Sudot oceni deka
Krivi~niot zakonik so odredbata od ~lenot 423 predvidel ministerot
za pravda so upatstvo da go ureduva pra{aweto za postapuvawe na
sudovite za vodewe na kaznenata evidencija, me|utoa so novata odredba
od ~lenot 423-a od izmenite i dopolnuvawata na ovoj zakonik, e
predvideno ova pra{awe da bide predmet na ureduvawe vo Sudskiot
delovnik, koj ministerot za pravda go donesuva po prethodno mislewe
na Vrhovniot sud na Republika Makedonija.
699

Poa|aj}i od toa deka so novoto zakonsko re{enie se pomestuva
ureduvaweto na pra{aweto za postapuvawe na sudovite za vodewe na
kaznenata evidencija vo Sudskiot delovnik, za koj vo postapkata na
donesuvawe e vklu~eno i mislewe na Vrhovniot sud na Republika Makedonija
so {to se afirmiraat elementite opredeleni so Ustavot koi
se odnesuvaat na sudstvoto, zakonskoto re{enie vo osporenata odredba
od ~lenot 423 ne gi sodr`i ovie elementi i tretira pra{awe koe e
uredeno na poinakov na~in so navedenata odredba od ~lenot 423-a od
Krivi~niot zakonik.
Od ovie pri~ini kako i poradi postoeweto na razli~ni zakonski
re{enija za isto pra{awe, {to ne obezbeduva usoglasen soodnos so
ustavnoto na~elo na vladeewe na pravoto predvideno vo ~lenot 8 stav
1 alineja 3 od Ustavot, Sudot utvrdi deka osporenata odredba od ~lenot
423 od Krivi~niot zakonik ne e vo soglasnost so Ustavot.
3. So Odluka U. br 228/2005 od 5. 04. 2006, Sudot go poni{ti ~l.
38-d od Krivi~niot zakonik ("SV RM," br. 37/1996, 80/1999, 4/2002, 43/
2003, 19/2004 i 81/2005).
Sudot na sednicata utvrdi deka spored ~l. 38-d od Krivi~niot
zakonik povisokiot sud mo`e na barawe na storitelot na krivi~noto
delo ako mu e izre~ena kazna zatvor do edna godina, da ja zameni so pari~na
kazna, imaj}i gi predvid negovite li~ni priliki i negovoto odnesuvawe
po storenoto krivi~no delo, stepenot na krivi~nata odgovornost,
pobudite od koi e storeno deloto, kako i imotnata sostojba na
storitelot, vodej}i pritoa smetka za negovite drugi prihodi, za negoviot
imot i za negovite semejni obvrski.
Izre~enata kazna zatvor od stavot 1 ne mo`e da se zameni so pari~na
kazna, dokolku storitelot krivi~noto delo go storil vo povrat.
Pri zamenuvaweto na izre~enata kazna zatvor so pari~na kazna
od stavot 1, sudot }e go zameni sekoj den zatvor so pari~na kazna vo visina
na dnevna globa, pri {to brojot na dnevnite globi za sekoj den
zatvor {to se zamenuva ne mo`e da bide pomal od 50 dnevni globi.
Pari~nata kazna so koja se zamenuva izre~enata kazna zatvor do
edna godina, ne mo`e pove}e da se zamenuva so druga kazna.
Trgnuvaj}i od ~l. 8 st. 1 al. 3 od Ustavot, spored Sudot, vo konkretniov
slu~aj so osporenata zakonska odredba se povreduva na~eloto
na vladeeweto na pravoto. Ova od pri~ina {to, spored Sudot, so osporenata
zakonska odredba se otstapuva od celokupniot koncept na kazneniot
sistem reguliran so pozitivnata zakonska regulativa.
Imeno, vo Glava treta na Krivi~niot zakonik, vo koja e sodr-
`ana i osporenata zakonska odredba, vo dve poglavja so kategorijalno
zna~ewe, vo edna koherentna celina regulirani se kaznite i toa: 1 0 Celite
na kaznuvaweto, vidovite kazni i uslovi za nivno izrekuvawe i 2 0
Odmeruvawe na kaznata. So toa, vsu{nost Krivi~niot zakonik sistemski
gi razgrani~il kaznite razli~ni po svojata pravna priroda i represivno
dejstvo. Imeno, pomestuvaweto na celta na kaznuvaweto na po-
700

~etokot od regulativata za kaznite, vpro~em, ja potvrduva tradicijata
na kaznenoto zakonodavstvo eksplicitno i jasno da izrazi {to se o~ekuva
od kaznata, {to ne e cel sama za sebe, tuku e i svoevidna pravna
orientacija na sudijata vo izborot i odmeruvaweto na kaznata.
Ne ispu{taj}i ja od vid prirodata na kaznata, krivi~nopravnata
nauka kontinuirano postavuva brojni uslovi i barawa kako neophodni
karakteristiki na sovremenata kazna. Tokmu pod vlijanie na ovie
zalo`bi krivi~nopravnite sistemi i zakonodavstvata na civiliziranite
zemji prifatile kazna od javnopraven karakter, propi{ana, izre-
~ena i izvr{liva samo od nadle`en sud.
Od sodr`inata na ~l. 32, 33, 40, 40, 41 st. 2 od Krivi~niot zakonik,
jasno proizleguva deka zakonodavecot jasno i decidno gi predviduva
granicite na ubla`uvaweto na kaznata vo ramkite na predvideniot
minimum na kazna. Ottuka, logi~en e zaklu~okot deka so osporenata
zakonska odredba vsu{nost se derogira odredbata od ~l. 41 od Zakonikot,
odnosno se naru{uvaat temelite na drugite instituti, predvideni
vo Krivi~niot zakonik. Tokmu poradi toa, spored Sudot, so osporenata
zakonska odredba se povreduva temelniot princip na ustavniot
poredok od ~l. 8 st. 1 al. 3 od Ustavot - vladeeweto na pravoto.
Od analizata na osporenata zakonska odredba, spored Sudot,
isto taka, proizleguva zaklu~ok deka istata e nejasna i neprecizna i
poradi toa {to voop{to ne e jasno dali vo slu~ajov stanuva zbor za zamena
na kazna zatvor izre~ena so pravosilna sudska odluka, ili istata
se u{te e vo faza na `albena postapka, odnosno dali stanuva zbor za
nepravosilna presuda, po koja povisokiot sud mo`e da se proiznese po
izjaven redoven praven lek (`alba) i vo koja postapka povisokiot sud
vo ramkite na granicite {to se propi{ani so zakon za toa delo, a imaj}i
gi pritoa vo vid krivi~nata odgovornost na storitelot, te`inata
na deloto i celite na kaznuvaweto, }e mu odmeri kazna na storitelot
na krivi~noto delo. Ottuka, nesporen e zaklu~okot deka toj, sudijata, e
dominus litis vo postapkata, i onoj koj po zakonski sprovedena postapka
vrz osnova na svoeto sudisko nao|awe i ubeduvawe {e go opredeli vidot
na kaznata, kako i visinata na istata. Pritoa, sudot gi ima predvid
site okolnosti {to vlijaat kaznata da bide pomala ili pogolema, a
osobeno: stepenot na krivi~nata odgovornost, pobudite od koi e storeno
deloto, ja~inata na zagrozuvaweto ili povredata na za{titenoto
dobro, okolnostite pod koi e storeno deloto, porane{niot `ivot na
storitelot, negovite li~ni priliki i negovoto odnesuvawe po storenoto
krivi~no delo, a posebno vodej}i smetka za vkupnoto dejstvo na
kaznata i nejzinite posledici vrz mo`nosta i potrebite za resocijalizacija
na storitelot. Ova se okolnosti koi samo sudot vo kontradiktorna
postapka vo neposreden kontakt so storitelot na krivi~noto
delo, mo`e so sigurnost da gi proveri i utvrdi i vrz osnova na niv da
go opredeli vidot i visinata na kaznata.
So Ustavot, isto taka, precizno se definirani osnovnite slo-
701

odi i prava na ~ovekot i gra|aninot.
Od ~l. 9 st. 1 od Ustavot proizleguva deka Ustavot ne dopu{ta
diskriminacija, odnosno neednakvost na gra|anite vo nivnite slobodi
i prava po koj bilo osnov predviden vo ovaa ustavna odredba.
Trgnuvaj}i od faktot {to pari~nata kazna e sankcija od imoten
karakter, a od aspekt na navodite vo inicijativata, Sudot utvrdi deka
so osporenata zakonska odredba se pravi razlika me|u gra|anite po
osnov na imotna sostojba. Imeno, od analizata na osporenata odredba
vsu{nost proizleguva deka do povisokiot sud barawe za zamena na
izre~enata kazna zatvor so pari~na kazna mo`e da podnesat onie storiteli
na koi im e izre~ena kazna zatvor do edna godina koi se vo mo`nost
istata da ja platat. Me|utoa, storitelite koi se so dobra imotna
sostojba na ovoj na~in se doveduvaat vo privilegirana polo`ba za
razlika od onie koi se vo lo{a, odnosno slaba imotna sostojba, so {to
vsu{nost se naru{uva na~eloto na ednakvost po osnov na imotna polo-
`ba, predvideno vo ~l. 9 od Ustavot na Republika Makedonija.
Imeno, ednakvosta kako vrednosen ideal na demokratijata, zna-
~i ednakvost na gra|anite pred zakonite, odnosno u`ivawe ednakva za-
{tita od zakonite. Vo sekoe gra|ansko op{testvo prisutna e i neophodna
potrebata vo op{testvoto da postoi ednakvost, bidej}i neednakvosta
ra|a nezadovolstvo. Za za{tita na ~ovekovata sloboda, neophodno
e obezbeduvawe ramnopravnost, odnosno lu|eto da bidat ednakvi
pred pravnite normi, {to spored Sudot, so re{enieto vo osporenata
zakonska norma ne se ovozmo`uva.
Spored Amandmanot XXV od Ustavot, so koj e zamenet ~l. 98 od
Ustavot na Republika Makedonija, sudskata vlast ja vr{at sudovite.
Sudovite se samostojni i nezavisni. Sudovite sudat vrz osnova na Ustavot
i zakonite i me|unarodnite dogovori ratifikuvani vo soglasnost
so Ustavot. Zabraneti se vonredni sudovi. Vidovite, nadle`nosta,
osnovaweto, ukinuvaweto, organizacijata i sostavot na sudovite, kako
i postapkata pred niv, se ureduvaat so zakon {to se donesuva so dvotretinsko
mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici.
Od sodr`inata na citiranata ustavna norma jasno proizleguva
deka vidovite, nadle`nosta, osnovaweto, organizacijata, sostavot na
sudovite, kako i postapkata pred sudovite se ureduvaat samo so zakon
{to e donesen so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj
pratenici, a ne i so zakon donesen so obi~no mnozinstvo, kako {to e vo
slu~ajov. Imeno, so samoto odreduvawe na nadle`nost na povisok sud,
vo osporenata zakonska odredba koja e del od zakonik koj e donesen so
obi~no mnozinstvo i koj ne gi regulira pra{awata za nadle`nost na
sudovite, Sudot utvrdi deka osporenata zakonska odredba ne e vo soglasnost
so Amandmanot XXV t. 1 st. 4 na Ustavot.
Od navedenite pri~ini, spored Sudot osporenata zakonska
odredba ne e vo soglasnost so ~l. 8 st. 1 al. 3, ~l. 9 st. 1 i Amandman
XXV t. 1 st. 4 od Ustavot na Republika Makedonija.
702

ZAKON ZA MALOLETNI^KA PRAVDA
("SV RM," 87/2007)
Prv del
OP[TI ODREDBI
Glava prva
Sodr`ina, celi i osnovni na~ela
1. Sodr`ina na zakonot
^len 1
So ovoj zakon se ureduva postapuvaweto so deca vo rizik i maloletni
storiteli na dejstvija {to so zakon se opredeleni kako krivi-
~ni dela i prekr{oci, se opredeluvaat uslovite za primena na merki
na pomo{, gri`a i za{tita, vospitni i alternativni merki i za kaznuvawe
na maloletnicite, polo`bata, ulogata i nadle`nosta na organite
{to u~estvuvaat vo postapuvaweto so deca vo rizik i maloletni storiteli
na dejstvija {to so zakon se opredeleni kako krivi~ni dela i prekr{oci
i izvr{uvaweto na vospitnite i alternativnite merki i
kazni.
So ovoj zakon se ureduvaat merki za za{tita na maloletnikot
`rtva na krivi~ni dela i merki za prevencija na maloletni~koto prestapni{tvo.
2. Celi na zakonot
^len 2
Celi na zakonot i na negovata primena se ostvaruvawe na prioriteten
interes i za{tita na maloletnicite od kriminal, nasilstvo
i na koj bilo oblik na zagrozuvawe na nivnite slobodi i prava i nivniot
pravilen razvoj; za{tita na maloletnite storiteli na dejstvija
{to so zakon se opredeleni kako krivi~ni dela i prekr{oci od povrat;
nivna socijalizacija, vospituvawe i prevospituvawe, pomo{ i
gri`a za maloletnicite i za{tita vo postapkata pred sudot i drugite
organi na nivnite slobodi i prava zagarantirani so Ustavot na Republika
Makedonija, Konvencijata za pravata na deteteto i drugite me|unarodni
dogovori za polo`bata na maloletnicite vo sistemot na pravda,
ratifikuvani soglasno so Ustavot na Republika Makedonija.
3. Osnovni na~ela
^len 3
Na maloletnik ne mo`e da mu bide izre~ena sankcija predvidena
so ovoj zakon za dejstvie koe pred da e storeno ne bilo so zakon
703

opredeleno kako krivi~no delo ili prekr{ok i za koe ne bila propi{ana
sankcija so zakon.
^len 4
Na maloletnikot vo neformalnoto postapuvawe na nadle`nite
organi i slu`bi, kako i vo sudskata postapka, mu se garantiraat site
prava {to gi imaat polnoletnite lica obvineti vo krivi~nata, odnosno
prekr{o~nata postapka kako i posebnite prava, priznati so Konvencijata
za pravata na deteto i drugite ratifikuvani me|unarodni
dogovori, vo site fazi na postapkata i vo izrekuvaweto i izvr{uvaweto
na koja bilo sankcija ili merka opredelena so ovoj zakon.
^len 5
Primenata na merkite i sankciite opredeleni so ovoj zakon i
postapuvaweto so maloletnikot se podredeni vo negov interes za za{-
tita, vospituvawe, prevospituvawe i pravilen razvoj.
^len 6
Pri primenata na merkite i sankciite i vo postapkite opredeleni
so ovoj zakon na maloletnikot mo`e da mu bidat odzemeni ili
ograni~eni opredeleni prava samo vo mera {to odgovara na dostignatiot
stepen na razvoj, na negovata li~nost i na negovata potreba za
otstranuvawe na sostojbite {to vlijaat toj da vr{i krivi~ni dela ili
prekr{oci.
^len 7
Od merkite i sankciite predvideni so ovoj zakon, sekoga{ im
se dava prednost na preventivnite, za{titnite i vospitnite merki.
Sankciite {to se sostojat vo li{uvawe od sloboda na maloletnikot
}e se primenuvaat vo isklu~itelni slu~ai, kako posledno sredstvo,
ako poinaku ne mo`e da se ostvari celta na primenata na merkite
i sankciite za storenoto krivi~no delo.
^len 8
Merkata ili sankcijata {to mu se izrekuva na maloletnikot
treba da odgovara na negovata li~nost, te`inata na dejstvieto {to so
zakon e opredeleno kako krivi~no delo ili prekr{ok i negovite posledici,
potrebata od negovo vospituvawe, prevospituvawe, obrazovanie
i razvoj, zaradi obezbeduvawe i za{tita na najdobriot interes
za maloletnikot.
^len 9
Za dejstvie na maloletnikot {to so zakon e opredeleno kako
krivi~no delo ili prekr{ok, nadle`nite organi i slu`bi po pravilo
ne poveduvaat sudska postapka, za da se izbegne {tetnoto vlijanie vrz
maloletnikot, osven ako li~nite svojstva na maloletnikot i okolnos-
704

tite pod koi e storeno dejstvieto ne uka`uvaat na potrebata od vodewe
na sudska postapka.
Sudska postapka po pravilo se sproveduva samo vo slu~aite predvideni
so ovoj zakon, ako maloletnikot storil dejstvie {to so zakonot
e opredelno kako krivi~no delo za koe e predvidena kazna zatvor
od tri godini ili pote{ka kazna ili vo slu~aj koga celta na merkite
ili sankciite predvideni so ovoj zakon ne mo`e da se postigne bez
takva postapka.
^len 10
Maloletnikot ima pravo na za{tita pred nadle`en sud protiv
odluki doneseni vo upravna postapka.
^len 11
Osnovno pravo na maloletnikot e postapkata sprema nego da ja
vodi i sankciite opredeleni so ovoj zakon da gi izrekuva samo sud
nadle`en za maloletni~ki kriminalitet.
Drugite merki predvideni so ovoj zakon mo`at da izrekuvaat i
drugi specijalizirani organi.
4. Zna~ewe na poimite i izrazite
^len 12
Oddelni poimi i izrazi upotrebeni vo ovoj zakon go imaat
slednoto zna~ewe:
- maloletnik e sekoe lice na vozrast do 18 godini, koe spored
Konvencijata za pravata na deteto se smeta za dete;
- dete vo rizik e maloletnik koj vo vremeto na izvr{uvaweto na
dejstvieto {to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo ili prekr{ok,
napolnil sedum, a ne napolnil ~etirinaeset godini; dete vo rizik
se smeta i maloletnik do 14 godi{na vozrast - zavisnik od upotreba
na drogi, psihotropni supstancii ili alkohol, dete so pre~ki vo
razvojot, dete-`rtva na nasilstvo i vospitno i socijalno zapu{teno
dete koe se nao|a vo takva situacija vo koja e ote`nato ili onevozmo`eno
ostvaruvaweto na vospitnata funkcija na semejstvoto ili deteto
ne e vklu~eno vo sistemot na obrazovanie i vospituvawe ili se
oddalo na pitawe, skitawe ili prostitucija, koe poradi vakvite sostojbi
e ili mo`e da dojde vo sudir so zakonot;
- pomlad maloletnik e maloletnik koj vo vremeto na izvr{uvaweto
na dejstvieto {to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo
ili prekr{ok, imal napolneto ~etirinaeset godini, a nemal napolneto
{esnaeset godini;
- pomlad maloletnik vo rizik e lice, koe vo vremeto na izvr-
{uvaweto na dejstvieto {to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo
za koe e predvidena pari~na kazna ili zatvor do tri godini ili prekr{ok,
ima napolneto ~etirinaeset, a nema napoleneto {estnaeset god-
705

ini ili koe e zavisnik od upotreba na drogi, psihotropni supstancii
ili alkohol, dete so pre~ki vo razvojot i vospitno i socijalno zapu-
{teno dete koe se nao|a vo takva sostojba vo koja e ote`nato ili onevozmo`eno
ostvaruvaweto na vospitnata funkcija na semejstvoto, koe
poradi vakvite sostojbi e ili mo`e da dojde vo sudir so zakonot;
- postar maloletnik e maloletnik koj vo vremeto na izvr{uvaweto
na dejstvieto {to so zakon e opredelno kako krivi~no delo ili
prekr{ok, napolnil {esnaeset godini, a ne napolnil osumnaeset godini;
- postar maloletnik vo rizik e maloletnik, koj vo vremeto na
izvr{uvaweto na dejstvieto {to so zakon e opredeleno kako krivi~no
delo, za koe e predvidena pari~na kazna ili zatvor do tri godini, ili
prekr{ok, ima napolneto {estnaeset godini, a ne napolnil osumaneset
godini ili koe e zavisnik od upotreba na drogi, psihotropni supstancii
ili alkohol, dete so pre~ki vo razvojot i vospitno i socijalno
zapu{teno dete koe se nao|a vo takva sostojba vo koja e ote`nato
ili onevozmo`eno ostvaruvaweto na vospitnata funkcija na semejstvoto,
koe poradi vakvite sostojbi e ili mo`e da dojde vo sudir so zakonot;
- pomlado polnoletno lice e lice koe vo vremeto na presuduvaweto
za krivi~no delo napolnilo osumnaeset, a ne napolnilo dvaeset
i edna godina;
- merki se merki na pomo{ i za{tita opredeleni so zakon, {to
ne se sostojat vo odzemawe i ograni~uvawe na slobodite i pravata na
maloletnikiot poradi storeno krivi~no delo ili prekr{ok, {to sudot
i drugite organi opredeleni so ovoj zakon mo`at da gi primenat
sprema maloletnikot, negovoto semejstvoto i staratelot;
- sankcija e pravna posledica na krivi~noto delo i prekr{okot
{to se sostoi vo odzemawe ili ograni~uvawe na opredeleni slobodi i
prava na maloletnikot poradi storenoto krivi~no delo ili prekr-
{okot {to ja izrekuva sud vo postapka opredelena so ovoj zakon;
- nadle`en sud se sudija za maloletnici i sovet za maloletnici;
- drugi specijalizirani organi se centrite za socijalna rabota,
Javnoto obvinitelstvo, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i ustanovite
za izvr{uvawe na sankcii za maloletnici; i
- semejstvo se roditelite, odnosno staratelot na maloletnikot,
polnoletnite rodnini po krv vo prava linija, brat ili sestra, bra~niot
drugar, kako i drugi polnoletni lica so koi maloletnikot `ivee vo
zaedni~ko doma}instvo.
706

Vtor del
POSTAPUVAWE SO MALOLETNICI
Glava vtora
Merki na pomo{ i za{tita
1. Isklu~uvawe na sankciite predvideni so ovoj zakon
^len 13
Sprema maloletnik koj vo vreme na izvr{uvaweto na dejstvieto
{to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo ili prekr{ok, ne napolnil
~etirinaeset godini - dete vo rizik ne mo`e da se primeni sankcija
predvidena so ovoj zakon.
^len 14
Sprema dete vo rizik se primenuvaat merki na pomo{ i za{tita.
^len 15
Sprema dete vo rizik se primenuvaat merki na pomo{ i za{tita
samo koga Centarot za socijalna rabota }e oceni deka sostojbata na
rizik se odrazuva vrz razvojot na li~nosta na deteto i negovoto pravilno
vospituvawe i mo`e da vlijae toa vo idnina da vr{i krivi~ni
dela ili prekr{oci.
Merkite od stavot 1 na ovoj ~len mo`e da se primenuvat i sprema
~lenovite na semejstvoto dokolku go zanemarile ili zloupotrebile
vr{eweto na svoite prava ili dol`nosti vo pogled na za{titata na
li~nosta, pravata i interesite na deteto.
^len 16
Merkite na pomo{ i za{tita se merki opredeleni so zakon vo
oblasta na obrazovanieto, zdravstvenata, socijalnata, semejnata i
drugi oblici na za{tita.
^len 17
Merkite na pomo{ i za{tita opredeleni vo ~lenot 16 od ovoj
zakon mo`at da se primenat i na pomlad i postar maloletnik vo rizik.
2. Postapuvawe so dete i maloletnik vo rizik
^len 18
Za dejstvie na dete, {to so zakon e opredeleno kako krivi~no
delo ili prekr{ok, kako i za dejstvie na pomlad ili postar maloletnik
vo rizik koe e opredeleno kako krivi~no delo za koe e propi{ana
kazna zatvor do tri godini ili prekr{ok, kako i za drugi sostojbi na
rizik se izvestuva centarot za socijalna rabota (vo natamo{niot
tekst: centarot) nadle`en spored mestoto na `iveewe na maloletnikot.
707

Centarot postapuva po izvestuvawa od Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti, u~ili{teto ili od druga institucija vo koja maloletnikot
e zgri`en i se vospituva, kako i od semejstvoto, maloletnikot,
o{teteniot i od drugo lice.
Centarot, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i u~ili{teto
ili druga institucija vo koja{to e zgri`en maloletnikot, se dol`ni
zaemno da se izvestuvaat za odnesuvaweto na maloletnikot, kako i za
site drugi okolnosti {to spored zakonot se smetaat za sostojba vo
rizik.
Centarot mo`e da go konstatira izvr{uvaweto na takvoto dejstvie
ili okolnostite na sostojba vo rizik i vrz osnova na sopstveni
soznanija.
Primenite izvestuvawa se registriraat vo poseben registar
{to se vodi vo centarot. Podatocite sodr`ani vo registarot za primenite
izvestuvawa od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, u~ili{-
teto ili od druga institucija vo koja maloletnikot e zgri`en i se vospituva,
kako i od semejstvoto, maloletnikot, o{teteniot i od drugo
lice se ~uvaat kako tajna soglasno propisite za za{tita na li~nite
podatoci.
Ministerot za trud i socijalna politika donesuva podzakonski
akt za formata i sodr`inata na registarot kako i na~inot za negovo
vodewe.
^len 19
Vo rok ne podolg od sedum dena od priemot na izvestuvaweto
ili drugo soznanie, a vo itni slu~ai ne podocna od dvaeset i ~etiri
~asa, centarot go povikuva deteto odnosno pomladiot ili postariot
maloletnik vo rizik i negovoto semejstvo i pokrenuva postapka od doverliv
karakter zaradi utvrduvawe na fakti~kite okolnosti na konkretniot
nastan ili sostojbata na rizik.
Razgovorot go vodi pretstavnik od stru~en tim ili stru~en tim
sostaven od pedagog, socijalen rabotnik, psiholog i diplomiran pravnik.
Na razgovorot, zadol`itelno prisustvuva advokat koj gi za{tituva
pravata i interesite na deteto, odnosno pomladiot ili postariot
maloletnik vo rizik.
Semejstvoto go izbira advokatot, a dokolku ne izbere advokat,
nego go opredeluva centarot po slu`bena dol`nost od listata sostavena
od Advokatskata komora. Pravnata pomo{ za deteto odnosno pomladiot
ili postariot maloletnik vo rizik e besplatna.
Site u~esnici vo postapuvaweto so dete odnosno pomladiot ili
postariot maloletnik vo rizik se dol`ni podatocite do koi do{le da
gi ~uvaat soglasno propisite za klasificirani informacii, odnosno
propisite za za{tita na li~nite podatoci.
708

^len 20
Advokatot e dol`en da dade pravno mislewe za slu~ajot vo pismena
forma vo rok od sedum dena od razgovorot so stru~niot tim.
Ako stru~niot tim ne go prifati misleweto na advokatot ili
advokatot ne go dade misleweto vo predvideniot rok od stavot 1 na
ovoj ~len, centarot e dol`en vo rok od sedum dena od negovoto dostavuvawe
da pobara od nadle`niot sudija za maloletnici da donese odluka
za natamo{no postapuvawe na centarot .
Vo slu~aj, advokatot da ne go dade misleweto vo predvideniot
rok od stavot 1 na ovoj ~len, sudot za toa }e ja izvesti Advokatskata
komora.
Odlukata na sudijata za maloletnici deka nema mesto za natamo{no
postapuvawe na Centarot ne e pre~ka, pri utvrduvawe na novi
okolnosti vo vrska so drugo dejstvie {to so zakon e opredeleno kako
krivi~no delo ili prekr{ok ili na sostojba vo rizik, toj da prodol`i
so primena na merki na pomo{ i za{tita na maloletnikot vo soglasnost
so odredbite od ~lenot 16 od ovoj zakon.
^len 21
Vrz osnova na pribranite izvestuvawa i drugi podatoci so koi
raspolaga centarot, kako i sprovedeniot razgovor so semejstvoto i
deteto, odnosno pomladiot ili postariot maloletnik vo rizik, stru-
~niot tim od ~lenot 19 stav 2 na ovoj zakon, vo rok od 30 dena izgotvuva
programa za merki i aktivnosti (vo natamo{niot tekst: programa) i ja
sproveduva. Vo izgotvuvaweto i sproveduvaweto na programata u~estvuvaat
i drugi specijalizirani organi ili lica.
^len 22
Najdolgo vo rok od deset dena po donesuvaweto na programata,
stru~niot tim od ~lenot 19 stav 2 na ovoj zakon razgovara po vtorpat
so semejstvoto vo koe `ivee deteto odnosno pomladiot ili postariot
maloletnik vo rizik so cel neposredno da se uveri dali roditelite
ili staratelot mo`at da vodat gri`a za nego i dali mo`at da bidat
otstraneti pri~inite za negovoto odnesuvawe i sostojbata na rizik.
Stru~niot tim gi zapoznava roditelite, odnosno staratelot so
programmata, zaradi nivno aktivno u~estvo vo sproveduvaweto na merkite
na pomo{ i za{tita i istovremeno gi predupreduva za natamo{-
nite posledici od nesorabotuvaweto so centarot. Stru~niot tim se sostanuva
so roditelite, odnosno staratelot najmalku edna{ mese~no.
Izmeni na programata se vr{at vo soglasnost so uspehot na
prezemenite merki ili novite okolnosti. Merkite na pomo{ i za{tita
mo`at da traat do napolnuvaweto na osumnaeset godini na maloletnikot.
Nadzor nad sproveduvaweto na programata vr{i Zavodot za
socijalni dejnosti.
709

^len 23
Ako semejstvoto ili staratelot ne ja sproveduva programata na
centarot, vo rok od sedum dena od utvrduvaweto na takvata okolnost,
centarot go izvestuva nadle`niot sudija za maloletnici koj vo rok od
tri dena donesuva odluka za primena na merkite sodr`ani vo programata,
davaj}i mu opredeleni upatstva na centarot .
Odluka od stavot 1 na ovoj ~len, sudijata za maloletnici mo`e
da donese i po predlog na advokatot na deteto odnosno pomladiot ili
postariot maloletnik vo rizik ili na negovoto semejstvo ili
staratelot.
Ako semejstvoto ne postapi spored odlukata na sudot, }e se
primenat merki opredeleni so zakon.
^len 24
Ako so dejstvie {to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo
ili prekr{ok, deteto odnosno pomladiot ili postariot maloletnik
vo rizik pribavil imotna korist ili predizvikal {teta na drug, centarot
posreduva pome|u semejstvoto ili staratelot, odnosno deteto,
pomladiot ili postariot maloletnik vo rizik i negovoto semejstvo
ili staratelot i o{teteniot zaradi vra}awe na imotnata korist ili
nadomestuvawe na {tetata.
Postapkata na posreduvawe mo`e da trae najdolgo trieset dena
po donesuvawe na odlukata za poveduvawe na postapka za posreduvawe.
Za soglasnosta se sostavuva spogodba {to ima zna~ewe na vonsudsko
poramnuvawe.
Ako posreduvaweto ostane bez uspeh, o{teteniot mo`e vo rok
od trieset dena otkako e konstatiran neuspeh na posreduvaweto, da podnese
predlog do sudijata za maloletnici za konfiskuvawe na imotot i
imotnata korist od liceto vrz koe e prenesen imotot ili imotnata
korist ili imotno-pravnoto barawe za nadomestuvawe na {tetata. Za
predlogot i baraweto sudijata za maloletnici odlu~uva so primena na
soodvetnite odredbi od Zakonot za krivi~nata postapka.
^len 25
Za primenata na merki na pomo{ i za{tita od strana na centarot
ili sudijata za maloletnici interna evidencija vodi centarot, a
podatocite od site centri se dostavuvaat do Registerot za primena na
merkite na pomo{ i za{tita {to go vodi Ministerstvoto za trud i
socijalna politika.
Ministerot za trud i socijalna politika donesuva podzakonski
akt za formata i sodr`inata na Registarot za primena na merkite na
pomo{ i za{tita kako i za na~inot na negovoto vodewe.
Po napolnuvaweto na osumnaesetgodi{na vozrast na maloletnikot
podatocite od registarot na centrite i na Ministerstvoto za
trud i socijalna politika se uni{tuvaat.
710

Stepenot na klasifikacija na podatocite za primena na merkite
na pomo{ i za{tita se opredeluva vo soglasnost so propisite za
klasificirani informacii.
^len 26
Zaradi primena na merkite sprema dete, odnosno pomlad ili
postar maloletnik vo rizik i vr{eweto na drugite nadle`nosti opredeleni
so ovoj zakon, vo centrite za socijalni raboti se formiraat
specijalizirani oddelenija ili stru~ni timovi za maloletnici.
^lenovite na specijaliziranite oddelenija ili stru~nite
timovi za maloletnici od stavot 1 na ovoj ~len, sledat specijalizirana
obuka za maloletni~ko prestapni{tvo od najmalku ~etiri do deset
dena vo tekot na godinata vo zemjata ili vo stranstvo.
Tret del
SANKCII ZA KRIVI^NI DELA I PREKR[OCI
Glava treta
Op{ti pravila za sankciite {to im se izrekuvaat na maloletnicite
1. Va`ewe na odredbite za krivi~nite dela i prekr{ocite
^len 27
Za dejstvie {to so zakon e opredeleno kako krivi~no delo ili
prekr{ok storeni od maloletnici, soobrazno se primenuvaat odredbite
od Krivi~niot zakonik, kako i odredbite od Zakonot za prekr{oci
i drugi zakoni vo koi se propi{ani prekr{oci.
Posebnite odredbi {to va`at za maloletnite storiteli na
krivi~ni dela se primenuvaat pod uslovite predvideni vo odredbite
od ovaa glava i vrz polnoletni lica koga im se sudi za krivi~ni dela
{to gi storile kako maloletnici, a po isklu~ok i vrz lica {to storile
krivi~no delo kako pomladi polnoletnici.
2. Sankcii sprema maloletnici i nivnite celi
^len 28
Na pomlad maloletnik za dejstvie {to so zakon e opredeleno
kako krivi~no delo mo`e da mu se izre~at samo vospitni merki.
Na postar maloletnik za dejstvie {to so zakon e opredeleno
kako krivi~no delo mo`e da mu se izre~at vospitni merki, a po isklu~ok
mo`e da mu se izre~e kazna ili alternativna merka.
Postar maloletnik mo`e da bide osloboden od kazna pod op{-
tite uslovi opredeleni so Krivi~niot zakonik.
Na maloletnik za dejstvie {to so zakon e opredeleno kako prekr{ok
mo`e da mu se izre~at prekr{o~ni sankcii opredeleni so ovoj
zakon.
Na maloletnik mu se izrekuvaat merki na bezbednost pod uslovite
opredeleni so Krivi~niot zakonik i so ovoj zakon.
711

Konfiskacijata na imot i imotna korist i predmeti pribaveni
so krivi~ni dela i prekr{oci na maloletnici se vr{i soglasno op{-
tite uslovi opredeleni so Krivi~niot zakonik.
^len 29
Celta na vospitnite merki, na kaznata, na alternativnite
merki i na prekr{o~nite sankcii se sostoi vo obezbeduvawe na za{-
tita i pomo{ na maloletnicite, za da se obezbedi nivno vospituvawe i
prevospituvawe.
Celta na kaznuvaweto se sostoi vo vr{ewe zasileno vlijanie
vrz maloletnicite vo idnina da ne vr{at krivi~ni dela, kako i vrz
drugi maloletnici da ne vr{at krivi~ni dela.
^len 30
Sankcijata {to mu se izrekuva na maloletnikot treba da odgovara
na negovata li~nost, te`inata na dejstvieto {to so zakon e opredeleno
kako krivi~no delo ili prekr{ok i negovite posledici, potrebata
od negovoto vospituvawe, prevospituvawe, obrazovanie i razvoj,
zaradi obezbeduvawe i za{tita na najdobriot interes na maloletnikot.
Koga se ispolneti zakonskite uslovi, nadle`niot sud izrekuva
kazna samo ako ne e opravdano izrekuvawe na vospitna ili alternativna
merka.
Kazna {to se sostoi vo li{uvawe od sloboda, nadle`niot sud
mo`e da izre~e samo koga celta na vospitnite merki, kaznuvaweto ili
alternativnite merki ne mo`e da se postigne so merki na pomo{ i za-
{tita.
Dokolku e izre~ena pote{ka sankcija ili sankcija {to se sostoi
vo li{uvawe od sloboda, nadle`niot sud posebno gi obrazlo`uva
pri~inite za nejzinoto izrekuvawe.
Glava ~etvrta
Vospitni merki
1. Vidovi vospitni merki
^len 31
Na maloleten storitel na krivi~no delo mo`e da mu se
izre~at slednive vospitni merki:
- disciplinski merki: ukor ili upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici,
- merki na zasilen nadzor: od strana na roditelite ili
staratelot, zgri`uva~ko semejstvo ili od strana na centarot i
- zavodski merki: upatuvawe vo vospitna ustanova ili vo
vospitno-popraven dom.
712

Disciplinski merki se izrekuvaat sprema maloletnik koga ne
postoi potreba od potrajni merki na vospituvawe, a osobeno ako storil
krivi~no delo od nepromislenost ili lekoumnost.
Merki na zasilen nadzor se izrekuvaat sprema maloletnik koga
postoi potreba od potrajni merki na vospituvawe, prevospituvawe ili
lekuvawe so soodveten nadzor, a ne e potrebno negovo celosno odvojuvawe
od dotoga{nata sredina.
Zavodski merki se izrekuvaat sprema maloletnik koga postoi
potreba od potrajni merki na vospituvawe, prevospituvawe ili lekuvawe
i negovo celosno odvojuvawe od dotoga{nata sredina. Traeweto
na ovie merki ne mo`e da bide podolgo od pet godini, no najmnogu do
napolneti dvaeset i tri godini.
^len 32
Pri izborot na vospitnata merka sudot }e ja zeme predvid vozrasta
na maloletnikot, stepenot na negovata du{evna razvienost, negovite
psihi~ki svojstva, naklonetostite, pobudite od koi go storil deloto,
dosega{noto vospituvawe, sredinata i prilikite vo koi `iveel,
te`inata na deloto, dali sprema nego porano bila izre~ena vospitna
merka ili kazna maloletni~ki zatvor i site drugi okolnosti {to
vlijaat vrz odreduvaweto na vidot na merkata zaradi postignuvawe na
nejzinata cel opredelena so zakon.
1.1. Disciplinski merki
Ukor
^len 33
Ukor se izrekuva ako e dovolno i samo prekoruvawe na maloletnikot
za storenoto krivi~no delo.
Pri izrekuvaweto na ukorot na maloletnikot }e mu se uka`e na
{tetnosta od negovata postapka i }e se predupredi deka vo slu~aj na
povtorno izvr{uvawe krivi~no delo sprema nego mo`e da bide izre-
~ena druga krivi~na sankcija.
Upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici
^len 34
Sudot }e ja izre~e merkata upatuvawe vo disciplinski centar
za maloletnici koga e potrebno so soodvetni kratkotrajni merki da se
izvr{i vlijanie vrz li~nosta i povedenieto na maloletnikot.
Maloletnikot na kogo mu e izre~ena ovaa merka sudot mo`e da
go upati vo disciplinski centar:
- na opredelen broj ~asovi vo tekot na denot vo prazni~ni
denovi, i toa najmnogu vo ~etiri prazni~ni denovi ednopodrugo,
- na opredelen broj ~asovi vo tekot na denot, no najmnogu eden
mesec ili
713

- na neprekinat prestoj na opredelen broj denovi, no ne pove}e
od dvaeset dena.
Pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot }e vodi smetka za toa so
nejzinoto izvr{uvawe maloletnikot da ne izostane od redovnata nastava
ili od rabotata.
Vo disciplinskiot centar maloletnikot }e vr{i raboti {to
odgovaraat na negovata psihofizi~ka sostojba.
Koga }e izre~e upatuvawe vo disciplinski centar, sudot mo`e
da opredeli za vreme i po izvr{uvaweto na ovaa merka maloletnikot
da se stavi pod zasilen nadzor na centarot, za period ne podolg od {est
meseci.
1.2. Merki na zasilen nadzor
Zasilen nadzor od strana na roditelite ili staratelot
^len 35
Sudot }e izre~e merka na zasilen nadzor od strana na roditelite
ili staratelot ako roditelite ili staratelot propu{tile, a se vo
mo`nost da vr{at nadzor nad maloletnikot.
Koga sudot }e ja izre~e ovaa merka }e im nalo`i na roditelite
ili na staratelot odredeni dol`nosti vo pogled na merkite {to treba
da se prezemat za vospituvawe na maloletnikot, za negovo lekuvawe i
za otstranuvawe na {tetnite vlijanija vrz nego, a mo`e da im dade i
potrebni upatstva.
Pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot mo`e da opredeli centarot
da go proveri nejzinoto izvr{uvawe i da mu uka`uva pomo{ na
roditelot ili staratelot. Sudot dopolnitelno }e odlu~i za prestanok
na ova proveruvawe so toa {to toa ne mo`e da trae pomalku od edna
godina nitu podolgo od tri godini.
Zasilen nadzor od strana na zgri`uva~ko semejstvo
^len 36
Ako roditelite ili staratelot na maloletnikot ne se vo mo`nost
da vr{at nadzor nad nego ili ako toa osnovano ne mo`e da se
o~ekuva od niv maloletnikot }e mu se predade na zgri`uva~ko semejstvo
koe saka da go primi i koe ima mo`nost da vr{i zasilen nadzor
nad nego.
Izvr{uvaweto na ovaa merka }e se zapre koga roditelite ili
staratelot na maloletnikot }e se zdobijat so mo`nost da vr{at zasilen
nadzor nad nego ili koga spored rezultatite na vospituvaweto i
prevospituvaweto }e prestane potrebata od zasilen nadzor.
Pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot }e opredeli centar za da
go proveruva vremetraeweto na nejzinoto izvr{uvawe i da mu uka`uva
potrebna pomo{ na semejstvoto na koe{to mu e predaden maloletnikot.
714

Zasilen nadzor od strana na centarot
^len 37
Ako roditelite ili staratelot ne se vo mo`nost da vr{at zasilen
nadzor nad maloletnikot, a ne postojat uslovi za predavawe na maloletnikot
na zgri`uva~ko semejstvo zaradi vr{ewe vakov nadzor, maloletnikot
}e se stavi pod nadzor na centarot.
Sudot dopolnitelno }e odlu~i merkata da prestane, so toa {to
nejzinoto traewe ne mo`e da bide pokratko od edna ni podolgo od tri
godini. Za vremetraeweto na merkata maloletnikot i natamu ostanuva
da `ivee kaj svoite roditeli ili drugi lica {to go izdr`uvaat, a zasileniot
nadzor vrz nego go vr{i centarot.
Ako maloletnikot ne mo`e da ostane vo semejstvoto vo koe `iveel,
centarot }e go smesti vo vospitna ustanova i }e se gri`i za negovoto
{koluvawe ili vrabotuvawe, za izdvojuvaweto od sredinata {to
{tetno vlijae vrz nego, za potrebnoto lekuvawe i za podobruvawe na
prilikite vo koi `ivee.
Posebni obvrski kon merkata zasilen nadzor
^len 38
Pri izrekuvaweto na nekoja od vospitnite merki na zasilen
nadzor, sudot mo`e na maloletnikot da mu odredi edna ili pove}e posebni
obvrski ako toa e potrebno za pouspe{no izvr{uvawe na izre-
~enata merka.
Sudot mo`e na maloletnikot da mu gi odredi osobeno ovie
obvrski:
- da mu se izvini li~no na o{tetenoto lice,
- da ja popravi ili nadomesti {tetata predizvikana so krivi~noto
delo,
- redovno da go posetuva u~ili{teto,
- da ne izostanuva od rabotnoto mesto,
- da se osposobi za rabota {to odgovara na negovite sposobnosti,
naklonetosti i fizi~ka sila,
- da prifati rabota,
- da mu zabrani upotreba na alkoholni pijalaci, droga i drugi
psihotropni supstancii,
- da se upati vo soodvetna zdravstvena ustanova ili sovetuvali{te,
- polezno da go koristi slobodnoto vreme,
- da ne kontaktira so lica koi {tetno vlijaat vrz negovata li~nost,
- da se podlo`i, ostru~i i prekvalifikuva zaradi zadr`uvawe
na rabotnoto mesto {to go zazema ili za sozdavawe pretpostavki za
vrabotuvawe,
- da ovozmo`i uvid i da prifati soveti vo vrska so rasporeduvaweto
i tro{eweto na platata i drugite prihodi {to gi ostvaruva,
715

- da se vklu~i vo rabota na humanitarna organizacija, komunalna,
ekolo{ka ili nevladina organizacija i
- da se vklu~i vo odredena sportska, kulturno-zabavna organizacija
ili zdru`enie so obvrska da gi posetuva redovnite probi ili treninzi.
Sudot mo`e, po predlog od centarot da gi izmeni ili ukine posebnite
obvrski {to gi odredil.
Pri odreduvaweto na obvrskite od stavot 2 na ovoj ~len, sudot
posebno }e im uka`e na maloletnikot i negovite roditeli, posvoitelot,
odnosno staratelot, deka vo slu~aj maloletnikot da ne gi ispolni
obvrskite merkata mo`e da bide zameneta so upatuvawe vo disciplinski
centar ili so zavodska merka.
Centarot vr{i postojan nadzor i mu pomaga na maloletnikot vo
ispolnuvaweto na odredenite obvrski, sorabotuva so roditelite,
odnosno staratelot i go izvestuva sudot najmalku edna{ na {est meseci
za postignatiot uspeh vo sproveduvaweto na posebnite obvrski.
1.3. Zavodski merki
Upatuvawe vo vospitna ustanova
^len 39
Sudot mo`e da go upati vo vospitna ustanova maloletnikot vrz
koj treba da se obezbedi postojan nadzor od strana na stru~ni lica (so
stru~na i {kolska podgotovka za vospituva~i) zaradi vospituvawe,
prevospituvawe i pravilen razvoj.
Vo vospitnata ustanova maloletnikot ostanuva najmalku {est
meseci, a najmnogu tri godini. Pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot
ne go opredeluva nejzinoto traewe tuku za toa dopolnitelno odlu~uva
(~len 41 stav 2 od ovoj zakon).
Upatuvawe vo vospitno-popraven dom
^len 40
Maloletnikot sprema koj treba da se primenat potrajni i zasileni
merki za vospituvawe i prevospituvawe i negovo celosno odvojuvawe
od dotoga{nata sredina, sudot mo`e da go upati vo vospitnopopraven
dom.
Pri odlu~uvaweto dali }e ja izre~e ovaa merka sudot posebno
}e ja zeme predvid te`inata i prirodata na storenoto delo i okolnosta
dali sprema maloletnikot porano bile izrekuvani vospitni merki
ili kazna maloletni~ki zatvor.
Vo vospitno-popraven dom maloletnikot ostanuva najmalku
edna godina, a najmnogu pet godini, odnosno do napolneta dvaeset i
treta godina. Pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot ne go opredeluva
nejzinoto traewe, tuku za toa dopolnitelno odlu~uva.
Sudot ja preispituva potrebata od prestojot vo vospitno-popravniot
dom sekoja godina.
716

2. Zapirawe od izvr{uvawe, izmena i povtorno odlu~uvawe za
vospitnite merki
^len 41
Koga, po donesuvaweto na odlukata so koja e izre~ena merka na
zasilen nadzor ili zavodska merka, }e se pojavat okolnosti {to ne postoele
vo vremeto na donesuvaweto na odlukata ili za niv ne se znaelo,
a se od vlijanie vrz donesuvaweto na odlukata, izvr{uvaweto na izre-
~enata merka mo`e da se zapre ili da se zameni so druga merka na zasilen
nadzor ili so zavodska merka.
Po isklu~ok od slu~aite od stavot 1 na ovoj ~len, dokolku za
oddelni merki ne e poinaku predvideno, izvr{uvaweto na merkata na
zasilen nadzor ili na zavodskata merka, so ogled na postignatiot
uspeh vo vospituvaweto i prevospituvaweto, mo`e da se zapre, a mo`e
da se zameni i so druga takva merka, so slednive ograni~uvawa:
- merkata upatuvawe vo vospitna ustanova ne mo`e da se zapre
od izvr{uvawe pred istekot na rokot od {est meseci, a do istekot na
ovoj rok mo`e da se zameni samo so upatuvawe na maloletnikot vo vospitno-popraven
dom i
- merkata upatuvawe vo vospitno-popraven dom ne mo`e da se zapre
od izvr{uvawe pred istekot na rokot od edna godina.
Povtorno odlu~uvawe za vospitnite merki
^len 42
Ako od pravosilnosta na odlukata so koja e izre~ena merka na
zasilen nadzor ili zavodska merka pominalo pove}e od edna godina, a
izvr{uvaweto ne zapo~nalo, sudot povtorno }e odlu~i za potrebata od
nejzinoto izvr{uvawe. Pritoa, sudot mo`e da odlu~i porano izre~enata
merka da se izvr{i, da ne se izvr{i ili da se zameni so nekoja
druga merka.
Merkata upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici
nema da se izvr{i dokolku od pravosilnosta na odlukata so koja e izre-
~ena ovaa merka izminale pove}e od {est meseci, a nejzinoto izvr{uvawe
ne zapo~nalo.
Glava petta
Kaznuvawe na maloletnici
1. Vidovi kazni za postari maloletnici
^len 43
Mo`e da se kazni samo krivi~no odgovoren postar maloletnik
ako poradi te{kite posledici od krivi~noto delo i visokiot stepen
na krivi~nata odgovornost ne bi bilo opravdano da se izre~e vospitna
merka.
Pod uslovite opredeleni so ovoj zakon, na postar maloletnik
mo`e da mu se izre~at slednive kazni:
- maloletni~ki zatvor,
717

- pari~na kazna,
- zabrana na upravuvawe so motorno vozilo od opredelen vid
ili kategorija i
- proteruvawe na stranec od zemjata.
Maloletni~kiot zatvor mo`e da se izre~e samo kako glavna
kazna.
Pari~nata kazna mo`e da se izre~e kako glavna kazna. Po isklu~ok,
za krivi~ni dela storeni od koristoqubie, pari~nata kazna
mo`e da se izre~e kako sporedna kazna zaedno so kaznata maloletni~ki
zatvor ili so uslovna osuda so za{titen nadzor koga e utvrdena kazna
maloletni~ki zatvor.
Zabranata na upravuvawe so motorno vozilo od opredelen vid
ili kategorija i proteruvawe na stranec od zemjata mo`at da se izre-
~at kako glavna kazna ili kako sporedna kazna so pari~na kazna.
1.1. Maloletni~ki zatvor
^len 44
Maloletni~ki zatvor mo`e da se izre~e na krivi~no odgovoren
postar maloletnik koj storil krivi~no delo za koe e propi{ana kazna
zatvor od pet godini ili pote{ka kazna, ako deloto e storeno pod osobeno
ote`nuva~ki okolnosti i pri visok stepen na krivi~na odgovornost
na storitelot i pri toa ne bi bilo opravdano da se izre~e vospitna
merka.
Maloletni~kiot zatvor ne mo`e da bide pokratok od edna nitu
podolg od deset godini, a se izrekuva na polni godini ili na polovina
godina.
Pri odmeruvaweto na kaznata na postar maloletnik za opredeleno
krivi~no delo, sudot ne mo`e da izre~e maloletni~ki zatvor vo
traewe podolgo od propi{anata kazna zatvor za toa delo, no sudot ne e
vrzan za najmalata propi{ana mera na taa kazna.
Odmeruvawe na kaznata maloletni~ki zatvor
^len 45
Pri odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor, sudot }e gi
zeme predvid site okolnosti {to vlijaat kaznata da bide pogolema ili
pomala, opredeleni vo Krivi~niot zakonik, posebno vodej}i smetka za
stepenot na du{evnata razvienost na maloletnikot i za vremeto potrebno
za negovoto vospituvawe, prevospituvawe i stru~no osposobuvawe.
^len 46
Maloletnikot koj e na izdr`uvawe na kaznata maloletni~ki
zatvor mo`e da se pu{ti na usloven otpust ako izdr`al najmalku edna
718

tretina, no ne pred da izdr`i {est meseci od izre~enata kazna dokolku
prevospituvaweto e uspe{no.
Za vreme na uslovniot otpust sudot mu opredeluva merka na
zasilen nadzor od strana na centarot vo odredeno traewe, koe mo`e da
bide i pokratko od delot na neizdr`anata kazna. Sudot mo`e da go
prodol`uva traeweto na zasileniot nadzor do edna godina po vremetraeweto
na kaznata, no najmnogu do napolnuvaweto na dvaeset i
edna godina na osudeniot.
Sudot }e go otpovika uslovniot otpust ako osudeniot maloletnik
ne gi ispolni obvrskite predvideni so zasileniot nadzor ili
ako stori edno ili pove}e krivi~ni dela za koi e izre~ena kazna maloletni~ki
zatvor nad dve godini, dodeka e na usloven otpust. Ako maloletnikot
storil krivi~no delo za koe mu e izre~ena kazna do dve godini
maloletni~ki zatvor ili pari~na kazna, sudot mo`e da go otpovika
uslovniot otpust, zemaj}i ja predvid srodnosta na storenite krivi~ni
dela, nivnoto zna~ewe, pobudite od koi se storeni i drugite okolnosti
{to uka`uvaat na opravdanosta za otpovikuvawe na uslovniot otpust.
Koga sudot }e go otpovika uslovniot otpust, }e izre~e edna kazna
so primena na odredbite od ~lenot 53 od ovoj zakon, zemaj}i ja porano
izre~enata kazna kako ve}e utvtrdena.
Koga sudot nema da go otpovika uslovniot otpust, toj se prodol`uva
za vremeto koe osudeniot maloletnik go pominal na izdr-
`uvawe na kaznata maloletni~ki zatvor izre~ena za novoto delo.
1.2. Pari~na kazna
^len 47
Pari~na kazna mo`e da mu se izre~e na krivi~no odgovoren postar
maloletnik koj od koristoqubie storil krivi~no delo za koe e
propi{ana kazna zatvor od najmalku tri godini.
Pari~nata kazna se izrekuva vo dnevni globi. Brojot na dnevnite
globi ne mo`e da bide pomal od edna, nitu pogolem od 120 dnevni
globi.
Vo odnos na odmeruvaweto i izvr{uvaweto na pari~nata kazna
soobrazno se primenuvaat odredbite na Krivi~niot zakonik.
^len 48
Neplatenata pari~na kazna sudot mo`e da ja zameni so merkata
op{tokorisna rabota. Edna dnevna globa se zamenuva so tri ~asa op{-
tokorisna rabota, pri {to vkupniot broj ~asovi op{tokorisna rabota
ne mo`e da bide pogolem od 100 ~asovi.
Neplatenata pari~na kazna i neizvr{enata i delumno izvr-
{enata op{tokorisna rabota kako nejzina zamena, sudot mo`e da ja zameni
i so disciplinska merka upatuvawe vo disciplinski centar za
maloletnici, ili so merka na zasilen nadzor.
719

1.3. Zabrana na upravuvawe so motorno vozilo i proteruvawe stranec od
zemjata
^len 49
Zabranata na upravuvawe so motorno vozilo vozilo od opredelen
vid ili kategorija i proteruvawe stranec od zemjata se izrekuvaat
pod uslovite za nivnoto izrekuvawe opredeleni vo Krivi~niot
zakonik.
2. Osloboduvawe od kazna
^len 50
Koga sudot spored op{tite odredbi vo Krivi~niot zakonik }e
go proglasi maloletnikot za vinoven i }e go oslobodi od kazna, mo`e
da mu izre~e i vospitna merka.
3. Izrekuvawe na kazni i vospitni merki za krivi~ni dela vo stek
^len 51
Za krivi~ni dela vo stek sudot mu izrekuva na maloletnik samo
edna vospitna merka ili samo kazna maloletni~ki zatvor ili pari~na
kazna koga postojat zakonski uslovi za izrekuvawe na taa kazna i koga
sudot }e najde deka treba da se izre~e.
Sudot }e postapi spored stavot 1 na ovoj ~len i koga po izre-
~enata vospitna merka, odnosno maloletni~ki zatvor ili pari~na kazna
}e utvrdi deka maloletnikot pred ili po nivnoto izrekuvawe storil
nekoe krivi~no delo.
Ako postar maloletnik stori pove}e krivi~ni dela vo stek, a
sudot najde deka za sekoe oddelno krivi~no delo treba da mu se izre~e
kazna maloletni~ki zatvor ili pari~na kazna, kaznata }e mu ja odmeri
spored slobodna ocena vo ramkite na nejzinata najgolema zakonska
merka.
Sudot }e postapi spored stavot 3 na ovoj ~len i vo slu~aj ako po
izre~enata kazna utvrdi deka maloletnikot pred ili po nejzinoto
izrekuvawe storil krivi~no delo.
4. Dejstvo na kaznata maloletni~ki zatvor vrz vospitnite merki
^len 52
Ako za vremetraeweto na vospitnata merka sudot izre~e kazna
maloletni~ki zatvor, vospitnata merka prestanuva so zapo~nuvaweto
na izdr`uvaweto na ovaa kazna.
Ako za vreme na traeweto na vospitnata merka sudot mu izre~e
na pomlado polnoletno lice kazna maloletni~ki zatvor ili zatvor
najmalku edna godina, vospitnata merka prestanuva so zapo~nuvaweto
na izdr`uvaweto na kaznata. Ako izre~enata kazna zatvor e od pokratko
vremetraewe od vospitnata merka, sudot vo presudata }e odlu~i
dali po izdr`anata kazna }e prodol`i izvr{uvaweto na vospitnata
merka ili }e ja ukine.
720

Glava {esta
Alternativni merki
Vidovi i cel na alternativnite merki
^len 53
Na krivi~no odgovoren postar maloletnik za storenoto krivi-
~no delo mo`e da mu se izre~at slednive alternativni merki:
- uslovna osuda so za{titen nadzor,
- uslovno prekinuvawe na vodewe na postapka sprema maloletnikot
i
- op{tokorisna rabota.
Odredbite na Krivi~niot zakonik za alternativnite merki se
odnesuvaat i na nivnoto izrekuvawe na postari maloletnici, dokolku
so ovoj zakon poinaku ne e opredeleno.
^len 54
Cel na alternativnite merki e sprema krivi~no odgovorniot
postar maloletnik da ne se primeni kazna koga toa ne e nu`no zaradi
spre~uvawe na vr{ewe krivi~ni dela i koga mo`e da se o~ekuva deka
predupreduvaweto so zakana na kazna i primenata na merki na pomo{,
za{tita i nadzor na sloboda dovolno }e vlijae vrz negovoto vospituvawe,
prevospituvawe i pravilen razvoj.
Posebni uslovi za izrekuvawe na alternativnite merki
^len 55
Uslovna osuda so za{titen nadzor mo`e da se izre~e koga na maloletnikot
mu e utvrdena kazna zatvor vo traewe do tri godini ili
pari~na kazna.
Ako na maloletnikot mu e utvrdena i kazna maloletni~ki zatvor
i pari~na kazna, uslovna osuda sudot mo`e da izre~e za obete kazni
ili samo za kaznata maloletni~ki zatvor.
Vremeto za proveruvawe sudot go odreduva vo traewe koe ne
mo`e da bide pokratko od edna nitu podolgo od tri godini.
Za{titniot nadzor se sostoi vo edna ili pove}e obvrski opredeleni
vo ~lenot 38 od ovoj zakon za koi maloletnikot e dol`en da se
pridr`uva vo vremeto za proveruvawe.
Pomo{ i gri`a, nadzor i za{tita vo ispolnuvaweto na obvrskite
od strana na maloletnikot vr{i centarot, koj e dol`en so prakti~ni
soveti da go pottiknuva i da mu pomaga vo nivnoto ispolnuvawe,
da sorabotuva so roditelite, posvoitelot ili staratelot i
povremeno, a najmalku edna{ na tri meseci, da go izvestuva sudot za
sostojbite so ispolnuvaweto na odredenite obvrski.
Sudot }e ja otpovika uslovnata osuda so za{titen nadzor ako
maloletnikot vo vremeto za proveruvawe ne gi ispolnuva obvrskite
opredeleni vo ~lenot 38 od ovoj zakon ili stori edno ili pove}e kri-
721

vi~ni dela, za koi e utvrdena kazna maloletni~ki zatvor vo traewe
podolgo od tri godini, ili ako po izrekuvaweto na uslovnata osuda so
za{titen nadzor utvrdi deka maloletnikot izvr{il krivi~no delo
pred da bide uslovno osuden i deka e neophodna kazna za prêthodno storenite
krivi~ni dela.
^len 56
Sudot mo`e da odlu~i uslovno da ja prekine postapkata sprema
postar maloletnik za krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna
ili kazna zatvor do pet godini, ako maloletnikot izrazil kaewe za
izvr{enoto delo, ako gi otstranil posledicite na deloto, ako ja nadomestil
{tetata i se pomiril so o{teteniot, koj e soglasen so prekinuvaweto
na postapkata, pod uslov vo rok od dve godini maloletnikot
da ne stori drugo krivi~no delo.
^len 57
Sudot mo`e na krivi~no odgovoren postar maloletnik koj storil
krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor
do tri godini da mu izre~e merka na op{tokorisna rabota vo traewe
od pet do sto ~asovi koga e potrebno so ovaa merka da se izvr{i vospitno
vlijanie vrz li~nosta i povedenieto na maloletnikot.
Nadzor nad ispolnuvaweto na rabotnite obvrski na maloletnikot
vr{i centarot, koj e dol`en povremeno, a najmalku edna{ mese~no,
da go izvestuva sudot za izvr{uvaweto na merkata.
Ako maloletnikot ne gi ispolnuva ili neuredno gi ispolnuva
nalo`enite rabotni obvrski, sudot }e ja zameni ovaa merka so merkata
upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici ili so merka na zasilen
nadzor, pod uslovite predvideni za nivnoto izrekuvawe, zemaj}i
go predvid delot od obvrskite koj e ve}e ispolnet.
Glava sedma
Primena na merki na bezbednost
^len 58
Pod uslovite predvideni so Krivi~niot zakonik sprema maloletnik
kon vospitnata merka ili kaznata mo`e da se izre~e merka na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
ili zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani.
Sprema nepresmetliv maloletnik pod uslovite predvideni so
Krivi~niot zakonik mo`e da se izre~e merka na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova i zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda.
Merkata zadol`itelno lekuvawe alkoholi~ari i narkomani
mo`e da se izre~e i bez izrekuvawe na vospitna merka ili kazna.
722

Koga merkata od stavot 3 na ovoj ~len se izrekuva so vospitna
merka ili kazna, taa se izvr{uva vo specijalizirano oddelenie na
ustanovata.
Glava osma
Sankcii za prekr{oci
^len 59
Na pomlad maloletnik za prekr{ok mo`e da mu se izre~at:
- disiplinska merka ukor; ili
- merka na zasilen nadzor od strana na roditelite ili staratelot;
ili
- merki na zasilen nadzor od strana na centarot.
Na vospitnite merki izre~eni za prekr{ok se primenuvaat
odredbite za vospitnite merki od ovoj zakon. Merkata na zasilen nadzor
ne mo`e da se izre~e vo traewe pokratko od trieset dena nitu podolgo
od edna godina, a kon zasileniot nadzor sudot mo`e da odredi zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari, narkomani i drugi obvrski
predvideni vo ~lenot 38 na ovoj zakon.
Na postar maloletnik za prekr{ok mo`e da mu se izre~e vospitna
merka od stavot 1 na ovoj ~len, a po isklu~ok na prekr{o~no
odgovoren postar maloletnik i globa i proteruvawe stranec od zemjata.
Globa
^len 60
Na postar maloletnik, po isklu~ok mo`e da mu se izre~e globa
za prekr{ok pod uslovite opredeleni vo Zakonot za prekr{ocite.
Globata za prekr{ok se izrekuva vo opredelen iznos koj ne
mo`e da bide pomal od 15 evra vo denarska protivvrednost nitu pogolem
od 800 evra vo denarska protivvrednost.
Za prekr{oci storeni od koristoqubie sudot mo`e da izre~e
globa do dvokratniot iznos ili vo srazmer so pribavenata korist, no
najmnogu do desetkratniot iznos na globata opredelen vo stavot 2 na
ovoj ~len.
Ako maloletnikot ne ja plati globata vo opredeleniot rok,
sudot mo`e da ja zameni so op{tokorisna rabota, taka {to iznosot od
15 evra vo denarska protivvrednost se zamenuva so tri ~asa op{tokorisna
rabota, so toa {to vkupniot broj na ~asovi op{tokorisna rabota
ne mo`e da go nadmine iznosot od ~etirieset ~asovi, ili da izre-
~e vospitna merka na zasilen nadzor.
Kako sporedna sankcija, zaedno so globata, sudot mo`e da mu
izre~e na maloletnikot koj e stranec i proteruvawe od zemjata, pod
uslovite za negovoto izrekuvawe opredeleni so Zakonot za prekr{ocite.
723

^len 61
Na maloletnik na kogo za storen prekr{ok mu e izre~ena vospitna
merka ili globa mo`e da mu se izre~e prekr{o~na sankcija zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani pod uslovite predvideni
vo Zakonot za prekr{ocite.
Glava devetta
Izrekuvawe na sankcii za krivi~ni dela na polnoletni lica za dela
koi gi storile kako maloletnici
1. Sankcii na polnoletni lica koi krivi~nite dela gi storile kako
maloletnici
^len 62
Na polnoletno lice koe napolnilo dvaeset i edna godina ne
mo`e da mu se sudi za krivi~no delo koe go izvr{ilo kako pomlad maloletnik.
Ako polnoletno lice vo vreme na sudeweto ne napolnilo
dvaeset i edna godina mo`e da mu se sudi samo za krivi~ni dela koi gi
storil kako pomlad maloletnik za koi e propi{ana kazna pote{ka od
pet godini. Na vakvo lice, sudot mo`e da mu izre~e samo soodvetna merka
na zasilen nadzor ili zavodska vospitna merka. Pri ocenata dali
}e ja izre~e ovaa merka, sudot }e gi zeme predvid site okolnosti na
slu~ajot, a osobeno te`inata na storenoto delo, vremeto {to pominalo
od negovoto izvr{uvawe, povedenieto na storitelot i celta na ovaa
vospitna merka.
Na polnoletno lice za krivi~no delo koe go izvr{ilo kako
postar maloletnik mo`e da mu se izre~e soodvetna merka na zasilen
nadzor ili zavodska vospitna merka, kazna ili alternativna merka.
Pri ocenata dali i koja od ovie sankcii }e izre~e, sudot }e gi zeme
predvid site okolnosti na slu~ajot, a osobeno te`inata na storenoto
delo, vremeto {to pominalo od negovoto izvr{uvawe, povedenieto na
storitelot, kako i celta {to treba da se postigne so ovie sankcii.
Po isklu~ok od odredbata na stavot 3 na ovoj ~len, na polnoletno
lice koe vo vreme na sudeweto napolnilo dvaeset i edna godina,
sudot mo`e namesto maloletni~ki zatvor, da mu izre~e zatvor ili
uslovna osuda. Kaznata zatvor izre~ena vo ovoj slu~aj vo odnos na rehabilitacijata,
bri{eweto na osudata i pravnite posledici od osudata,
ima isto pravno dejstvo kako i kaznata maloletni~ki zatvor.
2. Izrekuvawe na vospitni merki na pomladi polnoletni lica
^len 63
Na storitel koj kako polnoleten izvr{il krivi~no delo, a vo
vremeto na sudeweto ne napolnil dvaeset i edna godina, sudot mo`e da
mu izre~e soodvetna merka na zasilen nadzor ili zavodska merka, ako
so ogled na negovata li~nost i okolnostite pod koi e storeno deloto,
724

mo`e da se o~ekuva deka i so vospitnata merka }e se postigne celta
{to bi se ostvarila so izrekuvaweto na kaznata.
Na pomlado polnoletno lice na koe mu e izre~ena vospitna
merka sudot, pod uslovite predvideni so ovoj zakon, mo`e da mu izre~e
i merka na bezbednost.
Izre~enata vospitna merka mo`e da trae najmnogu do napolnetata
dveset i treta godina na vozrast na storitelot.
Glava desetta
Dejstvo na sankciite za maloletnici, rehabilitacija i zastarenost
1. Dejstvo na sankciite za maloletnici
^len 64
Sankciite za krivi~no delo i prekr{o~nite sankcii izre~eni
na maloletnik i na pomlado polnoletno lice od ~lenovite 62 i 63 od
ovoj zakon ne povlekuvaat pravni posledici {to se sostojat vo zabrana
na steknuvawe na opredeleni prava.
2. Evidencija na izre~enite sankcii za krivi~no delo i prekr{o~ni
sankcii
^len 65
Evidencija na izre~enite sankcii za krivi~ni dela i prekr{o~ni
sankcii na maloletnik i pomlado polnoletno lice od ~lenovite
62 i 63 od ovoj zakon vodi sudot nadle`en spored mestoto na
ra|aweto.
Nadle`niot sud od stavot 1 od ovoj ~len e dol`en najdocna do
pettiot den vo mesecot da dostavuva evidencija na izre~enite sankcii
za prethodniot mesec, na maloletnik i pomlado polnoletno lice za
krivi~ni dela i prekr{o~ni sankcii, do Osnovniot sud Skopje I
Skopje koj vodi Edinstven registar za Republika Makedonija.
Vo Edinstveniot registar se vnesuvaat i podatocite dobieni od
nadle`niot sud od stavot 1 od ovoj ~len za izre~enite sankcii za krivi~ni
dela i za prekr{o~ni sankcii za maloletnik i pomlado polnoletno
lice rodeno vo stranstvo ili so nepoznato mesto na ra|awe.
Podatoci za izre~enite sankcii mo`e da mu se dadat samo na
sudot, na javniot obvinitel i na instituciite {to se zanimavaat so za-
{tita na maloletnicite, vo vrska so nova postapka {to se vodi sprema
maloletnikot ili pomladoto polnoletno lice za storeno krivi~no
delo ili prekr{ok.
^len 66
Podatocite za izre~enite disciplinski merki, merkite na zasilen
nadzor i prekr{o~ni sankcii se bri{at od evidencijata koga }e
pomine edna godina od nivnoto izvr{uvawe, ako maloletnikot ili pomladoto
polnoletno lice vo toj rok ne stori novo krivi~no delo ili
prekr{ok.
725

Podatocite za uslovna osuda so za{titen nadzor se bri{at od
evidencijata po edna godina od istekot na vremeto za proveruvawe, ako
maloletnikot ili pomladoto polnoletno lice vo toj rok ne stori novo
krivi~no delo.
Podatocite za izre~enite zavodski merki, pari~na kazna i
alternativni merki se bri{at od evidencijata koga }e pominat dve
godini od nivnoto izvr{uvawe, ako maloletnikot ili pomladoto polnoletno
lice vo toj rok ne stori novo krivi~no delo ili prekr{ok.
Podatocite za izre~enata kazna maloletni~ki zatvor se bri-
{at od evidencijata koga }e pominat pet godini od denot na izdr`anata,
zastarenata ili prostenata kazna, ako vo toa vreme maloletnikot
ili pomladoto polnoletno lice ne stori novo krivi~no delo.
Koga se ispolneti uslovite opredeleni vo stavovite od 1 do 4
na ovoj ~len podatocite za izre~enite sankcii se bri{at od evidencijata,
a site dokumenti se poni{tuvaat po sila na zakonot.
Zastarenost na izvr{uvaweto na sankciite
^len 67
Kaznata maloletni~ki zatvor ne mo`e da se izvr{i ako pominale:
- deset godini od osudata na maloletni~ki zatvor nad pet godini;
- pet godini od osudata na maloletni~ki zatvor nad tri godini;
i
- tri godini od osudata na maloletni~ki zatvor do tri godini.
Pari~nata kazna ne mo`e da se izvr{i ako pominale dve godini
od osudata na pari~nata kazna.
Izvr{uvaweto na kaznite zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo i proteruvawe stranec od zemjata zastaruva koga }e pomine vremeto
za koe se izre~eni, a ako proteruvaweto e izre~eno za sekoga{,
koga }e pominat pet godini od negovoto izrekuvawe.
Izvr{uvaweto na merkata op{tokorisna rabota, merkite na
bezbednost i prekr{o~nite sankcii zastaruvaat ako od denot na pravosilnosta
na odlukata za nivnoto izrekuvawe pomine edna godina.
^etvrt del
POSTAPKA SPREMA MALOLETNICI
Glava edinaesetta
Postapka za posreduvawe i poramnuvawe
Uslovi za poveduvawe postapka za posreduvawe i poramnuvawe
^len 68
Po prijavata za krivi~no delo storeno od maloletnik, za koe e
propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do tri godini, nadle`niot
javen obvinitel mo`e:
726

- da ne povede postapka pred sudot iako postojat dokazi deka go
storil krivi~noto delo, dokolku smeta deka ne bi bilo celesoobrazno
da se vodi postapka so ogled na prirodata na krivi~noto delo i na okolnostite
pod koi e storeno, na porane{niot `ivot na maloletnikot i
na negovite li~ni svojstva, kako i koga izvr{uvaweto na kaznata ili
na vospitnata merka e vo tek;
- uslovno da go odlo`i poveduvaweto na postapkata pred sudot
za vreme od {est meseci pod uslov vo toj rok da ne stori drugo krivi-
~no delo i da ja nadomesti {tetata ili na drug na~in da gi popravi
{tetnite posledici predizvikani so storuvawe na deloto;
- da ne povede postapka dokolku vrz osnova na izve{tajot od Centarot,
utvrdi deka e postignata spogodba me|u maloletnikot i negovoto
semejstvo i o{teteniot za vra}awe na imotnata korist, nadomestuvaweto
na {tetata ili popravaweto na {tetnite posledici na deloto;
ili
- da mu predlo`i na sudot da odredi sprema maloletnikot merka
op{tokorisna rabota do 30 ~asa.
Odlukite od stavot 1 na ovoj ~len javniot obvinitel mo`e da gi
donese koga }e oceni deka slu~ajot e jasen i koga za toa postoi soglasnost
od maloletnikot i negoviot zakonski zastapnik, branitelot i
o{teteniot, po prethodno pribaven izve{taj od centarot.
Zaradi utvrduvawe na soglasnosta javniot obvinitel so pokana
gi povikuva licata od stavot 2 na ovoj ~len. Nivnoto nedoa|awe koga se
uredno pokaneti se smeta za izrazuvawe nesoglasnost.
Centarot e dol`en na barawe na javniot obvinitel najdocna vo
rok od eden mesec da mu dostavi izve{taj vo koj pokraj drugite okolnosti
{to se odnesuvaat na li~nosta na maloletnikot i negovoto odnesuvawe
treba da bide sodr`ano mislewe i predlog vo odnos na donesuvaweto
na odluka od stavot 1 na ovoj ~len.
Pred donesuvawe na odlukata javniot obvinitel mo`e da pobara
poseben izve{taj od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za okolnostite
pod koi e storeno krivi~noto delo.
Postapkata za posreduvawe i poramnuvawe e isklu~ena ako krivi~noto
delo imalo za posledica smrt na nekoe lice.
^len 69
Odluka vo postapkata za posreduvawe i poramnuvawe od ~lenot
68 od ovoj zakon mo`e da donese i sudot vo tekot na sudskata postapka.
Ako javniot obvinitel predlo`il merka op{tokorisna rabota
do 30 ~asa, a sudot ne ja prifati, treba posebno da gi obrazlo`i pri~inite
za neprifa}aweto.
727

^len 70
Odlukata od ~lenot 68 od ovoj zakon ima forma na re{enie.
U~esnicite {to dale soglasnost za odlukata se smeta deka se otka`ale
od `alba na re{enieto.
Re{enieto za uslovnoto odlagawe na postapkata doneseno od
javniot obvinitel ili sudot se zapi{uva vo nivnata evidencija i se
bri{e od evidencijata po istekot na vremeto na odlagawe.
Postapka na posreduvawe so maloletni storiteli na prekr{oci
^len 71
Vo prekr{o~na postapka sprema maloletnik soobrazno se primenuvaat
odredbite za postapkata na posreduvawe so maloletni storiteli
na prekr{oci soglasno Zakonot za prekr{ocite.
Glava dvanaesetta
Postapka na medijacija
Uslovi za medijacija
^len 72
Po prijava za dejstvie {to so zakon e predvideno kako prekr-
{ok ili krivi~no delo ili za koe e predvidena kazna zatvor do pet godini,
nadle`niot javen obvinitel, po prethodna pismena soglasnost na
maloletnikot i negoviot zakonski zastapnik, branitelot i o{teteniot
mo`e da gi upati stranite na postapka za medijacija.
Vo slu~aj koga e povedena sudska postapka, nadle`niot sud za
maloletnici od pri~ini na celesoobraznost, a po prethodna pismena
soglasnost na maloletnikot i negoviot zakonski zastapnik, branitelot
i o{teteniot, do zavr{uvawe na glavniot pretres mo`e postapkata
da ja prekine so re{enie i da upati na postapka na medijacija.
Stranite se dol`ni da ja dostavat pismenata soglasnost od
stavot 1 i 2 od ovoj ~len do javniot obvinitel ili do sudot za maloletnici
vo rok od tri dena od denot koga e predlo`eno poveduvawe
postapka na medijacija. Dokolku vo opredeleniot rok stranite ne dostavat
pismena soglasnost, se smeta deka predlogot za medijacija ne e
prifaten.
Opredeluvawe na medijator
^len 73
Vo rok od tri dena od dostavenata pismena soglasnost, stranite
spogodbeno opredeluvaat medijator od listata na medijatori vo nadle-
`niot sud za maloletnici i go izvestuvaat javniot obvinitel, odnosno
sudot za maloletnici.
Ako stranite ne mo`at da se spogodat, javniot obvinitel, odnosno
sudot e dol`en da opredeli medijator od listata na medijatori vo
nadle`niot sud za maloletnici vo rok od tri dena i da gi izvesti stranite.
728

Traewe na postapkata na medijacija
^len 74
Rokot za zavr{uvawe na postapkata za medijacija iznesuva 45
dena od denot na dostavuvawe na pismenata soglasnost do nadle`niot
organ. Dokolku vo ovoj rok ne zavr{i postapkata za medijacija, predmetot
se vra}a kaj javniot obvinitel, odnosno sudskata postapka prodol`uva
tamu kade {to e zaprena.
Medijator
^len 75
Medijator e fizi~ko lice koe im pomaga na strankite da postignat
spogodba, bez pravo da nametne re{enie na sporot, vo soglasnost
so principite na dobrovolnost, neutralnost i nepristrasnost, doverlivost,
ednakvost na stranite, transparentnost, efikasnost i pravi~nost.
Medijator mo`e da bide advokat, diplomiran pravnik - specijalist,
socijalen rabotnik, pedagog, psiholog ili lice od druga profesija,
koe zavr{ilo obuka za medijator za maloletnici i koe gi ispolnuva
slednite uslovi:
1) da ima diploma za zavr{eno visoko obrazovanie;
2) da ima najmalku pet godini iskustvo vo rabotewe so maloletnici;
3) da ne mu e izre~ena kazna zabrana na vr{ewe profesija, dejnost
ili dol`nost;
4) da ima sertifikat izdaden od Komorata na medijatori za zavr{ena
obuka spored Programata za obuka na medijatori;
5) da bide zapi{an vo Imenikot na medijatori.
Sproveduvawe na postapka za medijacija
^len 76
Medijatorot vo dogovor so strankite }e gi opredeli terminite
za vodewe na medijacijata .
Prisustvoto na strankite vo tekot na postapkata za medijacija
e zadol`itelno.
Pred po~etokot na postapkata za medijacija, medijatorot e dol-
`en da gi zapoznae stranite so principite, pravilata i tro{ocite na
postapkata.
Vo sproveduvaweto na postapkata za medijacija, medijatorot }e
gi po~ituva principite na medijacijata, zemaj}i gi predvid site okolnosti
na predmetot, interesite na stranite i potrebata za brzo i trajno
re{avawe na predmetot.
Medijatorot komunicira so stranite zaedno ili odvoeno.
Informaciite {to medijatorot gi prima od koja bilo strana
vo postapkata, mo`e da i gi otkrie na drugata stranka, osven onie za
koi stranata }e opredeli deka se doverlivi.
729

Stranite i medijatorot mo`at vo koe bilo vreme vo tekot na
postapkata da iznesuvaat svoi predlozi za uspe{no re{avawe na predmetot.
Na sekoja stranka i se dava mo`nost da se proiznese po predlozite.
Zavr{uvawe na postapkata za medijacija
^len 77
Postapkata za medijacija zavr{uva:
so potpi{uvawe na pismena spogodba od strana na medijatorot i
stranite za postignatata soglasnost za nadomestok na materijalnata
{teta i moralnata satisfakcija;
so pismena izjava na medijatorot, po izvr{enite konsultacii
so strankite deka ne se opravdani natamo{ni obidi za medijacija, na
denot na podnesuvaweto na izjavata;
so istekot na rokot predviden za zavr{uvawe na postapkata za
medijacija.
Stranite mo`at vo koe bilo vreme da se povle~at od postapkata
za medijacija bez pritoa da gi navedat pri~inite za toa. Povlekuvaweto
}e se smeta od denot na podnesuvawe na izjavata za povlekuvawe.
Medijatorot }e ja zapre postapkata za medijacija dokolku smeta
deka e postignata spogodba {to e nezakonska ili nepodobna za izvr{uvawe.
Potpi{anata pismena spogodba javniot obvinitel, odnosno
sudot ja potvrduva so re{enie so koe istovremeno konstatira deka
postapkata e zaprena.
Ako javniot obvinitel, odnosno sudot ne ja prifati spogodbata,
koga }e oceni deka ne se ispolneti zakonskite uslovi za medijacijata
ili nejzinite celi, toga{ postapkata prodol`uva tamu kade {to
prekinala.
^len 78
Vo postapkata za medijacija koja se vodi spored odredbite na
ovoj zakon soodvetno }e se primenuvaat odredbite od Zakonot za medijacija.
Glava trinaesetta
Sudska postapka za maloletnici
Op{ti odredbi
^len 79
Vo postapkata sprema maloletnik za dejstvie {to so zakon e
opredeleno kako krivi~no delo ili prekr{ok, dokolku ne e poinaku
opredeleno so ovoj zakon, soobrazno se primenuvaat odredbite od
Zakonot za krivi~nata postapka i Zakonot za prekr{ocite za: osnovnite
na~ela, jazikot, mesnata nadle`nost, posledici od nenadle`nost
i sudir na nadle`nosti, izzemawe, obvinet, branitel, podnesoci, zapisnici,
rokovi, vra}awe vo porane{na sostojba, tro{oci, imotno-pra-
730

vno barawe, donesuvawe i soop{tuvawe na odlukite, dostavuvawe na
pismena, povikuvawe, priveduvawe, zadr`uvawe na lica, garancija i
odzemawe patna isprava na stranec, soslu{uvawe na svedoci, uvid, ve-
{ta~ewe, pretresuvawe na prostorija i lica, redovni i vonredni pravni
lekovi.
Odredbite od ovoj zakon se primenuvaat i vo postapkata sprema
lica koi izvr{ile krivi~no delo kako maloletnici, a vo vreme na poveduvaweto
na postapkata, odnosno na sudeweto ne napolnile dvaeset i
edna godina, kako i vo postapkata sprema pomlado polnoletno lice koe
ne napolnilo dvaeset i edna godina ako do po~etokot na glavniot pretres
se utvrdi deka na toa lice mo`at da mu se izre~at sankcii za maloletnici.
^len 80
Koga vo tekot na postapkata }e se utvrdi deka maloletnikot vo
vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo ne napolnil 14 godini,
postapkata }e se zapre i za toa }e se izvesti centarot, koj ponatamu
postapuva soglasno ~lenovite od 18 do 26 od ovoj zakon.
^len 81
Maloletnikot na koj mu se stava na tovar krivi~no delo ili
prekr{ok ima pravo na pravi~no sudewe vo razumen rok, pred nezavisen
i nepristrasen sud osnovan so zakon, so site garancii za pravata
{to gi ima obvinetiot vo krivi~nata ili prekr{o~nata postapka spored
Zakonot za krivi~nata postapka, Zakonot za prekr{ocite i ovoj
zakon.
Postapkata sprema maloletnici e itna i koga se raboti za krivi~no
delo ne mo`e da trae podolgo od edna godina, osven za krivi~ni
dela za koi e propi{ana kazna zatvor od najmalku ~etiri godini, koga
postapkata ne mo`e da trae podolgo od edna godina i {est meseci, ili
koga se raboti za prekr{ok - podolgo od {est meseci.
Koga maloletnikot ne e dostapen, vo toj slu~aj rokovite od stavot
2 prodol`uvaat da te~at za vremeto koga bil nedostapen, no ne podolgo
od navr{uvawe dvaeset i sedum godini vozrast na storitelot.
Po istekot na rokot od stavot 2 postapkata se zapira po slu`bena
dol`nost, osven koga se ispolneti zakonskite uslovi za prekratuvawe
na postapkata.
^len 82
Vo postapkata za krivi~ni dela ovlasten tu`itel e samo javniot
obvinitel.
^len 83
Maloletnikot na koj mu se stava na tovar krivi~no delo ima
pravo na branitel vo site fazi na postapkata. Branitelot od redot na
731

advokatite go imenuva sudot po slu`bena dol`nost, ako samiot maloletnik
ili negoviot zakonski zastapnik ne obezbedi branitel, a vo
slu~aite koga maloletnikot i negovoto semejstvo }e podnesat dokaz
deka ne mo`at da go isplatat branitelot, tro{ocite na odbranata pa-
|aat na tovar na sudskiot buxet.
Maloletnikot mo`e i vo prekr{o~na postapka da se brani so
pomo{ na branitel od redot na advokatite i ako sudijata za maloletnici
odlu~i deka toa e neophodno.
^len 84
Sudot i drugite organi {to u~estvuvaat vo postapkata se dol-
`ni da obezbedat za{tita na privatnosta na maloletnikot i na negovoto
semejstvo.
Koga mu se sudi na maloletnik sekoga{ }e se isklu~i javnosta.
^len 85
Branitelot mora da e prisuten vo tekot na celata postapka.
Maloletnikot mo`e da bide ispituvan samo vo prisustvo na negoviot
branitel.
Roditelite na maloletnikot, odnosno staratelot mo`e da prisustvuvaat
na site dejstvija vo tekot na celata postapka, osven ako sudot
oceni deka takvoto ispra{uvawe mo`e da ima {tetni posledici za
negoviot razvoj.
O{teteniot i negoviot polnomo{nik mo`e da prisustvuvaat na
site dejstvija vo tekot na postapkata, osven koga sudot }e oceni deka
nivnoto prisustvo mo`e da ima {tetno vlijanie vrz maloletnikot.
Sudot mo`e da dozvoli na glavniot pretres da prisustvuvaat i
lica koi se zanimavaat so za{tita i vospituvawe na maloletnici ili
so suzbivawe na maloletni~kiot kriminalitet, lica za za{tita na
pravata na decata pri narodniot pravobranitel, lica bliski na maloletnikot,
pretstavnici na organizacii za za{tita na pravata na decata
kako i nau~ni rabotnici.
^len 86
Na maloletnik ne mo`e da mu se sudi vo otsustvo. Za vreme na
izveduvaweto na oddelni dokazi ili na govorot na strankite, sudot
mo`e da naredi maloletnikot da se otstrani od pretresot.
Pri prezemaweto na dejstvijata na koi prisustvuva maloletnik,
a osobeno pri negovoto ispituvawe, organite {to u~estvuvaat vo postapkata
se dol`ni da postapuvaat pretpazlivo, vodej}i smetka za du-
{evnata razvienost, ~uvstvitelnosta i li~nite osobini na maloletnikot,
za da ne vlijae {tetno vodeweto na postapkata vrz razvojot na
maloletnikot.
Vo isto vreme ovie organi so pogodni merki, }e go spre~uvaat
sekoe nedisciplinirano odnesuvawe na maloletnikot.
732

Sudot po prethodno pribaveno mislewe od stru~en tim od centarot
mo`e da odlu~i da ne go ispita maloletnikot, ako oceni deka
toa mo`e da ima {tetni posledici vrz negoviot razvoj.
^len 87
Nikoj ne mo`e da bide osloboden od dol`nosta da svedo~i za
okolnostite potrebni za ocenuvawe na du{evnata razvienost na maloletnikot,
za zapoznavawe na negovata li~nost i prilikite vo koi
`ivee.
^len 88
Koga maloletnikot vo izvr{uvaweto na krivi~noto delo ili
prekr{okot u~estvuval zaedno so polnoletno lice, postapkata sprema
nego }e se izdvoi i }e se sprovede spored odredbite na ovaa glava.
Postapkata sprema maloletnikot mo`e da se spoi so postapkata
protiv polnoletno lice i da se sprovede spored op{tite odredbi na
Zakonot za krivi~nata postapka samo ako spojuvaweto na postapkata e
neophodno za sestrano razjasnuvawe na rabotite. Re{enie za toa donesuva
sudot za maloletnici, po obrazlo`en predlog od javniot obvinitel.
Protiv ova re{enie ne e dozvolena `alba.
Koga se sproveduva edinstvena postapka za maloletnik i za polnoletni
storiteli, vo odnos na maloletnikot }e se primenat odredbite
od ovoj zakon koga na glavniot pretres se razjasnuvaat pra{awata
{to se odnesuvaat na maloletnik, dokolku nivnata primena ne e vo
sprotivnost so vodeweto na spoenata postapka.
^len 89
Koga liceto izvr{ilo nekoe krivi~no delo kako maloletnik, a
nekoe kako polnoletno lice, }e se sprovede edinstvena postapka spored
Zakonot za krivi~nata postapka pred sovetot {to im sudi na polnoletnite
lica.
^len 90
Vo postapkata sprema maloletnici centarot ima pravo da se zapoznae
so tekot na postapkata, vo tekot na postapkata da stava predlozi
i da uka`uva na faktite {to se odnesuvaat na li~nosta i prilikite
vo koi `ivee i se razviva maloletnikot, a se od va`nost za donesuvawe
na pravilna odluka.
Za sekoe poveduvawe postapka sprema maloletnik organot ovlasten
za poveduvawe prekr{o~na postapka }e go izvesti nadle`niot
centar.
733

^len 91
Maloletnikot se povikuva preku roditelite, odnosno zakonskiot
zastapnik, osven ako toa ne e mo`no poradi potrebata od itno postapuvawe
ili od drugi okolnosti.
Roditelot, zakonskiot zastapnik, odnosno organot za staratelstvo
zadol`itelno i vedna{, no najdocna za dva ~asa se izvestuvaat za
zadr`uvaweto na maloletnikot .
Dostavuvaweto na odluki i na druga pismena do maloletnikot
se vr{i soglasno so odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka i
Zakonot za prekr{ocite, so toa {to do maloletnikot ne se dostavuvaat
pismena so istaknuvawe na oglasnata tabla na sudot.
Dostavata e uredna ako odlukata e dostavena do advokatot, semejstvoto
ili do staratelot.
^len 92
Bez dozvola na sudot ne smee da se objavi tekot na postapkata
sprema maloletnikot, nitu odlukata donesena vo taa postapka.
Mo`e da se objavi samo onoj del od postapkata, odnosno samo
onoj del od odlukata za koj postoi odobrenie, no vo toj slu~aj ne smeat
da se navedat imeto na maloletnikot i drugite podatoci vrz osnova na
koi bi mo`elo da se zaklu~i za koj maloletnik stanuva zbor.
^len 93
Organite {to u~estvuvaat vo postapkata sprema maloletnikot,
kako i drugite organi i ustanovi od koi se baraat izvestuvawa, izve-
{tai ili mislewa se dol`ni istite da gi dostavat vo najkus mo`en
rok, no ne podolg od dvaeset dena.
2. Nadle`en sud
^len 94
Specijaliziranite sudski oddeli za maloletni~ki kriminalitet
formirani vo osnovnite sudovi so pro{irena nadle`nost, gi so~inuvaat:
sudii za maloletnici, soveti za maloletnici i sovetnici za
maloletnici.
Sudijata za maloletnici ja sproveduva podgotvitelnata postapka,
donesuva odluki vo soglasnost so ~lenot 71 od ovoj zakon, pretsedava
so sovetot za maloletnici i vr{i drugi raboti opredeleni so
ovoj zakon.
Sudijata za maloletnici, javniot obvinitel, advokatot i ovlastenite
slu`beni lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti od najmalku
~etiri do deset dena vo tekot na godinata sledat specijalizirana
obuka za maloletni~ko prestapni{tvo vo zemjata ili vo stranstvo.
734

^len 95
Sovetot za maloletnici vo osnovniot sud e sostaven od sudija za
maloletnici i dvajca sudii porotnici. Sudijata za maloletnici e
pretsedatel na sovetot.
Sudiite - porotnici se izbiraat od redot na prosvetni rabotnici,
psiholozi, pedagozi, sociolozi i drugi lica koi imaat iskustvo
vo vospitanieto i obrazovanieto na mladite.
Sovetot za maloletnici vo osnovniot sud odlu~uva vo prv stepen
vo postapkata za krivi~ni dela i re{ava po `albite protiv re-
{enijata na sudijata za maloletnici i vo slu~aite predvideni so ovoj
zakon.
Sovetot za maloletnici na apelacioniot sud, sostaven od sudija
za maloletnici i dvajca sudii, odlu~uva za `albite protiv odlukite
na sovetot za maloletnici na osnovniot sud, kako i vo drugi slu~ai
opredeleni so ovoj zakon.
^len 96
Vo Vrhovniot sud na Republika Makedonija se formira sovet za
maloletnici sostaven od pet sudii.
Sovetot za maloletnici re{ava po redovni i vonredni pravni
lekovi predvideni vo ovoj zakon, i ja sledi i raboti na unapreduvawe
na sudskata praktika vo ovaa oblast i podgotvuva analizi.
^len 97
Vo specijaliziranite sudski oddeli za maloletni~ki kriminalitet,
formirani vo osnovnite sudovi so pro{irena nadle`nost, za
vr{ewe na stru~ni raboti pretsedatelot na sudot opredeluva po najmalku
eden socijalen rabotnik, pedagog i psiholog od listata {to ja
utvrduva centarot.
Odluka za brojot i rabotnite zada~i na rabotnicite za vr{ewe
na stru~ni raboti od stavot 1 na ovoj ~len donesuva pretsedatelot na
sudot.
Stru~nite rabotnici od stavot 1 na ovoj ~len, im pomagaat na
sudijata za maloletnici i na sovetot za maloletnici vo vodeweto na
podgotvitelnata postapka i pretresot, davaat stru~ni mislewa vo
odnos na odlukata na sudot i sankcijata {to bi trebalo da se izre~e vo
konkretniot slu~aj, mu pomagaat na sudot vo nadzorot nad izvr{uvaweto
na izre~enite sankcii i davaat predlozi za prekinuvawe so
izvr{uvaweto ili za zamena na edna sankcija so druga.
^len 98
Za postapkata sprema maloletnikot mesno e nadle`en, po pravilo,
sudot na negovoto `iveali{te, a ako maloletnikot nema postojano
`iveali{te ili ako toa e nepoznato - sudot na prestojuvali{teto
na maloletnikot.
735

Postapkata mo`e da se sprovede pred sudot na prestojuvali{teto
na maloletnikot ili pred sudot na mestoto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo ili prekr{okot, vo slu~ai koga e o~igledno deka
pred toj sud postapkata }e se sprovede bez odlagawe.
Glava ~etirinaesetta
Postapka sprema maloletnici za storeni krivi~ni dela
1. Poveduvawe na postapkata
^len 99
Postapka sprema maloletnik za krivi~no delo se poveduva samo
po barawe od javniot obvinitel.
Za krivi~ni dela za koi se goni po predlog ili privatna tu`ba,
postapkata mo`e da se povede ako o{teteniot vo rok od tri meseci od
soznavaweto za storenoto delo ili storitelot, stavil predlog za poveduvawe
postapka do nadle`niot javen obvinitel.
Ako javniot obvinitel ne stavi barawe za poveduvawe postapka
sprema maloletnikot, }e go izvesti za toa o{teteniot. O{teteniot ne
mo`e da ja prezeme postapkata, odnosno ne mo`e da podnese privatna
tu`ba do sudot tuku mo`e vo rok od osum dena od priemot na izvestuvaweto
od javniot obvinitel da bara sovetot za maloletnici na nadle`niot
sud da odlu~i za poveduvawe na postapkata.
^len 100
Pokraj otka`uvaweto od poveduvawe postapka vo soglasnost so
~lenot 68 na ovoj zakon, za krivi~ni dela za koi e propi{ana kazna zatvor
do pet godini javniot obvinitel mo`e vo rok od 15 dena da odlu~i
da ne bara poveduvawe na postapka iako postojat dokazi deka maloletnikot
go storil krivi~noto delo, ako smeta deka ne bi bilo celesoobrazno
da se vodi postapka so ogled na priordata na krivi~noto
delo i na okolnostite pod koi e storeno, na porane{niot `ivot na maloletnikot
i na negovata li~nost.
Zaradi utvrduvawe na okolnostite od stavot 1 na ovoj ~len, javniot
obvinitel mo`e da pobara izvestuvawe od roditelite, odnosno
od staratelot na maloletnikot, od drugi lica i ustanovi, a koga e toa
potrebno mo`e ovie lica i maloletnikot da gi povika vo javnoto obvinitelstvo
zaradi neposredno zapoznavawe. Toj mo`e da pobara mislewe
od centarot za celesoobraznosta za poveduvawe postapka sprema
maloletnikot.
Ako za donesuvawe na odlukata od stavot 1 na ovoj ~len treba da
se ispitaat li~nite svojstva na maloletnikot, javniot obvinitel
mo`e, vo spogodba so centarot, da go upati maloletnikot vo prifatili{te
ili vo ustanova za ispituvawe ili vospituvawe, koe mo`e da
trae najdolgo eden mesec.
Koga e vo tek izvr{uvawe na kazna ili druga sankcija javniot
obvinitel mo`e da odlu~i da ne bara poveduvawe na postapka za drugo
736

krivi~no delo na maloletnikot, ako so ogled na te`inata na toa krivi~no
delo, kako i na kaznata, odnosno sankcijata {to se izvr{uva, ne
bi imalo cel vodewe na postapkata i izrekuvawe na sankcija za toa
delo.
Koga javniot obvinitel vo slu~aite od stavovite 1 i 4 na ovoj
~len }e najde deka ne e celesoobrazno da se povede postapka sprema maloletnikot,
za toa }e go izvesti o{teteniot so naveduvawe na pri-
~inite poradi koi ne povel postapka. O{teteniot mo`e vo rok od
osum dena da bara od sovetot za maloletnici da odlu~i za poveduvawe
na postapka.
^len 101
Koga se ispolneti uslovite za kaznuvawe na postar maloletnik
od ~lenovite 43 do 49 od ovoj zakon, javniot obvinitel mo`e pred da
podnese barawe za poveduvawe na podgotvitelna postapka da mu predlo`i
na maloletnikot, negoviot branitel i semejstvoto da se sprovede
posebna postapka za priznavawe na odgovornosta i spogoduvawe za
visinata na kaznata. Takov predlog javniot obvinitel mo`e da podnese
vo slu~aite koga raspolaga so dokazi koi nedvosmisleno uka`uvaat
deka maloletnikot e storitel na krivi~noto deloto, deka e odgovoren
za storenoto delo i deka se ispolneti uslovite za izrekuvawe na kazna.
Vo postapkata za spogoduvawe javniot obvinitel }e gi pribere
od centarot site potrebni izve{tai i drugi dokumenti za li~nosta na
maloletnikot i }e obezbedi soglasnost od o{teteniot.
Ako so predlogot e soglasen o{teteniot, javniot obvinitel gi
povikuva na javno spogoduvawe, maloletnikot, negoviot zastapnik,
centarot i o{teteniot. Ako na spogoduvaweto se postigne soglasnost,
se sostavuva spogodba koja ja potpi{uvaat site prisutni u~essnici.
Javniot obvinitel ja dostavuva spogodbata do sovetot na maloletnici
koj mo`e da ja prifati spogodbata i da donese presuda so koja
}e ja izre~e predlo`enata kazna, protiv koja ne e dozvolena `alba.
Ako sudot ne ja prifati spogodbata go vra}a predmetot na javniot
obvinitel koj e dol`en da podnese barawe za poveduvawe podgotvitelna
postapka.
Vo tekot na sudskata postapka sudskite spisi i izjavite na maloletnikot
i negoviot branitel dadeni vo postapkata za spogoduvawe
ne smeat da se koristat kako dokaz i }e bidat izdvoeni od sudskata
postapka.
Javniot obvinitel ne smee da se povikuva na podatocite i izjavite
dadeni vo postapkata na spogoduvawe.
2. Podgotvitelna postapka
^len 102
Javniot obvinitel podnesuva barawe za poveduvawe na podgotvitelna
postapka do sudijata za maloletnici na nadle`niot sud.
737

Ako sudijata za maloletnici ne se soglasi so baraweto na javniot
obvinitel, }e pobara za toa da odlu~i sovetot za maloletnici na
osnovniot sud.
Sudijata za maloletnici mo`e na organite za vnatre{ni raboti
da im doveri da izvr{at naredba za pretresuvawe na domot ili za
privremeno odzemawe na predmet ili drugi dejstvija vo soglasnost so
odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka.
^len 103
Ako sudijata za maloletnici oceni deka nema potreba od sproveduvawe
na podgotvitelna postapka, }e pobara izve{taj za maloletnikot
i okolnostite na deloto od strana na centarot, koj e dol`en izve-
{tajot da go dostavi vo rok od eden mesec. Po dobivaweto na izve-
{tajot sudijata za maloletnici }e go iznese predmetot pred sovetot za
maloletnici zaradi kone~no re{avawe vo rok ne podolg od osum dena.
Ako sovetot za maloletnici oceni deka ima potreba od sproveduvawe
na podgotvitelna postapka, }e donese re{enie so koe }e go
zadol`i sudijata za maloletnici da sprovede takva postapka.
^len 104
Po isklu~ok od slu~aite predvideni vo ~lenot 68 na ovoj zakon,
za krivi~no delo za koe e predvidena kazna zatvor do tri godini, javniot
obvinitel mo`e da mu dostavi predlog na sudijata za maloletnici
za izrekuvawe na sankcija bez sproveduvawe na podgotvitelna postapka,
ako e slu~ajot dovolno razjasnet i sobranite podatoci za li~nosta
na maloletnikot davaat dovolno osnova za donesuvawe na odluka.
Sudijata za maloletnici ne mo`e da izre~e sankcija ako ne e
dostaven izve{taj od centarot za okolnostite na deloto i li~nosta na
maloletnikot, so mislewe za sankcijata {to treba da mu se izre~e na
maloletnikot. Centarot go dostavuva izve{tajot do sudot vo rok od 15
dena.
Pred da se izjasni za predlogot i da donese odluka, sudijata za
maloletnici }e go soslu{a maloletnikot i negoviot branitel. Ako
maloletnikot ili negoviot branitel se protivat na predlogot, sudijata
za maloletnici }e donese re{enie za sproveduvawe podgotvitelna
postapka ili }e postapi soglasno so ~lenot 102 stav 2 od ovoj zakon.
Protiv odlukata donesena vo soglasnost so maloletnikot i negoviot
branitel ne e dozvolena `alba. So odlukata mora da e re{eno i imotno-pravnoto
barawe na o{teteniot, koj vo toj del ima pravo na `alba
do povisokiot sud.
Sudijata za maloletnici ne mo`e vo postapkata predvidena vo
ovoj ~len da izre~e kazna maloletni~ki zatvor i zavodski merki.
738

^len 105
Vo slu~aite od ~len 103 i 104 od ovoj zakon, sovetot za maloletnici
re{ava vo sednica otkako prethodno }e gi pribavi spisite od
javniot obvinitel. Na sednicata se povikuva javniot obvinitel.
Sovetot za maloletnici mo`e da odlu~i postapka da ne se povede
ili sprema maloletnikot da se povede postapka pred sudija za maloletnici.
Protiv re{enieto na sovetot za maloletnici ne e dozvolena
`alba.
Koga sovetot }e odlu~i sprema maloletnikot da se povede postapka
pred sudijata za maloletnici, javniot obvinitel mo`e da u~estvuva
vo ovaa postapka i gi ima site ovlastuvawa {to spored ovoj zakon
mu pripa|aat vo postapkata.
^len 106
Vo podgotvitelnata postapka sprema maloletnikot pokraj faktite
{to se odnesuvaat na krivi~noto delo posebno }e se utvrdi vozrasta
na maloletnikot, okolnostite potrebni za ocena na negovata
du{evna razvienost, }e se ispita sredinata vo koja i prilikite pod
koi maloletnikot `ivee i drugi okolnosti {to se odnesuvaat na negovata
li~nost.
Zaradi utvrduvawe na okolnostite od stavot 1 na ovoj ~len }e se
soslu{aat roditelite na maloletnikot, negoviot staratel i drugi
lica koi mo`at da gi dadat potrebnite podatoci. Za ovie okolnosti }e
se pobara izve{taj od centarot, a ako sprema maloletnikot bila primeneta
sankcija za porano storeno krivi~no delo, }e se pribavi izve-
{taj za primenata na taa sankcija.
Podatocite za li~nosta na maloletnikot gi pribavuva sudijata
za maloletnici, preku centarot.
Koga za utvrduvawe na zdravstvenata sostojba na maloletnikot,
na negovata du{evna razvienost, na psihi~kite svojstva, sposobnosti
ili naklonetosti e potrebno maloletnikot da go pregleda stru~en
tim, za ovoj pregled }e se opredelat lekari, psiholozi i pedagozi, koi
pregledot mo`e da go izvr{at i vo specijalizirani zdravstveni ustanovi.
Pregledot od stru~en tim se vr{i vo rok od trieset dena.
^len 107
Sudijata za maloletnici go opredeluva na~inot na izveduvaweto
na oddelni dejstvija vo soglasnost so Zakonot za krvi~nata postapka,
vodej}i smetka za pravata na maloletnikot vo postapkata, a osobeno
za pravoto na odbrana, pravata na o{teteniot i sobiraweto na site
dokazi potrebni za pravilno odlu~uvawe.
Na dejstvijata vo podgotvitelnata postapka mo`at da prisustvuvaat
javniot obvinitel i branitelot, pri {to na sekoe procesno
dejstvie na koe prisustvuva javniot obvinitel mora da prisustvuva i
739

anitelot, osven koga sudijata za maloletnici }e prifati deka branitelot
otsustvuva od opravdani pri~ini.
Ispituvawe na maloletnik, koga e potrebno toa, }e se izvr{i
so pomo{ na pedagog, psiholog ili na drugo stru~no lice.
Sudijata za maloletnici mo`e da odobri na dejstvijata vo podgotvitelnata
postapka da prisustvuva pretstavnik na centarot i roditelot,
posvoitelot ili staratelot na maloletnikot. Koga navedenite
lica prisustvuvaat na tie dejstvija, mo`at da stavat predlozi i da mu
upatuvaat pra{awa na liceto koe se ispituva odnosno soslu{uva.
^len 108
Sudijata za maloletnici mo`e da opredeli maloletnikot vo
tekot na podgotvitelnata postapka privremeno da se smesti vo vospitna
ili sli~na ustanova, da se stavi pod nadzor na centarot ili da se
smesti vo zgri`uva~ko ili drugo semejstvo, ako e toa potrebno zaradi
izdvojuvawe na maloletnikot od sredinata vo koja `iveel ili zaradi
davawe pomo{, za{tita ili smestuvawe na maloletnikot.
Protiv re{enieto za privremeno smestuvawe ili nadzor e
dozvolena `alba do sovetot za maloletnici na osnovniot sud.
Tro{ocite za smestuvawe na maloletnikot vo ustanovata od
stavot 1 na ovoj ~len se isplatuvaat odnapred od sredstvata na Sudskiot
buxet i vleguvaat vo tro{ocite na postapkata.
^len 109
Maloletnikot mo`e da bide zadr`an od ovlastenite slu`beni
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti samo ako e zate~en pri
izvr{uvawe na te{ko krivi~no delo ili koga protiv nego e raspi{ana
poternica ili koga e zate~en pri izvr{uvawe i na drugo delo ako ima
opasnost deloto da go povtori ili da go dovr{i ili koga e zate~en pri
izvr{uvawe i na drugo krivi~no delo vo sostojba koja bara merki za
negova za{tita ili ako ne mo`e da se utvrdi negoviot identitet.
Za sekoe li{uvawe od sloboda na maloletnik pod uslovite
predvideni vo Zakonot za krivi~nata postapka, ovlastenite slu`beni
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti se dol`ni vedna{ da go
izvestat nadle`niot javen obvinitel, sudijata za maloletnici, odnosno
istra`niot sudija, roditelite, branitelot, opredelen od maloletnikot
ili negovite roditeli i Centarot. Ako maloletnikot ili negovite
roditeli ne mo`at da zemat branitel, slu`benite lica na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti }e povikaat branitel od listata na
advokati dostavena od Advokatskata komora.
Za vreme na prezemawe na dejstvijata od stavot 1 na ovoj ~len,
ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto go zadr`uvaat maloletnikot
vo posebna prostorija za privremeno zadr`uvawe spored odredbite
na Zakonot za krivi~nata postapka. Za zadr`uvaweto se sostavuva
zapisnik, vo koj se vnesuvaat site podatoci za maloletnikot i
740

okolnostite na negovoto zadr`uvawe. Zapisnikot go potpi{uva maloletnikot
i negoviot roditel, kako i branitelot.
Za vreme na zadr`uvaweto, so maloletnikot ne mo`e da se vodi
razgovor bez prisustvo na branitel.
Zadr`aniot maloletnik mora bez odlagawe, a najdocna vo rok
od 12 ~asa da bide izveden pred sudija za maloletnici, koj }e odlu~i za
odreduvawe na pritvor ili za pu{tawe na maloletnikot na sloboda.
Ako sudijata za maloletnici, najde deka nema osnov za zadr`uvawe
na maloletnikot, }e donese re{enie za negovo pu{tawe na sloboda,
vo koe }e ja oceni zakonitosta na li{uvaweto od sloboda. Protiv
re{enieto maloletnikot i negoviot branitel imaat pravo na `alba
do sovetot za maloletnici na osnovniot sud.
Re{enie za pritvor sudijata za maloletnici mo`e da donese po
predlog na javniot obvinitel. Ako javniot obvinitel vo rokot od stavot
4 na ovoj ~len ne stavi nikakov predlog, sudijata za maloletnici
mo`e da donese re{enie za odreduvawe kratkotraen pritvor, ako se
ispolneti zakonskite uslovi za odreduvawe pritvor. Kratkotrajniot
pritvor mo`e da trae najdolgo dvaeset i ~etiri ~asa. Ako vo toj rok
javniot obvinitel ne podnese predlog za opredeluvawe pritvor, sudijata
za maloletnici }e donese re{enie za pu{tawe na maloletnikot na
sloboda.
Protiv re{enieto za kratkotraen pritvor maloletnikot i negoviot
branitel imaat pravo na `alba do krivi~niot sovet na osnovniot
sud, koj po `albata odlu~uva vo rok od dvaeset i ~etiri ~asa.
Koga e zate~en pri izvr{uvawe krivi~no delo maloletnikstranec
~ij identitet ne mo`e da se utvrdi se opredeluva merka upatuvawe
vo prifaten centar za stranci.
^len 110
Na predlog na javniot obvinitel, po prethodno pribaveno mislewe
od centarot, sudijata za maloletnici mo`e da opredeli maloletnikot
da se stavi vo pritvor pri postoewe na osnovite od ~lenot 199
od Zakonot za krivi~nata postapka. Pritvorot mo`e da se izre~e samo
kako krajna merka za obezbeduvawe na prisustvo na maloletnikot vo
tekot na postapkata, ako toa ne mo`e da se postigne so drugite merki
predvideni vo Zakonot za krivi~nata postapka.
Pritvorot se odreduva so re{enie na sudijata za maloletnici i
mo`e da trae najdolgo trieset dena.
Po obrazlo`en predlog na sudijata za maloletnici, a po prethodno
pribaveno mislewe od javniot obvinitel i od centarot, sovetot
za maloletnici na osnovniot sud mo`e od opravdani pri~ini da go
prodol`i pritvorot za u{te 60 dena.
Ako pritvorot e odreden samo poradi utvrduvawe na identitetot
na maloletnikot, sudijata za maloletnici, odnosno sovetot za ma-
741

loletnici e dol`en da donese re{enie za negovoto ukinuvawe vedna{
koga }e se utvrdi identitetot.
Sudijata za maloletnici e dol`en vedna{ po odreduvaweto na
pritvorot za toa da gi izvesti roditelite, posvoitelot ili staratelot
na maloletnikot, negoviot branitel i centarot.
Rokot za `alba e tri dena od dostavuvaweto na re{enieto za
pritvor. Po `albata na re{enieto na sudijata za maloletnici vo rok
od tri dena od nejzinoto dostavuvawe odlu~uva sovetot za maloletnici
na osnovniot sud, a po `albata na re{enieto na sovetot za maloletnici
na osnovniot sud, sovetot za maloletnici na apelacioniot sud.
^len 111
Vo slu~aj na spre~enost ili otsustvo na sudijata za maloletnici,
odlukite povrzani so zadr`uvawe i pritvor gi donesuva istra`en
sudija.
^len 112
Vo pritvorot, maloletnikot se smestuva, odvoeno od polnoletnite
lica.
Na maloletnikot treba da mu se obezbedi vo pritvorot rabotna
i druga aktivnost {to e korisna za negovoto vospituvawe i za otstranuvawe
na negativnite posledici na li{uvaweto od sloboda vrz negovata
li~nost.
Sudijata za maloletnici sprema pritvorenite maloletnici gi
ima istite ovlastuvawa {to spored Zakonot za krivi~nata postapka
mu pripa|aat na istra`niot sudija vo pogled na pritvorenicite i dol-
`en e najmalku edna{ pri kratkotrajniot pritvor da go poseti pritvoreniot
maloletnik, a ako pritvorot trae podolgo, da go posetuva najmalku
edna{ na sekoi deset dena.
^len 113
Ako sudijata za maloletnici vo tekot na podgotvitelnata postapka
utvrdi deka postojat pri~ini za zapirawe na postapkata, poradi
toa {to deloto {to mu se stava na tovar na maloletnikot ne e krivi~no
delo, nastapila zastarenost ili deloto e opfateno so akt na
amnestija ili pomiluvawe, ili postojat drugi okolnosti {to go isklu~uvaat
goneweto, ili ako nema dokazi deka maloletnikot storil
krivi~no delo, }e go izvesti za toa javniot obvinitel. Ako javniot
obvinitel vo rok od osum dena ne go izvesti sudijata za maloletnici
deka se otka`uva od gonewe, sudijata za maloletnici }e pobara za zapirawe
na postapkata da odlu~i sovetot za maloletnici na osnovniot
sud.
Re{enieto na sovetot za maloletnici za zapirawe na postapkata
se dostavuva do javniot obvinitel, do o{teteniot i do maloletnikot,
koj vedna{ se pu{ta na sloboda ako e vo pritvor. Protiv ova re-
742

{enie javniot obvinitel i o{teteniot imaat pravo na `alba do sovetot
za maloletnici na apelacioniot sud.
Sovetot za maloletnici na osnovniot sud mo`e da donese re{enie
za zapirawe na postapkata po slu`bena dol`nost vo tekot na celata
podgotvitelnata postapka.
^len 114
Otkako }e gi ispita site okolnosti {to se odnesuvaat na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo i na li~nosta na maloletnikot, sudijata
za maloletnici po zavr{uvaweto na podgotvitelnata postapka gi
dostavuva spisite do nadle`niot javen obvinitel koj mo`e vo rok od
osum dena da bara podgotvitelnata postapka da se dopolni, da se otka-
`e od natamo{no gonewe ili da stavi obrazlo`en predlog do sovetot
za maloletnici za primenuvawe na sankcija.
Dokolku javniot obvinitel se otka`e od gonewe, o{teteniot
mo`e vo rok od osum dena od izvestuvaweto da pobara od sovetot za
maloletnici da odlu~i za prodol`uvawe na postapkata.
^len 115
Predlogot na javniot obvinitel za primena na sankcija treba
da sodr`i ime i prezime na maloletnikot, negovite godini na vozrast,
opis na deloto, dokazi od koi proizleguva deka maloletnikot go izvr-
{il krivi~noto delo, obrazlo`enie {to treba da sodr`i ocena na
du{evnata razvienost na maloletnikot i predlog sprema maloletnikot
da se primeni sankcija.
^len 116
Sudijata za maloletnici sekoj mesec go izvestuva pretsedatelot
na sudot koi predmeti za maloletnici ne se zavr{eni i za pri~inite
poradi koi po oddelni predmeti postapkata sè u{te e vo tek. Pretsedatelot
na sudot prezema soodvetni merki da zabrzuvawe na postapkata.
3. Postapka pred sovetot za maloletnici
^len 117
Po priemot na predlogot na javniot obvinitel, kako i koga postapkata
sprema maloletnik se vodi bez predlog na javniot obvinitel,
sudijata za maloletnici koj pretsedava so sovetot za maloletnici zaka`uva
sednica na sovetot ili glaven pretres, ako e utvrdena nesporna
fakti~ka sostojba.
Kazni i zavodski merki mo`at da se izre~at samo po odr`an
glaven pretres. Drugite sankcii mo`at da se izre~at i na sednica na
sovetot.
Na sednica na sovetot mo`e da se odlu~i da se odr`i glaven
pretres.
743

Za sednicata na sovetot se izvestuvaat i na nea mo`at da prisustvuvaat
javniot obvinitel, branitelot i pretstavnikot na centarot,
maloletnikot i negovite roditeli, odnosno staratelot.
Sudijata za maloletnici }e mu ja soop{ti na maloletnikot sankcijata
{to sprema nego e izre~ena na sednica na sovetot.
^len 118
Koga sovetot za maloletnici odlu~uva na glaven pretres, soglasno
}e se primenuvaat odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka za
podgotovkite za glaven pretres, za rakovodeweto so glavniot pretres,
za odlagaweto i prekinuvaweto na glavniot pretres, za zapisnikot i
za tekot na glavniot pretres, no sovetot mo`e da otstapi od ovie pravila
ako smeta deka nivnata primena vo konkretniot slu~aj ne bi bila
celesoobrazna.
Na glavniot pretres }e se povikaat javniot obvinitel, o{teteniot,
maloletnikot i negoviot branitel, negovite roditeli, posvoitelot,
odnosno staratelot i pretstavnik na centarot.
Nedoa|aweto na roditelite, posvoitelot ili staratelot ili na
pretstavnikot na centarot ne go spre~uva sudot da go odr`i glavniot
pretres. Vo slu~aj na otsustvo na roditelot ili zakonskiot zastapnik,
sudot }e go zadol`i branitelot da gi zastapuva i nivnite interesi.
Odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka za izmena i pro-
{iruvawe na obvinenieto }e se primenuvaat i vo postapkata sprema
maloletnik, so toa {to sovetot za maloletnici e ovlasten i bez predlog
na javniot obvinitel da donese odluka vrz osnova na fakti~kata
sostojba koja e izmeneta na glavniot pretres.
^len 119
Vo tekot na postapkata sovetot za maloletnici mo`e da donese
odluka za privremeno smestuvawe na maloletnikot vo soglasnost so
~lenot 108 od ovoj zakon, da ja ukine takvata odluka donesena porano,
ili da odredi pritvor vo soglasnost so ~lenot 110 od ovoj zakon.
^len 120
Sudijata za maloletnici koj pretsedava so sovetot za maloletnici
e dol`en da zaka`e glaven pretres ili sednica na sovetot vo rok
od osum dena od denot na priemot na predlogot od javniot obvinitel
ili od denot na zavr{uvaweto na podgotvitelnata postapka, ili od
denot koga na sednica na sovetot e odlu~eno da se odr`i glaven pretres.
Za sekoe prodol`uvawe na ovoj rok sudijata za maloletnici mora
da ima odobrenie od pretsedatelot na sudot.
Odlagawe ili prekinuvawe na glavniot pretres se vr{i samo
po isklu~ok. Za sekoe odlagawe ili prekinuvawe na glavniot pretres
sudijata za maloletnici }e go izvesti pretsedatelot na sudot i }e gi
iznese pri~inite za odlagaweto, odnosno prekinuvaweto.
744

^len 121
Sovetot za maloletnici ne e vrzan za predlogot na javniot
obvinitel pri odlu~uvaweto dali sprema maloletnikot }e izre~e kazna
ili }e primeni druga sankcija.
Sovetot so re{enie }e ja zapre postapkata vo slu~aite koga
spored odredbite na Zakonot za krivi~na postapka sudot donesuva presuda
so koja obvinenieto se odbiva ili so koja obvinetiot se osloboduva
od obvinenieto, kako i koga sovetot }e najde deka ne e soobrazno
na maloletnikot da mu se izre~e sankcija.
Vospitni merki i merki na bezbednost sovetot izrekuva so
re{enie, vo ~ija{to izreka se naveduva samo koja merka se izrekuva, no
maloletnikot nema da se oglasuva za vinoven za krivi~no delo {to mu
se stava na tovar. Vo obrazlo`enieto na re{enieto }e se navede opisot
na deloto i okolnostite {to ja opravduvaat primenata na izre-
~enata merka.
Presudata so koja na maloletnikot mu se izrekuva kazna ili
alternativna merka se donesuva vo formata na osuditelna presuda predvidena
vo Zakonot za krivi~nata postapka.
^len 122
Sudot mo`e maloletnikot da go osudi na pla}awe na tro{ocite
na postapkata i na ispolnuvawe na imotno-pravnite barawa na o{teteniot
vo soglasnost so odredbite na Zakonot za krivi~na postapka,
samo ako na maloletnikot mu izrekol kazna ili alternativna merka.
Ako sprema maloletnikot e primeneta vospitna merka, tro{ocite na
postapkata pa|aat na tovar na Buxetot na Republika Makedonija, osven
koga na maloletnikot mu e izre~ena posebna obvrska za nadomestuvawe
na {teta (~len 38 stav 2 alineja 2 od ovoj zakon).
^len 123
Sudijata za maloletnici e dol`en vo rok od tri dena od denot
na objavuvaweto pismeno da ja izgotvi odlukata.
4. Pravni lekovi
^len 124
Protiv re{enieto, odnosno presudata so koja na maloletnikot
mu e izre~ena sankcija, kako i protiv re{enieto za zapirawe na postapkata
od ~lenot 121 stav 2 na ovoj zakon, mo`at da izjavat `alba site
lica koi imaat pravo na `alba protiv presudata spored odredbite na
Zakonot za krivi~nata postapka, i toa vo rok od osum dena od denot na
priemot na re{enieto, odnosno presudata. O{teteniot mo`e da izjavi
`alba samo vo odnos na imotno - pravno pobaruvawe.
Branitelot, javniot obvinitel, bra~niot, odnosno vonbra~niot
drugar, rodnina po krv vo prava linija, staratelot, bratot i sestrata
745

mo`at da izjavat `alba vo korist na maloletnikot i protiv negovata
volja.
@albata protiv re{enieto so koe se izrekuva vospitna merka
koja se izdr`uva vo ustanova go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto,
ako sudot vo soglasnost so roditelite na maloletnikot i po soslu{uvaweto
na maloletnikot ne odlu~i poinaku.
Za sednicata na sovetot za maloletnici na apelacioniot sud }e
se izvestat maloletnikot i negoviot branitel ako tie go baraat toa.
^len 125
Sovetot za maloletnici na apelacioniot sud mo`e da ja preina~i
prvostepenata odluka so izrekuvawe na pote{ka sankcija sprema
maloletnikot, samo vrz osnova na `albata podnesena od strana na
javniot obvinitelot.
Ako so prvostepenata odluka ne e izre~ena kazna ili zavodska
merka, sovetot mo`e taa kazna, odnosno merka da ja izre~e samo ako
odr`i pretres. Maloletni~ki zatvor vo podolgo traewe ili pote{ka
zavodska merka od onaa {to e izre~ena so prvostepenata odluka mo`e
da se izre~e i na sednica na sovetot.
^len 126
Protiv odlukata na apelacioniot sud za preina~uvawe na
prvostepenata odluka po odr`an pretres so koja se izrekuva kazna ili
zavodska namesto vospitna merka, mo`e da se podnese `alba do Vrhovniot
sud vo rok od osum dena od denot na priemot na odlukata.
^len 127
Barawe za za{tita na zakonitosta mo`e da se podigne soglasno
Zakonot za krivi~nata postapka.
^len 128
Odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka za povtoruvawe
na krivi~nata postapka zavr{ena so pravosilna presuda soglasno }e se
primenuvaat i vrz povtoruvawe na postapkata zavr{ena so pravosilno
re{enie za primena na vospitna merka ili za zapirawe na postapkata
sprema maloletnikot.
Glava petnaesetta
Prekr{o~na postapka
^len 129
Prekr{o~na postapka sprema maloletnikot mo`e da se povede
pred sudijata za maloletnici samo ako slu~ajot ne e razre{en vo prethodnata
postapka na posreduvawe so maloletni storiteli na prekr{oci,
opredelena so Zakonot za prekr{ocite. Prekr{o~nata postapka
ja vodi i odlukite gi donesuva sudijata za maloletnici, na nadle-
746

`niot sud na ~ie{to podra~je maloletnikot ima `iveali{te ili
prestojuvali{te.
Koga maloletnikot u~estvuval vo izvr{uvaweto na prekr{ok
so polnoletno lice, postapkata sprema maloletnikot se razdvojuva i
se vodi spored odredbite na ovoj zakon.
^len 130
Vo prekr{o~nata postapka roditelite ili staratelot, kako i
centarot imaat pravo da se zapoznaat so tekot na postapkata, da u~estvuvaat
vo site dejstvija {to gi prezema sudijata za maloletnici, da
davaat predlozi i da uka`uvaat na faktite {to se odnesuvaat na li~nosta
i prilikite vo koj `ivee i se razviva maloletnikot, a se od va`nost
za donesuvawe na pravilna odluka.
^len 131
Sudijata za maloletnici so re{enie }e ja zapre postapkata koga
}e utvrdi deka maloletnikot vo vremeto na izvr{uvawe na prekr{-
okot ne napolnil ~etirinaeset godini i za toa }e gi izvesti roditelite,
staratelot na maloletnikot i centarot.
Re{enie za zapirawe na postapkata sudijata za maloletnici }e
donese i koga }e oceni deka dejstvieto {to mu se stava na tovar na maloletnikot
ne e prekr{ok, postojat okolnosti {to go isklu~uvaat goneweto
za prekr{ok opredeleni so Zakonot za prekr{ocite, ili deka
nema dovolno dokazi deka maloletnikot storil prekr{ok, kako i vo
slu~ajot koga podnositelot na baraweto za poveduvawe prekr{o~na
postapka se otka`al od baraweto.
Protiv re{enieto od stavot 2 na ovoj ~len podnositelot na baraweto
za poveduvawe prekr{o~na postapka ima pravo na `alba do sovetot
za maloletnici na apelacioniot sud.
^len 132
Za sekoe barawe za sproveduvawe prekr{o~na postapka sudijata
za maloletnici }e pobara mislewe od centarot. Misleweto na centarot
pokraj okolnostite na slu~ajot i podatocite za li~nosta na maloletnikot
i za negovoto semejstvo treba da sodr`i i obrazlo`en predlog
za natamo{noto postapuvawe i izrekuvaweto na sankcija.
Sudijata za maloletnici vrz osnova na misleweto na centarot
mo`e da odlu~i da ne se povede prekr{o~na postapka i so re{enie da
go otfrli baraweto za poveduvawe takva postapka, ako oceni deka ne e
celishodno vodewe na postapkata so ogled na prirodata na prekr{-
okot i okolnostite pod koi e storen, porane{niot `ivot na maloletnikot
i negovite li~ni priliki. Za re{enieto sudijata za maloletnici
}e go izvesti maloletnikot, negovite roditeli, staratelot, javniot
obvinitel i centarot.
747

Protiv re{enieto od stavot 2 na ovoj ~len podnositelot na baraweto
za prekr{o~na postapka ima pravo na `alba do sovetot za maloletnici
na apelacioniot sud.
^len 133
Ako se ispolneti uslovite za vodewe na prekr{o~na postapka,
sudijata za maloletnici go povikuva maloletnikot li~no ili preku
roditelite ili staratelot.
Po soslu{uvaweto na maloletnikot sudijata za maloletnici
mo`e da odredi i drugi dejstvija zaradi razjasnuvawe na slu~ajot opredeleni
so Zakonot za prekr{ocite.
748
^len 134
Po prezemaweto na potrebnite dejstvija i obezbeduvaweto i
ocenkata na dokazite predlo`eni od strana na podnositelot na baraweto
za prekr{o~na postapka, sudijata za maloletnici so re{enie }e
ja zapre postapkata, ako oceni deka se ispolneti uslovite od ~lenot
131 od ovoj zakon.
Prekr{o~nata postapka sprema maloletnikot zavr{uva so re-
{enie so koe na maloletnikot mu se izrekuva vospitna merka ili
globa.
So re{enieto za izrekuvawe vospitna merka maloletnikot se
zadol`uva da gi plati tro{ocite za prekr{o~nata postapka i da go
ispolni utvrdenoto imotno-pravno barawe na o{teteniot.
^len 135
Protiv re{enieto za zapirawe na postapkata `alba do sovetot
za maloletnici na apelacioniot sud mo`e da izjavi podnositelot na
baraweto za prekr{o~na postapka.
Protiv re{enieto za izrekuvawe na sankcija, `alba mo`at da
izjavat podnositelot na baraweto za poveduvawe prekr{o~na postapka,
maloletnikot i negoviot branitel, kako i roditelite, staratelot,
bratot, sestrata ili hranitelot na maloletnikot koi mo`at da
izjavat `alba vo negova korist i sprotivno na negovata volja.
Sovetot za maloletnici na apelacioniot sud po `albata re-
{ava na sednica, bez povikuvawe na strankite i mo`e da donese re{enie
so koe se potvrduva ili ukinuva prvostepenoto re{enie, ili so
koe prvostepenoto re{enie vo delot na sankcijata se izmenuva so izrekuvawe
na poblaga sankcija.
^len 136
Vo prekr{o~nata postapka maloletnikot mo`e da gi koristi
vonrednite pravni sredstva: barawe za povtoruvawe na prekr{o~nata
postapka i barawe za za{tita na zakonitosta.

Petti del
ZA[TITA NA MALOLETNICI @RTVI NA KRIVI^NI DELA
Glava {esnaesetta
Za{tita na maloletnikot kako o{teten ili svedok vo krivi~nata postapka
^len 137
Vo postapkata {to se vodi za krivi~ni dela vo koi maloletnikot
se javuva kako `rtva, sudovite, javnite obviniteli i slu`benite
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti mo`at da postapuvaat
samo dokolku poseduvaat soodvetno obrazovanie, posebni znaewa i
iskustvo od oblasta na pravata za deteto i za krivi~no - pravnata za-
{tita na maloletnicite.
^len 138
Za site krivi~ni dela od Krivi~niot zakonik vo koi spored zakonskite
obele`ja na deloto maloletnik se javuva kako `rtva na deloto,
sudot i drugite organi {to u~estvuvaat vo postapkata se dol`ni da
prezemaat merki za pomo{ i za{tita i da postapuvaat na na~in na koj
}e se izbegnat mo`nite {tetni posledici za negovata li~nost i
razvoj.
Postapkata za krivi~nite dela od stavot 1 na ovij ~len, vo koja
maloletnikot e `rtva e itna.
Maloletnikot `rtva mo`e da bide soslu{an kako svedok samo
ako toa ne vlijae {tetno vrz negoviot psihofizi~ki razvoj. Maloletnik
mo`e da bide soslu{an najmnogu dva pati vo svojstvo na svedok, a
po isklu~ok tret pat ako toa go baraat posebnite okolnosti na predmetot.
Pri soslu{uvawe na maloletnikot kako svedok ili o{teten,
sudot e dol`en da vodi smetka za li~nite svojstva i karakteristiki na
maloletnikot, za za{tita na negovite interesi i za negoviot pravilen
razvoj.
Soslu{uvaweto na maloletnikot, vo zavisnost od negovata
vozrast i razvienost se vr{i vo prisustvo na psiholog, pedagog ili
drugo stru~no lice.
Ako oceni deka e potrebno toa, so ogled na osobenostite na
krivi~noto delo i svojstvata na li~nosta na maloletnikot, sudijata }e
naredi soslu{uvawe po pat na upotreba na tehni~ki sredstva za prenos
na slika i zvuk. Soslu{uvaweto se sproveduva bez prisustvo na strankite
i drugite u~esnici vo postapkata, vo posebna prostorija i pra-
{awata se postavuvaat so posredstvo na pedagog, psiholog ili drugo
stru~no lice.
Koga maloletnikot e soslu{an vo soglasnost so stavot 6 od ovoj
~len, na glavniot pretres }e se pro~ita zapisnikot za negovata izjava,
odnosno }e se pu{ti snimka od soslu{uvaweto.
749

^len 139
Ako kako svedok se soslu{uva maloletnik `rtva, koj poradi
prirodata na krivi~noto delo, posledicite ili drugi okolnosti e posebno
~uvstvitelen, odnosno se nao|a vo posebno te{ka du{evna sostojba,
sudijata ocenuva dali ima potreba od soo~uvawe me|u maloletnikot
i obvinetiot.
^len 140
Maloletnikot `rtva mora da ima polnomo{nik od prvoto soslu{uvawe
na obvinetiot.
Vo slu~aj maloletnikot da nema polnomo{nik, nego so re{enie
go postavuva pretsedatelot na sudot od redot na advokatite koi se
steknale so posebni znaewa od oblasta na pravata na deteto i krivi-
~no - pravnata za{tita na maloletnite lica. Tro{ocite za zastapuvawe
pa|aat na tovar na Sudskiot buxet.
Advokatot postaven od pretsedatelot na sudot e dol`en da sledi
specijalizirana obuka za maloletni~ko prestapni{tvo od najmalku
~etiri do deset dena vo tekot na godinata vo zemjata ili vo stranstvo.
^len 141
Zaradi obes{tetuvawe na maloletnik koj e `rtva ili o{teten
so krivi~ni dela na nasilstvo i na drugi akti na individualno ili
grupno nasilstvo, se formira Fond za obes{tetuvawe.
Fondot se formira vo iznos od 0,5 % od sredstvata {to vo Buxetot
na Republika Makedonija se sobiraat od pari~nite kazni izre-
~eni od strana na sudovite za krivi~ni dela ili prekr{oci, a se naplateni
vo prethodnata godina.
So sredstvata od fondot upravuva nadle`en organ utvrden so
zakon.
^len 142
Maloletnikot za koj so pravosilna sudska odluka e utvrdeno
deka e `rtva, odnosno o{teten so krivi~no delo ili drug akt na nasilstvo,
i na kogo mu e priznato imotno-pravno barawe, mo`e da podnese
barawe za obes{tetuvawe od Fondot do nadle`niot sud, koga imotnopravnoto
pobaruvawe i po povtoren obid ne mo`e poradi fakti~ki
ili pravni pre~ki da se izvr{i od imotot na storitelot na krivi-
~noto delo ili drugiot akt na nasilstvo i koga od pravosilnosta na
odlukata za imotno-pravnoto pobaruvawe izminale pove}e od {est
meseci.
Pokraj maloletnikot, baraweto od stavot 1 na ovoj ~len mo`e
da go podnesat negovite roditeli, staratelot i zakonskiot zastapnik
na maloletnikot.
750

Sudot }e donese re{enie za obes{tetuvawe vo iznosot na dosudenoto
imotno-pravno pobaruvawe, bez zgolemuvawe po osnov na kamati
ili drugi dopolnitelni tro{oci okolu izvr{uvaweto na pobaruvaweto.
Ako sudot go odbie baraweto, maloletnikot-`rtva ima pravo
na `alba do apelacioniot sud vo rok od osum dena od denot na priemot
na re{enieto za odbivawe. Odlukata na apelacioniot sud e kone~na.
Ako obes{tetuvaweto e isplateno, sudot go dostavuva re{enieto
za obes{tetuvawe do javniot pravobranitel zaradi poveduvawe na
postapka za prisilno izvr{uvawe na isplatenoto obes{tetuvawe od
imotot na storitelot. Protiv ova re{enie ne e dozvolena `alba, a toa
}e se izvr{i soglasno odredbite na Zakonot za izvr{uvawe.
^len 143
Za{titata na maloletnicite kako svedoci vo krivi~nata postapka
se obezbeduva soglasno odredbite na Zakonot za krivi~nata postapka
i Zakonot za za{tita na svedocite.
Po potreba sudot }e naredi primena na posebni merki za za{tita
na psihofizi~kiot integritet na maloletnikot.
[esti del
PREVENCIJA NA MALOLETNI^KOTO PRESTAPNI[TVO
Glava sedumnaesetta
Dr`aven sovet i op{tinski soveti za prevencija
^len 144
Se osnova Dr`aven sovet za prevencija na maloletni~ko prestapni{tvo
(vo natamo{niot tekst- Dr`aven sovet).
Dr`avniot sovet e samostoen i nezavisen vo vr{eweto na rabotite
opredeleni so ovoj zakon.
Dr`avniot sovet e sostaven od petnaeset ~lenovi {to gi izbira
Sobranieto na Republika Makedonija so mandat od pet godini, so pravo
na povtoren izbor, od koi:
- sedum ~lenovi na Dr`avniot sovet gi predlaga ministerot za
pravda i se pretstavnici od: Ministerstvoto za pravda, Ministerstvoto
za trud i socijalna politika, Ministerstvoto za obrazovanie i nauka,
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, Javnoto obvinitelstvo na
Republika Makedonija, Vrhovniot sud na Republika Makedonija i
Advokatskata komora na Republika Makedonija.
- osum ~lenovi na Dr`avniot sovet se izbiraat po pat na javen
oglas, od redot na istaknati nau~ni i stru~ni rabotnici koi rabotat
na za{titata na interesite na maloletnicite, od koi eden pretstavnik
e od redot na nevladinite organizacii za za{tita na decata.
Pri izborot na ~lenovite na Dr`avniot sovet }e se zapazi
soodvetnata i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site
zaednici.
751

Vo rabotata na Dr`avniot sovet u~estvuva i pretstavnik od
Narodniot pravobranitel.
Od redot na izbranite ~lenovi Dr`avniot sovet izbira pretsedatel
so mandat od dve godini, so pravo na povtoren izbor.
^len 145
Dr`avniot sovet gi ima slednite nadle`nosti:
- donesuva Nacionalna strategija za prevencija na maloletni~koto
prestapni{tvo;
- donesuva godi{ni programi i planovi za ostvaruvawe na programata;
- donesuva Delovnik za svojata rabota;
- predlaga sredstva vo predlogot na buxetskata presmetka na
Ministerstvoto za pravda potrebni za negovata rabota;
- dava inicijativi za podobruvawe na zakonskite re{enija i mislewa
za predlozi na zakoni od zna~ewe za za{titata na pravata na
maloletnicite i spre~uvaweto na maloletni~koto prestapni{tvo;
- pokrenuva inicijativi za po{iroko zapoznavawe na gra|anite
so pravata na maloletnicite i raspravi za zdravo semejstvo, za za{tita
na maloletnicite od narkomanija, alkoholizam i drugi bolesti na
zavisnost, za problemite na obrazovanieto i vospituvaweto, za
odnosot na sredstvata za javno informirawe i za drugite faktori koi
vlijaat vrz spre~uvaweto na maloletni~koto prestapni{tvo;
- inicira istra`uvawa i studii za problemite na maloletni~koto
prestapni{tvo;
- sorabotuva so me|unarodni organizacii i tela, anga`irani vo
za{titata na pravata na deteto i spre~uvaweto na maloletni~koto
prestapni{tvo; i
- podgotvuva godi{ni izve{tai za svojata rabota i za sostojbite
vo oblasta na pravata na deteto i maloletni~koto prestapni{tvo {to
gi dostavuva do Sobranieto i Vladata na Republika Makedonija,
Sudskiot sovet i Vrhovniot sud na Republika Makedonija, koi se dol-
`ni da gi razgledaat i da prezemat soodvetni merki i aktivnosti,
soglasno so svoite nadle`nosti.
^len 146
Administrativnite raboti na Dr`avniot sovet gi vr{i Ministerstvoto
za pravda.
Sredstva za ostvaruvawe na programata na Dr`avniot sovet se
obezbeduvaat vo ramkite na finansiskite sredstva od Buxetot na Ministerstvoto
za pravda.
752

^len 147
Sovetite na op{tinite i Gradot Skopje imenuvaat op{tinski
soveti i gradski sovet za prevencija na maloletni~koto prestapni{-
tvo (vo natamo{niot tekst - op{tinski sovet i gradski sovet).
^lenovi na op{tinskite soveti i na gradskiot sovet se pretstavnici
na podra~nite edinici na: Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
Ministerstvoto za trud i socijalna politika, centarite za socijalna
rabota, pretstavnici na sovetot na roditeli vo osnovnite i
srednite u~ili{ta, Unijata na sredno{kolci, Advokatskata komora i
zdru`enijata na gra|ani i fondacii, a ~lenovi po funkcija se pretsedatelite
na sovetite na op{tinite.
Sovetite na op{tinite i Grad Skopje }e go utvrdat brojot na
~lenovi na op{tinskite soveti, odnosno gradskiot sovet, vo zavisnost
od goleminata, razvienosta i potrebite na op{tinata, kako i obemot
na maloletni~koto prestapni{tvo.
^lenovite se imenuvaat za vreme od pet godini, so pravo na povtoren
izbor.
Od redot na ~lenovite na op{tinskite soveti i gradskiot sovet
se izbira pretsedatel so mandat od dve godini, so pravo na povtorno
imenuvawe.
^len 148
Op{tinskite soveti i gradskiot sovet donesuvaat godi{ni programi
za svojata rabota {to ja usvojuvaat sovetite na op{tinite i sovetot
na Grad Skopje, delovnik za svojata rabota, na podra~jeto na
op{tinata i Gradot Skopje vr{at raboti za sledewe na sostojbite,
pokrenuvaat inicijativi za nivnoto podobruvawe i razvivaat programi
za vklu~uvawe na lokalnata zaednica vo prevencija na maloletni~koto
prestapni{tvo i tretmanot na maloletnite storiteli na krivi~ni
dela i prekr{oci.
Za svojata rabota op{tinskiote soveti i gradskiot sovet najmalku
edna{ godi{no go izvestuvaat sovetot na op{tinata, odnosno
Gradot Skopje i Dr`avniot sovet za prevencija na maloletni~koto
prestapni{tvo.
Programata na op{tinskite soveti i gradskiot sovet od stavot
1 na ovoj ~len se finansira vrz osnova na finansiski plan od buxetot
na op{tinite, odnosno Gradot Skopje i od drugi sredstva.
PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI
^len 149
Podzakonskite akti od ~lenovite 18 i 25 od ovoj zakon se donesuvaat
vo rok od {est meseci od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj
zakon.
753

^len 150
Od denot na zapo~nuvawe so primenata na ovoj zakon prestanuvaat
da va`at odredbite od ~lenot 70 do ~lenot 96 od Krivi~niot zakonik
("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija", br. 37/96, 80/99,
4/02, 43/03, 19/04, 81/05 i 60/06 i 73/06).
^len 151
Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto
vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija," a }e se primenuva od 1
septemvri 2008 godina.
754

KORISTENA LITERATURA
A
- A}imovi}, Mihajlo: Pravci kriminalne psihologije, Savremena administracija,
Beograd, 1976.
... Savremena nauka o ~oveku i osnovni pojmovi krivi~nog prava,
Arhiv, Beograd, 1974/3-4.
... Savreemni problemi represije nehatnih delikata, Arhiv, Beograd,
1974/1.
... Actiones liberae in causa, Anali Pranog fakulteta u Beogradu, Beograd,
1953/3-4.
- Atanackovi}, Dragoljub: Kriteriumi odmeravanja kazne, Prosveta,
Beograd, 1975.
... Krivi~na dela kvalifikovana te`om posledicom ili naro~itom okolno{}u,
JRKKP, Beograd, 1972/3, str. 389-408.
... Pojam zablude u krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1977/1, str.
41-63.
... Materijali od sovetuvaweto vo Kupari na tema "Novo krivi~no
zakonodavstrvo sa stanovi{ta primene u praksi, JRKKP, Beograd, 1977/2.
- Avramov, Smilja: Me|unarodno javno pravo, Savremena administracija,
Beograd, 1973.
B
- Bayer, Magda: Odnos svrhe krivi~nih sankcija i kriterija njihove primene,
JRKKP, 1969/1.
- Babi}, Dragan: Filozofski i krivi~nopravni pojam kauzaliteta,
JRKKP, Beograd, 1981/2, str. 223-233.
... Krajna nu`da u krivi~nom pravu, izd. Pravni fakultet u Banja Luci,
Banja Luka, 1987.
... Princip srazmernosti kod instituta krajne nu`de, JRKKP, Beograd,
1985/1, str. 57-72.
- Babi}, Milo{: Princip srazmernosti kod instituta krajne nu`de,
JRKKP, 1985/1, str. 57-72.
- Ba~i}, Franjo: Krivi~no pravo, op}i deo, Informator Zagreb, 1978.
... Krivi~no pravo, op{t del, Univerzitetska pe~atnica, Skopje,
1972.
... Op}i pogled na srednjovekovno krivi~no pravo XI-XIV vjek, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1888/5, str. 683-709.
755

... Dru{tvena opasnost i protivpravnost u krivi~nom pravu, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1959/9-10.
... Va`njije zajedni~ke karakteristike sistema krivi~nih sankcija u krivi-
~nom zakonodavstvu evropskih socijalisti~kih dr`ava, Zbornik Instituta za
kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1975/4.
... Kaznivo podgotvuvawe na krivi~no delo, Godi{nik na Pravniot
fakultet vo Skopje, Skopje, 1959.
... Krivi~ni dela od nebre`nost, Pravna misla, Skopje, 1961/3-4.
str. 22-33.
... Nekoi teoretski problemi na krivi~nata odgovornost, Pravna
misla, Skopje, 1965/3.
... Za krivi~nite sankcii, Godi{nik na Pravniot fakultet vo
Skopje, Skopje, 1972, str. 313-351.
... Krivi~nopravni polo`aj osu|enog posle izdr`ane kazne, JRKKP, Beograd,
1965/4, str. 459-468.
... Ote`avaju}e i poo{travaju}e okolnosti u ka`njavanju u jugoslovenskom
krivi~nom pravu,, JRKKP, Beograd, 1964/2.
... Krivi~nopravni polo`aj su|enog posle izdr`ane kazne, JRKKP, Beograd,
1965/4, str. 451-466.
... Razgrani~uvawe na podgotvuvawe na krivi~noto delo i obid,
Godi{nik na pravniot fakultet vo Skopje, Skopje, 1957.
... Mere bezbednosti u na{em sistemu krivi~nih sankcija (kriti~ki osvrt)
JRKKP, Beograd, 1965/1, str. 11-22.
... Krivi~na dela iz nehata - prevencija i postupak sa delinkvetima,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1980/1, str. 54-63.
... Krivi~ni zakon SFRJ usmesto Krivi~nog zakonika, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1977/2, str. 58-72.
... Neujedna~enosti kriminalnopoliti~ke linije u KZ SFRJ, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1977/8, str. 7-12.
... Uvjetna osuda i uvjetna osuda sa za{titnim nadzorom u Predlogu
krivi~nog zakona SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1976/6, str. 40-56.
... Jo{ malo o uvjetnoj osudi u jugoslovenskom krivi~nom zakonodavstvu,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1988/6, str. 708-718.
... Legislativni pristupi ure|enju institucije ubla`avanja kazne, s
nekoliko napomean o sudskoj politici ka`njavanja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1989/5, str. 594-600.
... Sau~esni{tvo kod ka`njivih pripremnih radnji, Na{a zakonitost, Zagreb,
1977/4, str. 50-54.
... Sudsko odmeravanje kazne, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu,
Zagreb,1978/3-4, str. 199-280.
... O saizvr{ila{tvu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/1, str. 3-24.
... Maloletni~ko krivi~no pravo (op}i dio) posle 1.VII 1977, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1981/5, str. 72-90.
... Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, Na{a zakonitost, Zagreb,
1987/11-12, str. 1199-1218.
756

... O ka`njivim pripremnim radnjama, Zbornik Pravnog fakulteta u
Zagrebu, Zagreb, 1984/1-2, str. 155-171.
... Pregled na jugoslovenskoto krivi~no pravo, Pravna misla,
Skopje, 1960/4.
- Bavcon, Ljubo: Nehat kao oblik vinosti u savremenom krivi~nom
pravu, JRKKP, Beograd, 1964/2.
... Krivi~ni zakonik (pre~i{eni tekst) - obja{njenja uz zakonski tekst,
Uradni list, 1961, Ljubljana.
... Nehat kao oblik vinosti u savremenom krivi~nom pravu, JRKKP,
Beograd, 1964/2.
... Neki teoretski problemi krivi~ne odgovornosti, JRKKP, Beograd,
1965/3. str. 305-328.
... Deset godina krivi~nog zakonodavstva u SFRJ, JRKKP, Beograd,
1988/1, str. 37-48.
- Bejatovi}, Stanko: Uslovna osuda, NIO Poslovna politika, Beograd,
1986.
... Mesto i zna~aj uslovne osude i sudske opomene u sistemu krivi~nih
sankcija, JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 173-197.
... Opozivanje uslovne osude, Na{a zakonitost, Zagreb, 1986/4, str.
559-579.
... Nov~ana kazna i uslovan osuda, Glasnik advokatske komore Vojvodine,
Novi Sad, 1986/1, str. 1-10.
... Kazna li{enja slobode kao uslov mogu~nosti izricanja usloven osude,
Pravni `ivot, Beograd, 1985/6-7, str. 665-678.
... Osnovna obele`ja mere bezbednosti zabrane vr{enja poziva, delatnosti
ili du`nosti u jugolovenskom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd,
1985/1, str. 89-103.
- Beli}, Milan i Kurtovi}, Anita: Trajno krivi~no delo, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1989/5, str. 601-612.
- Beccaria, Cesare: O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984.
- Beyleveld, D: Generalnopreventivna strategija istra`ivanja kao osnova
za generalnopreventivnu strategiju, JRKKP, Beograd, 1990/2.
- Bulatovi}, @arko: Sudska opomena u jugoslovenskom krivi~nom
pravu i sudskoj praksi, JRKKP, Beograd, 1974/3, str. 413-423.
- Buturovi}, Jovan: Posredni izvr{ilac u jugoslovenskom krivi~nom
pravu, JRKKP, Beograd, 1987/4, str. 178-199.
... Zna~aj afekta za krivi~nu odgovornost, JRKKP, Beograd, 1980/1,
str. 27-44.
C
- Cari}, Ante: O subjektivnoj strani poku{aja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1976/1.
... O generalnopreventivnom delovanju krivi~nog zakona i nejegove
primene, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, Split,1973.
757

... Problemi u krivi~nom pravu maloletnika, Na{a zakonitost, Zagreb,
1968/3.
... Viktimologija i krivi~no pravo, Zbornik radova Pravnog fakulteta u
Splitu, Split,1969-1970, str. 77-93.
- Center, Oto: O odmeravanju kazni, Priru~nik, Zagreb, 1966/3.
- Cetini}, Marinka: Institut zastarelosti u jugoslovenskom krivi~nom
pravu, JRKKP, Beograd, 1983/1-2, str. 137-158.
- Coti}, Du{an: Uslovna osuda. Sudska opomena. Osloba|anje od kazni,
Institut za kriminlo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1974.
... Savremeni tretman alkoholi~ara, Pravni `ivot, Beograd, 1962/3.
... Desti me|unarodni kongres za krivi~no pravo, JRKKP, Beograd,
1970/3.
- Crnogor~evi}, Jovo: Oblici sau~esni{tva i vrste sau~esnika, Arhiv za
pravne i dru{tvene nauke, Beograd, 1948/4.
... Jedan pogled na problem uzro~nosti u krivi~nom pravu, Arhiv, Beograd,
1952.
^
- ^ejovi}, Bora: Krivi~no pravo op{ti deo, ~etvrto izmenjeno i dopunjeno
izdanje, Nau~na knjiga, Beograd, 1987.
... Istoriski razvoj principa individualizacije krivi~ih sankcija, Arhiv,
Beograd, 1971/2-3.
... Krivi~nopravni problemi trensplantacije delova ~ove~ijeg tela, Institut
za kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1974.
... Osnov opravdanosti lekarskih operacija u krivi~nom pravu, Zbornik
Instituta za kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1973/2, str. 99-
125.
... Aktuelna pitanja jugoslovenskog krivi~nog prava, JRKKP, Beograd,
1988/4, str. 41-59.
... Oduzimanje imovinske koristi ste~ene krivi~nim delom, JRKKP,
Beograd, 1988/1, str. 49-62.
... Uloga i zna~aj mera bezbednosti u borbi protiv kriminaliteta,
JRKKP, Beograd, 1986/1-2, str. 199-209.
- ^ubinski, Mihajlo: Kriminalna politika (pojam, sadr`aj i
odnos prema nauci krivi~nog prava), Izdava~ko i kwi`arsko preduze¢e
Gece Kon a. d., Beograd, 1937.
... Osnovni problemi kod odmeravanja kazni, Arhiv, Beograd, 1935.
... Volter i krivi~no pravosu|e, Arhiv, Beograd, 1936.
D
- Dama{ka Mairijan: Ignorantia iuris prodest, Zrornik Pravnog fakulteta
u Zagrebu, Zagreb, 1965/1.
758

... Problemi razgrani~enja stvarne i pravne zablude, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1965/0-10.
... Ignorantia legis prodest, Zbornik Parvnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb,
1965/3.
- Dejanovi}, V. M: Opravdanost instituta osloba|anja od kazne u
jugoslovenskom krivi~nom pravu, Pravna misao, Sarajevo, 1969/7-8.
- Dimitrijevi}, Vojin: Me|unarodnopravna za{tita osoblja stranih diplomatskih
misija bez diplomatskog statusa, 13 Maj, Beograd, 1966/4, str.
322-345.
... Politi~ko krivi~no delo i ekstradicija, JRKKP, Beograd, 1968/2.
\
- \or|evi}, Miroslav: Osnovi op{teg dela krivi~nog prava SFRJ, Vi{a
{kola za unutra{nje poslove, Beograd, 1973.
... Saizvr{ila{tvo, JRKKP, Beograd, 1988/1. str. 29-36.
... Kolektivno krivi~no delo i realni sticaj, JRKKP, Beograd, 1970.
... Mali zna~aj dela kao uslov za postojanje neznatne dru{tvene opasnosti
- uzajamni napad i nu`na odbrana, JRKKP, Beograd, 1969/4.
... Dualitet i unifikacija kazni li{enja slobode, JRKKP, Beograd, 1972.
... Uslovna osuda i izmene krivi~nog zakonodavstva, JRKKP, Beograd,
1990, str. 17-25.
... Osnovne karakteristike na{eg krivi~nog zakona SFRJ sa stanovi{ta
primene u praksi, JRKKP, Beograd, 1977/2, str. 15-34.
... Krivi~nopravni zna~aj pristanka povre|enog, Pravni `ivot, Beograd,
1963/4.
... Stvarno kajanje, JRKKP, Beograd, 1990/4.
... Dr`anje u~injioca u krivi~nom postupki i odmeravanje kazne,
JRKKP, Beograd, 1983/1-2.
- \or|evi} Miroslav i Mihajlovski Aleksandar: Delikti kaznenog prava,
Institut za kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, beograd, 1978.
- \or|evi}, Slobodan i Petovi}, Slavica: Polo`aj maloletnih u~inilaca
krivi~nih dela u novom krivi~nom zakonodavstvu, JRKKP, Beograd, 1977/2,
str. 65- 85.
E
- Eliot, Mejbl: Zlo~in u savreemnom dru{tvu, Veselin Masla{a, Sarajevo,
1962.
F
- Frank, Stanko: Teorija kaznenog prava, op{ti deo, Zagreb, 1955.
- Foucault, Michel: Nadzor i kazna, ra|anje zatvora, Informator,
759

Zagreb, 1994.
G
- Ga{aj, Adem: Ku}ni pritvor, 13 Maj, Beograd, 1968.
- Grozdani}, Velinka: Mera sigurnosti obaveznog psihijatriskog lije-
~enja na slobodi u na{em krivi~nom pravu, Zakonitost, Zagreb, 1990/2, str.
234-243.
- Grinvud: Me|unarodniot krivi~en sud za porane{na Jugoslavija,
Bezbednost, Skopje, 1993/4.
H
- Hajdukovi}, ^edomir: Prestupni~ko pona{anje mladih, Savremena
administracija, Beograd, 1975
- Horvati}, @eljko i Novoselac Pretar: Kazneno pravo, op}i deo, Ministarstvo
unutra{njih poslova Republike Hrvatske, Policiska akademija, Zagreb,
1999.
- Horvati}, @eljko: O promenama u jugoslovenskom krivi~nom pravu
iz 1977 god. koje se odnose na krivi~ne sankcije i njihovoj prakti~noj primeni
u SR Hrvatskoj, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 11-25.
... Krivi~na dela iz nehata, njihovo spre~avanje i postupanje sa delinkventima,
JRKKP, Beograd, 1980/2, str. 235-243.
... O nekim spornim pitanjima u suvremenom krivi~nom pravu koja se
odnose na nehatne delikte, Na{a zakonitost, Zagreb, 1979/11-12, str. 56-68.
... Krivi~no i prekr{ajno reagovanje na neka pona{anja koja opravdavaju
ka`njivost, JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str. 3-25.
... Uslovna osuda sa za{titnim nadzorom u jugoslovenskom krivi~nom
pravu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/10, str. 29-40.
... Sudska opomena - nova mera u na{em Krivi~nom zakoniku, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1963/7-8, str. 328-342.
... Institut ubla`avanja kazne u na{em krivi~nom pravu i nesporazumi
u ocenjivanju tzv. kaznene politike, Na{a zakonitost, Zagreb, 1988/11-12, str.
1282-1307.
... Posebna osnova za osloba|anje od kazne u ~l. 45 Krivi~nog zakona
SFRJ i prakti~noj primeni u SR Hrvatskoj, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-
10, str. 63-73
- Horvati}, Josip: Izmeen u sistemu kazne i mera bezbednosti, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1959/5-6,
- Hirjan, Franjo i Singer, Mladen: Maloletnici u krivi~nom pravu,
Informator, Zagreb, 1978.
- Hudolin, Vladimir: Alkohol i du{evna bolest, Priru~nik, Zagreb,
1958/2.
760

I
- Ibrahimpa{i}, Besim: Politi~ki delikt (prilog u~enju o krivi~nim delima
protiv dr`ave), Veselin Masla{a, Sarajevo, 1963.
... Ekstradicija i pravo azila, Godi{nik pravnog fakulteta u Sarajevu,
Sarajevo, 1961, str. 81-85.
- Ignjatovi}, \or|e: Ka`njavanje maloletnika, Pravni `ivot, Beograd,
1977/3, str. 35-45.
J
- Jakovljevi}, Du{an: Pripremne radnje kao krivi~no delo, Anali Pravnog
fakulteta u Beogradu, Beograd, 1969/2.
... Pripremne radnje kao krivi~no delo, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu,
Beograd, 1969/2.
... Poku{aj krivi~nog dela, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, Beograd,
1971/5-6.
... Prestanak mera bezbednosti i pravnih posledica osude na osnovu
sudske odluke, JRKKP, Beograd, 1981/3-4, str. 371-389.
- Ja{ka, Elizabeta: Neka pitanja vezana za izricanje nov~ane kazne kao
sporedne kazne, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/7-8, str. 927-934.
- Jeandidier Wilfred: Droit pÕnal gÕnÕral, Montchrestien, Paris, 1988.
- Jela~i}, Olga i Bla`evi}, Josip: Telo ~oveka u krivi~nom pravu, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1982/5, str. 15-23.
- Jela~i}, Olga: Pravni i deontolo{ki aspekt lekarseke delatnosti,
JRKKP, Beograd, 1971/3, str. 468-476.
- Jevti}, Du{an: Sudska psihopatologija, Medicinska knjiga, Beograd -
Zagreb, 1966.
... Sudski zna~aj alkoholisanih i alkoholomana, Pravni `ivot, Beograd,
1960/3-4.
- Jovanovi}, Bo`idar: Me|unarodnopravna za{tita konzularnih pretstavnika,
13 Maj, Beograd, 1964/1-2, str. 34-50.
- Jovanovi}, Ljubi{a: Krevi~no pravo, op{ti deo, ~etvrto izdanje, Savremena
administracija, Beograd, 1980.
... Zastarelost u savremenom krivi~nom pravu, Zbornik radova Pravno-Ekonomskog
fakulteta u Ni{u, 1968.
... Pogledi i koncepcije o sau~esni{tvu, Zbornik radova Pravnog fakulteta
u Ni{u, 1974.
... Odre|ivanja pojma krivi~nog dela, JRKKP, Beograd, 1987/3, str.
53-72.
... Krivi~nopravni tretman delinkvenata alkoholi~ara u savremenom
zakonodavstvu, 13 Maj, Beograd, 1955/12.
761

762
K
- Kalember, Vladimir: Krivi~nopravni polo`aj maloletnika u Krivi-
~nom zakoniku, Arhiv, Beograd, 1951.
- Kambovski, Vlado: Subjektivna strana od odustanka od izvr{enja
krivi~nog dela, JRKKP, Beograd, 1975,
... Kazneno pravo, poseben del, Prosvetno delo, Skopje, 1997.
... Kazneno pravo, op{t del, Kultura, Skopje, 2004.
... Problematikata na propu{taweto vo krivi~noto pravo, Studentski
zbor, Skopje, 1982.
... Krivi~nopravnata polo`ba na psihopatskite li~nosti - delinkventi,
Godi{nik na Pravniot fakultet vo Skopje, Skopje, 1967.
... Stvarnoto kaewe vo krivi~noto pravo, Godi{nik na Pravniot
fakultet vo Skopje, 1974.
... Na marginite na noviot krivi~en zakon na SFRJ, Bezbednost,
Skopje, 1977/3, str. 217-243.
... Izvr{uvaweto na merkite na bezbednost vo Republikata, Materihjali
od VII Sovetuvawe na Zdru`enieto za penologija na Makedonija,
Bansko, 1983, str. 1-31.
.. Uslovnata osuda so za{titen nadzor: koncepciski i prakti~i
problemi, Pravna misla, Skopje, 1983/4, str. 319-335.
... Subjektivna strana odustanka od izvr{enja krivi~nog dela. Pojam
dobrovoljnosti, JRKKP, Beograd, 1975/2, str. 247-260.
... Objektivna strana dobrovoljnog odustanka od izvr{enja krivi~nog
dela, Na{a zakonitost, Zagreb, 1975/6.
... Neka razmi{ljanja o individualizaciji kazni li{enja slobode, Penologija,
Beograd, 1976/2.
... Osnovi i pravci na reformata na Makedonskoto kazneno pravo,
Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija, Skopje,
1994/1.
... Ekstradicija, Godi{nik na fakultetot za bezbednost vo Skopje,
Skopje. 1985, str. 85-119.
- Kapama|ija, Borislav: Ubistvo - psihopatija i sudska psihijatrija, Izd.
Matice srpske, Novi Sad, 1981.
- Karanovi}, Milivoje: Prividni sticaj krivi~ih dela sa gledi{ta ka`njivosti,
JRKKP, Beograd, 1975/3, str. 415-422.
... Nesvesni nehat i nepredvidljiv slu~aj, Pravni `ivot, Beograd, 1983/6-
7, str. 741-750.
... Namera kao element krivi~nog dela, JRKKP, Beograd, 1976/1.
- Klajn, Laj~o: Razgrani~enje nesvesnog nehata i pona{anja bez krivice
kod saobra}ajnih delikata, JRKKP, Beograd, 1965/3, str. 357-372.
- Kobe, Petar: Nekoliko pogleda na individualizaciu krivi~nog postupka,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1959/11-12.
- Kokolj, Mitar: Imovinske krivi~ne sankcije i mere u jugoslovenskom
krivi~nom pravu, Nau~na knjiga, Beograd, 1968.

... Izmene krivi~nog zakonodavstva SFRJ, JRKKP, Beograd, 1985/2-3,
str. 47- 80.
... Mo`e li se nov~ana kazna izre~i uz uslovnu osudu, JRKKP, Beograd,
1988/2, str. 69-76.
... Osnovni pravci izmene krivi~nog zakona SFRJ, JRKKP, Beograd,
1985/2-3, str. 48-80.
... Neka pitanja kod izricaja i izvr{enja nov~ane kazne, JRKKP, Beograd,
1988/1, str. 63-73.
... O hipnozi i hiptnotizmu s posebnim osvrtom na njihov krivi~nopravni
tretman, Pravna misao, Sarajevo, 1984/3-4, str. 26-40.
- Komentar krivi~nog zakona SFRJ, Savremena administracija, Beograd,
1978.
- Krapac, Davor: Me|unarodni seminar o ekstradiciji, Zbornik pravnog
fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/3.
... Me|unarona krivi~nopravna pomo}, Informator, Zagreb, 1987.
- Kurtovi}, Anita: Povjesni koreni ustanove pomiliovanja do po~etka
XIX stolje}a, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, Split, 1990, str. 201-
213.
- Kup~evi}, Rajka: Mesto i zna~aj uslovne osude u savreemnom krivi-
~nom pravu, Godi{njak Pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, 1959.
L
- Lazarevi}, Desanka: Uslovna osuda i krakotrajne kazne zatvora,
JRKKP, Beograd 1967/1, str. 17-30.
- Lazarevi}, Ljubi{a: Kazne i mere bezbednosti u savremenom krivi-
~nom pravu, Zavod za izdavanje u|benika SRS, 1969.
... Kazne i mere bezbednosti u savremenom krivi~nom pravu, JRKKP,
Beograd, 1966.
... Nova re{enja u krivi~nopravnom tretmanu maloletnika, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1978/3-4, str. 415- 424.
... Neke karakteristike tretmana maloletnih u~inilaca krivi~nih dela u
savremenom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1965/1, str. 23-42.
... Nevoljna krivi~na dela - aktuelni problemi savremenog krivi~nog
prava, Pravni `ivot, Beograd, 1960.
... Polo`aj mla|ih punoletnika u krivi~nom pravu, Institut za kriminolo{ka
i kriminalisti~ka istra`ivanja, Beograd, 1966.
... Polo`aj nekih kriminolo{kih kategorija u savremenom krivi~nom
pravu, Pravni `ivot, Beograd, 1966
.. Povratnici, delinkventi po navici, profesionalni delinkventi i delinkventi
po tendencii u savremenom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1966.
... Krivi~ni zakon SFRJ - Nova re{enja u odnosu na osnovne institute
krivi~nog prava, JRKKP, Beograd, 1976/4, str. 483-557.
... Primena zavodskih vaspitnih mera prema maloletnicima, Institut za
kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1965.
763

... Zavodsko postupanje sa maloletnim osu|enicima, Narodna milicija,
Beograd, 1963/6-7, str. 10-32.
... Sistem krivi~nih sankcija prema krivi~nom zakonu SFRJ, Penologija,
Beograd, 1976/1, str. 3-20.
... Sistem krivi~nih sankcija, JRKKP, Beograd, 1987/2, str. 28-45.
... Krivi~ne sankcije u pravu SR Nema~ke i prijete}a reforma, Strani
pravni `ivot, Beograd, 1966, str. 11-22.
... Sistem mera bezbednosti i mogu}e izmene i dopune, JRKKP, Beograd,
1990/3, str. 27-43.
... Mere sigurnosti u savremenom Talijanskom krivi~nom zakonodavstvu,
JRKKP, Beograd, 1969/1, str. 93-98.
... Osnovni pravci budu}eg razvoja jugoslovenskog materijalnog kaznenog
zakonodavstva, JRKKP, Beograd, 1989/4.
- Lazari}, Ivan: Oduzimanja imovinske koristi u prakti~noj primeni,
JRKKP, Beograd, 1967/1, str. 93-97.
- Lazin, \or|e: Inkluzija krivi~ih dela, JRKKP, Beograd, 1980/3-4.
... Zna~aj razlikovaja idealnog i realnog sticaja krivi~nih dela, JRKKP,
Beograd, 1982/3, str. 295-302.
... Oduzimanje imovinske koristi ste~ene krivi~im delom od bliskih
srodnika okrivljenog i od tre~ih lica, JRKKP, 1984/3-4, str. 433-442.
- Lopa{i}, R, i dr: Psihijatrija, Medicinska knjiga, Beograd - Zagreb,
1969.
- Luki}, Radomir: Istorija politi~kih i pravnih teorija, I
kwiga od antike do po~etka XVII veka, II izdawe, Nau~na kwiga, Beograd,
1964.
764
M
- Mandi}, Sava: Jedno sporno pitanje u vezi sa opozivanjem uslovne
osude, Pravni `ivot, Beograd, 1956/4, str. 20-21.
- Marina, Panta: Komentar na zakonot za krivi~nata postapka,
Kultura, Skopje, 1978.
- Markovi}, Milan: Me|unarodna krivi~na dela i razvoj me|unarodnog
krivi~nog prava, Jugoslovenska revija za ma|unarodno pravo, Beograd,
1972.
... Me}unarodna krivi~na dea i ustanova zakonitosti, Jugoslovenska
revija za ma|unarodno pravo, Beograd, 1965/2-3.
... Pitanje odgovornosti za zlo~ine protiv ~ove~nosti kao povrede najbitnijih
ljudskih prava, JRKKP, Beograd, 1968/4.
- Mati}, Olgica: Istoriski prikaz krivi~nopravnog polo`aja maloletnih
u~inilaca krivi~ih dela, Zbornik Instituta za kriminolo{ka i sociolo{ka istra-
`ivanja, Beograd, 1973/2, str. 75-96.
- Miladinovi}, Vidoje: Da li je okon~ana izgradnja novog koncepta
uslovne osude, Na{a zakonitost, 1986/4, str. 613-616.
... Uslovna osuda u sistemu krivi~nih sankcija, Pravni `ivot, Beograd,

1984/12, str. 1159-1174.
- Milosavlevski, Aleksandar: O protivpravnosti krivi~nog dela,
JRKKP, Beograd, 1973/2, str. 235-250.
... Pojam dru{tvene opasnosti krivi~nog dela, Anali, Beograd, 1975/5-
6.
... Razgrani~enje krivi~nog dela i prekr{aja, JRKKP, Beograd, 1975/2,
str. 199-218.
- Miladinovi|, Vidoje: Karakteristike nu`ne odbrane i njenog prekora~avanja
osvetljene sudskom praksom, Pravni `ivot, Beograd, 1975/1.
- Milutinovi}, Milan: Kriminologija, Savremena administracija, Beograd,
1990
- Mihajlovski, Aleksandar: Razgrani~enje krivi~nog dela i prekr{aja,
JRKKP, Beograd, 1975/2, str. 199-218.
... Protivpravnosta na krivi~noto delo, Pravna misla, Skopje,
1986/1-3, str. 37-57.
- Memedovi}, Nikola: Probleme saizvr{ila{tva kod krivi~nog dela
silovanja, JRKKP, Beograd, 1987/3, str. 73-82.
N
- Novoselac, Petar: Odredba o pravnoj zabludi u krivi~nom zakonu
SFRJ i princip krivnje, JRKKP, Beograd, 1985/1,
... Promene u strukturi nehatnih delikata, Na{a zakonitost, Zagreb,
1985/11-12, str. 1284-1298.
... Ograni}enje prava na nu`nu odbranu u slu~aju provociranog napada,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/3, str. 84-98.
... Odmeravanje jedinstvene kazne, JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str.
49-61.
... Hipotetiti~ki kauzalitet kod nehatnih delikata i delikata ugro-
`avanja, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1988/1, str. 5-16.
... Izvr{enje nov~ane kazne i primena supletornog zatvora u kaznenom
postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3.
- Nik{i}, Borivoj: Uslovna osuda i njeno opozivanje (Predlog za izmenu
odredaba KZ SFRJ), JRKKP, Beograd, 1983/3-4, str. 505-509.
P
- Peri}, Obrad: Maloletni~ki zatvor, Privredna {tampa, Beograd, 1979.
... Primena kazne maloletni~kog zatvora, Zbornik Instituta za kriminolo{ka
i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1976/5, str. 191-216.
... Krivi~nopravni polo`aj maloletnika, IKSI, Beograd, 1975.
... Karakter krivi~nih sankcija namenjenih maloletnicima, Penologija,
Beograd, 1973/2
- Perovi}, Krsto: Mere bezbijednosti obaveznog psihijatriskog
lije~enja na slobodi i postupak za wenu primenu, Pravni zbornik, Ti-
765

tograd, 1981/1-4, str. 1-37.
- Pe{i}, Vuka{in: Funkcija okolnosti krivi~nog dela u individualizaciji
krivi~nih sankcija, Zbornik IKSI, Beograd, 1972.
- Pravni leksikon, II Izdanje, Savremena administracija, Beograd,
1970.
- Proevski, Van~o: Krivi~no pravo, op{t del, Studentski zbor,
Skopje, 1986.
... Komentar na krivi~niot zakonik, Akademik, Skopje, 1998.
... Sistem krivi~nih sankcija u krivi~nom zakonu SFRJ, JRKKP, Beograd,
1977/2, str. 35-53.
... Izmeni i dopolnuvawa na krivi~niot zakonik, Bezbednost,
Skopje, 1973/2, str. 55-121.
... Analogija inter lege kako metod vo krivi~noto pravo, Pravna
misla, Skopje, 1967/1-2.
... Izmeni i dopolnuvawa na krivi~niot zakonik, Bezbednost,
Skopje, 1973/2, str. 55-121.
... Unifikacija na kaznata li{uvawe od sloboda, Bezbednost,
Skopje, 1975/2-3, str. 170-177.
- Pospi{il - Zavr{ki, Karla: Mjera sigurnosti obaveznog psihijatriskog
le~enja na slobiodi u prakti~noj primeni, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10,
str. 49-55.
- Prvan, Ljubo: Krivi~na odgovornost maloletnika prema kojima se
primenjuju odgojne mere, JRKKP, Beograd, 1970/1, str. 122-127.
R
- Radmilovi}, Jerko: Na~elo zakonitosti u novom krivi~nom zakoniku,
Na{a zakonitost, 1951/1.
- Radovanovi}, Milo{: Krivi~no pravo SFRJ, op{ti deo, ^etvrto izdanje,
Savremena administracija, Beograd, 1975.
... Eventualni umi{ljaj i svesni nehat, Anali, Beograd, 1954/3.
... Razvoj i promene u kaznenoj politici na{e dr`ave, Anali, Beograd,
1961/4.
- Rako~evi}, Vladimir: Izricaje vaspitnih mera i kazne maloletnicima
za krivi~na dela u sticaju, JRKKP, Beograd, 1967/4.
... Rehabilitacija i bri{ewe na osudata po noveliraniot krivi~en
zakonik, Pravna misla, Skopje, 1961/2.
- Rezolucije XII Me|unarodnog kongresa za krivi~no pravo, JRKKP,
Beograd, 1980/3-4. str. 557-565.
S
- Simi}-Jeki}, Zagorka: Uslovna osuda. Sudska opomena. Oslobo|enje
od kazne, Institut za kriminolo{ka i sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1975.
766

- Simonovi}, Branislav: O motivacijama kriminalnog pona{anja,
JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str. 81-94.
- Singer, Mladen: Nehat "kamen spoticanja" u teoriji krivi~nog prava,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1964/3-4 i 1964/5-6.
... Prilog razgrani~avanja eventualnog umi{ljaja i svesnog nehata, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1960/1-2.
- O pojmu krivnje u krivi~nom pravu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1965/5
i 1986/6.
- Pojam bi}a krivi~nog dela u sistemu krivi~nog prava, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1967/1 i 1967/2.
... Prilog problemu razgrani~enja eventualnog umi{ljaja od svesnog
nehata, Na{a zakonitost, Zagreb, 1960/11-12.
... Odgojna mera poja~anog nadzora organa starateljstva, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1962/9-12.
- Skaberne, Borislav: Neka pitanja maloletni~kog krii~nog prava,
Beograd, 1975/4, str. 719-724.
- Stojanovi}, Zoran: Uslovna osuda sa za{titnim nadzorom sa aspekta
prakti~ne primene, Pravni `ivot, Beograd, 1979/10, str. 17-34.
... Sistem mera bezbednosti u jugoslovenskom krivi~nom pravu,
JRKKP, Beograd, 1987/4, str. 161-177.
- Stojanovi}, Sava: Pojam mere bezbednosti obaveznog psihijatriskog
le~enja na slobodi i postupak za njenu primenu, JRKKP, Beograd, 1981/2,
str. 235-246.
- Srzenti}, Nikola: Prilog pitanju pojma krivi~nog dela, Arhiv, Beograd,
1951/1.
... Principi krivi~nog zakonodavstva - osnovi za odre|ivanje krivi~ne
represije, Godi{nik pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, br. XXXVI.
... Razvoj jugolovenskog krivi~nog zakonodavstva, Arhiv za pravne i
dru{tvene nauke, Beograd, 1976/1-2.
... Prilog pitanju pojma krivi~nog dela, Arhiv za pravne i dru{tvene
nauke, Beograd, 1951.
- Srzenti~, Nikola, Stai}, Aleksandar, Lazarevi}, Ljubi{a: Krivi~no pravo
SFRJ, op{tgi deo (osmo izdanje) Savremena administracija, Beograd,
1978.
... Subjektivna strana odustanka od izvr{ena krivi~nog dela; Pojam dobrovoljnosti,
JRKKP, 1975/2.
- Stai}, Aleksandar: Pravni i stvarni osnovi odmeravanja kazne, Godi{njak
Pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, 1959.
... Rehabilitacija u jugoslovenskom krivi~nom pravu, Pravna misao,
Sarajevo, 1987/5-6, str. 5-10.
... Actiones liberae in causa u jugoslovenskom krivi~nom pravu,
JRKKP, Beograd, 1985/2-3, str. 81-88.
... Ubla`avanje kazne i osloba|anja od kazne, JRKKP, Beograd,
1986/1-2.
- Stanojevi}, Novak: O zna~aju zakonskih izraza u krivi~nim zako-
767

nima, JRKKP, Beograd, 1975/4.
... Odnos kazne i vaspitno-popravne mere, Pravni `ivot, Beograd,
1955/5-6.
- Sulejmanov, Zoran: Ubistvata vo Makedonija, Studenski zbor,
Skopje, 1995.
... Penolo{ki kompendium, Grafohartija, Skopje, 1997.
... Komenar na zakonot za izvr{uvawe na sankciite, Grafohartija,
Skopje, 1998.
... Penologija, vtoro dopolneto i izmeneto izdanie, Grafohartija,
Skopje, 1999.
... Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, Akademik, Skopje, 1999.
... Makedonska kriminologija, Grafohartija, Skopje, 2000.
... Kriminalna politika, Grafohartija, Skopje, 2001.
... Za nazivot na krivi~noto pravo, za kaznata li{uvawe od sloboda
i za smrtnata kazna, Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija,
Skopje, 1994, str. 134-147.
... Za{tita, edukacija i rehabilitacija na licata so pre~ki vo
fizi~kiot i psihi~kiot razvoj vo Makedonija, Institut za sociolo-
{ki i politi~ko-pravni istra`uvawa, 1996.
... Tri fazi vo individualizacijata na krii~nite sankcii, Pravna
misla, Skopje, 1982/4-5, str. 21-27.
[
- [eparovi}, Zvonimir: Alternative kazne zatvora, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1988/6, str. 693-706.
... Krivi~ne sankcije i izmene u KZ SFRJ, JRKKP, Beograd, 1985/2-3,
str. 109-130.
... Kriminologija i socijalna patologija, Pravni fakultet, Zagreb, 1981.
... Prava `rtve (me|unarodna nastojanja i na{e pravo pod uticajem viktimolo{kih
spoznaja), Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/1-
2. str. 173-184.
T
- Tahovi}, \. Janko: Krivi~no pravo, op{ti deo, Savremena administracija,
Beograd, 1961.
... Komenar krivi~nog zakonika, 2 izd. Savremena administracija, Beograd,
1962.
... Problemi maloletnika u krivi~nom pravu, Anali, Beograd, 1955/3.
- Tomi} - Mali}, Mirjana: Probacija u francuskoj praksi, JRKKP, Beograd,
1969/3, str. 437-447.
- Tomi}, Mirko: O sau~esni{tvu u izvr{enju krivi~nog dela, JRKKP,
Beograd, 1985/2-3, str. 25-37.
768

... Razgrani~enje saizvr{ila{tva od pomaganja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1986/6, str. 851-860.
- Tomi}, Zvonimir: Mere bezbednosti medicinskog karaktera,
JRKKP, Beograd, 1989/3, str. 51-70.
- Trifunovi}, Miodrag: Ustavnopravni i politi~i aspekti instituta pomilovanja,
JRKKP, Beograd, 1973/2, str. 251-260.
- Triva, Sini{a: O zastari izvr{enja kazni, Na{a zakonitost, Zagreb,
1952/2.
- Tur~in, R i Korbar, K: Mjere ~uvanja i le~enja, JRKKP, Beograd,
1970/2, str. 407-416.
- Tupurkovki, Vasil. Razlikata pome|u ~isto politi~kite i
relativno politi~kite krivi~nio dela pri ekstradicijata, Godi{nik
na Pravniot fakultet vo Skopje, Skopje, 1974, str. 603-620.
V
- Vasilijevi}, Vladan: Me|unarodna krivi~na dela u nacionalnim krivi-
~nim zakonima i zna~aj njihovog propisivanja u otsustvu me|unarodnog krivi~nog
kodeksa, JRKKP, Beograd, 1967/1-3.
... Nova me|unarodna krivi~na dela u jugoslovenskom krivi~nom zakonodavstvu,
Anali, Beograd, 1973/2.
... Postupak za opozivanje uslovne osude zbog neispunjavanja odre|enih
obaveza, JRKKP, Beograd, 1968/4.
... Ka`njavanje za ratne zlo~ne i problem zastarivanja krivi~nog
gonenja u me|unarodnom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1965/1, str.
43- 57.
- Vasiljevi}, Tihomir: Mere bezbednosti upu}ivanja u zavod radi ~uvaja
i le~enja, JRKKP, Beograd, 1972/1, str. 203-221.
- Ve{ovi}, M: Svrha ka`njavanja i sistem krivi~nih sankcija u Jugoslovenskom
krivi~nom pravu, Pravna misao, Sarajevo, 1987/5-6.
- Vodineli}, Vladimir: Krivi~no pravo, kriminalistika i san, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1981/3, str. 39-63.
- Vodopivec, Katja i dr: Kriminologija, I deo, Narodne novine, Zagreb,
1966.
- Vouk, Valentin: Dvije kriti~ke napomene uz op}i deo Krivi~nog
zakonika SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/11-12, str. 1360-1364.
- Vu~kovi}, Vukosav: Izricanje i izvr{enje za{titne mere le~enja alkoholi~ara
i narkomana, Penologija, Beograd, 1980/1-2, str. 39-44.
- Vukovi}, \uro: Krivi~na dela s me|unarodnim elementom u internom
i me|unarodnom pravu, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb,
1978/3-4, str. 593-612.
769

Z
- Zlatari}, Bogdan: Krivi~no pravo, Op}i deo, I svezak, (tre}e izmijenjeno
i pro{ireno izdanje), Informator, Zagreb, 1977.
... Krivi~ni zakonik u prakti~noj primeni, I svezak, Narodne novine,
Zagreb, 1956.
... Osnovi krivi~nog prava, Skripta za visoku upravnu {kolu, II prepravljeno
izdanje, Zagreb, 1960.
... Zastara me|unarodnih zlo~ina po jugoslovenskom krivi~nom pravu,
Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1966/2.
... Napomene o sau~esni{tvu u Novom Krivi~nom Zakoniku, Arhiv za
pravne i dru{tvene nauke, Beograd, 1951/1.
... Problem nepodesnog poku{aja de jure contendo, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1996/2.
... O sistemu represivnih mera prema odraslima po jugoslovenskom
krivi~nom zakonodavstvu, JRKKP, Beograd, 1966/2.
... Rehabilitacija i pravne posledice osude, Zbornik Pravnog fakulteta
u Zagrebu, Zagreb, 1960.
... Kriti~ki pregled judikature o primeni odredaba krivi~nog zakonika
o poku{aju, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1955/3-4, str. 225-
238.
... Stavljanje na ku{nju uz nadzor i pomo} kao jedna humana i racionalna
krivi~nopravna sankcija, Arhiv za pravne i dru{tvene nauke, Beograd,
1954/2.
... Pravni status du{evno anormalnih delinkvenata, JRKKP, Beograd,
1964/3, str. 303-330.
- Zlatari}, Bogdan - Dama{ka, Mirijan: Rje~nik krivi~nog prava i postupka,
Informator, Zagreb, 1966.
@
- @ivanovi}, Toma: Osnovni problemi krivi~nog prava, Beograd,
1930.
... Krivi~no pravo, op{ti deo, kwiga I, Beograd, 1935,.
... Osnovni problemi krivi~nog prava i druge studije, Slu`beni list
SFRJ, Beograd, 1986.
- @u`eni}, Jelena: Dali je na{a koncepcija rehabilitacije i brisanja
osude u skladu sa idejom o resocijalizaciiji osu|enih osoba i na liniji humanisti~ke
orijentacije krivi~nog prava, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/1, str.
65-71.
770