ve
sayi_70
sayi_70
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dosya:<br />
SU YAPILARI<br />
<strong>ve</strong><br />
İTÜ’LÜ<br />
SÜLEYMAN DEMİREL<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Vakfı<br />
Yayını<br />
EKİM - ARALIK 2015 SAYI 70<br />
Prof. Dr. Veysel Eroğlu<br />
Y. Müh. Dursun Yıldız<br />
Y. Müh. Ali Rıza Diniz<br />
Prof. Dr. İlhan Avcı<br />
Prof. Dr. Atıl Bulu<br />
Müh. B. Allı, Müh. C. Karaca, Dr. H. Dulkadiroğlu,<br />
Prof. Dr. S. Sözen, Prof. Dr. D. Orhon<br />
Prof. Dr. Mehmet Özdoğan<br />
Prof. Dr. Ünal Öziş<br />
Prof. Dr. Derya Maktav<br />
Prof. Dr. Doğan Altınbilek<br />
Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
Prof. Dr. Naci Görür<br />
Metin Tükenmez<br />
Demİrel’İ Anlatıyorlar:<br />
Şarık Tara Recai Kutan<br />
Erol Üçer Nurettin Koçak<br />
Feyyaz Nemlioğlu A. Nihat Gökyiğit<br />
Turan Alpdemir Tuğrul Erkin<br />
Olcay Ün<strong>ve</strong>r Çetin Gül<br />
İdris Yamantürk Mustafa Özcan Ültanır<br />
Bülent Tanla Esat Kıratlıoğlu<br />
Yüksel Erimtan Necmettin Cevheri<br />
Osman Mörel Zeynep Bodur Okyay<br />
Feyyaz Berker<br />
Ergün Toğrol<br />
Şevket Demirel<br />
Akad Çukurova<br />
Müfit Kulen<br />
Akif Özkaldı<br />
Aylin Cesur
EKİM-ARALIK 2015 | SAYI 70<br />
İmtiyaz Sahibi:<br />
İTÜ Vakfı adına Prof. Dr. Mehmet Karaca<br />
Yayın Kurulu:<br />
Prof. Dr. Yıldız Sey<br />
Y. Müh. Naci Endem<br />
Dr. Y. Müh. (Mimar) Doğan Hasol<br />
Prof. Dr. Mete Tapan<br />
Kenan Çolpan<br />
Hatice Yazıcı Şahinli<br />
Kenan Mete<br />
Yazı İşleri Müdürü:<br />
Hatice Yazıcı Şahinli<br />
Yayın Koordinatörü:<br />
Kenan Mete<br />
Reklam <strong>ve</strong> Halkla İlişkiler:<br />
Fahri Sarrafoğlu<br />
Grafik Uygulama:<br />
Murat Beşiktaş<br />
Katkıda Bulunanlar:<br />
Osman Keskin, Altan Bal,<br />
Dr. Aylin Cesur, Müh. Çetin Gül,<br />
Gizem Çinik<br />
Yönetim Yeri:<br />
İTÜ Vakfı Merkezi<br />
İTÜ Maçka Yerleşkesi 80394<br />
Teşvikiye / İSTANBUL<br />
Tel: 0212 291 34 75 – 230 73 71<br />
Faks: 0212 231 46 33<br />
Baskı:<br />
Azra Matbaacılık<br />
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi E Blok<br />
1. Bodrum No.11 Topkapı Zeytinburnu /<br />
İSTANBUL<br />
Tel: 0212 674 10 51 – 612 79 27<br />
Yayın Türü:<br />
Yaygın, Süreli<br />
VAKFI DERGİSİ<br />
E-posta: basin@ituvakif.org.tr<br />
www.ituvakif.org.tr<br />
Bu dergide yayımlanan imzalı yazılar<br />
yazarlarının görüşünü yansıtmaktadır.<br />
Dergiyi <strong>ve</strong> Yayın Kurulu'nu bağlayıcı<br />
nitelik taşımaz.<br />
İTÜ Vakıf Dergisi’nde yayımlanan yazı <strong>ve</strong><br />
fotoğraflardan kaynak belirtilmek koşulu<br />
ile alıntı yapılabilir.<br />
...........................................................................................................................................................................................................................................<br />
12<br />
18<br />
22<br />
28<br />
34<br />
38<br />
43<br />
49<br />
52<br />
56<br />
60<br />
84<br />
109<br />
115<br />
117<br />
120<br />
137<br />
138<br />
144<br />
147<br />
Türkiye’nin Su Politikası: Suyun Ekonomi Politiği<br />
Prof. Dr. Veysel Eroğlu<br />
Su Politikaları <strong>ve</strong> Sürdürülebilir Su Yönetimi<br />
Y. Müh. (İnş.) Dursun Yıldız<br />
DSİ: Suya Atılan İmza<br />
Y. Müh. Ali Rıza Diniz<br />
Türkiye’deki Hidroelektrik Potansiyelin Değerlendirme Süreci <strong>ve</strong> Sonuçları<br />
Prof. Dr. İlhan AVCI<br />
Hidroelektrik Santrallerin Önemi <strong>ve</strong> Gerekliliği<br />
Prof. Dr. Atıl BULU<br />
Hidroelektrik Santralların Çevresel Boyutu<br />
Müh. Buşra Allı, Müh. Cansu Karaca, Dr. Hakan Dulkadiroğlu,<br />
Prof. Dr. Seval Sözen, Prof. Dr. Derin Orhon<br />
Barajlar <strong>ve</strong> Arkeoloji<br />
Prof. Dr. Mehmet Özdoğan<br />
Tarihi Su Yapıları Açısından Türkiye’nin Dünyadaki Önemi<br />
Prof. Dr. - Müh. Ünal Öziş<br />
Uzay Teknolojileri <strong>ve</strong> Yüzey Arkeolojisi Entegrasyonu ile Eski İstanbul’un<br />
Roma <strong>ve</strong> Bizans Su İkmal Hattının Araştırılması<br />
Prof. Dr. Derya Maktav<br />
Mühendislik, Ekonomik <strong>ve</strong> Sosyal Boyutlarıyla:<br />
Bir Kalkınma Projesi Olarak GAP<br />
Prof. Dr. Doğan Altınbilek<br />
İTÜ'lü Süleyman Demirel<br />
Demirel'i Anlatıyorlar<br />
Algı-Bilinç-Kültür-Bilgi: Üç Başyapıt<br />
Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
1999 Yalova <strong>ve</strong> Düzce Depremlerinden 16 Yıl Sonra Beklenen<br />
Marmara Depremi<br />
Prof. Dr. Naci Görür<br />
Teknokent Dosyası<br />
İTÜ’den Haberler<br />
İTÜ Vakfı’ndan Haberler<br />
Yayınlar<br />
Spor<br />
Briç<br />
Fotoğraf:<br />
Keban Barajı
Yazıları <strong>ve</strong> Rölö<strong>ve</strong>leriyle<br />
Sedat Çetintaş<br />
Yazar: Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
ISBN: 975-561-252-1<br />
Basım Yılı: 2004<br />
Boyutlar: 27 x 39 cm<br />
Cilbent kutu içinde 79 sayfa metin + 108 sayfa rölö<strong>ve</strong> föyleri.<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
Genel Dağıtım: İTÜ Vakfı Yayınları<br />
İtuyayinlari.com.tr<br />
Online Sipariş: www.1773itu.com<br />
Satış:0212 230 73 71 – 246 64 05<br />
ituvakif@ituvakif.org.tr<br />
2005<br />
“Yunus<br />
Nadi Sosyal<br />
Bilimler<br />
Araştırması”<br />
Ödülü<br />
Sedat Çetintaş, mimarlık tarihimizde sanatsal <strong>ve</strong> mimari değeri<br />
güçlü rölö<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> restitüsyonların yaratıcısı, 19. yüzyıl kültürü<br />
ile beslenmiş 20. yüzyılın ilk yarısında yaşayan bir Cumhuriyet<br />
aydını. O, Selçuklu dönemi ile Erken <strong>ve</strong> Klasik Dönem<br />
Osmanlı mimarlığı tutkunu bir ‘Ülkügüder’. Sedat Çetintaş,<br />
anıtsal yapıtları çizimleriyle günümüze taşımakla kalmamış,<br />
yazılarıyla da mimar olarak toplumsal duyarlılığı sürekli diri<br />
tutmuş bir aydın. Ülküsü bir ‘Corpus’ oluşturmak. Amacı<br />
doğrultusunda yaklaşık 200 adet rölö<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> restitüsyon üretmiş.<br />
Bu ürünlerden 108’i İTÜ Mimarlık Fakültesi Arşivi’nde<br />
bulunmaktadır. Bu kitap da, Sedat Çetintaş’ın bu arşivde<br />
yer alan yapıtlarını toplu olarak okuyucuya ulaştırmayı <strong>ve</strong><br />
araştırmaya açmayı hedefliyor. Buna ek olarak, çizimleriyle<br />
tanıdığımız Sedat Çetintaş’ı yazılarından da okuyarak<br />
‘ülkügider’liğinin insancıl boyutlarına da erişme olanağı<br />
<strong>ve</strong>riyor. Bu nedenle, kitapta yazar sık sık Çetintaş’ın kendi<br />
anlatımlarına yer <strong>ve</strong>riyor. Böylece kendi sözcük <strong>ve</strong> anlatım<br />
dilini okuyucuyla paylaşarak Çetintaş’ın özellikle eski yapıları<br />
koruma konusundaki savaşçı kişiliğini açığa çıkarıyor. ‘Sedat<br />
Çetintaş’ın inanılmaz rölö<strong>ve</strong>leri karşısısnda insan şaşırıyor.<br />
Şaşırmamız rölö<strong>ve</strong>lerin insan emeğinin ürünleri oluşundan.<br />
Hele bilgisayara dayalı bir tasarım kuşağı içinde olduğumuz<br />
günümüzde, bu çizimler doğal olarak inanılmaz geliyor’ diyor,<br />
Prof. Dr. Ayla Ödekan.
Mühendislik “Best Seller’ı”<br />
Cisimlerin Muka<strong>ve</strong>meti<br />
Yenilenmiş 9. Baskı Çıktı…<br />
Prof. Dr. Mustafa İnan<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
ISBN: 978-975-7463-05-4<br />
618 sayfa, 16.5x23.5 cm<br />
Şubat 2015<br />
İTÜ Vakfı, İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin efsane hocalarından Prof.<br />
Dr. Mustafa İnan’ın İTÜ’ye <strong>ve</strong> Türkiye’de mühendislik dünyasına son<br />
armağanı olan CİSİMLERİN MUKAVEMETİ kitabının 9. Baskısını<br />
yayımlamaktan dolayı onur duymaktadır.<br />
YENİ<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
Genel Dağıtım: İTÜ Vakfı Yayınları<br />
İtuyayinlari.com.tr<br />
Online Sipariş: www.1773itu.com<br />
Satış:0212 230 73 71 – 246 64 05<br />
ituvakif@ituvakif.org.tr<br />
Özel Fiyatı: 35 TL<br />
İlk baskısı 1967 yılında yapılan <strong>ve</strong> tüm mühendislik dallarının<br />
temel dersleri arasında yer alan “muka<strong>ve</strong>met” konusundaki bu eserin,<br />
gerek öğrencilerin <strong>ve</strong> gerekse mühendislerin göstermiş olduğu ilgi ile<br />
aranılırlığı gün geçtikçe artmıştır. Konuları ele alışı <strong>ve</strong> işleyişi açısından<br />
alanındaki yeri tartışılmaz olan bu eserin, öğrenci açısından tek kullanım<br />
zorluğu yazım dili idi. Doğal olarak 1960’ların “Türkçesi” ile günümüz<br />
Türkçesi arasındaki farklar öğrenciyi zorlamaya başladığı için bu baskıda<br />
kitabın bütünlüğü bozulmadan diline günümüz Türkçesi uyarlandı <strong>ve</strong><br />
buna ek olarak birim sistemi bugün uluslararası birim sistemi olarak<br />
kabul edilen (SI) sistemine çevrildi. Bundan sonraki baskılarında son<br />
yıllarda “muka<strong>ve</strong>met” dersi kapsamına alınan birkaç konuyu daha<br />
katarak <strong>ve</strong> uygulamaları çoğaltarak bu eseri iki cilt halinde basmayı<br />
tasarlıyoruz. Dileğimiz Mustafa Hoca’nın dileği olan, bu kitabın tüm<br />
mühendislere <strong>ve</strong> mühendislik öğrencilerine ışık tutması <strong>ve</strong> yol gösterici<br />
olmasıdır.<br />
Mustafa İnan, akademik hayatı boyunca yayınlamış olduğu makale,<br />
bildiri <strong>ve</strong> kitaplar ile birlikte İTÜ’de mühendislik alanında doktora<br />
çalışmalarını başlatmış <strong>ve</strong> çok sayıda doktora öğrencisi yetiştirmiştir.<br />
Bugün mekanik dalındaki çalışmaları ile tüm bilim dünyasında tanınan<br />
bilim insanları yetiştiren Mustafa İnan’a bu çalışmaları nedeniyle<br />
<strong>ve</strong>fatının ardında TÜBİTAK tarafından “HİZMET ÖDÜLÜ” <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Bilimsel yaşamının yanı sıra, edebiyattan sanat <strong>ve</strong> müziğe, tarihten<br />
dilbilgisine kadar geniş bir alanı kapsayan genel kültürü <strong>ve</strong> bu konuda<br />
<strong>ve</strong>rdiği çeşitli konferanslarla Prof.Dr. Mustafa İnan’ın ünü bilim alanının<br />
dışına da taşmıştır. Tüm yaşamı <strong>ve</strong> başarıları ile gençlere yüreklendirici<br />
örnek olması için TÜBİTAK, Mustafa İnan’ın <strong>ve</strong>fatının ardından<br />
yaşamının roman şeklinde yazılması için bir proje önermiştir. Bu proje<br />
Prof. Dr. Mustafa İnan’ın eşi Prof.Dr Jale İnan’ın yürütücülüğünde,<br />
usta yazarımız Oğuz Atay’ın kalemi ile gerçekleştirilmiş <strong>ve</strong> “Bir Bilim<br />
Adamının Romanı, Mustafa İnan” adı altında basılarak yıllar boyu<br />
gençlere yol gösteren bir eser olmuştur.
Bu ürünleri satın alarak, İTÜ öğrencilerine BURS sağladığınız için teşekkür ederiz.<br />
Merkez : Ayazağa Kampüsü İTÜ Merkezi Derslik Binası giriş katı Maslak 212 276 58 92<br />
Şube : Taşkışla cad. İTÜ Mimarlık Fakültesi No: 2 Taksim 212 244 22 02<br />
İTÜ Vakfı kuruluşu olan<br />
3M ARGE A.Ş. tarafından işletilmektedir.
İçerik: İTÜ Vakfı Dergisi<br />
her 5 kıtada sayıda 60 ülkeye özel bir yayılan "Dosya<br />
ihracatı Konusu"nun <strong>ve</strong> ABD’deki yanısıra, üretimiyle özgün<br />
globalleşen bir yıldız<br />
bilimsel makale, araştırma<br />
yazıları <strong>ve</strong> derlemelere;<br />
İTÜ’deki tüm disiplinler <strong>ve</strong><br />
disiplinlerarası konularda<br />
güncel bilimsel makalelere;<br />
bilimsel <strong>ve</strong> teknolojik<br />
gelişmeler <strong>ve</strong> yeniliklerle<br />
ilgili haberlere; Bakır İhracatında İTÜ Lideriz. öğretim<br />
Sarkuysan, 2014 yılında da İstanbul Maden <strong>ve</strong> Metaller<br />
elemanlarının<br />
İhracatçı Birlikleri tarafından<br />
akademik<br />
<strong>ve</strong>rilen “İhracatın Yıldızları<br />
başarı,<br />
Ödülleri”nde “Bakır Teller <strong>ve</strong> Örme Halatlar İhracatı”<br />
kategorisinde 1. sırada yer aldı.<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Vakfı<br />
yenilikçi proje <strong>ve</strong> buluş, yayın<br />
Yayını<br />
NİSAN - HAZİRAN 2015 SAYI 68<br />
haberlerine ilişkin metin <strong>ve</strong><br />
görsel malzeme katkılarına<br />
açıktır.<br />
Yazı Boyutu: İTÜ<br />
Vakfı Dergisi’ne gönderilecek<br />
Şirketler Topluluğumuz<br />
makaleler 4 sayfa; 1850 sözcük<br />
(15 bin karakter) sınırını<br />
www.sarkuysan.com<br />
aşmamalıdır. Dipnotlar <strong>ve</strong><br />
kaynaklar bu sınırlamaya<br />
dahildir.<br />
Metin Yazım Özellikleri: Dergiye gönderilecek<br />
metin, Microsoft Word programıyla yazılmalı, yazıda 12<br />
punto boyutu kullanılmalı, yazı karakteri olarak Times<br />
New Roman <strong>ve</strong>ya Arial tercih edilmelidir.<br />
Görsel Malzeme: Gönderilen yazıda kullanılacak<br />
fotoğraf, şekil, tablo vb. görsel malzemenin sayısı<br />
makaleler için 5’i, haberler için 1’i aşmamalıdır. Görsel<br />
malzeme, kesinlikle metin içine yerleştirilmemeli,<br />
ayrıca iletilmelidir. Renkli, siyah-beyaz fotoğraf görsel<br />
gönderilebilir. Görsel malzemenin dijital imaj dosyası<br />
olarak JPG, TIFF, PSD formatlarında sunulmalı <strong>ve</strong><br />
çözünürlükleri 300 DPI’dan<br />
düşük olmamalıdır.<br />
Yazar İsmi: Gönderilen<br />
makale, haber vb. metinlerde<br />
yazar ismi, unvanı <strong>ve</strong> çalıştığı<br />
kurum/görevi belirtilmelidir.<br />
Metin Başlığı:<br />
Makalelerde başlık<br />
bulunmalıdır.<br />
Dipnot: Dipnotlar sayfa<br />
altında değil, metnin sonunda<br />
yer almalıdır. Metin içinde<br />
dipnot göndermeleri yer<br />
alacaksa, sıra numarası ile<br />
belirtilmeli <strong>ve</strong> metin sonunda<br />
da aynı sıra numarası ile<br />
yazılmalıdır.<br />
Kaynaklar: Metin<br />
sonunda yer almalı <strong>ve</strong> sıra<br />
numarası <strong>ve</strong>rilmelidir. Metin<br />
içinde kaynaklara gönderme<br />
varsa, parantez içinde<br />
gösterilmelidir. Kaynakça<br />
yazım düzeni; yazar soyadı, adı, basım tarihi, yayın<br />
adı, çevirmen adı-soyadı, yayınevi, basım yeri şeklinde<br />
olmalıdır.<br />
Metin <strong>ve</strong> görsel malzeme elektronik ortamda<br />
e-posta ile <strong>ve</strong>ya CD’ye kayıtlı olarak, aşağıdaki iletişim<br />
adresimize gönderilmelidir.<br />
EĞİTİM<br />
Doç. Dr. Selçuk Şirin<br />
Prof. Dr. Emine Erktin<br />
Prof. Dr. Güngör Evren<br />
Prof. Dr. Gülsün Sağlamer<br />
Prof. Dr. Lerzan Özkale<br />
Prof. Dr. Mehmet Karaca<br />
Dr. Y. Müh. (Mimar) Doğan Hasol<br />
Prof. Dr. Erol Kulaksızoğlu<br />
Prof. Dr. Ergün Toğrol<br />
Prof. Dr. Ahmet Fahri Özok<br />
Bülent Yalazı<br />
Zeynep Afşeören<br />
Mevlude Bakır<br />
hyazici@ituvakif.org.tr <strong>ve</strong>ya<br />
basin@ituvakif.org.tr<br />
Tel. 0212 291 34 75 – 230 73 71
Bu sayıda<br />
Sevgili Okurlar,<br />
70. sayımızın, aramızdan ayrılan Sayın Süleyman Demirel’e ithaf<br />
edileceğini bir önceki sayımızda bildirmiştik. Dergimizin kapak<br />
dosyasının Su Yapıları olarak belirlenmesi, Türkiye’de su yapıları<br />
deyince ilk akla gelen kişinin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in<br />
olması çok doğal bir yaklaşım oldu.<br />
Sayın Demirel’in bir İTÜ mezunu olarak üni<strong>ve</strong>rsitemizle ilişkisini<br />
hiç kesmemiş olması <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitenin gelişmesindeki katkıları<br />
saygıyla karşılanmaktadır. Kapak dosyasını “Su Yapıları <strong>ve</strong> İTÜ’lü<br />
Süleyman Demirel” başlığı ile adlandırarak, ona teşekkürlerimizi<br />
sunmak istedik. Okul arkadaşları, aile bireyleri, dostları tarafından<br />
gönderilen yazılar onun çeşitli zamanlardaki hayatını anlatıyor.<br />
Bu arada, onu anmak isteyen daha bir çok kişinin olduğunu<br />
biliyoruz. Ancak, çoktan aşmış olduğumuz dergi kapasitesi daha<br />
fazla zorlanamayacağı için bir noktada durmak gerektiğini söylemek<br />
zorundayız.<br />
Dergimizin Su Yapıları bölümü, konuya farklı açılardan bakan uzmanların<br />
yazılarını içeriyor. Ülkelerin yaşam mücadelesinde çok<br />
önemli bir yer tutan, kavga <strong>ve</strong> savaşlara neden olan, medeniyetlerin<br />
vazgeçilemez unsuru suyun sağlanması, sürdürülebilirliği,<br />
çevre üzerindeki etkileri <strong>ve</strong> su yapılarının tarihi <strong>ve</strong> güncel gelişimi,<br />
konunun ne kadar çok boyutlu olduğunu gözler önüne seriyor.<br />
Bu bölümde; Orman <strong>ve</strong> Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu<br />
konuya, “Türkiye’nin Su Politikası”nı ele alarak kaynakların doğru<br />
değerlendirilmesi için neler yapılabileceğini <strong>ve</strong> özellikle ihtiyaca<br />
uygun yeni barajlar yapımının <strong>ve</strong> su yönetiminin önemine değiniyor.<br />
Su yönetimi konusunda bir başka yazı Su Politikaları Derneği<br />
Başkanı Dursun Yıldız tarafından “Su Politikaları <strong>ve</strong> Sürdürülebilir<br />
Su Yönetimi” başlığı altında uluslararası sular hukuku, su yönetiminde<br />
yeni paradigmaların çıkışı <strong>ve</strong> 1970’li yıllardaki havza yönetimi<br />
anlayışının yetersiz kaldığını anlatıyor.<br />
Türkiye’de su yapılarının <strong>ve</strong> su ile ilgili projelerin sahibi olan<br />
DSİ’nin çalışmaları, kurumun Genel Müdürü Ali Rıza Diniz tarafından<br />
sunuluyor.<br />
Anadolu, tarihi su yapıları açısından zengin bir ülke. Prof. Dr. Ünal<br />
Öziş, bu zenginliği M.Ö.2000 yılından başlatarak günümüze kadar<br />
çeşitli örnekleriyle tanıtıyor <strong>ve</strong> Türkiye’nin dünyanın en önde<br />
gelen açıkhava müzelerinden biri olduğuna işaret ediyor.<br />
Su yapılarının tarihi üzerine eğilen bir diğer yazı, İstanbul’daki<br />
Roma <strong>ve</strong> Bizans su ikmal hattı konusunda uzay teknolojileri <strong>ve</strong><br />
yüzey arkeolojisi entegrasyonu ile araştırma yapan Prof. Dr. Derya<br />
Maktav’ın makalesi.<br />
Son yıllarda çok tartışılan bir konu olan Hidroelektrik Santrallerin<br />
çevre üzerindeki etkileri ENVİS Çevre <strong>ve</strong> Enerji Sistemleri Ar-Ge<br />
şirketi elemanları tarafından ayrıntılı olarak anlatılıyor <strong>ve</strong> Türkiye’deki<br />
yanlış uygulamalar üzerinde duruluyor.<br />
Hidroelektrik enerji konusunda bir başka yazı ise Prof. Dr. İlhan<br />
Avcı’nın “Türkiye’deki Hidroelektrik Potansiyelin Değerlendirme<br />
Süreci <strong>ve</strong> Sonuçları” başlığı altında inceleniyor.<br />
Prof. Dr. Atıl Bulu ise “Hidroelektrik Santrallerin Önemi <strong>ve</strong> Gerekliliği”<br />
konusundaki yazısında; HES’lerin doğal çevreyi bozmayan,<br />
dışa bağımlı olmayan, temiz <strong>ve</strong> yenilenebilir elektrik<br />
üreticileri olduğu görüşünü açıklıyor.<br />
Prof. Dr. Mehmet Özdoğan “Barajlar <strong>ve</strong> Arkeoloji” konulu yazısının<br />
girişinde, çağdaş yatırımların kültür varlıklarını yok etmeden<br />
gerçekleşmesi için envanterlerin tamamlanması <strong>ve</strong> uluslararası<br />
sözleşmelerin öngördüğü kavramların yasalarımıza<br />
girmesine dikkatimizi çektikten sonra, konuyu ayrıntılı olarak<br />
inceliyor.<br />
Su Yapıları dosyası “Mühendislik Ekonomik <strong>ve</strong> Sosyal Boyutlarıyla<br />
Bir Kalkınma Projesi Olarak GAP” Prof. Dr. Altınbilek’in<br />
yazısıyla kapanıyor.<br />
İTÜ’lü Süleyman Demirel dosyası “İslamköy’de Başlayan Yaşam<br />
Öyküsü" ile Sayın Demirel’i çocukluğundan alarak 10 Mayıs<br />
2008 de 60. Yıl Plaket törenine kadar getiriyor. Daha sonraki<br />
sayfalarda yakınlarının anılarını <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya görüşlerini içeren<br />
söyleşiler yer alıyor.<br />
Bu sayımızda, Kapak Dosyası dışında Mimarlık, Deprem <strong>ve</strong><br />
Spor konularında üç yazı bulunuyor. Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
“Algı- Bilinç- Kültür-Bilgi: Üç Başyapıt” adlı yazısında Panteon,<br />
Ayasofya <strong>ve</strong> Sinan’ın Sultan Camileri'ni başlıkta yer alan kavramlar<br />
üzerinden inceliyor.<br />
Prof. Dr. Naci Görür “1999 Yalova <strong>ve</strong> Düzce Depremlerinden<br />
16 yıl Sonra Beklenen Marmara Depremi” yazısında, İTÜ Genel<br />
Jeoloji Grubu’nca yürütülen araştırmaları <strong>ve</strong> sonuçları anlatarak,<br />
özellikle Marmara Denizi’nin tabanında İstanbul dahil<br />
tüm Marmara Bölgesini tehdit eden aktif bir fay sisteminin varlığına<br />
işaret ediyor.<br />
“Güzel Oyun Futbolun Doğuşu” başlıklı yazısı ile Metin Tükenmez,<br />
topla oynanan oyunların tarihine ilgi çekici bir giriş<br />
yapıyor.<br />
İTÜ ARI Teknokent’in yurt dışındaki <strong>ve</strong> yurt içindeki başarılı<br />
girişimleri, İTÜ öğrencilerinin gerçekleştirdikleri projeler, Savunma<br />
Sanayii ile işbirliği, öğretim üyelerinin <strong>ve</strong> öğrencilerin<br />
kazandığı ödüller dergimizin İTÜ’den Haberler sayfalarında<br />
önemle tanıtılıyor.<br />
Sonuç olarak bu sayımızın hazırlanmasında katkıda bulunan<br />
herkese teşekkür ettiğimizi belirtmekten mutluluk duyduğumuzu<br />
bilginize sunuyoruz.<br />
Saygılarımızla,<br />
Prof. Dr. Yıldız Sey<br />
10 itü vakfı dergisi
DOSYA<br />
SU YAPILARI<br />
<strong>ve</strong><br />
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN<br />
DEMİREL
SU DOSYASI<br />
Prof. Dr. Veysel Eroğlu<br />
Orman <strong>ve</strong> Su İşleri Bakanı<br />
Bakanlık <strong>ve</strong> DSİ<br />
Genel Müdürlüğü olarak<br />
çalışmalarımızı uzun vadeli<br />
olarak sürdürmekteyiz. Bu<br />
çerçe<strong>ve</strong>de uygulamaya<br />
koyduğumuz Entegre Su<br />
Yönetimi çalışması, içme suyu<br />
<strong>ve</strong> sulamaya yönelik olarak<br />
hazırladığımız acil eylem<br />
planları, sulamada modern<br />
sistemlerin kullanılmaya<br />
başlaması, hidroelektrik enerji<br />
üretiminde önemli adımların<br />
atılması, GAP, KOP, DAP, Trakya<br />
Gelişim Projesi (TRAGEP),<br />
EGEGEP gibi bölgesel<br />
projelerin tamamlanması<br />
ülkemizin su politikalarına<br />
ne kadar önem <strong>ve</strong>rdiğinin<br />
göstergesidir. Bölgeleri için<br />
büyük önem taşıyan bu<br />
projeler ile ülkemiz sulama<br />
<strong>ve</strong> ziraatte suyun ekonomi<br />
politiği anlamında büyük atılım<br />
gerçekleştirecektir…<br />
Türkiye’nin Su Politikası<br />
Suyun<br />
Ekonomi<br />
Politiği<br />
Bilinen bir gerçek vardır ki; o da susuz<br />
gelişmenin <strong>ve</strong> kalkınmanın<br />
mümkün olmadığıdır. Tarih defterinin<br />
yaprakları, medeniyetlerin kurulmasında,<br />
gelişmesinde <strong>ve</strong> hatta bazen de yok<br />
olmasında suyun çok önemli bir rol oynadığını<br />
yazmaktadır.<br />
Mezopotamya’dan Eski Mısır’a, Hindistan’dan<br />
Güney Amerika’ya kadar pek çok<br />
kültür <strong>ve</strong> uygarlık, su kenarında kurulmuştur.<br />
Su; medeniyetin hem kurucusu, hem<br />
taşıyıcısıdır. Yüzyıllar önce bu konuya işaret<br />
eden Türk devlet adamı Yusuf Has Hacib<br />
“Ev almak istersen komşunu sor, yer almak<br />
istersen suyunu sor.” demiştir.<br />
Hayatın suyla başladığı, susuz hayatın<br />
olamayacağı, geçmişte bütün büyük medeniyetlerin<br />
su kenarında kurulmuş olduğu<br />
hepimizin bildiği, dünyanın da kabul ettiği<br />
bir hakikat olarak karşımıza çıkmaktadır.<br />
Bütün bu ifadeler, suyun dünyamızın yapısı<br />
<strong>ve</strong> canlıların hayatı için ne kadar önemli olduğunu<br />
göstermektedir.<br />
İnsanın vücudunun 2/3’nü su teşkil etmektedir.<br />
Su, bu sebeple insan hayatı için<br />
vazgeçilmez bir ihtiyaç maddesi olmakla<br />
birlikte diğer canlılar için de hayat kaynağıdır.<br />
Diğer taraftan canlılar için gıda ihtiyacının<br />
karşılanabilmesi de yine suya bağlı<br />
bulunmaktadır. Zirai üretimden enerji üretimine,<br />
ulaşımdan sanayi üretimine kadar<br />
suya ihtiyaç duyulmaktadır.<br />
Buna karşılık kontrol edilmediğinde suların<br />
taşkına, kuraklığa, salgın hastalıklara,<br />
arazinin tuzlanmasına, rüsubat taşınmasına<br />
<strong>ve</strong> erozyona sebep olma gibi birçok<br />
olumsuz tarafı da vardır. Bu sebeple suyun<br />
bir taraftan faydalı kullanımını sağlarken,<br />
12 itü vakfı dergisi
diğer taraftan seller gibi suyun zarar <strong>ve</strong>ren<br />
taraflarının kontrol edilmesi gerekmektedir.<br />
Bu maksatla su politikası belirlemede planlama,<br />
projelendirme, tatbikat, izleme, denetim,<br />
yaptırım, işletme safhalarının birlikte<br />
düşünülmesi büyük önem arz etmektedir.<br />
Bununla beraber su, yerküredeki en bol<br />
yenilenebilir tabii kaynaklardan biri olmasına<br />
mukabil, gezegenimizdeki su miktarı değişmemektedir.<br />
Malum olduğu üzere, yerküredeki<br />
suyun %97,5’nin tuzlu olması sebebiyle<br />
insanoğlunun faydalı kullanımı için uygun<br />
değildir. Geriye kalan %2,5 oranındaki tatlı<br />
suyun neredeyse üçte ikisi kutuplarda bulunmakta<br />
<strong>ve</strong> nihayetinde sadece üçte biri yüzey<br />
<strong>ve</strong> yeraltı suyu kaynakları olarak kullanıma<br />
müsaittir. Diğer bir ifadeyle, bütün insanların<br />
kullanımına uygun tatlı su miktarı yerküredeki<br />
toplam suyun ancak %1’i kadardır.<br />
Su olmadan hayatın var olamayacağı<br />
düşünüldüğünde su kaynaklarının çok<br />
daha dikkatli kullanılmasının önemi kendiliğinden<br />
ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında<br />
su kaynaklarını tehdit eden ciddi meseleler<br />
de bulunmaktadır. Dünya nüfusu arttıkça<br />
su tüketimi de artmakta, sanayileşme<br />
<strong>ve</strong> artan nüfus dünyadaki su kaynaklarını<br />
kirleterek bu kaynaklar üzerindeki baskıyı<br />
arttırmaktadır.<br />
Özellikle son yıllarda kendini göstermeye<br />
başlayan küresel ısınma <strong>ve</strong> buna bağlı<br />
değişen iklim şartları da buna eklendiğinde<br />
dünyadaki su kaynakları üzerindeki<br />
mevcut baskı daha da artmaktadır.<br />
Kaynaklar ne kadar fazla olursa olsun<br />
planlı bir su yönetimi sergilenmediği sürece<br />
sıkıntı yaşanması kaçınılmazdır. Bu<br />
anlayışla su potansiyelimizden teknik <strong>ve</strong><br />
ekonomik şartlar çerçe<strong>ve</strong>sinde optimum<br />
düzeyde faydalanmaya çalışmaktayız.<br />
İçme, kullanma <strong>ve</strong> sanayi suyu temini,<br />
zirai sulama, taşkın zararlarından korunma<br />
<strong>ve</strong> hidroelektrik enerji üretimi konularında<br />
kaynakların dikkatli kullanımı <strong>ve</strong> sağlanacak<br />
denge muhtemel bir su sıkıntısı riskini<br />
asgari düzeye indirmektedir.<br />
Su kaynaklarımızın son damlasına kadar<br />
değerlendirilmesi adına bütün kamu<br />
kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarının koordinasyon içerisinde<br />
yürüttüğü titiz çalışmalar devam<br />
etmektedir. Ancak kaynakların maksimum<br />
düzeyde kullanımı yalınızca kamunun alacağı<br />
tedbirlerle sağlanamayacaktır. Bunu<br />
için sivil toplum kuruluşlarının <strong>ve</strong> basının<br />
üzerine de büyük görevler düşmektedir.<br />
Türkiye su zengini bir ülke değildir.<br />
Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre<br />
itü vakfı dergisi<br />
13
SU DOSYASI<br />
14 itü vakfı dergisi<br />
netimi elzem hale gelmiştir. Ülkemizde su<br />
ile alakalı mes’ul kurum Orman <strong>ve</strong> Su İşleri<br />
Bakanlığı’dır. Ülkemiz, özellikle suyun en iyi<br />
şekilde değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Türkiye’nin su<br />
politikalarını doğru belirlemek maksadıyla<br />
2011 yılında sudan sorumlu kurumlar üzerinde<br />
yapılanmaya gitmiştir.<br />
Bakanlığa bağlı DSİ Genel Müdürlüğü,<br />
Türkiye’deki su yatırımlarının planlanması,<br />
projelendirilmesi, inşası, bakımı <strong>ve</strong> onarımı<br />
ile işletme faaliyetlerinin koordinasyonundan<br />
mes’uldür. Yıllık 10 milyar TL’yi aşan<br />
bütçesi ile Türkiye’nin en büyük yatırımcı<br />
kamu kurumları arasında ilk sıralarda yer<br />
almaktadır.<br />
Bakanlığımız, gerek su politikası, gerekse<br />
su kalitesi çalışmalarına da özel<br />
önem <strong>ve</strong>rmektedir. Bu maksatla 2011 yıülkemiz<br />
su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır.<br />
Dolayısıyla Türkiye’nin gelecek<br />
nesillerine sağlıklı <strong>ve</strong> yeterli su bırakabilmesi<br />
için kaynaklarının çok iyi korunup, akılcı kullanılması<br />
gerekmektedir. Herkes bu bilinçle<br />
hareket edip, suyu tasarruflu kullanmalıdır.<br />
Suyun, tabiatta alternatifi olmayan tek kaynak<br />
olduğu unutulmamalı <strong>ve</strong> vatandaş olarak<br />
üzerimize düşen vazifeleri yerine getirmeliyiz.<br />
Ülkemizin su politikasında önceliği milli<br />
kaynağı olan suyun son damlasına kadar<br />
kullanılması <strong>ve</strong> kaynak israfının önlenmesidir.<br />
Yani bir yandan suya yatırım yaparak arzı arttırmak,<br />
bir yandan israfı <strong>ve</strong> gereksiz su kullanımını<br />
önleyerek talebi azaltmak.<br />
Bütün bu saydıklarımızdan hareketle<br />
suyun daha <strong>ve</strong>rimli <strong>ve</strong> sürdürülebilir bir şekilde<br />
kullanılması için suyun tek elden yölında,<br />
Bakanlık bünyesinde Su Yönetimi<br />
Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Su Yönetimi<br />
Genel Müdürlüğü; havza, taşkın <strong>ve</strong> kuraklık<br />
yönetim planlarını hazırlayıp uygulanmalarını<br />
takip etme, Türkiye’nin Avrupa Birliği Su<br />
Sektörü uyum faaliyetlerini koordine etme,<br />
su kalite izleme çalışmalarını planlama <strong>ve</strong><br />
koordine etme, havza ölçeğinde alıcı ortam<br />
esaslı deşarj standartlarını geliştirme, su<br />
mevzuatı çıkarma, iklim değişikliğinin su<br />
kaynaklarına etkilerini belirleyerek uyum<br />
politikası geliştirme, su ile alakalı kurumlar<br />
arası koordinasyonu sağlama gibi vazifeleri<br />
yürütmektedir.<br />
Yine 2011 yılı içinde Orman <strong>ve</strong> Su İşleri<br />
Bakanlığı’na bağlı, merkezi İstanbul’da<br />
olan, Türkiye Su Enstitüsü kurulmuştur.<br />
Türkiye Su Enstitüsü; ülkemizin uluslarara-
Türkiye’de kullanılabilir yıllık<br />
112 milyar m3 suyun şu anda 44<br />
milyar m3’ünü kullanabiliyoruz.<br />
Bu suyun 32 milyar m3’ünü (%73)<br />
sulamada, 7 milyar m3’ünü (%16)<br />
içme <strong>ve</strong> kullanma suyu olarak, 5<br />
milyar m3’ünü de (%11) sanayide<br />
kullanıyoruz.<br />
layısıyla kişi başına düşen yıllık su miktarı<br />
1,435 m 3 ’tür. Bu değer ülkemizin su zengini<br />
olmadığını <strong>ve</strong> su sıkıntısı etkisini hisseden<br />
ülkeler arasında telakki edileceğini, kaynaklarını<br />
akıllıca <strong>ve</strong> en yüksek <strong>ve</strong>rim ile kullanması<br />
durumunda kendi kendine yeteceği<br />
anlamına gelmektedir.<br />
Türkiye’de kullanılabilir yıllık 112 milyar<br />
m 3 suyun şu anda 44 milyar m 3 ’ünü kullanabiliyoruz.<br />
Bu suyun 32 milyar m 3 ’ünü<br />
(%73) sulamada, 7 milyar m 3 ’ünü (%16)<br />
içme <strong>ve</strong> kullanma suyu olarak, 5 milyar<br />
m 3 ’ünü de (%11) sanayide kullanıyoruz.<br />
Yani suyumuzun yaklaşık dörtte üçünü sulamada<br />
kullandığımız için bu alanda yapılacak<br />
tasarruf çok önemli hale gelmektedir.<br />
Yakın zamana kadar su tahsisleri münferiden<br />
yapılmakta iken artık tahsisler havza<br />
bazında bütüncül bir yaklaşımla karşılanmakta<br />
<strong>ve</strong> yine ihtiyaçlar incelenmektedir.<br />
Suyun yönetiminde, kaynak yönetiminden<br />
havza yönetimine geçilmektedir. Bu yönetim<br />
tarzında havzadaki bütün ihtiyaçlar göz<br />
önünde bulundurularak ihtiyaç duyulması<br />
halinde kaynak geliştirilmesine gidilmekte,<br />
bunun mümkün olmaması halinde havzalar<br />
arası su aktarımı yapılmak suretiyle ihtiyaçların<br />
zamanında karşılanması sağlanmaktadır.<br />
Türkiye, yönetilebilir ölçekte 25 su (nehir)<br />
havzasına ayrılmıştır. Bunlardan 5 tanesi<br />
sınır aşan su havzalarıdır. Ülkemiz Asi <strong>ve</strong><br />
Meriç havzalarında mansap, Fırat – Dicle,<br />
Çoruh <strong>ve</strong> Aras su havzalarında ise menba<br />
konumundadır. Diğer 20 su havzasının tamamı<br />
kendi topraklarımızda bulunmaktadır.<br />
Ülkemizin ulusal su politikasının ana<br />
esaslarını kısaca “su kaynaklarımızı hem<br />
kalite hem de miktar olarak korumak <strong>ve</strong><br />
sularımızın en <strong>ve</strong>rimli şekilde kullanılmasını<br />
sağlamaktır” şeklinde ifade edebiliriz.<br />
Yarı kurak iklim bölgesinde bulunan<br />
ülkemizde, yağışların zaman <strong>ve</strong> miktar<br />
açısından büyük farklılıklar arz etmesi depolama<br />
tesislerinin yapılmasını zaruri hale<br />
getirmiştir.<br />
Su probleminin çözüme kavuşturulması<br />
yönünde atılacak en önemli adımlardan biri<br />
sı seviyede su politikasını geliştirmek, su<br />
ile alakalı uluslararası faaliyetleri izlemek,<br />
raporlamak, eğitim <strong>ve</strong>rmek, organizasyon<br />
yapmak gibi faaliyetleri yürütmek <strong>ve</strong> aynı<br />
zamanda bir düşünce kuruluşu olarak faaliyet<br />
göstermek üzere çalışmalarını sürdürmektedir.<br />
Ülkemiz coğrafi konumu itibariyle dünyamızın,<br />
yarı kurak iklim bölgesindedir.<br />
Ülkemizde yıllık ortalama yağış miktarı<br />
643 mm olup, bölgelere <strong>ve</strong> zamana göre<br />
farklılıklar göstermektedir. Misal olarak<br />
Orta Anadolu’da yıllık ortalama yağış 250<br />
mm iken Karadeniz’de 2.500 mm’ye kadar<br />
ulaşmaktadır.<br />
Yıllık ortalama yağış miktarı 501 milyar<br />
m 3 suya tekabül etmektedir. Toplam kullanılabilir<br />
su miktarı ise 112 milyar m 3 ’tür. Dobarajların<br />
hızla <strong>ve</strong> ihtiyaca cevap <strong>ve</strong>recek<br />
nispette milletimizin hizmetine sunulmasıdır.<br />
Barajlar yağışların fazla olduğu, tüketimin az<br />
olduğu kış aylarında suyu biriktirerek, yağışların<br />
az olduğu, tüketimin fazla olduğu yaz<br />
aylarında suyun kullanımını sağlarlar.<br />
Bu çerce<strong>ve</strong>de son 13 yılda işletmeye aldığımız<br />
baraj <strong>ve</strong> göletlerin çok önemli olduğu<br />
kanaatindeyim. DSİ 2003 yılından günümüze<br />
kadar 278’i baraj olmak üzere 2.546<br />
adet tesisi tamamlayarak aziz milletimizin<br />
hizmetine sunmuştur. Bu tesisler içerisinde<br />
baraj, gölet, sulama tesisi, içmesuyu temin<br />
tesisi, taşkın koruma tesisleri gibi su yapıları<br />
bulunmaktadır. Ülkemizin 249 metre ile en<br />
yüksek barajı olan Deriner Barajı, Ermenek<br />
Barajı, Borçka Barajı, Muratlı Barajı, Dalaman<br />
Akköprü Barajı, Çine Adnan Menderes<br />
Barajı gibi sınıfında dünyada örnek gösterilen<br />
barajlardan bazılarıdır.<br />
Ülkemiz bir ziraat ülkesidir. Dolayısıyla<br />
sulama ülkemiz ziraatının gelişmesi için<br />
çok önemlidir. Türkiye’de ekilebilir zirai arazi<br />
büyüklüğü 280 milyon dekardır. Bu alanın<br />
85 milyon dekarı ekonomik olarak sulanabilir<br />
durumdadır. Son yıllarda yapmış<br />
olduğumuz sulama hamlesi ile 2014 yılı<br />
sonu itibariyle bu alanın 61 milyon dekarını<br />
sulanabilir hale getirdik. Yani ekonomik<br />
sulanabilir arazilerimizin %72’si sulanabilmektedir.<br />
Geriye kalan %28’lik bölüm olan<br />
24 milyon dekarlık bölümde ise inşaat, proje<br />
<strong>ve</strong> planlama çalışmaları devam etmektedir.<br />
Ülkemiz, sulamaya açılan alanların<br />
artmasıyla birlikte zirai alanda dünyada 7.<br />
sıraya kadar yükselmiştir.<br />
Ayrıca sulamada önemli ölçüde tasarruf<br />
sağlayan modern sulama yöntemlerinin<br />
ülke genelinde yaygınlaştırılmasına çalışılmaktadır.<br />
Aynı birim suyla, daha fazla zirai<br />
alanın sulanmasına imkân <strong>ve</strong>ren kapalı yani<br />
borulu su iletim sistemleri giderek artan<br />
oranda kullanılmaktadır. Geçmiş dönemde<br />
iptidai şekilde sulanan alanlar da kapalı<br />
sistem sulamaya dönüştürülmektedir.<br />
Türkiye, özellikle son 13 yıldır su politikalarını<br />
<strong>ve</strong> suyun akılcı kullanımı konusunda<br />
büyük hamleler gerçekleştirmiştir.<br />
Bunlardan biri de bilhassa büyük sulama<br />
projelerinin dışında kalan alanları sulayan<br />
1000 Günde 1000 Gölet yani Göl-Su Projesidir.<br />
Cumhuriyet tarihimizin en önemli<br />
sulama projelerinden biri olan bu proje mahiyetinde<br />
1000 günde 1000 adet gölet <strong>ve</strong><br />
sulama tesisi inşa edilmiştir.<br />
2012-2014 yılları arasında gerçekleştirilen<br />
proje ile 1 milyon 700 bin de-<br />
itü vakfı dergisi<br />
15
SU DOSYASI<br />
2003 yılında, yılda 26 milyar kiloWatt.<br />
saat olan hidroelektrik enerji üretimimiz şu<br />
anda 87,8 milyar kiloWatt.saat’e yükselmiştir.<br />
Böylece 165 milyar kiloWatt.saat potansiyelimizin<br />
%53’ü işletmeye alınmıştır. Hedefimiz<br />
2023 yılına kadar bu potansiyelin<br />
tamamını devreye almaktır.<br />
Öncelikle Bakanlık <strong>ve</strong> DSİ Genel Müdürlüğü<br />
olarak çalışmalarımızı uzun vadeli<br />
olarak sürdürmekteyiz. Bu çerçe<strong>ve</strong>de uygulamaya<br />
koyduğumuz Entegre Su Yönetimi<br />
çalışması, içmesuyu <strong>ve</strong> sulamaya yönelik<br />
olarak hazırladığımız acil eylem planları,<br />
sulamada modern sistemlerin kullanılmaya<br />
başlanılması, hidroelektrik enerji üretiminde<br />
önemli adımların atılması, GAP, KOP,<br />
DAP, Trakya Gelişim Projesi (TRAGEP),<br />
EGEGEP gibi bölgesel projelerin tamamlanması<br />
ülkemizin su politikalarına ne kadar<br />
önem <strong>ve</strong>rildiğinin göstergesidir. Bölgeleri<br />
için büyük önem taşıyan bu projeler ile<br />
ülkemiz sulama <strong>ve</strong> ziraatte suyun ekonomi<br />
politiği anlamında büyük atılım gerçekleştirecektir.<br />
Bir yandan artan nüfus sebebiyle kişi<br />
başına düşen su ihtiyacı hızla artmakta<br />
diğer yandan, ülkeler ekonomik olarak kullanıma<br />
sunulabilecek suları geliştirdikten<br />
sonra, artan talebe cevap <strong>ve</strong>rebilmek için<br />
geleneksel olarak başvurulan kullanım biçimlerinin<br />
dışına çıkmak zorunda kalmaktadır.<br />
Nüfusun <strong>ve</strong> çeşitli insan etkinliklerinin artması<br />
neticesinde yerüstü <strong>ve</strong> yeraltı su kaynakları<br />
kirlilik tehdidi altına girmektedir. Temiz<br />
iken sonradan kirlenen su kaynaklarının yeniden<br />
temizlenmesi ise yüksek maliyetler getirmektedir.<br />
Bu tehdidi zararsız hale getirmek<br />
için yerleşim yerlerinin atıksuyu arıtılarak alıcı<br />
ortam standardına getirilerek deşarj edilmesi<br />
için gerekli çalışmalar yapılmakta, sanayi<br />
tesisleri organize sanayi bölgelerinde toplakar<br />
arazi suya kavuşturulmuştur. 450.000<br />
kişiye istihdam imkânı sağlayan proje ile<br />
yılda 1,7 milyar TL zirai gelir artışı sağlanacaktır.<br />
81 ilimiz için hazırladığımız içme suyu<br />
eylem planları ile şehirlerimizin 2040, 2050<br />
hatta 2071 yılına kadar olan içmesuyu ihtiyacını<br />
planladık. Yaptığımız ilmi çalışmalar<br />
neticesinde özellikle 2014 yılında yaşadığımız<br />
büyük kuraklıkta dahi şehirlerimizi<br />
susuz bırakmadık. İşletmeye aldığımız 77<br />
adet içmesuyu projesi ile 41 milyon vatandaşımıza<br />
ila<strong>ve</strong> içmesuyu temin ettik.<br />
İstanbul’da Istranca Barajları, Yeşilçay<br />
<strong>ve</strong> Melen Projesi ile şehre kesintisiz su <strong>ve</strong>riyoruz,<br />
İzmir’e Gördes Barajı'ndan suyu<br />
ilettik, Ankara’da Gerede Sistemi inşaatı<br />
hızla devam ediyor, Kars’a, Siirt’e, Mardin’e,<br />
Balıkesir’e, Bursa’ya, Sinop’a, Antalya’ya,<br />
Konya’ya <strong>ve</strong> daha pek çok şehrimize içmesuyu<br />
sağladık. Günü kurtarmak için değil,<br />
ta 2050 yıllarına kadar olan içme suyu ihtiyacını<br />
hesaplayarak, ihtiyacı karşılayacak<br />
projeleri hayata geçirdik.<br />
Dünyada bir ilke imza atarak, ülkemizden<br />
KKTC’ye yılda 75 milyon m 3 içme suyu<br />
sağlayacak, KKTC İçme Suyu Temin Projesini<br />
hayata geçiriyoruz. Türkiye tarafında<br />
Anamur’daki Alaköprü <strong>ve</strong> KKTC tarafında<br />
Geçitköy Barajları tamamlanmış olup, deniz<br />
geçiş hattının son borusu da 2015 Ağustos<br />
ayında denize indirilmiştir. Deniz yüzeyinin<br />
250 metre altından askıda borularla suyu<br />
yavru vatana iletmek üzere tecrübe çalışmaları<br />
başlatılmış <strong>ve</strong> 28 Ekim’de açılış merasimi<br />
yapılmıştır.<br />
Boşa akan su kaynaklarımızdan hidroelektrik<br />
enerji üretimi için faydalanmak üzere<br />
önemli adımlar attık. Ülkemizin teknik <strong>ve</strong><br />
ekonomik olarak değerlendirilebilir hidrolik<br />
potansiyeli 165 milyar kiloWatt.saat olarak<br />
hesaplanmıştır. Ancak yapılan yeni çalışmalar,<br />
gelişen teknoloji <strong>ve</strong> maliyetlerin düşmesi<br />
neticesinde bu potansiyelin 180–200<br />
milyar kiloWatt.saate çıkabileceğine işaret<br />
etmektedir.<br />
Ülkemizde cari açığın en büyük sebebinin<br />
enerji ithalatından kaynaklandığını<br />
biliyoruz. Dolayısıyla boşa akan sularımızı<br />
akılcı <strong>ve</strong> sürdürülebilir bir politikayla daha<br />
<strong>ve</strong>rimli kullanmak için 2003 yılında Su Kullanım<br />
Hakkı Yönetmeliği’ni çıkardık. Devlet–özel<br />
sektör işbirliğini hayata geçirdik.<br />
Yönetmelik hidroelektrik üretimini özel sektöre<br />
açarak, temiz bir enerji kaynağı olan<br />
suyun son damlasına kadar kullanılması<br />
imkânına hizmet etmektedir.<br />
16 itü vakfı dergisi<br />
Suyun daha <strong>ve</strong>rimli <strong>ve</strong><br />
sürdürülebilir bir şekilde<br />
kullanılması için suyun tek<br />
elden yönetimi elzem hale<br />
gelmiştir. Ülkemizde su ile alakalı<br />
sorumlu kurum Orman <strong>ve</strong> Su<br />
İşleri Bakanlığı’dır. Ülkemiz,<br />
özellikle suyun en iyi şekilde<br />
değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Türkiye’nin<br />
su politikalarını doğru belirlemek<br />
maksadıyla 2011 yılında sudan<br />
sorumlu kurumlar üzerinde<br />
yapılanmaya gitmiştir.<br />
narak atık sularının arıtılması sağlanmaktadır.<br />
İklim değişikliği de, özellikle Orta Doğu<br />
<strong>ve</strong> Kuzey Afrika’daki sınırlı miktardaki su<br />
kaynakları için önemli bir meseledir. İklim<br />
değişikliğinin etkisiyle su kaynaklarının<br />
azalması <strong>ve</strong> yeni problemlerin ortaya çıkması<br />
tahmin edilen gelişmelerdir.<br />
Türkiye’nin içinde bulunduğu yarı kurak<br />
iklim kuşağında yağışlarda, buna bağlı<br />
olarak akışlarda ortaya çıkan dönemsel<br />
dengesizlikleri giderebilmek <strong>ve</strong> istenilen<br />
zamanda istenilen miktarda suya ulaşabilmek<br />
için biriktirme yapıları (barajlar)<br />
zorunlu olmaktadır. Biriktirme tesisleri, yağışların<br />
ihtiyaçları karşılamaya yetmediği<br />
dönemlerde birer emniyet unsuru olarak<br />
görev yapmakta <strong>ve</strong> “su gü<strong>ve</strong>nliği”nin de<br />
en önemli unsurlarını oluşturmaktadır.<br />
Suyun olmadığı, ya da havza içi tedbirlerin<br />
kafi gelmediği <strong>ve</strong>ya ekonomik<br />
olmadığı yerlerde, ikinci seçenek olarak<br />
mümkünse başka bölgelerden su aktarımı<br />
gündeme gelmektedir.<br />
Bu alanda ülkemiz Konya Ovası Projesi<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde Akdeniz’e boşa akan
Su Politikası <strong>ve</strong> Suyun Ekonomi Politiği Olarak Yapılması Gerekenler<br />
Su kaynaklarımızın<br />
<strong>ve</strong>rimini artırmak<br />
için gerekli<br />
yatırımları<br />
zamanında<br />
yapılarak halkın<br />
hizmetine<br />
sokulmalı.<br />
Mevcut su<br />
kaynaklarımız<br />
kirlilik tehdidine<br />
karşı korunmalı<br />
<strong>ve</strong> bu kaynakların<br />
sürekli bir şekilde<br />
kirlenmeye karşı<br />
izlenmeli.<br />
Su israfına<br />
sebebiyet<br />
<strong>ve</strong>recek faaliyetler<br />
zamanında<br />
önlenmeli, bunlar<br />
için gerekli<br />
tedbirleri alınmalı.<br />
Her kesimin<br />
öncelikleri<br />
göz önünde<br />
bulundurularak<br />
hakkaniyetli bir<br />
şekilde suya<br />
erişebilmeleri<br />
sağlanmalı.<br />
Yukarı Göksu Havzasının suyunu Konya<br />
Kapalı Havzasına aktarmaktadır. Bu proje<br />
ile yılda 414 milyon m 3 su Konya kapalı<br />
havzasına aktarılacaktır. 17.034 metre<br />
uzunluğundaki Mavi Tünel <strong>ve</strong> Bağbaşı<br />
Barajı hizmete alınmıştır.<br />
Türkiye’nin, su sektöründe karşılaştığı<br />
meseleler, dünyada son 20 yılda yaşanan<br />
gelişmeleri <strong>ve</strong> uygulanan yaklaşımları da<br />
dikkate alarak, su kaynakları yönetiminde<br />
yeni yaklaşımlar geliştirmesini gerektirmektedir.<br />
Ülkenin ana gayesi, koordineli kalkınma<br />
<strong>ve</strong> su kaynakları yönetimi ile <strong>ve</strong>rimli,<br />
hakkaniyetli <strong>ve</strong> sürdürülebilir kalkınma<br />
sağlamaktır. Bu politika ilke <strong>ve</strong> hedefleri<br />
doğrultusunda, şimdiye kadar pek çok<br />
Avrupa Birliği (AB) mevzuatı içselleştirilmiş<br />
<strong>ve</strong> adapte edilmiştir.<br />
Su kullanımında tasarruf sağlanabilmesi<br />
için kullanılan suyun kayıt altına alınabilmesi<br />
maksadı ile ölçüm sistemleri<br />
kurulmaktadır. Ölçme sistemi olmayan kullanımlarda<br />
suyun istenildiği şekilde yönetilmesinin<br />
mümkün olmadığı bir gerçektir.<br />
Mevcut mevzuatımızda pek çok kurum<br />
<strong>ve</strong> kuruluşa su temin <strong>ve</strong> kullanım<br />
yönünden yetkiler <strong>ve</strong>rilmiş olup bu durum<br />
ise yönetimde kargaşaya <strong>ve</strong> menfaat<br />
çatışmalarına sebebiyet <strong>ve</strong>rmektedir.<br />
Bu olumsuz gidişe son <strong>ve</strong>rmek maksadı<br />
ile AB Mevzuatı da göz önünde bulundurularak<br />
otoritenin tek olması maksadı<br />
ile; paydaş kamu kurumları, üni<strong>ve</strong>rsiteler,<br />
özel sektör temsilcileri <strong>ve</strong> diğer sivil<br />
toplum kuruluşlarının katkıları da alınmak<br />
suretiyle yeni bir Su Kanunu Taslağı hazırlanarak<br />
meclise sevk edilmek üzere<br />
Başbakanlığa gönderilmiştir.<br />
Önümüzdeki dönemde taslağın kanunlaşması<br />
halinde AB tarafından çevre<br />
faslının kapatılması için şart koşulan hususlardan<br />
biri de yerine getirilmiş olacaktır.<br />
Kanunun çıkması ile, ülkemiz içinde<br />
son derece önemli bir ihtiyaç da karşılanmış<br />
olacaktır.<br />
Suyun yerli yerinde kullanılması, ihtiyaçların<br />
zamanında yeterli miktar <strong>ve</strong> evsafta<br />
karşılanması, halkımızın daha rahat<br />
<strong>ve</strong> huzurlu bir şekilde yaşamasına imkân<br />
<strong>ve</strong>receği gibi zirai mahsul üretiminin artması<br />
ile gıda gü<strong>ve</strong>nliği de sağlanmış olacaktır.<br />
Enerji açısından konuya yaklaşıldığında,<br />
enerji ihtiyaçlarımızın bir bölümünün<br />
yerli <strong>ve</strong> yenilenebilir bir kaynak olan sudan<br />
karşılanması ciddi manada bir döviz<br />
tasarrufu yapmak suretiyle buradan<br />
elde edilecek finans kaynağının ülkenin<br />
gelişmesi için başka sahalarda kullanma<br />
fırsatını da bizlere <strong>ve</strong>recektir. Ayrıca<br />
gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nilebilir bir su varlığı ise<br />
sanayimizin istikrarlı bir şekilde büyümesine,<br />
ülke ekonomisine katkıda bulunmasına<br />
imkân sağlayacaktır.<br />
Su, tabiatta yok olmayan, şekil değiştiren,<br />
gerekli tedbirlerin alınması halinde<br />
tekrar tekrar kullanılabilecek bir<br />
vasfa sahiptir. Gerekli tedbirlerin zamanında<br />
alınması halinde ülkemizin suyu<br />
daha uzun yıllar milletimizin ihtiyacını<br />
karşılayabilir.<br />
Hayatın başlangıcı olan su; şehirler<br />
<strong>ve</strong> ülkeler arasında yol alırken, akıp geçtiği<br />
yerlerdeki kültürleri, insanları <strong>ve</strong> medeniyetleri<br />
birbirine taşır <strong>ve</strong> yakınlaştırır.<br />
Bu noktadan yola çıkıldığında ülke olarak<br />
2009 yılında Hükümetimizin büyük desteği<br />
ile gerçekleştirdiğimiz <strong>ve</strong> ana teması<br />
“Farklılıkların Suda Yakınlaşması” olan 5.<br />
Dünya Su Forumu ile suyun birleştirici<br />
gücünü bir defa daha ispat ettik. Suyun<br />
birleştirici gücüne olan inancımızı ortaya<br />
koymak için “Suda Medeniyetlerin Buluşması”<br />
konusu, Forum'un bütün bölgesel<br />
toplantılarında ayrı bir başlık olarak ele<br />
alınmıştır.<br />
Türkiye, DSİ Genel Müdürlüğü ile<br />
TİKA vasıtasıyla Afrika ülkeleri başta<br />
olmak üzere bütün dünyada insanların<br />
su ihtiyacını karşılamak için işbirliği<br />
yapmakta <strong>ve</strong> çeşitli içme suyu projeleri<br />
uygulamaktadır. Şu ana kadar Afrika’da<br />
1,6 milyon kişiye temiz içme suyu sağladık.<br />
Biz suyu; istikrar <strong>ve</strong> kardeşlik için<br />
bir barış <strong>ve</strong>silesi olarak görüyoruz.<br />
Bu anlayışın bir gereği olarak Türkiye,<br />
suyun bütün dünyada istikrarın tesisine<br />
yardımcı olacak bir işbirliği vasıtası haline<br />
gelmesi için elinden gelen gayreti<br />
göstermiştir <strong>ve</strong> göstermeye de devam<br />
edecektir.<br />
Su herkesin ortak malıdır. Herkes suya<br />
kolayca erişebilmelidir. Genel prensipleri<br />
istikametinde su tek elden yönetilmelidir.<br />
Bu <strong>ve</strong>sileyle;<br />
Başta İTÜ Rektörlüğüne, Vakıf yönetici<br />
<strong>ve</strong> çalışanlarına su konusunda hassasiyet<br />
gösterdikleri için suya <strong>ve</strong> Türkiye su<br />
politikasına yön <strong>ve</strong>ren Bakanlığım adına<br />
teşekkür ediyorum.<br />
Su gibi aziz olunuz…<br />
itü vakfı dergisi<br />
17
SU DOSYASI<br />
Su Politikaları <strong>ve</strong><br />
Sürdürülebilir Su Yönetimi<br />
Y. Müh. (İnş.) Dursun Yıldız<br />
Su Politikaları Uzmanı<br />
Su Politikaları Derneği Başkanı<br />
dyildiz@hidropolitikakademi.org<br />
Su kaynaklarının yönetimi için yeni metotlar geliştirilirken<br />
su politikalarında da bazı değişiklikler yaşanmıştır. 20. yüzyılın<br />
son çeyreğinde su kaynakları ticarileşmiş, uluslararasılaşmış <strong>ve</strong><br />
siyasallaşmıştır. 20. yüzyıl boyunca ekolojik dengeyi çok hırpalayan<br />
insanoğlu 21.yüzyıla girerken su kaynakları yönetimi de dahil olmak<br />
üzere birçok alanda yeni paradigmalar <strong>ve</strong> yeni modeller arayışına<br />
girmiştir. Bu modellerin uygulamasından istenilen sonuçların elde<br />
edilmesi kolay olmayacaktır. Ancak insanoğlu eğer 22. yüzyıla<br />
ulaşmak istiyorsa, önünde suyu sürdürülebilir kullanmaktan başka<br />
bir yol bulunmamaktadır…<br />
21. Yüzyıl su, enerji , gıda <strong>ve</strong> çevre<br />
gü<strong>ve</strong>nliğinin damgasını vuracağı bir<br />
yüzyıl olacaktır. Merkezinde suyun<br />
olduğu bu dört gü<strong>ve</strong>nlik kavramı uluslararası<br />
su politikaları konusunda yapılması<br />
gereken çalışmaları artırmıştır.<br />
Su sorunu <strong>ve</strong> uluslararası su politikaları<br />
21. yüzyılın politik <strong>ve</strong> ekonomik an-<br />
lamdaki şekillenmesinde önemli bir rol<br />
oynayacaktır. Hızlı nüfus artışı, <strong>ve</strong>rimsiz<br />
kullanım, kentlere göç, gelişen sanayi <strong>ve</strong><br />
iklim düzensizlikleri sonucunda ulusal su<br />
kaynakları kirli <strong>ve</strong> yetersiz hale gelmektedir.<br />
Sınıraşan yüzey <strong>ve</strong> yeraltı su kaynaklarının<br />
stratejik önemi artmaktadır. Özellikle<br />
dünyanın bazı bölgelerinde suyun sosyal<br />
18 itü vakfı dergisi
<strong>ve</strong> ekonomik gelişmedeki sınırlayıcı etkisinin<br />
artması problemleri bir üst boyuta<br />
taşımaktadır. Bu durum suyun ulusal <strong>ve</strong><br />
uluslararası kullanım politikalarını (Hidropolitikaları)<br />
geçmişten çok daha önemli<br />
kılmaktadır.<br />
Sanayi devrimi ile birlikte uygulanan<br />
sınırsız büyüme modeli, su kaynaklarının<br />
kirlenmesi, artan nüfus <strong>ve</strong> artan tüketim<br />
baskısı, suyun zaman <strong>ve</strong> mekândaki<br />
eşitsiz dağılımı, artan iklim değişimi<br />
etkileri, artan su, enerji <strong>ve</strong> gıda ilişkisi<br />
dünya çapında su yönetimini uluslararası<br />
gündemin ön sıralarına çıkartmış, suyu<br />
da stratejik <strong>ve</strong> jeopolitik bir kaynak durumuna<br />
getirmiştir.<br />
Tüm bu gelişmeler ulusal <strong>ve</strong> uluslararası<br />
hidropolitikayı öne çıkartmış <strong>ve</strong><br />
sürdürülebilir su yönetimi modelleri üzerindeki<br />
çalışmaları artırmıştır.<br />
Özetle; 20. yüzyılın son çeyreğinde<br />
su kaynakları ticarileşmiş, uluslararasılaşmış<br />
<strong>ve</strong> siyasileşmiştir. 20. yüzyıl boyunca<br />
ekolojik dengeyi çok hırpalayan<br />
insanoğlu, 21.yüzyıla girerken su kaynakları<br />
yönetimi de dahil olmak üzere<br />
birçok alanda yeni paradigmalar oluşturmuş<br />
<strong>ve</strong> yeni modeller geliştirmiştir.<br />
Su Politikaları <strong>ve</strong> Su Yönetimi<br />
Su politikaları (water politics) 20 .yüzyılın<br />
son çeyreğinde farklılaşarak ulusal <strong>ve</strong><br />
uluslararası ölçekte yeni formlar almıştır.<br />
Su kaynakları yönetiminde su politikaları<br />
daha şeffaf <strong>ve</strong> katılımcı olurken, su hizmetleri<br />
yönetimindeki su politikaları suyu<br />
daha çok bir ekonomik mal olarak gören<br />
bir çizgiye kaymıştır. Uluslararası ölçekte<br />
ise Hidropolitik adlı yeni multidisipliner<br />
bir bilim alanı ortaya çıkmıştır.<br />
Hidropolitik; ülkeler arasında su kaynaklarının<br />
kullanımı nedeniyle ortaya<br />
çıkan çıkar ilişkilerini değerlendirerek,<br />
sudan yararlanmaya dönük sosyo-ekonomik,<br />
politik <strong>ve</strong> hukuki önlemlerin<br />
alınmasına yönelik politikaları inceleyen<br />
multidisipliner bir bilim alanıdır. Tüm<br />
dünyada hızla artan nüfus, kirlilik, hızlı<br />
kentleşme <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimsiz kullanım su kaynakları<br />
üzerindeki baskıyı arttırmaktadır.<br />
Suyun kısıtlı olduğu bölgelerde bu<br />
durum sınıraşan sular üzerinde ülkeler<br />
arasında anlaşmazlıklara <strong>ve</strong> gerginliklere<br />
neden olmaktadır. 21. yüzyılda suyun<br />
artan stratejik <strong>ve</strong> ekonomik önemi bu doğal<br />
kaynağın uluslararası politikada bir<br />
enstrüman olarak kullanılmasına neden<br />
olmuştur. 20 yüzyıl boyunca dünyada<br />
yeni siyasal sınırların belirlenmesiyle 21.<br />
yüzyıla girerken 273 sınıraşan su havzası<br />
ortaya çıkmıştır. Dünya nüfusunun<br />
%40’ı da bu havzalarda yaşar olmuştur.<br />
Bu durum işbirliği olanağı yaratmasının<br />
yanısıra daha çok çatışma potansiyelini<br />
arttırmıştır. Dünyadaki bu gerek işbirliği<br />
gerek çatışma potansiyeli, Hidropolitik<br />
<strong>ve</strong> strateji konularında disiplinlerarası<br />
araştırma çalışmaları yapılmasını gerekli<br />
kılmıştır.<br />
20. yüzyılın son çeyreğinden bu yana<br />
özellikle az gelişmiş ülkelerin bütçelerinin<br />
yetersizliği, büyük dış borçları gibi<br />
nedenlerle artan finansman sorunları su<br />
talebinin karşılanmasında aksamalara<br />
neden olmuştur. Bu durum üzerinden<br />
hareket edilerek küresel ölçekte özel<br />
sektörün su hizmetlerinde gerek yatırım<br />
gerekse işletme aşamalarında yer almasını<br />
sağlayacak modeller oluşturulmuştur.<br />
Bu politikaların uygulanmasıyla su<br />
yönetiminin kamu mülkiyeti <strong>ve</strong> kamu işletmeciliğine<br />
dayanan yapısı uluslararası<br />
su politikaları doğrultusunda özel mülkiyet<br />
<strong>ve</strong> işletmeciliğe dayanan bir su yönetimi<br />
yapısına dönüşmektedir. 20.yüzyılın<br />
son çeyreğinden bu yana su hizmetleri<br />
yönetimi anlayışında yaşanan değişimle<br />
su kaynakları ticarileşmiş, su politikaları<br />
uluslararasılaşmış <strong>ve</strong> siyasileşmiştir.<br />
Uluslararası Sular Hukuku <strong>ve</strong><br />
Hidropolitik<br />
20. yüzyıla girerken yaklaşık 50 olan ülke<br />
sayısı 21. yüzyıla girerken 190 olmuş <strong>ve</strong><br />
273 sınıraşan su havzası ortaya çıkmıştır.<br />
Dünya nüfusu geçen yüzyılda üç kat<br />
artmış <strong>ve</strong> bu nüfusun %40'ı sınıraşan su<br />
havzalarında yaşar olmuştur.<br />
Bu gelişme, 20. yüzyıl ortasından<br />
bu yana, su konusundaki uyuşmazlıkları<br />
giderebilecek <strong>ve</strong> uzlaşma ortamı yaratabilecek<br />
bir hukuk oluşturulması için<br />
çalışmaları başlatmış ancak halen teamül<br />
hukuku <strong>ve</strong> genel hukuk ilkeleri bağlamında<br />
evrensel düzeyde tüm ülkeleri<br />
bağlayıcı nitelikte kesin hükümler içeren<br />
bir kurallar sistemi oluşturulamamıştır.<br />
Bu konuda en ileri adım olan BM‘nin<br />
Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı<br />
Amaçlarla Kullanımı Sözleşmesi 1997’de<br />
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yapılan<br />
oylama sonucunda kabul edilmiş<br />
<strong>ve</strong> 35 ülkenin onaylaması ile 2014 yılında<br />
yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşme gibi<br />
Helsinki Sözleşmesi, Ramsar Sözleşmesi,<br />
Espoo <strong>ve</strong> Aarush gibi sözleşmeler ile<br />
bazı AB direktifleri kabul edilse de, evrensel<br />
düzeyde tüm ülkelerin <strong>ve</strong>ya ülkelerin<br />
büyük bölümünden kabul gören bir<br />
kurallar sistemi oluşturulamamıştır.<br />
Su Yönetiminde Yeni Paradigmalar<br />
1970‘li yılların ortalarında geçilmeye çalışılan<br />
havza yönetim anlayışından önce,<br />
su talebinin en yakın noktadan bir an<br />
önce <strong>ve</strong> tek amaçlı projelerle karşılanmasına<br />
çalışılmaktaydı. Sanayi devrimi,<br />
hızlı nüfus artışı, kentleşme ile birlikte<br />
hızla artan su talebi <strong>ve</strong> kirlenme su yönetimini<br />
zorlamaya başlamıştır. Bu zorluklar<br />
suyu daha etkin bir şekilde kullanabilmek<br />
için havzanın bir bütün olarak<br />
ele alınması <strong>ve</strong> su kaynaklarının bir genel<br />
planlama anlayışı ile geliştirilmesinin<br />
önemini ortaya çıkartmıştır.<br />
Havza teriminin coğrafi kullanımı<br />
çok eski olmasına rağmen su kaynakları<br />
planlanmasında bir yönetim birimi olarak<br />
ele alınması oldukça yenidir 1 .<br />
Su kaynaklarının havza ölçeğinde<br />
klasik planlanmasına ABD’de 1900’lü<br />
yılların başında başlanmış, bu planlama<br />
anlayışı 1950’li yıllardan itibaren de daha<br />
fazla uygulanır olmuştur.<br />
20. yüzyılın son çeyreğinde su yönetiminde<br />
çevre duyarlılığı, katılımcılık,<br />
şeffaflık ile su, enerji gıda <strong>ve</strong> çevrenin<br />
birbirleriyle olan ilişkisi ön plana çıkmıştır.<br />
Bütüncül su kaynakları yönetimi <strong>ve</strong><br />
uyumlaştırılmış su yönetimi, geliştirilen<br />
iki yeni kurumsal <strong>ve</strong> yönetsel paradigma<br />
olup su yönetimi sistemindeki eksiklikleri<br />
ortaya koymaları açısından önemlidir.<br />
20. yüzyılın başından bu yana uygulanan<br />
temel “klasik havza yönetimi” anlayışına<br />
karşı eleştiriler 1970’li yılların<br />
ortalarından itibaren başlamıştır. Artan<br />
su talebi <strong>ve</strong> azalan su kalitesi nedeniyle<br />
son dönemde Bütüncül Su Kaynakları<br />
Yönetimi (BSKY)<strong>ve</strong> Uyumlaştırılmış Su<br />
Kaynakları Yönetimi modelleri geliştirilmiştir.<br />
Son 40 yılda geleneksel su yönetimi<br />
anlayışından, havza ölçeğinde bütüncül<br />
bir su yönetim anlayışında radikal<br />
bir paradigma değişimi olmuştur. Daha<br />
yakın geçmişte ise buna benzer bir değişim<br />
“uyumlaştırılmış su yönetimi“ modeli<br />
şeklinde ortaya çıkmıştır. Su Kaynakları<br />
yönetiminde “Uyumlaştırılmış Su Yönetimi”nin<br />
öne çıkma nedenleri, küresel<br />
itü vakfı dergisi<br />
19
SU DOSYASI<br />
iklim değişimi, sosyo-ekolojik sistemin<br />
dinamik özellikleri gibi birçok nedenle<br />
su yönetimi ile ilişkili konuların, suyu<br />
baskılayan unsurların <strong>ve</strong> karmaşanın artmasıdır.<br />
Su yöneticileri, bir dönem yerel <strong>ve</strong><br />
katılımcı entegre su yönetimi modelini<br />
sürdürülebilir su yönetiminin başarılabilmesi<br />
için en uygun model olarak görmüştür.<br />
Ancak bütüncül su kaynakları<br />
yönetimi yerelleşme <strong>ve</strong>ya entegrasyonun<br />
sağlanmasında başarılı olamamıştır. Bu<br />
nedenle çalışmalar “Yöneterek öğrenme-Öğrenerek<br />
yönetme“ye dayanan<br />
“Bütüncül Uyumlaştırılmış Su Yönetimi”<br />
modeli üzerinde yoğunlaşmıştır.<br />
Bu yeni su yönetimi paradigmaları,<br />
bir geçiş dönemi içinde olan Türkiye’nin<br />
su yönetimini de doğrudan ilgilendirmektedir.<br />
Suyun Sürdürülebilir Yönetimi<br />
Sürdürülebilir kalkınma hedefi, ilk kez<br />
1992’de Rio Dünya Zir<strong>ve</strong>si’nde ortaya<br />
konmuş <strong>ve</strong> daha sonra çeşitli platformlarda<br />
genişletilerek ele alınmıştır. En<br />
genel anlamıyla sürdürülebilir kalkınma<br />
“Bugünün hedef <strong>ve</strong> ihtiyaçlarının, gelecek<br />
jenerasyonların hedef <strong>ve</strong> taleplerini<br />
tehlikeye sokmadan karşılanması; kalkınmanın<br />
bu felsefe içinde gerçekleştirilmesi”<br />
şeklinde tanımlanır. Sürdürülebilirlik:<br />
“ekonomik”, “sosyal” <strong>ve</strong> “çevresel”<br />
olmak üzere üç kriter açısından değerlendirilir.<br />
Bu kapsamda sürdürülebilir su<br />
yönetimi de ekonomik açıdan <strong>ve</strong>rimli,<br />
sosyal açıdan eşitliği gözeten (hakça),<br />
çevre açısından sağlıklı” kararların alındığı,<br />
çevresel, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal hedefler<br />
arasında dengenin kurulduğu<br />
bir yönetim olmalıdır.<br />
1970’li yılların ortalarından<br />
itibaren klasik havza yönetimi<br />
anlayışı, hızla artan<br />
talebin karşılanmasında<br />
yetersiz kaldığı, talep<br />
yönetimini dikkate almadığı,<br />
ekosistemi korumadığı,<br />
katılmcı olmadığı<br />
<strong>ve</strong> durağan bir nitelik<br />
taşıdığı için eleştirilmeye<br />
başlanmıştır.<br />
BSKY 2 aslında su kaynaklarını<br />
geliştirirken ekosistemlere<br />
zarar <strong>ve</strong>rilmemesini,<br />
sürdürülebilir sosyo-ekonomik<br />
<strong>ve</strong> çevresel kalkınmanın sağlanmasını<br />
20 itü vakfı dergisi<br />
amaçlamaktadır. Kavramdaki “bütüncül”<br />
terimi pek çok amaç arasındaki ilişkiye<br />
atıfta bulunmaktadır. Ancak bu amaçlar<br />
zaman zaman birbiri ile çatışabilir. Bu<br />
çatışma sektörler arasındaki su tahsisi<br />
<strong>ve</strong> doğal çevre yaşamı için gerekli su<br />
miktarı gibi alanlarda büyüyecektir. Kısaca<br />
neyi elde etmek için neden vazgeçilmesi<br />
kararı karmaşık bir sorun olup BS-<br />
KY’nin gündemini çok meşgul edecektir.<br />
Su yönetim sisteminin bütüncül bir nitelik<br />
kazanması için, birden fazla sistem<br />
arasındaki karşılıklı etkileşimin dikkate<br />
alınması gerekir. Şekil 1’de üç temel<br />
sistem arasındaki ilişkiler oklarla temsil<br />
edilmiştir 3 . Bunlar; doğal su kaynakları<br />
<strong>ve</strong> insan faaliyetlerini içeren sistemler ile<br />
su yönetim sistemidir.<br />
Etkili bir Bütüncül Su Kaynakları Yönetimi<br />
için, havza içinde kullanıcı bütün<br />
sektörlerin <strong>ve</strong> toplulukların gereksinimleri<br />
gözönünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda,<br />
önemli bir husus da, suyun rolünün<br />
hidrolojik, ekolojik, ekonomik, ticari<br />
<strong>ve</strong> sosyo-politik boyutlarıyla ele alındığı<br />
Su kaynakları<br />
sistemi<br />
Su çevrimi<br />
21. yüzyıl uluslararası su<br />
politikalarının <strong>ve</strong> sürdürülebilir su<br />
yönetimine yönelik uygulamaların<br />
çok belirleyici olacağı bir yüzyıl<br />
olacaktır. Bunun en temel nedeni<br />
sadece iklim değişikliğinin su<br />
kaynakları üzerindeki olumsuz<br />
etkileri değil su, enerji, gıda <strong>ve</strong><br />
çevre arasında artan ilişkidir.<br />
Taşkın<br />
Kirlilik<br />
Su kalitesinin<br />
iyileştirilmesi<br />
Su yönetim<br />
sistemi<br />
Su talebi<br />
İnsan faaliyetleri<br />
sistemi<br />
Şekil 1: Bütüncü Su kaynakları Yönetim Sistemi<br />
bir çerçe<strong>ve</strong> içinde değerlendirilmesine<br />
olan ihtiyaçtır 4 . İşte tüm bu kavramı bir<br />
arada ele alıp birbirleriyle olan ilişkilerini<br />
sağlayarak birçok amacın bir arada<br />
gerçekleşmesini yönetebilmek çok kolay<br />
değildir, hatta bazı uzmanlar bunun olanaksız<br />
olduğunu ileri sürmektedir.<br />
Bazı su uzmanları BSKY’inin gerçek<br />
yaşamla ilgili olmayacak derecede soyut<br />
olduğunu, amaçlar <strong>ve</strong> değerlerle ilgili<br />
(normatif) ögeler içerdiğini ileri sürmektedir<br />
5 . Bunun yanı sıra bu kavramın çok<br />
yaygın kullanılan bir kavram olmasına<br />
rağmen bazı çekici sözcüklerin birleştirilmesinden<br />
meydana gelen bir söylemden<br />
öteye bir anlam taşımadığı <strong>ve</strong><br />
BSKY’nin uygulanmasından sağlanacak<br />
faydaların gözlemlerle teyit edilmediği,<br />
hayata geçirilmesinin çok güç olduğu<br />
savunulmaktadır.<br />
Bunlardan dünyaca ünlü su uzmanı<br />
Prof. Biswas ise bu tanımda “ekonomik<br />
<strong>ve</strong> sosyal refah” içinde ne gibi unsurların<br />
yer aldığını, “hakkaniyet” ilkesinin işlevsel<br />
yönden kim tarafından nasıl sağlanacağını,<br />
“hayati önemi haiz” <strong>ve</strong> “haiz olmayan”<br />
ekosistemlerin nasıl ayrılacağını<br />
sorgulamaktadır 6 .<br />
Tüm bu eleştiriler <strong>ve</strong> değerlendirmeler<br />
dikkate alındığında, Bütüncü Su<br />
Kaynakları Yönetimi’nin birbirini izleyen<br />
kararlardan oluşan bir süreç anlamında<br />
olup açıkça tanımlanmış bir hedefe yönelik<br />
eylem olmadığı görülmektedir. Bununla<br />
birlikte nasıl uygulanacağına ilişkin<br />
üzerinde uzlaşılmış yöntem <strong>ve</strong> kurallar<br />
da bulunmamaktadır. Odendaal’a göre;<br />
su kaynakları yönetiminde sürdürülebilirliğin<br />
sağlanması bir amaç olup, BSKY bu<br />
amaca ulaşmak için araç yani; stratejidir.<br />
Pahl-Wostl ise, BSKY’nin bir<br />
hedef ortaya koyduğunu <strong>ve</strong> bu<br />
hedefe ulaşmakta “ulusal <strong>ve</strong><br />
bölgesel koşullara uyan<br />
su yönetimi”nin (adapti<strong>ve</strong><br />
management) araç<br />
olması gerektiğini ileri<br />
sürmüştür 7 .<br />
Su ihtiyacının<br />
Uyumlaştırılmış Su<br />
karşılanması<br />
Yönetimi (Adapti<strong>ve</strong><br />
Management)<br />
Belirtilen kavramsal sorunlar<br />
uyumlaştırılmış su yönetimi<br />
(adapti<strong>ve</strong> management) anlayışının<br />
benimsenmesi gerektiği savının<br />
ortaya atılmasına neden olmuştur. Bu
savı destekleyenlere göre; artık<br />
bütüncül su yönetiminin ne olduğu<br />
tartışmaları yerine, mevcut<br />
sistemin nasıl işlemekte olduğu<br />
sorusu önem kazanmaya başlamıştır.<br />
Birçok uzmana göre yöneterek<br />
öğrenmemiz <strong>ve</strong> öğrenerek<br />
yönetme sürecine geçmemiz gerekmektedir.<br />
Bu süreç kaçınılmaz olarak<br />
su yönetim deneyimlerinin geliştirilmesi,<br />
belirsizliklerin daha<br />
iyi anlaşılabilmesi için bilgi toplanması,<br />
su yönetiminde lüzumlu<br />
değişiklikleri yapabilmek için<br />
sürekli izleme sisteminin geliştirilmesini<br />
gerektirmektedir. Şekil<br />
2’de <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> bu çalışmaları<br />
kapsayan uyumlaştırılmış su<br />
yönetimi ise birbirini takip eden<br />
ancak sürekli gelişen döngüsel bir sistemdir.<br />
Özellikle küresel iklim değişikliğinin<br />
su kaynakları üzerinde yaratacağı etkilerin<br />
belirsizliği su yönetimdeki belirsizlikleri<br />
de artırmıştır. Bu belirsizliklerin<br />
azaltılması için matematik modeller ile<br />
su kaynaklarının miktar <strong>ve</strong> kalite değişimlerinin<br />
araştırılması, bu sonuçların<br />
pilot projeler üzerinde test edilmesi,<br />
izlenmesi <strong>ve</strong> Şekil 2’de belirtilen döngüye<br />
göre, en uygun önlemlerin araştırılması<br />
suyun sürdürülebilir kullanımına<br />
önemli katkılar sağlayacaktır. Ancak,<br />
bir matematiksel model kapsamında ele<br />
alınabilecek değişkenler sınırlı olduğu<br />
için modeller temsil ettikleri toplumsal<br />
<strong>ve</strong> fiziksel olayların basitleştirilmiş şekilleri<br />
olup sonuçlarının su yönetiminde<br />
deneyim kazanmış bir kurumsal yapı<br />
tarafından yorumlanması gerekir. Bu da<br />
sürdürülebilir bir su yönetimi için kurumsal<br />
hafıza <strong>ve</strong> deneyimli insan kaynağı<br />
gücünün önemini ortaya çıkarmaktadır<br />
8 .<br />
Sonuç <strong>ve</strong> Değerlendirme<br />
21. yüzyıl uluslararası su politikalarının<br />
<strong>ve</strong> sürdürülebilir su yönetimine yönelik<br />
uygulamaların çok belirleyici olacağı<br />
bir yüzyıl olacaktır. Bunun en temel nedeni<br />
sadece iklim değişikliğinin su kaynakları<br />
üzerindeki olumsuz etkileri değil<br />
su, enerji, gıda <strong>ve</strong> çevre arasında artan<br />
ilişkidir. Bu durum su gü<strong>ve</strong>nliği, gıda gü<strong>ve</strong>nliği,<br />
enerji gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> çevre gü<strong>ve</strong>nliği<br />
kavramlarını birbiriyle ilişkili duruma<br />
Planla<br />
Uyum Sağla<br />
Değerlendir<br />
Şekil 2: Uyumlaştırılmış Su Yönetimi<br />
Uygula<br />
İzle<br />
getirmiştir; bir diğer deyişle 20. yüzyıldaki<br />
gü<strong>ve</strong>nlik paradigmasını değiştirmiştir.<br />
Bu gelişmeler uluslararası alanda<br />
Hidropolitika kavramını, ulusal alanda<br />
ise Sürdürülebilir Su Yönetimi Kavramı'nı<br />
öne çıkartmıştır.<br />
Su kaynakları artan nüfus, kentlere<br />
hızlı göç, kirlenme gibi tehditlerin baskısı<br />
altındadır Ancak bütün bunların dışında<br />
gerek ulusal gerek uluslararası su yönetiminin<br />
önündeki en büyük tehdit ani<br />
olarak değişmesi beklenen iklim koşullarıdır.<br />
Bu değişime adaptasyon için bazı<br />
ülkeler çalışmalara başlamıştır. Ancak<br />
su sektöründe iklim değişikliğine adaptasyon<br />
planlaması kolay olmayıp aksine<br />
çok detaylı bir planlamadır. Çünkü su<br />
kaynaklarındaki bir değişiklik tarım, sağlık,<br />
enerji <strong>ve</strong> altyapı gibi diğer sektörleri<br />
de etkileyecektir. Su yönetimi sisteminin<br />
bu konudaki belirsizliklerden en düşük<br />
seviyede etkilenmesi için bu belirsizlikleri<br />
azaltacak araştırma çalışmalarına büyük<br />
ihtiyaç vardır.<br />
Bu durum sürdürülebilir su yönetiminin<br />
önüne, bu belirsizliklerin en aza indirilmesi<br />
gibi güç bir görev de koymaktadır.<br />
Yapılan çalışmalar <strong>ve</strong> elde edilen<br />
deneyimler sonunda, suyun sürdürülebilir<br />
yönetimi için bütüncül su kaynakları<br />
yönetimi anlayışından uyumlaştırılmış su<br />
yönetimine doğru bir eğilim göze çarpmaktadır.<br />
Uyumlaştırılmış Bütüncül Su<br />
Kaynakları Yönetimi olarak ifade edilen<br />
bu yeni metod, kendi içinde sürekli gelişen<br />
bir döngüye dayanmaktadır. Bu yönetim<br />
metodunun en belirleyici özelliği<br />
uygulanabilir özgün çözümler<br />
yaratmaktır. Bunun için bölgeye<br />
özgün koşullarla geçmişteki<br />
uygulamaların <strong>ve</strong> sonuçlarının<br />
bulunabileceği bir kurumsal<br />
hafızaya, deneyimli personele<br />
<strong>ve</strong> hızlı işleyen etkin bir kurumsal<br />
yapıya ihtiyaç duyulmaktadır<br />
Su kaynaklarının yönetimi<br />
için yeni metodlar geliştirilirken<br />
su politikalarında da bazı<br />
değişiklikler yaşanmıştır. 20.<br />
yüzyılın son çeyreğinde su<br />
kaynakları ticarileşmiş, uluslararasılaşmış<br />
<strong>ve</strong> siyasallaşmıştır.<br />
20. yüzyıl boyunca ekolojik<br />
dengeyi çok hırpalayan insanoğlu<br />
21.yüzyıla girerken su<br />
kaynakları yönetimi de dahil<br />
olmak üzere birçok alanda yeni paradigmalar<br />
<strong>ve</strong> yeni modellerin arayışına<br />
girmiştir. Bu modellerin uygulamasından<br />
istenilen sonuçların elde edilmesi kolay<br />
olmayacaktır. Ancak insanoğlu eğer 22.<br />
yüzyıla ulaşmak istiyorsa, önünde suyu<br />
sürdürülebilir kullanmaktan başka bir yol<br />
bulunmamaktadır.<br />
Dipnotlar:<br />
1) Özden Bilen “Türkiye’nin Su Gündemi. Su Yönetimi<br />
<strong>ve</strong> AB Su Politikaları”DSİ Genel Müdürlüğü<br />
Ankara 2009. s.7.<br />
2) BSKY’nin en sık ilgi <strong>ve</strong>rilen tanımı: “Hayati<br />
önemi haiz ekosistemlerin sürdürülebilirliğinden<br />
ödün <strong>ve</strong>rmeden, hakkaniyet ilkesi esas alınarak,<br />
ekonomik <strong>ve</strong> sosyal refahın en üst düzeye<br />
çıkarılması için su, toprak <strong>ve</strong> ilgili kaynakların<br />
eşgüdüm içerisinde geliştirilmesi <strong>ve</strong> yönetiminin<br />
teşvik edilmesi”dir.<br />
3) M. M. Hufschmidt, “Water Policies for Sustainable<br />
De<strong>ve</strong>lopment”, A.K. Biswas, M. Jellau <strong>ve</strong><br />
G. Stout (der), Water for Sustainable De<strong>ve</strong>lopment<br />
in the 21st Century, Oxford, Oxford Uni<strong>ve</strong>rsity<br />
Press, 1993, s. 62.<br />
4) Mostert, E. vd, Ri<strong>ve</strong>r Basin Management and<br />
Planning, International Workshop of Ri<strong>ve</strong>r Basin<br />
Management, 1999, The Netherlands<br />
5) P. Jeffrey <strong>ve</strong> M. Gearey, “Integrated Water Resources…”,<br />
ss.1-8.<br />
6) Asit K. Biswas, “Integrated Water Resources<br />
Management: A Reassessment”, Water<br />
International, Cilt 29, No 2, Haziran 2004.<br />
7) NeWater, NeWater Report Series No 7…, s. 5<br />
8) Özden Bilen “Türkiye’nin Su Gündemi. Su Yönetimi<br />
<strong>ve</strong> AB Su Politikaları”DSİ Genel Müdürlüğü<br />
Ankara 2009. s.30.<br />
itü vakfı dergisi<br />
21
SU DOSYASI<br />
Keban Barajı<br />
Y. Müh. Ali Rıza Diniz<br />
DSİ Genel Müdürü<br />
DSİ yatırımları; tarım,<br />
sanayi, enerji <strong>ve</strong> hizmet<br />
sektörlerinde büyük önem<br />
taşımakta, gerek gıda<br />
gü<strong>ve</strong>nliğinin, gerekse enerji<br />
arz gü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması<br />
hususlarında önemli bir<br />
işlev görmektedir. Bu<br />
yatırımlar aynı zamanda<br />
sel gibi afetlere karşı<br />
da vatandaşlarımızın<br />
can <strong>ve</strong> mal emniyetini<br />
sağlamaktır. DSİ tarafından<br />
hayata geçirilen yatırımlar<br />
yeni iş sahaları <strong>ve</strong> gelir<br />
getirici faaliyetlere zemin<br />
hazırlayarak ekonomik <strong>ve</strong><br />
sosyal yaşama doğrudan<br />
ya da dolaylı olarak etki<br />
etmektedir…<br />
22 itü vakfı dergisi<br />
DSİ<br />
Suya Atılan<br />
İmza<br />
Türkiye yarı kurak iklim kuşağında yer<br />
alan <strong>ve</strong> kullanılabilir su miktarı açısından<br />
bakıldığında su stresi altında<br />
olan bir ülkedir. Bu tablo su kaynaklarımızın<br />
rasyonel yönetimini <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimli kullanımını<br />
zorunlu kılmaktadır. DSİ Genel Müdürlüğümüz<br />
bu anlayış çerçe<strong>ve</strong>sinde geliştirdiği<br />
projeler ile suyun bir damlasını dahi boşa<br />
harcamayacak şekilde planlanan yatırımları<br />
milletimizin hizmetine sunmaktadır. DSİ<br />
yatırımları; tarım, sanayi, enerji <strong>ve</strong> hizmet<br />
sektörlerinde büyük önem taşımakta, gerek<br />
gıda gü<strong>ve</strong>nliğinin temini gerekse enerji<br />
arz gü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması hususlarında<br />
önemli bir işlev görmektedir. Bu yatırımlar<br />
aynı zamanda sel gibi afetlere karşı da<br />
vatandaşlarımızın can <strong>ve</strong> mal emniyetini<br />
sağlamaktır. DSİ tarafından hayata geçirilen<br />
yatırımlar yeni iş sahaları <strong>ve</strong> gelir getirici<br />
faaliyetlere zemin hazırlayarak ekonomik<br />
<strong>ve</strong> sosyal yaşama doğrudan ya da dolaylı<br />
olarak etki etmektedir.<br />
DSİ, bu ekonomik <strong>ve</strong> sosyal fonksiyonunun<br />
yanında çevre sektöründe de etkin çalışmalar<br />
yürütmektedir. Zira su, içinde bulunduğu<br />
ekosistemin en önemli parçasını
Atatürk Barajı<br />
Karakaya Barajı<br />
ca insan-doğa-ekonomi dengesinin azami<br />
ölçülerde sağlanmasına yöneliktir. DSİ bu<br />
minvalde son derece mesuliyetli, faziletli<br />
<strong>ve</strong> bir o kadar da kutsal bir görevi yerine<br />
getirmektedir.<br />
Vatandaşlarımız Bizi Baraj Yapan<br />
Kuruluş Olarak Bilirler<br />
DSİ 4 sektörde faaliyetlerini sürdürmekte<br />
olsa da vatandaşlarımız tarafından daha<br />
ziyade baraj inşa eden kuruluş olarak bi-<br />
teşkil ettiğinden “su”ya yapılacak yatırımların<br />
direk olarak çevreyle etkileşime geçmesi<br />
kaçınılmazdır. DSİ Genel Müdürlüğümüz<br />
bu etkileşimin hem ekonomik hem de çevresel<br />
olarak müspet neticelere <strong>ve</strong>sile olması<br />
yönünde çaba harcamaktadır. “Su”yun<br />
sağlıklı <strong>ve</strong> temiz bir çevre ile kirletilmemiş<br />
su kaynaklarından elde edilmesinin, hem<br />
ekonomik açıdan hem de ekosistemler<br />
bakımından önemi büyüktür. Bu açıdan yatırımlarımız,<br />
koruma-kullanma ilkesi uyarınlinmektedir.<br />
Bu bağlamda geriye dönüp<br />
bakıldığında DSİ tarafından 1138 adet baraj<br />
<strong>ve</strong> gölet ile 65 adet hidroelektrik santral<br />
tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Bu baraj<br />
<strong>ve</strong> hidroelektrik santraller arasında dünyanın<br />
en yüksek <strong>ve</strong> büyük barajları arasına ismini<br />
yazdıran Atatürk, Keban, Karakaya, Altınkaya<br />
<strong>ve</strong> Oymapınar gibi barajlarımız da bulunmaktadır.<br />
Son dönemde Deriner, Ermenek<br />
<strong>ve</strong> Çine barajlarımız hizmete alınmış olup<br />
bu barajlarımız da dünyanın sayılı büyük <strong>ve</strong><br />
yüksek barajları arasına girmiştir. Hâlihazırda<br />
inşa halinde olan Yusufeli <strong>ve</strong> Ilısu Barajlarımız<br />
da tamamlandıklarında ülkemizin gurur<br />
kaynağı olarak üst sıralara yerleşeceklerdir.<br />
Gıda Gü<strong>ve</strong>nliğinin Sigortası: DSİ<br />
Esasen baraj <strong>ve</strong> gölet gibi depolama tesislerimizde<br />
biriktirilen sular faaliyetlerimizin<br />
çıkış noktasını oluşturmaktadır. Zira bu<br />
tesislerde depoladığımız sulardan tarımsal<br />
sulama, enerji üretimi, içme, kullanma <strong>ve</strong><br />
sanayi suyu temini maksadıyla faydalandığımız<br />
gibi feyezan akımlarının kontrolünü<br />
sağlayarak taşkın zararlarından da korunmaktayız.<br />
Depolama tesislerimizde biriktirilen sularımızın<br />
kullanım miktarı 2015 yılı itibariyle<br />
sulama sektöründe 32 milyar m 3 , içme<br />
suyu sektöründe 7 milyar m 3 , sanayide 5<br />
milyar m 3 olarak hesaplanmıştır. Görüldüğü<br />
üzere su kullanımımızda en büyük kalemi<br />
tarımsal sulama oluşturmaktadır. DSİ,<br />
bu gerçekten yola çıkarak özellikle 2000’li<br />
yılların başından itibaren sulamada büyük<br />
oranda tasarruf sağlayan modern sulama<br />
sistemlerine geçişi hızlandırmıştır.<br />
Mevcut sulamalarda kanal tipleri hizmet<br />
ettikleri alana göre sınıflandırıldığında;<br />
sulamaların % 39 klasik kanal, % 34 kanalet<br />
<strong>ve</strong> % 26 borulu şebekeden oluştuğu<br />
gözlemlenmektedir. Son yıllarda Kuruluşumuzca<br />
geliştirilen sulama projelerinde,<br />
basınçlı borulu şebeke kullanımı arttırılmaya<br />
çalışılmakta <strong>ve</strong> borulu sistemler tercih<br />
edilmektedir. Böylece hem su tasarrufu<br />
sağlanmış hem de modern sulama sistemlerinin<br />
kullanımı teşvik edilmiş olmaktadır.<br />
Halen % 26 olan borulu şebeke kullanım<br />
oranı, yeni yapılacak projeler <strong>ve</strong> eski<br />
şebekelerin rehabilitasyonu ile % 97’ye<br />
kadar artabilecektir. Zira klâsik sulama metotları<br />
yerine yağmurlama <strong>ve</strong> damla sulama<br />
metotlarının kullanılması halinde randıman<br />
% 60’tan sırası ile % 80 <strong>ve</strong> % 90’a çıkarılabilmektedir.<br />
Bu da % 20 – % 30’luk bir su<br />
tasarrufu demektir.<br />
itü vakfı dergisi<br />
23
SU DOSYASI<br />
Kiğı Barajı<br />
DSİ tarafından 1138 adet baraj<br />
<strong>ve</strong> gölet ile 65 adet hidroelektrik<br />
santral tamamlanarak işletmeye<br />
açılmıştır. Bu baraj <strong>ve</strong> hidroelektrik<br />
santrallar arasında dünyanın en<br />
yüksek <strong>ve</strong> büyük barajları arasına<br />
ismini yazdıran Atatürk, Keban,<br />
Karakaya, Altınkaya <strong>ve</strong> Oymapınar<br />
gibi barajlarımız da bulunmaktadır.<br />
Son dönemde Deriner, Ermenek <strong>ve</strong><br />
Çine barajlarımız hizmete alınmış<br />
olup bu barajlarımız da dünyanın<br />
sayılı büyük <strong>ve</strong> yüksek barajları<br />
arasına girmiştir.<br />
Hasan Uğurlu Barajı<br />
uzunluğuna bağlı olarak birim alandan birden<br />
fazla ürün alınmasına imkân <strong>ve</strong>rmektedir.<br />
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2011 <strong>ve</strong><br />
2013 yılındaki “Uluslararası Sürdürülebilir<br />
Kalkınma Raporu”na göre su, gıda <strong>ve</strong><br />
enerjiye olan talebin önümüzdeki 20 yılda;<br />
%30-%50 oranlarında artması beklenmektedir.<br />
Bu çerçe<strong>ve</strong>de DSİ, hayata geçirdiği<br />
sulama yatırımları ile gıda gü<strong>ve</strong>nliği<br />
meselesinin çözümüne büyük katkı sağlamaktadır.<br />
Türkiye’nin yüzölçümü 78 milyon hektar<br />
olup, yapılan etütlere göre; mevcut su potansiyeli<br />
ile teknik <strong>ve</strong> ekonomik olarak sulanabilecek<br />
arazi miktarı 8,5 milyon hektar<br />
olarak hesaplanmıştır. Günümüz itibarıyla<br />
ülkemizde 6,1 milyon hektarlık sulamaya<br />
açılmış alanın 3,8 milyon hektarı DSİ tarafından<br />
inşa edilmiş modern sulama şebekesine<br />
sahiptir.<br />
Türkiye’de ziraî üretimin üçte ikisi DSİ<br />
sulamaları vasıtasıyla gerçekleşmekte olup<br />
24 itü vakfı dergisi<br />
Enerji Arz Gü<strong>ve</strong>nliğinin Teminatı:<br />
Hidroelektrik Enerji<br />
Gelecek projeksiyonlarında sorunlu alanlardan<br />
bir tanesi de enerji sektörü olarak<br />
gösterilmektedir. Sürekli artan enerji ihtiyacı<br />
<strong>ve</strong> bu ihtiyacı karşılamakta yetersiz kaldığı<br />
gibi çevre kirliliğine de sebep olan fosil<br />
kaynakların tükenişi, bütün dünyayı yenilenebilir<br />
enerji kaynaklarına yönlendirmiştir.<br />
Ülkemizde de manzara farklı değildir.<br />
Fosil kaynaklar bakımından zengin olmayan<br />
ülkemiz enerji ihtiyacının büyük kısmını<br />
ithalat yolu ile karşılamaktır. Bu durum altyapı<br />
yatırımlarına aktarılacak kaynaklarımızın<br />
yurt dışına çıkmasına sebep olmaktadır.<br />
Bu sebeple tıpkı dünyada olduğu gibi ülkemizde<br />
de yerli <strong>ve</strong> yenilenebilir kaynakların<br />
devreye sokulması konusunda farkındalık<br />
oluşmuş <strong>ve</strong> bu yönde ivme kazanan çalışmalar<br />
çoğalmıştır.<br />
Ülkemiz koşulları göz önünde bulundurulduğunda;<br />
topoğrafik yapı, uygun su<br />
kaynaklarımız, ekonomik <strong>ve</strong> çevresel şartlar,<br />
hidroelektrik enerjinin ülkemiz için alternatifleri<br />
arasında en uygun enerji türü olduğunu<br />
ortaya koymaktadır.<br />
Türkiye’de teknik <strong>ve</strong> ekonomik olarak<br />
değerlendirilebilir hidroelektrik potansisulama<br />
projeleri neticesinde proje alanında<br />
gayri safi milli zirai gelir yaklaşık 5 kat<br />
artmaktadır.<br />
Zirai gelişmede su, en önemli girdilerden<br />
biridir. Toprakta bitki için gerekli olan<br />
nemi temin ederek <strong>ve</strong>rimi artırmanın yanı<br />
sıra, sektörü iklim şartlarından bağımsız kılmakta,<br />
ila<strong>ve</strong> istihdam meydana getirmekte,<br />
kırsal alanda gelir dağılımını düzeltmekte,<br />
gübre kullanımına imkân sağlamakta, üretimin<br />
çeşitlenmesine <strong>ve</strong> çimlenme süresinin
yel 160 milyar kWh olarak hesaplanmıştır.<br />
Günümüz itibariyle Türkiye’de (özel sektör<br />
kamu beraber) 529 adet hidroelektrik santral<br />
işletmede bulunmaktadır. Bu santraller;<br />
25 109 MW kurulu güce <strong>ve</strong> toplam potansiyelin<br />
% 55’ine karşılık gelen 87 135 GWh<br />
yıllık ortalama üretim kapasitesine sahiptir.<br />
Hidroelektrik potansiyelin enerjiye dönüştürülmesi<br />
sürecinde DSİ, bu alanda<br />
oluşturulan 25 109 MW Kurulu gücün 12<br />
369 MW’sini (% 49) gerçekleştirmiştir.<br />
Ülkemizde 2015 yılının ilk 6 ayında<br />
enerji üretiminde fosil kaynakların payı yüzde<br />
66.3, yenilenebilir enerji kaynaklarının<br />
payı ise yüzde 33.7 olarak gerçekleşmiştir.<br />
Yenilenebilir kaynakların içinde hidroelektrik<br />
enerjinin payı ise yüzde 83 seviyesine<br />
ulaşmıştır. Bu dönemde hidroelektrik santrallerden<br />
35 milyar kilovat saat enerji üretilmiştir.<br />
DSİ tarafından tamamlandıklarında<br />
büyük bir enerji üretim kapasitesine sahip<br />
olacak Ilısu, Yusufeli <strong>ve</strong> Silvan gibi dev<br />
baraj <strong>ve</strong> hidroelektrik santrallerin yapımına<br />
devam edilmekte olup, Ilısu Barajı’nın<br />
2016, Yusufeli Barajı’nın 2018, Silvan Barajı’nın<br />
ise 2017 yılında tamamlanması planlanmaktadır.<br />
Bu barajlar tamamlandığında<br />
ekonomiye; Ilısu 965 Milyon TL, Yusufeli<br />
450 Milyon TL, Silvan ise sulamayla birlikte<br />
1 Milyar TL’lik katkı sağlayacaktır.<br />
İçme Suyu Temini İçin Dev Projeler<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, içme<br />
suyu temini hususunda daha önce nüfusu<br />
100 000’i aşan yerleşim yerlerinde<br />
çalışmalarını sürdürmekte iken 1053 sayılı<br />
Kanunun 10. maddesinin 1. fıkrasında<br />
yapılan değişiklik ile belediye teşkilatı olan<br />
yerleşim yerlerine içme, kullanma <strong>ve</strong> sana-<br />
Melen Projesi Boğaz Geçişi<br />
yi suyu sağlanması yönünde yetkilendirilmiştir.<br />
Kuruluşumuzca içme suyu faaliyetlerine<br />
başlanılan 1968 yılından bugüne kadar;<br />
38 milyon nüfusa Avrupa Birliği standartları<br />
kalitesinde, bugün için yılda toplam 3,53<br />
milyar metreküp içme suyu sağlanmaktadır.<br />
Bir başka deyişle ülkemizin içme, kullanma<br />
<strong>ve</strong> sanayi suyu ihtiyacının yarısından<br />
fazlası DSİ tarafından yapılan içme suyu tesislerinden<br />
karşılanmaktadır.<br />
İnşaatı devam edem 45 adet yerleşim<br />
yerindeki tesisler tamamlandığında yaklaşık<br />
23 milyon kişiye daha yılda 1,88 milyar<br />
m 3 içme suyu sağlanmış olacaktır.<br />
Plânlama, proje <strong>ve</strong> inşaat aşamasındaki<br />
tesislerin de tamamlanmasıyla yıllık ila<strong>ve</strong><br />
1,5 milyar m 3 içme suyu daha temin edilmiş<br />
olacaktır.<br />
33 ilde yapımı tamamlanmış olan 68<br />
adet arıtma tesisinden yılda 2,56 milyar<br />
m 3 AB standartlarında arıtılmış su üretilerek<br />
halka sunulmaktadır. Ayrıca 23 ilde inşaat<br />
ihale süreci <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya inşaatları devam etmekte<br />
olan arıtma tesisleri tamamlandığında<br />
ila<strong>ve</strong> yılda 0,9 milyar m 3 arıtılmış su<br />
sağlanmış olacaktır.<br />
İçme, kullanma <strong>ve</strong> sanayi suyu temini<br />
hususunda DSİ tarafından gerçekleştirilen<br />
<strong>ve</strong> bir çok yönüyle ülkemiz <strong>ve</strong> dünyada<br />
ilkleri hayata geçiren bazı projelerimizden<br />
bahsetmekte fayda bulunmaktadır.<br />
Gerede Tüneli Türkiye’nin 31.592 m’lik<br />
4,5 m çapındaki en uzun tünellerinden biridir.<br />
Toplam 31 592 metre uzunluktaki Türkiye’nin<br />
en uzun içme suyu maksatlı tüneli<br />
ile; Ankara’nın 2045 yılına kadar olan içme<br />
– kullanma suyu ihtiyacı karşılanacaktır.<br />
Gerede Tüneli <strong>ve</strong> Regülatörü’nden oluşan<br />
Gerede Sistemi inşaatına, 27.12.2010<br />
tarihinde başlanmıştır. Toplam 31 592 m<br />
uzunluğundaki tünel, üç adet Tünel Delme<br />
Makinası ile açılmakta olup L=23.378<br />
m kısmı açılarak % 74 fiziki gerçekleşme<br />
sağlanmıştır.<br />
Dünyanın birçok ülkesinin nüfusundan<br />
fazla nüfusa sahip olan İstanbul’un, uzun<br />
vadeli içme <strong>ve</strong> kullanma suyu ihtiyacını karşılamak<br />
amacıyla 4 aşama halinde geliştirilen<br />
Melen Projesi kapsamında inşa edilen Boğaziçi<br />
Tüneli, dünyada bir ilki başarmıştır. 5551<br />
itü vakfı dergisi<br />
25
SU DOSYASI<br />
Tarımsal sulama<br />
Atıksu Toplama <strong>ve</strong> Arıtma Tesisleri<br />
Çalışmaları<br />
02.11.2011 tarih <strong>ve</strong> 662 sayılı KHK ile DSİ<br />
Genel Müdürlüğü Atıksu Dairesi Başkanmetre<br />
uzunluğunda, bitmiş çapı 4 metre olan<br />
Boğaziçi Tüneli, dünyada ilk kez iki kıtayı birleştiren<br />
su tüneli olarak tarihe geçmiştir. Avrupa<br />
ile Asya kıtasını suyoluyla birleştiren Boğaziçi<br />
Tüneli, deniz seviyesinin 135 metre<br />
altından geçmektedir. Anadolu yakasında<br />
temin edilen suyu Asya yakasından Avrupa<br />
yakasına taşımak amacıyla inşa edilen<br />
<strong>ve</strong> Asya ile Avrupa’yı yeraltından birbirine<br />
bağlayan ilk tünel olan Boğaziçi Tüneli<br />
günde 2,8 milyon m 3 suyu yani, Avrupa yakasının<br />
şu anda kullandığı suyun 2,5 mislini<br />
Avrupa yakasına taşıyacaktır.<br />
Dünyada bir ilki gerçekleştirilen diğer<br />
bir projemiz KKTC Su Temin Projesidir.<br />
Proje, Dragon çayından; Türkiye tarafı<br />
23 km, deniz geçişi 80 km <strong>ve</strong> KKTC<br />
tarafı 3 km olmak üzere toplam 106 km<br />
uzunluğundaki hat ile yılda 75 milyon m 3<br />
(37,24 milyon m 3 tarım, 37,76 milyon m 3<br />
içme suyu) suyun KKTC’ye iletilmesini<br />
kapsamaktadır. Projenin tamamlanmasıyla<br />
KKTC’nin 50 yıllık içme-kullanma suyu<br />
ihtiyacı karşılanacaktır. “KKTC Su Temini<br />
Projesi”nin en kritik bölümünü deniz geçişi<br />
isale hattı oluşturmaktadır. Dünyada<br />
ilk kez uygulanan sistem ile Alaköprü Barajı’nda<br />
depolanan su; Türkiye ana kara<br />
parçasının güney kıyısı ile KKTC’nin kuzey<br />
kıyısı arasında, en çukur yeri yaklaşık<br />
1430 metre derinliğe sahip bir güzergâh<br />
üzerinde, deniz yüzeyinden 250 metre derinlikte<br />
askıda tutulan <strong>ve</strong> deniz tabanına<br />
26 itü vakfı dergisi<br />
Oymapınar Barajı<br />
halatlar <strong>ve</strong> ankraj kütleleriyle bağlanan 80<br />
km uzunluğundaki deniz geçişi isale hattı<br />
ile KKTC tarafında yapılacak Geçitköy<br />
Barajı’na getirilecektir. 66,5 km’lik Deniz<br />
Geçişi tamamlanmıştır.<br />
lığını kurarak bu sektördeki çalışmalarına<br />
hız <strong>ve</strong>rmiştir. Ergene Nehri Havzası Koruma<br />
Eylem Planı kapsamında, havzada<br />
nüfusu 10.000’den büyük 12 ilçe belediyesinin<br />
ileri biyolojik evsel atıksu arıtma<br />
tesislerinin projelendirme çalışmaları<br />
tamamlanmış olup, 2015 yılı itibariyle<br />
3 tesisin (Edirne Uzunköprü, Kırklareli<br />
Merkez <strong>ve</strong> Vize) inşaatları tamamlanarak<br />
işletmeye alınmıştır. İnşaatları devam
Melen Projesi kapsamında inşa<br />
edilen Boğaziçi Tüneli, dünyada<br />
bir ilki başarmıştır. 5551 metre<br />
uzunluğunda, bitmiş çapı 4 metre<br />
olan Boğaziçi Tüneli, dünyada ilk<br />
kez iki kıtayı birleştiren su tüneli<br />
olarak tarihe geçmiştir. Avrupa ile<br />
Asya kıtasını suyoluyla birleştiren<br />
Boğaziçi Tüneli, deniz seviyesinin<br />
135 metre altından geçmektedir.<br />
Bir Kalkınma Projesi: GAP<br />
Güneydoğu Anadolu Projesi ülkemizin<br />
nüfusunun <strong>ve</strong> yüzölçümünün % 10’unu<br />
teşkil eden bir alanda; hidroelektrik potansiyelimizin<br />
% 23’ünü <strong>ve</strong> tarım potansieden<br />
9 adet tesisin tamamlanmasıyla,<br />
800.000’i aşan nüfusun oluşturduğu günlük<br />
176.000 m 3 evsel atıksu kirliliğinin<br />
önüne geçilecek <strong>ve</strong> Ergene Nehri daha<br />
temiz akacaktır.<br />
Söz konusu projelerde, “atıksuların kazanılarak<br />
yeniden kullanılması” konusundaki<br />
çalışmalara ağırlık <strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> tüm<br />
tesislerde arıtılmış atıksuyun sulamada<br />
kullanılmasına imkân sağlayacak üniteler<br />
projelendirilmiştir.<br />
DSİ Genel Müdürlüğü olarak sadece<br />
Ergene Nehri Havzasında değil diğer havzalarda<br />
da yürüttüğümüz çalışmalarda,<br />
atıksuların yeniden kullanımını ilke edinmiş<br />
bir yaklaşım izlenmektedir.<br />
Çevre<br />
Çevre Kanunu’nda yer alan “Su Kirliliği<br />
Kontrolü” <strong>ve</strong> “Çevresel Etki Değerlendirmesi”<br />
yönetmelikleri uyarınca; diğer kuruluşlarla<br />
birlikte kirlilik araştırma projeleri<br />
<strong>ve</strong> havza bazında su kirlenmesi atlasları<br />
hazırlanmakta, çevre ile ilgili ulusal <strong>ve</strong> uluslararası<br />
kuruluşlarca yapılan çalışmalar<br />
(Barajlar <strong>ve</strong> Kalkınma Projesi, Çölleşme ile<br />
Mücadele Sözleşmesi, Ramsar Sözleşmesi<br />
v.b.) izlenmekte, kalitelerinin sürekli olarak<br />
kontrolüne yönelik faaliyetler sürdürülmektedir.<br />
Ayrıca Genel Müdürlüğümüzce geliştirilen<br />
projeler bünyesinde yer alan tarihî <strong>ve</strong><br />
kültürel mirasın korunması yanında sulak<br />
KKTC Su Temin Projesi<br />
alanlarla ilgili olarak çalışmalar yapılmaktadır.<br />
Bu çerçe<strong>ve</strong>de yürütülen başlıca projeler<br />
şunlardır:<br />
• Mucur-Seyfe Havzası Ekoloji Koruma<br />
Projesi,<br />
• Manyas Projesi,<br />
• Sultansazlığı - De<strong>ve</strong>li Projesi,<br />
• Uzungöl Rehabilitasyon Projesi<br />
• Konya-Çumra III. Merhale Projesi<br />
• (Hotamış sazlıklarının rehabilitasyonu)<br />
• Bafa Gölü Serçin Prizi (Göl Kabartma<br />
Yapısı) Projesi<br />
Taşkın Yönetimi Çalışmaları<br />
Türkiye’de son 20 yılda meydana gelen<br />
taşkınlarda yaklaşık 400 kişi hayatını kaybetmiş,<br />
2,5 milyar TL maddi kayıp yaşanmıştır.<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,<br />
taşkın önleme çalışmalarını faal bir şekilde<br />
sürdürmekte olup yağışa bağlı olarak<br />
günlük baraj seviyelerini izlemektedir. DSİ;<br />
yaklaşık 1 400 000 hektar tarım alanında<br />
belirli mertebede taşkın koruma <strong>ve</strong> kontrolünü<br />
sağlamıştır. 2015 yılı itibarıyla DSİ’ce<br />
işletmeye alınan taşkın tesisi yaklaşık 7 bin<br />
adettir.<br />
yelimizin % 20’sini kapsamaktadır. Cumhuriyet<br />
tarihinin en büyük yatırımlarından<br />
biri olan <strong>ve</strong> DSİ tarafından geliştirilen<br />
GAP kapsamında 22 Baraj, 19 Hidroelektrik<br />
Santralı, 1,058 milyon hektar sulama<br />
alanı, 9 adet içme suyu projesi yer<br />
almaktadır.<br />
GAP yatırım faaliyetlerinin başlamasından<br />
bu tarafa toplam sulama alanının %<br />
45’i işletmeye açılmıştır. Enerji projelerindeki<br />
gerçekleşme oranı ise % 78’e ulaşmıştır.<br />
İçme suyu projeleri ise %54 oranında gerçekleştirilmiştir.<br />
GAP tamamlandığında Sulama faydası<br />
2,2 milyar, enerji faydası 4 milyar,<br />
İçmesuyu faydası ise 410 milyon dolar<br />
olmak üzere milli ekonomiye yılda toplam<br />
6,61 milyar dolar katkı <strong>ve</strong> 1 270 000<br />
kişiye doğrudan istihdam imkânı sağlanacaktır.<br />
GAP; Konya Ovası Projesi (KOP), Doğu<br />
Anadolu Projesi (DAP) gibi bölgesel projelere<br />
öncülük etmiştir. Bölgesel gelişmenin,<br />
topyekûn ülke kalkınmasına hizmet edeceği<br />
gerçeğinden hareketle GAP’ı takiben<br />
birçok bölgesel proje planlanarak çalışmalarına<br />
başlanmış <strong>ve</strong> önemli mesafe katedilmiştir.<br />
2023 Yılı Hedefleri<br />
Yapılan plânlamalara göre 2023 yılında<br />
el<strong>ve</strong>rişli su potansiyelimizden maksimum<br />
oranda yararlanılması hedeflenmektedir.<br />
2023 Hedefleri:<br />
• 2023 yılı itibariyle ülkemizin sulanabilir<br />
alanı olan 8,5 milyon hektar araziyi sulu<br />
tarıma açmak,<br />
• Ülkemizin ekonomik hidroelektrik potansiyeli<br />
olan 160 milyar kWh enerjinin<br />
tamamından faydalanmak,<br />
• 38,5 milyar m 3 içme, kullanma <strong>ve</strong> sanayi<br />
suyunu vatandaşlarımızın hizmetine<br />
sunmaktır.<br />
itü vakfı dergisi<br />
27
SU DOSYASI<br />
Türkiye’deki Hidroelektrik Potansiyelin<br />
Değerlendirme Süreci <strong>ve</strong> Sonuçları<br />
Prof. Dr. İlhan AVCI<br />
İTÜ İnşaat Fakültesi<br />
(avci@itu.edu.tr)<br />
Günümüzde yeni finans/<br />
yatırım modellerine göre<br />
başvuru yapılan HES adedi<br />
2000’leri aşmıştır. Her ne<br />
kadar “bütün sorumluluk <strong>ve</strong><br />
riskler yatırımcı şirkete ait olsa<br />
da”, DSİ’nin bugünkü kadro<br />
<strong>ve</strong> kapasitesiyle böylesine<br />
büyük bir iş potansiyelinin<br />
yönetilmesinde ciddi zorluklarla<br />
karşılaşacağı açıktır…<br />
28 itü vakfı dergisi<br />
Hidroelektrik Enerji Potansiyeli<br />
Bir ülkedeki dere, çay <strong>ve</strong> nehir olarak<br />
tanımlanan yüzeysel su kaynaklarındaki<br />
toplam hidroelektrik<br />
potansiyel, “teorik/brüt potansiyel”, “teknik<br />
yapılabilir potansiyel” <strong>ve</strong> “ekonomik<br />
yapılabilir potansiyel” olmak üzere üç<br />
farklı şekilde değerlendirilmektedir.Teknik<br />
<strong>ve</strong> ekonomik yapılabilirliği dikkate alınmadan,<br />
mevcut su kaynaklarındaki ortalama<br />
debi <strong>ve</strong> düşüm yüksekliklerine göre hesaplanan<br />
hidroelektrik potansiyel, “teorik/brut<br />
potansiyel” olarak tanımlanmaktadır.<br />
DSİ <strong>ve</strong>rilerine göre, Türkiye’deki brüt<br />
hidroelektrik potansiyel 433 milyar kWh<br />
düzeyindedir. Bu değer, dünya hirdoelektrik<br />
potansiyelinin %1’ine, Avrupa<br />
hidroelektrik potansiyelinin ise %14’üne<br />
karşı gelmektedir.<br />
Ekonomik yapılabilir olması koşulu<br />
göz önüne alınmadan, ülkenin hidroelektrik<br />
kaynaklarından teknik yapılabilirliği<br />
olanlarının tümünün değerlendirilmesi<br />
durumunda oluşabilecek üretim miktarı<br />
“Teknik Potansiyel” olarak tanımlanmaktadır.<br />
Türkiye’de hesaplanan teknik hidroelektrik<br />
enerji potansiyeli 223 milyar<br />
kWh, teknik <strong>ve</strong> ekonomik olarak değerlendirilebilir<br />
potansiyel ise 140 milyar kWh<br />
düzeyindedir. Bu potansiyel, ülkemiz için<br />
ulusal <strong>ve</strong> yenilenebilir bir enerji kaynağı<br />
olarak çok önemli bir değerdir.<br />
Hidroelektrik Potansiyelin<br />
Değerlendirilme Yöntemleri<br />
Bir akarsuyun hidroelektrik potansiyelinin<br />
değerlendirilmesinde iki yöntem kullanılır.<br />
Bunlardan birisi, akarsuyun üzerinde gölet<br />
<strong>ve</strong>ya baraj gibi su yapıları inşa ederek<br />
ihtiyaçtan fazla gelen suyu biriktirmek <strong>ve</strong><br />
bu potansiyeli kullanarak elektrik enerjisi<br />
üretmek, diğeri de doğrudan akarsuyun<br />
doğal akım miktarını kullanmaktır.
Başlangıçta tüm dünyada olduğu gibi<br />
Türkiye’de de hidroelektrik santrallar tamamen<br />
doğal akışlı olarak inşa edilmişlerdir.<br />
Günümüzde bu tür santralların<br />
yerini ağırlıklı olarak biriktirmeli (barajlı)<br />
hidroelektrik santrallar almış olmakla<br />
beraber, hidrolik potansiyeli uygun olan<br />
ülkelerde bu doğal akışlı tesislerin inşa<br />
edilmesi <strong>ve</strong> işletilmesine devam edilmektedir.<br />
Ancak, geçmişte olduğu gibi günümüzde<br />
de bu tür tesislerin planlanması,<br />
projelendirilmesi <strong>ve</strong> işletilmesinde henüz<br />
aşılamamış önemli sorunlar bulunmaktadır.<br />
Bir ülkenin elektrik enerjisi ihtiyacının<br />
karşılanmasındaki önemi <strong>ve</strong> katkı oranları<br />
ülkeden ülkeye değişebilmekle beraber<br />
teknik, ekonomik <strong>ve</strong> politik boyutları olan<br />
bu sorunlar, hemen her ülke için ortak<br />
özellikler taşımaktadır.<br />
Temel Kavramlar <strong>ve</strong> Sistem Elemanları<br />
Çevirmeli tip nehir santralları genellikle<br />
akarsuyun yukarı <strong>ve</strong> orta kesimlerinde<br />
yer alırlar. Bu tip santrallarda akarsudan<br />
suyun alınması <strong>ve</strong> santrala iletilmesi iki<br />
şekilde olabilmektedir. Birinci tipte, sualma<br />
yapısı genellikle bir baraj olmakta<br />
<strong>ve</strong> santral yapısı ya hemen barajın mansabında,<br />
<strong>ve</strong>ya barajdan çıkan <strong>ve</strong> basınçlı<br />
çalışan bir galeri/tünel <strong>ve</strong> cebri borunun<br />
sonunda yer almaktadır.. İkinci tipte ise<br />
su alma yapısı genellikle bir bağlama/<br />
regülatör (kabartma yapısı) olmakta <strong>ve</strong><br />
alınan suyun santrala iletilmesi serbest<br />
yüzeyli akımın yeraldığı bir galeri <strong>ve</strong>ya<br />
açık kanal <strong>ve</strong> cebri boru yardımıyla yapılmaktadır.<br />
Bunlardan birincisi depolamalı,<br />
ikincisi ise doğal akışlı HES olarak adlandırılmaktadır.<br />
Özellikle yatak eğiminin fazla olduğu<br />
orta <strong>ve</strong> yukarı (menba) akarsu kesimlerinde<br />
planlanan <strong>ve</strong> inşa edilen bu doğal<br />
akışlı santrallarda, her zaman akarsudan<br />
gü<strong>ve</strong>nli bir su alabilmek için iyi tasarlanmış<br />
bir sualma yapısına, alınan su içinde<br />
varolan <strong>ve</strong> türbin, vana gibi santral elemanlarında<br />
hasara neden olan katı maddelerin<br />
sudan ayrılması için de yine doğru<br />
projelendirilmiş çökeltme havuzlarına<br />
ihtiyaç vardır. Özellikle katı madde yükü<br />
fazla olan erozyon bölgesindeki akarsularda<br />
bu iki ünite, santralın işletme performansı<br />
açısından çok büyük bir öneme<br />
sahiptir. Bu tesislerin yetersiz oluşu <strong>ve</strong>ya<br />
işletme-bakım kurallarına uyulmaması<br />
durumunda, sistem elemanlarında çok<br />
önemli aşınma/erezyon <strong>ve</strong> kavitasyon<br />
Türkiye’de hesaplanan teknik<br />
hidroelektrik enerji potansiyeli<br />
223 milyar kWh, teknik <strong>ve</strong> ekonomik<br />
olarak değerlendirilebilir potansiyel<br />
ise 140 milyar kWh düzeyindedir.<br />
Bu potansiyel, ülkemiz için ulusal<br />
<strong>ve</strong> yenilenebilir bir enerji kaynağı<br />
olarak çok önemli bir değerdir.<br />
sorunları ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de<br />
işletmede olan eski <strong>ve</strong> yeni doğal akışlı<br />
bütün HE santralların bu sorunla karşı<br />
karşıya olduğu bilinmektedir.<br />
Doğal Akışlı Çevirmeli Tip Santralların<br />
Tanımlanması <strong>ve</strong> Sınıflandırılması<br />
Bir <strong>ve</strong>ya birden fazla türbin-jeneratör ünitesi<br />
bulunan <strong>ve</strong> ünitelerin toplam kurulu<br />
gücü 10.000 Kw’dan büyük olanlar “büyük<br />
hidroelektrik santral”, bu değerden<br />
küçük olanlar ise “küçük hidroelektrik<br />
santral” olarak adlandırılmaktadır.<br />
Küçük hidroelektrik santralların değişik<br />
kriterlere göre sınıflandırılmaları<br />
mümkündür. Ülkelerin ekonomik yapıları<br />
<strong>ve</strong> hidrolik potansiyellerindeki özelliklerin<br />
farklılıklar göstermesi, tüm ülkeler için<br />
standart bir sınıflandırma sistemine gitmeyi<br />
engellemektedir. Bu nedenle çeşitli<br />
ülkelerde değişik sınıflandırma sistemleri<br />
kullanılmaktadır. Genellikle sınıflandırmada<br />
aşağıdaki kriterler gözönüne alınmaktadır:<br />
1) Enerji Ekonomisi Yönünden<br />
Sınıflandırma<br />
a) Santralın kurulu gücüne göre:<br />
• Gücü 0-100 Kw olan santrallar (mikro),<br />
• Gücü 101-1000 Kw olan santrallar<br />
(mini),<br />
• Gücü 1001-10000 Kw olan santrallar<br />
(küçük)<br />
b) Santralların ulusal şebeke ile<br />
ilişkisine göre:<br />
• Ulusal şebekeden bağımsız izole<br />
santrallar,<br />
• Ulusal şebekeye bağlı santrallar,<br />
• Küçük şebekelere bağlı santrallar<br />
2) Teknik Özelliklere Göre Sınıflandırma<br />
a) Santralda kullanılan suyun<br />
kaynağına göre: Akarsu, göl, pınar,<br />
yapay kanal santralları<br />
b) Düşüm yüksekliğine göre<br />
sınıflandırma: Alçak düşümlü santrallar<br />
(H
SU DOSYASI<br />
Türkiye'de Elektrik Enerjisi Üretiminde Kamu <strong>ve</strong> Özel Sektörün Payı<br />
%90’ı elektriksiz kalır” gerçeği kabul edilmektedir.<br />
Büyük barajlı hidrolik santrallara <strong>ve</strong>ya<br />
termik-nükleer santrallara oranla üretim<br />
miktarları çok düşük kalmakla beraber,<br />
özellikle küçük su kaynaklarını değerlendirmek<br />
<strong>ve</strong> ulusal şebekeden uzak olan<br />
kırsal kesimin kalkınmasını sağlamak<br />
amacıyla hem gelişmiş, hem de gelişmekte<br />
olan tüm ülkeler dün olduğu gibi<br />
bugün de bu küçük hidroelektrik santral<br />
uygulamalarını sürdürmektedirler. Buna<br />
paralel olarak, bu tür tesislerde varolan<br />
planlama, uygulama, bakım <strong>ve</strong> işletme<br />
sorunlarının giderilmesi yönünde araştırma<br />
çalışmaları da devam etmektedir.<br />
Nükleer, termik <strong>ve</strong> barajlı hidroelektrik<br />
santrallardaki olumsuz çevresel etkilere<br />
karşı Dünya kamuoyunda oluşan tepki <strong>ve</strong><br />
duyarlılık karşısında, bu doğal akışlı su<br />
kaynaklarının değerlendirilmesi seçeneğinin<br />
gelecek yıllarda daha da öncelik <strong>ve</strong><br />
önem kazanacağı bir gerçektir.<br />
Türkiye’de Hidroelektrik Enerji<br />
Planlama <strong>ve</strong> Üretiminin Tarihsel<br />
Gelişimi<br />
Türkiye’de doğal akışlı <strong>ve</strong> çevirmeli hidroelektrik<br />
santrallar 1926 yılından itibaren<br />
kullanılmaktadır. Büyük bir bölümü<br />
1950-1960 yılları arasında inşa edilen<br />
bu tip santralların yapımına 1972 yılına<br />
kadar değişik kuruluşlarca devam edilmiştir.<br />
Önceleri enerji üretimi için yaygın<br />
bir biçimde kullanılan küçük hidroelektrik<br />
santrallar, 1960’lı yıllardan sonra yerlerini<br />
büyük boyutlu baraj <strong>ve</strong> hidroelektrik santrallara<br />
bırakmışlardır. Diğer birçok ülkede<br />
olduğu gibi bu gelişim Türkiye’de de<br />
gözlenmiştir. Ancak, gerek süratle artan<br />
enerji talebi, gerekse büyük barajların inşasında<br />
karşılaşılan finansman zorlukları<br />
<strong>ve</strong> olumsuz çevre etkileri karşısında tüm<br />
enerji kaynaklarından yararlanma zorunluluğu<br />
ortaya çıkmış <strong>ve</strong> bunun sonucu<br />
olarak küçük hidroelektrik santrallardan<br />
enerji üretilmesi yeniden önem kazanmaya<br />
başlamıştır.<br />
Türkiye’de hidroelektrik potansiyelin<br />
planlanmasında <strong>ve</strong> yatırımında birinci derecede<br />
görevli <strong>ve</strong> sorumlu olan bugünkü<br />
D.S.İ. <strong>ve</strong> mülga Elektrik İşleri Etüt İdaresi<br />
Genel Müdürlükleri (EİEİ) kurulmadan<br />
önce, yani 1930 <strong>ve</strong> 1950’li yıllara kadar,<br />
Özellikle yatak eğiminin fazla<br />
olduğu orta <strong>ve</strong> yukarı (menba)<br />
akarsu kesimlerinde planlanan<br />
<strong>ve</strong> inşa edilen bu doğal akışlı<br />
santrallarda, her zaman akarsudan<br />
gü<strong>ve</strong>nli bir su alabilmek için iyi<br />
tasarlanmış bir sualma yapısına,<br />
alınan su içinde varolan <strong>ve</strong> türbin,<br />
vana gibi santral elemanlarında<br />
hasara neden olan katı maddelerin<br />
sudan ayrılması için de yine<br />
doğru projelendirilmiş çökeltme<br />
havuzlarına ihtiyaç vardır.<br />
bu kaynaklardan elektrik üretmek üzere<br />
yatırım yapan kurum <strong>ve</strong> kuruluşlar olarak,<br />
İller Bankası, ETİBANK, Yerel Belediye<br />
<strong>ve</strong>ya Belediyeler Birliği, Kamu Sanayi<br />
Kuruluşları, Tüccarlar Birliği <strong>ve</strong> İmtiyazlı<br />
Ticari Şirketlerin olduğunu görüyoruz.<br />
Daha sonra, önce EİEİ, sonra da DSİ’nin<br />
kurulmasından sonra, bu alandaki yatırımların<br />
hemen hemen tamamı kamu<br />
tarafından <strong>ve</strong> kamu kaynakları <strong>ve</strong>ya kredi<br />
kullanılarak yapılmaya başlamıştır. Bu<br />
yatırımlar bazen hızlanmış, bazen yavaşlamış<br />
<strong>ve</strong> 1980’li yıllara gelindiğinde de<br />
durma noktasına gelmiştir. Bu yıllardan<br />
itibaren de, dönemin iktidarının benimsediği<br />
serbest piyasa ekonomisi ilkeleri<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde kamu bu yatırım alanından<br />
çekilmeye başlamış <strong>ve</strong> bu yatırım alanını<br />
Yap- İşlet- Devret (YİD), Yap- İşlet (Yİ),<br />
Otoprodüktör <strong>ve</strong> İşletme Deviri (İD) gibi<br />
yeni finans modelleri çerçe<strong>ve</strong>sinde özel<br />
sektöre açmıştır.<br />
Böylece, her birinin kendine özgü tanım<br />
<strong>ve</strong> özelliği olan bu modellerin uygulamaya<br />
konulması <strong>ve</strong> beklenen sonuçlara<br />
ulaşılabilmesi amacıyla birçok yasa <strong>ve</strong><br />
yönetmelik çıkarılarak hukuki <strong>ve</strong> idari altyapının<br />
oluşturulmasına çalışılmıştır. Bu<br />
yasa <strong>ve</strong> düzenlemeler ile her bir modelin<br />
tanım <strong>ve</strong> temel özellikleri alt bölümlerde<br />
kısaca <strong>ve</strong>rilecektir. Bundan sonra da,<br />
1984’den günümüze kadar geçen 30 yılı<br />
aşkın süre içinde bu modellerin uygulanması,<br />
uygulama sonuçları, kamu <strong>ve</strong> özel<br />
sektör yönünden başarılı - başarısız yönleri<br />
üzerinde durulacaktır.<br />
HES Projelerinin<br />
Gerçekleştirilmesinde Kullanılan<br />
Finans Kaynakları<br />
Bu projelerin gerçekleştirilmesinde gerekli<br />
finansman, ya kamu tarafından <strong>ve</strong>ya<br />
özel sektör tarafından sağlanabilmektedir.<br />
Bunlardan kamunun kullanabileceği<br />
finans kaynakları ile, özel sektör tarafından<br />
sağlanacak finansman modelleri<br />
şöyle sıralanabilir:<br />
Ç<br />
Ç<br />
Ç<br />
Ç<br />
A. Kamu Finansmanı<br />
Devlet bütçesinden,<br />
Başta Dünya Bankası olmak üzere<br />
uluslararası finans kurumlarından,<br />
Devletler/Hükümetler arası ekonomik<br />
işbirliği çerçe<strong>ve</strong>sinde sağlanan kredilerle,<br />
İkili anlaşmalarla.<br />
B. Özel Sektör Finansmanı<br />
30 itü vakfı dergisi
Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret<br />
<strong>ve</strong>ya mevcut HES’lerin<br />
İşletme Devri modelleri çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
özel sektör tarafından<br />
sağlanan öz kaynak<br />
<strong>ve</strong> ulusal banka kredileri ile;<br />
<strong>ve</strong>yahut yabancı yatırımcılarla<br />
şirket ortaklığına gidilerek<br />
sağlanan finansman.<br />
Yatırımcı Profili <strong>ve</strong><br />
Finans Kaynaklarına<br />
Bağlı Olarak Türkiye’de<br />
Hidroelektrik Enerji<br />
Yatırım <strong>ve</strong> Üretimi<br />
Kısa Tarihçe:<br />
• 1970 Öncesi: Kamu<br />
Kurumları, Özel İmtiyazlar<br />
<strong>ve</strong> dağınık uygulamalar dönemi<br />
Bu dönem sonunda çok<br />
sınırlı bir yatırım <strong>ve</strong> üretim<br />
sağlanabilmiş <strong>ve</strong> toplam elektrik enerjisi<br />
üretimindeki hidroelektrik enerjinin payı<br />
%35 düzeylerinde kalmıştır.<br />
• 1970-1982 Arası: Bütünleşme<br />
(Yarı Tekel) Dönemi<br />
Bu dönem, hem kamu hem de imtiyazlı<br />
şirketlerin yatırım <strong>ve</strong> işletmede bir arada<br />
olduğu dönem olup, ülkedeki toplam elektrik<br />
enerji üretim potansiyeli içinde hidroelektriğin<br />
payı %53’lere çıkmıştır.<br />
• 1982-1983/84 Dönemi:<br />
Kamu Tekeli Dönemi<br />
Sadece sınırlı kamu yatırımlarının olduğu<br />
bu dönemde özel sektörün yeni bir<br />
yatırımı olmamıştır.<br />
• 1984-2001 Dönemi: Özel Sektöre<br />
Açılım Dönemi<br />
Yap İşlet Devret (YİD), Yap İşlet (Yİ),<br />
İşletme Hakkı Devri (İHD) <strong>ve</strong> Otoprodüktör<br />
Modellerine işlerlik kazandırıldığı bu<br />
dönemde, özel sektör tarafından yapılan<br />
çok sınırlı yatırım <strong>ve</strong> üretim miktarı, kamunun<br />
bu modellerden beklentilerine cevap<br />
<strong>ve</strong>rememiştir.<br />
• 2001-2002 Dönemi: Yeni Piyasa<br />
Dönemi<br />
Özel sektörün önünü açan bütün bu<br />
yasal düzenlemelere rağmen, yatırım <strong>ve</strong><br />
üretimde temel kaynak olan “su”yun tahsisi<br />
<strong>ve</strong> kullanım gü<strong>ve</strong>ncesi <strong>ve</strong> yatırım-üretim-pazarlama/satış<br />
konularında özel<br />
sektör sürekli bir gü<strong>ve</strong>nce arayışı içinde<br />
olmuştur. Bu bağlamda, 4628 sayılı Elektrik<br />
Piyasası Kanunu 3 Mart 2001 tarihinde<br />
yürürlüğe girmiş <strong>ve</strong> yeni piyasa modeli<br />
Türkiye'de Elektrik Enerjisi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımı<br />
3 Eylül 2002 tarihinden itibaren uygulamaya<br />
konulmuştur.<br />
• 2003-2005 <strong>ve</strong> Sonrası: Serbest<br />
(Rekabetçi) Piyasa Dönemi<br />
Özel sektörün beklentileri <strong>ve</strong> ısrarları<br />
sonucunda 2003 yılında yürürlüğe giren<br />
“Su Kullanım Hakkı Yönetmeliği <strong>ve</strong> 2005<br />
yılında çıkarılan 5346 sayılı “Yenilenebilir<br />
Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi<br />
Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (YEK)”<br />
ile birlikte bu dönemde piyasa daha da<br />
serbestleştirilmiş; su kullanım hakkı antlaşmasıyla<br />
beraber, Özel Sektörün yapacağı<br />
HES’lerden elektrik üretip satabilme<br />
serbestliği de getirilmiştir.<br />
2005 yılından itibaren günümüze kadar<br />
da yeni finans <strong>ve</strong> yatırım modellerinin<br />
uygulanmasına ilişkin daha birçok yasal<br />
düzenleme yapılmıştır.<br />
EPDK Dönemi, Serbest Üretim<br />
<strong>ve</strong> YİD Modelinin Açık Tanımı <strong>ve</strong><br />
Günümüzdeki Uygulama Biçimi<br />
“Elektrik Piyasası Kanunu” nun yürürlüğe<br />
girdiği Mart 2001 tarihinden önce 3096<br />
sayılı Kanun kapsamındaki projeler hariç,<br />
içme-kullanma suyu temini, sulama, enerji,<br />
taşkın koruma <strong>ve</strong> drenaj gibi her türlü<br />
amaca yönelik su ile ilgili bütün projeler<br />
ilk etüt aşamasından işletmeye kadar her<br />
kademede Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün<br />
sorumluluğu kapsamındaydı.<br />
İnşaat tamamlandıktan sonra santralın<br />
işletmesi devir protokolüyle bu alanda uzman<br />
kuruluş olan Elektrik Üretim Anonim<br />
Şirketine (EÜAŞ) devredilmekteydi.<br />
4 Ağustos 2002 tarihinde<br />
“Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği”<br />
<strong>ve</strong> 26 Haziran 2003<br />
tarihinde “Su Kullanım Anlaşması<br />
Yönetmeliği”nin yürürlüğe<br />
girmesiyle birlikte, 4628<br />
sayılı Kanun gereğince DSİ <strong>ve</strong><br />
EİE tarafından 2003 yılına kadar<br />
çeşitli kademelerde geliştirilmiş<br />
olan bütün hidroelektrik<br />
santral projeleri DSİ internet<br />
sayfasında yayımlanarak tüzel<br />
kişilerin başvurusuna açılmıştır.<br />
Kamu tarafından geliştirilmiş<br />
olan bu projelerin dışında,<br />
tüzel kişiler tarafından da HES<br />
projeleri geliştirilerek, yatırım<br />
talebiyle DSİ’ye önerilebilmektedir.<br />
Bu tür projeler de yine<br />
DSİ internet sitesinde yayınlanarak<br />
bir ay boyunca diğer<br />
yatırımcıların da tekliflerine açılmıştırr. Sitede<br />
yayınlanan projelere başvuru yapan <strong>ve</strong><br />
belirli bir formata göre bir ay içinde proje<br />
öneri/teklif dosyasını DSİ’ye teslim etmiş<br />
olan yatırımcılara, teklif etmiş oldukları projeleri<br />
için fizibilite raporlarını hazırlamak<br />
üzere, başlangıçta 6 ay, daha sonraları üç<br />
aylık bir süre <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Yönetmelikte belirlenen süreler içerisinde<br />
hazırlanmış olan fizibilite raporları<br />
tüm firmalardan eşzamalı olarak alınmakta<br />
<strong>ve</strong> yapılan incelemeler sonucunda DSİ’nin<br />
kabul edilebilir bulduğu firmalar Enerji Piyasası<br />
Düzenleme Kurumuna (EPDK) lisans<br />
almak üzere gönderilmektedir. Eğer<br />
bir proje için birden fazla firma başvurmuş<br />
<strong>ve</strong> EPDK’ya gönderilmiş ise, DSİ’de yapılan<br />
ihaleye kapalı zarf yöntemiyle teklifler<br />
<strong>ve</strong>rilmekte <strong>ve</strong> en yüksek lisans bedelini<br />
(üretilecek enerjinin satışından Kamu’ya<br />
aktarılacak “Kamu Hissesi/ su kullanım bedeli”<br />
payı) <strong>ve</strong>ren firma lisans almaya hak<br />
kazanmaktadır. Bu hakkı elde eden firma,<br />
Nükleer, termik <strong>ve</strong> barajlı<br />
hidroelektrik santrallardaki<br />
olumsuz çevresel etkilere karşı<br />
Dünya kamuoyunda oluşan<br />
tepki <strong>ve</strong> duyarlılık karşısında,<br />
bu doğal akışlı su kaynaklarının<br />
değerlendirilmesi seçeneğinin<br />
gelecek yıllarda daha da öncelik <strong>ve</strong><br />
önem kazanacağı bir gerçektir.<br />
itü vakfı dergisi<br />
31
SU DOSYASI<br />
DSİ Genel Müdürlüğü ile üretim lisansı için<br />
önşart olan ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme)<br />
sürecini tamamlayıp “Su Kullanım<br />
Anlaşması”nı imzaladıktan sonra önce<br />
EPDK’dan “yatırım lisansı”, yatırımlar tamamlanıp<br />
gerekli kabul işlemleri tamamlandıktan<br />
sonar da “üretim lisansı” almaktadır.<br />
Kamu <strong>ve</strong> Yatırımcı Yönünden YİD<br />
Modelinin Olumlu <strong>ve</strong> Olumsuz Yönleri<br />
YİD Modelinin Olumlu Olarak Değerlendirilen<br />
Yönleri:<br />
• Ülkenin yapmak zorunda olduğu altyapı<br />
projeleri için gerekli finansmanın bulunması.<br />
• Yabancı sermayenin ülkeye girişinin<br />
sağlanması.<br />
• Devletin borçlanmaması, toplam yatırım<br />
masraflarının <strong>ve</strong> sermaye kârının proje<br />
tarafından ödenmesi.<br />
• Devletin sadece planlama, ihale <strong>ve</strong><br />
denetimi üstlenmesi, projelerin finansman,<br />
yapım <strong>ve</strong> işletme sorumluluğu <strong>ve</strong> risklerinin<br />
yatırımcı şirkete devredilmesi.<br />
• Projede uygulanabilir ileri teknolojinin<br />
ülkeye getirilmesi.<br />
• Projelerin normal programlanan sürelerden<br />
daha kısa sürede bitirilmesi.<br />
• Projelerin optimum faydayı sağlayacak<br />
biçimde işletilmesi.<br />
• Sistemin ihale aşamasında rekabete<br />
açık olması.<br />
Yap-İşlet-Devret Modeline Yönelik<br />
Eleştiriler<br />
• Özel sektör tarafından geliştirilen<br />
projelerde , su kaynaklarının havza bütünlüğü<br />
içinde entegre planlama ilkesi bulunmamakta<br />
<strong>ve</strong> çok yüzeysel etüt <strong>ve</strong> çalışmalarla<br />
üretilmiş olan bu tür projelerde kamu<br />
Projelerin çevreye olabilecek<br />
önemli etkilerinin göz<br />
önünde tutulması gerekirdi.<br />
Giderilemeyecek çevre sorunları<br />
olan projeler kesinlikle Yap-<br />
İşlet-Devret projeleri programına<br />
konmamalıdır. Özel sektör<br />
tarafından geliştirilip DSİ’ye<br />
teklif edilen HES projeleri dahil<br />
olmak üzere, bütün projelere<br />
ait Çevresel Etki Değerlendirme<br />
Raporu (ÇED) sürecinin, kamu (DSİ<br />
<strong>ve</strong>ya EİE) tarafından yürütülerek<br />
tamamlanmış olması önemlidir.<br />
32 itü vakfı dergisi<br />
Yeni Finans Modelleri ile HES<br />
Yatırımlarında Kamu Adına DSİ’nin<br />
Görev <strong>ve</strong> Sorumluluğu<br />
Günümüzde yeni finans/yatırım modellerine<br />
göre başvuru yapılan HES adedi 2000’leri<br />
aşmıştır. Her ne kadar “bütün sorumluluk <strong>ve</strong><br />
riskler yatırımcı şirkete ait olsa da”, DSİ’nin<br />
bugünkü kadro <strong>ve</strong> kapasitesiyle böylesine<br />
büyük bir iş potansiyelinin yönetilmesinde<br />
ciddi zorluklarla karşılaşacağı açıktır. Nitekim,<br />
son olarak 18 Mayıs 2005 tarihinde<br />
çıkarılan Yenilenebilir Enerji Yasası (YEK)<br />
<strong>ve</strong> 26 Haziran 2003 tarihinde yayınlanmış<br />
olan “Su Kullanım Anlaşması”na yönelik<br />
yönetmelik ile birlikte HES yatırımı için çok<br />
yoğun bir özel sektör talebiyle karşılaşan<br />
ETKB (DSİ), bir anlamda bu talebi <strong>ve</strong> piyasayı<br />
kontrol etmekte acze düşmüş; kamunun<br />
bu yetersizliği <strong>ve</strong> zaafından yararlanan<br />
pek çok proje/lisans başvuru <strong>ve</strong>ya lisans<br />
sahibi şirket, hisse devirleri yoluyla kamu<br />
kaynaklarını ranta dönüştürerek hem modeli<br />
işlemez hale getirmiş,hem de iyi niyetli<br />
<strong>ve</strong> yatırım gücü olan gerçek yatırımcının<br />
önünü tıkamıştır. Ne hazindir ki; bugün bu<br />
devir/satış teklif <strong>ve</strong> talepleri artık kapalı kapılar<br />
arkasında değil de ulusal gazete ilanyararından<br />
çok, yatırımcının ticari kazancı<br />
ön planda tutulmaktadır.<br />
• Enerji amaçlı su kaynağı tahsis <strong>ve</strong><br />
kullanım talep <strong>ve</strong> kararlarında, çevre değerleri<br />
<strong>ve</strong> çevre su hakları yeterince değerlendirilmemekte;<br />
suya taraf <strong>ve</strong> sudan<br />
çıkarı olan grupların karar sürecine katılımları<br />
sağlanmamakta <strong>ve</strong> projenin uygulanması<br />
aşamasında kamu- yatırımcı <strong>ve</strong><br />
toplum arasında sorunlar yaşanmaktadır.<br />
• Özel sektör tarafından geliştirilmiş<br />
olan projelerin pek çoğu, yatırım yapılmak<br />
amacıyla değil, gerçek yatırımcılara<br />
pazarlanmak amacıyla yapılmaktadır. Bu<br />
süreç <strong>ve</strong> modelde kamu kontrolu yetersiz<br />
kalmaktadır.<br />
• Gerçek yatırımcı olmayan şirketler<br />
tarafından geliştirilen bu projeler için hazırlanan<br />
fizibilite/yapılabilirlik raporlarında,<br />
teknik, ekonomik, mali <strong>ve</strong> çevresel yapılabilirlik<br />
analizleri çok yüzeysel düzeyde<br />
yapılmakta <strong>ve</strong> kamu da bu raporları gerekli<br />
ciddiyet <strong>ve</strong> titizlikle inceleyemediği için,<br />
bu projeleri yatırıma dönüştürmek isteyen<br />
gerçek yatırımcılar <strong>ve</strong> kamu bundan zarar<br />
görmektedir.<br />
• Yabancılık unsuru olan proje dökümanlarında<br />
uluslararası tahkim istenmektedir<br />
• Yabancı sermaye <strong>ve</strong> kârın yurt dışına<br />
çıkacağı zaman sorunlar yaşanabilecektir<br />
Özel Sektör <strong>ve</strong> TÜSİAD’ın Kamu HES<br />
Yatırımlarına Karşı Bakışı<br />
Yeni finans modelleri ile 20 yılı aşkın bir sürede<br />
HES yatırımları konusunda beklenen<br />
enerji üretim kapasitesi sağlanamayınca,<br />
kamunun tekrar devreye girme yaklaşımına<br />
karşı özel sektör <strong>ve</strong> TÜSİAD’ın tek yönlü<br />
bakışı, TÜSİAD Enerji Raporu (1998)’de<br />
ilginç bir üslup <strong>ve</strong> yaklaşımla <strong>ve</strong>rilmektedir.<br />
Bu yorum <strong>ve</strong> değerlendirmeler, aşağıda<br />
aynen yansıtılmaktadır.<br />
‘’ .... Bugün DSİ pek çok projeyi masa<br />
üzerine yatırmış, Amerika ile yapılan enerji<br />
anlaşmasına dayanarak, bu santralların<br />
kurulması için Amerikan kredisi ile Amerikan<br />
firmalarının konsorsiyumlarına işlerin<br />
ihalesine çalışmaktadır. Böylece, DSİ tarafından<br />
inşa ettirilecek santraların daha<br />
sonra TEAŞ’a devredilmesi planlanmıştır.<br />
Alınan kredi de geri ödenecektir. Bu devletçiliktir<br />
<strong>ve</strong> ileride Türkiye’yi zora sokar.<br />
Oysa, büyük küçük her HES’in Yap-İşlet-Devret<br />
ya da daha iyisi bir anayasal<br />
<strong>ve</strong> yasal düzenlemeden sonra Yap-İşlet<br />
modeli ile yerli <strong>ve</strong> yabancı konsorsiyuma<br />
dayalı özel sektöre yaptırılması; Amerika’dan<br />
kredi yerine sermaye transferi<br />
yapılması, kurmaya çalıştığımız liberal<br />
ekonomik düzen için gereklidir. Baraj <strong>ve</strong><br />
hidroelektrik santrallarını devletin kurduğu<br />
bir ülke olmaktan, özel sektörün kurduğu<br />
bir ülke olmaya fikren <strong>ve</strong> fiilen yönelmeliyiz.<br />
Enerjide devletçilik hortlamamak<br />
üzere gömülmelidir. Bırakınız yatırımları<br />
özel sektör yapsın, bırakınız santralları<br />
özel sektör işletsin.<br />
Yürürlükteki YİD Modeline işlerlik kazandırmak<br />
için, ya santralın ekonomik<br />
ömrü boyunca ya da belli bir süre için işletmeciye<br />
tam mülkiyet hakkı tanınmalıdır.’’<br />
Yeni Finans Modelleri İle Özel Sektör<br />
HES Yatırımlarındaki Mevcut Durum<br />
Modelin uygulamaya konulduğu 1984 yılından<br />
2015 yılına kadar geçen 30 yılı aşkın<br />
sürede özel sektör tarafından gerçekleştirilen<br />
/ (gerçekleştirilmesi beklenen) HES<br />
sayısı <strong>ve</strong> üretim miktarı, beklenen düzeyin<br />
çok altına kalmıştır.<br />
Bütün bu arayış <strong>ve</strong> çabalara karşın,<br />
günümüzde Türkiye’deki toplam elektrik<br />
enerjisi kurlu gücü, üretim kaynakları <strong>ve</strong><br />
üretici sektörler arasındaki hidroelektriğin<br />
payı istenen düzeye çıkamamıştır.
ları ile yapılmakta <strong>ve</strong> enerji arz gü<strong>ve</strong>nliğinin<br />
sağlanması adına bu alanda özel sektör tarafından<br />
yapılacak yatırımlara bel bağlayan<br />
kamu yönetimi de hala bu olup bitenlere seyirci<br />
kalmaktadır. Su gibi çok değerli kamu<br />
kaynağı üzerinden rant sağlama adına yürütülen<br />
bu oyunların önlenmesi <strong>ve</strong> gerçek<br />
yatırımcının önünün açılması yönünde ne<br />
yazık ki hala herhangi bir düzenleme <strong>ve</strong> uygulamaya<br />
gidilmemektedir.<br />
Su gibi çok önemli stratejik<br />
bir kamu kaynağının yatırıma<br />
dönüştürülmeden rant aracı<br />
olarak kullanılmasının mutlaka<br />
önüne geçilmelidir. Bunun için<br />
gerekli uygulanabilir düzenlemeler<br />
acilen yapılmalı <strong>ve</strong> kararlılıkla<br />
uygulanmalıdır. Aksi halde, baştan<br />
beri süregelen uygulamalardan<br />
hem kamu, hem de gerçek<br />
yatırımcı özel sektör çok zarar<br />
görecektir.<br />
sel açıdan yapılabilirlik düzeyleri çok düşük,<br />
hatta olanaksızdı. Hem arz gü<strong>ve</strong>nliği<br />
için yatırım bekleyen kamuyu, hem de salt<br />
ticari/rant amaçlı olarak planlanıp pazarlanmak<br />
istenen bu tür projelerin gerçek<br />
yatırımcıyı mağdur etmemesi bakımından<br />
kamunun (DSİ’nin) bu projeleri daha başta<br />
dikkatle incelemesi önemliydi.<br />
• Projelerin çevreye olabilecek önemli<br />
etkilerinin göz önünde tutulması gerekirdi.<br />
Giderilemeyecek çevre sorunları olan projeler<br />
kesinlikle Yap-İşlet-Devret projeleri<br />
programına konmamalıdır. Özel sektör tarafından<br />
geliştirilip DSİ’ye teklif edilen HES<br />
projeleri dahil olmak üzere, bütün projelere<br />
ait Çevresel Etki Değerlendirme Raporu<br />
(ÇED) sürecinin, kamu (DSİ <strong>ve</strong>ya EİE) tarafından<br />
yürütülerek tamamlanmış olması<br />
önemlidir. Ancak böyle bir süreçten geçerek<br />
çevresel yapılabilirliği kanıtlanmış bir<br />
proje hem kamu/toplum hem de yatırımcı<br />
Sonuç <strong>ve</strong> Öneriler<br />
Serbest piyasa ekonomisi ilkeleri <strong>ve</strong> kamu<br />
kaynaklarının yetersiz olması gerekçelerinden<br />
yola çıkılarak 1984 yılında başlatılmış<br />
olan <strong>ve</strong> yeni finans modelleriyle özel sektörden<br />
beklenen yatırımlardan daha sağlıklı<br />
bir sonuç alınabilmiş olması için:<br />
• Başvuru sahibi firmalar mutlaka ön<br />
seçimden geçirilmeli <strong>ve</strong> deneyimsiz, teknik<br />
yeterlilikleri <strong>ve</strong> finansman güçleri olmayan<br />
firmalardan fizibilite raporunun istenmemesi<br />
gerekirdi.<br />
• Kamu eliyle hazırlanmış/hazırlatılmış<br />
fizibilite düzeyinde gerekli etüdleri<br />
tamam olmayan projelerin kesinlikle ihale<br />
edilmemesi gerekirdi. Özellikle topoğrafik,<br />
jeolojik, hidrolojik <strong>ve</strong> çevresel etki değerlendirme<br />
etüdlerinin fizibilite düzeyinde<br />
tamamlanmış olmasına özen gösterilmesi<br />
gerekirdi.<br />
• Özellikle özel sektör tarafından geliştirilerek<br />
teklif edilmiş olan <strong>ve</strong> DSİ’nin web<br />
sayfasında yeralan HES projelerinin büyük<br />
bir bölümünün teknik, ekonomik <strong>ve</strong> çevreadına<br />
yatırım <strong>ve</strong> işletme/üretim gü<strong>ve</strong>ncesi<br />
olan bir proje olabilecekti.<br />
• Özel sektör tarafından geliştirilerek<br />
DSİ’ye önerilen <strong>ve</strong> lisans <strong>ve</strong>rilmiş olan<br />
projelere ait ‘’Proje Teklif Dosyası’’, Fizibilite<br />
Raporu’’ , ‘’Kesin Proje’’ <strong>ve</strong> ‘’Uygulama<br />
Projeleri’’ni hazırlayacak olan kişi <strong>ve</strong><br />
firmaların birçoğunda görülen teknik <strong>ve</strong><br />
bilimsel yetersizliklerin, böylesine önemli<br />
projelere olumsuz yansımalarını önlemek<br />
üzere herbir proje aşaması için ‘’Yeterli/<br />
Yetkin Mühendis <strong>ve</strong>ya Firma’’ tanımının yapılması<br />
<strong>ve</strong> bunların belgelendirilmesi için<br />
gerekli yasal düzenlemenin bugüne kadar<br />
yapılmamış olması çok büyük bir eksiklik<br />
olarak görülmektedir. Bu eksikliğin giderilmesi,<br />
hem kamu haklarının korunması,<br />
hem de bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayan<br />
yatırımcının yatırım, işletme <strong>ve</strong> üretim<br />
gü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması bakımından<br />
çok büyük önem taşımaktadır.<br />
Su gibi çok önemli stratejik bir kamu<br />
kaynağının yatırıma dönüştürülmeden rant<br />
aracı olarak kullanılmasının mutlaka önüne<br />
geçilmelidir. Bunun için gerekli uygulanabilir<br />
düzenlemeler acilen yapılmalı <strong>ve</strong><br />
kararlılıkla uygulanmalıdır.Aksi halde, baştan<br />
beri süregelen uygulamalardan hem<br />
kamu, hem de gerçek yatırımcı özel sektör<br />
çok zarar görecektir.<br />
Kaynaklar<br />
AVCI, İ., “Kırsal Kesim Kalkınmasında İtici Bir<br />
Güç: Küçük Hidroelektrik Potansiyel <strong>ve</strong> Türkiye’deki<br />
Durum”, Ölçü, sayfa 50-55, TMMOB<br />
MMO İstanbul Şubesi Nisan 2003.<br />
AVCI, İ., “Küçük Hidroelektrik Tesislerde Planlama-Projelendirme<br />
<strong>ve</strong> İşletme Sorunları”, Prof. Dr.<br />
K.ÇEÇEN’in Anısına, Türkiye’nin Hidroelektrik<br />
Potansiyeli’nin Geliştirilmesi Sempozyumu, İTÜ<br />
İnş.Fak., 11-12 Kasım 1998.<br />
BASMACI, E., “Yeni Dönemde Hidroelektrik<br />
Santraların Özel Sektörce Geliştirilmesi, DSİ<br />
Vakfı, Eylül 2005.<br />
ÖZİŞ, Ü., “Türkiye’nin Su Kuv<strong>ve</strong>tinin Gelişimi”,<br />
Prof. Dr. K. ÇEÇEN’in Anısına: Türkiye’nin Hidroelektrik<br />
Potansiyelinin Geliştirilmesi Sempozyumu,<br />
Sayfa 47, İTÜ İnş. Fak. , 11-12 Kasım 1998.<br />
DPT, “Onuncu Beş YıllıkBeş Yıllık Kalkınma<br />
Planlı (2014-2018) Enerji Gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> Verimliliği<br />
Özel İhtisas Komisyonu Raporu”<br />
ÜLTANIR, M., “TÜSİAD Enerji Raporu”, 1998.<br />
TMMOB Makina Mühendisleri Odası “Ocak<br />
2015 İtibariyla Türkiye’nin Enerji Görünümü Raporu”,<br />
Şubat 2015.<br />
www.dsi.gov.tr, www.epdk.gov.tr, www.teuas.<br />
gov.tr, www.tedas.gov.tr, www.teias.gov.tr<br />
itü vakfı dergisi<br />
33
SU DOSYASI<br />
Özet<br />
Hidroelektrik Santrallerin<br />
Önemi <strong>ve</strong> Gerekliliği<br />
Prof. Dr. Atıl BULU<br />
Okan Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Akfırat Yerleşkesi, Tuzla<br />
atil.bulu@okan.edu.tr<br />
HES’ler risk taşımayan, hava kirliliği oluşturmayan, iklim<br />
değişikliğine neden olmayan <strong>ve</strong> doğal çevreyi bozmayan güç<br />
üreticileridir. Aynı zamanda çevreyle uyumlu, temiz, yenilenebilir,<br />
yakıt gideri olmayan, uzun ömürlü (200 yıl), yatırımı geri ödeme<br />
süresi kısa (5-10 yıl), işletme gideri (0.2cent/kWh), dışa bağımlı<br />
olmayan elektrik üreticileridir…<br />
Elektrik enerjisi tüketimi o ülkenin kalkınmışlığının<br />
bir göstergesidir. DSİ<br />
<strong>ve</strong>rilerine göre 2008 yılında kişi başına<br />
yıllık elektrik tüketimi 3000 kWh iken,<br />
dünya ortalaması 2500 kWh, gelişmiş ülkelerde<br />
9000 kWhdır. 2008 <strong>ve</strong>rileriyle, enerji<br />
üretimimizin % 17’si yenilenebilir kaynak<br />
hidrolik kaynaklardan, % 81’i fosil yakıtları<br />
olarak adlandırılan termik (doğalgaz, linyit,<br />
kömür, petrol) kaynaklardan üretilmektedir.<br />
Rüzgar <strong>ve</strong> jeotermal kaynaklardan enerji<br />
üretimi, toplam enerji üretimizin % 2’sidir.<br />
HES’ler risk taşımayan, hava kirliliği oluşturmayan,<br />
iklim değişikliğine neden olmayan<br />
<strong>ve</strong> doğal çevreyi bozmayan güç üreticileridir.<br />
Aynı zamanda, çevreyle uyumlu,<br />
temiz, yenilenebilir, yakıt gideri olmayan,<br />
uzun ömürlü (200 yıl), yatırımı geri ödeme<br />
süresi kısa (5-10 yıl), işletme gideri az<br />
(0.2cent/kWh), dışa bağımlı olmayan elektrik<br />
üreticileridir. Ülkemizin DSİ <strong>ve</strong>rilerine<br />
göre 2020 yılında 550 milyar kWh (%22’si<br />
hidroelektrik) enerji gereksinmesiolacağı<br />
hesaplanmaktadır. Teknik <strong>ve</strong> ekonomik<br />
olarak değerlendirilebilen 140 milyar kWh<br />
hidroelektrik potansiyeli vardır. 2023 yılına<br />
kadar bu kapasitenin kullanımı için 1738<br />
adet HES projesinin devreye sokulması<br />
planlanmıştır.<br />
1. Giriş<br />
Akan suyun gücünden yararlanmak için<br />
ilk yapılan tesisler su çarklarıdır. Binlerce<br />
yıl önce tahtadan yapılan çarklarla suyun<br />
34 itü vakfı dergisi
üretimi 1930 yılında 7 GWh/yıl olup, toplam<br />
elektrik enerjisi üretimindeki payı %7 dir.<br />
Tablo 1’de hidroelektrik enerji üretimi <strong>ve</strong><br />
toplam tüketimdeki payı <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Tablo 1’den görüldüğü gibi, hidroelektrik<br />
enerji üretimindeki en önemli artış<br />
Sarıyar <strong>ve</strong> Seyhan barajlarının devreye girmesiyle<br />
1955-60 yılları arasında olmuştur.<br />
2000’li yıllara kadar yağışa bağlı olarak<br />
hidroelektrik enerjinin tüketimdeki payı %<br />
35-40 arasında değişmiştir. 2000 yılında<br />
doğalgaz santrallerinin enerji üretimindeki<br />
payı % 40’lara çıkmış, 2008 yılı <strong>ve</strong>rilerine<br />
göre bu oran % 49’dur.<br />
Tablo 1: Hidroelektrik enerji üretimi<br />
<strong>ve</strong> toplam tüketimdeki payı [2, 3]<br />
Yıl<br />
Hidroelektrik<br />
enerji üretimi<br />
(GWh/yıl)<br />
Toplam<br />
tüketim<br />
(GWh/yıl)<br />
Oran<br />
%<br />
1930 7 106 7<br />
1935 12 213 6<br />
1940 14 397 4<br />
1945 24 528 5<br />
1950 30 790 4<br />
1955 90 1580 6<br />
1960 1001 2815 35<br />
1965 2179 4953 44<br />
1970 3033 8623 35<br />
1975 5904 15623 38<br />
1980 11348 23276 49<br />
1985 12045 34219 35<br />
1990 23148 57543 40<br />
1995 35541 86247 41<br />
2000 30916 124922 25<br />
2005 39561 161956 24<br />
2008 35531 205383 17<br />
kinetik enerjisi kullanılarak tahıl öğütülmesi<br />
<strong>ve</strong> suyun sulama <strong>ve</strong> kullanma amacıyla yükseltilmesi<br />
sağlanmıştır. [1]. Artukoğlu döneminde<br />
1179 yılında Fırat nehrinin Haburman<br />
kolu üzerinde Çermik’de yapılan köprüde,<br />
değirmentaşını çeviren değirmene su gönderen<br />
bir su kanalı bulunmaktadır. [2]<br />
Türkiye’de ilk Hidroelektrik Santral<br />
(HES) 1902 yılında Tarsus’ta yapılan 60<br />
kW’lık santraldir. Birkaç başka küçük santralden<br />
sonra, 1929 yılında Trabzon’da 1.1<br />
MW gücünde, 257 m. Düşü yüksekliği <strong>ve</strong><br />
0.3 m3/s debi ile yılda 4 milyon kWh enerji<br />
üreten Visera santrali, Cumhuriyet döneminin<br />
ilk santralidir. [2]<br />
Atatürk’ün emriyle 1932 yılında Nafia<br />
Vekaletince başlatılan su geliştirme çalışmaları<br />
ile 1935 yılında Elektrik İşleri Etüt<br />
İdaresi (EİEİ) kurulmuştur. Düzenli akım<br />
ölçümlerine başlanarak, su kuv<strong>ve</strong>tinden<br />
elektrik enerjisi üretimi sağlayacak plan <strong>ve</strong><br />
projelerin hazırlığına girişilmiştir.<br />
2. Hidroelektrik Enerji Üretimi<br />
Trabzon Visera, Aksaray, Antalya <strong>ve</strong> Konya’da<br />
yapılan HES’lerle elektrik enerjisi<br />
Tablo 2: Türkiye’nin Uzun Dönem Elektrik Arz Tahmini [3]<br />
2010 2015 2020<br />
Santral tipi<br />
Yağışlı Kurak Yağışlı Kurak Yağışlı<br />
MW Milyar kWh MW Milyar kWh MW<br />
Milyar<br />
kWh<br />
Termik 30583 211 211 45603 314 314 62273 426<br />
Hidroelektrik 18234 62 46 25670 89 60 34076 118<br />
Toplam Arz 48817 273 257 71273 403 374 96349 544<br />
3. Ülkemizin Enerji Durumu<br />
Elektrik enerjisi tüketimi o ülkenin kalkınmışlığının<br />
bir göstergesidir. DSİ <strong>ve</strong>rilerine<br />
göre ülkemizde 2008 yılında kişi başına yıllık<br />
elektrik tüketimi 3000 kWh/y iken, dünya<br />
ortalaması 2500 kWh/y, gelişmiş ülkelerde<br />
8900 kWh/y, Çin’de 827 kWh/y, ABD’de ise<br />
12322 kWh/y değerlerindedir. [4]<br />
2008 yılı <strong>ve</strong>rileriyle, enerji üretimimizin<br />
%17’si yenilenebilir kaynak olarak hidrolik<br />
kaynaklardan, % 81’i fosil yakıtları olarak<br />
adlandırılan termik (doğalgaz, linyit, kömür,<br />
petrol) kaynaklarından üretilmektedir. Rüzgar<br />
<strong>ve</strong> jeotermal kaynaklardan enerji üretimi,<br />
toplam enerji üretimimizin % 2’sidir.<br />
Ülkemiz enerji gereksinmesini karşılamak<br />
için doğalgaz, petrol <strong>ve</strong> kömür ithal<br />
etmek zorundadır. Ülkemizin artan enerji<br />
gereksinmesi için tamamen ithale dayalı<br />
doğalgaz ile çalışan güç santralleri kurulmuştur.<br />
Toplam enerji üretiminde hidroelektriğin<br />
payı azalırken (%17), termik<br />
santrallerden üretilen enerji payı (%81)<br />
artmaktadır.<br />
Ülkemiz hızla kalkındığı için enerji gereksinmesi<br />
de aynı hızla artmaktadır. 2020<br />
yılında 550 milyar kWh (% 22 si hidroelektrik)<br />
enerji gereksinmesi hesaplanmaktadır.<br />
Ülkemizin DSİ <strong>ve</strong>rilerine göre teknik <strong>ve</strong><br />
ekonomik olarak değerlendirilebilecek 140<br />
milyar kWh hidroelektrik potansiyeli vardır.<br />
2023 yılına kadar bu kapasitenin kullanıma<br />
sunulması için 1738 adet HES projesinin<br />
devreye sokulması planlanmıştır (Tablo<br />
4). Tablo 2’de 2020 yılına kadar ülkemizin<br />
elektrik arz tahmini <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Avrupa Birliği Topluluğu enerji politikalarında<br />
yenilenebilir enerji kaynaklarına<br />
(hidroelektrik, rüzgar, güneş <strong>ve</strong> biokütle)<br />
büyük önem <strong>ve</strong>rmektedir. Türkiye’de yürürlükte<br />
bulunan enerji politikaları <strong>ve</strong> ilgili<br />
mevzuat ile AB mevzuatı arasındaki farklı-<br />
itü vakfı dergisi<br />
35
SU DOSYASI<br />
Oymapınar Barajı<br />
Tablo 3: Güç Santrallerinin Birim yatırım Bedelleri [3]<br />
Santralin Yakıt Cinsi<br />
36 itü vakfı dergisi<br />
İşletme<br />
Bakım Gideri<br />
(Cent/kWh)<br />
Yakıt<br />
Gideri<br />
(Cent/kWh)<br />
Kurulu Güç<br />
Birim Yatırım Bedeli<br />
($/kW)<br />
Doğalgaz 0.415 3.61 795<br />
Linyit 1.5 1.84 1500<br />
İthal Kömür 1.41 1.97 1325<br />
Hidroelektrik 0.2 0 1200 – 1500<br />
Nükleer 0.78 1 2000<br />
Ülkemiz enerji gereksinmesini<br />
karşılamak için doğalgaz,<br />
petrol <strong>ve</strong> kömür ithal etmek<br />
zorundadır. Ülkemizin artan enerji<br />
gereksinmesi için tamamen ithale<br />
dayalı doğalgaz ile çalışan güç<br />
santralleri kurulmuştur. Toplam<br />
enerji üretiminde hidroelektriğin<br />
payı azalırken (%17), termik<br />
santrallerden üretilen enerji payı<br />
(%81) artmaktadır.<br />
rim yatırım bedelleri Tablo 3’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
HES’ler risk taşımayan, hava kirliliği<br />
oluşturmayan, iklim değişikliğine neden<br />
olmayan <strong>ve</strong> doğal çevreyi bozmayan güç<br />
üreticileridir. Aynı zamanda çevreyle uyumlu,<br />
temiz, yenilenebilir, yakıt gideri olmayan,<br />
uzun ömürlü (200 yıl), yatırımı geri<br />
Tablo 4: Ekonomik olarak yapılabilir HES projeleri [4]<br />
Proje Durumu<br />
HES<br />
Sayısı<br />
lıkların giderilmesi zorunlu olmuştur.<br />
4. Güç Santrallerinin Karşılaştırılması<br />
Güç santralleri; genel olarak termik (doğalgaz,<br />
linyit, ithal kömür, petrol), hidroelektrik<br />
<strong>ve</strong> nükleer santrallerdir. Bu santrallerin biödeme<br />
süresi kısa (5-10 yıl), işletme gideri<br />
(0.2cent/kWh), dışa bağımlı olmayan elektrik<br />
üreticileridir.<br />
5. Ülkemizin Hidroelektrik Potansiyeli<br />
Bir ülkede, ülke sınırlarına <strong>ve</strong> denizlere kadar<br />
bütün doğal akışların %100 <strong>ve</strong>rimle<br />
değerlendirilmesi varsayımına dayanılarak<br />
hesaplanan hidroelektrik potansiyel, o ülkenin<br />
brüt teorik hidroelektrik potansiyelidir.<br />
Topoğrafya <strong>ve</strong> hidrolojinin bir fonksiyonu<br />
olan brüt hidroelektrik enerji potansiyeli<br />
ülkemiz için 433 milyar kWh değerindedir<br />
[5]. Teknik yönden değerlendirilebilir su<br />
kuv<strong>ve</strong>ti potansiyeli, bir akarsu havzasının<br />
hidrolektrik enerji üretiminin teknolojik üst<br />
sınırını gösterir. Ülkemizin teknik yönden<br />
Toplam<br />
Kurulu<br />
Kapasite<br />
(MW)<br />
Ortalama Yıllık<br />
Üretim<br />
(GWh/yıl)<br />
Oran<br />
(%)<br />
İşletmede 172 13700 48000 35<br />
İnşa Halinde 148 8600 20000 14<br />
İnşaatına Henüz başlanmayan 1418 22700 72000 51<br />
Toplam Potansiyel 1738 45000 140000 100
değerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli<br />
216 milyar kWhdır. Ekonomik olarak<br />
yararlanabilir hidroelektrik potansiyel,<br />
beklenen faydaları (gelirleri), masraflarından<br />
(giderlerinden) fazla olan su kuv<strong>ve</strong>ti<br />
projelerinin hidroelektrik enerji üretimini<br />
gösterir. Ülkemiz için teknik <strong>ve</strong> ekonomik<br />
olarak değerlendirilebilir potansiyel hidroelektrik<br />
enerjisi 140 milyar kWh olarak<br />
hesaplanmıştır [4]. Türkiye’nin teorik hidroelektrik<br />
potansiyeli dünya teorik potansiyelinin<br />
% 1 i, Avrupa teorik potansiyelinin %<br />
16’sıdır.<br />
DSİ’nin <strong>ve</strong>rilerine göre, günümüzde<br />
Türkiye’de 172 adet hidroelektrik santral<br />
işletmede bulunmaktadır. Bu santraller<br />
13700 MW bir kurulu güce <strong>ve</strong> ekonomik<br />
potansiyelin %35’ine karşı gelen 48000<br />
GWH yıllık ortalama üretim kapasitesine<br />
sahiptir. 8600 MW bir kurulu güç <strong>ve</strong> toplam<br />
potansiyeli %14 olan 20000 GWh yıllık<br />
üretim kapasitesine sahip 148 hidroelektrik<br />
santral halen inşa halindedir. Geriye<br />
kalan 72540 GWh/y potansiyeli kullanabilmek<br />
için ileride Türkiye’de 1418 HES<br />
yapılacak <strong>ve</strong> ila<strong>ve</strong> 22700 MW kurulu güçle<br />
hidroelektrik santrallerin toplam sayısı<br />
1738 olacaktır. Gelecekte yapılacak HES<br />
ile Türkiye’nin toplam ekonomik kurulu<br />
gücü olan 45000 MW, 1738 HES ile ülkenin<br />
nehirlerindeki tüm ekonomik hidroelektrik<br />
enerji potansiyelinden faydalanma<br />
olanağı doğacaktır.<br />
6. Sonuçlar<br />
a. Ülkemizin enerji gereksinmesi hızla<br />
artmakta olup, çevreye zararlı, karbon<br />
salınımı fazla yeni termik santraller yerine,<br />
kullanılabilir hidroelektrik potansiyelin en<br />
kısa zamanda hayata kavuşturulması gereklidir.<br />
b. 2020 yılında enerji tüketiminin % 75’<br />
inin termik santralle karşılanması planlanmaktadır.<br />
Doğal gaz santrali yerine çevreye<br />
daha duyarlı nükleer santrallerin yapımı<br />
tercih edilmelidir. Ülkemiz bu konuda çevreci<br />
baskısından dolayı çok geri kalmıştır.<br />
c. Bugün yapılmakta olan <strong>ve</strong> proje safhasındaki<br />
HES’lerin yapımı çevreci baskısından<br />
dolayı durdurulsa, 2023 <strong>ve</strong>rilerine<br />
göre 80 milyar Kwh enerjiyi termik santrallarle<br />
karşılamak zorunda kalınacaktır.<br />
Bunun için her yıl 15 milyar m3 doğalgaza<br />
gereksinme vardır. Dışarıya ödenecek<br />
doğalgaz bedeli her yıl yaklaşık 3 milyar<br />
dolardır.<br />
d. Hidroelektrik santrallerin doğayı katlettiği<br />
feryatları doğru değildir. Doğaya <strong>ve</strong><br />
çevreye etkisi yok denecek kadar azdır. [4]<br />
e. Yaşayabileceğimiz tek bir dünya vardır.<br />
Hepimiz bu dünyamızı <strong>ve</strong> ülkemizi en<br />
iyi şekilde korumalıyız. Bunu yaparken hem<br />
gelişmiş ülke olmak için çalışmak, doğal<br />
Bugün yapılmakta olan <strong>ve</strong> proje<br />
safhasındaki HES’lerin yapımı<br />
çevreci baskısından dolayı<br />
durdurulsa, 2023 <strong>ve</strong>rilerine<br />
göre 80 milyar Kwh enerjiyi<br />
termik santrallarle karşılamak<br />
zorunda kalınacaktır. Bunun için<br />
her yıl 15 milyar m3 doğalgaza<br />
gereksinme vardır. Dışarıya<br />
ödenecek doğalgaz bedeli her<br />
yıl yaklaşık 3 milyar dolardır.<br />
çevremizi koruyarak enerji üretimimizi artırmak<br />
zorundayız. Bu nedenle, enerji santralleri<br />
arasında doğaya en az zararlı olan<br />
Hidroelektrik Santrallere karşı çıkmak, en<br />
yumuşak deyişle “abesle iştigal” dir.<br />
Kaynaklar<br />
[1] Bulu, A. (2011): “Hidroelektrik Santrallerin<br />
Önemi Ve Gerekliliği”, Sayı 110, DSİ Teknik Bülten.<br />
[2] Öziş, Ü.(1981): “Anadoluda su kaynaklarının<br />
geliştirilmesinin dünü, bugünü, yarını”. Su<br />
<strong>ve</strong> Toprak Kaynaklarının Geliştirilmesi Konferansı,<br />
DSİ, Ankara.<br />
[3] Öziş, Ü. (1985): “Türkiye’nin hidroelektrik<br />
potansiyeli <strong>ve</strong> enerji üretimi”, Hidroelektrik<br />
Enerji Sempozyumu Tebliğleri, EİEİ, Ankara.<br />
[4] DSİ 2010 yılı ajandası.<br />
[5] http://www.dsi.gov.tr/hizmet/enerji.htm<br />
[6] http://www.eie.gov.tr/turkce/YEK/HES/index_hidrolikenerji.html<br />
itü vakfı dergisi<br />
37
SU DOSYASI<br />
Hidroelektrik Santralların<br />
Çevresel Boyutu<br />
Müh. Buşra Allı, Müh. Cansu Karaca, Dr. Hakan Dulkadiroğlu,<br />
Prof. Dr. Seval Sözen, Prof. Dr. Derin Orhon<br />
ENVIS Çevre <strong>ve</strong> Enerji Sistemleri Araştırma Geliştirme Ltd. Şti.<br />
Giriş<br />
Teknolojinin gelişmesi <strong>ve</strong> sanayileşmenin<br />
artması, dünyada giderek artan<br />
bir enerji ihtiyacına yol açtı. Bu<br />
ihtiyacı karşılayan fosil yakıt rezervlerinin<br />
azalması, enerjinin pahalı olması, elde edilmesi<br />
<strong>ve</strong> kullanılması sırasında ortaya çıkan<br />
çevre sorunları son yıllarda enerji arayışını<br />
temiz enerji kaynaklarına yönlendirdi. Yenilenebilir<br />
<strong>ve</strong> hammadde bağımlısı olmayan<br />
güneş, rüzgâr, su <strong>ve</strong> biyokütle enerjileri temiz<br />
enerji kaynakları olarak tanımlanıyor.<br />
Temiz enerji kaynakları arasında ön plana<br />
çıkan en önemli alternatif su enerjisi. Su<br />
kaynaklarından elde edilen bu enerji hidrolik<br />
enerji olarak biliniyor. Su kaynaklarındaki<br />
potansiyel enerjinin elektrik enerjisine çevrilmesi<br />
ile hidroelektrik enerji elde ediliyor.<br />
Suyun sahip olduğu potansiyel enerjiden<br />
yararlanarak, mevcut enerjiyi türbin aracılığı<br />
ile mekanik enerjiye çeviren, bu enerjiyi jeneratör<br />
vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüştüren<br />
yapılar da Hidroelektrik Santral (HES)<br />
olarak adlandırılıyor.<br />
Hidroelektrik Santraller, “temiz enerji”<br />
<strong>ve</strong>ya "yenilenebilir enerji” kaynağı olarak<br />
çevre kirliliği yaratmadıkları düşüncesi ile<br />
teşvik edilmelerine rağmen, doğal yapıdaki<br />
kaçınılmaz olumsuz etkileri nedeniyle dikkatle<br />
yaklaşılması gereken yatırımlar olmak<br />
zorundadır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde<br />
uygulanan HES yapıları tüm çevresel etkiler<br />
dikkate alınarak kurulur. Ancak Türkiye’de<br />
enerji elde edilmesi yönünde yoğun<br />
bir çaba sarf edilirken, bu yapıların doğayla<br />
olan ilişkileri tümüyle göz ardı ediliyor. Dolayısıyla,<br />
sürdürülebilir olmaktan uzaklaşan,<br />
doğaya <strong>ve</strong>rdiği zarar sağladığı faydanın çok<br />
üstüne çıkan bu yaklaşımın mutlaka gözden<br />
geçirilmesi gerekir.<br />
Yapısal Özellikler<br />
HES yapısal olarak su alma yapısı (regülatör),<br />
su iletim hattı, yükleme havuzu, cebri<br />
Enerji üretimi, teknolojik etkileri göz önüne alındığında çevreye<br />
etkileri olan bir süreçtir. Su enerjisi enerji üretimi süreçlerinde<br />
“temiz enerji üretimi” kapsamında yer almakla birlikte doğa<br />
<strong>ve</strong> doğal yapı üzerinde kaçınılmaz etkileri vardır. Enerjiyi ucuz<br />
ya da pahalı üretmek alternatifine karşılık doğa tahribatının <strong>ve</strong><br />
<strong>ve</strong>rilen çevresel zararların paha biçilmesi mümkün olmayan geri<br />
dönülemez sonuçları olabilir. Bu nedenle "enerji üretimi – çevresel<br />
etkiler" dengesinin kabul edilebilir bir yaklaşım çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
korunarak yatırımlara karar <strong>ve</strong>rmek gerekir. HES kötüdür demek<br />
yerine bu dengenin gelişmiş ülkelerde görülen örneklerinde olduğu<br />
gibi, sürdürülebilir gelişme- sürdürülebilir çevre olguları korunarak<br />
sağlanmasına çalışılmalıdır…<br />
değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyeli<br />
ise 216 milyar kWh’tir. Bu potansiyelin 150<br />
milyar kWh/yıl’lık kısmı ise ekonomik olarak<br />
değerlendirilebilir özellikte olup, yeni projelerle<br />
birlikte önümüzdeki yıllarda daha da<br />
artış göstererek yaklaşık 170 milyar kWh/<br />
yıl’a ulaşacağı tahmin edilmektedir [2].<br />
Türkiye’nin teknik olarak değerlendirilebilir<br />
hidroelektrik potansiyeli dünya teorik<br />
potansiyelinin %1.5’i, Avrupa potansiyelinin<br />
ise %17.6’sıdır. Ülkemiz bu potansiyeli ile<br />
Avrupa ülkeleri içerisinde Rusya’dan sonra<br />
en büyük potansiyele sahip ikinci ülke konumundadır.<br />
Türkiye’de 2014 yılı itibariyle inşaatı<br />
başlatılmış olan HES’lerin de işletmeye<br />
alınması ile birlikte yaklaşık 108 milyar kWh/<br />
yıl, henüz inşaatına başlanmamış olan projelerin<br />
de devreye girmesi ile birlikte enerji<br />
üretiminde 164 milyar kWh/yıl’a ulaşılacağı<br />
belirtilmektedir (Tablo 1, Grafik 1). Enerji <strong>ve</strong><br />
Tabi Kaynaklar Bakanlığı 2023 yılına kadar<br />
ekonomik hidroelektrik potansiyelinin tamamını<br />
kullanmayı hedeflemektedir [2] .<br />
Türkiye’de yıllık birincil enerji üretimi su,<br />
linyit, taşkömürü, güneş, jeotermal, rüzgar,<br />
doğalgaz, petrol, odun/hayvan/bitki artığı<br />
<strong>ve</strong> asfaltit kaynaklarından sağlanmakta <strong>ve</strong><br />
üretilen yaklaşık 32230 Btep (bin ton eşdeboru<br />
<strong>ve</strong> santralden oluşur. İnşaat aşamasında<br />
birtakım ek yapıları gerektiren HES projeleri<br />
<strong>ve</strong> regülatörlerin ömürleri yaklaşık 50 yıl<br />
olarak öngörülür [1] .<br />
Hidroelektrik santraller; nehir <strong>ve</strong>ya kanal<br />
üzerine inşa edilen Nehir Tipi Santraller <strong>ve</strong><br />
yapay düşü <strong>ve</strong>rilerek oluşturulan Depolamalı<br />
Santraller olarak ikiye ayrılır. Nehir tipi<br />
santraller yükleme havuzunun kapasitesi ile<br />
sınırlı olup küçük bir su depolama kapasitesine<br />
sahiptir. Bu nedenle yalnızca nehirde<br />
enerji üretimi için yeterli debi olduğu sürece<br />
çalışır. Coğrafi yapıdan <strong>ve</strong> akış rejiminden<br />
doğrudan etkilenen bu tip santrallerde debi<br />
<strong>ve</strong> düşü en önemli tasarım parametreleridir.<br />
Depolamalı santraller suyun akış yönünde<br />
set kurmak suretiyle suya potansiyel enerjinin<br />
kazanılması esasına dayanır.<br />
HES’in işletilmesinde en önemli unsurlardan<br />
biri can suyudur. Can suyu ya da çevresel<br />
akışnehir <strong>ve</strong> kıyı bölgesi ekosisteminin<br />
fonksiyonel <strong>ve</strong> yapısal olarak varlığını sürdürebilmesi<br />
için gerekli olan su miktarıdır [1] .<br />
Türkiye’de Hidroelektrik Enerji<br />
Potansiyeli<br />
Türkiye’nin yıllık teorik brüt hidroelektrik<br />
potansiyeli 433 milyar kWh, teknik olarak<br />
38 itü vakfı dergisi
ğer petrol) enerji içerisinde hidrolik enerjinin<br />
%14 oranında olduğu görülmektedir [3] .<br />
6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu<br />
kapsamında özel sektör tarafından gerçekleştirilen<br />
<strong>ve</strong> gerçekleştirilmekte olan HES<br />
projeleri incelendiğinde (Tablo 2), özel sektörün<br />
toplam HES projelerinin sayısal olarak<br />
yaklaşık %85’ini gerçekleştirdiği <strong>ve</strong> bu yatırımlarla<br />
toplam kurulu kapasitenin %62’sini<br />
oluşturduğu görülmektedir [2] .Burada dikkat<br />
çekici nokta planlama <strong>ve</strong> proje aşamasındaki<br />
HES’lerin %90’ının özel sektör tarafından<br />
yapılacak olmasıdır.<br />
Mevzuat<br />
HES’lere özgü oluşturulan mevzuat bütünüyle<br />
santrallerin kurulmasına yöneliktir.<br />
Çevrenin korunması ile ilgili olarak ÇED yönetmeliği<br />
bulunmakla birlikte, bu yönetmelikte<br />
sadece genel hükümler yer almaktadır.<br />
İlgili mevzuat kurulum, can suyu, sera gazı<br />
emisyonları <strong>ve</strong> Çevresel Etki Değerlendirmesi<br />
özelinde detaylı olarak incelenecektir.<br />
Kurulum<br />
1980’li yıllarda uygulamaya konulan Yap-İşlet<br />
(Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD), Otoprodüktör<br />
<strong>ve</strong> İşletme Devirleri gibi yeni finans <strong>ve</strong> yatırım<br />
modelleri ile başlatılan enerji/elektrik piyasasındaki<br />
özelleştirmeler arasında hem en<br />
çok ilgi hem de bir o kadar toplumsal tepki<br />
çeken,HES’lerin planlama, yatırım <strong>ve</strong> işletme<br />
adımlarının özelleştirilmesi olmuştur [4] .<br />
Türkiye’de HES projelerinin artışını hızlandıran<br />
süreç özel sektöre elektrik üretim izninin<br />
<strong>ve</strong>rilmesi ile başlamıştır. 19.12.1984 tarih <strong>ve</strong><br />
18610 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak<br />
yürürlüğe giren 3096 sayılı Türkiye Elektrik Kurumu<br />
Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi,<br />
İletimi, Dağıtımı <strong>ve</strong> Ticareti ile Görevlendirilmesi<br />
Hakkında Kanun ile yerli <strong>ve</strong> yabancı şirketlere<br />
elektrik üretim, iletim <strong>ve</strong> dağıtım tesisleri<br />
kurma, işletme <strong>ve</strong> ticaretini yapma izni <strong>ve</strong>rilmiş;<br />
ayrıca yapılmış <strong>ve</strong>ya yapılacak tesislerin<br />
işletme haklarının görevli şirketlere devrine imkan<br />
tanınmıştır. Özel sektöre <strong>ve</strong>rilen bu yetkiler<br />
sonucunda oluşan elektrik piyasasının düzenlenmesi,<br />
denetlenmesi <strong>ve</strong> elektriğin yeterli,<br />
kaliteli, sürekli, düşük maliyetli <strong>ve</strong> çevreyle<br />
uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması<br />
amacıyla 4628 sayılı Elektrik Piyasası<br />
Kanunu hazırlanmış <strong>ve</strong> 3.3.2001 tarihli 24335<br />
mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak<br />
yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda Enerji<br />
Piyasası Düzenleme Kurumu’nun kuruluş <strong>ve</strong><br />
görevlerini de tanımlayan 4628 sayılı kanun,<br />
günümüze dek 29 kez değişikliğe uğramış<br />
Tablo 1: Türkiye’de HES projelerinin 2014 yılı itibariyle sayıları <strong>ve</strong> kapasiteleri [2]<br />
Potansiyel<br />
HES Adedi<br />
Toplam Kurulu<br />
Kapasite (MW)<br />
Ortalama Yıllık Üretim<br />
(GWh/yıl)<br />
İşletmede 503 23694 83046<br />
İnşaat Halinde 143 8137 24779<br />
İnşaatına Henüz Başlanmayan 841 16026 56065<br />
Toplam 1487 47857 163890<br />
* Tüzel kişiler tarafından geliştirilen projeler dahildir.<br />
Tablo 2: Özel sektör tarafından gerçekleştirilen HES projeleri (ülke geneli) [2]<br />
Faaliyet<br />
HES (Adet)<br />
Toplam Kurulu<br />
Kapasite (MW)<br />
Özel Sektör (MW)<br />
Ortalama Yıllık Üretim<br />
(GWh/yıl)<br />
İşletmede 362 23694 8994 31225<br />
İnşaat Halinde 139 8137 6197 18618<br />
Planlama <strong>ve</strong> Proje 759 16026 14444 50642<br />
Toplam 1260 47857 29635 100485<br />
* 6446 Sayılı Kanun Kapsamında Tüzel Kişiler Tarafından Geliştirilen Projeler Dahildir.<br />
Grafik 1: 2014 yılı itibariyle<br />
hidroelektrik potansiyelden<br />
yararlanma durumu<br />
% 33<br />
16026 MV<br />
% 17<br />
8137 MV<br />
% 50<br />
23694 MV<br />
<strong>ve</strong> 20.3.2013 tarihinde 6446 sayılı kanuna dönüştürülmüştür.<br />
Böylece 4628 sayılı kanun Enerji Piyasası<br />
Düzenleme Kurumunun Teşkilat <strong>ve</strong> Görevleri<br />
Hakkında Kanun, 6446 sayılı kanun ise Elektrik<br />
Piyasası Kanunu halini almıştır.<br />
Can Suyu<br />
21.2.2015 tarih <strong>ve</strong> 29274 sayılı Resmi Gazete’de<br />
yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik<br />
Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak<br />
Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına<br />
İlişkin Usul <strong>ve</strong> Esaslar Hakkında<br />
Yönetmelik ile 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanuna<br />
dayanarak elektrik piyasasında faaliyet<br />
gösteren şirketlere, HES kurmaları <strong>ve</strong> işletmeleri<br />
için gerekli su kullanım haklarını <strong>ve</strong>rmek<br />
üzere düzenlemeler getirilmiştir. Bu yönetmelik<br />
gereğince, hidroelektrik üretim tesisi kuran<br />
şirketler, doğal hayatın idamesini sağlayacak<br />
miktarda suyu - can suyu- dere yatağına bırakmakla<br />
yükümlüdür.<br />
Yönetmelikte, dere yatağına bırakılacak<br />
can suyu miktarı, HES projesine esas alınan<br />
on yıllık ortalama akımın en az %10’u olarak<br />
saptanmıştır.<br />
Sera Gazı Emisyonları<br />
Sera gazı emisyonlarının azaltılması yönünde<br />
önemli adım olarak 16.2.2005’te yürürlüğe<br />
giren İklim Değişikliği Çerçe<strong>ve</strong> Sözleşmesi –<br />
Kyoto Protokolü ile oluşturulan “temiz enerji”<br />
borsasında, Türkiye’de mevcut su kaynakları<br />
“temiz enerji kredisi” sağlamak üzere HES’lere<br />
ilgiyi arttırmaktadır. Bu sözleşmeye paralel<br />
olarak 8.1.2011 tarihli <strong>ve</strong> 27809 sayılı Resmi<br />
Gazete’de yayımlanan Yenilenebilir Enerji<br />
Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı<br />
Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına<br />
Dair Kanun ile HES projeleri devlet<br />
tarafından desteklenmiştir.<br />
Bu kanunun 8.maddesinde milli park,<br />
tabiat parkı, tabiat anıtı ile tabiatı koruma<br />
alanlarında, muhafaza ormanlarında, yaban<br />
hayatı geliştirme sahalarında, özel<br />
çevre koruma bölgelerinde ilgili Bakanlığın,<br />
doğal sit alanlarında ise ilgili koruma bölge<br />
kurulunun olumlu görüşü alınmak kaydıyla<br />
yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı<br />
elektrik üretim tesislerinin kurulmasına izin<br />
<strong>ve</strong>rilmektedir.<br />
itü vakfı dergisi<br />
39
SU DOSYASI<br />
Şekil 1. Hasankeyf<br />
HES’lerin kurulum <strong>ve</strong> işletme<br />
sırasında; baraj oluşumunda<br />
doğal yapıya, su kaynaklarına,<br />
yaban hayvanlarına,<br />
biyoçeşitliliğe, su canlılarına,<br />
hafriyat atıkları nedeniyle doğal<br />
alanlara, yerleşik nüfusa, kültürel<br />
mirasa <strong>ve</strong> sera gazı etkisi<br />
sebebiyle iklime birçok negatif<br />
etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle<br />
HES’lerin çevresel boyutu büyük<br />
öneme sahip olmaktadır.<br />
Çevresel Etki Değerlendirilmesi<br />
HES projeleri, incelenen faaliyetin yol<br />
açabileceği bütün negatif çevresel etkilerin<br />
ortaya konularak gerekli önlemlerin<br />
alınmasını gerektiren Çevresel Etki Değerlendirmesi<br />
(ÇED) Yönetmeliği kapsamında<br />
bir ölçüde dikkate alınmaktadır.<br />
Daha önceden kurulu gücü 25 MW<br />
<strong>ve</strong> üzeri olan HES’lerden talep edilen<br />
detaylı ÇED çalışması (EK-1 listesi gerekliliği),<br />
25.11.2014 tarihli <strong>ve</strong> 29186<br />
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED<br />
Yönetmeliği ile 10 MW <strong>ve</strong> üzeri olan<br />
HES’lerden de istenmeye başlanmıştır.<br />
Kurulu gücü 1-10 MW arasında olan hidroelektrik<br />
santraller (EK-2 listesi) daha<br />
sınırlı bir kapsama sahip Proje Tanıtım<br />
Dosyası hazırlamakla yükümlüdür. HES<br />
projelerinin muhtemel negatif çevresel<br />
etkilerinin belirlenmesi, önlenmesi <strong>ve</strong> en<br />
aza indirgenebilmesi için esas itibari ile<br />
yer seçimini <strong>ve</strong> buna bağlı olarak doğal<br />
yapıya etkisini <strong>ve</strong> bunlarla ilgili önlemleri<br />
tanımlayacak ÇED raporlarının hazırlanması<br />
gerekmektedir.<br />
Çevresel Etkiler<br />
HES’lerin kurulum <strong>ve</strong> işletme sırasında;<br />
baraj oluşumunda doğal yapıya, su kaynaklarına,<br />
yaban hayvanlarına, biyoçeşitliliğe,<br />
su canlılarına, hafriyat atıkları<br />
nedeniyle doğal alanlara, yerleşik nüfusa,<br />
kültürel mirasa <strong>ve</strong> sera gazı etkisi sebebiyle<br />
iklime birçok negatif etkisi bulunmaktadır.<br />
Bu nedenle HES’lerin çevresel<br />
boyutu büyük öneme sahip olmaktadır.<br />
40 itü vakfı dergisi<br />
AYFER ÖZEN<br />
Baraj oluşumunda doğal yapının<br />
bozulması<br />
Baraj oluşumu, karasal ekosistemin sucul ortama<br />
dönüştürülmesinin yanı sıra nehir akış<br />
rejiminin önemli ölçüde değişmesine neden<br />
olur. Bu nedenle, baraj oluşturmak için en uygun<br />
yer üzerinde çalışılarak seçilmelidir.<br />
Su seviyesinde dalgalanmalar, bitki örtüsünün<br />
tahrip edilmesi ile birleşince genellikle<br />
baraj <strong>ve</strong> nehir kıyı şeridinde erozyona<br />
yol açar. Aynı zamanda baraj oluşumu, balıkların<br />
doğal ortamında köklü değişikliklere<br />
neden olur. Nehirlerin göl yapılarına dönüştürülmesinden<br />
dolayı akış hızı fazla suda<br />
yaşayan balık türleri göl karakterindeki suya<br />
adaptasyon sırasında hasar görür.<br />
Akarsuya bağlı <strong>ve</strong> etkileşim içinde olduğu<br />
karasal ekosistem, biyolojik çeşitlilik <strong>ve</strong><br />
suya bağlı tarımsal faaliyetler de kaçınılmaz<br />
olarak zarar görebilir [5] .<br />
Su kaynaklarına etkiler<br />
Nehirler yeraltı sularını beslediğinden dolayı<br />
HES kurulumu yapılan nehirlerin beslediği<br />
yeraltı su miktarları düşer. Bu durumda<br />
nehirlerin etkileşimde bulunduğu yeraltı su<br />
durumu gerek bitki <strong>ve</strong> hayvan türlerini gerekse<br />
bu sulardan yararlanmakta olan insan<br />
<strong>ve</strong> insan faaliyetlerini etkiler [6] .<br />
Yaban hayvanları üzerindeki etkiler<br />
Suyun iletim boruları ile elektrik üretimi amacıyla<br />
taşınımı sırasında bölgedeki yaban<br />
hayvanlarının geçişleri zorlanabilir. Birbiri<br />
ardına yapılan HES’lerde yaban hayvanlarının<br />
günlük avlanma, beslenme ya da su<br />
ihtiyaçlarını karşılamak için uzun yollar katetmek<br />
zorunda kalmalarına <strong>ve</strong> mevsimsel<br />
göç sırasında güçlüklerle karşılaşmalarına<br />
neden olur [7] .<br />
Biyoçeşitlilik üzerine etkiler<br />
Nehirler, taşıdıkları sedimentler ile deniz kıyılarında<br />
<strong>ve</strong>rimli tarım arazileri <strong>ve</strong> biyolojik<br />
çeşitlilik acısından zengin delta yapılarını<br />
oluşturur. Deltalara uyum sağlamış biyolojik<br />
çeşitlilik <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rim bu sediment miktarlarına<br />
bağlıdır. HES işletiminin denizlere taşınan<br />
sediment miktarını kesintiye uğratmasından<br />
hareketle kıyı erozyonu riski artarken, habitat<br />
<strong>ve</strong> biyoçeşitlilik buna bağlı olarak etkilenebilir<br />
[7,8] .<br />
Birçok balık <strong>ve</strong> canlı türünün doğası gereği<br />
hayatlarının belirli dönemlerinde nehir<br />
boyunca uzun ya da kısa mesafeli olmak<br />
suretiyle gerçekleştirdiği göçlerin içerisinde<br />
yaşamsal bir faaliyet olan yumurtlama<br />
göçü de bulunur. HES’lerin bir bileşeni olan<br />
regülatörler (su alma yapısı) su canlılarının<br />
nehir boyunca hareketini kesintiye uğratır.<br />
Üremenin tamamen aksaması balık türünün<br />
habitattan tamamen kaybolması ile sonuçlanabilir<br />
[5,8] .<br />
Su canlıları üzerindeki etkiler<br />
Akarsuların akış hızının azalması, suyun<br />
havalanmasına <strong>ve</strong> sudaki çözünmüş<br />
oksijen seviyesinin azalmasına neden<br />
olur. Çözünmüş oksijenin belli bir konsantrasyonun<br />
altına düşmesi toplu canlı<br />
ölümlerine sebep olur. HES işletimi suyun<br />
sıcaklığının da değişmesine neden<br />
olabildiğinden hassas canlılar olumsuz<br />
etkilenebilir. HES işletiminin yeraltı suyu<br />
miktarını azaltması nedeniyle yeraltı suyunu<br />
besleyen nehir civarındaki bitki örtüsü<br />
<strong>ve</strong> yaşamı <strong>ve</strong> buna bağlı olan diğer sucul<br />
canlılar da etkilenir [8] .
Hafriyat atıklarının etkileri<br />
HES yapımlarında inşaat aşamasında çıkan<br />
hafriyat atıkları ulaşım giderleri, zaman kısıtlaması<br />
<strong>ve</strong> denetim mekanizmalarının eksikliğinden<br />
dolayı genellikle dere yataklarına<br />
dökülerek bertaraf edilmektedir. Bunun sonucu<br />
olarak sudaki çözünmüş oksijen miktarı<br />
azalır, su sıcaklığı artar <strong>ve</strong> sonuç olarak<br />
canlı hayatında değişiklikler görülür. Bu nedenle,<br />
hafriyat atıkları yönetmeliklere uygun<br />
olarak bertaraf edilmelidir <strong>ve</strong> denetim mekanizmaları<br />
gözden geçirilmelidir [8,9] .<br />
Yerleşik nüfusa etki<br />
Her HES projesi “yeniden yerleşim uygulaması”<br />
gerektirmemekle birlikte, bu uygulama<br />
sosyo-ekonomik açıdan çok hassas bir konudur.<br />
Yeniden yerleşim uygulaması; yer değiştirme<br />
<strong>ve</strong> yeniden yerleşim olarak iki temel<br />
süreçten oluşmaktadır. Yeniden yerleşimin<br />
kaçınılmaz olduğu projelerde, bölgede yaşamını<br />
<strong>ve</strong> geçimini sürdüren nüfus olumsuz<br />
yönde etkilenir <strong>ve</strong> yeni bir ortama uyum sağlamaya<br />
zorlanır [5] . Projelerin sosyoekonomik<br />
<strong>ve</strong> sosyolojik etkilerinin de yatırım öncesi dikkate<br />
alınması gerekir.<br />
Kültürel mirasın tahribi<br />
Kültürel miras tarihi, dini, kültürel <strong>ve</strong> estetik<br />
değeri olan yapıları yansıtır. Doğa manzaraları<br />
<strong>ve</strong> fiziksel çevre de kültürel miras içerisine<br />
dahil edilebilir. Barajların oluşturulması<br />
sırasında şelale, kanyon gibi değerli <strong>ve</strong> ender<br />
yapılar yok olma tehlikesiyle karşılaşır. Doğal<br />
yapıların <strong>ve</strong> yüksek tarihi değere sahip kültürel<br />
özelliklerin korunması için gerekli önlemler<br />
alınmalıdır [5] .<br />
Sera gazı etkisi<br />
Sera gazı emisyonları HES’lerin kurulumu,<br />
işletimi, devre dışı bırakılması <strong>ve</strong> hatta işletilmesi<br />
sırasında oluşur. Küçük nehir tipi santraller<br />
1 kWh enerji başına 4.5 -13.6 gr, büyük<br />
santraller ise 27.2 gr CO 2<br />
eşdeğeri sera<br />
gazı oluşturma potansiyeline sahiptir [7] .<br />
Artvin-Hopa’da yaşanan sel felaketi de,<br />
havza üzerinde gerekli inceleme <strong>ve</strong> değerlendirmeler<br />
yapılmayıp doğal yapının<br />
bozulması sonucu ortaya çıkan bir afettir.<br />
Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki<br />
nehirlerin çoğunda sıralı HES’ler <strong>ve</strong> regülatörler<br />
mevcuttur. Art arda kurulan HES’lere<br />
su yetmediği için hepsi kapasitesinin altında<br />
çalışmakta, hem su yetersizliği olmakta<br />
hem de elektrik üretimi gerçekleşmemektedir.<br />
Art arda yapılan bu HES yatırımlarında<br />
kümülatif çevresel etkilerinin ortaya<br />
konması gerekir.<br />
Yortanlı Barajı, İzmir-Bergama ilçe merkezinin<br />
18 km. kuzeydoğusunda Yortanlı<br />
Deresi üzerinde yer alır (Şekil 2). Yaklaşık<br />
iki bin yıllık tarihe sahip Allianoi Antik kenti,<br />
Yortanlı Barajı’nın kapaklarının kapanmasıyla<br />
suya gömülmüş durumdadır. Bu durum,<br />
Türkiye’de kültürel mirasın hiçe sayıldığı bir<br />
örnektir. Temiz enerji kaynağı olarak bilinen<br />
HES’lerin Türkiye’deki uygulamaları ne yazık<br />
ki temiz olmaktan çıkan, doğal ekosistemi<br />
bozan sistemlerdir.<br />
Deriner Barajı, Artvin’de Çoruh Nehri<br />
üzerinde, enerji üretmek amacıyla 1998 yılında<br />
inşasına başlanmış bir baraj olup sahip<br />
olduğu 249 metre gövde yüksekliği ile<br />
Türkiye'nin en yüksek, Dünya'nın 6. yüksek<br />
barajıdır. Çoruh Nehri vadisinde zeytincilik<br />
faaliyetlerinin en yoğun olduğu alanın büyük<br />
bir kısmı Derine Barajı yapımı nedeniyle sular<br />
altında kalmış <strong>ve</strong> bir kısmı ise yol açmak<br />
için tahrip edilmiştir (Şekil 3a-3b).<br />
Değerlendirme<br />
Suyun kullanımında sürekliliğinin engellenmemesi<br />
için, suyun “varlık değeri”nin korunması,<br />
diğer bir ifade ile hidrolojik döngünün<br />
doğal ekosistem içindeki temel rolünün kabul<br />
edilmesi zorunludur. Bir başka ifade ile,<br />
su kendini yenileyebilen doğal varlık olduğu<br />
bilinci ile yenileme potansiyelinin önüne<br />
engel konmadan korunmalıdır. Suyun kullanımında,<br />
suyun yenilenme kapasitesinin<br />
korunması temel koşul olmalıdır.<br />
Çevre <strong>ve</strong> Şehircilik Bakanlığı, su kaynaklarını<br />
korumak <strong>ve</strong> kullanma planları yapmak<br />
için bütüncül havza planlaması yapmakla<br />
görevlendirilmiştir. Ancak ülkemizde havza<br />
bazında kapsamlı bir planlama mevcut değildir.<br />
Havza planlamaları yapılmadan, bölgenin<br />
kaynak değerlerinin neler olduğunun<br />
tümü ile tespiti <strong>ve</strong> bu kaynakların kamu yararı<br />
sağlayacak şekilde nasıl değerlendirilmesi<br />
gerektiği bir karara bağlanmadan sadece<br />
elektrik üretimi amaçlı HES projelerinin yapılmış<br />
olması Bakanlığın görevleri ile çelişmektedir.<br />
Ayrıca her bir proje noktasal <strong>ve</strong> tekil<br />
bazda değerlendirilmek yerine aynı dere<br />
üzerinde <strong>ve</strong>ya havzayı oluşturan farklı akarsu<br />
kollarında planlanan projelerin kümülatif etkilerinin<br />
ortaya konması gerekmektedir.<br />
Hidrolojik <strong>ve</strong> jeolojik özelliklerin doğru<br />
olarak ortaya konması <strong>ve</strong> mühendislik hesaplamalarının<br />
bu değerlere göre yapılması<br />
gerekmektedir. Değerlendirmeler gerekli ölçümlerden<br />
uzak sanal değerler ile yapıldığında<br />
ileride taşkın başta olmak üzere telafi<br />
Şekil 2. Allianoi antik kenti<br />
Türkiye’deki Yanlış Uygulamalar<br />
Türkiye’deki yanlış HES uygulamalarına bakılacak<br />
olursa ilk akla gelen proje, önemli<br />
doğal <strong>ve</strong> kültürel alanlarından birisi olan Dicle<br />
Vadisi’ni <strong>ve</strong> tarihi Hasankeyf’i etkileyecek<br />
Ilısu Barajı <strong>ve</strong> HES projesidir. Proje inşaatının<br />
bitmesi durumunda on binlerce insan yeniden<br />
yerleşime zorlanacak, Şekil 1’de görülen<br />
Hasankeyf’in olağanüstü kültürel mirası yok<br />
edilecek <strong>ve</strong> Dicle Nehri tamamen doğallığını<br />
kaybedecektir.<br />
itü vakfı dergisi<br />
41
SU DOSYASI<br />
Kurulu gücü kaç MW olursa<br />
olsun; HES inşaatları sırasında<br />
bitki örtüsünün tahrip edilmesi,<br />
kilometrelerce uzunlukta kanalların<br />
yapılması, boruların döşenmesi,<br />
tünellerin açılması, dolayısıyla<br />
binlerce metreküp hafriyat<br />
çıkarılması söz konusudur. Bu<br />
nedenle HES projeleri için kurulu<br />
güce bakılmaksızın ÇED süreci<br />
zorunlu olmalıdır.<br />
Şekil 3a. Deriner görüntüsü 2012 yılı<br />
edilemeyecek zararların oluşması kaçınılmazdır.<br />
Hatalı yapı beklenen amaca hizmet<br />
edemeyeceği gibi büyük ölçüde can <strong>ve</strong> mal<br />
kayıplarından oluşan kamu zararının oluşmasına<br />
da neden olacaktır. Bu tür yapılara sadece<br />
görünen kısmı ile bakılması çok yanlıştır.<br />
Ülkemizde korunan alanlar, enerji yatırımlarının<br />
baskısı altındadır. Ulusal <strong>ve</strong> uluslararası<br />
biyolojik çeşitlilik koruma stratejilerinin<br />
köşe taşlarını oluşturan korunan alanlar, yenilenebilir<br />
enerji kaynaklarının elektrik üretimi<br />
amacıyla kullanılmasına yönelik teşviklere<br />
maruz kalarak tehdit altında olmakta <strong>ve</strong><br />
ülkemizde doğa koruma-enerji arasındaki<br />
denge büyük çelişkiler yaratmaktadır.<br />
ÇED Yönetmeliği’nde dere yatağına bırakılacak<br />
can suyu miktarı, HES projesinde<br />
esas alınan on yıllık ortalama akımın en az<br />
%10’u olarak saptanmış, bu miktarın arttırılıp<br />
arttırılmaması gerektiği ise şirketlerin inisiyatifine<br />
bırakılmıştır. Bu miktar sabit bir değer<br />
olarak alınmamalı, doğal ekosistemi bütünsel<br />
olarak ele alan çevresel akış yöntemleri<br />
kullanılmak sureti ile farklı nehir sistemleri için<br />
belirlenmelidir.<br />
Kurulu gücü kaç MW olursa olsun; HES<br />
inşaatları sırasında bitki örtüsünün tahrip<br />
edilmesi, kilometrelerce uzunlukta kanalların<br />
yapılması, boruların döşenmesi, tünellerin<br />
açılması, dolayısıyla binlerce metreküp<br />
hafriyat çıkarılması söz konusudur. Bu nedenle<br />
HES projeleri için kurulu güce bakılmaksızın<br />
ÇED süreci zorunlu olmalıdır. HES<br />
projelerinin ayrılmaz bir parçası olan elektrik<br />
iletim hatlarının ÇED raporlarına dahil edilmemesi<br />
uygulamada çok ciddi bir eksikliktir.<br />
İletim hatları HES projelerinin entegre bir<br />
parçasıdır <strong>ve</strong> bu hatların kurulması süreci,<br />
başta bitki <strong>ve</strong> üst toprak katmanı olmak üzere<br />
alanda pek çok zarara yol açmaktadır. Bu<br />
nedenle iletim hatları kurulumu da ÇED sürecinedahil<br />
edilmelidir.<br />
Sonuçta; enerji üretimi teknolojik etkileri<br />
göz önüne alındığında çevreye etkileri<br />
42 itü vakfı dergisi<br />
olan bir süreçtir. Su enerjisi enerji üretimi<br />
süreçlerinde “temiz enerji üretimi” kapsamında<br />
yer almakla birlikte doğa <strong>ve</strong> doğal<br />
yapı üzerinde kaçınılmaz etkileri vardır.<br />
Enerjiyi ucuz ya da pahalı üretmek alternatifine<br />
karşılık doğa tahribatının <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilen<br />
çevresel zararların paha biçilmesi mümkün<br />
olmayan geri dönülemez sonuçları olabilir.<br />
Bu nedenle enerji üretimi – çevresel etkiler<br />
dengesinin kabul edilebilir bir yaklaşım<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde korunarak yatırımlara karar<br />
<strong>ve</strong>rmek gerekir. HES kötüdür demek yerine<br />
bu dengenin gelişmiş ülkelerde görülen örneklerinde<br />
olduğu gibi sürdürülebilir gelişme-<br />
sürdürülebilir çevre olguları korunarak<br />
sağlanmasına çalışılmalıdır.<br />
Referanslar<br />
[1] Y. Karakoyun & Z. Yumurtacı, Hidroelektrik<br />
Santral Projelerinde Çevresel Akış Miktarının <strong>ve</strong><br />
Çevresel Etkinin Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Makina Fakültesi, Makina Mühendisliği<br />
Bölümü.<br />
[2] TC Orman <strong>ve</strong> Su İşleri Bakanlığı, Devlet Su<br />
İşleri Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu, 2014.<br />
[3] E. Koç & M.C. Şenel, Dünyada <strong>ve</strong> Türkiye’de<br />
Şekil 3b. Deriner görüntüsü 2014 yılı<br />
Enerji Durumu, Genel Değerlendirme, Mühendis<br />
<strong>ve</strong> Makina, cilt 54, sayı 639, ss: 32-44, 2013.<br />
[4]I. Avcı. Sınır Tanımayan Özelleştirme Uygulamalarında<br />
Öne Çıkan HES’ler <strong>ve</strong> Kaybolan<br />
Kamu Yararı İlkesi, Mühendislikte Mimarlıkta<br />
Planlamada-Ölçü, Aralık, 2010.<br />
[5] O. Edenhofer, R.P. Madruga, Y.Sokona, K.Seyboth,<br />
P.Matschoss, S. Kadner, T. Zwickel, C. von<br />
Stechow, P. Eickemeier, G. Hansen, S. Schlömer,<br />
RenewableEnergy Sources and Climate Change<br />
Mitigation, Special Report of theIntergo<strong>ve</strong>rnmental<br />
Panel on Climate Change, Cambridge<br />
Uni<strong>ve</strong>rsityPress, 2012.<br />
[6] O. Doğan, Nehir Tipi Hidro Elektrik Santrallerinin<br />
Çevresel Etkileri. Doğal AlabalıkÇalıştayı.<br />
Trabzon, ss:128-134, 2009.<br />
[7]Environmental Impacts of Hydroelectric Power,<br />
Union of Concerned Sciiencists, Sciencefor a healthy<br />
planet and safer World.<br />
http://www.ucsusa.org/clean_energy/our-energy-choices/renewable-energy/environmental-impacts-hydroelectric-power.html#.Vhp6rngdLFI<br />
Son bakıldığı tarih: 08/10/2015<br />
[8]10 Soruda Hidroelektrik Santrallar, World WideFund<br />
(WWF), 2013.<br />
[9]TC Orman <strong>ve</strong> Su İşleri Bakanlığı, Devlet Su İşleri<br />
Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu, 2012.
Atatürk Barajı’ndan Harran Ovası’na<br />
sulama için gelen kanallardan<br />
biri; bölgenin en büyük Halaf<br />
yerleşmelerinden Kazane Höyüğü’nü<br />
yarıp geçtiği yer.<br />
Barajlar <strong>ve</strong> Arkeoloji<br />
Prof. Dr. Mehmet Özdoğan<br />
İstanbul Üni<strong>ve</strong>rsitesi Arkeoloji Bölümü<br />
Çağdaş yatırımların kültür varlıklarını yok etmeden<br />
gerçekleşmesi için her şeyden önce ülkemizin kültür envanterinin<br />
hızla gerçekleşmesi <strong>ve</strong> Valetta Sözleşmesinin gereği olan<br />
planlama, izleme <strong>ve</strong> koruma kavramlarının yasalarımıza gereği<br />
gibi girmesi gerekmektedir. Sahip olmakla övündüğümüz kültür<br />
varlıklarının gereği olan sorumluluğumuzu ancak bu şekilde yerine<br />
getirebiliriz…<br />
Giriş: Bir Durum Saptaması<br />
İnsanlığın 2 milyon yıla yaklaşan sürecinin,<br />
son 40 bin yılında insanlar dünyanın<br />
her yerine yayılmış, her yerde iz bırakmıştır.<br />
Dolayısıyla Sibirya’dan Afrika çöllerine<br />
Okyanusya Adaları'ndan Güney Amerika’ya<br />
kadar her yerde arkeolojik kalıntılar<br />
bulunmakta <strong>ve</strong> bu izler her yıl on binlerce<br />
kazıyla açığa çıkartılmaktadır. Her ne kadar<br />
bu şekilde dünyanın farklı yerlerinde<br />
yeni <strong>ve</strong> şaşırtıcı bilgiler ortaya çıkmaktaysa<br />
da, ülkemiz topraklarının dünya kültür tarihi<br />
açısından ayrıcalıklı bir yeri vardır. Diğer<br />
bölgelerden farklı olarak uygarlık tarihinin<br />
en önemli basamaklarının bazıları <strong>ve</strong> özellikle<br />
günümüz uygarlığının temelleri bu topraklarda<br />
atılmıştır. Dolayısıyla Türkiye’deki<br />
arkeolojik kazılarla ortaya çıkan bilgi yalnızca<br />
bu toprakların geçmişini öğrenmemiz<br />
açısından değil, tüm uygarlık tarihi açısından<br />
kritik bir öneme sahiptir. 1968 Keban<br />
baraj alanında kurtarma kazıları başlayıncaya<br />
kadar ülkemizin kültür tarihi erken<br />
dönemleri ile ilgili bilgilerimiz, ağırlıklı olarak<br />
Erken Cumhuriyet döneminde kazılan<br />
Alacahöyük, Alişar, Troya gibi az sayıdaki<br />
yerleşimden <strong>ve</strong> uygarlık tarihinin çok küçük<br />
bir dilimini temsil eden anıtsal yapı kalıntıları<br />
ile öne çıkan büyük ören yerlerinden<br />
sağlanan <strong>ve</strong>rilerle sınırlı kalmıştır. 1950’li<br />
yıllardan itibaren Türk arkeolojisi belirgin bir<br />
durgunluk dönemine girmiştir; oysa o yıllar<br />
bir bilim alanı olarak arkeolojinin dünyada<br />
devrim niteliğinde değişiklik geçirdiği, yeni<br />
yöntem, kavram <strong>ve</strong> bakış açılarının geliştiği,<br />
arkeometri, koruma, kurtarma, kültürel<br />
miras yönetimi gibi kavramların ortaya<br />
çıktığı bir dönemdir.Türkiye’de arkeolojik<br />
araştırmaların sınırlı kaldığı bu dönemde<br />
kazılan Çayönü, Çatalhöyük, Can Hasan,<br />
Hacılar <strong>ve</strong> Yumuktepe gibi önemli buluntu<br />
yerleri “tekil” olarak kaldıklarından ülkemiz<br />
topraklarının uygarlık tarihi içindeki yerinin<br />
algılanmasını sağlayamamışlardır.<br />
Bu süreçte ülkemizi çevreleyen diğer<br />
ülkelerde arkeolojik kazılara büyük bir<br />
önem <strong>ve</strong>rilmiş, kazıların sayısı hızla artmış,<br />
itü vakfı dergisi<br />
43
SU DOSYASI<br />
Baraj projeleri <strong>ve</strong> kurtarma kazılarının 2005 yılı itibariyle durumu.<br />
ortaya çıkan bilgi Anadolu <strong>ve</strong> Trakya’yı bir<br />
anlamda Balkan-Ege-Yakındoğu kültür tarihinde<br />
“ikincil” konumuna düşürmüştür. Bu<br />
durum Keban kurtarma kazılarının getirdiği<br />
ivme <strong>ve</strong> heyecanla değişmeye başlamış<br />
<strong>ve</strong> son yıllarda Türkiye’nin hemen hemen<br />
her yerinde yapılan kazıların sayısı hızla<br />
artış göstermiştir. Ancak yine de yapılan<br />
çalışmaların yeterli sayıda olduğunu söyleyecek<br />
durumda değiliz; birçok bölgemizin<br />
geçmişi ile ilgili hiçbir bilgimiz yoktur. Halen<br />
ülkemizin tarih öncesi <strong>ve</strong> ön tarih çağlarında<br />
yaşadığı süreci anlayabilmek için çevremizdeki<br />
ülkelerde ortaya çıkan sonuçlara<br />
bakmak durumundayız. Başka bir açıdan<br />
baktığımızda, çevremizdeki ülkelerden gelen<br />
bilgi, bu topraklara insanların ilk olarak<br />
1.800.000 yıl civarında geldiğini <strong>ve</strong> günümüze<br />
kadar sürekli olarak yaşandığını<br />
göstermektedir (Bounni, 1979). Sorun, bu<br />
sürecin ne kadarını ülkemizdeki <strong>ve</strong>rilerle<br />
görebildiğimizdir.<br />
tamamlayan bir anlayışı esas almaktadır.<br />
Bu hüküm aynı zamanda toprağa müdahalenin<br />
gerçekleşeceği alanlardaki her türlü<br />
kültür varlığının planlamaya dahil edilmesi,<br />
saptanması, belgelenmesi <strong>ve</strong> gereğinde<br />
kurtarma kazıları ile geçmişten günümüze<br />
kadar gelebilen bilginin yok edilmeden gelecek<br />
kuşaklara aktarımı anlamındadır. Bu<br />
nedenle Valetta Sözleşmesi’ni kabul eden<br />
ülkelerde yeni saptanan kültür varlıklarının<br />
sayısı 10 binleri bulmakta, binlerce arkeolojik<br />
yerleşmede kurtarma kazıları yapılmaktadır.<br />
Örnek <strong>ve</strong>rmek gerekirse, her yıl<br />
Japonya’da binlerce kurtarma kazısı yapılmakta,<br />
1996 yılında ise bu sayı 11.000’i<br />
bulmuştur (Habu <strong>ve</strong> Fawceet, 1999). İsrail<br />
gibi küçük bir ülkede bile bu sayı binin<br />
altına düşmemektedir (Greenberg <strong>ve</strong> Keinan,<br />
2009). Bu açıdan yapılaşmanın hızlı<br />
bir ivme kazandığı ülkemize baktığımızda<br />
2014 yılında yapılan kurtarma kazılarının<br />
sayısının 203’te kalmış olması üzücü olmanın<br />
ötesinde bir anlam taşımaktadır.<br />
Yukarıda kısaca değindiğimiz gibi ülkemiz<br />
toprakları uygarlık tarihinin en önemli<br />
basamaklarının gerçekleştiği bölgelerden<br />
biridir. Kentlerin <strong>ve</strong> sanayi tesislerinin hızlı<br />
yayılımı; yollar, boru hatları, taş <strong>ve</strong> maden<br />
ocakları, limanlar <strong>ve</strong> havaalanları bir kenara<br />
bırakılsa da, halen yapımı sürmekte<br />
olan baraj <strong>ve</strong> baraj gölü sayısı gerçekleşen<br />
kurtarma kazılarının sayısından çok daha<br />
fazladır (Özdoğan, 2000a).<br />
Arkeolojik Dolgular – Uygarlık Tarihinin<br />
Ölü Arşivleri<br />
Tapınak, saray gibi görkemli anıt yapıların<br />
bulunduğu ören yerleri, insanlığın uzun<br />
geçmişinin çok kısa bir süresini temsil eder.<br />
Geçmişin bilgilerinin saklandığı esas arkeolojik<br />
dolgular topografyada kolay seçilemeyen<br />
“höyük ya da düz yerleşme” şeklindedir.<br />
Bunlar eski kültürlerden günümüze<br />
kadar gelen bilgilerin birikiminden oluşan<br />
ölü arşivlerdir. Alışık olmayan bir göz için<br />
höyük doğal bir tepedir; bilim insanları müdahale<br />
ettiğinde, arkeolojik kazılar yapıldığında<br />
bu ölü arşivdeki <strong>ve</strong>riler “kullanılabilir<br />
Çağdaşlaşma <strong>ve</strong> Geçmişi Koruma<br />
İkilemi<br />
Ülkemiz hızlı bir gelişim süreci içindedir;<br />
hemen her yerde çağın gereği olan yapılaşma,<br />
küçük yada büyük ölçekli yol, baraj<br />
gibi bayındırlık hizmetleri, bunların gerektirdiği<br />
taş <strong>ve</strong> maden ocakları her yeri kaplamakta,<br />
ülkenin her yerinde toprağa müdahale<br />
edilmektedir. Ülkemizin taraf olduğu<br />
Malta-Valetta Sözleşmesi’nin bağlayıcı<br />
hükmü, toprağa yapılacak her türlü müdahalenin<br />
kültür varlıklarını göz ardı etmeden<br />
gerçekleştirilmesi şeklindedir. Valetta Sözleşmesi,<br />
çağın gereği olan yatırımlarla kültür<br />
varlıklarını “ya koruma ya yatırım” karşıtlığından<br />
çıkartarak bütüncül <strong>ve</strong> birbirini<br />
Keban Barajı altında kalan Pertek Camisi <strong>ve</strong> taşımak için sökülmüş hali.<br />
44 itü vakfı dergisi
Ilısu Barajı altında kalan Hasankeyf, kale <strong>ve</strong> Artuklu köprüsünün ayakları.<br />
Ülkemizin taraf olduğu Malta-<br />
Valetta Sözleşmesi’nin bağlayıcı<br />
hükmü, toprağa yapılacak her türlü<br />
müdahalenin kültür varlıklarını göz<br />
ardı etmeden gerçekleştirilmesi<br />
şeklindedir. Valetta Sözleşmesi,<br />
çağın gereği olan yatırımlarla kültür<br />
varlıklarını “ya koruma ya yatırım”<br />
karşıtlığından çıkartarak, bütüncül<br />
<strong>ve</strong> birbirini tamamlayan bir anlayışı<br />
esas almaktadır.<br />
bilgi”ye dönüşür, insanlığın ortak hafızasına<br />
katkıda bulunur. Bunlar belgelenmeden<br />
yok edilen bir höyük, kopyası olmayan bir<br />
kitaplığın yakılarak yok edilmesi ile aynı anlamı<br />
taşır. Bu geri dönüşü olmayan bir tahribattır,<br />
bilginin yok edildiği kesindir ancak<br />
neyin yok edildiği kesin değildir. Arkeolojik<br />
belgeme <strong>ve</strong> kurtarma kazıları yapılmadan<br />
gerçekleşen barajlar gibi bayındırlık hizmetlerine<br />
bu açıdan bakmak gerekmektedir<br />
(Özdoğan, 2000b).<br />
Ülkemizde Baraj Arkeolojisinin Durumu<br />
1967 yılında Kemal Kurdaş <strong>ve</strong> Halet Çambel’in<br />
öngörüsüyle kurulan Keban Baraj<br />
Gölü Kurtarma Projesi, kısa adıyla “Keban<br />
Projesi”, Türk arkeoloji tarihinde bir devrim<br />
yaratmış, proje kapsamında gerçekleşen<br />
kazılarla bilginin ötesinde Türk arkeolojisine<br />
çağdaş arkeolojik yöntemlerin <strong>ve</strong> kültüre<br />
bütüncül bir bakış açısının girmesini<br />
sağlamıştır (Özdoğan, 2013), (Stoop vd.,<br />
1967). Erken Cumhuriyet döneminde yeni<br />
başkent olarak Ankara’nın yapılaşması<br />
bağlamında gerçekleştirilen kurtarma kazıları<br />
bir yana bırakılırsa, Keban Projesi’ne<br />
kadar ülkemizde bu bağlamda ciddi bir çalışma<br />
yapıldığını söylemek olanaklı değildir<br />
(Morçöl, 2007). Hirfanlı, Seyhan, Sarıyar<br />
gibi barajlar değil kurtarma kazısı, hemen<br />
hemen hiçbir belgeleme yapılmadan gerçekleşmiş;<br />
Seyhan Baraj alanındaki ünlü<br />
Augusta Antik kenti, barajın su toplamasından<br />
on gün önce gündeme gelerek yüzeydeki<br />
bazı eserler müzeye taşınabilmiştir<br />
(Akok, 1960).<br />
Ülkemizin engebeli bir coğrafi yapısı<br />
vardır; bu topografya içinde yerleşmeye<br />
uygun yerler akarsu boyundaki vadilerdir.<br />
Bunlar aynı zamanda baraj <strong>ve</strong> göletlerin<br />
yapımına en uygun olan yerlerdir. Bu durum<br />
ister istemez yatırım-koruma <strong>ve</strong> bilginin<br />
kurtarılması karşıtlığını beraberinde<br />
getirmektedir. Eğer bir barajın yapımı, su-<br />
lama, taşkın önleme <strong>ve</strong> enerji üretimi açısından<br />
zorunlu ise aynı zorunluluğun kültür<br />
varlıklarının kurtarılması için de gerekli<br />
olduğunun göz ardı edilmemesi gerekir.<br />
Buna karşın ileri sürülen bir söylem, arkeolojik<br />
dolguların baraj sularının altında korunacağı<br />
<strong>ve</strong> ileriki dönemlerde baraj gölleri<br />
alüvyon ile dolup işlevini yitirdikten sonra<br />
yeni gelişen teknolojilerle kazılabileceği,<br />
dolayısıyla bilginin yok olmayacağı şeklindedir.<br />
Dünya Baraj Komitesi’nin baraj altında<br />
kalan arkeolojik yerlerde yaptığı çalışmalar<br />
durumun böyle olmadığını, sürekli<br />
inip çıkan baraj gölü seviyesinin yarattığı<br />
hareketler <strong>ve</strong> dalga etkisinin çok kısa zamanda<br />
arkeolojik dolguları tahrip ettiği, dip<br />
akıntılarının <strong>ve</strong> özellikle diğer oluşumlara<br />
göre daha yumuşak olan arkeolojik dolgularında<br />
balıkların yuvalandığı, dolayısıyla<br />
hiçbir şekilde korunmadığı şeklindedir. Bu<br />
nedenle Misissippi Barajı gibi çok sayıda<br />
arkeolojik yerleşimin suyun altında kaldığı<br />
baraj gölleri çevresinde sürekli olaraktan<br />
“izleme (watch)” uygulanmakta; dalgayla<br />
gelen eski eserler toplanmaktadır. 2002<br />
yılında Keban Barajı su tutmasından yaklaşık<br />
25 yıl sonra o yılki kuraklık nedeniyle<br />
göl seviyesi 30-40 m düştüğünde yaptığımız<br />
gezideki gözlemlerimiz de bu durumu<br />
itü vakfı dergisi<br />
45
SU DOSYASI<br />
Adana- Osmaniye’de Ceyhan baraj gölü altında<br />
kalan Haçlı Kontluğu’na ait Kumkale...Kalenin<br />
içi tümüyle kazılmış ancak kale taşınamadan<br />
suyun altında kalmıştır. Kale ülkemizde Haçlı<br />
Kontlukları’nın en özgün yapılarından biriydi.<br />
46 itü vakfı dergisi<br />
ya’nın en önemli merkezlerinden biriydi.<br />
Yüzey bulguları Uruk-Sümer dönemine ait<br />
Suriye’deki Ebla Höyüğü’nde olduğu gibi<br />
burada da yazılı belgelerin bulunabileceğini<br />
işaret etmekteydi. Kazı çalışmaları Demir<br />
Çağı'na, Samsat Höyüğü’nün Kommagene<br />
Krallığı’nın başkenti olduğu tabakalarına<br />
kadar inebilmiş, daha eski dönemlere ise<br />
ancak küçük sondajlar ile bakılabilmişti. Bu<br />
da bize baraj alanlarındaki kurtarma kazılarının<br />
“zamana” gerek duyduğu, kazı çalışmalarının<br />
baraj gövdesi inşaatından önce,<br />
barajın yapılma kararı alındıktan hemen<br />
sonra başlaması gerektiğini açık bir şekilde<br />
göstermektedir. Aynı zamanda kurtarma<br />
kazılarının üni<strong>ve</strong>rsitelerin yaz tatili ayları<br />
ile sınırlı kalmayıp, diğer ülkelerde olduğu<br />
gibi tüm yıl boyunca sürmesi gerektiği de<br />
tartışılmaz bir durumdur. Halen Fırat üzerinde<br />
yapılmakta olan Ilısu Barajı göl alanınğimiz<br />
yegane yerin Fırat <strong>ve</strong> Dicle üzerindeki<br />
baraj göl alanları olduğunu söyleyebiliriz<br />
(Özdoğan, 2010). Bu da bize barajların<br />
eski toplumların en yoğun yaşama alanı<br />
olan nehir boylarını yok ederken bir yandan<br />
da kültür tarihini anlayabilmemiz, öğrenmemiz<br />
için eşsiz bir olanak sağladığını<br />
göstermektedir. Önemli olan bu olanağın<br />
doğru olarak kullanılmasıdır.<br />
Keban Baraj Gölü’nün ancak %65’inin<br />
arkeolojik taraması yapılmıştır. Suyun altında<br />
kalacak 63 arkeolojik yerleşim yeri,<br />
iki Orta Çağ camisi <strong>ve</strong> bir Roma dönemi<br />
köprüsü saptanmıştır (Özdoğan, 2006).<br />
Bunlardan yalnızca bir höyük, Pulur Höyüğü<br />
tümüyle kazılmış, 10 höyüğün yaklaşık<br />
10-15%, 8 höyüğün çok küçük bir alanı kazılarak<br />
belgelenebilmiş, iki cami <strong>ve</strong> Roma<br />
köprüsü baraj göl alanı dışına taşınarak<br />
kurtarılabilmiştir. Keban’ı izleyen Karakaya<br />
<strong>ve</strong> Atatürk baraj göl alanlarında saptanan<br />
arkeolojik yerlerin sayısı 580’dir (Özdoğan,<br />
1977). Bunların yanı sıra çok önemli<br />
bir Asur Kaya yazıtı, bir Ortaçağ kalesi,<br />
Roma dönemine ait su yolları, köprüler <strong>ve</strong><br />
birçok anıtsal nitelikte sivil mimari örnekleri<br />
ile tarihi mezarlıkların varlığı belirlenmiştir.<br />
Anıt yapıların hiçbiri su alanı dışına taşınamamış,<br />
yalnızca 38 arkeolojik yerleşmede<br />
arkeolojik kazı yapılabilmiştir. Suyun altında<br />
kalan arkeolojik yerleşmelerin en önemlisi<br />
kuşkusuz Samsat’tır. 52 m yüksekliğindeki<br />
höyüğün kilometrelerce geniş bir alana yayılan<br />
aşağı şehri ile Samsat, Mezopotam-<br />
desteklemektedir. Mimarisi kerpiç olan höyükler<br />
hemen hemen tümüyle aşınmış <strong>ve</strong><br />
hatta daha önceden yapılan yüzey araştırmalarında<br />
varlığı bilinmeyen Neolitik Dönem<br />
katmanları açığa çıkmış durumdaydı.<br />
Suyun altında kalan höyüklerin yerlerini<br />
bilen balıkçılar sık aralıklarla buralara ağ<br />
attıklarını <strong>ve</strong> çok sayıda eser topladıklarını<br />
<strong>ve</strong> düzenli aralıklarla antikacıların bu<br />
eserleri almak üzere bölgeye geldiklerini<br />
belirtmişlerdir. Dolayısıyla baraj göllerinin<br />
arkeolojik dolguları koruduğu söyleminin<br />
kendimizi aldatmanın dışında bir anlamı<br />
yoktur. Bir diğer görüş de kurtarma kazıları<br />
için ayrılan ödeneğin barajın maliyetini<br />
önemli ölçüde arttırdığı şeklindedir.<br />
Türkiye’nin yaptığı en başarılı <strong>ve</strong> kapsamlı<br />
kurtarma kazısı olan Keban Projesinde 7<br />
yıl boyunca devletin kurtarma kazıları için<br />
ayırdığı ödeneğin, barajın açılış töreninde<br />
yapılan harcamadan daha az olduğu bu<br />
bağlamda unutulmamalıdır. 2000’li yıllarda<br />
Karkamış Baraj Gölü alanında dönemin<br />
Kültür <strong>ve</strong> Turizm Bakanı’nın kazılara<br />
kalabalık bir heyetle gezmek için yaptığı<br />
bilgilenme gezilerinin gideri bile o yılki bir<br />
kazının bütçesinden daha fazladır.<br />
Tüm bu olumsuzluklara karşın GAP<br />
Projesi kapsamında Fırat <strong>ve</strong> Dicle üzerinde<br />
yapılan baraj alanı kurtarma kazıları,<br />
bölgenin kültür tarihi açısından çok önemli<br />
sonuçlar <strong>ve</strong>rmiştir. Bugün ülkemizin Paleolitik<br />
Çağ’dan günümüze kadar geçirdiği tüm<br />
kültürel süreci kesintisiz olarak izleyebildi-<br />
1967 yılında Kemal Kurdaş <strong>ve</strong> Halet<br />
Çambel’in öngörüsüyle kurulan<br />
Keban Baraj Gölü Kurtarma Projesi,<br />
kısa adıyla “Keban Projesi”, Türk<br />
arkeoloji tarihinde bir devrim<br />
yaratmış, proje kapsamında<br />
gerçekleşen kazılarla bilginin<br />
ötesinde, Türk arkeolojisine<br />
çağdaş arkeolojik yöntemlerin <strong>ve</strong><br />
kültüre bütüncül bir bakış açısının<br />
girmesini sağlamıştır.
Hirfanlı, Seyhan, Sarıyar gibi<br />
barajlar, değil kurtarma kazısı,<br />
hemen hemen hiçbir belgeleme<br />
yapılmadan gerçekleşmiş;<br />
Seyhan Baraj alanındaki ünlü<br />
Augusta Antik kenti, barajın su<br />
toplamasından on gün önce<br />
gündeme gelerek yüzeydeki bazı<br />
eserler müzeye taşınabilmiştir.<br />
Elazığ-Malatya Bölgesi’nde Hititlerin komşusu İsuwa Krallığı’nın başkenti Korucutepe Höyüğü. 1976<br />
yılında Keban baraj gölü yükselirken arkeologların kayıkla sürdürmeye çalıştığı kurtarma kazıları sırasında.<br />
Sonuç - Bazı Çıkarsamalar<br />
Bu yazıyla en kapsamlı yatırım projeleri<br />
arasında yer alan barajlar ile kültür tarihi<br />
arasındaki ilişkiyi, ülkemizdeki durumu<br />
özetleyerek ele almaya çalıştık. Bu bağlamda,<br />
karşılaşılan sorun esas olarak<br />
kültür envanterimizin yokluğundan kaynaklanmaktadır.<br />
Yasalarımız “tescilli” sitleri,<br />
arkeolojik alan olarak tanımlamakta<br />
<strong>ve</strong> bayındırlık uygulamaları bağlamında<br />
yalnızca bunlar gündeme gelmektedir. Ülkemizdeki<br />
tescilli arkeolojik yerlerin sayısı<br />
2015 yılı itibariyle 12.757’dir; buna karşılık<br />
yayınlara giren arkeolojik yerlerin sayısı<br />
yüzbinlercedir (Tekeli, 2000). Barajlar da<br />
dahil olmak üzere her türlü proje, planlada<br />
ODTÜ TAÇDAM Projesinin 2000 yılında<br />
başlatmış olduğu kurtarma kazıları, Kültür<br />
<strong>ve</strong> Turizm Bakanlığı’nın yönetiminde oldukça<br />
başarılı bir uygulama olarak sürmektedir.<br />
Ancak bu başarılı durumun ülkemizde<br />
yapımı süren ya da planlama aşamasında<br />
olan diğer baraj projeleri için de geçerli<br />
olduğunu maalesef söyleyecek durumda<br />
değiliz.<br />
Tahribatın Görülmeyen Yüzü:<br />
Arazi Islah Çalışmaları<br />
Barajlar bağlamında göz ardı edilen bir<br />
husus da, sulama kanalları <strong>ve</strong> buna bağlı<br />
olarak gelişin “arazi ıslah” çalışmalarıdır.<br />
Barajın kültür varlıkları üzerindeki görünür<br />
etkisi akarsu boyundaki tanımlı bir ovayla<br />
sınırlıdır. Oysa baraj gölünden alınan su,<br />
kanallar <strong>ve</strong> borularla göl alanı dışında kalan<br />
geniş alüvyonlu ovaların sulanması için<br />
kullanılmaktadır. Akaçlama için gerekli olan<br />
kanalların yapımı, suyun en uygun şekilde<br />
kullanımı için arazinin belli bir eğime göre<br />
düzletilmesi <strong>ve</strong> mekanize tarım, sulama<br />
yapılan ovalarda kültür varlıklarının düzletilmesine<br />
yol açmaktadır. Bu, gözle görünmeyen,<br />
zaman içinde gelişen bir tahribattır.<br />
Bunun en çarpıcı örneği Harran Ovası’dır;<br />
hiçbir barajın gölü içinde kalmadığı halde<br />
Atatürk Barajı’ndan gelen su nedeniyle<br />
ovadaki kültür varlıkları hemen hemen tümüyle<br />
düzleştirilmiş, toprakları <strong>ve</strong> dolayısıyla<br />
Harran Ovası uygarlık tarihinden tümüyle<br />
silinmiş durumdadır.<br />
ma aşamasındayken Kültür <strong>ve</strong> Turizm Bakanlığı’ndan<br />
inşaat alanı içinde arkeolojik<br />
kalıntı olup olmadığı sorulmakta; tescilli<br />
bir yer olmadığı takdirde proje “uygulanabilir”<br />
olarak kabul edilmektedir. Her ne<br />
kadar son yıllarda ÇED uygulaması zorunluluğu<br />
getirilmiş ise de ender birkaç örnek<br />
dışında bunun ciddi olarak yapıldığını söylemek<br />
olası değildir. Sorun, inşaat alanındaki<br />
bir arkeolojik kalıntının bazı kimselerin<br />
“duyarlılığı” ile iş işten geçtikten sonra<br />
çıkmakta <strong>ve</strong> yatırımın engellenmesi gibi<br />
bir çözümsüzlüğü beraberinde getirmektedir.<br />
Genellikle koruma <strong>ve</strong> çağdaşlaşma<br />
arasındaki karşıtlık bu duruma geldiğinde<br />
kaybeden kültür varlığı olmaktadır.<br />
Bu durumun en vahim örneklerinden biri<br />
Zeugma’da yaşanmıştır. Zeugma’nın varlığı<br />
19.yy ortalarından beri bilinmekte; zaman<br />
zaman Kültür <strong>ve</strong> Turizm Bakanlığı’nın<br />
izniyle araştırma <strong>ve</strong> kazılar da yapılmıştır.<br />
Zeugma’yı su altında bırakan Birecik Barajı,<br />
Keban ile birlikte daha 1966 yılında<br />
planlanmıştır. Zeugma’daki arkeolojik<br />
araştırmalar ise baraj kapsamı dışındaki<br />
alanlarda yoğunlaşmıştı. Zeugma tescilli<br />
değildi, bu nedenle ne DSİ ne de Kültür<br />
<strong>ve</strong> Turizm Bakanlığı açısından barajın ya-<br />
Atatürk baraj gölü içinde kalan Samsat Höyüğü; kazı alanı höyüğün üst kısmında görülmekte.<br />
Çevresinde surla çevrili Aşağı Şehir içindeki 52 m. yüksekliğindeki höyük.<br />
itü vakfı dergisi<br />
47
SU DOSYASI<br />
İmamoğlu Höyüğü. Karakaya baraj gölü suları yükselirken.<br />
pılmasında hiçbir sakınca yoktu. Zeugma<br />
olayı, baraj inşaatın başlamasından çok<br />
kısa bir süre önce, bir gazetecinin ortaya<br />
çıkan mozaikleri görmesiyle gündeme<br />
yansımış <strong>ve</strong> bu aşamadan sonra kamuoyunda<br />
bir duyarlılık gelişmiştir (Özdoğan,<br />
2000c). Oysa Zeugma mozaiklerinin Atatürk<br />
Barajı altında kalan Samsatlı ustalar<br />
tarafından yapıldığı bilinmektedir. Samsat’ın<br />
büyük bir kısmı gibi Roma yerleşimi<br />
de hemen hemen hiç belgelenmeden<br />
suyun altında kalmış; hiç kimse de buna<br />
üzülmemiştir. Benzer bir durum Allianoi’de<br />
yaşanmıştır. Bu bağlamda Ilısu Baraj Gölü<br />
altında kalacak olan Hasankeyf’in de yakın<br />
zamanlara kadar tescil edilmediği, dolayısıyla<br />
devlet açısından “yok” sayıldığını da<br />
belirtebiliriz (Ahunbay, 1998). Çağdaş yatırımların<br />
kültür varlıklarını yok etmeden gerçekleşmesi<br />
için her şeyden önce ülkemizin<br />
kültür envanterinin hızla gerçekleşmesi <strong>ve</strong><br />
Atatürk Barajından Harran Ovası’na su getiren tünel.<br />
Valetta Sözleşmesinin gereği olan planlama,<br />
izleme <strong>ve</strong> koruma kavramlarının yasalarımıza<br />
gereği gibi girmesi gerekmektedir.<br />
Sahip olmakla övündüğümüz kültür varlıklarının<br />
gereği olan sorumluluğumuzu ancak<br />
bu şekilde yerine getirebiliriz.<br />
Kaynakça<br />
Ahunbay, Z., 1998, “DünyaKültürMirasıAçısındanHasankeyf<strong>ve</strong>KurtarılmaOlasılıkları”,<br />
Mimarlık<br />
290: 29-34.<br />
Akok, M.,1960, “Augusta ŞehirHarabeleri” V.<br />
TürkTarihKurumuKongresiIX/ 5: 173-182.<br />
Bounni, A., 1979, “Campaign and Exhibition<br />
from the Euphrates in Syria”, D.Freedman (yay.)<br />
Archaeological Reports from the Tabqa Dam<br />
Project-Euphrates Valley, Syria: 1-7. American<br />
Schools of Oriental Research, Cambridge.<br />
Greenberg, R., <strong>ve</strong> A. Keinan, 2009, Israeli Archaeological<br />
Activity in the West Bank 1967-2007. A<br />
Sourcebook. The West Bank and East Jerusalem<br />
Archaeological Database Project. Ostraccon,<br />
Jerusalem.<br />
Habu, J. <strong>ve</strong> C. Fawcett, 1999, “Jomon Archaeology<br />
and the Representation of Japanese Origins”,<br />
Antiquity 73.281: 587-593.<br />
Morçöl, Ç., 2007, “Cumhuriyetin İlk OtuzYılında,<br />
ArşivBelgelerinde, Ankara'daYapılanArkeolojik-<br />
KazıÇalışmaları”, AnadoluMedeniyetleriMüzesi<br />
2006 Yıllığı: 459-498.<br />
Özdoğan, M., 1977, Aşağı Fırat Havzası 1977<br />
Yüzey Araştırmaları. ODTÜ Aşağı Fırat Projesi<br />
Yayınları Seri I, No 2, Ankara.<br />
Özdoğan, M., 2000a, “Cultural Heritage And<br />
Dam Projects in Turkey: An O<strong>ve</strong>rview”,http://<br />
www.adb.org/water/topics/dams/pdf/culture.pdf<br />
Özdoğan, M., 2000b, “Türkiye’de Yok Olan Kültürler<br />
<strong>ve</strong> Baraj Gölleri: Sorunlar <strong>ve</strong> Öneriler”,<br />
GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması,<br />
Yaşatılması <strong>ve</strong> Tanıtılması Sempozyumu: 71-84.<br />
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, GAP<br />
Yayınları Kültür Dizisi no. 3, Ankara.<br />
Özdoğan, M., 2000c, “Türkiye’de Baraj Projeleri<br />
<strong>ve</strong> Tarihsel Yerleşme Alanları”, E. Özden (yay.)<br />
Zeugma Yalnız Değil, Türkiye'deBarajlar<strong>ve</strong>KültürelMiras:<br />
86-97. Tarih Vakfı, İstanbul.<br />
Özdoğan, M., 2006, “Keban Projesi <strong>ve</strong> Türkiye'de<br />
Kurtarma Kazıları”, V. Tolun <strong>ve</strong> T. Takaoğlu<br />
(yay.) Sevim Buluç Anı Kitabı: 13-19. Çanakkale<br />
18 Mart Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Çanakkale.<br />
Özdoğan, M., 2010, “Barajların Yok Ederken Kazandırdıkları”,<br />
Aktüel Arkeoloji 17: 20-33.<br />
Özdoğan, M., 2013, “Keban Projesinden Arkeometri<br />
Ünitesi’ne Türk Arkeolojisinde Çağdaşlaşma<br />
Süreci” A.A Akyol <strong>ve</strong> K.Özdemir (yay.) Türkiye’de<br />
Arkeolojinin Ulu Çınarları Prof.Dr. Ay Melek<br />
Özer <strong>ve</strong> Prof.Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan:<br />
43-51. Homer Kitabevi, İstanbul.<br />
Stoop, P. vd., 1967, Doomed by the dam. TürkTarihKurumuBasımevi,<br />
Ankara.<br />
Tekeli, İ., 2000, “BüyükProjelerinGeliştirilmesinde<strong>ve</strong>UygulanmasındaTarihBoyutu”,<br />
E. Özden<br />
(yay.) Zeugma YalnızDeğil, Türkiye'deBarajlar<strong>ve</strong>-<br />
KültürelMiras: 170-172. TarihVakfı, İstanbul.<br />
48 itü vakfı dergisi
Tarihi Su Yapıları Açısından<br />
Türkiye’nin Dünyadaki Önemi<br />
Prof. Dr. - Müh. Ünal Öziş<br />
Dokuz Eylül Üni<strong>ve</strong>rsitesi, İzmir<br />
Birçok uygarlığın kesişme<br />
noktasında yer almış olan<br />
Anadolu'da, evrensel bir<br />
kültür mirası niteliğini taşıyan,<br />
son dört bin yılın hemen her<br />
döneminden kalan, bazıları<br />
günümüzde de işlevini sürdüren<br />
pek çok su yapısı, Türkiye'yi<br />
tarihi su yapıları açısından<br />
dünyanın en zengin <strong>ve</strong> ilgi çekici<br />
açıkhava müzelerinden biri<br />
kılmaktadır..<br />
İnsanlar suyun zararından korunmak <strong>ve</strong>/<br />
<strong>ve</strong>ya sudan yararlanmak amacıyla binlerce<br />
yıldan beri çeşitli su yapıları inşa<br />
edegelmişlerdir. En eski su yapıları M.Ö.<br />
III. <strong>ve</strong> II. binyıllarda, özellikle akarsuların<br />
kontroluna <strong>ve</strong> sulamaya yönelik olarak,<br />
Nil, Fırat-Dicle, İndus, Huang-He havzalarında<br />
gerçekleştirilmiştir.<br />
Aradan geçen binlerce yıllık sürede,<br />
dünyanın çeşitli yörelerinde, birçoğunun<br />
yalnızca kalıntıları bulunan, bazıları işlevlerini<br />
günümüzde de sürdüren pek çok su<br />
yapısı, görgül esaslara göre inşa edilegelmiştir.<br />
Bu su yapıları arasında barajlar, kanallar,<br />
kargir mecralar, su kemerleri, tüneller,<br />
akarsuları tünel gibi örten yapılar, çeşitli<br />
türde borular, kent hazneleri, sarnıçlar<br />
gibi yapılar bulunmaktadır.<br />
Tarihi su yapıları açısından, özellikle<br />
Roma İmparatorluğu'nun ivmesiyle, Akdeniz'in<br />
çevresindeki ülkeler ön plana<br />
çıkmıştır. Türkiye gibi bazı ülkeler daha<br />
sonra da bu alanda önemli su yapıları<br />
meydana getirmişlerdir.<br />
Birçok uygarlığın kesişme noktasında<br />
yer almış olan Anadolu'da, evrensel bir<br />
kültür mirası niteliğini taşıyan, son dört bin<br />
yılın hemen her döneminden kalan, bazıları<br />
günümüzde de işlevini sürdüren pek<br />
çok su yapısı, Türkiye'yi tarihi su yapıları<br />
açısından dünyanın en zengin <strong>ve</strong> ilgi çekici<br />
açıkhava müzelerinden biri kılmaktadır.<br />
Hitit <strong>ve</strong> Urartu Dönemleri Su Yapıları<br />
M.Ö.II. binyılın ortalarından, Orta Anadolu’da<br />
Hitit döneminden kalma; Uzunyayla’da<br />
Karakuyu, Beyşehir yakınında<br />
Eflatunpınar, Ilgın yakınında Köylütolu <strong>ve</strong><br />
Yalburt, Boğazkale’de Güneykale, Çorum<br />
yakınında Gölpınar barajları; Konya Ereğlisi<br />
yakınında sulama kanalları; Boğazkale’de<br />
ilginç bir pınar derleme yapısı gibi<br />
su yapıları bulunmaktadır.<br />
21.yüzyıl başında restore edilen Gölpınar<br />
barajı, günümüzde hizmet gören<br />
dünyanın en eski su yapılarından biri niteliğindedir.<br />
M.Ö.I. binyılın ilk yarısından, Doğu<br />
Anadolu’da Urartu döneminden kalma,<br />
Van yöresinde bazı göl ayaklarında <strong>ve</strong> çeşitli<br />
akarsular üstündeki barajlar; Şamram<br />
pınarlarının <strong>ve</strong> Balıklı Göl’ün sularını ileten<br />
kanallar, Van yakınındaki bazı kehrizler,<br />
sarnıçlar gibi su yapıları bulunmaktadır.<br />
M.Ö. 800’den beri, 56 km uzunluğundaki<br />
Şamram kanalı, pek az değişim <strong>ve</strong><br />
Van yöresinde, 56 km uzunluğunda<br />
Şamram kanalı (M.Ö. 800) (Foto: Ü. Öziş).<br />
onarımla, işlevini büyük ölçüde sürdüregelmiştir<br />
(Res.1). Urartu barajlarının birçoğundan<br />
günümüzde de yararlanılmaktadır.<br />
Helenistik Roma, Bizans Dönemleri<br />
Su Yapıları<br />
M.Ö.I. binyılın ikinci yarısı ile M.S. I. binyılın<br />
ilk yarısından, İstanbul, Ege <strong>ve</strong> Akdeniz<br />
bölgelerinde, Helenistik, Roma,<br />
erken Bizans dönemlerinden kalma su<br />
yapıları arasında, uzun mesafeden gelen<br />
suyolları özel önem taşımaktadır.<br />
M.S.4. yüzyılda, Istranca dağlarından<br />
İstanbul’a su ileten 242 km uzunluğundaki<br />
suyolu dünyada antik dönemin en uzun<br />
suyoludur. Foça suyolu da 100 km uzunluğuyla<br />
önem taşımaktadır.<br />
Bergama, İzmir, Efes, Perge, Hierapolis,<br />
Tralleis kentleri de, çoğunluğu M.S.1.-<br />
2. yüzyıllarda inşa edilmiş, birden fazla<br />
önemli suyolundan beslenmiştir. Doğu<br />
Akdeniz’de Limonlu (Lamas) çayından,<br />
üç ayrı suyoluyla üç antik kente (Uzuncaburç,<br />
Olba, Ayaş) su iletilmiştir.<br />
Samsat, Side, Amasya, Alabanda,<br />
Magnesia, Tripolis, Metropolis, Patara <strong>ve</strong><br />
daha birçok antik kent uzun suyollarıyla<br />
beslenmiştir.<br />
Bergama’nın Madradağ suyolundaki<br />
kurşun borulu ters sifon 190 m, İzmir’in<br />
Karapınar suyolundaki taş borulu ters sifon<br />
155 m ile dünyada antik dönemin en<br />
büyük basınca dayanmış olan ters sifonlarıdır.<br />
Aspendos’un ters sifon yatağı su<br />
itü vakfı dergisi<br />
49
SU DOSYASI<br />
kemerleri 1,7 km ile türünün en uzunlarından<br />
biridir.<br />
M.S.4.- 6. yüzyıllarda, kenar uzunlukları<br />
150-250 m mertebesine ulaşan, dönemin<br />
en büyük açık <strong>ve</strong> kapalı sarnıçları<br />
inşa edilmiştir.<br />
Akarsuların üzerini tünel gibi örten<br />
yapıların en ilginç örnekleri Bergama’da,<br />
Nysa’da, Selçuk yakınında Acarlar’da<br />
olup, Bergama çayını örten ikiz yapı herbiri<br />
9 m genişlik <strong>ve</strong> 7,5 m yükseklikle dünyada<br />
antik dönemin en büyüğüdür.<br />
Suyollarında yer alan çeşitli tünellerin<br />
ötesinde, Antakya yakınında Çevlik,<br />
Kalkan yakınında Bezirgan tünelleri çok<br />
ilginç olup, Çevlik tüneli 6-7 m mertebesindeki<br />
yükseklik <strong>ve</strong> genişliği ile o dönem<br />
dünyadaki en büyük kesitlerden birine sahip<br />
olmuştur (Res.2).<br />
Dünyada ilk su çarkının M.S.4. yüzyılda<br />
Cabeira’da (Niksar) inşa edilmiş olduğu<br />
ifade edilmektedir.<br />
Roma <strong>ve</strong> erken Bizans dönemlerinde,<br />
en yükseği 16 m olan, Çevlik, Örükaya,<br />
Çavdarhisar, Böget, Dara gibi bazı barajlar<br />
da inşa edilmiştir.<br />
Hatay yöresinde, 6.3 m genişliğinde, 5.8 m.<br />
yüksekliğinde Çevlik su tüneli girişi<br />
(M.S.2.Yüzyıl) (Foto: Ü.Öziş).<br />
Selçuklu <strong>ve</strong> Osmanlı Dönemleri<br />
Su Yapıları<br />
M.S. 11. ila 13. yüzyıllarda, Orta <strong>ve</strong> Doğu<br />
Anadolu’da Selçuklu döneminde birçok<br />
baraj inşa edilmiş olmakla birlikte, harap<br />
oldukları, Altınapa <strong>ve</strong> Sille gibi çağdaş<br />
baraj haznelerinde kaldıkları ifade edilmektedir.<br />
Kökeninin Urartu’lara dayandığı<br />
söylenen, Van yakınındaki Faruk Bendi’nin<br />
esasında Selçuklu döneminde inşa<br />
edilmiş olması en kuv<strong>ve</strong>tli olasılıktır.<br />
Konya’da Sahip Ata kanalı, ovanın güneyindeki<br />
bazı sulama kanalları, Şanlıurfa’nın<br />
bazı suyolları Selçuklu döneminden<br />
kalmadır.<br />
Çermik’te 12. yüzyılda inşa edilmiş<br />
olan taşköprünün, sol sahilde asimetrik<br />
konumdaki yan açıklığından geçip, bir su<br />
değirmenini besleyen kanal da en az aynı<br />
yaşta olmalıdır.<br />
Adını Cizre’den alan El Cezeri’nin hidromekanik<br />
aygıtlarla ilgili ünlü kitabının da<br />
12.yüzyılda yazılmış olduğu unutulmamalıdır.<br />
M.S. 14. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına<br />
uzanan sürede, Osmanlı döneminde,<br />
başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin<br />
çeşitli yerlerinde önemli su yapıları inşa<br />
edilmiştir.<br />
Halkalı yöresi sularını İstanbul’a iletmek<br />
üzere, 1450’lerden 1750’lere değin,<br />
50 itü vakfı dergisi<br />
toplam uzunluğu 500 km’yi bulan 16 suyolu<br />
inşa edilmiştir. Bunların en önemlisi<br />
Sinan’ın 1550’lerdeki Süleymaniye suyolu<br />
olup, 1920’lere kadar hizmet görmüştür.<br />
Edirne’ye su ileten, günümüzde de<br />
büyük bölümü çalışan, toplam 50 km<br />
uzunluğundaki Taşlımüsellim suyolu da<br />
Sinan’ın başka bir önemli yapısıdır.<br />
Osmanlı dönemi suyollarının en önde<br />
geleni, Sinan’ın 1560’larda inşa ettiği,<br />
günümüzde de büyük bölümü çalışan,<br />
toplam 55 km uzunluğundaki Kırkçeşme<br />
suyoludur.<br />
Bu suyolunun üstünden geçtiği üç düzine<br />
kadar su kemerinin en görkemlileri<br />
35 m yüksekliğindeki Mağlova (Res.3) <strong>ve</strong><br />
Eğri, 710 m uzunluğundaki Uzun, 32 m<br />
yüksekliğindeki Güzelce kemerleridir.<br />
Büyük mühendis <strong>ve</strong> mimar Sinan’ın bu<br />
üç suyolu, Roma döneminden sonra, 20.<br />
yüzyıla kadar dünyada inşa edilmiş en<br />
önemli su iletim yapılarındandır.
İstanbul’da Kırkçeşme suyolunda, 35 m.<br />
yüksekliğinde Mağlova su kemeri (1564)<br />
(Foto: Ü.Öziş).<br />
İstanbul’un Üsküdar, Taksim, Kilyos<br />
gibi diğer suyolları, Şanlıurfa, Bursa, Çorum,<br />
İzmit su getirme sistemleri de ilginç<br />
başka örneklerdir.<br />
1620 ila 1839 arasında, Kırkçeşme<br />
suyolu dört (Topuz, Büyük, Ayvat, Kirazlı),<br />
Taksim suyolu üç (Topuzlu, Valide, Yeni)<br />
kargir barajla takviye edilmiştir. Belgrat ormanlarındaki<br />
bu yedi baraj, dönemlerinin<br />
çok ilginç örneklerinden olup, günümüzde<br />
de işlevini sürdürmektedir.<br />
19. yüzyılda İstanbul’da Şamlar <strong>ve</strong><br />
Elmalı I, Karasu’da Maden barajları inşa<br />
edilmiş; İzmir körfezinin dolmaması için<br />
Gediz yatağı çevrilmiş; Malatya’da Sürgü<br />
sulamasına başlanmıştır.<br />
20. yüzyıl başlarında, Türkiye’de ilk<br />
kez elektrik Tarsus’taki hidroelektrik santralda<br />
üretilmiş; Beyşehir bağlaması <strong>ve</strong><br />
Çumra sulaması inşa edilmiştir.<br />
Sonuç<br />
Türkiye, dört bin yıllık tarihinin her döneminden<br />
kalan, bazıları yüzlerce, hatta binlerce<br />
yıldır işlevini sürdüren, baraj, kanal,<br />
kargir mecra, su kemeri, tünel, akarsuyu<br />
tünel gibi örten yapı, farklı türde boru,<br />
Akarsuların üzerini tünel gibi<br />
örten yapıların en ilginç örnekleri<br />
Bergama’da, Nysa’da, Selçuk<br />
yakınında Acarlar’da olup,<br />
Bergama çayını örten ikiz yapı<br />
her biri 9 m genişlik <strong>ve</strong> 7,5 m<br />
yükseklikle dünyada antik dönemin<br />
en büyüğüdür.<br />
kent haznesi, sarnıç gibi tarihi su yapıları<br />
bakımından, dünyanın en önde gelen<br />
açıkhava müzelerinden biri niteliğindedir.<br />
Kaynakça<br />
- (Başka kaynaklar için bu yayınların kaynakça<br />
listelerine bakılması önerilir)<br />
- ÖZİŞ, Ü. (1994): "Su mühendisliği tarihi<br />
açısından Türkiye'deki eski su yapıları". Ankara,<br />
Devlet Su İşleri.<br />
- ÖZİŞ, Ü. (1995): "Çağlar boyunca Anadolu'da<br />
su mühendisliği". İstanbul, İnşaat Mühendisleri<br />
Odası İstanbul Şubesi.<br />
- ÖZİŞ, Ü. (1996): Historical water schemes in<br />
Turkey. "Water Resources De<strong>ve</strong>lopment",<br />
3, 347-383.<br />
- ÖZİŞ, Ü. (1998): Wasserbauten im Laufe<br />
von 4000 Jahren in der Türkei. İstanbul, Renk<br />
Ajans, "In Memoriam - Prof.Dr. Kazım Çeçen -<br />
Anma Kitabı - Gedenkschrift" (ed.: A. Terzioğlu;<br />
M. Bayazıt), 137-150.<br />
- ÖZİŞ, Ü.; ARISOY, Y.; ALKAN, A.; ÖZDEMİR,<br />
Y. (2007): "Brücken und Wasserbauten aus<br />
seldschukischer und osmanischer Zeit in der<br />
Türkei". Zürich, Spur.<br />
- ÖZİŞ, Ü.; BAYKAN, O.; ATALAY, A.; ARISOY, Y.;<br />
ALKAN, A.; ÖZDEMİR, Y. (2009): "Water<br />
bridging civilizations through four millenia<br />
in Turkey". Ankara, State Hydraulic Works –<br />
İstanbul, 5th World Water Forum .<br />
- ÖZİŞ, Ü.; BAYKAN, O.; ATALAY, A.; ARISOY, Y.;<br />
ALKAN, A.; ÖZDEMİR, Y. (2012): Water works<br />
of four millenia in Turkey. İstanbul, International<br />
Water Association, "3rd IWA Specialized<br />
conference on water and wastewater<br />
technologies in ancient civilizations", 164-171.<br />
- ÖZİŞ, Ü.; BAYKAN, O.; ATALAY, A.; ARISOY,<br />
Y.; ALKAN, A.; ÖZDEMİR, Y. (2014):<br />
Historische Wasserbauten in der Türkei.<br />
“Wasserwirtschaft”, 7/8, 83-86.<br />
- ÖZİŞ, Ü. (2015): Water works through<br />
four millenia in Turkey. İstanbul, European<br />
Water Resources Association, “9th World<br />
Congress, Proceedings”, Keynote Paper 4 &<br />
“Environmental Processes”, 2 (3), 559-573.<br />
itü vakfı dergisi<br />
51
SU DOSYASI<br />
Tarihçe<br />
Uzay Teknolojileri <strong>ve</strong> Yüzey Arkeolojisi Entegrasyonu ile<br />
Eski İstanbul’un Roma <strong>ve</strong><br />
Bizans Su İkmal Hattının<br />
Araştırılması<br />
Prof. Dr. Derya Maktav<br />
İTÜ İnşaat Fakültesi<br />
Geomatik Mühendisliği Bölümü<br />
Vize’den İstanbul’a su taşıyan, eski Roma’nın en uzun su<br />
ikmal hattı ulusal <strong>ve</strong> uluslararası düzeyde çok önemli bir kültür<br />
varlığıdır. Bu çalışmada uzay teknolojileri <strong>ve</strong> yüzey arkeolojisi<br />
yöntemleri birlikte kullanılarak hat, diğer taşıyıcı hatlarla<br />
birlikte bir bütünlük içerisinde görselleştirilerek web tabanlı<br />
bir CBS ortamında ortaya konmuş <strong>ve</strong> hattın yaklaşık 450 km<br />
olduğu belirlenmiştir. Sistem bugüne kadar ormanlar tarafından<br />
korunmuştur, ancak son zamanlardaki yapılaşmalar sonucu<br />
yavaş yavaş yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı uydu<br />
görüntülerinden de saptanmıştır. Bu mühendislik harikası yapıtlar,<br />
Trakya’da çok geniş bir bölgede yer almaktadır <strong>ve</strong> buralarda<br />
gündeme gelebilecek her türlü inşaat <strong>ve</strong> yapılaşmada bu kültür<br />
varlığının zarar görmemesi için önlem alınmalıdır…<br />
Çeşitli kaynaklara göre İstanbul’un kuruluş<br />
efsanelerinden en yaygın olanı,<br />
İstanbul’un (Byzantion), Yunanistan’daki<br />
Megara kentinden gelen göçmenler<br />
tarafından MÖ VII. yüzyılda kurulduğudur.<br />
Rodos’tan gelen Dorlar’ın istilalarından kaçan<br />
Megaralıların bir kolu MÖ 680’de bölgeye<br />
gelerek Khalkedon’a (Kadıköy, körler kenti)<br />
yerleşmiştir. MÖ 660’da ikinci bir Megara<br />
kolu, Byzas adlı başkanlarının önderliğinde<br />
bugünkü Sarayburnu civarına yerleşmiş <strong>ve</strong><br />
buraya Byzantium adını <strong>ve</strong>rmiştir. Coğrafi<br />
konumu <strong>ve</strong> stratejik önemi nedeniyle kent sık<br />
sık istilalara uğramıştır. MÖ 74’de Roma İmparatorluğu’na<br />
bağlanmış <strong>ve</strong> 330’da Roma<br />
imparatoru 1. Konstantin (Büyük Konstantin)<br />
tarafından Roma İmparatorluğu’nun başkenti<br />
ilan edilmiştir. 395’de imparatorluk Doğu (Bizans)<br />
<strong>ve</strong> Batı olarak ayrılana kadar başkent<br />
olarak kalmıştır. Kent daha sonra gene birçok<br />
istilalara uğramış <strong>ve</strong> Batı 476’da yıkılmış<br />
Doğu ise 1453’de Türklerin eline geçmiştir.<br />
Her ne kadar günümüzde Roma <strong>ve</strong> Bizans<br />
dönemlerine ait kalıntılar mevcut ise<br />
de çoğu kaybolmuş <strong>ve</strong>ya günümüzdeki İstanbul’un<br />
toprakları altında kalmıştır. Örneğin<br />
Ortaçağ’a ait günümüze kadar gelebilmiş en<br />
önemli Bizans anıt eserlerinden biri İstanbul<br />
Saraçhane’deki Bozdoğan (Valens) Kemeri’dir.<br />
378 yılında yapımı tamamlanan bu kemer,<br />
aslında çok daha büyük bir hidrolik sistemin<br />
bileşenlerinden sadece bir tanesidir.<br />
Ayrıca, Trakya’daki doğal su kaynaklarından<br />
kente su sağlayan büyük <strong>ve</strong> kompleks bir<br />
sistemin en belirgin elemanı olup bir mühendislik<br />
harikasıdır. Bu sistem eski Roma’ya ait<br />
bilinen en uzun su ikmal hattı olarak tarihin<br />
en büyük hidrolik mühendisliği yapıtlarından<br />
biridir.<br />
Su Hattının Konumu<br />
Bu su ikmal hattı, Trakya’da Kırklareli’nin Vize<br />
ilçesinin batısında, Soğucak <strong>ve</strong> Değirmendere<br />
mevkiinden başlamaktadır. Deniz seviyesinden<br />
yüksekliği 240 m civarında olan bu<br />
bölgede bol miktarda su kaynakları bulunmaktadır.<br />
Burada görülen ilk galeri izleri Vize<br />
ilçesi yönüne doğru devam etmekte, daha<br />
sonra Çakıllı, Ayvacık, Kavacık, Saray, Binkılıç,<br />
Aydınlar, Karamandere, Çiftlikköy, Kalfaköy,<br />
Dağyenice, Tayakadın <strong>ve</strong> Arnavutköy<br />
yerleşimleri civarından geçen su hattı Alibeyköy<br />
yakınlarına kadar izlenebilmektedir. Su<br />
ikmal hattının topoğrafik eğimi başlangıçtan<br />
itibaren 0.0006-0.0007'dir.<br />
52 itü vakfı dergisi
Projenin Başlangıcı<br />
1990'lı yıllarda İTÜ Hidrolik Anabilim Dalı öğretim<br />
üyesi merhum Prof. Dr. Kazım Çeçen<br />
hocamız, arkeolog Celal Kolay ile birlikte bölgede<br />
yoğun araştırmalar yapmış <strong>ve</strong> 242 km<br />
uzunluğundaki bu su ikmal sisteminin bölgedeki<br />
varlığını ortaya koymuştur. Ayrıca daha<br />
eskiye dayanan, Dirimtekin’in de konuyla ilgili<br />
çalışmaları bulunmaktadır. Daha sonra, arkeolog<br />
Prof. Dr. James Crow, bu bölgede bu<br />
hattın daha net bir biçimde belirlenebilmesi<br />
<strong>ve</strong> sistemin daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla<br />
yaklaşık 15 yıl arkeolojik çalışmalar yapmış,<br />
Çatalca’nın Danamandıra yöresinden başlayan<br />
<strong>ve</strong> ilk bulunan isale hattına paralel bir<br />
yol izleyen ikinci bir hattın varlığını saptamış,<br />
böylece toplam uzunluğu yaklaşık 350 km’yi<br />
bulan iki ikmal hattı olduğu anlaşılmıştır. Kendisiyle<br />
2006’da biraraya gelerek uzaktan algılama<br />
<strong>ve</strong> CBS yöntemlerinin yüzey arkeolojisi<br />
yöntemleriyle entegre edilerek daha bilimsel<br />
araştırmalar yapılabileceğine <strong>ve</strong> daha net <strong>ve</strong><br />
güncel sonuçlar elde edebileceğimize karar<br />
<strong>ve</strong>rdik <strong>ve</strong> birlikte TÜBİTAK’ın desteklediği çok<br />
disiplinli bir araştırma projesine başladık. Bu<br />
teknik proje her ne kadar 2010’da tamamlandı<br />
ise de, ben bu projenin ancak geniş kapsamlı<br />
bir yönetim planı oluşturulması halinde anlam<br />
kazanacağını <strong>ve</strong> böylece ulusal <strong>ve</strong> uluslararası<br />
platformlarda çok önemli yaygın etkisi<br />
olacağını düşünüyorum. Ancak ne yazık ki bu<br />
konuda girişimlerimiz şu ana kadar sonuçsuz<br />
kaldı, şimdi ilgili kurumlar konunun önemini biraz<br />
anladılar gibi, temaslarımız sürüyor.<br />
lerden de yararlanabilmek için LANDSAT VE<br />
SPOT <strong>ve</strong>rilerini de kullandık. Daha sonra, bu<br />
uydu görüntüleri üzerine, arazide belirleyebildiğimiz<br />
galeriler, kanallar <strong>ve</strong> su kemerleri gibi<br />
yapılara ait ölçtüğümüz GPS koordinatlarını,<br />
daha önceki yıllarda ölçülmüş olanları da bizimkilerle<br />
entegre ederek dijital olarak işledik<br />
<strong>ve</strong> böylece sistemi bir bütün olarak oluşturduk.<br />
Ayrıca hattın geçtiği bölgede <strong>ve</strong> etki çevresinde<br />
arazi örtüsü, arazi kullanımı sınıflandırması<br />
da yaptık. Çünkü su hattı geçiyor, ama<br />
Projenin Konusu Hakkında Teknik Bilgi<br />
Bu projede, Trakya’da Kırklareli’nin Vize ilçesinden<br />
başlayıp İstanbul’a kadar uzanan,<br />
Romalılar zamanında inşasına başlanan<br />
mühendislik harikası bir su ikmal hattı araştırılmaktadır.<br />
Sistem, herhangi bir pompalama<br />
sistemi olmaksızın, sadece arazi eğimi esas<br />
alınarak oluşturulmuştur. Bu hattın uzunluğu,<br />
her ne kadar daha önce yapılan çalışmalarda<br />
yaklaşık 250 km olarak ifade ediliyorsa<br />
da, uzay teknolojilerinden de (GPS, uzaktan<br />
algılama uydu <strong>ve</strong>rileri <strong>ve</strong> yöntemleri, vb.) yararlanılarak<br />
yapılan çalışmamızda, hattın, diğer<br />
taşıyıcı hatlarla birlikte yaklaşık 450 km’yi<br />
bulduğu anlaşılmıştır ki, bu da yeni <strong>ve</strong> önemli<br />
bir sonuçtur.<br />
Bu çalışmada, öncelikle, hattın bulunduğu<br />
Trakya’daki geniş bölgenin farklı zamanlara ait<br />
IKONOS, QUICKBIRD gibi yüksek mekânsal<br />
çözünürlüklü uydu görüntülerinden yararlandık.<br />
Ayrıca bölgedeki arazi örtüsü, arazi kullanımı<br />
analizi amacıyla farklı spektral özelliknereden<br />
<strong>ve</strong> nasıl geçiyor? Çevresinde bugün<br />
ne tür yapılar var? Hat için riskler nelerdir<br />
(tarım alanı olabilir, yol olabilir, ormanlık alan<br />
olabilir, yerleşim alanı olabilir, inşaat alanı <strong>ve</strong>ya<br />
madencilik alanları olabilir, vb.)? Bu amaçla<br />
dijital görüntü işleme tekniklerinden kontrollü<br />
<strong>ve</strong> kontrolsüz sınıflandırma tekniklerini kullandık.<br />
Buna ek olarak, farklı tarihli uydu <strong>ve</strong>rileri<br />
kullanarak hattı içeren bölgedeki arazi örtüsü<br />
<strong>ve</strong> arazi kullanımının zaman içinde nasıl değiştiğini<br />
(change detection) analiz edebildik.<br />
itü vakfı dergisi<br />
53
SU DOSYASI<br />
ni oluşturduğumuzda, bölgenin hat ile birlikte<br />
görselleştirilmesi sağlanmış oldu. Böylece,<br />
çalışmamızda geomatik mühendisliğinde yer<br />
alan güncel teknolojilerin yüzey arkeolojisine<br />
başarıyla uygulanması sağlanmış oldu.<br />
Su Hattının Fiziksel Özellikleri<br />
Geniş bölgede uydu görüntüleri yardımıyla<br />
bölge topoğrafyasına bakıldığında, sistemin<br />
topoğrafya ile uyumlu olduğu görülmektedir.<br />
Hat, bir vadiye ulaştığında, ya eğime göre<br />
tepelerin etrafından dolaşmakta, ya da bir su<br />
kemeri ile karşıya bağlanmaktadır. Sistemi ya<br />
topoğrafyaya çok iyi uyduracak şekilde inşa<br />
edeceksiniz, ya da 450 km boyunca belirli<br />
eğimleri koruyacaksınız. Çok uzun bir hat<br />
söz konusu… Yol inşaatı olsa yokuş aşağı<br />
<strong>ve</strong>ya yokuş yukarı belli eğimlerde götürebilirsiniz,<br />
ama pompalama sisteminin olmadığı bir<br />
yerde suyu yukarı doğru çıkaramazsınız. Bu<br />
nedenle sistem çok sayıda galerilerden, açık<br />
kanallardan <strong>ve</strong> kemerlerden oluşuyor. Çok<br />
farklı yapılar var, kimisi toprak altında kalmış,<br />
kimisi kısmen yıkılmış, kimisi korunmuş. Saraçhane’deki<br />
1 km uzunluğundaki <strong>ve</strong> iki kattan<br />
oluşan Valens su kemeri işte bu sistemin<br />
bir bileşeni. Tünel şeklinde galeriler var, içinde<br />
rahatça elinizi kolunuzu sallayarak yürüyebilirsiniz.<br />
Bu yapıların bir kısmını <strong>ve</strong> bulundukları<br />
hatları uydu görüntülerinden belirledik, toprak<br />
altındaki bazı elemanları da gene uydu<br />
görüntülerinden bitki örtüsü analizleri ile belirledik<br />
<strong>ve</strong> gerektiğinde de yersel çalışmalarla<br />
doğrulama çalışmaları yaptık.<br />
Bizim projeye başladığımız dönemden önceki<br />
dönemlere ait arşiv uydu görüntülerini (onları<br />
da sınıflandırarak), yani 15-20 sene öncesinin<br />
uydu görüntülerini 2009-2010 yıllarına ait sınıflandırılmış<br />
uydu görüntüleri ile dijital ortamda<br />
karşılaştırdığımızda, yani değişim analizi<br />
yaptığımızda, hattın geçtiği bölgelerdeki arazi<br />
örtüsü arazi kullanımı değişimlerini net bir<br />
biçimde belirledik. Örneğin sık bitki örtüsüyle<br />
kaplı bir bölge var <strong>ve</strong> oradan bu su hattı geçiyor;<br />
gördük ki yaklaşık on yıl içinde bu bölge<br />
kömür yatağına dönüşmüş, hattın etrafı da<br />
kömür işletmeleriyle çevrilmiş. Oradaki antik<br />
yapı zarar görmüş demek az... Tamamen yok<br />
olmuş. Daha önceki çalışmalarda bölgeyi çıplak<br />
gözle de görmüş olan ekip arkadaşlarımız,<br />
değişimi hayretle <strong>ve</strong> üzülerek gördü. Çok kısa<br />
sürede gerçekleşen olumsuz yapısal değişimler<br />
söz konusu, bu nedenle bir an önce su<br />
54 itü vakfı dergisi<br />
İlginç Olaylar<br />
Ben İstanbul’luyum <strong>ve</strong> Çatalca’ya da piknik<br />
amaçlı birçok kez gitmiştim. Ancak, Çatalca<br />
bölgesinin bu kadar sık ormanlarla kaplı<br />
olduğunu doğrusu bilmiyordum. Nitekim<br />
araçlarımız defalarca çamura saplandı <strong>ve</strong> bir<br />
kaç kez de ormanda kaybolma tehlikesi geçirdik.<br />
Yöreyi iyi bilen lokal rehberlerimiz olmasa<br />
<strong>ve</strong> bize baltalarla yol açmasalar ormanda<br />
ilerlememiz pek mümkün olamazdı. İşte bu<br />
noktada uydu <strong>ve</strong>rileri <strong>ve</strong> uzaktan algılama<br />
yöntemlerinin kullanımının ne kadar önemli<br />
<strong>ve</strong> yararlı olduğu da açık <strong>ve</strong> net bir biçimde<br />
ortaya çıkıyor. Arazi çalışmalarımız sırasında<br />
keneler tarafından da ısırıldık. Özellikle Kırım<br />
Kongo zehirli kenelerinin medyada sık sık yer<br />
aldığı dönemlere denk geldiği için oldukça sıkıntılı<br />
günler geçirdik. Bir de defineciler konusu<br />
var… Bunlar kültür miraslarımız için büyük<br />
tehlike. Onlarla da birkaç kez karşılaştık, balık<br />
tutmaya gittiklerini (!) söylediler. Maalesef bu<br />
konuda önlemlerin yeterli olmadığını düşünühattının<br />
tam olarak ortaya çıkarılması <strong>ve</strong> çevrede<br />
gerekli önlemlerin alınması gerekiyor ki,<br />
bu değerli kültür mirasımız korunabilsin. Ayrıca<br />
el GPS’leri ile de ölçümler yaptık, 3D-CBS<br />
<strong>ve</strong> web tabanlı CBS hazırladık. Bilinen <strong>ve</strong> yeni<br />
bulduğumuz yapıtların dijital kamera ile yüksek<br />
çözünürlüklü görüntülerini aldık <strong>ve</strong> bunları<br />
da CBS içine aktardık. Uydu görüntüsündeki<br />
hat üzerinde GPS ile belirlediğimiz herhangi<br />
bir noktaya tıkladığımızda bu noktaya girilen<br />
tüm bilgilerin (örn. arkeolojik bilgiler, haritalar,<br />
ortofotolar, GPS değerleri, metinler, vb.) <strong>ve</strong><br />
yapıların dijital fotoğraflarının ekranda görselleştirilmesi<br />
sağlandı. Dijital arazi modelinin<br />
oluşturulmasında 1:25000 ölçekli dijital HGK<br />
topoğrafik haritalarından <strong>ve</strong> SRTM uydu <strong>ve</strong>rilerinden<br />
yararlandık. Ölçtüğümüz tüm <strong>ve</strong>rileri<br />
bir CBS kapsamında çok disiplinli bir anlayışla<br />
analiz ettik. Daha sonra dijital arazi modelleri-
yorum. Bu da apayrı, üstünde düşünülmesi<br />
gereken önemli bir konu.<br />
Proje Ekibi<br />
Projede aktif olarak çalışan çok disiplinli bir<br />
ekip oluşturuldu. Yüzey arkeolojisi çalışmalarını<br />
Edinburgh Üni<strong>ve</strong>rsitesi Arkeoloji Bölüm<br />
Başkanı Prof. Dr. James Crow <strong>ve</strong> İTÜ’den,<br />
aynı zamanda 1990’lı yıllarda Prof. Dr. Kazım<br />
Çeçen ile birlikte çalışan arkeolog Celal Kolay<br />
birlikte yürüttü. Uzaktan algılama <strong>ve</strong> CBS<br />
çalışmalarının yürütücülüğünü Prof. Dr. Derya<br />
Maktav yaptı; hidrolik çalışmalarını Hidrolik<br />
Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr.<br />
Beyhan Yeğen <strong>ve</strong> Prof.Dr. Bihrat<br />
Önöz birlikte yürüttü. Ayrıca İTÜ<br />
Makine Fakültesi’nden Prof. Dr<br />
Haluk Karadoğan <strong>ve</strong> Doç. Dr.<br />
Murat Çakan görev yaptı. Projede<br />
6 bursiyer öğrenci çalıştı.<br />
Sonuç<br />
Vize’den İstanbul'a su taşıyan,<br />
eski Roma’nın en uzun su ikmal<br />
hattı, ulusal <strong>ve</strong> uluslararası<br />
düzeyde çok önemli bir kültür varlığıdır.<br />
Bu çalışmada uzay teknolojileri <strong>ve</strong> yüzey arkeolojisi<br />
yöntemleri birlikte kullanılarak hat,<br />
diğer taşıyıcı hatlarla birlikte bir bütünlük içerisinde<br />
görselleştirilerek web tabanlı bir CBS<br />
ortamında ortaya konmuş <strong>ve</strong> hattın yaklaşık<br />
450 km olduğu belirlenmiştir. Sistem bugüne<br />
kadar ormanlar tarafından korunmuş, ancak<br />
son zamanlardaki yapılaşmalar sonucu yavaş<br />
yavaş yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı<br />
uydu görüntülerinden de saptanmıştır. Bu<br />
mühendislik harikası yapıtlar Trakya’da çok<br />
geniş bir bölgede yer almaktadır <strong>ve</strong> buralarda<br />
gündeme gelebilecek her türlü inşaat <strong>ve</strong> yapılaşmada<br />
bu kültür varlığının zarar görmemesi<br />
için önlem alınmalıdır.<br />
riz. Projemizi Prof. Dr James Crow <strong>ve</strong> Prof.<br />
Dr. Derya Maktav kuratörlüğünde ‘Bir Başkentin<br />
Su Yolları’ başlığı ile İstanbul Beyoğlu<br />
Anamed binasında Kasım 2012-Ocak 2013<br />
tarihleri arasında sergileyen Koç Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Anadolu Medeniyetleri Araştırma<br />
Merkezi (AnaMed)’ne<br />
teşekkür ederiz. Bu arada,<br />
bizlere mail atarak arazi çalışmalarına<br />
tüm öğrencileri ile<br />
birlikte katılarak bize yardımcı<br />
olmak isteyen Çatalca’daki ilkokul<br />
öğretmenine de özellikle<br />
teşekkür ederiz. Son olarak da,<br />
bu çok değerli kültür mirasımızı<br />
saklayan <strong>ve</strong> böylece koruyan<br />
Trakya’daki ormanlarımıza teşekkür<br />
ediyoruz, zira eğer onlar<br />
olmasaydı bu muhteşem kültür mirasımız çoktan<br />
yok olup gitmiş olacaktı.<br />
Kaynaklar<br />
1. Çeçen,K., Roma suyollarının en uzunu, TSKB,<br />
İstanbul, 1996.<br />
2. Çeçen,K., İstanbul’un Osmanlı dönemi su yolları,<br />
İSKİ, İstanbul, 1999.<br />
3. Maktav,D., Use of remote sensing and GIS for<br />
surface archaeology: water supply system of Me-<br />
Teşekkür<br />
Projeyi destekleyen TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.<br />
Arazi çalışmalarımız sırasında bize büyük<br />
destek sağlayan yöre halkına teşekkür ededieval<br />
Constantinople/Istanbul, Swedish Research<br />
Institute in Istanbul, Urban Mind Workshop, Istanbul,<br />
Turkey, 2-6 No<strong>ve</strong>mber 2008 (invited seminar).<br />
4. Maktav,D., Remote sensing and GIS on the Water<br />
Supply of Byzantine Constantinople and the Anastasian<br />
Wall, The Uni<strong>ve</strong>rsity of Edinburgh, School of<br />
History, Classics and Archaeology, Edinburgh, UK,<br />
7-14 March 2009 (invited seminar).<br />
5. Maktav,D.; Crow, J.; Kolay,C., Yeğen,B.; Onoz,B.;<br />
Sunar,F.; Coskun,G.; Karadoğan,H.; Çakan,M.;<br />
Akar,I.; Uysal,C.; Güçlüer,D.; Geze,B.; Ince,G., Integration<br />
of remote sensing and GIS for archaeological<br />
in<strong>ve</strong>stigations, 29.EARSeL Symposium, Imagine<br />
Europe, DOI: 10.3233/978-1-60750-494-8-261;<br />
ISBN: 978-1-60750-493-1 (print), 978-1-60750-<br />
494-8 (online), Chania, Crete, Greece, 15-18 June,<br />
2009.<br />
6. Maktav,D.,Crow,J.,Kolay,C.,Yeğen,B.,Önöz,B.,Sunar,F.,Coşkun,G.,Karadoğan,H.,Çakan,M.,Akar,I.,<br />
Uysal,C.,Güçlüer,D., Geze,B.,Ince,G., 2009, Integration<br />
of remote sensing and GIS for archaeological in<strong>ve</strong>stigations,<br />
International Journal of Remote Sensing,<br />
Vol: 30, Nr: 7, pp. 1661-1674, 2009.<br />
7. Maktav, D., Application of remote sensing for<br />
research on the water supply of Medieval Constantinople<br />
(Istanbul), Presentation Series of the<br />
Geo-Spatial Technologies, GEO-Kolloquium, Organized<br />
in cooperation by the Institute of Geography<br />
and Regional Sciences at KFU, the Institute<br />
for Remote Sensing/Photogrammetry and Geoinformation<br />
at Graz Uni<strong>ve</strong>rsity of Technology and the<br />
Austrian Society of Sur<strong>ve</strong>ying and Geoinformation,<br />
Graz, Austria, January 2010 (invited seminar).<br />
8. Uysal,C., İnce,G.; Akar,I., Maktav,D., ,Crow,J.,<br />
The determination and comparison of hydrological<br />
properties of catchment basins from topographic<br />
maps, DTM, ALOS/PRISM, and SRTM DEMs. A<br />
case of part of Roman water supply system, 30.<br />
EARSeL Symposium, pp.447-456, proceedings:<br />
CD (ISBN 978-3-00-033435-1), UNESCO, Paris,<br />
France, 31 May-3 June 2010.<br />
9. Maktav,D., Eski İstanbul’un can damarı su yolları<br />
uzaktan algılama, CBS <strong>ve</strong> yüzey arkeolojsi entegrasyonu<br />
ile netleşti, XYZ Dergi, Ağustos 2011.<br />
Email: maktavd@itu.edu.tr<br />
http//web.itu.edu.tr/maktavd<br />
itü vakfı dergisi<br />
55
SU DOSYASI<br />
Atatürk Barajı<br />
Mühendislik, Ekonomik <strong>ve</strong> Sosyal Boyutlarıyla:<br />
Bir Kalkınma Projesi Olarak GAP<br />
Prof. Dr. Doğan Altınbilek<br />
ODTÜ Öğretim Üyesi,<br />
Eski DSİ Genel Müdürü<br />
56 itü vakfı dergisi<br />
GAP, Güneydoğu<br />
Anadolu’da halkın gelir<br />
düzeyini, hayat standardını,<br />
kırsal alandaki üretimi<br />
<strong>ve</strong> istihdamı artırarak,<br />
ülkemizin sosyal istikrar<br />
<strong>ve</strong> ekonomik büyüme gibi<br />
kalkınma hedeflerine katkıda<br />
bulunmayı amaçlamaktadır.<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman<br />
Demirel’in ifadesiyle GAP,<br />
“Türkiye Cumhuriyeti’nin en<br />
büyük eseridir” <strong>ve</strong> ‘Altın çağın<br />
habercisi’dir…<br />
GAP’ın Amacı <strong>ve</strong> Tarihçesi<br />
Güneydoğu Anadolu Projesi GAP, odağına<br />
insanların refahını <strong>ve</strong> mutluluğunu<br />
alan <strong>ve</strong> bölgeler arası gelişmişlik<br />
farkını azaltmayı hedefliyen bir kalkınma projesidir.<br />
GAP, Fırat <strong>ve</strong> Dicle Nehirleri üzerinde<br />
yapılacak 22 baraj <strong>ve</strong> 19 Hidroelektrik santral<br />
ile sulama tesislerinin yanısıra kentsel, kırsal,<br />
tarımsal altyapı, sanayi, eğitim, ulaştırma,<br />
sağlık, konut, turizm <strong>ve</strong> diğer sektörleri içeren<br />
çok sektörlü, entegre <strong>ve</strong> sürdürülebilir bir bölgesel<br />
kalkınma projesidir. GAP, Güneydoğu<br />
Anadolu’da halkın gelir düzeyini, hayat standardını,<br />
kırsal alandaki üretimi <strong>ve</strong> istihdamı<br />
artırarak, ülkemizin sosyal istikrar <strong>ve</strong> ekonomik<br />
büyüme gibi kalkınma hedeflerine katkıda<br />
bulunmayı amaçlamaktadır. 9. Cumhur-
aşkanı Süleyman Demirel’in ifadesiyle GAP,<br />
“Türkiye Cumhuriyeti’nin en büyük eseridir”<br />
<strong>ve</strong> ‘Altın çağın habercisi’dir (Turgut, 2000).<br />
İnsanlık tarihinde medeniyetin beşiği olarak<br />
bilinen, Fırat <strong>ve</strong> Dicle nehirleri arasındaki ‘Yukarı<br />
Mezopotamya’ toprakları <strong>ve</strong>rimli olduğu<br />
için ‘Verimli Hilal’ olarak da anılır. GAP projesi<br />
bu bölgedeki Adıyaman, Batman, Diyarbakır,<br />
Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak<br />
illerinde toplam 74.000km^2 alanı kapsamaktadır.<br />
Yüzölçümü itibariyle ülkemizin<br />
%9,7’lik kısmına <strong>ve</strong> ülke nüfusunun yaklaşık<br />
%10’luk kısmına sahiptir. Buna karşın ülkemizin<br />
yerüstü su kaynaklarının %28’i Fırat <strong>ve</strong><br />
Dicle nehirlerinde olup, sulanabilir alanlarının<br />
da % 20’si GAP içindedir. 1960’lı yıllarda<br />
EİE’de başlatılan Aşağı Fırat planlama raporları<br />
<strong>ve</strong> DSİ’ce hazırlanan Fırat <strong>ve</strong> Dicle Havzaları<br />
İstikşaf Raporları bu bölgede enerji<br />
<strong>ve</strong> sulama tesisleri inşaa ederek toprak <strong>ve</strong><br />
su kaynaklarının geliştirilmesini öngörmüştür.<br />
1980’li yıllarda bu projelerde çeşitli değişiklikler<br />
yapılarak Güneydoğu Anadolu Projesi,<br />
kısaca GAP adı altında toplanmıştır. 1989’da<br />
GAP Kalkınma İdaresi kurulmuş <strong>ve</strong> 1990’da<br />
GAP Master Plan çalışması yayınlanmıştır<br />
(DPT,1990). GAP Master Plan’ı 1985 yılı itibarıyla<br />
bölgede Türkiye nüfusunun %8.5’u yaşarken,<br />
gayrisafi milli hasıladan sadece %4<br />
pay aldıklarını, kişi paşına milli gelir düzeyinin<br />
ise Türkiye ortalamasının yarısından az olduğunu<br />
tesbit etmiştir. Bölgeyi geri kalmışliktan<br />
kurtarmak için seçilen stratejilerin içinde su<br />
<strong>ve</strong> toprak kaynaklarının hızlıca geliştirilmesi<br />
ilk önceliklidir. Tarıma dayalı sanayi tesisleri<br />
kurularak, üretilen mamüllerin ihracatı, kaliteli<br />
iş gücünün temini, eğitimi <strong>ve</strong> gerekli alt<br />
yapıların tesisi de planlanmıştır. Master Plan<br />
raporunda GAP’ın bitiş tarihi 2004 yılı olarak<br />
öngörülmüştür.<br />
GAP kapsamındaki projeler hedeflenen<br />
sürede bitirilemediğinden. 2008 yılında GAP<br />
Eylem Planı yürürlüğe konmuş yatırımlar hızlandırılmıştır.<br />
2008-2012 yıllarını kapsayan<br />
GAP Eylem Planında 1.058.000 hektar alanın<br />
sulamaya açılması, ekonomik kalkınma <strong>ve</strong><br />
gelişme sağlanması, altyapının <strong>ve</strong> kurumsal<br />
kapasitenin geliştirilmesi hedeflenmiştir.<br />
(DSİ, 2012)<br />
Süleyman Demirel ile nadir bir anı.<br />
Karkamış Barajı temel atma töreni.<br />
jesi 1974 yılında hizmete girdiğinden GAP<br />
kapsamında değildir. Dicle <strong>ve</strong> Fırat Nehirleri<br />
<strong>ve</strong> kolları üzerinde 22 baraj <strong>ve</strong> 19 Hidroelektrik<br />
santral yapılarak, 7.500 MW kurulu güç ile<br />
yılda 27 milyar kWh enerji üretimi <strong>ve</strong> yaklaşık<br />
1.8 milyon hektarlık brüt alanda sulama yapılması<br />
hedeflenmektedir. 2008’de açıklanan<br />
GAP Eylem Planı ile ekonomik olarak sulanabilecek<br />
alan 1.058 milyon hektar olarak belirlenmiştir.<br />
2015 yılı itibariyle GAP’ta işletme olan<br />
17 adet hidroelektrik santral ile hedeflenen<br />
toplam enerjinin %76’sı üretilmektedir. Sulamaların<br />
gerçekleşme oranı ise hedeflenen<br />
toplam alanın %23.2’dir. Enerji projelerinde<br />
sulamalardan daha hızlı gerçekleşme sağlanmıştır.<br />
Bunun nedenleri olarak ülkemizin<br />
hızla artan enerji ihtiyacını karşılamak zorunluğu,<br />
sulamaların gerçekleşebilmesi için suyun<br />
sağlanacağı barajların öncelikle inşaası<br />
gereği <strong>ve</strong> ödeneklerin yetersizliği nedeniyle<br />
sulama yatırımlarının yapılamaması sayılabilir.<br />
İçmesuyu sektöründe, GAP’a dahil olan<br />
GAP’taki Mühendislik Projeleri<br />
GAP’ın kapsamında DSİ tarafından planlanan<br />
sulama, enerji, hizmetler <strong>ve</strong> çevre amaçlı<br />
13 büyük proje birimi bulunmaktadır. Bu projelerden<br />
yedi tanesi Fırat Havzası’nda, altısı<br />
ise Dicle Havzasinda yer almaktadır. Fırat<br />
projelerinin membaındaki Keban barajı protoplam<br />
9 şehir <strong>ve</strong> civarında yaşayan 3,9 milyon<br />
insana yılda 510 milyon metreküp içmesuyu<br />
sağlanmıştır.<br />
GAP’ta Fırat ana kolu üzerinde yer alan<br />
<strong>ve</strong> Süleyman Demirel tarafından Fırat’ın ‘altın<br />
bilezikleri’ diye adlandırılan beş baraj<br />
sırasıyla Keban, Karakaya, Atatürk, Birecik<br />
<strong>ve</strong> Karkamış olup, 478 km nehir boyunca<br />
toplam 501 m düşü sağlanmaktadır. Hepsi<br />
işletmede olan Fırat Nehri ana kolundaki barajlar<br />
maliyetlerini enerji üretimiyle defalarca<br />
geri ödemişlerdir. Atatürk Barajı, Karakaya<br />
Barajı, Şanlıurfa Tünelleri <strong>ve</strong> sulama Yukarı<br />
Harran sulama kanalları mühendislik yönünden<br />
çok önemli tesisler olup herbiri dünya<br />
sıralamalarında üst sıralarda yeralmaktadırlar.<br />
Atatürk Barajı dolgu hacmi nedeniyle<br />
dünyanın en büyük 10 barajı arasındadır.<br />
Atatürk Barajın'dan 328 debiyi Şanlıurfa’ya<br />
taşıyan 26.4 km uzunluğunda 9.5 m kazı<br />
çapında iki adet Şanlıurfa tünelleri dünyanın<br />
en uzun sulama tünelleridir. Şanlıurfa<br />
tünellerinin suyunu Mardin’e taşıyacak 204<br />
kapasiteli 86.3 km boyundaki Yukarı Harran<br />
ana kanalı Türkiye’nin bir çok nehrinden<br />
daha büyük debiye sahiptir. Yukarı Harran<br />
Ana Kanal’ının bitiminden sonra başlayan<br />
Aşağı Mardin kanalı ise 134 km uzunluğundadır.<br />
Bu iki kanal Atatürk Barajı’nın sularını<br />
toplam 221 km öteye taşıyan önemli mühendislik<br />
yapılarıdır.<br />
Dicle Nehri ana kolundaki beş baraj Kralkızı,<br />
Dicle, Batman, Ilısu <strong>ve</strong> Cizre olup, yalnızca<br />
ilk üçü işletmededir. İnşaa halindeki Ilısu barajı<br />
da kret uzunluğu açısından kendi klasmanında<br />
dünyada birinci sıradadır. Tamamlandığında<br />
Dicle Nehri barajları 275 km’lik nehir boyunca<br />
458 m’lik toplam düşü sağlayacaklardır.<br />
Ülkemize enerji <strong>ve</strong> gıda sağlayan bu dünya<br />
çapında eserler halkımızın <strong>ve</strong>rgileriyle inşa<br />
itü vakfı dergisi<br />
57
SU DOSYASI<br />
Prof. Dr. Doğan Altınbilek Atatürk Barajı'nda.<br />
edildiler. Dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin<br />
gerçekleştirdiği <strong>ve</strong> ülkemizin geleceği için<br />
stratejik öneme sahip bu büyük eserleri hepimiz<br />
sahiplenmeliyiz <strong>ve</strong> gurur duymalıyız.<br />
GAP’ın Ekonomik Boyutu<br />
GAP tamamlandığında 1.270.000 kişiye<br />
doğrudan istihdam sağlanacaktır. Ulusal<br />
ekonomiye yılda 6,61 milyar ABD Doları<br />
katkı sağlayacaktır. GAP’ın yıllık enerji faydası<br />
4.0 milyar, sulama faydası 2,2 milyar<br />
<strong>ve</strong> içmesuyu faydası 410 milyon ABD Doları<br />
olarak hesaplanmıştır.<br />
GAP, ülkenin hidroelektrik enerji üretimine<br />
önemli katkı sağlamaktadır. 2014 yılı itibariyle<br />
işletmedeki 13 hidroelektrik santral<br />
Bölge’de yılda 20,6 milyar kilovat-saat elektrik<br />
üretimi kapasitesi oluşturulmuştur. 2014<br />
yılında ülke genelinde üretilen hidrolik enerjinin<br />
yarısı GAP’ta üretilmiştir. Hidroelektrik<br />
santrallerinin işletmeye alınışından 2014<br />
yılı sonuna kadar GAP’ta 403,5 milyar kilovat-saat<br />
elektrik enerjisi üretilmiş olup, üretilen<br />
bu enerjinin parasal değeri 24,2 milyar<br />
dolardır (1 kWh=6 cent).<br />
GAP kapsamında bugüne kadar 19<br />
baraj tamamlanmıştır. Güneydoğu Anadolu<br />
Projesi’nin temel eksenini oluşturan <strong>ve</strong><br />
GAP’ın tamamlanmasının ana koşulu olan<br />
sulama yatırımlarında önemli gelişmeler<br />
sağlanmıştır. GAP kapsamında başlangıçta<br />
su depolama yapıları olan barajlar inşa edilmiş<br />
<strong>ve</strong> hidroelektrik santralleri kurulmuştur.<br />
İkinci adımda depolanan suyu sulama alanlarına<br />
taşıyacak ana kanalların, daha sonra<br />
58 itü vakfı dergisi<br />
da tarlalara dağıtacak sulama şebekelerinin<br />
yapımı gelmektedir. Yapılan incelemelerde<br />
birim alandaki katma değer sulama sonrası<br />
3 kat artmaktadır. Halen büyük kısmında<br />
sulu tarım yapılan Şanlıurfa-Harran sulamalarında<br />
net gelirin sulamadan sonra 5 kat<br />
arttığı, gayri safi milli zirai gelirin ise 6 kat<br />
arttığı gözlenmektedir. Araştırma Enstitüleri’nin<br />
araştırmaları sonuçlarına göre sulanan<br />
alanlarda pamuk üretiminin %600, domates<br />
üretiminin %700, mercimek üretiminin<br />
%250, buğday üretiminin %90 <strong>ve</strong> sebze<br />
üretiminin %167 artacağı öngörülmektedir.<br />
Sulama öncesi bölgede üretilmeyen soya,<br />
yer fıstığı, mısır, ay çiçegi gibi ürünler yetiştirilebilecek,<br />
ayrıca yağlı tohumlar <strong>ve</strong> yer<br />
bitkileri ikinci <strong>ve</strong> hatta üçüncü ürün olarak<br />
üretilmeye başlayacak, böylece tarıma dayalı<br />
sanayinin gelişmesi sağlanacaktır.<br />
Sanayi altyapısını geliştirmeye yönelik<br />
7 adet organize sanayi bölgesi (OSB) <strong>ve</strong> 8<br />
adet küçük sanayi sitesi (KSS) tamamlanmış;<br />
Bölge’deki OSB sayısı 17’ye, KSS sayısı<br />
ise 36’ya yükselmiştir.<br />
Karkamış Barajı inşaatı.<br />
Son yıllarda GAP Bölgesi’nden yapılan<br />
ihracat düzeyinde dikkate değer bir artış<br />
olmuş, 2007 yılında 3,3 milyar dolar olan<br />
ihracat tutarı 2014 yılında 9,2 milyar dolara<br />
yükselmiş; Bölge’den yapılan ihracatın<br />
ülke ihracatı içindeki payı %3,1'den %5,9'a<br />
çıkmıştır. Söz konusu dönem itibariyle ülke<br />
ihracatındaki artış %47 olurken, Bölge’den<br />
yapılan ihracat %180 oranında artmıştır.<br />
Türkiye'nin en büyük kargo havalimanı Şanlıurfa’dadır.<br />
GAP’ın Sosyal Boyutu<br />
GAP enerji <strong>ve</strong> sulama projelerinin yanısıra<br />
sanayi, ulaşım, kentsel <strong>ve</strong> kırsal altyapı,<br />
çevre <strong>ve</strong> sosyal sektörlerin de geliştirilmesini<br />
amaçlamıştır. Sosyal sektörde istihdamın<br />
arttırılması, sağlık, eğitim, kapasite arttırılması<br />
<strong>ve</strong> kadınların katılımı amaçlanmıştır.<br />
GAP Bölge Kalkınma İdaresi sosyal alanda<br />
gelişmeler sağlamak için ‘GAP Sosyal Eylem<br />
Planı’ kapsamında çok sayıda programı<br />
hayata geçirmiştir. Bu projeler arasında kadınlara<br />
eğitim, sağlık, gelir getirici <strong>ve</strong> istihdam<br />
sağlayıcı bilgi <strong>ve</strong> beceriler sağlamaya<br />
yönelik Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇA-<br />
TOM) bölgedeki en başarılı egitim programıdır<br />
(Ercin, 2006). GAP’taki 9 ilde faaliyet<br />
gösteren 44 ÇATOM’da 2014 yılı itibariyle<br />
eğitim alan kadınların sayısı 250.000’e ulaşmıştır.<br />
Uygulanan diğer projeler arasında<br />
Gençlik <strong>ve</strong> Kültür Evleri, Halk Sağlığı <strong>ve</strong><br />
Okur Yazarlığı, Köy Kütüphaneleri, Kadın<br />
STK’ların güçlendirilmesi sayılabilir. Tüm<br />
çabalara rağmen sosyal hedeflerin gerçekleşmesi<br />
Master Plan’da öngörülen düzeyde<br />
değildir.<br />
Gü<strong>ve</strong>nlik sorunları nedeniyle bölgedeki<br />
şehirlerin nüfusu hızla artmıştır. Bölge genelinde<br />
2015 yılında işsizlik oranı %15.6’dır.<br />
Bölge’de 2007 yılında 96 hastane <strong>ve</strong><br />
toplam 9.980 yatak mevcut iken, 2013 yılında<br />
hastane sayısı 122’ye, yatak sayısı<br />
16.364’e yükselmiştir. Böylelikle on bin kişiye<br />
düşen hasta yatağı sayısı 20,2’ye yükselmiştir.<br />
Bu sağlanan gelişmelere rağmen
Süleyman Demirel <strong>ve</strong><br />
Prof. Dr. Doğan Altınbilek<br />
Şanlıurfa tünelleri çıkışında.<br />
GAP’ta sağlık hizmetleri diger bölgelere<br />
göre geri kalmıştır. Hastane yatağı <strong>ve</strong> sağlık<br />
personeli konusunda en az gelişmiş bölge<br />
statüsündedir.<br />
GAP Bölgesi’nde 2006 yılından sonra<br />
kurulan 6 üni<strong>ve</strong>rsite ile birlikte dokuz il de<br />
üni<strong>ve</strong>rsiteye kavuşmuştur. Bölge’de, tüm<br />
eğitim kademelerindeki okullaşma oranlarında<br />
artış olmuştur. Ancak halen kadınların<br />
<strong>ve</strong> erkeklerin okuma yazma oranı Türkiye<br />
ortalamasının altındadır. Bölgede 25 yaş<br />
üzeri 4 kadından 3’ü okuma yazma bilmemektedir.<br />
Gene de kadınların okuma-yazma<br />
oranlarının artıyor olması olumlu bir<br />
gelişmedir.<br />
Süleyman Demirel <strong>ve</strong> GAP<br />
DSİ Genel Müdürü olduktan bir ay sonra,<br />
Sayın Demirel’le 25 Mayıs 1996 tarihinde<br />
Karkamış Barajı’nın temel atma töreninde<br />
şahsen tanışma imkanım oldu. Karkamış<br />
Barajı’nın temel atma töreninden açılışına<br />
kadar Genel Müdür idim. Bu 43 ay içinde<br />
Süleyman Demirel, şantiyeye beş kez<br />
geldi <strong>ve</strong> Karkamış Barajı Türkiye’de rekor<br />
sürede bitirilen barajlardan biri oldu. Karkamış<br />
barajının inşasında Sayın Demirel’in<br />
büyük ilgi <strong>ve</strong> desteğini gördük. Binlerce<br />
işçimiz, mühendislerimiz, yapımcı firma,<br />
tabii ki en başta Sayın Demirel, hepimiz,<br />
‘’Bu barajı biz yaptık’’ diye övündük <strong>ve</strong><br />
eserimizi sahiplendik. Bu bağlamda Süleyman<br />
Demirel’in Isparta şi<strong>ve</strong>siyle ‘GAP’ı<br />
gaptırmam!’ söylemini anlıyorum <strong>ve</strong> haklı<br />
buluyorum. Kendisi, Cumhurbaşkanı olduğu<br />
yıllarda, Başbakan <strong>ve</strong> DSİ Genel Müdürü<br />
olduğu yıllardaki gibi su işleriyle ilgisini<br />
her zaman sürdürdü. GAP’ın geliştirilmesi<br />
<strong>ve</strong> bitirilmesi için devamlı uyardı <strong>ve</strong> destek<br />
<strong>ve</strong>rdi. Genel Müdürlüğüm sırasında Sayın<br />
Demirel’le sık görüştük. Çankaya Köşkü’nde<br />
kendisine bilgiler arz ettim, notlar hazırladım.<br />
Bazen gezilerine katıldım. Bazen<br />
de sorunlarımız olan konularda kendisinden<br />
yardım istedim. Örneğin, 1999 yılında<br />
Milli Gü<strong>ve</strong>nlik Kurulu GAP’ın 2010 yılında<br />
tamamlanması için bir karar aldı. Bunda<br />
Sayın Cumhurbaşkanımızın önemli rolü olduğunu<br />
biliyorum.<br />
Şahsi inancıma göre, gerekli ödenekler<br />
sağlanıp, GAP, Master Plan’da öngörüldüğü<br />
tarihde bitirilebilseydi, sulama alanları<br />
işletmeye açılıp, bölgede istihdam <strong>ve</strong> gelir<br />
attırılabilseydi, bölgede gü<strong>ve</strong>nlikle ilgili sorunlar<br />
yaşanmayacak <strong>ve</strong>ya en az düzeyde<br />
olacaktı.<br />
Sayın Demirel’le Dicle Nehri üzerinde<br />
inşaatı süren Kralkızı, Dicle <strong>ve</strong> Batman Barajlarını<br />
da gezdik. Bu barajlar, on iki yıldır<br />
bitirilememişti. Bunların bir an önce bitirilmesini<br />
buyurdu. Gazeteci Yavuz Donat gezinin<br />
sonunda Demirel’e “Bir sene sonra bitireceğiz<br />
diyorlar. Kim bilir kaç sene sürer?’’<br />
dedi. Demirel de Yavuz Donat’ın elindeki<br />
GAP haritasını alarak, arkasına “Kralkızı <strong>ve</strong><br />
Dicle Barajları bir sene sonra bitecektir”<br />
diye yazdı <strong>ve</strong> imzaladı. Bir yıl içinde barajları<br />
tamamladık <strong>ve</strong> açılış yapmaya gittik.<br />
Açılıştan sonra Yavuz Donat’ın gazetesindeki<br />
köşesinde “Elimdeki haritada bir senede<br />
bitecek diye Demirel’in imzası var. Bir yılda<br />
bitti. Demek ki istenirse bitirilebiliyor’’ diye<br />
yazdığını hatırlıyorum.<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel<br />
GAP için ‘Fevkalade büyük bir mutluluk, bir<br />
ömre değer. Başka bir ömrüm olsa, gene<br />
buraya <strong>ve</strong>rirdim. 50 senedir ben bu projeyle<br />
meşgulüm’ demiştir (Turgut, 2005). Süleyman<br />
Demirel’in GAP’a <strong>ve</strong> diğer su projelerine<br />
ilgisinin <strong>ve</strong> sevgisinin canlı tanığıyım.<br />
Ruhu şad olsun, nur içinde yatsın.<br />
Kaynakça<br />
Altınbilek, Doğan, “Water and land resources<br />
de<strong>ve</strong>lopment in Southeastern Turkey”, Int. Journal<br />
of Water Resources De<strong>ve</strong>lopment, 13(3):311-<br />
332, 1997<br />
Altınbilek, Doğan, Cecilia Tortajada, “The Atatürk<br />
Dam in the Context of the Southeastern Anatolian<br />
(GAP) Project”, Impacts of Large Dams: A Global<br />
Assessment, sayfa 171-199, Springer, 2012<br />
Devlet Planlama Teşkilatı, “Güneydoğu Anadolu<br />
Projesi Master Plan Nihai Raporu”, Nippon Koei-<br />
Yüksel, GAP İdaresi, 4 Cilt, 1990<br />
DSİ Genel Müdürlüğü, “GAP Güneydoğu<br />
Anadolu Projesi – GAP’ın Dünü, Bugünü <strong>ve</strong><br />
Yarını”, 144 sayfa, 2012<br />
Erçin A.E., ‘Social and Economic Impacts of<br />
Southeastern Anatolia Project’, Master Tezi,<br />
ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006<br />
Turgut, Hulusi, “GAP <strong>ve</strong> Demirel”, ABC Basın<br />
Ajansı, Temmuz, 2000<br />
Turgut, Hulusi, “Süleyman Demirel : Bir Ömür<br />
Suyun Peşinde”, 2 Cilt, 2005<br />
itü vakfı dergisi<br />
59
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
İslamköy’de Başlayan Yaşam Öyküsü<br />
“Bir Ömür Suyun Peşinde”<br />
Süleyman Demirel<br />
Ortaokulda; A, B <strong>ve</strong> C<br />
şubeleri diye üç ayrı şube vardı.<br />
Bizi, C Şubesi’ne <strong>ve</strong>rdiler.<br />
A Şubesi’nde memur çocukları,<br />
B Şubesi’nde esnaf <strong>ve</strong> orta<br />
halli ailelerin çocukları okurdu.<br />
Biz köylüler, C Şubesi’nde<br />
okumaya başladık. Hiçbir zaman<br />
köylülükten dolayı komplekse<br />
kapılmadım.<br />
“Merkep sırtında Isparta’ya gidip,<br />
ortaokula kaydoldum”<br />
500 yıllık Osmanlı-Türk tarihi, Isparta<br />
ilinden beş başbakan çıktığını yazar.<br />
Bunlardan dördü, Osmanlı İmparatorluğu<br />
döneminde “Sadrazam” diye adlandırılan<br />
başbakanlardır. Tarih sırasına göre;<br />
Kemankeş Ali Paşa, Halil Hamid Paşa, Seyid<br />
Ali Paşa <strong>ve</strong> Hüseyin Avni Paşa “Ispartalı<br />
Sadrazamlar” olarak anılır.<br />
1923 yılında, Osmanlı İmparatorluğu’nun<br />
tarih oluşuyla birlikte, Anadolu <strong>ve</strong><br />
Trakya topraklarında kurulan Türkiye Cumhuriyeti<br />
Devleti’nde ise Isparta’dan çıkan<br />
beşinci Başbakan Süleyman Demirel’dir.<br />
Isparta’nın hemen yanıbaşında bulunan<br />
<strong>ve</strong> kentin adeta sayfiyesi durumunda<br />
olan Atabey ilçesine yol alırken 17.<br />
km’den itibaren sağa giden yolu takip<br />
edecek olursanız, Türkiye Cumhuriyeti’nin<br />
ilk “Köylü Başbakan”ı<br />
Süleyman Demirel’in doğup, filizlendiği<br />
İslamköy’e ulaşırsınız.<br />
Atabey’le âdeta bütünleşmiş<br />
olan İslamköy de, Anadolu medeniyetleri<br />
safında adeta “Ben de<br />
varım” diyor. Sırtını dağlara dayamış, bağlık-bahçelik<br />
bir ovada mazisiyle övünüp, geleceğe<br />
gü<strong>ve</strong>nle bakmak isteyen, tok gözlü,<br />
alçakgönüllü insanların yaşqadığı bu şirin<br />
köyde 1 Kasım 1924’te çiftçi bir ailenin evladı<br />
olarak dünyaya gelen Demirel, yetiştiği<br />
toprakların tarihi hakkında şunları söylüyor:<br />
“Biz, doğup büyüdüğümüz beldeye ne<br />
zaman gelmişiz, kesinlikle bilmeyiz. Ancak,<br />
etrafımıza baktığımız zaman Anadolu medeniyetlerinin<br />
bütün izlerini görürüz. Grek,<br />
Roma, arkasından Türk-İslam medeniyetinin<br />
bütün eserleri bir aradadır. Biz, eski<br />
medeniyetlerin yaşandığı bu topraklara,<br />
Anadolu’nun Türklere açılmasını takiben<br />
gelmişizdir.”<br />
Süleyman Demirel, İslamköy’de<br />
“Paşa Dayı” lakabıyla<br />
anılan Yahya Demirel<br />
ile Ümmühan Hanım’ın<br />
ikinci evladıdır. Ailenin<br />
ilk evladı merhume<br />
Afife, Cumhuriyet<br />
öncesi dünyaya<br />
gelmiş. Süleyman<br />
Demi-
Süleyman Demirel, ilkokula 1930<br />
yılında İslamköy İlkokulu’nda<br />
başladı, 1935’te mezun oldu.<br />
rel’in ablasıyla aralarında iki yaş vardı. Demirel<br />
ailesinin üçüncü evladı Şevket 1926,<br />
dördüncü çocukları Hacı Ali ise 1927 doğumludur.<br />
Göbek adı “Sami” olan Süleyman Demirel,<br />
1930 yılının 11 Kasım günü 6 yaşını tamamladığında<br />
köy ilkokulunda öğrenime başlar.<br />
Süleyman Demirel’in sınıf arkadaşı 52<br />
Nuri, öğrencilik yıllarından yaklaşık 30 yıl sonra<br />
Başbakan olan arkadaşını şöyle anlatır:<br />
“Süleyman, sınıfımızın en çalışkan<br />
öğrencisiydi. O, bize hiç uymazdı. Yaz<br />
tatilinde bile ders çalışırdı. Hem de çok<br />
usluydu. Uzun yıllar arkadaşlık ettik, aynı<br />
köyde büyüdük, ama hiç kavga etitğini<br />
görmedim.<br />
…Onu, ilkokul sıralarında ya okuldu, ya<br />
da evlerinin penceresinden sokağa bakarken<br />
görürdük.<br />
Sonra, aradan yıllar geçti, “Sülü” okumaya<br />
gitti. Yalnız yaz tatillerinde köye gelir,<br />
öğrendiklerini bize anlatırdı.<br />
Bir gün babasına, “Atatürk’ün kurduğu<br />
rejime göre siz de mebus (millet<strong>ve</strong>kili) olabilirsiniz”<br />
dediğini hiç unutmam. Allah gönlüne<br />
göre <strong>ve</strong>rdi, babası değil ama, kendisi<br />
oldu…”<br />
1935’te 55 kuruş bir ser<strong>ve</strong>tti”<br />
Şimdi de, İslamköy İlkokulu’nde 1935 yılında<br />
”Pekiyi” dereceyle mezun olan Süleyman<br />
Demirel’den ortaokul anılarını dinleyelim:<br />
“O yıllarda, unutamadığım hatıra ise, ortaokula<br />
kaydolmamdı. Babam, bir merkebe,<br />
ben bir merkebe binerek ortaokula kayıt<br />
için Isparta’nın yolunu tuttuk. Okula kayıt<br />
için altı adet <strong>ve</strong>sikalık fotoğrafı, 15 kuruşluk<br />
damga pulu, İyi Hal Kağıdı <strong>ve</strong> Nüfus Hüviyet<br />
Cüzdanı gerekliydi. Bunların masrafı 55<br />
kuruş tutuyordu. O günlerde 55 kuruş köylüye<br />
ser<strong>ve</strong>t gibi geliyordu. Babam, o sıkıntılı<br />
döneme rağmen, 55 kuruşu buldu <strong>ve</strong> beni<br />
ortaokula kaydettirdi.<br />
Ortaokulda; A, B <strong>ve</strong> C şubeleri diye üç<br />
ayrı şube vardı. Bizi C Şubesi’ne <strong>ve</strong>rdiler.<br />
A Şubesi’nde memur çocukları, B Şubesi’nde<br />
esnaf <strong>ve</strong> orta halli ailelerin çocukları<br />
okurdu. Biz köylüler, C Şubesi’nde okumaya<br />
başladık. Ben, hiçbir zaman köylülükten<br />
dolayı komplekse kapılmadım. Ben burada,<br />
bir devri anlatmaya çalışıyorum.”<br />
Ortaokul <strong>ve</strong> liseyi sırasıyla Isparta,<br />
Muğla <strong>ve</strong> Afyon’da okuyan Süleyman Demirel,<br />
“Parasız Yatılı” öğrenim gördüğü Afyon<br />
Lisesi’nden çok güzel anılarla mezun<br />
oldu. Demirel, Afyon Lisesi yıllarını anlatırken,<br />
şunları söyler:<br />
“Memleket hizmetinde bize yön <strong>ve</strong>ren,<br />
yol gösteren bu irfan ocağına, saygı <strong>ve</strong><br />
şükran ile bağlıyım. Bize, büyük feragat <strong>ve</strong><br />
fedakarlıklarla tahsil <strong>ve</strong> terbiye <strong>ve</strong>rmeye<br />
çalışan öğretmenlerimize minnet dolu saygılarımız<br />
vardır.”<br />
Örnek Öğrenci: Süleyman<br />
1935 yılında ilkokulu bitirdikten sonra Isparta’da<br />
ortaokula kayıt yaptırmaya giden<br />
Süleyman Sami Demirel’in elindeki bir<br />
mektup, kendisinin, öğretmeleri tarafından<br />
daha ilkokul sıralarında keşfedildiğinin bel-<br />
itü vakfı dergisi<br />
61
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Süleyman Demirel Afyon Lisesi'nde (ön sıra soldan dördüncü).<br />
gesi niteliğini taşıyor.<br />
Diploması henüz hazırlanmadığı için İlkokul<br />
Müdürü Sadık Doğan’ın mektubu ile<br />
Isparta Ortaokulu’na kaydolan Süleyman<br />
Demirel, bu memleketin dağında, taşında<br />
yaşayan insanımızın sefaletini doya doya<br />
içerek köyden şehre geliyordu. Köy okuluna<br />
giderken, ısınmak için götürdüğü odun<br />
kütüğünü artık şehir okuluna götürmüyordu.<br />
1930’ların medeni nimetlerinden az da<br />
olsa bir kısmı Isparta’da bulunuyordu.<br />
Süleyman Demirel, öğrenciliğinin ikinci<br />
kısmı olan ortaokul dönemini anlatırken<br />
şöyle demektedir.<br />
“Benim çocukluğum, hayatıma istikamet<br />
<strong>ve</strong>ren olaylarla doludur. Biz, bu fukaralığa<br />
karşı isyan etmişizdir. Türk köylüsünün<br />
sefaletine isyan etmişizdir.<br />
‘Acaba bu insanları biz medeniyete kavuşturur<br />
muyuz?’ diyerek bir kavganın içine<br />
girdik. Adı, tam manasıyla ‘kavga’dır. Çocukluğumdan<br />
kalan hadiselerin en önemlileri<br />
1930’lu yıllardır. 1930’lu yılları bilmedikçe,<br />
Türkiye’yi anlamak mümkün değil. O<br />
dönemleri yaşamak şart değil, bilmek gereyolu<br />
ile Aydın’a kadar gidecek, oradan da<br />
karayolu kendilerini Muğla’ya ulaştıracaktı.<br />
Isparta Ortaokulu’nun bu başarılı öğrencisi<br />
adeta bir protokolle uğurlanıyordu.<br />
1930’lu yılları bilmedikçe,<br />
Türkiye’yi anlamak mümkün değil.<br />
O dönemleri yaşamak şart değil,<br />
bilmek gerekir. Türkiye’nin ne kadar<br />
mesafe aldığını, o yıllara bakarak<br />
görebiliriz. Biz o dönemde hayatın,<br />
bulunduğumuz ortamdan ibaret<br />
olduğunu zannederdik.<br />
kir. Türkiye’nin ne kadar mesafe aldığını, o<br />
yıllara bakarak görebiliriz. Biz o dönemde<br />
hayatın, bulunduğumuz ortamdan ibaret olduğunu<br />
zannederdik. Çünkü o yıllarda, idare<br />
lambası vardı, gazyağı kullanılan lamba<br />
bile lükstü. O dönemlerde köylümüz, hayata<br />
mağlup olmamıştır…”<br />
Süleyman, Isparta’daki ikinci yılını birkaç<br />
arkadaşı ile 1,5 lira aylıkla kiraladıkları evde<br />
geçiriyordu. 1936 yılının sonunda yeni bir<br />
kararın içine giriyor <strong>ve</strong> leyli meccani (Devlet<br />
parasız yatılı) imtihanına hazırlanıyordu.<br />
Süleyman’la birlikte üç arkadaşı daha<br />
parasız yatılı imtihanını kazanmış, onların<br />
kur’ası Muğla’ya çıkmıştı.<br />
Ispartalı Süleyman, bir yıl önce babası<br />
ile birlikte “İsmet Paşa” tarafından açılışını<br />
seyrettiği istasyondan bu sefer ilk defa<br />
kara trene biniyordu. Dört arkadaş demir-<br />
62 itü vakfı dergisi<br />
İslamköy’den, pansiyona<br />
Şimdi, ‘leyli meccani öğrenci' Süleyman<br />
Demirel’i dinleyelim:<br />
“Muğla’ya altı saatte ulaştık. Artık, devletin<br />
öğrencisiydim. Ortaokul son sınıfa<br />
gidecektim. Beni ‘A’ grubuna dahil ettiler.<br />
Bir haftada kendimi ispat ettim. Pansiyon<br />
şartları kötüydü. İki-üç çocuk aynı yatakta<br />
yatıyorduk.<br />
Köyüme başarısız dönemezdim. Ailem,<br />
tırmağı ile sağladığını bana harçlık yapıyordu.<br />
Sorumluluk duygum çoktu. Koy<strong>ve</strong>r<br />
gitsin, diyebilen bir adam değildim. Hiç demedim<br />
ömrümde. İçimde, dünyayı kucaklayıp,<br />
kaldırmayı öğrenmiştim.”<br />
O yıllarda Batı Trakya’dan gelen öğrencilerle<br />
tanışan Demirel, İslamköy <strong>ve</strong> Isparta’ya<br />
nazaran daha çok çalışma gereğini görüyor<br />
<strong>ve</strong> bunu şu cümle ile ifade ediyordu: “Muğla’da,<br />
rekabet şartları çok ağırmış…”<br />
Yeni bir okul, yeni bir ufuk<br />
Ortaokulu başarı ile tamamlayan Süleyman<br />
Demirel, “harp yılları dediğimiz 1940’lı yılların<br />
başında, yine “parasız yatılı” olarak<br />
Afyon’da lise öğrenimine geçmişti. Isparta’da<br />
başlayıp, Muğla’da devam eden bu<br />
yeni maraton Afyon’da tamamlanacaktı. O<br />
dönemde başarılı öğrencilerinin çokluğu<br />
ile isim yapmış Afyon Lisesi’nin pansiyonuna<br />
yerleşen Süleyman Demirel burada da<br />
çalışıyor, başarıyordu…<br />
Gönlünde Yatan Sevda <strong>ve</strong>...<br />
Süleyman Demirel<br />
“Mühendis Mektebi”nde<br />
1941 yılında Afyon Lisesi’nden başarı ile<br />
mezun olan Süleyman Demirel, yıllardır<br />
gönlünde yatan mühendis olma sevdası<br />
uğruna “Mühendis Mektebi” imtihanında,<br />
4 bin kişi arasından, 150 öğrenci içine dahil<br />
oluyordu.
İTÜ öğrencileri 1943-1944 öğretim yılında Prof. Salih Murat Uzdilek ile (S. Demirel 2. sıra sağdan birinci - Y. Müh. Feyyaz Nemlioğlu arşivi).<br />
İstanbul’un Gümüşsuyu semtinde<br />
Yüksek Mühendis Mektebi’nin pansiyonuna<br />
yerleşen Süleyman Demirel, altı<br />
yıllık okulun altı yüz öğrenisinden biri<br />
oluyordu. 1945 yılında İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi adıyla yeni hüviyetine bürünecek<br />
olan bu öğretim kurumu, harp<br />
yıllarındaki yokluk <strong>ve</strong> kıtlığa rağmen öğrencilerine<br />
pek çok imkanı fazlasıyla <strong>ve</strong>riyordu.<br />
Şevket Demirel de İTÜ’de<br />
Süleyman Demirel’den iki yaş küçük olan<br />
kardeşi Şevket Demirel de Denizli Lisesi’nden<br />
mezun olup, “Ağa”sının (ağabey)<br />
yolunu tutacak <strong>ve</strong> 1945 yılında Mühendis<br />
1941 yılında Afyon Lisesi’nden<br />
başarı ile mezun olan Süleyman<br />
Demirel, yıllardır gönlünde yatan<br />
mühendis olma sevdası uğruna<br />
“Mühendis Mektebi” imtihanında,<br />
4 bin kişi arasından, 150 öğrenci<br />
içine dahil oluyordu.<br />
Mektebi imtihanını kazanıp, İstanbul’a gelecekti.<br />
Bu üni<strong>ve</strong>rsiteliyi tanıdınız mı? İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Makina Fakültesi’nin İnşaat Fakültesi’ne<br />
“armağanı” diye tanımlanan Süleyman Demirel, arkadaşlarının kucağında...<br />
Şevket Demirel, üni<strong>ve</strong>rsite yıllarını anlatırken,<br />
ağabeyi sayesinde rahat günler<br />
geçirdiğini ifade edip, yarım asra yakın bir<br />
süreden sonra hatıralarını şöyle tazeliyor:<br />
“Harp yılları olmasına rağmen İstanbul’da<br />
rahat <strong>ve</strong> kaliteli bir öğrenim gördük…<br />
Beş senemiz bir arada geçti. İyi bir arkadaş<br />
grubumuz vardı. Derslerimizi hiç aksatmadan<br />
yapardık. Ben, mektupçuluk görevini<br />
üstlenmiştim. Ağam kasa idi. Harçlığımızı<br />
eşit olarak harcar, birbirimize borçlanmazdık.<br />
Birlikte film seyretmeye <strong>ve</strong> konserlere<br />
giderdik. Zaman zaman dost, ahbap ziyaretlerimiz<br />
olurdu. O dönemde Beyoğlu gezileri<br />
meşhurdu. .. Ağam çok muntazamdı.<br />
Derslerinde devamlı not tutar, arkadaşları<br />
tarafından çok sevilirdi. En büyük eğlence-<br />
itü vakfı dergisi<br />
63
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Süleyman Demirel’in İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden<br />
aldığı “Yüksek Mühendislik” diploması.<br />
mümkün değildi ama, bir yerden sonra<br />
çağın gelişine baktım; lisan çok büyük bir<br />
pencere olacaktı. Elimizde zaten okuyacak<br />
kitap filan da yoktu. Kurs masraflarını<br />
kısıtlı harçlığımla karşılardım…<br />
İstikbalin Yüksek Mühendisleri. İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi İnşaat Fakültesi öğrencisi Süleyman<br />
Demirel, fakülte arkadaşlarıyla birlikte mezuniyet yolunda ilerlerken...<br />
miz 5 kuruş <strong>ve</strong>rerek konsere gitmekti…”<br />
Süleyman Demirel, üni<strong>ve</strong>rsite yıllarındaki<br />
bir özel merakını şöyle açıklıyor:<br />
“Kardeşim Şevket’le birlikte Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite<br />
yurdunda parasız yatılı olarak<br />
Demirel boykota katılıyor<br />
18 milyon insanın yaşadığı Türkiye “yokluk”<br />
çemberini kırmaya çalışırken, Demirel 1946<br />
yılının yaz tatilinde ilk defa işe girip, Isparta<br />
Devlet Hastanesi inşaatında birinci kat kontrolluğu<br />
yapıyordu.<br />
Süleyman Demirel’in mezuniyet yılı geldiğinde,<br />
son sınıflara “Hararet Makineleri”<br />
adıyla yeni bir ders konuluyor, ancak sekiz ay<br />
sonra diploma almaya hazırlanan Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite’nin<br />
1948 yılı kıdemlileri bu dersi topbirlikte<br />
kalırdık. Üni<strong>ve</strong>rsite yıllarında boş<br />
zamanlarımı Berlitz Lisan Dershanesi’nde<br />
değerlendirirdim. İngilizce bilirdim, okulu<br />
bitirirken. Aslında liselerde İngilizce öğrenmek<br />
mümkün değildi. Üni<strong>ve</strong>rsitede de<br />
Süleyman Demirel 1 Kasım<br />
1924’te Isparta’nın Atabey<br />
ilçesine bağlı İslamköy’de<br />
doğdu. İlköğrenimini doğduğu<br />
köyde tamamlayan Demirel,<br />
ortaokul <strong>ve</strong> liseyi Isparta <strong>ve</strong><br />
Afyon’da bitirdi. Demirel,<br />
Şubat 1949’da İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi İnşaat<br />
Fakültesi’nden mezun oldu.<br />
Askerliğini yapmak üzere 1960<br />
yılında bu görevinden ayrılan<br />
Demirel, 1962-1964 yılları<br />
arasında serbest<br />
müşavir-mühendis olarak<br />
çalıştı. Aynı dönemde<br />
Ortadoğu Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde “Su<br />
Mühendisliği” konusunda<br />
dersler <strong>ve</strong>rdi.<br />
10 Ekim 1965’te Genel<br />
Seçimler’de başında<br />
bulunduğu Adalet Partisi<br />
seçimleri kazandı. Tek başına<br />
iktidar oldu. Demirel, bu<br />
seçimlerde Isparta Millet<strong>ve</strong>kili<br />
olarak Parlamento’ya girdi <strong>ve</strong><br />
“Türkiye’nin 13. Başbakanı”<br />
olarak hükümeti kurdu. Bu<br />
hükümet 4 yıl sürdü.<br />
1924 1950 1960 1964 1965 1969<br />
Elektrik İşleri Etüd İdaresi’nde aynı yıl<br />
göre<strong>ve</strong> başlayan Demirel, önce 1949-<br />
1950, daha sonra 1954-1955 yıllarında<br />
Amerika Birleşik Devletleri’nde<br />
barajlar, sulama <strong>ve</strong> elektrifikasyon<br />
konularında ihtisas yaptı. Seyhan<br />
Barajı’nın yapım çalışmalarında<br />
mühendis olarak görev üstlenen<br />
Demirel, 1954 yılında Barajlar Dairesi<br />
Başkanı, 1955 yılında da Devlet Su<br />
İşleri Genel Müdürü oldu. Pek çok<br />
baraj <strong>ve</strong> elektrik santralı, sulama tesisi<br />
inşasına nezaret etti.<br />
28 Kasım 1964 tarihinde AP<br />
2. Büyük Kongresi’nce Genel<br />
Başkan seçilen Demirel,<br />
Şubat-Ekim 1965 tarihleri<br />
arasında Suat Hayri Ürgüplü<br />
başkanlığında kurulan<br />
koalisyon hükümetinde<br />
“Başbakan Yardımcısı” olarak<br />
görev aldı.<br />
12 Ekim 1969 tarihindeki Genel<br />
Seçimler’de de Adalet Partisi<br />
yine tek başına iktidar oldu.<br />
Seçimlerin ardından Demirel,<br />
14. T.C. Hükümetini kurdu. 12<br />
Mart 1971 askeri müdahalesi<br />
ile Başbakanlık görevini<br />
bıraktı.<br />
64 itü vakfı dergisi
Nazmiye Demirel, her şart <strong>ve</strong> ortamda eşi<br />
Süleyman Demirel'in en büyük destekçisi oldu.<br />
luca “boykot” ediyorlardı. İçlerinde Süleyman<br />
Demirel’in de bulunduğu öğrenciler, Prof. Fikret<br />
Narter’in <strong>ve</strong>rdiği derse girmiyordu.<br />
Toplu boykot üni<strong>ve</strong>rsite camiasında<br />
“olay” niteliğini alıyor, Prof. Narter de “Eğer<br />
bu öğrenciler dersime girmezse, ben de<br />
onlara mezuniyet vizesi <strong>ve</strong>rmem!” diyordu.<br />
Boykotçu öğrencilerin gözlerinin yaşına<br />
bakmayan Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite Senatosu, 6 yıl<br />
öğrenim gören son sınıf delikanlılarını mezun<br />
etmiyor, onlara acı bir ders <strong>ve</strong>riyordu.<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitede ilk defa olan bir boykota<br />
katılmış bulunan Süleyman Demirel<br />
bu olayı şöyle anlatıyor: “Aslında bizim,<br />
1948 senesinin Nisan’ında diploma almamız<br />
lazımdı. Fakat bir arıza çıkardılar,<br />
1948 senesi İnşaat Fakültesi’nin 150-200<br />
öğrencisine diploma <strong>ve</strong>rmediler. 1949 yılı<br />
Şubatından sonra diploma almaya hak kazandık.<br />
Bir derse bütün sınıf birden girmediğimiz<br />
için okul idaresi bunu ‘kıyam’ saydı <strong>ve</strong> o dersi<br />
okutmadan bizi mezun etmedi. O ders de bir<br />
sömestr sonra okundu. Zaten “Hararet Makineleri”<br />
diye 16 saatlik kısa bir dersti. 16 saatlik<br />
bir ders için biz, mühendis diploması almakta<br />
8 ay geciktik. Mamafih, mühendislik yapma<br />
hakkımızı, diploma almasak bile kazanmıştık."<br />
1948 yılında Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite’den diploma<br />
alamayan Süleyman Demirel, sorumlu<br />
olduğu “Hararet Makineleri” dersine de, arkadaşlarının<br />
idare etmesi sayesinde girmeyip,<br />
iş hayatına atılıyordu.<br />
Isparta’ya çok yakın bir mesafede işbaşı yapan<br />
Süleyman Demirel, bir yandan mesleğinin<br />
tatbikatı üzerine çalışacak, bir yandan da, 1949<br />
yılında gireceği imtihanın hazırlığını yapacaktı.<br />
1948 sonbaharında Demirel’i, üzerine<br />
sorumluluk çökmüş bir halde görüyoruz. 12<br />
Aralık 1948’de ise, nişanlısı Nazmiye Şener<br />
ile İslamköy’de köy düğünü ile evlenir.<br />
Süleyman Demirel, Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite’nin<br />
son sınıfında tek dersten beklerken, Burdur’da<br />
bir işe giriyor <strong>ve</strong> orada sekiz ay çalışıyordu.<br />
1949 yılının başında, İstanbul’a gidip<br />
“Hararet Makineleri” dersinden imtihana giriyor<br />
<strong>ve</strong> başarıp, “Yüksek Mühendis” diplomasını<br />
alıyordu.<br />
Diplomasını cebine koyan Süleyman<br />
Demirel, İstanbul’da üçüncü işine giriyordu.<br />
Bugünkü adıyla İSKİ olan İstanbul<br />
Sular İdaresi’nde ilk defa “Mühendis” olarak<br />
görev alan Demirel, Terkos-Kâğıthane<br />
isale borusunun güzergahını aplike etme<br />
(yerleştirme) işinde çalışıyordu. Buradaki<br />
görevini 2.5 ay devam ettiren Demirel,<br />
1949 yılı Nisan ayı başında ilk defa başkent<br />
Ankara’ya geçip, mecburi hizmetini<br />
tamamlamak, “parasız yatılı”lık borcuna<br />
karşı devletin göstereceği hizmetlerde çalışmak<br />
üzere Maarif Vekaleti’ne (Milli Eğitim<br />
Bakanlığı) başvuruyor <strong>ve</strong> “Elektrik İşleri<br />
Etüt İdaresi”nde (EİEİ) Proje Mühendisi<br />
olarak işine başlıyor.<br />
Kaynaklar: "Büyük Türkiye'nin Hikayesi", H. Turgut,<br />
ABC Medya A.Ş., 2014.<br />
"Demirel'in Dünyası", H. Turgut, 1. Cilt, ABC Siyaset Dizisi<br />
No:5, 1992.<br />
1971 <strong>ve</strong> 1980 arasında; 1975,<br />
1977 <strong>ve</strong> 1979’da 3 defa daha<br />
hükümet kurdu. 12 Eylül 1980<br />
Askeri Müdahalesi üzerine<br />
görevden ayrıldı <strong>ve</strong> 7 sene<br />
yasaklı olarak siyaset dışı kaldı.<br />
6 defa hükümetten gitti, 7 defa<br />
hükümet kurdu.<br />
20 Ekim 1991<br />
seçimlerinden 1. Parti<br />
olarak çıkan Demirel<br />
başkanlığındaki Doğru<br />
Yol Partisi, SHP ile<br />
“koalisyon hükümeti”<br />
kurdu. Bu, Demirel’in<br />
Başbakanlığını yaptığı<br />
“7. Hükümet” oldu.<br />
1964 Kasım’ından, 1993<br />
Mayıs’ına kadar geçen<br />
29 sene içerisinde<br />
Demirel, 6 dönem Isparta<br />
Millet<strong>ve</strong>killiği yaptı.<br />
16 Mayıs 1993 tarihinde,<br />
Türkiye Büyük Millet<br />
Meclisi tarafından<br />
“Cumhurbaşkanı” seçildi.<br />
Daha sonra; İsrail-Filistin<br />
arasında çatışma ile ilgili<br />
olarak Kasım 2000’de<br />
kurulan uluslararası “Mitchell<br />
Komisyonu”nun üyesi oldu.<br />
2001 yılında kurulan “Balkan<br />
Siyasi Kulübü”nün kurucu<br />
üyelerindendir.<br />
1971 1987 1991 1993 2000<br />
2001<br />
6 Eylül 1987’de yapılan halk<br />
oylaması ile “yasaklar” halk<br />
tarafından kaldırıldı <strong>ve</strong><br />
24 Eylül 1987 tarihinde,<br />
Doğru Yol Partisi Olağanüstü<br />
Kongresi’nde “Genel<br />
Başkanlığa” seçildi.<br />
29 Kasım 1987’de yapılan<br />
Genel Seçimler’de Isparta<br />
Millet<strong>ve</strong>kili olarak yeniden<br />
TBMM’ne girdi.<br />
30 yaşında Genel Müdür,<br />
40 yaşında önce Parti<br />
Genel Başkanı, sonra da<br />
Başbakan olan Demirel,<br />
12 seneye yaklaşan<br />
Başbakanlık görevinde,<br />
“Türkiye’nin kalkınması<br />
<strong>ve</strong> gelişmesi”ne büyük<br />
hizmetlerde bulundu.<br />
Demirel, 7 sene süren<br />
Cumhurbaşkanlığı görevini,<br />
16 Mayıs 2000 yılında<br />
tamamladı.<br />
Nazmiye Demirel ile evli<br />
olan Demirel, İngilizce<br />
bilmektedir. Demirel’in yazdığı<br />
pek çok kitabı, makalesi <strong>ve</strong><br />
konuşmaları bulunmaktadır.<br />
Kaynak: "Süleyman Demirel Bir Ömür Suyun Peşinde",<br />
H. Turgut, ABC Medya Ajansı, 2006.<br />
itü vakfı dergisi<br />
65
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
DSİ Genel Müdürlüğü'nden<br />
siyasete uzanan yol...<br />
Demirel, DSİ Genel Müdürü olduğu dönemde Cumhurbaşkanı Celal Bayar'la.<br />
Süleyman - Nazmiye Demirel<br />
1949 yılının Nisan ayında İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
diploması elimde, genç bir mühendis olarak mecburi hizmetimi<br />
yapmak üzere Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nde görev aldım. İşe,<br />
Gediz Havzası’ndan başladım. Söz konusu havzada, Amerikan<br />
firmaları, mühendislik hizmeti <strong>ve</strong>riyordu.<br />
Göre<strong>ve</strong> başlayalı henüz 5 ay olmuştu.<br />
E.İ.E.İ. Genel Direktörü Cemil Gökçen,<br />
Amerika’ya gideceğimi tebliğ<br />
etti. ABD’nin Sulama <strong>ve</strong> Enerji İdaresi, Türkiye’den<br />
iki mühendisi da<strong>ve</strong>t etmiş. İdare de,<br />
ABD’ye gönderilecek mühendislerden biri<br />
olarak beni münasip görmüş.<br />
Bir yıllık program için ABD’ye gittim. Colorado<br />
eyaletinin Den<strong>ve</strong>r şehrindeki Amerika<br />
Sulama <strong>ve</strong> Enerji İdaresi “Bureau of Reclamation”nda<br />
çalışmaya başladım. Burası, 3<br />
bin mühendisin görev yaptığı muhteşem bir<br />
mühendilik teşkilatıydı. Amerika’da kaldığım<br />
süre içinde barajlar, elektrik tesisleri, sulamalar<br />
<strong>ve</strong> kanallarla ilgili tesisleri gezdim.<br />
1950 Ağustos’unda Türkiye’ye döndüm.<br />
Mayıs 1950’de seçimler yapılmış, iktidar <strong>ve</strong><br />
devir değişmişti. Bu defa, Adana’daki Seyhan<br />
Barajı’nın temel sondajlarına nezaret<br />
etmekle görevlendirildim.<br />
ABD’de mühendislik bakımından çok<br />
şey öğrendim. Onları, ülkeme getirdim <strong>ve</strong><br />
uyguladım. DSİ de, Bureau of Reclamation’dan<br />
örnek alınarak kurulmuştur.<br />
1955 yılının Eylül ayında, bu defa eşim<br />
Nazmiye’yle birlikte yeniden Amerika yolunu<br />
tuttuk. Bu gezim sırasında, Amerika’nın<br />
nasıl <strong>ve</strong> neleri yaparak zengin olduğunu, bizim<br />
neler yapmamız gerektiği hususundaki<br />
düşüncelerimi geliştirdim.<br />
Demirel, DSİ Genel Müdürü oluyor<br />
Türkiye’ye döndükten sonra, Devlet Su İşleri<br />
Genel Müdürlüğü’ne atandım.<br />
DSİ Genel Müdürü olarak beş yıl görev<br />
yaptım. Bu süre içinde çatlayan topraklara<br />
su, çatlayan dudaklara su getirdik. Yeşilin<br />
bozkırla, ışığın karanlıkla savaşından sonra<br />
Anadolu’yu uygarlıkla kucaklaştırdık.”<br />
“Siyasete Atılmadım, Siyasete<br />
Sürüklendim…”<br />
Süleyman Demirel, henüz 30 yaşındayken<br />
DSİ Genel Müdürlüğü’ne getirilmiş, yurt<br />
çapında barajlar hamlesini başlatmıştı. Bu<br />
genç genel müdür, bir yandan barajlar <strong>ve</strong><br />
hidroelektrik santrallerinin inşasına öncülük<br />
ediyor, bir yandan da Anadolu insanını “çat-<br />
lamış toprak” çaresizliğinden kurtarmak için<br />
çorak arazilerin sulama projelerini uygulamaya<br />
koyuyordu.<br />
27 Mayıs 1960 darbesiyle birlikte DP<br />
iktidarının dönemi kapanıyor, bu arada DSİ<br />
Genel Müdürü Süleyman Demirel de görevden<br />
alınıyordu. Demirel, 1960-1961 yılları<br />
arasında askerlik görevini yaptı. 1962’de,<br />
DP’nin yerine kurulan Adalet Partisi Genel<br />
İdare Kurulu’na en çok oyla seçildi. Ardından<br />
da, Genel Başkan Yardımcısı oldu.<br />
Demirel, 1963 yılında yaşanan bazı olaylar<br />
nedeniyle siyasete ara <strong>ve</strong>rdi. 28 Kasım<br />
1964’te yapılan AP II. Büyük Kongresi’nde<br />
Genel Başkanlığa seçildi.<br />
Demirel, AP Genel Başkanlığına getirilişini<br />
anlatırken, “Siyasete atılmadım, sürüklendim…”<br />
ifadesini kullanıyordu.<br />
İTÜ mezunu mühendis Süleyman Demirel,<br />
siyaset sahnesine atıldıktan kısa bir<br />
zaman sonra 1965 yılında,<br />
40 yaşında Türkiye’nin en<br />
genç başbakanı olarak<br />
görev alıyordu.<br />
66 itü vakfı dergisi
Süleyman Demirel, Başbakan...<br />
Süleyman Demirel, Cumhurbaşkanı...<br />
Fırat'ın Boşa Akan Sularına Gem<br />
Vuruldu<br />
Süleyman Demirel, lideri olduğu Adalet<br />
Partisi’ni iktidara taşımak için hazırlık yaparken,<br />
çantasında üç büyük proje vardı.<br />
Bunlardan ilki Keban Barajı, ikincisi İstanbul<br />
Boğaziçi Köprüsü <strong>ve</strong> üçüncüsü de<br />
televizyondu. Başbakan olduktan sonra<br />
birinci sıradaki projenin hayata geçirilmesi<br />
için 12 Haziran 1966’da Fırat’ın boşa akan<br />
sularına gem vuruldu.<br />
Boğaziçi Köprüsü: İki kıta birleşiyor…<br />
Başbakan Demirel, Cumhuriyet tarihimizin<br />
en önemli yatırımlarından birisi olan<br />
İstanbul Boğaziçi Köprüsü’nün temelini de<br />
20 Şubat 1970 Cuma günü attı. Asya ile<br />
Avrupa’nın birleşmesi üç yıllık köprü inşaatından<br />
sonra gerçekleşecekti. Demirel,<br />
bu büyük projeyi anlatırken şunları söylüyordu:<br />
“Artık, tahta köprü devirlerini geride<br />
bıraktık. İnşasına başladığımız Boğaziçi<br />
Köprüsü <strong>ve</strong> çevre yolları, lüks değildir. Türkiye’yi,<br />
bu eserlerle büyüteceğiz.”<br />
Demirel’in Türkiye’ye armağanı:<br />
Televizyon<br />
Süleyman Demirel, iktidara talip olurken,<br />
“Ülkeyi, televizyona kavuşturacağım” taahhüdünde<br />
bulundu. Sonra, seçim kazanıp,<br />
Başbakan oldu, Keban Barajı <strong>ve</strong> Boğaziçi<br />
Köprüsü’nden sonra üçüncü sözünü de,<br />
30 Ocak 1968’de yerine getirdi. TRT’nin<br />
ünlü spikerlerinden Zafer Cilasun, TV ile<br />
ilk haber bültenini, Ankara’nın Necatibey<br />
Caddesi’ndeki bir apartmanın bodrum katına<br />
kurulmuş olan stüdyodan sunuyordu.<br />
defa hükümetten giden, 7 yıl yasaklı siyasetçi<br />
olan Süleyman Demirel,12 yıl Başbakan<br />
olarak ülkeye hizmet etti.<br />
Süleyman Demirel, 8. Cumhurbaşkanı<br />
Turgut Özal'ın Nisan 1993'teki ölümünün ardından<br />
16 Mayıs 1993'te, TBMM tarafından<br />
Türkiye'nin 9. Cumhurbaşkanı seçildi.<br />
Türkiye'nin 9. Cumhurbaşkanı Demirel,<br />
7 yıllık görevi süresinde Çankaya Köşkü'nde<br />
sayısız kabul gerçekleştirdi, 125 ülkeye<br />
gitti, yabancı devlet başkanlarını Türkiye'de<br />
ağırladı, çok sayıda ili ziyaret etti.<br />
Demirel, görevi 10. Cumhurbaşkanı Ahmet<br />
Necdet Sezer'e devrederken, yaşamını<br />
"50 yılı aşkın kamu hizmetim, 35 yıllık siyaset<br />
hayatım, 7 yıllık Cumhurbaşkanlığım boyunca<br />
büyük Türkiye hedefi, demokrasinin <strong>ve</strong><br />
anayasal kurumların güçlenmesi, demokratik<br />
kuralların işlemesi için mücadele ettim"<br />
sözleriyle özetledi.<br />
Süleyman Demirel Türkiye’nin 9.<br />
Cumhurbaşkanı<br />
6 dönem Isparta Millet<strong>ve</strong>killiği yapan, 7 defa<br />
hükümet kuran <strong>ve</strong> Başbakanlık yapan, 6<br />
Kaynak: "Büyük Türkiye'nin Hikayesi", H. Turgut,<br />
ABC Medya Ajansı A.Ş., 2014<br />
Boğaz Köprüsü'nün açılışı.<br />
Süleyman Demirel, ilk televizyon yayınında...<br />
itü vakfı dergisi<br />
67
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Mühendis Süleyman Demirel DSİ'yi Örnek Bir Teşkilat Haline Getiriyor<br />
DSİ, Çatlamış Toprakla Mavi Gök<br />
Arasında Sıkışan İnsanı<br />
Suya Kavuşturdu<br />
Mühendislik eğitimini<br />
seçmemdeki etken, arpa<br />
harmanı sonrasında bizim<br />
köylülerin, çeşmenin dibine<br />
oturup, “O kuruyan yeşil ovaya,<br />
şu dağların arkasındaki gölden<br />
su gelir mi, gelmez mi?” diye<br />
konuşmalarıdır. Allah bize,<br />
o dağların arkasındaki suyu,<br />
Türkiye ovalarına getirmeyi<br />
nasip etti…” “Bir Ömür Suyun<br />
Peşinde” kitabından alınan<br />
bu satırlar, bir yandan 1930’lu<br />
yıllardan itibaren Türkiye’nin<br />
içinde bulunduğu duruma<br />
ışık tutarken, bir yandan da<br />
Süleyman Demirel’in bu<br />
tablo karşısındaki duygularını<br />
anlamamızı sağlıyor. Ve eğitimin<br />
ardından, suyun peşinden gidip<br />
DSİ’de yaptığı çalışmalarla bu<br />
tabloyu değiştirmek için <strong>ve</strong>rdiği<br />
mücadeleyi…<br />
Türkiye” den bir tanesiydi; birçok Türkiye’nin<br />
ise, birbirinden pek de farkı yoktu.<br />
Biz, Cumhuriyet’in birinci nesliyiz.<br />
Cumhuriyet’i biz, hemen hemen tümüyle<br />
yaşadık.<br />
1920’li yılların Türkiye’si, dağılmış bir<br />
imparatorluğun geri kalan parçasındaki,<br />
kurtarılabilen bir parçasındaki, yani bugünkü<br />
milli hudutlarımız dahilindeki Türkiye’dir.<br />
Burasını, kapışılmış olmaktan kurtarmak<br />
için, bizden ev<strong>ve</strong>lki nesiller, benim babamın<br />
temsil ettiği nesiller Çanakkale’de,<br />
Kurtuluş Savaşı’nda, Balkanlar’da, Yemen’de,<br />
Kafkasya’da her türlü fedakârlığa<br />
katlanmışlardır; çoğu şehit olmuştur.<br />
1920’li yıllarda, hatta 1930’lu yılların<br />
başlangıcında, bu yangının hikayelerini dinleyerek<br />
büyüdük. Akşam olunca, ocak başında<br />
anlatılanlar, hep savaş hikayeleriydi...<br />
Rahmetli babam, Çanakkale’ye, Kafkas<br />
Savaşlarına <strong>ve</strong> Irak’taki, Suriye’deki savaşlara<br />
katılmış, Kurtuluş Savaşı’na katılmış bir kişiydi;<br />
her şeyi çok iyi anlatırdı. Biz, okula gidip, tarih<br />
dersi okumadan ev<strong>ve</strong>l, tarih yapanların dilinden,<br />
kahramanlık hikayelerini dinledik.<br />
Cumhuriyet Bizim Önümüzü Açtı<br />
Aslında o günkü Türkiye’de, bizim yaşadığımız<br />
muhitte, zenginlik, kimsenin çok<br />
fazla bildiği bir şey değildi. Yoksulluksa, o<br />
günlerin damgasıydı. Ancak, benim doğup<br />
büyüdüğüm yerde, halk aç değildi. Ama<br />
halkın ekonomik şartları tamamen kendi<br />
ortamı tarafından dikte edilmişti. Bir avuç<br />
toprağı vardı; ekerdi, biçerdi. Yıl iyi giderse,<br />
kendisine yiyecek kadar, hayvanlarına yetecek<br />
kadar mahsul alırdı.<br />
Selçuklular’dan sonra Osmanlı devletinin<br />
idaresinde bulunan bu topraklar, Cumhuriyet’e<br />
kadar daha çok kendi halinde kalmıştır.<br />
1924 yılında Isparta’nın İslamköy kasabasında<br />
doğdum. 1920’li yılları çok iyi<br />
hatırlamam, ama 1930’lu yılları hatırlarım.<br />
1930’lu yıllar ile, 1920’li yılların çok<br />
büyük farkı olduğu kanaatinde de değilim.<br />
Netice itibariyle, benim üzerimde tesiri olan<br />
yıllar, 30’lu yıllardır.<br />
Ondan sonraki yıllarda benim hayatıma<br />
istikamet <strong>ve</strong>ren koşullar ise, “benim çocukluğum”<br />
diyebileceğim o 1930’lu yıllardaki<br />
toplumun içinde yaşadığı koşullardır; benim<br />
ailemin, yakınlarımın <strong>ve</strong> köylümün içinde<br />
bulunduğu durumdur. O durum, “Birçok<br />
Keban Barajı.<br />
68 itü vakfı dergisi
Demirel, Eisenhower<br />
Vakfı'nın bursiyerleriyle.<br />
Demirel 1949'da, Elektrik İşleri Etüt İdaresi'nde çalışırken burslu olarak gittiği ABD'de eşi Nazmiye Demirel ile.<br />
İnsanlar, bir barınma sınırı civarında yaşamıştır.<br />
Daha sonra dünya değişmiş, Türkiye <strong>ve</strong><br />
Türkiye’nin halkı, dünyanın değiştiğinin farkına,<br />
Cumhuriyetle beraber varmıştır.<br />
Cumhuriyet, bizim insanlarımızın yaşadığı<br />
şartlardan aldığımız ilhamı, aldığımız<br />
itici gücü, aldığımız enerjiyi ülke hizmetine<br />
çevirmeye yardımcı olmuştur. Cumhuriyet,<br />
bizim önümüzü açmıştır, yollar açmıştır.<br />
1920’li 1930’lu yıllarda, Türkiye karanlıktır.<br />
Işık sadece şehir merkezlerinde vardır.<br />
Akşam olunca, her taraf karanlıktır.<br />
Bizim köyümüzden, vilayetimizin merkezi<br />
olan Isparta’nın ışıkları görünürdü.<br />
Köylümüz, oradaki ışıkları kıskanmazdı,<br />
“Acaba bir gün bizim köyümüzde de ışık<br />
olur mu?” diye merak da etmezdi. 1950’li<br />
yıllarda, “İşte o şehirde yanan ışık, burada<br />
da olacaktır.” dediğimiz zaman, yaşlı kadınların<br />
nasıl taaccüp ettiğini (hayrete düştüğünü)<br />
hatırlıyorum. Bir türlü inanmadılar,<br />
hiç akıllarına sığmadı.<br />
70 Yıl Önce, Anadolu İnsanı<br />
Suya Hasretti<br />
Biz, köylünün sıkıntılarını, fukaralığını, yoksulluğunu<br />
görerek <strong>ve</strong> bilhassa kurak yıllarda,<br />
köylünün içine düştüğü ıstırabı bilerek<br />
büyüdük.<br />
Bu ülkenin insanı, bizim köylümüz, hayatını<br />
topraktan, tabiattan söküp almak gibi<br />
bir mücadelenin içindeydi. Bu mücadelede,<br />
şartlar eşit değildi. Bir tarafta tabiat, bir<br />
tarafta insan vardı.<br />
Tabiatın kudreti korkunçtur. İnsanın refah<br />
<strong>ve</strong> saadeti ile, tabiatın huyu, huysuzluğu,<br />
zenginliği, cimriliği, cömertliği arasında<br />
çok yakın bağlar vardır. Çok iyi hatırlıyorum;<br />
1934 yılıydı, beklenen yağmur yağmamıştı.<br />
Yemyeşil bir ova kurumuştu, başak çıkarmadan<br />
kurumuştu... Hem köylünün kendisi,<br />
hem de hayvanları açtı...<br />
Çatlamış toprakla, mavi gök arasında<br />
sıkışıp kalan insan, ne yapacaktı? Elini<br />
açacak göklere, Allah’a dua edecekti.<br />
Yağmur duası, bilhassa bahar aylarının<br />
en önemli hadisesiydi. Biz çocuklar, ahalinin<br />
peşine takılır, dua edilen belirli yerlere<br />
kadar gider, sonra bağırırdık:<br />
“Yağmur yağmur yağ ister,<br />
Kaşık kaşık bal ister,<br />
Ektim umar (çare) tarlasına...”<br />
Yağı da, balı da umar tarlasından bekliyor.<br />
Ümit ediyor, arzu ediyor. Biz bağırırken,<br />
büyükler dua ederlerdi. İnsanlar böylece<br />
kader zincirlerini kırmaya çalışırlardı.<br />
Bizim büyüklerimiz konuşurdu, “Şu<br />
dağların arkasında göl var, dağı bir delebilsek<br />
de, gölden su gelse...” diye. Bu<br />
hayal gerçekleşti. Ama, bu konuşmaların<br />
üzerinden 40 sene geçtikten sonra ancak<br />
gerçekleşebildi.<br />
İlkokulu bitirdikten sonra, ortaokulu<br />
okumak için, şehre gitmemiz lazımdı. Öğretmenlerimiz,<br />
okumamız için teşvik ediyorlardı.<br />
Babam da, -daha çok askerlik<br />
sayesinde- dünya görmüş bir adamdı <strong>ve</strong><br />
yol <strong>ve</strong>rerek, bizi, kendi bilmediği ufukların<br />
ötesine attı. “Haydi gidin, okuyun” dedi.<br />
Okumak kolay da, nasıl okuyacaksınız?<br />
Nihayet bulunduğunuz yerde akşam olunca<br />
orta yere bir sofra kuruluyor; o sofrada<br />
bir kaşık eksik, bir kaşık fazla fark etmiyor.<br />
Dışarı gidince, öyle değil...<br />
...Ve insan, “çağdaş insan” olacaktır<br />
Gerek kalkınmışlık, gerek çağdaşlık, gerek<br />
refah dediğimiz olay, bir özlem işidir; bunu<br />
özlemek lazımdır. Yalnız, bilinmedikçe nasıl<br />
özleyeceksiniz? Siz zannediyorsunuz ki;<br />
kaderiniz, “bir lokma bir hırka”dan oluşuyor.<br />
Cumhuriyet, o kaderi de kırmıştır.<br />
Savaş yıllarında, biz ev<strong>ve</strong>la Mühendis<br />
Mektebi, sonra İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Radyoyu İlk Defa 1936’da Dinledim<br />
Anadolu, kendi içine kapalı birçok Türkiye’den ibaretti. Bir tane Türkiye değil,<br />
yüzlerce Türkiye <strong>ve</strong> hepsi de kendi içine kapalı... Cumhuriyet, ev<strong>ve</strong>la eğitimi<br />
götürmekle, daha sonra buraları şehirlere açmakla <strong>ve</strong> değişen dünyanın şartlarını<br />
biraz biraz getirmekle, bu kapalı sınırları kırmıştır.<br />
1936 yılında bizim köyümüze ilk defa radyo geldi; onu gayet iyi hatırlıyorum.<br />
Türkiye’de radyo, 1920’li yıllarda kurulmuştur ama, biz ancak 1936’da başladık<br />
radyo dinlemeye... Bir köye, bir radyo... O da, eğer akümülatörü boşalmamışsa...<br />
Aksi halde şehre götürülüp doldurulması lazımdı. Akümülatör yoksa, radyo<br />
dinlemek de mümkün değildir. Onun için muayyen saatlerde sadece haberler<br />
dinlenirdi.<br />
Kumaş, henüz yeni girmeye başlamıştı. Kumaş olarak daha çok koyunların<br />
yünü kırpılır, eğirilir; o, bir biçimde dokunurdu. Bilhassa erkeklerin giysileri daha<br />
çok ondan olurdu. Daha sonraları kumaş girdi.<br />
Cumhuriyet’in başını anlatıyoruz; ışığa yabancı bir Türkiye, kumaşa yabancı<br />
bir Türkiye, dünyaya kapalı, habere yabancı bir Türkiye...<br />
Tabii ki bu Türkiye’nin pek çok yerinde okul yok, okula yabancı bir Türkiye...<br />
Bir yerden bir yere gitmek mesele...<br />
1935’de Isparta’ya demiryolu geldi. Babam beni elimden tutup götürdü, 10-11<br />
yaşındaydım. İstasyon meydanında demiryolu açılışını hatırlıyorum; İsmet Paşa<br />
geldi nutuk söyledi, o zaman Başbakandı.<br />
itü vakfı dergisi<br />
69
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Ancak, zorunlu hizmetim vardı. Çünkü devletin<br />
okullarında okumuştum. Bu hizmeti<br />
yapmak üzere devlete müracaat ettim. Onlar<br />
da beni, Elektrik İşleri Etüd İdaresi’ne<br />
gönderdiler <strong>ve</strong> göre<strong>ve</strong> başladım. Elektrik İşleri<br />
Etüd İdaresi, ancak on mühendisin çalıştığı<br />
bir teşkilattı. 13 yıllık bir mazisi vardı.<br />
O zaman ABD’den kalkınma ile ilgili<br />
heyetler getiriliyordu. Gelen birinci heyetin<br />
üyeleriyle, göre<strong>ve</strong> başladıktan hemen sonra<br />
Merzifon ovalarına gittim. Orada, yeraltı<br />
suyu etüdleri yaptık.<br />
Sonra bir Dakota uçağı ile Trakya’ya gittik,<br />
Stoner adında bir ABD’li mühendis ile...<br />
California’dan gelen Stoner ile, yeraltı suyu<br />
aradık.<br />
Ardından, devletin tuttuğu Knappen<br />
Tippett Abbet Mc-Carthy Şirketi’nin mühendisleriyle,<br />
Gediz Nehri’nin amenajman<br />
(doğal kaynakların işletilmesi) planını yapmak<br />
üzere Manisa’ya gittim. Gediz Havzası<br />
çalışmaları, su mühendisliği bakımından<br />
Türkiye’de ilk, nevi şahsına münhasır çalışmalardır.<br />
ABD şirketinin başmühendisi Travis’di.<br />
Çok iyi bir mühendisti, kendisinden çok<br />
şey öğrendim.<br />
Bu arada, bir anımı nakletmek isterim:<br />
Çok iyi dost olduğum Travis, Irak’ta bir helikopter<br />
kazasında ölmüştü. Ertesi gün sekreteri<br />
ziyaretime geldi <strong>ve</strong> Amerikalı mühendisin,<br />
üzerinde “C.F. Travis” yazan deri kılıflı<br />
hesap cet<strong>ve</strong>lini bana <strong>ve</strong>rdi. Dedi ki: “Bay<br />
Travis, ‘Çok seyahat ediyorum, başıma her<br />
an bir şey gelebilir. Bana bir şey olursa, bu<br />
cet<strong>ve</strong>li Süleyman Bey’e <strong>ve</strong>r’ dedi. Cet<strong>ve</strong>li<br />
size <strong>ve</strong>rerek, isteğini yerine getiriyorum.”<br />
Bu cet<strong>ve</strong>li, hala özenle saklıyorum.<br />
Manisa’da Amerikalı mühendislerle<br />
çalışırken, Ankara’ya çağrıldım. Ankaöğrencisiydik<br />
İstanbul’da. O yılların<br />
sıkıntılarını biliyoruz. O yılların yöneticileri,<br />
Türkiye’yi barış içinde tutmak<br />
için büyük bir gayret sarf etmişlerdir.<br />
Savaş yılları bittikten sonra, Türkiye<br />
yeni bir dünyanın içine girmiştir;<br />
bu, 1946’dır. Türkiye, yeni bir dünyanın<br />
içine girerken, biz de o dünyayı<br />
anlayacak <strong>ve</strong> o dünyanın getirdiği<br />
şartlar içerisinde koşacak yaşa, duruma<br />
gelmiştik.<br />
1950’li yıllara girerken, meslek<br />
sahibiydim <strong>ve</strong> devlette hizmet<br />
almıştım.<br />
Bir genç mühendis olarak bizim idealimiz<br />
olan şeyler; Türkiye’nin her<br />
tarafına gidilip gelinebilmeliydi, Türkiye’nin<br />
ovaları sulanmalıydı; köyleri, kasabaları<br />
ışıklanmalı, insanları daha çok, daha iyi<br />
işler bulabilmeliydi, Türkiye sanayileşmeliydi.<br />
Ev<strong>ve</strong>la, Türkiye’nin bütün çocukları<br />
okumalıydı. Tabii o günkü şartlarda, bu bizim<br />
işimiz değildi, yönetenlerin işiydi. Türkiye<br />
karanlıktan kurtulmalıydı. Türkiye’de<br />
bozkırla yeşilin savaşı sürdürülmeliydi,<br />
bozkır yeşermeliydi.<br />
Bir Taşın Üzerinde, Üç Gün Boulder<br />
Barajı’nı Seyrettim<br />
1949 yılında, ihtisas için bir yıllığına Amerika<br />
Birleşik Devletleri’ne gönderildim.<br />
ABD’de, Batı eyaletlerine gittim, Doğu eyaletlerine<br />
gittim; mesleğimle ilgili çalışmaları<br />
izledim. Orada gördüklerim beni hem çok<br />
şevklendirdi, hem de hasta etti. Gördüğüm<br />
her medeni eser, “Benim memleketimde<br />
niye yok?” diye beni üzüntülere soktu.<br />
Hiç unutmuyorum, Las Vegas civarında,<br />
Colorado Nehri üzerinde kurulu Boulder<br />
Barajı, o zaman Amerika’nın çok övündüğü<br />
en büyük tesisti; 1930’lu yıllarda yapılmıştı.<br />
O tesisi üç gün seyrettim. Her sabah<br />
gidiyor <strong>ve</strong> bir taşın üzerine oturarak, barajı<br />
seyrediyordum. O büyüklükteki bir tesisi,<br />
Keban Barajı’nın, temelini 1966 yılında atarak<br />
biz yaptık. Ne zaman Keban Barajı’nın<br />
üzerinden uçsam <strong>ve</strong> oralara yolum düşse,<br />
aradan yaklaşık 50 sene geçmiş olmasına<br />
rağmen, bunları birbirine bağlarım.<br />
1949 Yılında Mühendis Olup, Suyun<br />
Peşine Düştüm<br />
1949 yılının Şubat ayında, İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden mezun oldum. Birkaç ay<br />
İstanbul Sular İdaresi’nde (İSKİ) çalıştım.<br />
70 itü vakfı dergisi<br />
ra’da bana, bir yardım teşkilatı olan<br />
CEA’nın bursuyla görgü <strong>ve</strong> bilgimi<br />
artırmak üzere Amerika’ya gideceğim<br />
bildirildi.<br />
Eylül 1949’da ABD’ye gittim <strong>ve</strong><br />
bir yıl kaldım. Eylül 1950’de döndüğümde,<br />
Türkiye’de seçim yapılmış<br />
<strong>ve</strong> iktidar değişmişti. Beni doğruca<br />
Seyhan Barajı’nın temel etüdleri için<br />
Adana’ya gönderdiler. İki ay sonra<br />
çağırdılar, Elazığ’da Hazar Gölü Projesi’nin<br />
hazırlanması görevini <strong>ve</strong>rdiler.<br />
Türkiye’nin henüz büyük-küçük<br />
santrali yoktu. Su santrali, hemen hemen<br />
hiç yoktu. Bir-iki tane ufak yerler<br />
vardı, inşa haline de henüz geçilmiş<br />
değildi. Bana Elazığ’da, yerden<br />
500 metre yüksekte olan Hazar Gölü’nden<br />
elektrik çıkarmak için proje hazırlama görevi<br />
<strong>ve</strong>rildi. Konu, daha önce incelenmişti<br />
<strong>ve</strong> üzerinde “yapılamazlık” damgası vardı.<br />
“Dağ delinmez, dağ çürük. Su tuzlu, nehre<br />
<strong>ve</strong>rildiği zaman kirletir” denilmişti. Gölde<br />
birikmiş olan suyun yeterli olmadığı da öne<br />
sürülmüştü. 15-20 sene tartışıldıktan sonra<br />
kapatılan bu projeyi yapıp tesisleri açmak,<br />
bana nasip oldu.<br />
Daha sonra Eğridir Gölü’nün ayağından<br />
çıkıp giden suların bataklık haline getirdiği<br />
arazinin ıslah projesini yaptım. Kovada<br />
Projesi’nde Eğridir Gölü’nün su bilançosunu<br />
çıkardım. Bunu, aşağı yukarı 50 sene<br />
önce yaptım. O raporlar, bugün de caridir.<br />
Beyşehir Gölü’nün su bilançosunu yaptım.<br />
Bunların içinden büyük projeler çıktı sonra.<br />
Onu, Kovada Santrali izledi. Bu santrali de<br />
inşa ettirip açmak, bana kısmet oldu.<br />
O zaman Türkiye’nin hayalinde 1 milyon<br />
kilovat takatli santral kurmak yoktu. Zaten<br />
kursanız, nereye götüreceksiniz elektriği?<br />
Kim ne yapacaktı elektriği? Ama biz, o zamanlarda<br />
belki Türkiye’nin 2 milyon kilovat<br />
elektriği olur, buradan da 10 milyar kilovat/<br />
saat elektrik çıkarırız, hesabını yapıyorduk.<br />
1950 senesinde Türkiye’nin kullandığı bütün<br />
elektrik, 789 milyon kilovat/saatti.<br />
Halkın, Devletle Köprüsü 1950’de<br />
Kuruldu<br />
1950’li yıllar, Türkiye’nin çok enteresan olduğu<br />
yıllardır. Türkiye, “çok parti”ye geçmişti.<br />
Çok parti, değişik bir idare şeklidir. Çok<br />
parti, halkın sesini ortaya koyar. Çok parti,<br />
halkın devletle köprüsünü kurar. Bu köprüler<br />
kurulmaya çalışılırken de, kırılır dökülür...<br />
Çok parti, tabii ki gelenek isteyen bir<br />
iştir. Bu çok partili dönem <strong>ve</strong> halkın hür ira-
desine müracaat suretiyle meclislerin ortaya<br />
çıkarılması, hükümetlerin buna göre<br />
kurulması hadisesi, Türkiye tarihinde yeni<br />
bir olaydır <strong>ve</strong> gerçek demokratik cumhuriyet<br />
budur. 1923’de ilan edilen cumhuriyettir,<br />
ama 1950’deki demokratik cumhuriyettir.<br />
Demokratik cumhuriyet, aslında Cumhuriyet’e<br />
güç <strong>ve</strong> kudret kazandırmıştır.<br />
Çünkü, halkın içinde bulunduğu hayat şartlarını<br />
dile getirmek <strong>ve</strong> bunlara çare aramak<br />
için yarışanlar, koşuşanlar çıkmıştır.<br />
1950 yılında Türkiye’nin 13 köyünde<br />
elektrik vardı. 1 km enterkonnekte şebeke<br />
(santrallerin birbiriyle bağlantısını sağlayan<br />
sistem) yoktu. Elektrik üreteceksiniz, onu<br />
götürecek <strong>ve</strong> dağıtacaksınız.. Ne üretim<br />
tesisi var, ne de dağıtım tesisi... Bizim derdimiz;<br />
bütün bu güçlerin içinden çıkmaktı.<br />
Türkiye Ödünç Parayla<br />
Seyhan Barajı’nı Kurdu<br />
Seyhan Barajı'nın açılış töreninde Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes <strong>ve</strong> DSİ<br />
Genel Müdürü Süleyman Demirel. 8 Nisan 1956<br />
Taşın Üzerinde Bu Defa Seyhan<br />
Barajı’nı Seyrettim<br />
O yıllarda Ankara’da oturur-orada da teşkilatımız<br />
vardı- ayda bir defa, iki defa, üç<br />
defa gider gelir, inşaatın yürütülmesine nezaret<br />
ederdim. Tesisi 974 günde tamamladık.<br />
8 Nisan 1956’da Seyhan Barajı’nı hizmete<br />
açarken, aşağı yukarı yarım milyon<br />
insan vardı. Çukurova’nın o güneşli güzel<br />
günü, hala gözümün önünde...<br />
Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan<br />
Adnan Menderes <strong>ve</strong> tüm bakanlar açılış törenine<br />
gelmişler, alan, bir insan seli olmuştu.<br />
Adnan Menderes, bana dönüp, “Çıkınız,<br />
açılış konuşmasını siz yapınız.” dedi.<br />
Kürsüye çıktım <strong>ve</strong> barajla ilgili teknik<br />
özellikleri uzun uzun anlattıktan sonra şunları<br />
söyledim:<br />
“Bu güzel eserin milletimize <strong>ve</strong> memleketimize<br />
hayırlı olmasını temenni ederim.<br />
Projeleri tanzim <strong>ve</strong> inşaatın kontrollerinde<br />
idareye yardım eden Knappen Tippett<br />
Abbet McCarthy firmasına, inşaatı yapan<br />
Morrison-Garanti firmasına, hava hatları <strong>ve</strong><br />
muhavvile (transformatör) merkezlerini inşa<br />
eden Elin firmasına, Adana-Karaisalı yolunu<br />
inşa eden Atman firması ile görev alan<br />
1950’li yıllarda siyasetin içinde olmadım.<br />
Ama, hizmet yarışının ön saflarındaydım.<br />
Amerika Birleşik Devletleri’nde<br />
mühendislik bilgimi, tecrübemi ilerletip<br />
geldikten sonra, elime büyük projeler<br />
geçti. Seyhan Barajı bunlardan ilkidir.<br />
Seyhan Barajı, Demokrat Parti<br />
iktidarının çok önemli bir iddiasıydı <strong>ve</strong><br />
o dönemde Türkiye’de çok tartışılmıştı.<br />
Seyhan Nehri’nin üzerine, Adana’nın 15<br />
km yukarısına bir baraj yapılacaktı. 850<br />
bin dönüm arazi sulanacaktı. O ovaların<br />
sulanması için, daha önce nehirden su<br />
almak üzere birtakım işler yapılmışsa da,<br />
bunların hepsi yarımdı.<br />
18 bin kilovatlık üç ünite<br />
planlanmıştı; bir tanesi yedek olacak,<br />
iki tanesi kurulacaktı. “18 bin kilovat<br />
elektriği Çukurova’da kime satarız?”<br />
diye büyük sıkıntılar çektik. Çünkü,<br />
tesisin finansmanı için, çıkan elektrik<br />
satılmalıydı. Tesisin yapılması için 25<br />
milyon dolar gerekiyordu. Böyle bir<br />
parası yoktu Türkiye’nin. Bunu, ödünç<br />
almalıydı.<br />
Yeni dünya nizamında, bir Dünya<br />
Bankası kurulmuştu. Bu Dünya<br />
Bankası’nın maksadı, kalkınma<br />
projelerini finanse etmekti. “Bu proje<br />
neye yarardı? Yani, kendi kendisini<br />
öder miydi?” hesaplarının yapılmasının<br />
ardından, Dünya Bankası, Türkiye’ye 25<br />
milyon dolar <strong>ve</strong>rmeyi kabul etti. Bu 25<br />
milyon dolar, Türkiye’nin bütün ödeme<br />
kabiliyetinin yarısı idi.<br />
Temel etüt <strong>ve</strong> sondaj çalışmalarıyla<br />
kredisinin sağlanması çalışmalarında<br />
aktif görev aldığım barajın inşaatını<br />
yürütmek üzere, daha sonra “Barajlar<br />
Dairesi Başkanlığı” adını alacak olan<br />
“Seyhan Bürosu” kurulmuştu. Bu<br />
Büro’nun başına getirildim.<br />
Cumhuriyet’in başını anlatıyoruz;<br />
ışığa yabancı bir Türkiye, kumaşa<br />
yabancı bir Türkiye, dünyaya<br />
kapalı, habere yabancı bir<br />
Türkiye... Tabii ki bu Türkiye’nin<br />
pek çok yerinde okul yok, okula<br />
yabancı bir Türkiye... Bir yerden<br />
bir yere gitmek mesele...<br />
itü vakfı dergisi<br />
71
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Türk İnsanını, DSİ Genel Müdürü<br />
Olunca Tanıdım...<br />
Keban Barajı <strong>ve</strong> Hidroelektrik Santrali'nin Temel Atma Töreni, 12 Haziran 1966<br />
Bu heyecanla, Türkiye’yi bir uçtan bir<br />
uca koştuk. Türkiye’yi çok iyi tanıdım.<br />
Hem Türkiye’nin coğrafyasını, hem tabii<br />
kaynaklarını, hem insanını çok iyi tanıdım.<br />
Orada gördük Harran Ovası’ndaki<br />
kuşun susuz olduğunu; kuş susuz...<br />
Orada gördük Harran Ovası’ndaki<br />
insanın susuzluğunu... Orada gördük,<br />
sırtında kuyudan su çeken insanları...<br />
Orada gördük, kuyuların başında çamur<br />
ile suyu ayırmaya çalışan kadınları...<br />
Orada gördük, Allah’ın nimeti sudan<br />
mahrumiyetin, insanlara <strong>ve</strong>rdiği eziyeti...<br />
Mardin’in Gülharin köyünde, içinde<br />
çamurlu su birikintisi bulunan çukur<br />
etrafında toplanan kadınlar, eski bir<br />
otomobil lastiğini kova yapmış, onunla<br />
sıvıyı çekiyor <strong>ve</strong> buna “su” diyorlardı.<br />
Yalnız, kocaman gözleri meydandaydı.<br />
Güzel gözler...<br />
Bizim İslamköy’de evin 150 metre<br />
ötesinde su çeken anamı hatırlarım. Suyu<br />
taşırken, kollarının uzadığını hissederdim.<br />
Bu bölgede, insanlar susuzdu...<br />
Kuşlar susuzdu...<br />
Bütün hayvanlar, toprak susuzdu...<br />
Oysa, Palandöken’de eriyen kar suları<br />
diğer firmalara teşekkür ederim. Bu eserde<br />
hizmeti geçmiş herkese minnettarlığımı ifade<br />
ederim.”<br />
Konuştuğum kürsünün arkasında Bayar,<br />
Menderes, önümde dağ-taş insan...<br />
Karşıdan da güneş gözüme doğru geli-<br />
gelirdi yakına kadar. Türkiye’nin en değerli<br />
madeni, bu kar sularıdır. Bunu, Türkiye’ye<br />
tanıtan benim.<br />
1949 yılında devletin hizmetine<br />
girdikten sonra bu hizmete şöyle baktık:<br />
Dedik ki; bu devlet, bizi ortaokuldan<br />
başlayıp lisede, daha sonra altı sene,<br />
yedi sene Mühendis Mektebi’nde okuttu,<br />
Amerika’ya kadar gönderdi, bir yere kadar<br />
getirdi; bu ödenmeli, bir.<br />
İkincisi; her defa yastığa başımızı<br />
koyduğumuz zaman, o karanlık köyler<br />
<strong>ve</strong> çorak topraklar, kuru bozkır, yeşilden<br />
mahrum insanlar, o fukaralık, o yoksulluk<br />
gözümüzün önündedir; bununla<br />
savaşılmalı.<br />
Bu savaşı bırakmış değiliz, bugün de<br />
devam ettiriyorum. Beni buraya getiren<br />
odur, 31 yaşında Genel Müdür yapan değil<br />
sadece...<br />
Mesleğimin henüz başındayken,<br />
havza amenajmanı planlaması fikrinin<br />
gelişmesi <strong>ve</strong> uygulamaya geçilmesi için<br />
gayret sarfeden öncü grubun içinde<br />
bulunmuş, planlama tekniğinin <strong>ve</strong><br />
amaçlarının yaygınlaştırılması için bilimsel<br />
çalışmalarda, takdimlerde yer almıştım.<br />
yordu. Önce titrediğimi, sallandığımı hissettim.<br />
Ama, bu çabuk geçti. Sanki hiç o<br />
heyecanı yaşamamıştım.<br />
Konuşmam bitti. Sadece ben konuştum o<br />
gün. Tören alanı birden boşaldı... Bir kayanın<br />
üstüne oturdum, oradan Barajı <strong>ve</strong> Seyhan’ı<br />
uzun süre izledim. Etrafta kimseler kalmamıştı...<br />
Temelden yüksekliği 77.70 metre, tal<strong>ve</strong>gden<br />
(bir akarsu yatağının en derin noktalarını<br />
birleştiren çizgi) yüksekliği 50.70 metre, kret<br />
(barajın üst kısmı) uzunluğu 1.955 metre olan<br />
barajın, enerji üretimi için dikey eksenli “Francis”<br />
tipinde üç türbini (su gücünü enerjiye<br />
çeviren makine sistemi) bulunuyor.<br />
Türkiye’nin bu büyük eseri tamamlandığı<br />
yıllarda, bazı muhalifler, halka olumsuz<br />
propagandaya giriştiler. “Topraktan<br />
bir baraj yapıldı, yarın köstebekler, Barajın<br />
duvarlarına yuva yapmak isterlerse, bu<br />
deliklerden yol bulan sular, toprak barajı<br />
bir anda yerle bir eder, Adana da sular<br />
altında kalır.” şeklindeki olumsuz propaganda,<br />
bir süre Adana’da baraj korkusuna<br />
yol açtı.1950’li yılların ikinci yarısında,<br />
her yağmur yağışında, barajın patlayacağı<br />
dedikodusu yayılıyor, çok kişi karamsar<br />
yorumlar üretiyordu.<br />
Seyhan Barajı’na başladığımız zaman,<br />
elimizde bulunan toprak baraj inşaatı,<br />
100-150 bin m3’lük Damsa Barajı idi.<br />
Onu da 5-6 senede yapabilir durumdaydık.<br />
O zaman “4.5 milyon m3 toprak baraj<br />
olur mu?” demeden önce, “Toprak baraj<br />
olur mu, olmaz mı?” tartışması yapılıyordu.<br />
Seyhan Barajı hakikaten çok güzel bir<br />
tesistir. Üç sene gibi kısa bir zamanda<br />
bitirilmiş, Türkiye’nin hizmetine girmiştir<br />
<strong>ve</strong> “Türkiye Barajcılığının Modern Okulu”<br />
sayılabilecek bir tesistir.<br />
Sonra devlet, yeni barajlar yapılmasına<br />
karar <strong>ve</strong>rdi. Onları da bana havale<br />
ettiler.<br />
Hayallerimi, 31 Yaşında<br />
Gerçekleştirmeye Başladım<br />
50. yıldönümü kutlanan Eisenhower Vakfı<br />
bursu ile 1954 yılının eylül ayında ikinci<br />
kez ABD’ye gittim, bir yıl sonra döndüm.<br />
Türkiye’nin hizmetine hazırlanmamda<br />
ABD’ye yaptığım iki gezinin <strong>ve</strong> yabancı<br />
uzmanlarla yaptığım çalışmaların çok<br />
büyük önemi vardır. Bu uzmanlarla yaptığım<br />
çalışmalar, mesleki tecrübe yanında,<br />
ufuk kazandırmıştır.<br />
ABD’den döndükten bir süre sonra DSİ<br />
Genel Müdürü olarak görevlendirdiler. Ben,<br />
Genel Müdürlük istiyor değildim. Bayındırlık<br />
Bakanı Keman Zeytinoğlu, ziyaretime gelerek,<br />
beni Genel Müdür yapacaklarını bildirdi.<br />
Bunun üzerine o günkü Genel Müdür Hikmet<br />
Turat’ı arayarak, “Seni götürüp, beni getiriyorlar.<br />
Git düzeltebilirsen düzelt.” dedim. Hikmet<br />
72 itü vakfı dergisi
1955 yılında Devlet Su İşleri<br />
Genel Müdürü olduğum zaman<br />
31 yaşındaydım <strong>ve</strong> hayallerimi<br />
gerçekleştirebileceğim bir<br />
sorumluluk düzeyine <strong>ve</strong> görev<br />
fırsatına kavuşmuştum. Çok<br />
büyük <strong>ve</strong> çok güzel bir görevdi;<br />
zevkle yaptım.<br />
Turat, çok iyi bir insandı. 2003 yılında, 92<br />
yaşında öldü. Ona hep sevgi, saygı duymuşumdur.<br />
Çok güzel bir insandı...<br />
Genel Müdürlüğüne geldiğim DSİ’nin<br />
kapısına, şunu yazdım:<br />
“Görevimiz, Tük insanının muhtaç olduğu<br />
suyu bulmaktır.”<br />
Bu, bir kararlılıktır, determinasyondur.<br />
Çocukluğu susuzluk içinde geçmiş bir<br />
adam, devletin bu hizmetleri gören yerine<br />
“Türk halkının ihtiyacı olan suyu bulacağız.”<br />
diye giriyor. Aşağı yukarı benim hayat<br />
hikayemin özüdür bu...<br />
DSİ, bizim kuruluş olarak yaptığımız ilk<br />
büyük iştir. Bugün hala iyi çalışmaktadır.<br />
Benim, ilk büyük eserimdir.<br />
1955 yılında Devlet Su İşleri Genel<br />
Müdürü olduğum zaman 31 yaşındaydım<br />
<strong>ve</strong> hayallerimi gerçekleştirebileceğim bir<br />
sorumluluk düzeyine <strong>ve</strong> görev fırsatına kavuşmuştum.<br />
Çok büyük <strong>ve</strong> çok güzel bir<br />
görevdi; zevkle yaptım.<br />
DSİ, Bizim Meslek Gururumuzdur<br />
DSİ’yi, ABD’de gördüklerimizden esinlenerek,<br />
güçlü bir teşkilat olarak kurduk.<br />
Seyhan Barajı açılış töreni.<br />
Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Demirel'den "Türkiye'nin su sorunu"nu dinliyor.<br />
Bu, bizim gururumuzdur.<br />
Uzun süreli <strong>ve</strong> titiz bir çalışma sonucu<br />
DSİ Teşkilat Kanunu’nu hazırladık. Bu kanun,<br />
içerdiği hükümler sayesinde, bugün<br />
de ihtiyaca cevap <strong>ve</strong>rir niteliktedir <strong>ve</strong> güncelliğini<br />
kaybetmemiştir.<br />
6200 Sayılı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü<br />
Teşkilat <strong>ve</strong> Vazifeleri Hakkında<br />
Kanun, 1953 yılının Aralık ayında yürürlüğü<br />
girdi. DSİ’nin yeraltı <strong>ve</strong> yerüstü sularının<br />
zararlarını önlemek, bunlardan çeşitli<br />
yönlerden faydalanmak amacıyla kurulduğu<br />
belirtilen kanunda, görev <strong>ve</strong> yetkileri<br />
belirlenmişti.<br />
Genel Müdürlüğün, bir Genel Müdürün<br />
yönetiminde Merkez <strong>ve</strong> Taşra Teşkilatı’ndan<br />
oluştuğu belirtilen Kanun’da,<br />
Merkez Teşkilatı’nda bir Genel Müdür<br />
Yardımcısı ile Etüd <strong>ve</strong> Plan Dairesi, Proje<br />
<strong>ve</strong> İnşaat Dairesi, İşletme Dairesi,<br />
İdari İşler Dairesi Reisliklerinin; Teknik,<br />
Hukuk, Tarım <strong>ve</strong> İktisat Müşavirliklerinin;<br />
Makine <strong>ve</strong> Muhasebe Müdürlüklerinin<br />
bulunacağı hükme bağlanmıştı. Biz, bir<br />
süre sonra Merkez Teşkilatı’na, Barajlar<br />
Dairesi’ni, Yeraltı Suları Dairesi’ni, Makine<br />
Dairesi’ni, Teknik Araştırma Dairesi’ni<br />
ekledik. Esenboğa yolunda, Araştırma<br />
Tesislerini kurduk; beton, kimya, toprak<br />
<strong>ve</strong> hidrolik laboratuvarlarını hizmete<br />
soktuk. Yeni Bölge Müdürlükleri ihdas<br />
ettik.<br />
Çalışmalarımızda, hep “Çatlamış<br />
toprakla mavi gök arasında kalan halkımız”ın<br />
durumunu ölçü olarak aldık. Maksadımız,<br />
insanları oradan çıkarmaktı.<br />
DSİ kurulduğu zaman, kafi mühendis<br />
kadrosu yoktu. Az sayıda mühendisi,<br />
100 kadar teknisyeni vardı. Bugün<br />
teknik kadrosu 5000’e ulaşmıştır.<br />
Ancak o dönem, mühendisler için<br />
altın devirdir. DSİ’de ilk iş olarak raflarda<br />
tozlanmış projeleri uygulamaya<br />
koymak istedik. “Yap” diyen de vardı,<br />
ama para yoktu. Ancak yaptıklarımızın,<br />
yeni şeyler yapma imkanı doğurduğunu<br />
gördük. Çalışmalarımızı daha da<br />
hızlandırdık.<br />
1950’de üç baraj vardı: Çubuk, Gebere<br />
<strong>ve</strong> Porsuk. Porsuk yarımdı. Yapılırken<br />
ihbar etmişler, yolsuzluk var diye.<br />
Yapanları içeri almışlar, yarım kalan kısımlarda<br />
sorun çıkmış. Genel Müdür<br />
olunca, oraya gittim. Muharebe meydanı<br />
gibiydi. “Bunları temizleyin, tamamlayın”<br />
dedim.<br />
itü vakfı dergisi<br />
73
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
31 Yaşında Genel Müdür, 41 Yaşında Başbakan Oldum<br />
Ben, Isparta’nın İslamköy’ünden<br />
geliyorum. Beni 31 yaşında Genel<br />
Müdür, 41 yaşında Başbakan yapan şey<br />
şudur: Ben, düşündüğünü her zaman<br />
söyleyen biriyim. İnanmadığım hiçbir<br />
şeye sahip çıkmadım, inanmadığım<br />
hiçbir şeye destek <strong>ve</strong>rmedim, her yerde<br />
düşündüğümü söyledim. Her aldığım<br />
hizmeti çok iyi yaptım. Bu görülmüştü.<br />
Seyhan Barajı inşaatı, o günkü<br />
idarenin en önemli işiydi; çok parlak<br />
bir şekilde başarılmıştır. Türkiye’de<br />
birtakım sıkıntılar da oldu sonra,<br />
malzeme sıkıntıları şunlar bunlar;<br />
onunla birlikte bana havale edilen her<br />
şeyi yaptım.<br />
Daha önce belirttiğim gibi, benim<br />
siyasetle alakam yoktu. Yalnız, o devir<br />
Demokrat Parti devriydi <strong>ve</strong> o devrin<br />
başında bir adam vardı. Bu, merhum<br />
Menderes’tir. Tabii, merhum Bayar<br />
Cumhurbaşkanıdır ama, İcrayı götüren<br />
merhum Menderes’ti. Anadolu aşığı bir<br />
adamdı.<br />
Rahmetli Menderes, sonsuz Türkiye<br />
aşkıyla, sonsuz Anadolu aşkıyla dolu<br />
bir insandı. Bu ülkenin insanlarını<br />
se<strong>ve</strong>nleri, bu ülkenin hizmetlerini canla<br />
başla yapmaya çalışanları görmesi<br />
lazımdı, gördü. Ben gidip kendisine,<br />
“Güneydoğu Anadolu’da kuşlar susuz,<br />
insanlar susuz, bu böyle olmaz” dediğim<br />
zaman alınmadı, sanki kendisini<br />
eleştiriyormuşum gibi bana bakmadı.<br />
“Ne yapmak lazım?” dedi. Ben gidip,<br />
“Falan yerde bu böyle olmaz” dediğim<br />
zaman, yine alınmadı, çünkü biliyordu ki,<br />
ben her zaman Türkiye’ye yararlı şeyleri<br />
söyleyecektim.<br />
DSİ’de, Önce Köklü Bir İletişim Ağı<br />
Kurdum<br />
DSİ Genel Müdürlüğü’nde ilk işlerimizden<br />
biri de, ihtiyacını duyduğumuz neşriyat<br />
konusunda politika tesbiti oldu. Bununla,<br />
gerek merkezde, gerek en uzak<br />
bölgede görev yapan DSİ ailesinde iletişimi<br />
sağlayacak, bir nevi hizmet içi eğitim<br />
<strong>ve</strong>rilecek, yeni teknolojik gelişmeler<br />
izlenebilecek, edinilen yeni bilgiler paylaşılabilecekti.<br />
Bu çerçe<strong>ve</strong>de “Pazartesi<br />
Toplantıları” gelenek haline geldi <strong>ve</strong> “DSİ<br />
Bülteni” çıkarılmaya başlandı.<br />
DSİ’de, Suyu Arayan İnsanları Eğittik<br />
Eğitim, insan hayatında her gün cereyan<br />
eden devamlı bir uğraştır. Zira, insan her<br />
gün yeni bir şey öğrenir <strong>ve</strong> böylece, zamanla<br />
tecrübe kazanır.<br />
Eğitim denildiği zaman, daha ziyade<br />
belirli bir maksat <strong>ve</strong> programa göre<br />
öğrenme <strong>ve</strong> yetişme akla gelir. İnsan hayatının<br />
büyük bir kısmı, bu sebeple okullarda<br />
geçer.<br />
Herhangi bir teşkilatın, ister kamu,<br />
isterse özel sektörde olsun, vazifesini<br />
randımanlı bir şekilde görebilmesi, ehil<br />
fertlerden müteşekkil olmasına bağlıdır.<br />
Hiçbir kademe gözetilmeksizin, herkesin,<br />
gördüğü işin ehli olması <strong>ve</strong> kendi<br />
üstündekilerin gördüğü işi öğrenmesi,<br />
gayret göstermesi, bu topluluğun müesseriyet<br />
derecesi üzerinde önemli bir<br />
etkendir.<br />
DSİ Genel Müdürlüğü’nde bu hakikati<br />
prensip kabul ederek, eğitim konusuna<br />
büyük önem <strong>ve</strong>rdik.<br />
DSİ eğitim politikasının esasını, her<br />
kademedeki personelin vazifelerini<br />
daha iyi görebilmeleri, bir üst kademeleri<br />
doldurabilecek şekilde yetiştirilmeleri,<br />
sayısı mahdut bulunan personel ile<br />
daha çok iş yapılabilmesini sağlayacak<br />
şekilde programlama, yeni ihtisas unsurlarının<br />
yetiştirilmesi oluşturuldu. Bu çerçe<strong>ve</strong>de,<br />
muayyen gayeli dört program<br />
uygulandı.<br />
DSİ’nin Tüm Teşkilatını<br />
Kütüphanelerle Donattık<br />
DSİ Umum Müdürlüğü merkezinde Daire<br />
<strong>ve</strong> Fen Heyetleri, taşrada Bölge <strong>ve</strong><br />
Şube Başmühendislikleri bulunuyordu.<br />
Merkezde, personelin yeni gelişmeleri<br />
izlemeleri, çalışmaları sırasında ihtiyaç<br />
duydukları bilgileri edinebilmeleri için<br />
büyük bir kütüphane kurulmuştu.<br />
74 itü vakfı dergisi
Teşkilatın hemen hemen kökünü teşkil<br />
eden Başmühendislikler ise, genellikle<br />
birçok kaynak <strong>ve</strong> imkanlardan uzaktı<br />
<strong>ve</strong> öylece çalışmak mecburiyetindeydiler.<br />
Bölge kütüphanelerinin de kurulması<br />
gerekiyordu. Bu amaçla bir genelge yayımlayarak<br />
teşkilata gönderdik.<br />
DSİ Personelini ABD’ye Eğitime<br />
Yolladık<br />
DSİ, 1950’lerin sonuna doğru, Türkiye’nin<br />
en önemli kurumlarından biri haline<br />
gelmiş, göğe bakan insanla, kuruyan<br />
toprakla suyu buluşturma yolunda büyük<br />
işler başarmıştı. Ancak, DSİ’yi daha da<br />
büyük işler bekliyordu. Bu yüzden personelinin<br />
donanımlı olması, dünyadaki<br />
gelişmeleri izlemesi gerekiyordu.<br />
Kurum içi eğitimin yanı sıra, DSİ personelinin<br />
bilgi <strong>ve</strong> görgüsünü artırmak,<br />
yeni teknik gelişmeleri öğrenmesini sağlamak<br />
amacıyla yurt dışında staj yapmasına<br />
özen gösterildi. Milletlerarası İktisadi<br />
İşbirliği Teşkilatı’nın teknik yardım<br />
programı çerçe<strong>ve</strong>sinde sağlanan burslarla<br />
merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatında görev<br />
yapan personele, ABD’de staj yapma<br />
imkanı sağlandı.<br />
Staja gönderilecek personelin seçimi,<br />
belirlenen kriterlere göre yapılıyordu.<br />
Bu kriterler, 1959 yılında, ECA (Dünya<br />
Bankası Avrupa <strong>ve</strong> Orta Asya Teknik Yardım<br />
Programı) teknik yardımından faydalanılarak<br />
“Sevk <strong>ve</strong> İdare” konusunda<br />
1960’da ABD’de staja gönderileceklerle<br />
ilgili olarak teşkilata gönderdiğim genelgede<br />
de bir kez daha belirtildi.<br />
DSİ, Kısa Zamanda<br />
Modern Teknikle Tanıştı<br />
DSİ Umum Müdürlüğü, üstlendiği görevleri<br />
yerine getirirken, büyüdü <strong>ve</strong> gelişti.<br />
Ancak, tesisleri eksikti. Tesisler dediğimiz<br />
zaman, milyonlarca lira sarfıyla meydana<br />
getirilmiş estetik eserler zannedilmesin.<br />
Bunlar, DSİ Umum Müdürlüğü’nün<br />
fonksiyonlarını ifa edilmesi için lüzumlu,<br />
mütevazı, tertipli binalardı. Uygulanan tesis<br />
programlarının ana hatlarını, DSİ mensuplarına<br />
bir yazı ile duyurdum.<br />
DSİ’nin İlk Hedefi:<br />
Köylere Temiz İçme Suyu<br />
Genel Müdürlüğüm sırasında, teşkilatı,<br />
görev <strong>ve</strong> sorumluluklarını teknik <strong>ve</strong> planlama<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde değerlendirerek, disiplinler<br />
arası bir çalışma <strong>ve</strong> işbirliği or-<br />
DSİ’yi, ABD’de gördüklerimizden<br />
esinlenerek, güçlü bir teşkilat<br />
olarak kurduk. Bu, bizim<br />
gururumuzdur. Uzun süreli <strong>ve</strong> titiz<br />
bir çalışma sonucu DSİ Teşkilat<br />
Kanunu’nu hazırladık. Bu kanun,<br />
içerdiği hükümler sayesinde,<br />
bugün de ihtiyaca cevap <strong>ve</strong>rir<br />
niteliktedir <strong>ve</strong> güncelliğini<br />
kaybetmemiştir.<br />
tamı haline getirirken, köylere temiz içme<br />
suyu için Köy İçme Suyu Dairesi’ni kurduk.<br />
Böylece, köylere temiz içme suyu<br />
sağlanması konusu müesseseleştirilmiş<br />
<strong>ve</strong> sürekli çalışır hale getirilmiş olur.<br />
1958 yılı sonuna kadar, susuz 33 bin<br />
köyden 22 bin 500’üne içme suyu getirilmiş,<br />
bunun için köylülerin emeği dahil<br />
300 milyon lirayı aşkın para harcanmıştı.<br />
DSİ’nin Faaliyetlerini, Halka,<br />
Radyodan Duyurdum<br />
1959 yılının 25, 26 <strong>ve</strong> 27 Temmuz günleri<br />
Ankara Radyosu’nda DSİ’nin faaliyetleri<br />
üzerine üç ayrı konuşma yaptım. Bu konuşmalarımdan<br />
ilki, Köy İçme Suları üzerineydi.<br />
Radyodaki bu ilk konuşmamda,<br />
Türk halkına, kana kana içmeye hasret<br />
olduğu suyun öyküsünü anlatıyordum.<br />
27 Mayıs İhtilali’nde, DSİ’ye Veda<br />
Ettim<br />
27 Mayıs 1960 İhtilali olduğu zaman, ben<br />
İspanya’da “Sulama <strong>ve</strong> Drenaj” konulu<br />
uluslararası bir toplantıda Türkiye’yi temsil<br />
ediyordum. Ülkemden 25 Mayıs’ta ayrılmıştım.<br />
İhtilal haberini alır almaz, Daniş<br />
Koper’e telgraf çekerek, dönebileceğimi<br />
bildirdim. Daniş Koper, cevaben toplantı<br />
sonuna kadar kalmamı bildirdi.<br />
10 Haziran’da Ankara’ya geldim. Havaalanında<br />
bazı arkadaşlarım karşıladı.<br />
Ertesi gün işime gittim <strong>ve</strong> Bayındırlık Bakanlığı’na<br />
müracaat ederek, görevi bırakacağımı<br />
bildirdim <strong>ve</strong> yerime yeni birini<br />
bulmalarını istedim. Böylece hem Bakanı,<br />
hem de kendimi rahatlatıyordum.<br />
O tarihte askeri idare Sayın Daniş Koper’i<br />
Bayındırlık Bakanı yapmıştı. Daha<br />
önce, Karayolları Genel Müdürlüğü <strong>ve</strong><br />
Bayındırlık Bakanlığı Müsteşarlığı görevlerinde<br />
bulunmuştu. Fevkalade değerli<br />
bir zat olan Daniş Koper’e askere gideceğimi<br />
de söyleyerek, Genel Müdürlük<br />
görevimden merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatında<br />
büyük bir şevkle çalışan mesai arkadaşlarıma<br />
gönderdiğim bir mesajla ayrıldım.<br />
Kaynak<br />
Hulusi Turgut, "Süleyman Demirel – Bir Ömür<br />
Suyun Peşinde" 2006. (Fotoğraflar: Hulusi Turgut<br />
arşivi)<br />
itü vakfı dergisi<br />
75
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
İTÜ’lü Süleyman Demirel:<br />
“Biz, İTÜ Mezunları Olarak<br />
Başımız Dik <strong>ve</strong> Gururluyuz”<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, 2004 yılında İTÜ Ayazağa Kampüsünde Rektör Prof. Dr. Gülsün Sağlamer ile.<br />
Bugün İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin geldiği nokta bizleri<br />
sevindirmektedir. Çünkü biz buranın mensupları olarak başımız<br />
dik <strong>ve</strong> gururluyuz. Biz başarının adamlarıyız. Onun için de<br />
üni<strong>ve</strong>rsitemizin hep başarılı olmasını her şeyden çok isteriz.<br />
İTÜ çağdaşlaşmanın abidesidir <strong>ve</strong> Osmanlı İmparatorluğu'nun<br />
batıyla, ilim, teknoloji <strong>ve</strong> felsefeyle irtibat kurmasının<br />
başlangıcıdır…<br />
9.<br />
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel,<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin<br />
bir mezunu olarak duyduğu gururu,<br />
İslamköy’den Cumhurbaşkanlığına<br />
uzanan yaşamında İTÜ’nün kendisine sağladığı<br />
kazanımları <strong>ve</strong> şükran hislerini bulunduğu<br />
her platformda dile getiren, aidiyet<br />
duygusu en güçlü mezunların başında<br />
gelmektedir. Eğitimin önemine inanmış bir<br />
lider olarak, demokratik devletin en önemli<br />
kurumlarından üni<strong>ve</strong>rsitelerin okulu aşan<br />
kimliğine vurgu yapan Demirel, bu kurumları<br />
toplumun deniz fenerlerine benzeterek,<br />
Türkiye’nin yükseköğretim alanındaki gelişme<br />
<strong>ve</strong> atılımlarına destek olmuş, çaba harcamış,<br />
sayısız üni<strong>ve</strong>rsitenin temeline harç<br />
koymuştur.<br />
76 itü vakfı dergisi
237. Yıl İTÜ Günü<br />
Töreni'nde Rektör Prof.<br />
Dr. Muhammed Şahin'den<br />
plaket alıyor.<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, 235. Yıl İTÜ Günü töreninde, İTÜ’den mezuniyetinin 60. Yılı<br />
nedeniyle Rektör Prof. Dr. Faruk Karadoğan’dan plaket alırken. 10 Mayıs 2008.<br />
Bir ülkenin uygarlığa açılan penceresi<br />
olarak gördüğü üni<strong>ve</strong>rsitelerin her biri Demirel<br />
için aynı öneme sahip olsa da, kuşkusuz<br />
mezunu olduğu İTÜ’nün, onun gönlünde<br />
farklı bir yeri vardır. Demirel, gerek siyasetin<br />
çeşitli kademelerinde görev yaptığı dönemde,<br />
gerek Cumhurbaşkanlığı dönemi <strong>ve</strong> sonrasında,<br />
her zaman İTÜ’nün yanında olmuş,<br />
her fırsatta açılış törenleri <strong>ve</strong> geleneksel İTÜ<br />
Günü törenlerine katılmış, bugünkü kampüslerin<br />
İTÜ’ye tahsislerinde önemli rol oynamış;<br />
üni<strong>ve</strong>rsiteler tarihinde gerçekleştirilen en büyük<br />
bağış projelerinden biri olarak İTÜ 2001<br />
Atılım Projesi’ni başlatmış <strong>ve</strong> izlemiştir.<br />
Dergimizin önceki sayısında, İTÜ eski<br />
Rektörü (1996-2004 dönemi) Prof. Dr. Gülsün<br />
Sağlamer’in kaleminden yayımladığımız<br />
“Değerli Mezunumuz, 9. Cumhurbaşkanımız<br />
Sayın Süleyman Demirel’in Anısına”<br />
başlıklı yazıda, Sağlamer, Demirel’in İTÜ’ye<br />
sağladığı katkıları şu cümlelerle anlatmıştı:<br />
“İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne kol kanat<br />
geren, ilk Başbakanlığı döneminde<br />
Maslak Kampüs arazisinin kamulaştırılarak<br />
İTÜ’ye <strong>ve</strong>rilmesini, son Başbakanlığı döneminde<br />
ise 1990’ların başında tahsisleri kaldırılan<br />
İTÜ Taşkışla, Gümüşsuyu <strong>ve</strong> Maçka<br />
Kampüsleri’nin tekrar İTÜ’ye tahsislerini<br />
sağlayan; Cumhurbaşkanlığı döneminde<br />
ise yalnız İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin tarihinde<br />
değil Türkiye üni<strong>ve</strong>rsiteler tarihinde<br />
gerçekleştirilen en büyük bağış projelerinden<br />
birini başlatan <strong>ve</strong> sonuna kadar izleyen<br />
Sayın Süleyman Demirel’i biz İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsiteliler nasıl unutabiliriz ki?<br />
İTÜ Maslak Kampüsü’nü Cumhurbaşkanlığı<br />
döneminde <strong>ve</strong> sonrasında açılış törenleri<br />
<strong>ve</strong> Mezunlar Günü’nde her yıl onurlandıran<br />
Sayın Demirel’in yaşadığı mutluluğa o törenlere<br />
katılan mezunlarımız şahittir.<br />
Beni rektörlüğe atadığı 6 Ağustos 1996<br />
tarihinde Sayın Demirel’in kendisi bizzat telefonla<br />
aramış, kutlamış <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsiteyi iki<br />
hafta içinde ziyaret etmek <strong>ve</strong> projelerimizi<br />
dinlemek istediğini söylemişti. Gerçekten<br />
de kendileri <strong>ve</strong>rdiği tarihte İTÜ Maslak<br />
Süleyman Demirel, 237. İTÜ Günü'nde meslekte 60. yılını dolduran İnşaat mezunları ile.<br />
Kampüsü’nü onurlandırmış <strong>ve</strong> projelerimiz<br />
hakkında bilgi almış <strong>ve</strong> sormuştu; “Bu projeleri<br />
gerçekleştirmek için ne kadar kaynak<br />
lazım?” Ben de en az 20 Milyon USD demiştim.<br />
O zaman ufkumuz daha dar, cesaretimiz<br />
daha azdı. Ancak 20 Milyon USD<br />
diyebilmiştim. Ortak projemiz işte böyle<br />
başlamış <strong>ve</strong> 2004 yılını bitirdiğimizde ayni<br />
<strong>ve</strong> nakdi bağış projemiz 80 Milyon USD’ı<br />
aşmıştı. Bu bağışlar altyapı, yurt, burs, laboratuvar,<br />
öğrenci merkezi, derslik, kitap, ekipman,<br />
akademik ödül, yurtdışı görevlendirme<br />
ödeneği, yabancı öğretim elemanlarının da<strong>ve</strong>ti<br />
için kaynak olmuş <strong>ve</strong> reformlar bu sayede<br />
hayata geçirilebilmiştir. Sayın Demirel,<br />
İTÜ 2001 Atılım Projesini başlattığımız 1997<br />
yılında tüm mezunları İTÜ’ye yardıma da<strong>ve</strong>t<br />
ederken aynen şunları söylemişti;<br />
“Değerli Mezunlar, İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni<br />
yeniden en başta tercih edilen<br />
üni<strong>ve</strong>rsite yapabilmemiz için önemli reformlara<br />
<strong>ve</strong> bu reformları da gerçekleştirebilmek<br />
için yeni finans kaynaklarına ihtiyacımız var.<br />
Rektörümüz Gülsün Hanım’ın başlattığı bağış<br />
programı sizin için büyük fırsattır bu fırsatı<br />
kaçırmayıp değerlendirmelisiniz.”<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in,<br />
her fırsatta İTÜ’ye yaptığı ziyaretler arasında<br />
mezunlarla buluştuğu İTÜ Günü törenlerinin<br />
ayrı bir yeri vardır. Demirel’e, katıldığı bu törenlerden<br />
10 Mayıs 2008 tarihinde düzenlenen<br />
235. İTÜ Günü’nde mezuniyette 60. Yıl<br />
plaketi; 30 Mayıs 1998 tarihinde düzenlenen<br />
225. İTÜ Günü töreninde de mezuniyette<br />
50. Yıl plaketi sunulmuştur. Demirel’in, odak<br />
noktasına her zaman İTÜ’yü aldığı <strong>ve</strong> çağdaş<br />
uygarlığa ulaşmada eğitimin önemine<br />
değindiği bu konuşmalarından satırbaşları:<br />
29 Mayıs 1998: 225. Yıl İTÜ Günü Töreni<br />
<strong>ve</strong> Demirel’e 50. Yıl Plaketi<br />
“...İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin 225. Kuruluş<br />
Yılı’nı büyük bir coşkuyla, heyecanla <strong>ve</strong><br />
sevgiyle kutluyoruz.<br />
…Bir de yarış başladı Türkiye’de <strong>ve</strong><br />
dünyada. Dünya globalleşti, sınırlar hemen<br />
itü vakfı dergisi<br />
77
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Buraya gelen arkadaşlarımı da<br />
kutluyorum. 60 yıl bu ülkeye<br />
hizmet etmiş olmanın mutluluğu<br />
içindeyiz. Eğer 60 yıl daha<br />
ömrümüz olsaydı, onu da bu<br />
ülkeye <strong>ve</strong>rirdik.<br />
hemen önemini yitirdi. Ve biraz ev<strong>ve</strong>l Sayın<br />
Rektörümüzün çok <strong>ve</strong>ciz şekilde belirttiği<br />
gibi, İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi hep önde<br />
gitmeye alışıktı. Yani, iyi bir şey varsa, onda<br />
İTÜ damgası vardır, hep öyleydi. Ama, bir<br />
yerde yapılan sınavlarda İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne<br />
olan rağbetin azalmış olduğunu<br />
görmek, bana, benim hocalarıma <strong>ve</strong> benim<br />
meslektaşlarıma ıstırap <strong>ve</strong>rdi. O zaman bir<br />
büyük hamle yapılmalıydı. Bu hamle, İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni yine şanına<br />
layık, ondan ev<strong>ve</strong>lki zamanda kazanmış<br />
bulunduğu yere, alışmış bulunduğu itibara,<br />
ondan ev<strong>ve</strong>lki alışmış bulunduğu iltifata getirmeliydi.<br />
İşte hamle buydu. Ve bunun için<br />
girişilmiş bulunan gayretler, aslında İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni bugünkü ortamda<br />
yalnız Türkiye’nin değil, ama dünyanın sayılı<br />
üni<strong>ve</strong>rsitelerinden birisi haline getirmesi<br />
lazımdı.<br />
...Bugün burada İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden<br />
mezuniyetlerinin 50. Yılı<br />
Süleyman Demirel, Ord. Prof. Bedri Karafakioğlu'nun Rektörlüğü döneminde (1965-69) İTÜ'de bir törende.<br />
plaketlerini alacak olan meslektaşlarım,<br />
75 senelik Cumhuriyet’in 50 senelik hizmetinde<br />
varlar. Bu fevkalade anlamlıdır.<br />
...E<strong>ve</strong>t, burada 50. Yıl plaketlerini bize<br />
<strong>ve</strong>receksiniz, onları alacağız; ama şundan<br />
emin olun ki, bundan sonra bize plaket <strong>ve</strong>r-<br />
meseniz de biz bu zamana kadar yaptığımız<br />
gibi yine Türkiye’nin hizmetinde olmaya<br />
devam edeceğiz; bütün gönlümüzle, ne<br />
kadar enerjimiz varsa onunla, son nefesimize<br />
kadar Türkiye’nin hizmetinde olmaya<br />
devam edeceğiz.<br />
“İTÜ 2001 Atılım Projesi”ne<br />
Demirel’den Büyük Destek<br />
bir projedir <strong>ve</strong> bu projeyle İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi, sadece mezun olanların değil,<br />
onu se<strong>ve</strong>nlerin istediği şekilde, yine en önde<br />
olma hedefine yönelmiştir.<br />
30 Mayıs 1997: 224. Yıl İTÜ Günü’nde<br />
‘Atılım Projesi’nin Tanıtımı<br />
Cumhurbaşkanı Demirel, 30 Mayıs 1997<br />
tarihinde, İTÜ’nün 224. Kuruluş Yıldönümü<br />
nedeniyle düzenlenen yemeğe katıldı.<br />
Demirel, okul arkadaşlarına hitaben<br />
yaptığı konuşmada, Rektör Prof. Dr.<br />
Gülsün Sağlamer’i, yaptığı çalışmalardan<br />
dolayı kutladı <strong>ve</strong> İTÜ Atılım Projesi’nin<br />
desteklenmesini istedi. Demirel, İTÜ’lülere<br />
hitaben şu çağrıyı yaptı:<br />
“...İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin 224.<br />
Kuruluş Yıldönümü’nü bugün törenlerle<br />
kutladık; bu akşamki toplantı bu törenlerin<br />
devamıdır.<br />
Değerli Rektörümüz Prof.Dr. Gülsün<br />
Sağlamer, hem gündüz yapmış olduğu<br />
78 itü vakfı dergisi<br />
konuşmayla, hem de şimdi yaptığı<br />
konuşmayla, multivizyonla, bize İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin gelişimi <strong>ve</strong> önündeki<br />
hedeflerle ilgili çok değerli bilgiler <strong>ve</strong>rdiler.<br />
Takdim ettiği proje de Atılım Projesi’dir<br />
<strong>ve</strong> gerçekten 2000’li yıllara giren dünyada,<br />
Türkiye’nin başka ülkelerle, uygar ülkelerle<br />
yarışmasının kaçınılmaz olduğunu hepimiz<br />
bildiğimize göre, bu yarışmada Türkiye<br />
Cumhuriyeti Devleti’nin kurumlarının her<br />
birisine düşen görevi ortaya koymak<br />
bakımından da fevkalade değerlidir.<br />
Burada takdim edilen proje, İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin 2000’li yıllara<br />
hazırlanması projesidir. Çok derli toplu <strong>ve</strong><br />
akıllı bir gayreti göstermektedir. Hepinizin<br />
takdirini kazandığına şüphem yoktur, güzel<br />
Mezunlarından, İTÜ’ye Büyük Destek<br />
İTÜ, 5 Aralık 1997 tarihinde çok önemli<br />
bir güne tanıklık etti. Üni<strong>ve</strong>rsiteden<br />
mezun olmuş 74 kişinin katkısıyla yapılan<br />
<strong>ve</strong> yapılmakta olan yeni tesisler için<br />
Cumhurbaşkanı Demirel’in de katıldığı<br />
özel bir tören düzenlendi. ”İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi 2001 Atılım Projesi Bağış<br />
Kampanyası” adı <strong>ve</strong>rilen bu etkinliği<br />
destekleyen mezunlara, Üni<strong>ve</strong>rsite<br />
Rektörlüğü tarafından şükran plaketleri<br />
hazırlandı. Cumhurbaşkanı Demirel,<br />
mezun olduğu üni<strong>ve</strong>rsitede düzenlenen<br />
bu anlamlı törendeki konuşmasında,<br />
“Bu kabına sığmayan Türkiye’de, benim<br />
meslektaşlarımın, her türlü takdirin üstünde<br />
paha biçilemez hizmetleri vardır.” dedi <strong>ve</strong><br />
sözlerini şöyle sürdürdü:
Süleyman Demirel,<br />
İTÜ Radyosu'nda konuşuyor.<br />
Süleyman Demirel, 2004 yılında İTÜ'de bir törende.<br />
tos 1996 tarihinde, Ayazağa Kampüsü’nü,<br />
geldim, ziyaret ettim, Sayın Rektörümüzle<br />
<strong>ve</strong> hocalarımızla konuştum. Orada gerçekten<br />
çok güzel bir şey meydana getirmişizdir,<br />
fakat bazı noksanları var, onlar tamam-<br />
“İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin<br />
yalnız Türkiye’de değil, benzeri<br />
kuruluşlar arasında dünyadaki<br />
müstesna yerini <strong>ve</strong> itibarını<br />
korumaya devam etmesi sizin<br />
işinizdir. Devlet sizinle beraberdir,<br />
Türkiye sizinle beraberdir <strong>ve</strong> size<br />
her türlü destek <strong>ve</strong>rilecektir.”<br />
“İTÜ olayı; yapma, başarma <strong>ve</strong> en iyi<br />
şekilde neticelendirme ruhudur”<br />
“...İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin, ondan<br />
ev<strong>ve</strong>lki Yüksek Mühendis Mektebi’nin, ondan<br />
ev<strong>ve</strong>lki Mühendis Mekteb-i Alisi’nin,<br />
yani isimleri ne olursa olsun, 1773’lerden<br />
beri gelen bu büyük ocağın, ilim-irfan yuvasının,<br />
Türkiye’nin imar <strong>ve</strong> kalkınmasında her<br />
devirde çok büyük hizmeti olmuştur.<br />
...İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi olayı, sadece<br />
bir meslek eğitimi <strong>ve</strong>rmenin ötesinde,<br />
yapma, başarma <strong>ve</strong> mutlaka en iyi şekilde<br />
onu neticelendirme ruhuydu; bu ruh, ebediyete<br />
kadar yaşayacaktır.<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin bugün<br />
birtakım fiziki noksanları var. Ben, 15 Ağuslanacak.<br />
Bunlar hep önümüzdeki zaman<br />
içerisinde olacak şeylerdir. En ufak bir karamsarlığa<br />
kapılmaya gerek yok; çünkü,<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden hiç kimse<br />
bir şey esirgemez, bu mümkün değildir.<br />
Ben, Ayazağa Kampüsü’nün başından<br />
itibaren takipçisiyim <strong>ve</strong> İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin fiziki noksanlarını<br />
<strong>ve</strong>ya diğer noksanlarını tamamlamak için<br />
her türlü gayreti gösteririz <strong>ve</strong> onlar da<br />
makul bir süre içerisinde ortadan kalkacaktır;<br />
en ufak bir şüpheniz olmasın.<br />
İşin bundan sonrasını yapmak, Sayın<br />
Rektör’ün çağrısına uyarak, değerli hocalarıma<br />
aittir. Yani, çağla, çağın gerisinde<br />
kalmama, çağla bütünleşme –bilim bakımından<br />
söylüyorum- <strong>ve</strong> İstanbul Teknik<br />
Demirel'in desteği ile hayata geçirilen "İTÜ 2001 Atılım Projesi"ne yaptıkları katkılar nedeniyle 2004 yılında<br />
"Üstün Hizmet Madalyası" ile ödüllendirilen mezunlardan; (soldan sağa) Erol Üçer, Sedat Üründül <strong>ve</strong><br />
Orhan Öcalgiray, Rektör Prof. Dr. Gülsün Sağlamer ile.<br />
“...Bugünkü toplantımız, İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne yeni üniteler ekleme <strong>ve</strong><br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni, önüne katıp<br />
götürdüğü programında bir adım daha<br />
ileriye götürmek için yapılmaktadır.<br />
Bir sene kadar ev<strong>ve</strong>l, İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni cazip kılma, yeniden<br />
Türkiye’deki <strong>ve</strong> yurt dışındaki benzeri<br />
kurumların, benzeri üni<strong>ve</strong>rsitelerin<br />
seviyesine getirme, onlarla yarışır <strong>ve</strong><br />
tercih edilir duruma getirmek için büyük bir<br />
gayret başlatılmıştır.<br />
Memnuniyetle ifade edeyim ki bu<br />
gayret, üni<strong>ve</strong>rsitenin kendi içinden gelmiştir.<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitemizin değerli hocaları, değerli<br />
yöneticileri bu ihtiyacı duymuşlar <strong>ve</strong> çok<br />
güzel bir program ortaya koymuşlardır.<br />
Bu program uygulanıyor <strong>ve</strong> memnuniyetle<br />
görüyoruz ki, bir hayli de mesafe alınmıştır.<br />
Bu kabına sığmayan Türkiye’de, benim<br />
meslektaşlarımın, her türlü takdirin üstünde<br />
paha biçilemez hizmetleri vardır. Ona<br />
devletimin minnet <strong>ve</strong> şükranlarını her <strong>ve</strong>sile<br />
ile ifade etmek istiyorum.<br />
Bu ülkenin mühendisleri, mimarlarının<br />
yüzde 80’i aşağı yukarı İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin mezunlarıdır,<br />
Yüksek Mühendis Mektebi’ni bitirmiş<br />
mühendislerdir; bu ülkenin dağında taşında,<br />
her yerinde izleri vardır. Ve kendimize,<br />
ülkemize gü<strong>ve</strong>nelim derken, mühendisler,<br />
mimarlar olarak kendi başarımızdan dolayı<br />
da kendimize gü<strong>ve</strong>nelim <strong>ve</strong> bu gü<strong>ve</strong>ni hiçbir<br />
zaman kaybetmeyelim.<br />
Şimdi öyle bir noktaya geldik ki, İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi; sadece mühendis,<br />
mimar yetiştiren bir kurum değil, aynı<br />
zamanda bir onur <strong>ve</strong> gurur kurumudur.<br />
itü vakfı dergisi<br />
79
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Süleyman Demirel, 1992 yılı İTÜ Günü'nde...<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin yalnız Türkiye’de değil,<br />
benzeri kuruluşlar arasında dünyadaki<br />
müstesna yerini <strong>ve</strong> itibarını korumaya devam<br />
etmesi sizin işinizdir. Devlet sizinle beraberdir,<br />
Türkiye sizinle beraberdir <strong>ve</strong> size<br />
her türlü destek <strong>ve</strong>rilecektir.”<br />
10 Mayıs 2008: 235. Yıl İTÜ Günü Töreni<br />
<strong>ve</strong> Demirel’e 60 Yıl Plaketi<br />
"60 yılda Türkiye çok şey yaptı ama yeterli<br />
değil. Türkiye'de 1950'de 4 milyon olan<br />
ev sayısı 18 milyona, 400 bin ton çimento<br />
40 milyon tona, 1 milyon kilovat saatten az<br />
elektrik 36 milyon kilovat saate, 100 bin ton<br />
demir 14 milyon ton demire, yüzde 30 olan<br />
okur-yazar oranı yüzde 90-95'e, 150 dolar<br />
olan milli gelir 7 bin dolara, 21 milyon olan<br />
nüfus 70 milyona, 3 olan üni<strong>ve</strong>rsite 80 üni<strong>ve</strong>rsiteye,<br />
30 bin üni<strong>ve</strong>rsite öğrencisinden<br />
2,5 milyon üni<strong>ve</strong>rsite öğrencisine yükseldi.<br />
İğneden ipliğe her şeyi satın alan Türkiye,<br />
günümüzde otomobilden uçağa her şeyi yapıyor.<br />
Şimdi dünyada otomobil yapan ülkeler<br />
içinde 15. sıradayız. Türkiye, 192 ülke arasında<br />
19. büyük ülke. Bu nasıl oldu? Bunda<br />
mühendisin <strong>ve</strong> mimarın hissesi var. Bunlar<br />
sizin eseriniz. Bu rakamları onun için <strong>ve</strong>rdim.<br />
Bu medeniyet, uygarlık mücadelesinde<br />
İTÜ'nün yetiştirdiği mimar <strong>ve</strong> mühendislerin<br />
katkısı var. Emeği geçenlere devletim adına<br />
teşekkür ediyorum.<br />
Şartlar geçmişe göre daha da zorlaştı.<br />
Acımasız bir rekabet ortamı bulunuyor. Bu<br />
rekabet ortamında ancak bilgi, teknoloji,<br />
moral <strong>ve</strong> he<strong>ve</strong>s bakımından güçlü olanlar<br />
ayakta kalabilecek. Mimar <strong>ve</strong> mühendisler<br />
refahın teminatı, bir ülkenin fiziki kaynaklarının<br />
bekçisidir. Mimar <strong>ve</strong> mühendisler ekoloji,<br />
ekonomi, teknoloji <strong>ve</strong> demografiyi düşünerek<br />
halkın kaynaklarını kullanmalılar.<br />
1948 mezunları arasından çok parlak<br />
kişiler çıktı...<br />
Aslında bizim 1948 senesinin Nisan’ında<br />
diploma almamız gerekiyordu. Fakat bir<br />
“Ben, Ayazağa Kampüsü’nün<br />
başından itibaren takipçisiyim <strong>ve</strong><br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin<br />
fiziki noksanlarını <strong>ve</strong>ya diğer<br />
noksanlarını tamamlamak için<br />
her türlü gayreti gösteririz<br />
<strong>ve</strong> onlar da makul bir süre<br />
içerisinde ortadan kalkacaktır;<br />
en ufak bir şüpheniz olmasın.”<br />
...225 sene birikimi olan bizim<br />
üni<strong>ve</strong>rsitemizin bugün yapmakta olduğu<br />
şey; çağa uyma, 21. asrın mühendislerini,<br />
mimarlarını yetiştirme, 21. asrın Türk<br />
vatandaşlarını yetiştirme; hem mesleğinde<br />
hem her türlü toplumun içerisinde herkesle<br />
yarışabilecek, boy ölçüşebilecek insanları<br />
yetiştirmedir. Burada dil, bilgisayar,<br />
laboratuvar, kitap <strong>ve</strong> nihayet öğretim<br />
kadroları fevkalade önemli hale geliyor.<br />
Görüyoruz ki, bunların hepsi nazarı dikkate<br />
alınmıştır <strong>ve</strong> görüyoruz ki burs <strong>ve</strong> yurt,<br />
fevkalade önemli hale geliyor <strong>ve</strong> yine<br />
de burada bunların hepsi nazarı dikkate<br />
alınmıştır.<br />
Nitekim bugün yurt, kütüphane <strong>ve</strong><br />
kreş temeli atacağız <strong>ve</strong> bugün laboratuvar<br />
açacağız. Yani, bizim üni<strong>ve</strong>rsitemizin<br />
söylenildiği şekilde çağdaşlığa <strong>ve</strong> çağı<br />
yakalamış olmaya doğru attığı adımlar birer<br />
birer somut hale geliyor. Bunları yapacağız <strong>ve</strong><br />
sonra döneceğiz, eksik ne kalmışsa onların<br />
hepsine tekrar bakacağız.<br />
80 itü vakfı dergisi<br />
Süleyman Demirel, 226. İTÜ Günü'nde<br />
eski mezunlarla bir arada, 29 Haziran 1999.<br />
...Gelecek yakalanmıştır. Bunu<br />
gayet memnuniyetle karşılıyorum; Sayın<br />
Rektör’ümüzün <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitemizin öğretim<br />
kadrosunun böyle coşkuyla meydana<br />
getirdikleri, kendi kendilerini reforma tabi<br />
tutma projesi başarıya ulaşacaktır. Ve yine<br />
biz bu kurumun mensupları olarak başımız<br />
dik, birincilik iddiamızı yine sürdüreceğiz<br />
<strong>ve</strong> bu gururumuz devam edecek. Atılan<br />
adımlar çok cesaret <strong>ve</strong>rici, ümit <strong>ve</strong>ricidir <strong>ve</strong><br />
bundan memnuniyet duyuyoruz.<br />
74 arkadaşımızın bu gayeye yönelik<br />
katkılarını takdirle karşılıyorum, ev<strong>ve</strong>la bir<br />
meslektaşları olarak takdirle karşılıyorum.
Süleyman Demirel, İTÜ 238. yıl kutlamalarında, 20 Mayıs 2011.<br />
sorun çıkardılar. 1948 senesi<br />
İnşaat Fakültesi’nin<br />
150-200 öğrencisine, bir<br />
derse girmediğimiz için<br />
diploma <strong>ve</strong>rmediler. 1949<br />
Şubatından sonra diploma<br />
almaya hak kazandık.<br />
1948 mezunları arasından<br />
çok parlak kişiler<br />
çıktı. Bunlar hep birbiriyle<br />
gururlanan, birbirini se-<br />
<strong>ve</strong>n insanlar oldu. Bu sınıftaki hepimiz<br />
bugünkü ipi göğüsleyemedik. Bazı arkadaşlarımız<br />
hakkın rahmetine kavuştu,<br />
ebediyete intikal etti. Huzurunuzda bu<br />
arkadaşlarımın hepsine rahmet diliyorum.<br />
Ama buraya gelen arkadaşlarımı<br />
da kutluyorum. 60 yıl bu ülkeye hizmet<br />
etmiş olmanın mutluluğu içindeyiz. Eğer<br />
60 yıl daha ömrümüz olsaydı, onu da bu<br />
ülkeye <strong>ve</strong>rirdik. Bizim sınıfta siyasette de<br />
çok başarılı arkadaşlarımız oldu. Siyaset<br />
çok zor bir iştir. Başarı her zaman mümkün<br />
değildir. Bazen başarırsınız, bazen<br />
başaramazsınız. Başardığınız zaman<br />
alkışlanırsınız, başaramadığınız zaman<br />
kaşlar çatılır. İşte kaşlar çatıldığı zaman<br />
arkadaşlarınız, dostlarınız üzülür. Sanki<br />
kendilerine kaş çatılıyormuş gibi olur.<br />
Ben, sanıyorum ki, epeyce arkadaşlarımı<br />
üzdüm ama sevindirdiğim zamanlar<br />
da olmuştur. İkisini beraber mütalaa<br />
edin. Üzdüğüm arkadaşlarımdan özür<br />
diliyorum ama şurada bulunmaktan, 60<br />
yıl Türkiye'ye hizmet etmiş, kaynağının<br />
tümünü Türkiye'ye yatırmış bir insan olarak<br />
aranızda olmaktan, sizin arkadaşınız<br />
olmaktan gurur duyduğumu ifade etmek<br />
istiyorum.”<br />
Fotoğraflar: İTÜ <strong>ve</strong> İTÜ Vakfı Arşivi<br />
Kaynak: Hulusi Turgut, “Üni<strong>ve</strong>rsite <strong>ve</strong> Demirel”, 2003,<br />
ABC Araştırma Dizisi-No.7,<br />
Bu bir İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
mensubiyet şuurudur; birincisi bu. İkincisi;<br />
bu Kurum, bu zamana kadar olduğu gibi<br />
Türkiye’ye değerli hizmetler <strong>ve</strong>rmeye<br />
devam edecektir, etmelidir. İşte bu da<br />
arkadaşlarımız tarafından fevkalade iyi<br />
kavranmıştır.<br />
Görülüyor ki, üni<strong>ve</strong>rsite <strong>ve</strong> mezunları,<br />
bugünkü öğretim kadroları <strong>ve</strong> bugünkü<br />
öğrencileri tümüyle bir beraberlik, bir<br />
dayanışma <strong>ve</strong> bir bütünlük ortaya<br />
koymaktadırlar. Bu, üni<strong>ve</strong>rsitemiz adına çok<br />
güzel bir şey olduğu gibi, ülkemiz adına da<br />
çok güzel bir şeydir, örnek de olmalıdır.<br />
Bu kampanyayı ben birçok üni<strong>ve</strong>rsitede<br />
yapıyorum. Çünkü gerçekten bir potansiyel<br />
vardır <strong>ve</strong> bu potansiyel sayesinde her şeyi<br />
devletten bekleyerek değil, ama biraz da<br />
mevcut olan potansiyeli kullanarak, yani<br />
vatandaşlarımızın üni<strong>ve</strong>rsitelerini, okullarını,<br />
sağlık teşekküllerini<br />
kucaklayarak devletine<br />
yardımcı olmaları <strong>ve</strong><br />
ülkenin işlerinin bir an<br />
ev<strong>ve</strong>l bitmesini sağlamaya mutlaka destek<br />
<strong>ve</strong>rmeleri gerekmektedir.<br />
Tekrar tekrar değerli meslektaşlarıma<br />
teşekkür ediyorum.<br />
Kampanya bitmiş değildir,<br />
kampanya devam ediyor. Ve göreceğiz<br />
ki, önümüzdeki iki sene zarfında,<br />
yani 2001’den önce İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin atılım programı bütünüyle<br />
gerçekleşmiş olacaktır. Ondan sonrasını<br />
düşüneceğiz.<br />
Sayın Rektör’ümüz diyor ki, ‘İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi mezunlarıyla<br />
övünüyoruz...’ Bu, bizi çok sevindiren<br />
bir şeydir. İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
mezunları da mensup oldukları<br />
üni<strong>ve</strong>rsiteyle övünüyor.<br />
Yine Rektör’ümüz diyor ki, ‘Onlara<br />
gü<strong>ve</strong>niyoruz, onları seviyoruz.’ Ben de<br />
diyorum ki, nazire olarak söylüyorum;<br />
‘Biz de üni<strong>ve</strong>rsitemize gü<strong>ve</strong>niyoruz,<br />
hocalarımıza gü<strong>ve</strong>niyoruz <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitemizi,<br />
hocalarımızı, bu üni<strong>ve</strong>rsitenin bütün<br />
mensuplarını, öğrencilerimizi seviyoruz.<br />
Demirel’den İTÜ İçin Teşekkür<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel,<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne katkıda<br />
bulunan kişi <strong>ve</strong> kuruluşlara isimlerini tek<br />
tek sıralayarak teşekkür etti. Demirel’in<br />
teşekkür mesajı şöyleydi:<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi,<br />
(Gümüşsuyu, Taşkışla, Maçka) ana<br />
binaları, kampüsleri (Maslak, Tuzla),<br />
yurt <strong>ve</strong> laboratuvar binaları ile, diğer<br />
her türlü tesislerinin yenilenmesine,<br />
birçoğunun yeniden yapılanmasına,<br />
öğretim üyeleri <strong>ve</strong> öğrencilere burs<br />
<strong>ve</strong>rilmesine, pek çok İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi mezunu <strong>ve</strong> İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi se<strong>ve</strong>nleri yardımcı<br />
olmuştur. Kendilerine minnet <strong>ve</strong> şükran<br />
hislerimizi ifade ederiz.<br />
itü vakfı dergisi<br />
81
İTÜ'LÜ SÜLEYMAN DEMİREL<br />
Şevket<br />
Demirel<br />
anlatıyor:<br />
Türkiye Cumhuriyeti’nin<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman<br />
Demirel’in adına Isparta’nın<br />
İslamköy’ünde kurulan<br />
Demokrasi <strong>ve</strong> Kalkınma<br />
Müzesi’nde sergilenen objeler,<br />
Cumhuriyet tarihimizin son<br />
50 yılının belgelerinden <strong>ve</strong><br />
fotoğraflarından oluşuyor…<br />
Cumhuriyet tarihine tanıklık<br />
“Süleyman Demirel<br />
Demokrasi <strong>ve</strong><br />
Kalkınma Müzesi”<br />
Isparta’ya yaptığımız hizmetlerden biri<br />
de “Süleyman Demirel Demokrasi <strong>ve</strong><br />
Kalkınma Müzesi’dir. İslamköy’de kurulan<br />
Müze, on yılda tamamlandı. Ülke kalkınması<br />
<strong>ve</strong> demokrasi için 60 yılını <strong>ve</strong>ren<br />
Süleyman Demirel’in hayat felsefesi <strong>ve</strong><br />
hizmetlerini gelecek nesillere anlatacak<br />
olan bu eserde, bir dönemin Ulusal Bellek’i<br />
sergileniyor.<br />
Kişisel yaşamda zenginliğin temeli<br />
olan “biriktirme”, toplumsal hayatta güçlenmenin,<br />
çözüm türlerine sahip olmanın<br />
kaynağıdır. Her toplumun tarihini iyi bilmesi,<br />
sağlıklı yönelişler için lüzumlu <strong>ve</strong><br />
değerli kılavuzdur.<br />
Türkiye, dünyada hakkı olan saygınlığı,<br />
kendi gücüne inanan akıllı tutumla<br />
sağlayabilir. Bu konuda<br />
“Ulusal Bellek” olan<br />
müzeler, değerli araçlardır.<br />
Türk toplumu, değerli<br />
evlatlarını tanıtan<br />
müzeler kurmalı <strong>ve</strong><br />
akıllı kullanmalıdır.<br />
Çoğu insanımızın<br />
sürekli yakındığı ulusal<br />
belleğimizin olmadığı<br />
ya da çok zayıf olduğu<br />
kusurumuz, özellikle<br />
gelişmiş ülkeleri ziyaretimizde<br />
gerçeklik kazanmaktadır.<br />
Oraların<br />
meydan <strong>ve</strong> parklarını<br />
süsleyen heykeller, kişiler<br />
adına kurulmuş<br />
müzeler, insanı imrendirir.<br />
Tarihimizde büyük hizmetler yapan<br />
büyüklerimizden, adını ölümsüzleştiren<br />
eserlere sahip olanlar çok azdır. İslamiyet’in<br />
yontuları, kişilere tapınma algılanması<br />
önlenemeyeceğine göre, ulusa<br />
önemli hizmetler yapan kişileri, bugünün<br />
<strong>ve</strong> geleceğin kuşaklarına tanıtan müzeler<br />
kurulması, ulusal bir görev olmalıdır.<br />
ABD’de Müzeler <strong>ve</strong> Kütüphaneler<br />
İç içe<br />
ABD’ye gittiğimde beni çok etkileyen<br />
konulardan biri, toplumun belleği saydığım<br />
müzelerdi. Bu kurumlar, kuşaklara<br />
geçmişi bilmek, o güne gelene kadar<br />
olanları anlatmak yanında, hizmet eden<br />
evlatlarına toplumun teşekkür <strong>ve</strong> takdirini<br />
sunmaktadır. Öz<strong>ve</strong>ri-değer sahibi kişileri<br />
imrendirerek, hizmet kalitesinin gelişmesi<br />
de sağlanmaktadır. Bu açıdan kişiler adına<br />
açılan kütüphaneleri <strong>ve</strong> müzeleri dikkate<br />
değer bulup incelemiştim.<br />
ABD’nin ülke tarihinde derin izi olan<br />
bazı Başkanlar adına kurulmuş kütüphaneler<br />
şunlardır:<br />
Herber Hoo<strong>ve</strong>r Kütüphanesi, Franklin<br />
D. Roose<strong>ve</strong>lt Kütüphanesi, Marry S. Truman<br />
Kütüphanesi, Dwight D. Eisenhower<br />
Kütüphanesi, John F. Kennedy Kütüphanesi,<br />
Nixon Cumhurbaşkanlığı Malzemeleri<br />
Evi, Gerald R. Ford Kütüphanesi, Jimmy<br />
Carter Kütüphanesi, Ronald Reagan<br />
Kütüphanesi,<br />
ABD’de bu kütüphanelerle müzeler iç<br />
içe durumda sayılabilir. İki kurum, toplumun<br />
belleğini oluşturur. Her cumhurbaşkanlığı<br />
kütüphanesinde müze vardır. Burada<br />
halka programlı bilgi <strong>ve</strong>rilir.<br />
82 itü vakfı dergisi
Biz de “Süleyman Demirel Külliyesi”<br />
Kuruyoruz<br />
Bölgeye yapılan hizmetleri anlatmaya devam<br />
ediyorum. Zira, bunlardan gelecek<br />
nesillerimizin ders alacağı<br />
çok bilgiler vardır. Bunlardan<br />
birisi de İslamköy’de,<br />
Süleyman Demirel’in doğum<br />
yerinde yaptığımız<br />
“Süleyman Demirel Demokrasi<br />
<strong>ve</strong> Kalkınma Müzesi”dir.<br />
Demirel Vakfı’na ait<br />
olan bu müze, 10 senede<br />
yapılmıştır.<br />
Ülke kalkınması <strong>ve</strong> demokrasi<br />
için 60 yılını <strong>ve</strong>ren<br />
Süleyman Demirel’in hayatı;<br />
yurt felsefesi, düşünceleri<br />
ebediyete intikali sonrası<br />
yine yaşamalıydı.<br />
Bu düşünce, beni bir hayli araştırmaya<br />
sevketti. Neticede, İslamköy’de ismi “Süleyman<br />
Demirel Demokrasi <strong>ve</strong> Kalkınma Müzesi”<br />
olan bir külliye yapma kararı aldım. Böy-<br />
Süleyman Demirel Külliyesi’nde neler yer alıyor?<br />
Açılış tarihi: 26 Ekim 2014<br />
17 bin metrekarelik alanda kurulan Külliye’de yer alan müzede, Demirel’in devlet<br />
memurluğuna başladığı 1949 yılından bugüne kadar toplanan çok sayıda belge,<br />
45 bin kitap, 32 bin gazete <strong>ve</strong> dergi, 126 bin fotoğraf ile Demirel’e yurt içi <strong>ve</strong> dışında<br />
hediye edilen eşyalar yer alıyor.<br />
Selçuklu <strong>ve</strong> Osmanlı mimarisi tarzında kubbeli olarak inşa edilen Külliye, 1500<br />
m 2 ’lik bir alanı kaplıyor. Süleyman Demirel Külliyesi’nin içinde yer alan müzede<br />
özellikle Cumhuriyet tarihimizin son 50 yıllık dönemine ait demokrasi <strong>ve</strong> kalkınma<br />
dönüşümünün belge, bilgi <strong>ve</strong> fotoğrafları sergileniyor.<br />
İslamköy’deki Süleyman Demirel Külliyesi’nde, Müze’nin yanı sıra, 9.<br />
Cumhurbaşkanı’nın doğup büyüdüğü 1920 yapımı ahşap <strong>ve</strong> kerpiçten inşa edilmiş,<br />
baba Hacı Yahya Demirel’in adını taşıyan ev de yer alıyor.<br />
Külliyenin diğer bölümleri ise; Demirel Ailesi’nin nineleri Şehriban Hatun adına<br />
yapılmış cami, Süleyman Demirel Özel Arşivi, Süleyman Demirel Kütüphanesi,<br />
Süleyman Demirel Üni<strong>ve</strong>rsitesi Liderlik Araşırma <strong>ve</strong> Uygulama Merkezi, Köy Çeşmesi,<br />
İslamköy Çalcatepe’de oluşturulan orman alanı, helikopter pisti <strong>ve</strong> otoparktan<br />
oluşuyor.<br />
Kaynak: Hulusi Turgut "Büyük Türkiye'nin Hikayesi" 2014, ABC Medya Ajansı A.Ş.<br />
le bir şey yapacağımı kendisine sonradan<br />
söyledim. “Peki, proje senindir, yapabilirsin”<br />
dedi. Bu müze, Ağam Süleyman Demirel’in<br />
beşiğinden, bugüne kadarki çalışmalarının<br />
izlerini kapsıyor;<br />
• İlk <strong>ve</strong> lise eğitim hayatı,<br />
• Mühendislik tahsili,<br />
• Elektrik Etüt İdaresi’ndeki çalışmaları,<br />
• Siyasi parti hayatı,<br />
• Adalet Partisi Genel Başkanlığı,<br />
• 1965’de 41 yaşında Başbakan oluşu,<br />
• 1971’de Askeri Muhtıra Dönemi,<br />
• Muhalefet yılları,<br />
• 1979 iktidarı,<br />
• 1980’de 12 Eylül İhtilali <strong>ve</strong> Gelibolu hapsi,<br />
• Zincirbozan hapsi için 1993’de tevkifi,<br />
• Yedi senelik yasaklı dönemi,<br />
• 1987 Referandumunda siyasi yasağının<br />
kalkması,<br />
• 1987’de tekrar Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne<br />
girişi,<br />
• 1991 seçimlerinde tekrar Başbakan seçilmesi,<br />
• 1993’de Cumhurbaşkanı seçilmesi,<br />
• 2000 yılı16 Mayıs’ında görev süresini tamamlayıp,<br />
ayrılışı,<br />
• 1990 sonrası yine ülke meseleleriyle yakından<br />
ilgilenen çalışmaları, çeşitli ülke<br />
liderlerinden armağan edilen yöresel giysiler,<br />
karikatürleri, bazı çalışma biçimleri,<br />
bugünkü teknolojiden istifade edilerek,<br />
mitinglerdeki konuşmaları (sesli-sessiz)<br />
Müzenin açılış takdim diskleri, müze bölümlerini<br />
kendi sesiyle anlatan CD’leri vb.<br />
gibi, Ağa’mın bu müzesinin çalışma devamlılığını<br />
da temin etmek gerekir.<br />
İşte bunun için bir Vakıf’a ihtiyaç var. Bu<br />
vakfı, “Demirel Vakfı” ismiyle kurduk.<br />
Kaynak: Şevket Demirel, “Hizmette Isparta’yı<br />
Seçtim”, 2012 (Yedinci Bölüm’den alıntı.)<br />
itü vakfı dergisi<br />
83
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“İkimiz de Adnan Menderes’in Sevgili Çocuklarıydık”<br />
ÇÇ Dr.Y.Müh. Şarık Tara<br />
Enka Holding Onursal Başkanı<br />
Süleyman Bey İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi İnşaat Fakültesi mezunu,<br />
ben de İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi İnşaat<br />
Fakültesi mezunuyum. Benden altı yaş<br />
büyük, aynı zamanda okuduğumuzu<br />
sanmıyorum. O mezun olduktan sonra<br />
ben okula başladım sanıyorum. Ama<br />
İTÜ'lüler arasında beş altı sınıf çok büyük<br />
bir fark sayılmaz. Tanışınca yine hemen<br />
bir arkadaşlık, dostluk kolayca kurulur.<br />
Süleyman Bey 1950’li<br />
yıllarda devlet memurluğu<br />
yapıyor <strong>ve</strong> çok kısa<br />
zamanda devletin en yüksek<br />
kademesine geliyor: Genç<br />
yaşında Devlet Su İşleri<br />
Genel Müdürü oluyor.<br />
DSİ, Devletin yüksek<br />
bütçelerinden birini sarfeden<br />
bir kurumdu. Siyasi iktidarın<br />
da iddalı projeleri vardı.<br />
Demirel çok sayıda baraj<br />
<strong>ve</strong> sulama projesini hayata<br />
geçirdi.<br />
Devlet Su İşleri mühendis<br />
çalıştıran, müteahhitlerle<br />
iş yapan, şantiyeleri olan<br />
genç bir teşkilattı. Onun<br />
için Süleyman Bey genç<br />
mühendisler tarafından tanınan, bilinen<br />
bir kişiydi. Mühendislerin önünü açmaya<br />
hep itina etmiştir. Gerek Türkiye içinde<br />
gerekse Türkiye dışında herhangi<br />
bir sıkıntı olduğu zaman hep destek<br />
<strong>ve</strong>rmiştir.<br />
Kendisiyle tam hangi yıl tanıştım<br />
hatırlamıyorum ama Devlet Su İşleri'nden<br />
ayrıldığı tarihlerdeydi. Sanıyorum ilk<br />
kez İTÜ'lü ortak bir arkadaşımızın<br />
yazıhanesinde karşılaştık. İkimiz de<br />
Adnan Menderes'in sevgili çocuklarıydık,<br />
dolayısıyla hemen birbirimize büyük<br />
sempati duyduk. Zaman içinde birçok<br />
<strong>ve</strong>sileyle bir araya geldik, birçok seyahatte<br />
birlikte olduk, ilişkimiz hep sürdü.<br />
Aramızda güzel bir dostluk gelişti.<br />
Demirel, Türkiye'nin siyasi hayatına,<br />
ekonomik <strong>ve</strong> sosyal gelişimine<br />
imzasını atmıştır. Yarım asra yakın<br />
bu ülkeye hizmet etmiştir, hizmeti<br />
büyüktür. Süleyman Bey, Türkiye'de<br />
demokrasinin yerleşmesi için büyük<br />
sabır <strong>ve</strong> gayret göstermiştir. Bu yönüne<br />
her zaman hayranlık duydum. Ayrıca,<br />
Türkiye'nin kalkınması için büyük çaba<br />
gösteren Demirel suyun, enerjinin ülke<br />
kalkınmasındaki öncelikli yerini iyi teşhis<br />
etmiş <strong>ve</strong> buna uygun politikalar geliştirip<br />
uygulamış bir liderdir. "Barajlar Kralı"<br />
unvanını gerçekten haketmiştir.<br />
Demirel Türkiye'nin özel sektör<br />
öncülüğünde gelişmesine yürekten<br />
inanıyordu. Bunun için özel sektörün de<br />
Demirel ülkemizin dış ekonomik<br />
ilişkilerinin gelişmesine büyük katkı<br />
yapmıştır. Avrupa Birliği'ne tam<br />
üyelik hedefine samimi bir şekilde<br />
sahip çıkmıştır, Türkiye'nin dışa<br />
açılması konusunda çok çalışmış,<br />
radikal kararlara imza atmıştır.<br />
gelişmesi için gayret göstermiştir. Hatta,<br />
pek bilinmez ama TÜSİAD'ın kurulması<br />
da Demirel'in fikridir. Şöyle ki; 1971 yılı<br />
başında aziz dostum Muzaffer Gazioğlu<br />
beni aradı <strong>ve</strong> Demirel'in Turgut Gülez'den<br />
genç işadamlarının bir dernek kurmasına<br />
yardımcı olmasını istediğini söyledi.<br />
Turgut Gülez, Teksas Üni<strong>ve</strong>rsitesi'nden<br />
arkadaşı olan Muzaffer Gazioğlu'na<br />
Demirel'in bu arzusunu iletmişti. Yani<br />
TÜSİAD kuruluşunu Demirel'e borçludur.<br />
Süleyman Demirel bana, 1977<br />
yılında İstanbul Belediye Başkanlığı<br />
adaylığı teklif etti, kabul etmedim. Şimdi<br />
doğru olmak lazım; kabul etmememin<br />
sebeplerinden biri o sırada Cumhuriyet<br />
Halk Partisi’nin çok kuv<strong>ve</strong>tli olmasıydı.<br />
Belki oy çoğaltırdım, ama kazanma<br />
ihtimalim çok azdı. Fakat politikaya<br />
girmiş olurdum, iyi mi olurdu, kötü mü<br />
bilemeyeceğim ama Demirel'in bana<br />
gü<strong>ve</strong>nini teyit eden bu teklif hoş bir anı<br />
olarak aklımdadır.<br />
Enka'nın çeşitli faaliyetlerinde,<br />
yurtiçinde <strong>ve</strong> dışında, temel<br />
atma törenleri olsun, açılışlar<br />
olsun her zaman yanımızda<br />
olmuştur.<br />
Demirel ülkemizin<br />
dış ekonomik ilişkilerinin<br />
gelişmesine büyük katkı<br />
yapmıştır. Avrupa Birliği'ne<br />
tam üyelik hedefine samimi<br />
bir şekilde sahip çıkmıştır,<br />
Türkiye'nin dışa açılması<br />
konusunda çok çalışmış,<br />
radikal kararlara imza atmıştır.<br />
24 Ocak Kararları'nın mimarı<br />
her ne kadar Turgut Özal ise de<br />
unutulmamalıdır ki bu kararlar<br />
Demirel'in başbakanlığında<br />
alınmıştır. 24 Ocak Kararları<br />
alınması gereken kararlardı <strong>ve</strong><br />
alındı. Bu çok heyecan <strong>ve</strong>riciydi; liberal<br />
ekonomiye geçeceğiz, dışa açılacağız,<br />
ihracat yapacağız, ihracata teşvik<br />
<strong>ve</strong>receğiz, başkasına muhtaç olmadan<br />
kendimizi idare edeceğiz... Bence 24<br />
Ocak Kararları’nın en önemli yanı bu<br />
politikaların ciddi bir şekilde uygulamaya<br />
konulmasıdır. Daha önceleri de benzer<br />
ekonomik önlem paketleri hazırlanmış<br />
ancak kâğıt üzerinde kalmıştı. Ama bu<br />
kez öyle olmadı. Demirel, Turgut Bey'e<br />
yetki <strong>ve</strong>rdi <strong>ve</strong> cesaretle uygulamaya<br />
koydu.<br />
Süleyman Bey, hem başbakanken<br />
hem de cumhurbaşkanı olduğu zaman<br />
dış ekonomik ilişkilerin gelişmesi için<br />
bizleri, işadamlarını, İş Konseyleri’nin<br />
<strong>ve</strong> DEİK'in çalışmalarını çok destekledi,<br />
sürekli yardımcı oldu, önümüzü açtı.<br />
Kendisini her zaman sevgiyle, saygıyla <strong>ve</strong><br />
şükranla anıyorum.<br />
84 itü vakfı dergisi
Günümüzde, ülkemizin sosyal<br />
<strong>ve</strong> ekonomik kalkınmasına katkı<br />
sağlayan hangi yapı <strong>ve</strong> tesis<br />
konusuna, hangi yol, fabrika,<br />
havaalanı <strong>ve</strong>ya limanı, demiryolu,<br />
şehir <strong>ve</strong> köy elektrifikasyonu,<br />
okul <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsite gibi konulara<br />
bakarsak bakalım, onun katkısını,<br />
onun teşvikini <strong>ve</strong>ya doğrudan onun<br />
imzasını görürüz.<br />
Prof. Dr. Muhammed Şahin <strong>ve</strong> Süleyman Demirel Erol Üçer'e "2011 Altın Arı Ödülü" nü sunuyor.<br />
ÇÇ Dr.Y.Müh. Erol Üçer<br />
GAMA Holding Onursal Başkanı<br />
“Su gibi aziz olunuz”<br />
Sayın Demirel ile ilk tanışma<br />
dönemimiz İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ndeki öğrencilik yıllarında<br />
başlamıştı. Benden birkaç yıl öndeydi.<br />
O yıllarda da arkadaşlar arasında özel<br />
nitelikleriyle kendisini kabul ettirmişti.<br />
İTÜ'den mezun olduktan sonra,<br />
bir süre Devlet Su İşleri (DSİ)'nde<br />
çalışmıştım. O dönemde kendisi DSİ<br />
Genel Müdürü idi. İlişkilerimiz, genel<br />
müdür-mühendis düzeyinde oldu. O<br />
yıllarda DSİ'de önemli atılımlar başlatıldı<br />
<strong>ve</strong> ben mesleki açılardan çok kıymetli<br />
bilgi <strong>ve</strong> deneyim edindim. Ancak, benim<br />
DSİ'deki dönemim, özel sektöre katılma<br />
kararım nedeniyle kısa sürdü <strong>ve</strong> ayrıldım.<br />
Müteakip yıllarda, İTÜ mezunu iki<br />
arkadaşımla birlikte GAMA şirketini<br />
kurduk <strong>ve</strong> müteahhitlik işleri yapmaya<br />
başladık. 1966 yılında, Çukurova Elektrik<br />
Şirketi’nin iş<strong>ve</strong>reni olduğu, 100 MW<br />
gücündeki Mersin Termik Santralı’nın<br />
yapımını GAMA üstlenmiş, 1969 yılında<br />
teslim etmişti. Sayın Demirel, çevre<br />
halkının katılımıyla düzenlenen açılış<br />
töreninde GAMA <strong>ve</strong> proje ile ilgili bizi<br />
onurlandıran konuşmalar yapmıştı.<br />
Kendisinin, ülkemiz su kaynaklarının<br />
değerlendirilmesine <strong>ve</strong>rdiği önem<br />
bilinmektedir. Bu konuda iki büyük<br />
su projesini, onun Başbakanlık <strong>ve</strong><br />
Cumhurbaşkanlığı dönemlerinde<br />
gerçekleştirdik. Bunlardan birincisi<br />
Fırat Nehri üzerindeki Birecik Barajı,<br />
diğeri ise Kocaeli'ndeki Yuvacık<br />
Barajı <strong>ve</strong> Su Temini Projeleridir.<br />
Birecik Barajı'nda "Temel Atma"<br />
törenimizi, Yuvacık Projesi'nde<br />
ise "Hizmete Açma" törenimizi<br />
onurlandırmıştı. Bu törenlerde,<br />
projelerin gerçekleştirilmesinde emeği<br />
geçenler için kullandığı "Su gibi aziz<br />
olunuz!" sözleri halen kulaklarımda<br />
çınlamaktadır. Ayrıca Trakya Bölgesi’nde<br />
Marmara Ereğlisi'nde yaptığımız elektrik<br />
santralinin hizmete açılış töreninde de<br />
benden <strong>ve</strong> arkadaşlarımdan övgü ile<br />
bahsetmesi bizleri gururlandırmıştır.<br />
Sayın Süleyman DEMİREL'i, siyasi<br />
makamlarda bulunduğunda, işimiz<br />
gerektirdiğinde <strong>ve</strong>ya kendisinin bir emri<br />
olduğunda ziyaret etmişimdir. Ancak,<br />
bu makamlardan ayrıldığında, daha sık<br />
olmak üzere evinde görüşmüşümdür.<br />
Tüm bu görüşmelerimde, onu, yüreği<br />
vatan sevgisiyle dolu, ülkesinin<br />
sosyal <strong>ve</strong> ekonomik kalkınmasını<br />
yakından izleyen, bu arada, dünyadaki<br />
gelişmelerden de uzak kalmayan <strong>ve</strong><br />
çok okuyan bir siyaset <strong>ve</strong> devlet adamı<br />
olarak gördüm.<br />
Bir diğer unutamadığım hizmeti de<br />
İTÜ'nün gelişmesine olan katkısıdır.<br />
Kendisi, biz İTÜ mezunlarını bir<br />
araya getirerek, önemli bir bağış<br />
kampanyasını başlatmış, günümüzdeki<br />
İTÜ'nün sahip olduğu birçok tesisin<br />
gerçekleştirilmesini sağlamıştır.<br />
Şu hususu önemle belirtmek<br />
isterim: Günümüzde, ülkemizin<br />
sosyal <strong>ve</strong> ekonomik kalkınmasına<br />
katkı sağlayan hangi yapı <strong>ve</strong> tesis<br />
konusuna, hangi yol, fabrika, hava<br />
alanı <strong>ve</strong>ya limanı, demiryolu, şehir <strong>ve</strong><br />
köy elektrifikasyonu, okul <strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsite<br />
gibi konulara bakarsak bakalım, onun<br />
katkısını, onun teşvikini <strong>ve</strong>ya doğrudan<br />
onun imzasını görürüz. Hizmetleri çok<br />
büyüktür.<br />
Köy çocukluğuyla başlayan<br />
hayatı, Cumhurbaşkanlığı gibi<br />
yüksek makamlara ulaşmıştır.<br />
Cumhuriyet rejiminin bir özelliği olan<br />
bu durumu kendisi daima takdirle<br />
anmış, Cumhuriyetimizin yılmaz bir<br />
savunucusu olmuştur.<br />
Siyaset <strong>ve</strong> devlet hayatımızda yeri<br />
doldurulmayacak bir boşluk bırakarak<br />
aramızdan ebediyen ayrılmıştır.<br />
Kendisine Allah'tan rahmet diliyorum.<br />
Nur içinde yatsın.<br />
itü vakfı dergisi<br />
85
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“Beni maden ocağında<br />
bırakmazsın değil mi?”<br />
Ç Ç Y. Müh. Feyyaz Nemlioğlu, İTÜ’48<br />
Sınıf Arkadaşı<br />
Demirel, üni<strong>ve</strong>rsitede çok muntazam<br />
bir öğrenciydi. Bütün derslere<br />
girer, dersleri düzenli takip ederdi.<br />
Oldukça da ciddiydi, arada espriler<br />
yapardı. Mezuniyetten sonra herkes<br />
bir yere gitti ancak, bizim hiçbir<br />
zaman birbirimizle bağımız kopmadı;<br />
periyodik sınıf toplantıları, sınıf gezileri<br />
düzenleyerek her fısatta bir araya geldik,<br />
arkadaşlığımız, dostluğumuz derinleşti,<br />
günümüze kadar geldi.<br />
Mezuniyetin ardından, 1950-54 yılları<br />
arasında Zonguldak Kozlu’da Uzun<br />
Mehmet kuyuları tünel inşaatında proje <strong>ve</strong><br />
şantiye mühendisliği yaptım. Aynı yıllarda<br />
Elektrik İşleri Etüd İdaresi’nde proje<br />
mühendisi olarak görev yapan Demirel’in,<br />
çalıştığım projeyi merak edip, Zonguldak’a<br />
ziyaretime geldi. Demirel, maden ocağına<br />
inmek istediğini söyleyince, beraberce<br />
kovaya bindik. O yıllarda şimdiki gibi<br />
asansör kabinler yoktu, maden ocaklarına<br />
büyük çelik kovalarla iniliyordu. Yaklaşık<br />
100 metre kadar aşağıya ineceğimizi<br />
söyleyince, Demirel’in, “Beni aşağıda<br />
bırakmazsın değil mi?” diye şaka yaptığını<br />
hatırlıyorum.<br />
Süleyman Demirel, DSİ yıllarında<br />
mühendislik mesleğini yürütüp, sonra<br />
siyasete atılsa da, mühendislik onun<br />
için çok önemli, adeta hayata bakış<br />
açısını biçimlendiren meslekti. Ne<br />
zaman bir araya gelsek, daha çok<br />
Isparta’dan, barajlardan, yürütülen<br />
projelerden bahseder, bizi baraj<br />
inşaatlarını görmeye<br />
da<strong>ve</strong>t ederdi. Siyasete<br />
atılıp, Başbakanlık yaptığı<br />
dönemlerde <strong>ve</strong> sonrasında<br />
Cumhurbaşkanlığı<br />
dönemde sınıf<br />
arkadaşları olarak bizlerin<br />
de içinde olduğumuz<br />
projeleri, yürüttüğümüz<br />
çalışmaları merak eder,<br />
yakından izler, bilgi alırdı. Bizim<br />
grubumuzun enteresan tarafı; bir araya<br />
geldiğimizde siyaset konuşmazdık,<br />
tek konuştuğumuz konu projeler <strong>ve</strong><br />
mühendislikti, siyaset hep ikinci planda<br />
kalırdı.<br />
Mühendislik mesleği Demirel için o<br />
kadar önemli <strong>ve</strong> ön plandaydı ki; 1970’li<br />
yıllarda kızım Jülide, ODTÜ İşletme<br />
Fakültesi’nde öğrenci iken birlikte<br />
ziyaretine gitmiştik.<br />
Demirel, Jülide’nin İşletme<br />
okuduğunu öğrenince<br />
hayretle karşılamış, neden<br />
mühendislik seçmediğini<br />
sormuştu. O, her<br />
zaman, mühendis olan<br />
bizlerin çocuklarının da<br />
mühendisliği seçmelerini<br />
arzu ederdi.<br />
Süleyman Demirel, İTÜ 1948 mezunları ile Ankara Anadolu Kulübü'nde 1985 yılındaki sınıf toplantısında.<br />
(Fotoğraf: İTÜ 48'liler 50. Yıl Albümü, Feyyaz Nemlioğlu arşivi).<br />
"Dürüsttü, kimseyi aldatmaz, menfaati için kullanmazdı"<br />
ÇÇ Y. Müh. Turan Alpdemir, İTÜ'48<br />
Sınıf Arkadaşı<br />
1942 yılı İ.Y.M.M. Öğretim yılı başlama<br />
merasimi… Herkes mutlu, ama içlerinde<br />
o sene imtihanla girip kazananlar merakla <strong>ve</strong><br />
heyecanla bekliyorlar. Açılıştan sonra İnşaat<br />
Bölümü toplu halde bir amfiye götürüldü <strong>ve</strong><br />
tedrisat başladı. O yıl başına kadar bütün<br />
sınıf birbiriyle tanışmış <strong>ve</strong> kaynaşmıştı. Grup<br />
arkadaşlıkları kurulmuştu. Süleyman bütün<br />
sınıfın gözbebeği arkadaşı idi. Mütevazi,<br />
sakin, münakaşalara katılmayan, derslerde<br />
dikkatli idi, projeleri ile<br />
meşgul olur <strong>ve</strong>ya okurdu.<br />
Derslerden müşkülatı<br />
olanların yardım isteklerini<br />
reddetmezdi. Üçüncü sınıfta<br />
sınıf ihtisas kollarına ayrıldı.<br />
Su konusunu seçen yalnız iki<br />
kişi idi. Süleyman <strong>ve</strong> ben…<br />
Üç yıl boyunca branş özel<br />
derslerinde yalnız iki kişi idik.<br />
Bu bizi candan iki arkadaş<br />
yapmış, kaynaşmış, düşünce<br />
<strong>ve</strong> eylemde bir olmuştuk.<br />
Artık aramızda sır yoktu.<br />
1949 Şubat ayında sınıfımız<br />
zayiatsız mezun oldu.<br />
Süleyman, mezun olurken,<br />
mükemmel bir dindar, kafası<br />
öğrendiklerini süzgeçten<br />
geçirerek güçlü hafızasına<br />
kaydetmiş, mesleğinde iyi bir<br />
öğrenim almış <strong>ve</strong> İngilizcesini<br />
geliştirmiş genç bir mühendisti.<br />
Mutlu idi, artık milleti için<br />
hayalini kurduğu çalışmalara<br />
başlayabilirdi.<br />
86 itü vakfı dergisi
“GAP’ı hem mühendislik, hem de ekonomik <strong>ve</strong> insani<br />
kalkınma yönleriyle kavramış bir devlet adamı”<br />
ÇÇ Dr. İnşaat Y. Müh.<br />
Olcay Un<strong>ve</strong>r<br />
Eski GAP İdaresi Başkanı<br />
Rahmetli Süleyman Demirel ile ilk<br />
karşılaşmam l989 yılınnda, DPT’ye<br />
bağlı, Şanlıurfa’da yerleşik GAP Proje<br />
Yönetim Biriminin Direktörü olduğum<br />
dönemde oldu. Demirel, muhalefet<br />
lideri idi <strong>ve</strong> GAP’a geleceği haberi<br />
Başbakanlık’tan biz <strong>ve</strong> DSİ’nin Atatürk<br />
Barajı’ndaki Bölge Müdürlüğü'ne<br />
iletilmişti. Beraberindeki heyetle baraja<br />
gelecek, DSİ Bölge Müdürü’nden barajla<br />
ilgili, benden de GAP’ın sosyo-ekonomik<br />
<strong>ve</strong> bölgesel kalkınmaya ilişkin yönleriyle<br />
ilgili brifing alacak <strong>ve</strong> daha sonar barajı<br />
gezecekti.<br />
Dönemin siyasal iklimi çok<br />
yumuşak değildi <strong>ve</strong> rahmetli<br />
Demirel, projenin yeterince hızlı<br />
gitmediği konusunda daha önce<br />
demeçler <strong>ve</strong>rmişti. Brifing çok<br />
kötü gidebilirdi…<br />
Otobüs, Bölge Müdürlüğü'nde<br />
yolcuları indirdi. Bölge Müdürü <strong>ve</strong><br />
ben, otobüsün kapısında kendisini<br />
karşıladık <strong>ve</strong> doğrudan brifing<br />
salonuna geçildi. Sunuşlarımızı<br />
yaptık. Demirel, bizi kesmeden<br />
dinledi. Daha sonar yanımıza<br />
gelip ellerimizi sıktı, çok memnun<br />
olduğunu <strong>ve</strong> bilgilerini tazelediğini<br />
söyledi. Hemen arkasından da büyük<br />
GAP haritasının önüne geçip, projenin<br />
nasıl planlandığını, Keban’la ilgili anılarını<br />
<strong>ve</strong> GAP’taki baraj <strong>ve</strong> sulama sistemlerinin<br />
özelliklerini irticalen <strong>ve</strong> rakamları da<br />
<strong>ve</strong>rerek anlattı. Daha sonar bizimle<br />
bir süre sohbet etti, eğitim <strong>ve</strong> önceki<br />
profesyonel deneyimimizi sordu <strong>ve</strong> baraj<br />
gezisini tamamlayarak ayrıldı.<br />
Bu, Demirel’in teknik bilgi derinliği <strong>ve</strong><br />
devlet adamlığı ile ilk karşılaşmam idi.<br />
1991 Mart ayında, GAP idaresi<br />
başkanı oldum. Ekim 1991’de yapılan<br />
seçimleri kazanan Demirel Başbakan<br />
olarak 49. Hükümeti kurdu. Bürokrasi<br />
deneyimim uzun olmamakla birlikte,<br />
hükümet değişikliklerinde, üst düzey<br />
Suya Dayalı Kalkınma Projelerinde Amerika Deneyimleri konulu<br />
çalıştay katılanlarını Köşk’te kabulde. (14 Ocak 2000). İçlerinde<br />
TVA, Arizona <strong>ve</strong> Kaliforniya projeleri temsilcilerinin de olduğu<br />
ABD’li katılımcılara, bir ABD haritası getirtip, onları şaşırtacak<br />
ayrıntıyla anlatmıştı.<br />
yönetimde değişiklik geleneğinin<br />
uygulanacağı konusunda fazla bir kuşkum<br />
yoktu. Kısa bir sure sonar Başbakanlığa<br />
çağrıldım. Demirel7in yanında Ekrem<br />
Ceyhun, Necmettin Cevheri, Ömer<br />
Barutçu vardı. Bana ismimle hitap etti <strong>ve</strong><br />
iki yıl önceki brifingi hatırlatıp, GAP’la<br />
ilgili olarak kendilerini güncellememi<br />
istedi. Toplantı bittiğinde de elimi sıktı <strong>ve</strong><br />
birlikte çalışacağımızı söyledi.<br />
Demirel Başbakan, daha sonra<br />
Cumhurbaşkanı olarak GAP İdaresi’nin<br />
çalışmalarını yakından izledi <strong>ve</strong> büyük<br />
destek oldu. Kendisi ile bu dönemde<br />
<strong>ve</strong> Cumhurbaşkanlığından ayrıldıktan<br />
sonra sayısız diyebileceğim anılarım,<br />
GAP’taki küçük sulama projelerinden,<br />
hükümetlerarası forumlara uzanan<br />
yelpaze içinde çok fazla seyahatim<br />
oldu. GAP’ı hem mühendislik, hem<br />
de ekonomik <strong>ve</strong> insani kalkınma<br />
yönleriyle kavramış, bunu bir yandan<br />
ulusal, diğer yandan da küresel<br />
perspektife oturtabilen, Türkiye için<br />
değer <strong>ve</strong> önemini en iyi bilen devlet<br />
adamı idi.<br />
Yazımı, rahmetli Demirel’in<br />
GAP’a olan sevgisinin, bu tanımların<br />
ötesinde, kelimelerle anlatmakta<br />
zorlandığım bir bağlılık olduğunu,<br />
birinci elden <strong>ve</strong> uzun yıllar boyunca<br />
gözlemlemiş olmanın <strong>ve</strong>rdiği gurur<br />
<strong>ve</strong> duygularla bitiriyorum.<br />
Mezuniyetten sonra o Elektrik Etüd<br />
İdaresi’ne girdi. Ben de Karayolları’nda<br />
işe başladım. O, 1949’da ABD’ye<br />
gönderildi, ben de 1950 yılında.<br />
Süleyman dönünce DSİ'de çalışıyordu,<br />
devamlı Ankara’da idi. Ben ise Anadolu<br />
projelerinde çalışıyordum, karşılaşmamız<br />
ender olurdu ama dostluğumuz hasretle<br />
artardı. Sonra, Barajlar Md., DSİ Genel<br />
Müdür oldu. Bana ihtiyacı olduğu<br />
zaman tereddütsüz “e<strong>ve</strong>t” dedim. Artık<br />
ben DSİ’de Fen Heyeti Müdürü, o ise<br />
Genel Müdürdü, Sayın Demirel’di. Varto<br />
depreminde tekrar göre<strong>ve</strong> çağırdı beni.<br />
İcra Heyeti Başkanı olarak yokluklarda<br />
çok ağır bir hizmetin başına getirdi.<br />
Bu hizmet devam ederken, ev<strong>ve</strong>la Afet<br />
İşleri Genel Müdürü sonra da Bakanlık<br />
Müsteşarı yaptı. Sayın Demirel bu<br />
hizmetlerimde bir kere bile durum<br />
sormadı. Onunla o dört senede yalnızca<br />
özel günlerde görüşür <strong>ve</strong> yalnızca hasret<br />
giderirdik. İşimi tamamladığım zaman<br />
ayrıldım. Bana telefonla dahi “niçin” diye<br />
sormadı. Çünkü, anlayışlı, iyi, temiz kalpli<br />
<strong>ve</strong> nazikti. Mükemmel din bilgisi olan<br />
bir dindardı ama şov yapmazdı. Allah’a<br />
olan büyük inancı, sevgi <strong>ve</strong> korkusu onun<br />
davranışlarında öne çıkmıştı. Dürüsttü,<br />
kimseyi aldatmaz, oyalamaz, menfaati için<br />
kullanmazdı. Vicdan sahibi, çok okuyan,<br />
çok düşünen biriydi. Sonra, sayın saygın<br />
Reisicumhurum oldu. Ama o dostlarını<br />
hiç unutmayandı, <strong>ve</strong>falı idi. Bunu, 2011<br />
yılında geçirdiğim ağır hastalık sırasında,<br />
hastalığımı duyunca durumumu yakından<br />
takip etmesi <strong>ve</strong> gerekenlerin yapılmasını<br />
sağlaması ile iyice anladım. 2.5 ay sonra<br />
hastaneden –yardımla da olsa yürüyerekçıkıp<br />
evime kavuşunca, ona bir teşekkür<br />
mektubu yazdım. O mektuba <strong>ve</strong>rdiği<br />
cevaptaki satırlar onun yaşamının çok<br />
özetlenmiş halidir. O, artık ebediyete tevdi<br />
edildiği Demirel Külliyesi’nde geleceğin<br />
genç nesilleri ile kucaklaşacaktır. Bu aziz<br />
millet sana “Baba” dedi. Ruhun şad olsun<br />
benim aziz arkadaşım, can dostum. Ruhun<br />
şad olsun.<br />
itü vakfı dergisi<br />
87
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“Kendini halka adamış İTÜ’lü Süleyman Demirel”<br />
ÇÇ Y. Müh. İdris Yamantürk, İTÜ’52<br />
GÜRİŞ Holding Başkanı<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde aynı<br />
yıllarda okumamıza rağmen, Süleyman<br />
Demirel adını, DSİ’de müteahhitlik<br />
yapmaya başladığım 1958 yılında<br />
duydum. Kendisi ile 27 Mayıs 1960<br />
darbesinden sonra, 15 Haziran 1960<br />
günü tanıştık.<br />
1954 yılında kurulan DSİ (Devlet Su<br />
İşleri)’nin Genel Müdürlüğü için adam<br />
arayan zamanın başbakanı<br />
Adnan Menderes’e birileri,<br />
Amerika’da staj yapmakta<br />
olan Süleyman Demirel’in adını<br />
<strong>ve</strong>rmiş. Bu, kapının açılmasına<br />
<strong>ve</strong>sile olur <strong>ve</strong> 31 yaşındaki<br />
Demirel DSİ Genel Müdürü<br />
olarak, ağabey dediği birçok<br />
meslektaşının da bulunduğu<br />
bir idarenin başında, kusursuz<br />
bir yönetim ile genç yaşında<br />
liderliğini ispat etme fırsatını<br />
yakalar.<br />
Bu, onun yıldızının<br />
parladığı an olmuştur.<br />
Toz yutmamak için<br />
ağzımıza mendil kapadığımız<br />
yollarda gece-gündüz giderek<br />
işleri takip eden bir Genel<br />
Müdür, yetişsinler diyerek<br />
genç mühendisleri kadroya <strong>ve</strong> ihtiyaca<br />
bakmadan işe alıp eğiten bir lider olarak<br />
tanınır.<br />
1950-1960’lı yıllarda devlet<br />
kuruluşlarında <strong>ve</strong> özel sektörde<br />
kalkınmanın direksiyonunda daha ziyade<br />
İTÜ’lüler vardı. Bu meyanda Süleyman<br />
Demirel halkın çaresizliğini yenmeye<br />
çalışanların başında geliyordu. Kısa<br />
sürede; içecek suyu, yürüyecek yolu,<br />
idare lambasına koyacak gaz yağını,<br />
çocuğuna okulu, hastasına doktoru<br />
bulamayan bir halkın ümidi olmuştu.<br />
1960 ihtilalinde, “Büyük Barajlar “<br />
kongresine katılmak üzere İspanya’da<br />
idi <strong>ve</strong> 1960 Haziran başlarında<br />
yurda döndü. 15 Haziran 1960 günü,<br />
sekreterinden iş görüşmesi yapacağımı<br />
söyleyerek randevu alıp makamına<br />
gittim.<br />
İlk defa karşılaştığım DSİ Genel<br />
Müdürü’ne “Benim işim yok. Ancak bu<br />
88 itü vakfı dergisi<br />
ihtilal kazığını yiyecek miyiz?“ diyerek<br />
söze başladım.<br />
İlk defa görüştüğüm bir insanın,<br />
Sn. Süleyman Demirel’in, o anda ne<br />
düşündüğünü bugün de bilmiyorum.<br />
Ancak o günden sonra sık sık görüştük.<br />
Konularımız hep Türkiye oldu.<br />
Demokrasi, kalkınma, halkın fukaralığı,<br />
eğitim gibi hususlar bizim konularımızdı.<br />
Ülkenin nimetlerini paylaşmak hiçbir<br />
zaman bizim konumuz olmadı.<br />
Süleyman Demirel o günlerde<br />
askerlik hizmetini yapmak üzere<br />
DSİ Genel Müdürlüğü’nden ayrıldı.<br />
Askerlikten sonra, memur olarak bir<br />
daha devlete dönmedi.<br />
1961 yılında Ankara’da Ulus<br />
İşhanı’nda bir yazıhanede iş hayatına<br />
atıldı. Aslında işten çok gelip gidenlerle<br />
hemhal oluyordu. Demokrasi arayışı<br />
içinde olan halkın siyaset noktalarından<br />
biri <strong>ve</strong> en önemlisi idi.<br />
Daha sonra Kızılay civarında<br />
Menekşe Sokak 12 No.lu apartmana<br />
taşındı. Ben <strong>ve</strong> benim gibi düşünenler<br />
onu siyasete ısındırmıştık. Menekşe<br />
Sokak’taki yazıhanesi iş yerinden çok<br />
bir nevi karargah idi. Yerli yabancı<br />
insanlarla dolup taşıyordu.<br />
Böyle günlerde kimisi “Biz ne<br />
yapacağız?” der, kimisi de “Şimdi ne<br />
olacak?” der. Biz “ Ne olacak?” bekleyişi<br />
içinde değildik. Bir şeyler yapabilmek<br />
istiyorduk.<br />
Günümüzde de “Şimdi ne<br />
yapacağız?” diye kendi kendimize<br />
sormanın zamanıdır.<br />
Adalet Partisi’nin kuruluşu, Süleyman<br />
Demirel, Sadettin Bilgiç, Makine Yüksek<br />
Mühendisi Mehmet Turgut’un da içinde<br />
<strong>ve</strong> önünde bulunduğu bir grubu çok<br />
ilgilendiriyordu.<br />
Demirel, Org. Ragıp Gümüşpala’nın<br />
ölümünden sonra yapılan kongrede<br />
Adalet Partisi Genel Başkanlığı’na<br />
seçildi. Bütün hesaplarını, ihtilalcilere<br />
rağmen, iktidar olmak için<br />
yapıyordu. 1965 yılının ilk<br />
aylarında İnönü Hükümeti’nin<br />
gü<strong>ve</strong>nsizlik oylarını düşünen<br />
Demirel, kendisi henüz<br />
millet<strong>ve</strong>kili olmadığı için, Suat<br />
Hayri Ürgüplü Başkanlığında<br />
kurulan hükümette Başbakan<br />
Yardımcısı olarak görev alarak,<br />
Başbakanlık yoluna ilk harcı<br />
koymuştu.<br />
Artık, mühendis <strong>ve</strong> idareci<br />
olarak yaptığı hizmetlere,<br />
devlet adamı olarak daha geniş<br />
<strong>ve</strong> büyük hizmetler yapmanın<br />
yolunu aralamıştı. “6 defa<br />
gittim, 7 defa geldim”diyerek<br />
kimseye düşmanlık telkin<br />
etmeden, her gelişinde büyük<br />
hizmetler etti.<br />
Türkiye’nin okullarında, yollarında,<br />
barajlarında kısaca bayındırlık<br />
eserlerinde İTÜ’lerin emeği büyüktür.<br />
Bunların başında da Sn. Demirel<br />
olduğunu söylemek yanlış olmaz.<br />
Cumhuriyetimizin bir fazileti<br />
yanında fırsat eşitliğini yurdun en ücra<br />
köşelerindeki halka götürmesi, fakir<br />
<strong>ve</strong> orta halli çocukları devlet imkanları<br />
ile eğiterek devletimizin başına<br />
getirmesidir.<br />
Süleyman Demirel’in Türk milletinin<br />
zenginleşmesi için <strong>ve</strong>rdiği emekler,<br />
adeta bir savaş idi. Bu konudaki bir<br />
sözü, onun arzularını en güzel şekilde<br />
anlatmaktadır:<br />
“Zengin kaynakların fakir bekçileri<br />
olmak istemiyoruz.”<br />
Süleyman Demirel’i <strong>ve</strong> ülkemize<br />
hizmet etmiş olup ebediyete intikal<br />
etmiş tüm vatanse<strong>ve</strong>rleri rahmetle<br />
anıyorum.
“Güniz sokaktan, buyur sen de ye…”<br />
ÇÇ Bülent Tanla<br />
22. Dönem Millet<strong>ve</strong>kili<br />
Süleyman Demirel siyasetle buluştuğu<br />
günden bu yana olmasa bile, en<br />
azından Adalet Partisi Genel Başkanı<br />
seçildikten sonra sürekli gündemde<br />
kalmış, her yönüyle kamuoyunun ilgi<br />
<strong>ve</strong> merakına konu olmuştur. Ancak,<br />
insani yönleri üzerinde çok az durulmuş<br />
yakınlarınca yansıtılan çok önemli<br />
özellikleri gündelik politikanın toz dumanı<br />
arasında yeterince açığa çıkmamıştır.<br />
Sayın Demirel’i, son yıllarında eski<br />
siyaset arkadaşlarından Talat Asal’ın<br />
ardından söylediği gibi “bilinmeyen<br />
bir meçhule” yolcu ettikten sonra<br />
bu yönlerine daha fazla eğilmek<br />
durumundayız. Bu zorunluluk, kendisiyle<br />
olduğu kadar gelişigüzel itip kakmaya<br />
çok meraklı olduğumuz her kesimden<br />
insanımızla helalleşmemizin de gereğidir.<br />
Mesleki <strong>ve</strong>silelerle Süleyman Bey’in<br />
yakınında olma, kahvaltı masasına oturma<br />
ayrıcalığına kavuşmuş bir kimseyim.<br />
Orada siyasetçi Demirel’in değil, insan<br />
Demirel’in meziyet <strong>ve</strong> inceliklerini gözleme<br />
fırsatları elime geçti.<br />
Demirel’in hayatı, eşi Nazmiye<br />
Hanım’ın <strong>ve</strong>fatından sonra artık hayat<br />
değildi. Fark ettirmemeye çalışsa da<br />
bütün neşesi, yaşama sevinci, direnme<br />
gücü kaybolmuştu. Yine de, onun için<br />
yaşamak, siyaset <strong>ve</strong> sorumluluk demekti.<br />
Ve bu ilkesinin gereğini sonuna kadar<br />
yerine getirdi.<br />
Demirel çantasına dosyaları<br />
yerleştiriyor, kendisinden önceki<br />
dönemi ima ederek, “her şeyi<br />
karmakarışık etmişler” diyerek,<br />
espriden de eleştiriden de taviz<br />
<strong>ve</strong>rmiyordu. Bana dönerek, “Beyaz<br />
Saray ile konuşur gelirim bu benim<br />
vazifem. Ancak orada Broadway<br />
kaldırımlarında Nazmiye Hanım’ın<br />
elini tutup yürümediğim sürece<br />
ABD’ye gitmiş sayılmam” dedi.<br />
1992 içinde olmalı, o sırada<br />
başbakandı; ertesi gün, Başkan Baba<br />
Bush’un da<strong>ve</strong>ti üzerine ABD’ye gidecekti.<br />
Bir pazar gecesi Güniz Sokak’ta üst<br />
kattaki misafir odasındaydık. Bir köşede<br />
iki kırmızı pasaport, yanında zarf içinde<br />
de devletin seyahat için <strong>ve</strong>rdiği harcırah<br />
duruyordu. Yurt dışına gidecek herhangi bir<br />
vatandaştan farkı yoktu.<br />
Demirel çantasına dosyaları<br />
yerleştiriyor, kendisinden önceki dönemi<br />
ima ederek, “her şeyi karmakarışık<br />
etmişler” diyerek, espriden de eleştiriden<br />
de taviz <strong>ve</strong>rmiyordu. Bana dönerek,<br />
“Beyaz Saray ile konuşur gelirim bu<br />
benim vazifem. Ancak orada Broadway<br />
kaldırımlarında Nazmiye Hanım’ın elini<br />
tutup yürümediğim sürece ABD’ye gitmiş<br />
sayılmam” dedi.<br />
Başbakanlığı zamanında bir gün de o<br />
sıralarda eskisiyle birlikte kullanılan yeni<br />
Başbakanlık binasındaydık. Sekreterini<br />
aradı: “Bana Nazmiye’yi arar mısın?”<br />
diye sordu. Sonra da Nazmiye Hanım’a,<br />
“Hemen geliyorum. Bülent de misafirim”<br />
dedi. Öğle yemeğine e<strong>ve</strong> gidiyordu…<br />
Benimle kahvaltı yaparken yanına<br />
kimseyi almaz, tabağıma bizzat kendisi<br />
servis yapardı. Süleyman Bey kahvaltıyı<br />
hızla yapar, kendisine sunduğum<br />
araştırma raporunu okumadan önce<br />
mutlaka <strong>ve</strong> her zaman, “Durum senin<br />
pencerenden nasıl görünüyor?” diye<br />
sorardı. Demirel konuşurken, ben<br />
kahvaltıya devam ederdim. “ Şu zeytin<br />
Neşet ustanın ağacından, peynir keçiden”<br />
diyerek devam ederdi. Kendisine her gün<br />
Çankaya’da hazırlanmış poğaça dahil<br />
mükellef kahvaltılık gelir, ancak o Güniz<br />
Sokak’tan, evden getirdiklerini tercih eder,<br />
“Güniz Sokak’tan, buyur sen de ye” derdi.<br />
Cumhurbaşkanlığı döneminde ben<br />
millet<strong>ve</strong>kiliydim. Kahvaltı yaptıktan sonra<br />
saat dokuz olmadan beni gönderirdi:<br />
“Sen de bir kamu görevlisisin, mesaiden<br />
çalamayız.”<br />
Sofrasında bir keresinde; içinde İzmir<br />
üzümü bulunan gül reçeli vardı. “Bunu<br />
Nazmiye yaptı” diyordu. O nefis reçeli o<br />
gün tatmak imkânını bulmuştum.<br />
Son zamanlarda görüşmeye gittiğimde<br />
bütün hijyen tedbirlerine başvurulduğunu<br />
görürdüm. Ayakkabılara galoş geçirilir,<br />
ellere ilaçlı krem <strong>ve</strong> ilaç sürülürdü. Bir<br />
defasında reçeli hatırlattım kendisine.<br />
Doktoru Aylin Hanım'a, “Bu reçeli ablamın<br />
kızı Sabiha Abla yaptı. Arayın da bir<br />
kavanoz da Bülent için yapsın...”<br />
Ben sağlığına zarar gelmesin diye<br />
reçelden yemesini istemiyordum. Doktoru<br />
Aylin Hanım, “Ben hem ilaç <strong>ve</strong>ririm, hem<br />
de yedirmesini bilirim” dedi.<br />
Ismarladığı o gül reçeli gelmedi...<br />
Sabiha Abla <strong>ve</strong>fat etmişti. Ama Isparta<br />
gülü <strong>ve</strong> İzmir üzümü alıp o nefasette<br />
olmasa bile o reçeli yaptıracağım.<br />
Fransa Cumhurbaşkanı De Gaulle,<br />
“Başkanların yaşadığı yer halka açık<br />
olmalı” demiş. Güniz Sokak’taki ev de<br />
şimdi müze olarak hazırlanıyor. Doktor<br />
Aylin Hanım özenle ilgileniyor.<br />
Belki bu yazı üzerine içinde İzmir<br />
üzümü bulunan gül reçelleri piyasaya<br />
çıkar. Ama siz yine de Nazmiye<br />
Hanımların, Sabiha Ablaların yaptığını<br />
yiyin.<br />
itü vakfı dergisi<br />
89
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“Her ziyaretimden sonra, kendisinden, iyimser <strong>ve</strong><br />
huzurlu olarak ayrılmışımdır.”<br />
ÇÇ Y. Müh. Yüksel Erimtan, İTÜ’51<br />
Erimtan Müşavirlik Taahhüt Ticaret A.Ş.<br />
Yönetim Kurulu Başkanı<br />
Ben Su Mühendisi değilim, Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitenin Yol Bölümü'nden 1951<br />
yılında mezun bir inşaat mühendisiyim. Kısa<br />
bir süre devlet dairelerinde çalıştıktan sonra<br />
serbest hayata geçtim.<br />
Sayın Cumhur Başkanımız ile ilk gıyabi<br />
tanışmam, benim 1946 yılında İTÜ’ye<br />
girdiğim yıl oldu.Tahsil süresi ev<strong>ve</strong>lden 6 yıl<br />
olan okulumuzun öğrenim süresi o yıl 5 yıla<br />
indirilmişti. Geçen yıl mezun olacak olan<br />
öğrenciler, devam etmedikleri tek bir ders<br />
nedeni ile mezun olamayıp bir yıl daha,kalan<br />
o ders için Üni<strong>ve</strong>rsiteye geliyorlardı. Bu<br />
mezunlara sonra, 7 yıllık mezunlar dendi. Bu<br />
öğrencilerden birisi de Sayın Demirel’miş.<br />
Benim öğrenime başladığım yıldan mezun<br />
olduğum yıl boyunca, kendisinden hep “Bir<br />
öğrenci Süleyman varmış, kendisine çoban<br />
Sülü derlermiş; tüm tahsil süresince meccanen<br />
okumuş. İTÜ’ye girmiş, not tutmadan hocaların<br />
derslerini dinler, sonradan arkadaşlarına o<br />
dersi tekrar anlatırmış; meşhur hocamızdan<br />
birisinin yanlışını bulmuş; arkadaşlarının pek<br />
çoğuna değişik şekillerde destek olmuş” diye<br />
bahsedilirdi.<br />
O yıllarda kendisi ile tanışma fırsatım<br />
olmadı.<br />
1956 sonrasında DSİ’ye çalışmak için<br />
müracaat ettim. Bana, müracaat eden<br />
mühendislerin tayinlerine, müracaat edenle<br />
mülakat yaparak, Genel Müdürün şahsen<br />
karar <strong>ve</strong>rdiği söylenip bir tarih <strong>ve</strong>rildi.<br />
O gün ilk defa kendisi ile tanıştım.<br />
İngilizce bildiğimi öğrenince, (o tarihlerde<br />
devlet daireleri arasında muvafakat olmadan<br />
bir mühendisi başka bir devlet dairesi işe<br />
alamıyordu.) “Ben muvafakat alırım, sen<br />
pazartesi işe başla” diyerek beni DSİ’ye tayin<br />
etti.<br />
DSİ Barajlar Dairesi, Ekonomik Baraj<br />
Yüksekliği Tayin Dairesinde işe başladım.<br />
Sayın Demirel her hafta bir gün, DSİ’deki<br />
bütün daireleri ziyaret ederdi. Bir gün Barajlar<br />
Dairesi’nin, Ekonomik Baraj Yüksekliği Tayin<br />
Bölümü'ndeki odamıza da gelip, yapılan işin<br />
ne olduğunu, beklenen bilgi varsa ne olduğunu<br />
sordu.<br />
İlk ziyaret gününde adım ile bana hitap<br />
etti. Sorularını sordu gitti. ikinci hafta üzerinde<br />
90 itü vakfı dergisi<br />
çalıştığımız barajlar hakkında, bir hafta ev<strong>ve</strong>l<br />
sorduğu konular hakkında son durumun ne<br />
olduğunu detayları ile tekrar sordu.<br />
Başlangıçta ben, kendisi not alıyor diye<br />
düşündüm. Sonraki ziyaretlerinde aynı durum<br />
tekrar etti. Anladım ki kendisinin muazzam<br />
güçlü, hayran olunacak, inanılmaz bir hafızası<br />
var.<br />
DSİ de çalıştığım sürede şunları gördüm:<br />
Türkiye’de baraj yapılması muhtemel<br />
noktalar belirlenmiş <strong>ve</strong> Türkiye haritası<br />
üzerinde kırmızı iğne ile işaretlenmişti.<br />
Ayrıca bu yerlerde su ölçüm istasyonları ayrı<br />
bir renkte iğne ile işaretlenmişti. Gene, bu<br />
baraj sulama maksadı ile de kullanılacaksa,<br />
sulayacağı araziler de belirlenmişti. Bütün bu<br />
tespitler, Sayın Demirel’in Amerika Birleşik<br />
Devletleri'ne özel bir bursla gittiğinde, bir<br />
havza etüdünün nasıl yapıldığının kendisi<br />
tarafından müşahade edilmesinin sonucudur.<br />
O tarihlerde DSİ hiçbir devlet dairesinde<br />
görmediğim bir aktivite ile, bir arı kovanı gibi<br />
çalışıyordu.<br />
Ülkemiz, Sayın Demirel’in DSİ Genel<br />
Müdürlüğü ile, barajlar inşa ederek sulama <strong>ve</strong><br />
enerji üretme hamlesini yapmıştır. O yüzden<br />
kendisine “Barajlar Kralı” gibi bir lakap<br />
takılmıştır.<br />
Ben DSİ’den ayrılırken, niçin ayrılmak<br />
istediğimi öğrendikten sonra bana, “Sen,<br />
serbest çalışacak birisin” diyerek başarılar<br />
dilediğini hiç unutmadım.<br />
1960 yılında görevinden ayrılıp, serbest<br />
hayata atılacağı günlerde, GAMA’da<br />
başımıza geçerek bize destek olmasını teklif<br />
ettiğimizde, yeni bir teşebbüsü olduğunu<br />
ama kendisini GAMA’nın bir müşaviri olarak<br />
gösterebileceğimizi söyledi. Tekrar siyasete<br />
dönene kadar kendisini şirketimiz GAMA’da,<br />
bir diğer ünlü ağabeyimizle beraber<br />
müşavirimiz olarak gösterdik. Kendisinin<br />
en yakın sınıf arkadaşlarından biri olan <strong>ve</strong><br />
beni çok iyi tanıyan rahmetli Hasan Vardar,<br />
çok yakın arkadaşım bir ağabeyim idi.<br />
Herhalde beni Sayın Cumhur Başkanımıza<br />
anlatmış olmalı ki, yaşamımız boyunca,<br />
bazen kendisinin talebi, bazen benim ricam<br />
ile bazen üçümüz, sonradan ben yalnız bir<br />
araya gelirdik. Bazen saatler süren derin<br />
sohbetler ile durum değerlendirmeleri<br />
yapardık. Ben yaşam süresince kendisi ile bir<br />
araya gelme fırsatını bulmuş biriyim.<br />
İnanılmaz hafıza gücüne, ekonomik,<br />
sosyal her konudaki derin bilgisine,<br />
dünya <strong>ve</strong> siyasi konulardaki çeşitli<br />
değerlendirmelerine, pek çok defa yaptığı<br />
analizlere, bazen benimle beraberken<br />
ziyaretine gelen kişileri de yanımıza<br />
aldığında, onlarla olan konuşmalarına,<br />
ziyaretçiler gittikten sonraki sohbetlerimiz<br />
sırasında, gelenlerle olan geçmişteki<br />
berrak anılarına hep hayran kalmışımdır.<br />
Ve her zaman, her ziyaretimden sonra,<br />
kendisinden, iyimser <strong>ve</strong> huzurlu olarak<br />
ayrılmışımdır.<br />
Son ziyaretimde “Gel Yüksel, senle<br />
şu konuyu mühendisçe değerlendirelim”<br />
demiş, derin bir mantıkla konunun analizini<br />
yapmış, fikrimi sorduktan sonra, “Ancak<br />
şu faktör bu konuyu çözecektir” diyerek<br />
konuyu sonuçlandırmıştı.<br />
Sayın Cumhur Başkanı ile dostluk<br />
dışında hiçbir siyasi birlikteliğim olmadı.<br />
Benim kendisine “Hiçbir iş yapmayan<br />
hiç hata yapmaz, çok iş yapan binde bir<br />
bile hata yapsa bir hata yapar, siz de çok<br />
iş yaptınız hatalarınız olmuş mudur?” diye<br />
sorduğumda <strong>ve</strong> bazı misaller <strong>ve</strong>rdiğimde,<br />
samimiyetle “Olmuştur” demiştir. Ve<br />
bazılarının nedenlerini izah da etmiştir.<br />
Pek çok defa her konu hakkında, o konu<br />
ile ilgili bir hikaye anlatır <strong>ve</strong> kahkaha atardık.<br />
9’uncu Cumhurbaşkanımızın Başkanlık<br />
görevi süresince, CUMHUR’un BAŞI olarak<br />
mükemmel bir devlet adamlığı örneği<br />
sergilediğini, kendisini tanıyanlar gibi<br />
önceki siyasi aktivitelerini tenkid edenler<br />
bile hayranlık <strong>ve</strong> takdirle karşılamışlardır.<br />
Mümtaz Devlet Adamı Sayın 9.cu<br />
Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel’i<br />
saygı ile anıyor kendisine Yüce Yaratan’dan<br />
rahmet diliyorum.
“Cumhuriyetin 50 Yılında Süleyman Demirel Var…”<br />
ÇÇ Y. Müh. Osman Mörel, İTÜ’48<br />
Sınıf Arkadaşı<br />
Bizim sınıf liseyi 1942’de bitirdi. O<br />
zamanki ismiyle “İstanbul Yüksek<br />
Mühendis Okulu’nun 1942-1943 senesi<br />
için açtığı giriş imtihanını kazanan 150<br />
kişi, bu okulun 1. sınıfında mühendislik<br />
öğrenimine başladı. O zamanki okul<br />
İnşaat, Makina, Elektrik <strong>ve</strong> Mimari<br />
şubelerinden ibaretti <strong>ve</strong> 6 senelik<br />
öğrenimden sonra Yüksek Mühendis<br />
olarak mezun olunurdu. 4 şubenin hepsi<br />
de Gümüşsuyu’nda bugün Makina<br />
Fakültesi’nin bulunduğu<br />
tek binada idi; yatılı,<br />
yatısız toplam öğrencileri<br />
600 kadardı.<br />
Afyon Lisesi’nden<br />
mezun olan Süleyman<br />
Demirel, okula girdi <strong>ve</strong><br />
Makina şubesini tercih<br />
etti. Kısa bir süre sonra<br />
tercihini değiştirerek<br />
İnşaat Şubesine<br />
geçti. Mezuniyetimiz<br />
dolayısıyla çıkardığımız<br />
geleneksel yıllıkta bu<br />
değişiklikten “Makina<br />
Fakültesi’nin İnşaat Fakültesi’ne<br />
muazzam bir hediyesidir” diye<br />
bahsedilecekti. Demirel bütün öğrenimi<br />
boyunca yatılı okumuştur.<br />
Biz, Yüksek Mühendis Okulu’nun 1.<br />
sınıfını 1942-43, 2. sınıfını 1943-44 ders<br />
senesinde okuduk. Özel bir kanunla,<br />
okulumuz 1944’te lağ<strong>ve</strong>dildi <strong>ve</strong> yerine<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi kuruldu.<br />
Müdür, rahmetli Tevfik Taylan Rektör<br />
oldu. Şubeler Fakülte oldu, başlarındaki<br />
hocalar Dekan oldular. Hepsi iyi de, bu<br />
arada 6 senelik öğrenim süresi 5 seneye<br />
indirilince biz başarı ile bitirdiğimiz 2.<br />
sınıftan sonra 3. sınıf olacağımıza tekrar<br />
2. sınıf olduk.<br />
Yönetim, üni<strong>ve</strong>rsiteye dönüş<br />
hazırlıklarına daha önce başladığı için<br />
1943 lise mezunlarından giriş imtihanında<br />
yüksek not alan ilk 40 kişiyi doğrudan 2.<br />
sınıfa aldı. Bu arkadaşlarımızla, Yüksek<br />
Mühendis Okulu’nun 2. sınıfını beraber<br />
okuduk. Necmettin Erbakan’la Demirel’in<br />
sınıf arkadaşlığı böyle başladı. Demirel<br />
6 sene, Erbakan 5 senede mezun<br />
oldular. Aslında bizim İnşaat Fakültesi’ni<br />
bitiren arkadaşlarımız 6 senede değil,<br />
6,5 senede mezun oldular. Bu, ayrı bir<br />
hikayedir…<br />
Süleyman Demirel, kısa zamanda<br />
arkadaşları arasında sakin <strong>ve</strong> vakur<br />
davranışları, efendiliği, uzlaştırmacı<br />
hareketleri <strong>ve</strong> çalışkanlığı ile temayüz etti<br />
<strong>ve</strong> bu hasletleri 6 sene boyunca artarak<br />
devam etti. 6 sene boyunca kimseyle<br />
sesini yükselterek tartıştığını duyan,<br />
gören olmadı. Etrafında 7-8 kişilik bir<br />
yakın arkadaş grubu oluştu. Bunlar etütte<br />
ders çalışmaları sırasında anlamadıkları<br />
bahisleri sorarlar <strong>ve</strong><br />
Demirel hepsine ayrı ayrı<br />
anlatırdı; hiçbirine, “Ben<br />
şimdi Ali’ye anlattım, o<br />
sana anlatsın!” demez,<br />
aynı şeyleri bir defa<br />
da soran o arkadaşına<br />
anlatırdı. Yazılı<br />
imtihanlarda bu grup<br />
etrafını sarmış olarak<br />
otururlardı.<br />
Hastalıkları<br />
sebebiyle devamlarını<br />
<strong>ve</strong> proje çalışmalarını<br />
aksatan arkadaşlarının<br />
projelerini yaparak sene kayıplarını<br />
önlemiştir. Demirel, mezuniyetinden<br />
sonra 29 yaşında Barajlar Dairesi<br />
Başkanı, 30 yaşında DSİ Genel Müdürü,<br />
40 yaşında Başbakan oldu, 7 sene<br />
Cumhurbaşkanlığı yaptı.<br />
Cumhuriyetin 50 senesinde Demirel<br />
vardır <strong>ve</strong> hep ön plandadır. Zaman <strong>ve</strong><br />
yorgunluk bilmeyen bir çalışma azmiyle,<br />
engin bir memleket <strong>ve</strong> insan sevgisiyle,<br />
güçlü bir bilgi birikimiyle <strong>ve</strong> şaşırtıcı<br />
bir zekâ <strong>ve</strong> hafıza gücüyle hizmet etti.<br />
Hatırası milletimiz için azizdir. Kaybı<br />
anında <strong>ve</strong> son yolculuğunda bütün ülkeye<br />
yayılan teessür dalgası ne kadar samimi<br />
idi! İnsanlarımızın birçok öfke <strong>ve</strong> çaresizlik<br />
anlarında, “Ah, Demirel 10-15 yaş genç<br />
olsaydı!” cümlesi umumi bir hasret ifadesi<br />
oldu.<br />
Demirel, Genel Müdürlük <strong>ve</strong><br />
Başbakanlıkta hizmet <strong>ve</strong>rirken, sınıf<br />
arkadaşlarını sorumlu mevkilere<br />
getirmekten hiç çekinmedi; genç<br />
yaşlarında onları Genel Müdür, Müsteşar,<br />
Bakan yaptı. Onlar da bu tercihlere<br />
liyakatlarını ispat ettiler, büyük dürüstlük<br />
<strong>ve</strong> başarı ile görev yaptılar.<br />
Eski Rektörümüz Sayın Gülsün<br />
Sağlamer, Dergimizin bundan ev<strong>ve</strong>lki<br />
sayısında Demirel’in çok güçlü bir<br />
aidiyet duygusuyla İTÜ’ye yaptığı<br />
büyük hizmetleri teferruatı ile yazdı. Bu<br />
hizmetler İTÜ’nün büyümesi <strong>ve</strong> yücelmesi<br />
yolunda çok önemli kilometre taşlarıdır.<br />
Taşkışla <strong>ve</strong> Maçka Kampüsleri’nin<br />
İTÜ’ye yasal olarak kazandırılması bunlar<br />
arasındadır. Bu iki kampus için bir bilgi<br />
notu düşmekten kendimi alamadım:<br />
İTÜ’yü Demirel’den iki sene sonra bitiren<br />
bir başka mezunumuz da Başbakan, daha<br />
sonra Cumhurbaşkanı olmuştur. Bu zat,<br />
Taşkışla’yı <strong>ve</strong> Maçka Kışlası’nı İTÜ’den<br />
alarak, otel <strong>ve</strong> borsa binası yapmak için<br />
çok ısrarlı bir mücadele başlattı. “Bir<br />
mezunumuz bunu nasıl yapabiliyor?” diye<br />
hep hayretler içinde kaldım. Bu binalar<br />
Üni<strong>ve</strong>rsite’ye tahsis edildikleri zaman birer<br />
harabe halinde idiler. Üni<strong>ve</strong>rsite, bunları<br />
bugünkü mamur hallerine getirmek için<br />
çok büyük gayretler sarfetti. Dönemin <strong>ve</strong><br />
bazı öğretim üyeleri büyük bir dayanışma<br />
örneği göstererek binaları teslim<br />
etmediler, sonraki süreçte hukuki yollarla<br />
bu mücadeleyi sürdürdüler. Karşı kuv<strong>ve</strong>tler<br />
(!) binaları fiilen işgale teşebbüs ettiler.<br />
Hocalarımız nöbet tuttular. Sonunda bir<br />
eski mezunumuza karşı zafer (!) kazanıldı.<br />
Bu olay, bütün ayrıntılarıyla İTÜ Vakfı<br />
Dergisi’nin çeşitli sayılarında yayımlandı…<br />
Bu yazıda Nazmiye Hanım’dan<br />
bahsetmemek bir büyük eksiklik olurdu.<br />
Nazmiye Hanım, Demirel’in beşik kertiği<br />
idi, mezun olunca hemen evlendiler.<br />
Nazmiye Hanım, Demirel’in hayatının en<br />
büyük şansı idi, bir huzur <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik<br />
unsuru idi. Uzun süren sıkıntılı hastalığına<br />
Demirel büyük üzüntülerle, te<strong>ve</strong>kkülle<br />
katlandı, <strong>ve</strong>fatı adeta bir yıkım oldu.<br />
Demirel’in hayatını Cumhuriyetimizden,<br />
onun 50 senelik bir döneminden ayırarak<br />
irdelemek mümkün değil. Siyasetin<br />
tabiatı gereği şöyle <strong>ve</strong>ya böyle hükümler<br />
<strong>ve</strong>rilebilir ama, hiç tartışılmayacak olan<br />
onun insan <strong>ve</strong> memleket aşkı, birçok<br />
faydalı eserin banisi olması, siyasete<br />
yeni bir üslup, yeni bir tarz getirmiş<br />
olmasıdır.<br />
Sevgili kardeşime <strong>ve</strong> aziz dostuma<br />
Allahtan rahmet dilerim.<br />
itü vakfı dergisi<br />
91
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
ÇÇ Y. Müh. Recai Kutan, İTÜ’52<br />
Eski Bakan, ESAM Genel Başkanı<br />
Mühendis Demirel’i ilk defa Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsiteye girdiğim 1947 yılında<br />
görmüştüm.<br />
Demirel <strong>ve</strong> sınıf arkadaşları o dönemde<br />
kendilerini “7 İnşaat Öğrencileri” olarak<br />
takdim etmekteydiler. Üni<strong>ve</strong>rsiteye<br />
girdiklerinde eğitim süresi 6 yıl imiş.<br />
Mezuniyete yakın üni<strong>ve</strong>rsite yönetimi,<br />
okutulması unutulmuş bir tek ders için<br />
bir yıl daha okuyacakları kararını <strong>ve</strong>rince<br />
sınıfın adı “7 İnşaat” olmuş. Demirel <strong>ve</strong><br />
arkadaşlarının koridorlarda rahat rahat<br />
dolaşmalarına, günde sekiz saat ders yükü<br />
altında olan bizler hep imrenerek bakardık.<br />
1952 yılında mezun olup DSİ’de göre<strong>ve</strong><br />
başladığımda, EİEİ’de çalışmakta olan<br />
Turgut Özal arkadaşımı ziyaretimde, o<br />
kurumda çalışmakta olan Demirel ile de<br />
tanışmıştım. Demirel o sırada, inşaatına<br />
benim de sonradan yakın ilgi gösterdiğim,<br />
Elazığ Hazar Gölü HES Projesi’ni<br />
“Mühendis Demirel”<br />
hazırlamakta idi. Bir süre sonra Turgut<br />
Özal’dan, Demirel’in Eisenho<strong>ve</strong>r bursuyla<br />
Amerika’ya gittiğini duymuştum.<br />
Demokrat Parti Hükümeti, baraj<br />
projeleri için bir hamle başlatınca Demirel,<br />
DSİ’de Barajlar Dairesi Başkanlığı’na<br />
getirildi. O dönemin en önemli baraj<br />
projesi “Adana-Seyhan Barajı” idi. Birkaç<br />
yıl sonra Demirel çok genç yaşında<br />
DSİ Genel Müdürü olarak tayin edildi.<br />
1955 yılından 1960 Askeri Darbesi’ne<br />
kadar Genel Müdür olan Demirel, DSİ<br />
teşkilatında değerli bir teknik kadroyla<br />
birlikte çok önemli değişiklikler<br />
gerçekleştirdi. DSİ’de Amerika’daki<br />
DSİ tipi bir teşkilat olan “Bureau of<br />
Reclamation” benzeri bir teşkilatlanma<br />
yapıldı.<br />
DSİ’de ciddi anlamda bir meslek içi<br />
eğitim, yurtdışı eğitim hamlesi başlatıldı.<br />
Organize edilen bir eğitim merkezinde<br />
teşkilatın yardımcı teknik eleman eksikliği<br />
giderildi. Böylece Türkiye’nin en güçlü <strong>ve</strong><br />
en organize teknik kadrosu oluşturuldu.<br />
Her kademedeki DSİ personeli için<br />
“Sevk <strong>ve</strong> İdare” seminerleri de düzenlendi.<br />
Devrin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın<br />
“Bizim su müdürü” dediği Demirel<br />
döneminde, yabancı uzmanlardan daha<br />
çok kendi teknik kadromuzla, ülkenin su<br />
<strong>ve</strong> toprak kaynaklarının geliştirilmesi için<br />
büyük projelere girişildi. Bu yüzden bazı<br />
çevreler sonradan Mühendis Demirel’i<br />
“Barajlar Kralı” olarak takdim ettiler.<br />
“Mamur, müreffeh, büyük <strong>ve</strong> demokrat Türkiye<br />
hedefimizdi, bu hedefe koştuk”<br />
ÇÇ Y. Müh. Nurettin Koçak<br />
Kutlutaş Holding Yön.Kur.Bşk.<br />
Sayın Süleyman Demirel 1949 senesinde<br />
İTÜ İnşaat Fakültesinden mezun oldu.<br />
Ben de o sene İTÜ İnşaat Fakültesine girdim.<br />
Dolayısıyla üni<strong>ve</strong>rsitede ağabeyliği dışında<br />
hiç tanışıklığımız olmadı.<br />
Ancak, ileriki yıllarda Barajlar Dairesi<br />
Başkanlığı <strong>ve</strong> DSİ Genel Müdürlüğü yıllarında<br />
uzaktan da olsa çok takip ettik. 1965 yılından<br />
itibaren çok daha yakından ilgilenmişizdir.<br />
Sayın Demirel’in, ülkemizin su<br />
potansiyelini, elektrik üretimine <strong>ve</strong> sulamaya<br />
çevirme hamlesini çok merakla <strong>ve</strong> övünçle<br />
takip etmişizdir. Sayın Demirel’in kurduğu<br />
bütün hükümetlerin programlarında, sanayi<br />
kalkınmasının öncelikli olması, ülkemiz<br />
için son derecede kıymetli olmuş <strong>ve</strong> özel<br />
sektörün de buna iştiraki ile ülkenin pek çok<br />
ihtiyaçları yerli olarak üretilmiştir. Bir sanayi<br />
kuracaksanız en mühim konu, ihtiyacınız<br />
olacak enerjinin devamlılığıdır. Buna İnanmak<br />
son derece teşvik edici bir unsurdur. Sanayi<br />
kalkınmasında çok yoğun bir program<br />
uygulanmış, pek çok fabrikanın yanında<br />
çok adette enerji santralları da<br />
inşa edilmiştir. Bu sıkı program<br />
Türkiye’yi bugünkü ihracat<br />
potansiyeline getirmiştir.<br />
Yine barajlar, GAP projesi<br />
<strong>ve</strong> sulama projelerinin yapılması<br />
ülkede üretimin daha <strong>ve</strong>rimli bir<br />
noktaya gelmesini sağlamıştır.<br />
Bir ara ülkemizde kalkınma<br />
hızı % 7’yi geçmiştir. Bütün<br />
bu başarılı çalışmalardan<br />
sonra, Sayın Demirel, “Türkiye,<br />
dünyada yiyecek ithal etmeyen 6, giyecek<br />
ithal etmeyen 7 ülkeden birisidir” diyebilmiş,<br />
biz de uluslararası ziyaretlerde bilhassa Uzak<br />
Doğu’da bunu kullanmışızdır.<br />
Sayın Demirel’e 2013 yılında yazdığım bir<br />
mektuba cevaben, “Mamur, müreffeh, büyük<br />
<strong>ve</strong> demokrat Türkiye hedefimizdi, bu hedefe<br />
koştuk” diyorlardı.<br />
Bir İTÜ’lü olarak, kalkınmamızda<br />
müteahhit <strong>ve</strong> sanayici olarak vazife<br />
aldık. Ülkemizin mamur,<br />
müreffeh , demokrat bir<br />
noktaya ulaşmasından çok<br />
büyük mutluluk <strong>ve</strong> övünç<br />
duymuşumdur. Yine Sayın<br />
Demirel’in, “Başbakanlık<br />
makamına 6 kere gidip<br />
7 kere geldim” demesi,<br />
ülkemiz insanının <strong>ve</strong>rilen<br />
değerli hizmetleri her zaman<br />
çok iyi özümsediğinin bir<br />
göstergesidir. Ülkemizin<br />
petrolü, gazı yok ama, insanının çalışkan,<br />
başarılı olmasını <strong>ve</strong> mühimsenecek<br />
imkânlarımızı görerek geleceğimiz için çok<br />
ümitvarım.<br />
Ülkemizi bu noktalara getirenlere sevgi,<br />
saygı <strong>ve</strong> minnetlerimi sunarım.<br />
92 itü vakfı dergisi
"Doğa <strong>ve</strong> Su Dostu Süleyman Demirel"<br />
ÇÇ A. Nihat Gökyiğit<br />
TEKFEN Holding <strong>ve</strong> TEMA Vakfı Kurucu<br />
Onursal Başkanı<br />
1992 yılında TEMA Vakfı'nı kurma<br />
kararımızı, bir yurtdışı seyahatinde<br />
Başbakan Demirel’e arzetme fırsatını<br />
bulmuştum. “Türkiye’nin çok meselesi<br />
var ama en önemli sorunlarından biri de<br />
toprak erozyonudur. Siz hazırlığınızı yapın,<br />
İstanbul’a gelir Vakfın açılışını yaparım”<br />
dedi.<br />
Demirel, açılış konuşmasında su<br />
<strong>ve</strong> rüzgar erozyonunun, dünyadaki<br />
durumundan başlayarak Türkiye’deki<br />
sebepleri <strong>ve</strong> tahribatını çok büyük maharetle<br />
anlattı.<br />
“İlk yıllar bu konuda bilgilendirme <strong>ve</strong><br />
eğitime yoğunlaşın, halkı bilinçlendirerek<br />
desteğini almaya gayret ediniz; sorunlarınız<br />
olunca bana gelmede tereddüt etmeyin.<br />
Çok önemli bir misyon için büyük bir<br />
mücadeleye girdiğinizi unutmayın” diyerek<br />
sözlerini bitirdi.<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel<br />
sivil toplum kuruluşlarını hep himaye etmiş,<br />
sorunlarına çare bulmada <strong>ve</strong> etkinliklerini<br />
başarılı kılmada yardımcı olmuştur. TEMA<br />
ile ilgili örneklerin bir kaçından söz etmek<br />
istiyorum.<br />
1997 yılında finansman darlığı<br />
ile karşılaşmıştık. Çare olarak<br />
Süleyman Bey’in bir şapkasını da<br />
açıkartırmaya koyarak İstanbul’da<br />
bir kaynak geliştirme yemeği<br />
düzenlemeyi düşünüyorduk.<br />
Toplantıyı onun himayesinde yapma<br />
izni için kendisini ziyaret ettik.<br />
“Ne himayesi, toplantıyı<br />
Çankaya’da ben bizzat yaparım. Siz<br />
bana da<strong>ve</strong>t listesini getirin” dedi.<br />
Demirel işadamları ile yapılan<br />
bu yemekli toplantıyı bizzat idare<br />
Hayrettin Karaca <strong>ve</strong> Nihat Gökyiğit<br />
ederek TEMA faaliyetleri <strong>ve</strong> tanıtımı için<br />
büyük destek sağladı.<br />
Orman Bakanlığı işbirliği ile “10 Milyar<br />
Meşe Tohumu Toprakla Buluşuyor”<br />
projemizi Cumhuriyetimizin 75.yılında<br />
başlayıp 100.yılında tamamlamak üzere<br />
ele almıştık. Demirel’e bundan bahsedince<br />
törenin Çankaya’da başlamasını önerdi. İlk<br />
meşe palamutları Demirel’in açış konuşması<br />
ile Çankaya Köşkü bahçesine ekildi. Törene<br />
katılan resmi zevatın yanı sıra da<strong>ve</strong>tliler<br />
arasında bulunan yabancı misyon şefleri<br />
<strong>ve</strong> elçiler sayesinde proje uluslararası ün<br />
kazandı.<br />
Toprak-Su Teşkilatı tarafından 1962<br />
yılında Konya-Karapınar’da Çölleşme<br />
ile Mücadele Projesi başlatılmıştı.<br />
Bölgeye uyumlu bitkiler ile rüzgar perdesi<br />
geliştirmeyi esas alan proje dünya ölçeğinde<br />
bir başarı öyküsü idi. Ancak son yıllarda<br />
1997 yılında finansman darlığı<br />
ile karşılaşmıştık. Çare olarak<br />
Süleyman Bey’in bir şapkasını da<br />
açık artırmaya koyarak İstanbul’da<br />
bir kaynak geliştirme yemeği<br />
düzenlemeyi düşünüyorduk.<br />
ihmal edilen projenin tanıtılarak yeni<br />
girişimlere hem örnek hem de teşvik olması<br />
için 19 Haziran 1999’da bölgede bir şölen<br />
düzenledik. Bu etkinlik konusunda büyük<br />
destek <strong>ve</strong>ren Cumhurbaşkanı Demirel,<br />
da<strong>ve</strong>timizi şu sözler ile kabul etmişti:<br />
“Bu projeyi ülkemiz doğasının<br />
korunması açısından önemli buluyorum.<br />
Dünyaya örnek olan Türk bilim adamları <strong>ve</strong><br />
mühendislerinin başarısını duyurmak <strong>ve</strong><br />
onlara milletçe şükran duygularımızı ifade<br />
etmek üzere se<strong>ve</strong> se<strong>ve</strong> katılırım.”<br />
Bu tanıtım şöleni sayesinde TEMA iş<br />
muhitinden destek alarak yeni alanlarda<br />
benzer uygulamalar yapma imkanı buldu.<br />
Sovyet döneminde dünyadan saklı<br />
tutulan Aral Gölü çevre felaketine ait bir<br />
belgesel için destek olma kararı almıştım.<br />
Aral gölünü besleyen iki nehrin pamuk üretim<br />
alanlarına çevrilmesini esas alan bu çok<br />
büyük su projesinin yanlışlarını belirtecek<br />
olan belgesel Demirel’in de ilgisini çekiyordu.<br />
Ancak Sovyet dönemi alışkanlıkları devam<br />
ettiğinden bu ücra yerlere giriş çıkış izni işin<br />
en zor tarafı idi. Demirel’in göle kıyısı olan<br />
Kazakistan, Özbekistan <strong>ve</strong> pamuk üreten<br />
Türkmenistan Başkanları ile çok yakın ilişkisi<br />
sayesinde onlara gönderdiği birer mektupla<br />
sorun çözülmüştü. Belgesel Lahey, Tokyo <strong>ve</strong><br />
İstanbul Su Kongrelerinde gösterime alındığı<br />
gibi, bir ders kitabı gibi dolaşmaya devam<br />
ediyor.<br />
Daha sonra Aral projesinden alınacak<br />
dersleri de taşıyan GAP belgeselinin<br />
hazırlanmasında da Demirel değerli<br />
görüşlerini bizden esirgemedi. Belgeseldeki<br />
konuşmasında GAP projesi için dünyanın<br />
sayılı büyük projelerinden biri olduğunu<br />
belirttikten sonra sözlerini şöyle<br />
noktalamıştır:<br />
“Şimdi diyecekler ki siz Türkiye<br />
Cumhuriyeti olarak bu topraklarda<br />
ne yaptınız? Efendim, Hititler<br />
şunu yaptı, Urartular bunu yaptı,<br />
Romalılar şunu yaptı. Hepsi bu<br />
topraklarda oralarda duruyor.<br />
Selçuklular hanlar yaptılar,<br />
kervansaraylar yaptılar. Osmanlılar<br />
cami yaptı, köprü yaptı. Siz ne<br />
yaptınız? Gururla gösterebileceğimiz<br />
projelerden biri GAP projesidir.<br />
Aslında Türkiye Cumhuriyeti’nin bu<br />
topraklara olan önemli bir borcunu<br />
ödemesidir. ”<br />
itü vakfı dergisi<br />
93
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
ÇÇ Y. Müh. Tuğrul Erkin İTÜ’61<br />
DEİK-Avrasya İş Konseyleri Eski Başkanı<br />
Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
9. Demirel’in aramızdan ayrılışının ilk yılı<br />
içinde, önce anmak amacıyla İTÜ Vakfı’nın<br />
hazırladığı bu dergide benim de birkaç anıma yer<br />
<strong>ve</strong>rilmesinden dolayı onur duydum. Ben onun<br />
üstün niteliklerini belirtmek için değil, sırf onu bir<br />
kez daha hatırlamamız için yazıyorum…<br />
1968 yılında Doğu Anadolu’daki ısınma<br />
sorununu çözmek için bir başlangıç olarak,<br />
bölgedeki düşük nitelikli linyit kömürlerinden<br />
briket yapmak kararlaştırılmış. Bu kararın<br />
ilk basamağı olarak da bir briket fabrikası<br />
kurulması uygun görülmüş.<br />
Bölge halkına da bu kararı<br />
kanıtlamak için derhal bir<br />
temel atma töreni ile işe<br />
girişilmesi uygun görülmüş.<br />
Sonuçta bu projeyi başlatmak<br />
görevi de bana <strong>ve</strong>rildi. Apar<br />
topar yaz tatilimi keserek<br />
Erzurum’a geldim. Şehirde<br />
Vali <strong>ve</strong> Belediye Başkanı dahil,<br />
herkes bana yardımcı olmak<br />
için çalışıyor. Elimde birkaç<br />
Almanca kitap, işe koyuldum.<br />
Önce fabrika için çok uygun<br />
bir yer seçtik. Seçtiğimiz<br />
arsanın ortasında da yarı yıkık<br />
bir depo binası var. Büyüklüğü<br />
bizim işimize uygun, nitekim<br />
hala bu amaçla kullanılıyor…<br />
Temel atma töreni işin<br />
başlangıç noktası. Törenin<br />
bitimine kadar yapılacak işleri<br />
sıraladım. Her etabı ayrıntıları<br />
ile izliyorum. Soruları ağabeylerimize iletiyorum,<br />
onların telefonla <strong>ve</strong>rdikleri bilgileri uyguluyorum.<br />
Önümdeki önemli sorulardan biri de şu;<br />
Demirel’in bu törenlere <strong>ve</strong>rdiği önem… Buna<br />
mukabil ben o güne kadar hiçbir temel atma<br />
törenine gitmemiştim. Bırakın gitmemiş olmayı,<br />
görmemişim bile. O günkü yetersiz haberleşme<br />
koşulları altında her gün Ankara’dan bilgi almaya<br />
uğraşıyorum. Ortalıkta her kafadan bir başka ses<br />
çıkıyor. Kim <strong>ve</strong> hangi sırada konuşacak, ne ikram<br />
edilecek gibi bir yığın ayrıntı… Derken Ankara’dan<br />
hayırlı bir haber geldi. Sayın Demirel DSİ’de<br />
çalışırken, o da bu sorunlarla karşılaşmış olmalı<br />
ki, bir temel atma kılavuzu hazırlamış. Bu habere<br />
çok sevindim. Sıra kılavuzu bulmaya geldi.<br />
Sonuçta kılavuz bulundu <strong>ve</strong> bana gönderildi.<br />
Kılavuz mükemmeldi, içinde her sorunun cevabı<br />
vardı. Törenler yatırımın büyüklüğüne göre<br />
tasnif ediliyor, ona göre düzenleniyordu, her şey<br />
“Aferin, İyi Kopya Çekmişsin!”<br />
düşünülmüştü. Ben, derhal hazırlıkları bu yöne<br />
çevirdim. Örneğin; kurbanlık koç ne renk olacak,<br />
kaç tane olacak, kasap 2 tane olacak, beyaz<br />
muşamba önlük giyecekler, bıçaklar keskin <strong>ve</strong><br />
iki tane olacak, güneşe <strong>ve</strong> yağmura karşı iki tane<br />
sundurma yapılacak, elektrik kesilmesine karşı<br />
yedek jeneratör <strong>ve</strong> hepsinden önemlisi hoparlör,<br />
nitelik <strong>ve</strong> nicelikleri ile belirtiliyor…<br />
Elimizdeki imkanlar ile bu kılavuza<br />
uymaya çalıştık. Sonuçta gün geldi. Ben çok<br />
heyecanlıyım. Biliyorum ki, bütün aksaklıkların<br />
sorumlusu ben olacağım. Hava, şansımıza iyi<br />
gitti. Bizden önce bir başka kuruluşun da töreni<br />
var. Ancak, öyle bir kaos yaşandı ki, Demirel kızdı,<br />
töreni terk etti <strong>ve</strong> arabasına binip bize yöneldi.<br />
Zar zor yetiştim <strong>ve</strong> “Hoşgeldiniz” diyebildim.<br />
Erzurum Briket Fabrikası Temel Atma Töreni, 1968 (Tuğrul Erkin soldan ikinci)<br />
Bakanlar geride kalmıştı. Fazla beklemeden<br />
törene geçtik. Tören ilerledikçe yatıştı, yüzü<br />
yumuşadı, ilgisi arttı, sohbeti uzattı. O ara<br />
program da kendisine yakın gelmeye başladı.<br />
Onun yurt dışındaki <strong>ve</strong><br />
yabancılar nezdindeki itibarını<br />
yakından görmüş bir kimseyim.<br />
Özellikle Sovyetler Birliği<br />
dağıldıktan sonra o bütün Türk<br />
uluslarının AKSAKAL’ı oldu.<br />
Bütün sorunlarını ona açtılar<br />
<strong>ve</strong> akıl aldılar. Bugün maalesef<br />
onun aramızdan ayrılmasıyla bu<br />
bağ koptu. Artık sıradan bir ülke<br />
olduk.<br />
Özellikle beton dökülürken içine bir anı mesajı<br />
bırakmasına memnun oldu.<br />
Tören tamamlandı. Ben kendisini uğurlarken<br />
elimi tuttu, kulağıma eğildi, “Aferin, iyi kopya<br />
çekmişsin!” dedi. Ben de, “Sayenizde efendim!”<br />
diyebildim.<br />
Basit görünen bu işin bile böyle ayrıntıları<br />
ile planlanması bana hep ders olmuştur. Ayrıca,<br />
basit bir törenin, seneler önce hazırladığı bir<br />
kılavuza uygun olduğunu hatırlaması ile beni hep<br />
etkilemiştir.<br />
Diğer bir anım da, yine bir madencilik<br />
tesisinin yapımı ile ilgilidir. 1973 yılında kuruluş<br />
aşamasındaki Kümaş Kütahya Manyezit<br />
İşletmeleri Genel Müdürlüğü görevine getirildim.<br />
Çok zor bir dönemdi. En basit inşaat malzemesini<br />
bile bulamıyorduk. Tesisi bir<br />
an önce bitirmemiz lazımdı<br />
ancak, planlanan hızda<br />
ilerleyemiyorduk. Bakanlık,<br />
ortaklar, kreditörler devamlı<br />
olarak tesisin ne zaman<br />
tamamlanacağını soruyordu.<br />
İşimizi tamamlamak, daha<br />
doğrusu testlere başlamak<br />
için gereken kritik malzemeyi<br />
bir kez daha tespit ettik.<br />
80 cm çapında, spiral<br />
kaynaklı 800 m boruya acil<br />
ihtiyacımız vardı. Porsuk<br />
Çayı’ndan su alamadıkça,<br />
sanayi testlerine başlamamız<br />
mümkün değildi. Bu sıkıntımızı<br />
Sayın Demirel’e duyurduk.<br />
Beni çağırttı, makamına<br />
kabul etti. Fabrika’nın niye<br />
bitmediğini sordu. Ben de 800<br />
m su borusuna ihtiyacımız<br />
olduğunu ancak, hiçbir<br />
yerde bulamadığımızı söyledim. Sümerbank<br />
Mannesman’la konuşup konuşmadığımı sordu.<br />
Hemen her gün Cavit Bey’i aradığımı, onlarda da<br />
saç olmadığını söyledim. Genel Müdür Cavit Bey’i<br />
aramalarını söyledi, bulamadılar. Onun üzerine<br />
bana gerekeni yapacağını söyledi <strong>ve</strong> yaptı da…<br />
15-20 gün sonra borular geldi, tesis tamamlandı.<br />
Teknolojik testlere başladık, iyi sonuçlar aldık.<br />
Açılışa hazırdık…<br />
Kendilerini, açılışa da<strong>ve</strong>t için Yönetim Kurulu<br />
Üyeleriyle ziyarete gittik. “Nasıl? Bitirdiniz mi?”<br />
dedi. “E<strong>ve</strong>t, efendim” dedim. “Senden sonra,<br />
istemiş olduğun 800 m spiral kaynaklı boruyu<br />
alabildim, Genel Müdür Cavit Bey’le görüştüm,<br />
kendisine rica ettim. O da gerekeni yapmış, bana<br />
bildirdi.” Bu, en az 6 ay önceki bir olaydı. Çok<br />
şaşırmıştım. Bir sanayi tesisinin tamamlanması<br />
için gösterdiği çabayı <strong>ve</strong> hiçbir şeyi unutmayan<br />
hafızası, onu farklı kılan niteliklerdi.<br />
94 itü vakfı dergisi
Bütün bunlarla birlikte insan sevgisi,<br />
vatandaşla kısa sürede kurduğu ilişki <strong>ve</strong> dostluk,<br />
onların sorunlarını çözmek için gösterdiği çaba<br />
<strong>ve</strong> deneyimlerini gelecek nesillere taşıma çabası<br />
bunun örnekleridir.<br />
Son olarak açılışını yaptığı Süleyman<br />
Demirel Müzesi, tecrübelerini <strong>ve</strong> anılarını bütün<br />
ayrıntılarıyla gelecek nesillere armağan eden<br />
bir eserdir. Onun yurt dışındaki <strong>ve</strong> yabancılar<br />
nezdindeki itibarını yakından görmüş bir<br />
kimseyim. Özellikle Sovyetler Birliği dağıldıktan<br />
sonra o bütün Türk uluslarının AKSAKAL’ı oldu.<br />
Bütün sorunlarını ona açtılar <strong>ve</strong> akıl aldılar. Bugün<br />
maalesef onun aramızdan ayrılmasıyla bu bağ<br />
koptu. Artık sıradan bir ülke olduk.<br />
Ondan kalan binlerce sayfa anı, rapor bugün<br />
Avrasya ile iş yapan, araştırma yapan kişilerin<br />
hizmetindedir.<br />
Yazımı tamamlarken, onun kıvrak zekasını<br />
<strong>ve</strong> espri yeteneğini belirleyen bir ufak anımı<br />
daha sizlerle paylaşmak isterim. Bir gün, Güniz<br />
Sokak’taki evinde kendisini ziyaret etmiştim.<br />
Biz daha konularımıza girmeden, sekreter<br />
hanım randevusuz bir grubun ziyarete geldiğini<br />
söyledi. Sayın Demirel de ayak üstü bir görüşme<br />
yapabileceğini söyledi. Gruptakiler, muhtarlarıyla<br />
birlikte içeri geldiler. Demirel hepsinin elini sıktı,<br />
hatırını sordu. Köyle ilgili birkaç sorunları vardı.<br />
Onlara yol gösterdi <strong>ve</strong>ya tanıdıklarına gönderdi.<br />
Bu arada muhtarın özel bir derdi olduğu <strong>ve</strong><br />
anlatmak istediği belli oluyordu. Sıra ona gelince,<br />
Demirel, “Nasılsın muhtar, baban nasıl? Ben<br />
onun doktoru ile görüşüyorum, iyileşiyormuş<br />
ancak, taburcu olmak istiyormuş. Hastahanede<br />
ona zorla yer buldum, acele etmesin.” dedi.<br />
Muhtar ısrarını sürdürdü. "Köye gelirse temiz<br />
hava, doğal yiyecekler falan var" dedi. Demirel<br />
söylemedikçe taburcu etmiyorlarmış, dolayısıyla<br />
muhtar ısrar ediyor. Demirel en sonunda<br />
sinirlendi <strong>ve</strong> muhtara, “Yahu muhtar, görmeyeli<br />
sen tıbbiyeyi mi bitirdin? Tabi ki herkes gülmeye<br />
başladı. Muhtar da mahçup, <strong>ve</strong>dalaşıp gitti.<br />
Odada yalnız kaldık. Demirel bana, “Babası<br />
kanser, ama bilmiyorlar. Evde hiç bakamazlar”<br />
dedi. Bu da onun insani yönü.<br />
Kendisini rahmetle anıyorum.<br />
“Bir soruya 25 dakikalık cevap”<br />
ÇÇ Çetin Gül, İTÜ’90<br />
DSİ Genel Müdürlüğü<br />
Sayın Cumhurbaşkanımızı<br />
çocukluğumdan beri politik<br />
yaşamından bilmekle birlikte, hem<br />
İTÜ’den mezun, hem de 25 yıldır DSİ<br />
Genel Müdürlüğü’nde görev yapan<br />
bir mühendis olarak ortak yanlarımız<br />
sebebiyle ayrıca takdir etmekteydim.<br />
Daha öncesinde öğrenciliğim <strong>ve</strong><br />
mühendisliğim sırasında bir çok yerde<br />
Sayın Cumhurbaşkanımızın çeşitli<br />
konferanslarını dinleme olanağına <strong>ve</strong><br />
şansına sahip olmakla birlikte, üyesi<br />
bulunduğum Ankara İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsiteliler Birliği Derneği her<br />
yıl Beyefendiyi da<strong>ve</strong>t eder <strong>ve</strong> Sayın<br />
Süleyman Demirel, kalabalığa hitaben<br />
değerli konferansını İTÜ üyelerine,<br />
bütün basın, medya mensuplarına<br />
<strong>ve</strong> konuklarına takdim ederdi. Her<br />
konferansın sonunda misafirlerden<br />
soru alınırdı.<br />
Sayın Cumhurbaşkanımızın Ankara<br />
İTÜ Evi’nde en son konferansını<br />
Sayın Cumhurbaşkanımız, en<br />
son olarak mühendisliğimin<br />
dışında sanatçı kimliğimle<br />
İTÜ Evi’nde <strong>ve</strong>rdiğim resitale<br />
gönderdiği kutlama yazısı ile<br />
zerafetini <strong>ve</strong> inceliğini gösterdi.<br />
<strong>ve</strong>rdiği 13 Şubat 2010 tarihinde<br />
ülkemiz <strong>ve</strong> kamuoyu Kozmik<br />
Oda, Ergenekon, Balyoz vb. gibi<br />
davalarla çalkalanmakta, Türk Silahlı<br />
Kuv<strong>ve</strong>tleri’nin değerli komutanlarının<br />
hapse atıldığı, kimsenin bu konuları<br />
pek dile getirmeye cesaret etmediği<br />
karmaşık bir süreç yaşamaktaydı.<br />
İşte tam bu konferansın bitimine<br />
yakın, benim tüm konuklar basın,<br />
medya <strong>ve</strong> kameraların önünde Sayın<br />
Cumhurbaşkanımıza kendimi tanıtarak,<br />
Zat-ı Şahanelerinin ülkemizde 27<br />
Mayıs 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül<br />
1980 <strong>ve</strong> 28 Şubat 1997 dahil tüm tarihi<br />
yaşayan en tecrübeli <strong>ve</strong> birikimli devlet<br />
adamı olarak, ordu, siyaset <strong>ve</strong> toplum<br />
ilişkilerindeki bu yeni süreci nasıl<br />
değerlendirdiği yönünde sorduğum<br />
soru salon <strong>ve</strong> sayın Cumhurbaşkanımız<br />
tarafından pek takdirle karşılandı.<br />
Sayın Cumhurbaşkanımızın ciddi<br />
devlet adamlığı tecrübesi ile soruya<br />
<strong>ve</strong>rdiği yaklaşık 25 dakikalık cevap TV,<br />
radyo <strong>ve</strong> basında günlerce konuşuldu.<br />
Sayın Cumhurbaşkanımız kendi<br />
ifadesi ile benim hitabet, nezaket <strong>ve</strong><br />
cesaretimi tebrik etti. Sonrasında ise<br />
Demokrasi tarihimizle özdeş Güniz<br />
Sokak’taki konutunda beni <strong>ve</strong> eşimi<br />
kabul buyurdu <strong>ve</strong> unutulmaz güzel bir<br />
sohbetimiz oldu. Ben de kendisine <strong>ve</strong><br />
hanımefendiye bir kitap <strong>ve</strong> CD armağan<br />
ettim. Sayın Cumhurbaşkanımız, en<br />
son olarak mühendisliğimin dışında<br />
sanatçı kimliğimle İTÜ Evi’nde <strong>ve</strong>rdiğim<br />
resitale gönderdiği kutlama yazısı ile<br />
zarafetini gösterdi. Vefatının ardından<br />
ben de bir vatandaş olarak cenaze<br />
merasiminde bulundum. Kendisini <strong>ve</strong><br />
hizmetlerini saygıyla anıyorum. Ruhu<br />
şad olsun.<br />
itü vakfı dergisi<br />
95
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
İnönü’nün aradığı Su Mühendisi<br />
41 yıl sonra bulunuyor!...<br />
ÇÇ Prof. Dr. Mustafa Özcan Ültanır<br />
Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Cumhurbaşkanımız, Türkiye’nin<br />
9. bu yıl kaybettiği duayen devlet<br />
adamı, sadece Su Mühendisliği değil,<br />
Türkiye’nin Kalkınma Mühendisliği’nin<br />
en büyük önderi rahmetli Süleyman<br />
Demirel ile Çankaya Köşkü’nde başlayan<br />
dostluğumuzun anıları bir sayfaya sığacak<br />
gibi değil.<br />
Türkiye’nin enerji tarihçesi üzerine<br />
hazırladığım, “Süleyman Demirel’in Anı<br />
<strong>ve</strong> Yorumlarıyla Siyasetin İçinde Enerji<br />
Tarihçemize Bakış” adlı kitabımız için<br />
ilk söyleşimizi 17 Ocak 2000 tarihinde<br />
Çankaya Köşkü’nde yapmıştık. Henüz<br />
yayımlanmamış olan bu kitabın yanısıra<br />
enerji, ekonomi <strong>ve</strong> siyaset üzerine Dünya<br />
Enerji (2000-2004) dergisi <strong>ve</strong> ardından<br />
EkoEnerji (2007-2011) dergisinde<br />
yayımlanan pek çok röportajımız oldu. Son<br />
10 yıllık süreçteki siyasi görüşleri ise, yine<br />
henüz yayımlanmamış bulunan “Demirel<br />
Anlatıyor: Türkiye’yi Yönetebilmek” adlı<br />
söyleşi kitabımızda yer alıyor.<br />
Kendileriyle yapma mutluluğuna<br />
eriştiğim röportajların bana kazandırdığı<br />
en büyük anım; röportajlarımın<br />
özeniyle gazeteciliğimi beğenmeleri <strong>ve</strong><br />
akademik yanımı içeren enerji politikası<br />
konusundaki bilgilerime değer <strong>ve</strong>ren<br />
övgüleriyle sınav kazanmış öğrenci<br />
mutluluğu duymam olmuştur. Burada<br />
Enerji Tarihçesi kitabımızdan kısa bir<br />
alıntıyla, Su Mühendisliği konusunda bir<br />
anlatımını İTÜ Vakfı Dergisi okurlarına<br />
sunmak istiyorum.<br />
“Cumhuriyetimizin ilk kalkınma yılları,<br />
Türkiye kömürünün yanısıra su kaynaklarını<br />
değerlendirme arzusundadır, ama bunun<br />
için gerekli kredileri bulamaması bir yana,<br />
mühendisleri de yoktur. 1935 yılında o günkü<br />
unvanıyla Baş<strong>ve</strong>kil İsmet İnönü, Diyarbakır’ı<br />
ziyaret eder. Bu ziyarette el yazısıyla kendi<br />
not defterine, vaki talepleri dinledikten sonra<br />
şu notu düşer:<br />
‘Belediyenin elektriği. Belediye<br />
Bankası’ndan istikraz istiyorlar. Su mühendisi<br />
istiyorlar (Nafia’ya yazılacak). Kurak Anadolu.<br />
Sadece Su Mühendisliği<br />
değil, Türkiye’nin Kalkınma<br />
Mühendisliği’nin en büyük önderi<br />
rahmetli Süleyman Demirel ile<br />
Çankaya Köşkü’nde başlayan<br />
dostluğumuzun anıları bir sayfaya<br />
sığacak gibi değil.<br />
susuzluktan <strong>ve</strong> su mühendisi eksikliğinden<br />
yanıyor’.<br />
2 Temmuz 1935 Salı, Diyarbakır<br />
(İsmet İnönü, Defterler / 1919-1973, Cilt 1)”.<br />
İnönü’nün aradığı o su mühendisi <strong>ve</strong><br />
arkadaşları, o yıllarda daha ilkokullarda<br />
okumaktadırlar. Kuşkusuz, Türkiye’de su<br />
mühendisi denilince akla gelen ilk isim,<br />
9’uncu Cumhurbaşkanı olmadan önce<br />
Barajlar Kralı unvanını kazanan Süleyman<br />
Demirel oluyordu. Ancak, İkinci Dünya<br />
Savaşı başladığında Süleyman Demirel<br />
15 yaşında ortaöğretim öğrencisidir. O<br />
yokluk yılları içerisinde tahsilini sürdürme<br />
çabasındadır.<br />
Daha küçük yaşlarda su <strong>ve</strong> enerji<br />
konularına merak sarmıştır. Kendisi bu<br />
anısını, “30’lu yıllarda babamla birlikte<br />
değirmene giderdik. Bizim köyümüzün<br />
üstünden bir dere akar gelir, kasabamızın<br />
içinden geçer. Onun üstünde 6-7 tane<br />
değirmen vardı. İlkokul çağında o su<br />
değirmenlerini çok merakla seyrederdim…<br />
Ve o su değirmeni hiç aklımdan çıkmamıştır.<br />
Sonra o su değirmeninden elektrik<br />
çıkarıldığını 40’lı yıllarda bir yerde gördüm.<br />
Aklım hep oraya gitti” diyerek anlatmıştı.<br />
Savaşın sonuna doğru genç Demirel,<br />
kazandığı bursla İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne inşaat mühendisliği tahsili<br />
yapmaya gider. O günlere ilişkin olarak<br />
merakını şöyle anlatıyor:<br />
“Okumaya başladık. Mühendislik<br />
okuduğumuz 6 sene boyunca; üçüncü,<br />
dördüncü <strong>ve</strong> beşinci sınıflara geldiğimiz<br />
zaman, hidrolik dersleri <strong>ve</strong> hidroelektrik<br />
dersleri okuduk. O zaman daha çok merak<br />
sardım bu işe. Yani, benim bir taraftan<br />
elektriğe merakım olduğu gibi, sulamaya<br />
da merakım vardır. Çünkü, içinden geldiğim<br />
topraklar susuzluktan çatlamış topraklardı.<br />
O topraklara, acaba bir hayatiyet götürebilir<br />
miydik?.. Bir de akşam olunca o karanlığa...<br />
Anam, gaz lambasını silerken gözümün<br />
önündedir… Neyse, anam da babam da,<br />
köylü de elektriği gördü. Daha sonra 45 bin<br />
köyün köylüsü elektriği gördü”.<br />
Genç Demirel, o günlerde heyecanlıydı,<br />
ama kaderin onu Türkiye’nin kalkınmasının<br />
başmimarı yapacağından da habersizdi.<br />
İsmet Paşa’nın aradığı su mühendisi oraya<br />
41 yıl sonra, 1976’da Karakaya Barajı’nın<br />
temelini atmak için gelecekti. Karakaya’nın<br />
temelinin atılışından 39 yıl sonra o temeli<br />
atan usta eller, ne acıdır ki dünyada değil…<br />
96 itü vakfı dergisi
“Türkiye’nin Efsanesi İTÜ’lü Süleyman Demirel”<br />
ÇÇ Dr. Jeoloji Müh. Esat Kıratlıoğlu<br />
Eski Enerji <strong>ve</strong> Tabii Kaynaklar Bakanı<br />
Rahmetli Demirel’i 1955 yılında tanıdım. Ağabeyim<br />
DP millet<strong>ve</strong>kili idi. Sayın Demirel’in<br />
ailesine ait, Buğday Sokak’ta üç katlı bir ev<br />
vardı. O binanın üst katında rahmetli Demirel,<br />
orta katında da ağabeyim kiracı olarak oturuyordu.<br />
Avusturya Graz Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde Jeoloji<br />
Fakültesi’ni bitirdim. Aynı üni<strong>ve</strong>rsitede doktora<br />
yapıyordum. 1955 yılı yaz ayında ağabeyimde<br />
kaldım <strong>ve</strong> rahmetli Demirel ile tanıştım. O<br />
zaman DSİ Barajlar Dairesi Reisi idi.<br />
1958 yılında, yanında doktora yaptığım<br />
Prof.Dr. Karl Metz’i, MTA Genel Müdürlüğü,<br />
Jeolojik araştırmalar yapmak için Türkiye’ye<br />
da<strong>ve</strong>t etti, hoca beni de yanında getirdi.<br />
Araziye çıkmadan önce, geldiğimiz Ankara’da,<br />
ağabeyim, Hoca’nın, o tarihte DSİ Genel<br />
Müdürü olan Sayın Demirel’i tanımasını istedi.<br />
Makamına gittik. Sayın Demirel, duvardaki<br />
Türkiye haritası üzerinde, Türkiye’nin su<br />
durumu hakkında bilgi <strong>ve</strong>rdi. Sayın Demirel’in<br />
yanından ayrıldıktan hemen sonrda, Hoca<br />
bana “Esat, bu adam insanüstü bir varlıktır!”<br />
dedi <strong>ve</strong> ila<strong>ve</strong> etti. “Haritanın başında bana<br />
izahat <strong>ve</strong>rirken, kafadan yüzlerce rakam<br />
söyledi. Kendi kendime “Amma da atıyor ha!”<br />
dedim, sonra da söylediği rakamlardan üç<br />
tanesini ezberledim. Konuşmasının sonunda<br />
“ Şuradaki rakamlar ne idi?” diye sordum;<br />
rakamları virgülüne kadar tekrarladı… Sayın<br />
Demirel, ileriki yıllarda bir gün bana da dedi ki,<br />
“Esat, bir kitabı iki kere okursam ezberlerim.”<br />
Rahmetlinin hafıza gücü inanılmaz <strong>ve</strong><br />
benzersizdi.<br />
1963 yılında politikaya Nevşehir Belediye<br />
Başkanı olarak başladığımda, o Adalet Partisi<br />
Genel Başkan Yardımcısı idi. Adalet Partisi<br />
Genel Başkanı Gümüşpala <strong>ve</strong>fat edince de,<br />
1964 yılında üç çetin adaya karşı mücadele<br />
<strong>ve</strong>rerek Genel Başkan seçildi. Sayın Demirel<br />
AP Genel Başkan Yardımcısı iken, Meşrutiyet<br />
Cadddesi’ndeki AP Genel Merkezi, 27 Mayıs<br />
ihtilalcilerinin teşvikiyle, birtakım militanlarca<br />
basıldı. Daha sonra da çeşitli gruplardan<br />
rakipleri, “Korktu, şapkasını aldı, kaçtı!” diye<br />
istismar ettiler. Eğer korkak olsa idi, daha büyük<br />
tehlikelerin muhatabı olması gereken AP Genel<br />
Başkanlığını yürekten isteyerek, gerçek bir<br />
mücadele sonunda elde etmezdi.<br />
Sayın Demirel’in beni getirdiği İller Bankası<br />
Genel Müdürü olarak bürokraside, 1969’dan<br />
itibaren de Cumhurbaşkanı seçildiği 1993<br />
yılına kadar politikada, onunla millet<strong>ve</strong>kili,<br />
parti grup başkan <strong>ve</strong>kili, bakan, genel başkan<br />
yardımcısı olarak en yakınında oldum.<br />
Cumhurbaşkanlığından ayrıldığı 2000 yılından,<br />
<strong>ve</strong>fatına kadar da birlik <strong>ve</strong> beraberliğimiz, onun<br />
bana karşı sevgisi, benim ona karşı saygım hiç<br />
azalmadı.<br />
Rahmetli Demirel, bir Türkiye sevdalısı <strong>ve</strong><br />
yatırım tutkunuydu. Sayın Demirel, 1965’te<br />
Başbakan olduğu zaman, Türkiye’nin 37.000<br />
köyünün yalnız 264’ünde elektrik vardı. 1980<br />
ihtilali ile ayrıldığımızda, köylerimizin % 75’ine<br />
elektrik geldi, geriye kalanın tamamı da inşaat<br />
halindeydi. 1950 yılında Türkiye’nin ürettiği<br />
enerji yalnız jeneratörlerle idi <strong>ve</strong> 785 milyon<br />
KWH idi. Gerek DSİ Genel Müdürü, gerekse<br />
Türkiye’nin sulanabilir arazisinin 8.5<br />
milyon hektar arazisinde, 1,8 milyon<br />
hektarını sulayan <strong>ve</strong> 23 milyar KWH<br />
enerji üreten GAP, Sayın Demirel’in<br />
eseridir. GAP için şöyle söylemiştir:<br />
“Büyük bir mutluluk! Bir ömre<br />
değer, başka bir ömrüm olsa buraya<br />
<strong>ve</strong>rirdim. 50 senedir ben bu proje ile<br />
meşgulüm.”<br />
Başbakan olarak Sayın Demirel, barajlar,<br />
HES <strong>ve</strong> Termik Santraller inşa ederek 1980<br />
sonunda elektrik üretimini 30 milyar KWH’e<br />
çıkardı <strong>ve</strong> 100 milyar KWH üretecek tesislerin<br />
yapımına ise ya başlanmış, ya da yapımı<br />
bitmek üzere idi. Kıyaslama için; 35 sene<br />
sonra 2015’de üretilen elektrik 261 milyar<br />
KWH’dir. Atatürk Barajı’nın 1980 Ağustos<br />
ayında ihalesi, İngiliz, İsviçre <strong>ve</strong> Alman<br />
firmalarına interkonnekte sistemi dahil ihale<br />
edildi, temeli atılacaktı. Sayın Demirel, bana<br />
Enerji <strong>ve</strong> Tabi Kaynaklar Bakanı olarak<br />
dedi ki, “Esat, Türkiye’nin en büyük eseri<br />
Cumhuriyet’tir, Cumhuriyet’in en büyük eseri<br />
ise Atatürk Barajı’dır, temelini Cumhuriyet<br />
Bayramı’nda atalım…” 12 Eylül 1980 ihtilali<br />
oldu, iş durdu <strong>ve</strong> temeli tam iki sene sonra,<br />
bizim şartlarımız <strong>ve</strong> kredilerimizle atıldı.<br />
Türkiye’nin sulanabilir arazisinin 8.5 milyon<br />
hektar arazisinde, 1,8 milyon hektarını sulayan<br />
<strong>ve</strong> 23 milyar KWH enerji üreten GAP, Sayın<br />
Demirel’in eseridir. GAP için şöyle söylemiştir:<br />
“Büyük bir mutluluk! Bir ömre değer, başka bir<br />
ömrüm olsa buraya <strong>ve</strong>rirdim. 50 senedir ben<br />
bu proje ile meşgulüm.”<br />
Türkiye’nin ilk nükleer santrali Akkuyu da,<br />
Sayın Demirel zamanında 1980’de Fin-İs<strong>ve</strong>ç<br />
konsorsiyumuna kendi kredisi ile yaptırma<br />
imkanı sağlandı. Konsorsiyumun kabul yazısı,<br />
Bakanlığıma 11 Eylül 1980’de geldi. Ertesi<br />
gün Sayın Demirel’e müjdeyi <strong>ve</strong>recektim; 12<br />
Eylül ‘de ihtilal oldu <strong>ve</strong> iş durdu. Kıyaslama<br />
için; 1980’de anlaşmamız 1000 MW 1 milyar<br />
dolardı, şimdi aynı yerde 4800 MW <strong>ve</strong> 30<br />
milyar dolardır. Yanı tam altı misli pahalı…<br />
35 sene sonra nükleer enerji santralini ancak<br />
yaptırma durumuna geldik. Sayın Demirel’in<br />
zamanında 3500 km duble yol, 27 bin km<br />
asfalt yol, 22.500 km stabilize yol yapıldı. Bir<br />
kıyaslama; 2002 yılında Türkiye’nin 49.993 km<br />
asfalt yolu, 6877 km duble yolu vardı; 2014’te<br />
ise duble yol, eski duble yolun ila<strong>ve</strong>si ile<br />
17.000 km oldu. Asfalt yolun 10.000 km’si,<br />
bu arada duble yol için kullanıldı; asfalt yol<br />
ise 2014’te 40.000 km’ye düştü. Şu andaki<br />
mevcut tüm petrol rafinerileri <strong>ve</strong> BOTAŞ,<br />
Süleyman Demirel’in eseridir. İskenderun<br />
Demir-Çelik, Seydişehir Alüminyum,<br />
Karadeniz Bakır İşletmeleri Sayın Demirel’in<br />
eseridir. Bir yenisi daha yapılmadı…<br />
Tüm köylerimizin içme suları Sayın<br />
Demirel’in zamanında tamamlandı. Şu andaki<br />
Türkiye’nin devletçe yapılmış olan tüm altyapı<br />
tesisleri aşağı yukarı Sayın Demirel’in eseridir.<br />
Ayrıca, özel sektör bugünkü imkanlarına<br />
Sayın Demirel’in sayesinde kavuşmuştur. Şu<br />
anda devlet artık yatırım yapmıyor, devletin<br />
yerine tüm yatırımları ise artık bu özel sektör<br />
yapmaktadır.<br />
Sayın Demirel, vatan için hayatını hiçe<br />
sayan büyük bir vatanper<strong>ve</strong>r <strong>ve</strong> cesaret<br />
sembolü idi.<br />
Sayın Demirel, herkesin ittifakla<br />
değerlendirdiği, tarafsız, örnek teşkil edecek<br />
bir Cumhurbaşkanlığı yapmıştır.<br />
Sayın Demirel, bu milletin yetiştirdiği en<br />
büyük devlet adamlarından bir tanesidir.<br />
Benim aziz Başkanım, sana Allah rahmet<br />
eylesin, huzur içinde uyu.<br />
itü vakfı dergisi<br />
97
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
Devlet Adamı <strong>ve</strong> Su Mühendisi Süleyman Demirel<br />
ÇÇ Necmettin Cevheri<br />
Eski Bakan <strong>ve</strong> Başbakan Yardımcısı<br />
Merhum Cumhurbaşkanımız DEMİREL<br />
ile yol arkadaşlığı bahtiyarlığına<br />
erişmem, 28 Kasım 1964 tarihinde Adalet<br />
Partisi Genel Başkanı seçilmesiyle başlar.<br />
AP Urfa İl Başkanı olarak Teşkilatımla<br />
birlikte, Partimizin 2. Büyük Kongresinde<br />
onun arkasında durmuştuk. 1965<br />
seçimlerinde Parlamento'ya intisabımızla<br />
birlikte, siyasi beraberliğimiz pekişerek<br />
devam etmiştir. Bu siyasi beraberlik, 16<br />
Mayıs 1993 tarihinde Cumhurbaşkanı<br />
seçilmesine kadar kesintisiz biçimde<br />
sürmüştür. Son siyasi görüşmemiz de,<br />
Cumhurbaşkanı seçildiği günün sabahı<br />
Hacı Bayram Camiinde kıldığımız<br />
sabah namazını müteakip olmuştur.<br />
Anayasamızın emrettiği tarafsız<br />
Cumhurbaşkanı statüsüne tam manasıyla<br />
sadık kalarak görev yaptığı sürede<br />
birlikteliğimiz, memleket meseleleri<br />
üzerinde istişareler yaparak sürmüştür.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızla dostluk<br />
<strong>ve</strong> muhabbetimiz, 28 Kasım 1964’ten, 17<br />
Haziran 2015 tarihinde bizleri bu dünyada<br />
bırakarak ebedi âleme intikaline kadar hiç<br />
eksilmemiştir. Yarım asırlık bu dönemde,<br />
iktidarı, muhalefeti, darbeyi, siyasi yasağı<br />
birlikte gördük. Hem üzüntüyü hem sevinci<br />
paylaştık. Kimi gün kaybı, kimi gün siyasi<br />
zaferi, bazen kadir bilmezliği, çoğu zaman<br />
da gerçek <strong>ve</strong>fayı, kâh yalnızlığı kâh<br />
omuzlara alınmayı beraberce yaşadık.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızın siyasi<br />
dehası, üstün kabiliyeti <strong>ve</strong> memleketin<br />
her meselesine vukufdâr olması bütün<br />
dünya tarafından bilinmekte <strong>ve</strong> kabul<br />
edilmektedir. Ne var ki onun mühendisliği<br />
<strong>ve</strong> teknik konulara hâkimiyeti de, öncekiler<br />
kadar takdire şayandır.<br />
Bugün dahi çok önemli bir bilim<br />
yuvası olan İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ne<br />
1940’lı yılların şartlarında ulaşması,<br />
başarıyla okuyup İnşaat Yüksek Mühendisi<br />
olarak mezun olması, ona çok önemli<br />
ufuklar açmıştır. Parlak eğitimini teknik<br />
yetenekleriyle birleştirmesi sayesinde,<br />
20’li yaşlarında Seyhan Baraj inşaatı<br />
projesinin başına geçmiş, 30’lu yaşlarında<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü<br />
sorumluluğunu alabilmiştir. Başarılı<br />
mühendisliği, dirayetli idareciliği, Demokrat<br />
98 itü vakfı dergisi<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızın<br />
<strong>ve</strong>fatı itibariyle GAP’ın enerji<br />
projelerinin gerçekleşme oranı<br />
yüzde 75’lerde olmakla birlikte,<br />
sulama projeleri ne yazık ki yüzde<br />
40’lara erişebilmiştir ancak. Sulama<br />
yatırımlarındaki bu gecikmelerin <strong>ve</strong><br />
ihmallerin onu pek üzdüğünü ifade<br />
edebilirim.<br />
Parti iktidarının <strong>ve</strong> Baş<strong>ve</strong>kilimiz Merhum<br />
MENDERES’in de dikkatini çekmiştir, taltif<br />
<strong>ve</strong> takdire mazhar olmuştur.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızın,<br />
bürokratik <strong>ve</strong> siyasi hayatının belki<br />
de en önemli gündem maddesi hep<br />
insanımızın <strong>ve</strong> memleket topraklarının suya<br />
kavuşturulması olmuştur. Bu onun bitmez<br />
tükenmez sevdasıydı. Hakkın rahmetine<br />
kavuştuğu güne kadar onu terk etmeyen<br />
bir hasretiydi.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımız,<br />
Türkiye’nin ekonomik olarak sulanabilir<br />
8,5 milyon hektar tarım arazisinin hâlâ 2,9<br />
milyon hektarının sudan mahrum olmasını<br />
kendine hep dert edinmiştir. Oysa 5,61<br />
milyon hektar arazinin bugün sulanıyor<br />
olmasında en büyük pay, hiç şüphesiz<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızındır. Siyaset<br />
insanı <strong>ve</strong> bürokrat olarak büyük sulama<br />
projelerinin altında hep onun imzası vardır.<br />
Suya hasret toprakları suyla<br />
buluşturmak hülyası, Merhum<br />
Cumhurbaşkanımızın ileri siyasi<br />
döneminde, modern usullerle toprağın<br />
suyla buluşturulması idealine dönüşmüştü.<br />
Artık barajlardaki, göletlerimizdeki, yer<br />
altındaki suyun her ne suretle olursa<br />
olsun toprağa dökülmesi yeterli değildi.<br />
Bunun, toprağın yapısını bozmaksızın, su<br />
kaynaklarını israf etmeksizin <strong>ve</strong> havanın<br />
nispi nem dengesini koruyarak yapılması<br />
gerekliydi. Onun için de, yağmurlama <strong>ve</strong><br />
damla sulama şeklindeki basınçlı sulama<br />
usulleri kullanılmalı, yeni projeler bu<br />
teknolojiye göre hayata geçirilmeliydi.<br />
Karık usulü, salma usulü gibi geleneksel<br />
sulama şekillerinin halen toplam sulamalar<br />
içinde yüzde 80’lerde olmasını da,<br />
düzeltilmesi <strong>ve</strong> tersine çevrilmesi gereken<br />
bir oran olarak kabul etmekteydi.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızın<br />
mühendislik <strong>ve</strong> siyaset hayatındaki<br />
en önemli yeri bana göre Güney Doğu<br />
Anadolu Projesi işgal eder. Onun bu<br />
projeye ne kadar meftun olduğuna<br />
yakından şahit olmak bana da nasip<br />
olmuştur. 13 Proje demetinden oluşan,<br />
22 baraj, 19 hidroelektrik santral inşası<br />
ile 1 milyon hektar arazinin sulanmasının,<br />
27 milyar kWh hidroelektrik enerjisi<br />
üretilmesinin hedeflendiği Güney Doğu<br />
Anadolu Projesi, büyük ölçüde Merhum<br />
Cumhurbaşkanımızın eseridir diyebiliriz.<br />
Bu projeye emek <strong>ve</strong>ren, destek sağlayan<br />
diğer insanların hakkını da inkâr etmemek<br />
kaydıyla, etüt, planlama <strong>ve</strong> hayata<br />
geçirilmesinde Merhumun en büyük pay<br />
sahibi olduğu tartışmasızdır. Merhum<br />
Cumhurbaşkanımızın <strong>ve</strong>fatı itibariyle
GAP’ın enerji projelerinin gerçekleşme<br />
oranı yüzde 75’lerde olmakla birlikte,<br />
sulama projeleri ne yazık ki yüzde<br />
40’lara erişebilmiştir ancak. Sulama<br />
yatırımlarındaki bu gecikmelerin <strong>ve</strong><br />
ihmallerin onu pek üzdüğünü ifade<br />
edebilirim. Eğer Merhum 2000 yılından<br />
sonra da Devlet <strong>ve</strong> siyaset hayatında<br />
icra mevkiinde olsaydı, GAP’ın sulama<br />
projelerindeki gerçekleşmeler de en az<br />
enerji projelerinin seviyesinde olurdu.<br />
Merhumun, Başbakan <strong>ve</strong><br />
Cumhurbaşkanı olarak büyük emekleri<br />
olan Konya Ovası Projesinde halen<br />
işletmeye açılan sulama alanının 397<br />
bin hektarla yüzde 36’da, Doğu Anadolu<br />
Projesinde ise 360 bin hektar olarak yüzde<br />
30’da kalmasını ciddi bir kayıp olarak<br />
görmekteydi.<br />
Cumhurbaşkanımız Merhumun içinde<br />
her zaman kor gibi yanan toprağı suya<br />
kavuşturma arzusuna pek çok hadisede<br />
şahit olmuşumdur. Bunlardan beni en çok<br />
etkileyen bir tanesini nakletmek gerekirse,<br />
GAP’ın en önemli merhalelerinden biri olan<br />
Urfa Tünellerinin 1977 yılındaki temel atma<br />
töreni öncesi yaşanan bir diyaloğu ifade<br />
etmek isterim.<br />
Başında olduğu Koalisyon Hükümeti<br />
döneminde, 3 Nisan 1977 tarihinde<br />
Urfa Tünelleri'nin temeli atılacaktı.<br />
Tarihi bir olaydı. Urfa Havaalanı o<br />
zaman gelen kalabalık heyeti taşıyan<br />
uçakların inişine müsait olmadığı için,<br />
Merhum Cumhurbaşkanımız Gaziantep<br />
Havaalanı'na inmiş; kendisini orada<br />
karşılamıştık. Arabaya bindik, kendisi<br />
makam aracının arka sağında oturuyor,<br />
yanında ortada ben vardım. Benim<br />
solumda da Faruk Sükan’ın bacanağı <strong>ve</strong><br />
Urfa Valisi olan Rafet Üçelli oturuyordu.<br />
Merhum, yapacağı konuşmanın yazılı<br />
olduğu metni “Bak, mahalli olarak ila<strong>ve</strong><br />
edilecek bir şey var mı” diyerek bana<br />
<strong>ve</strong>rdi. Ben o uzun konuşmayı okumaya<br />
devam ederken, Gaziantep mıntıkasını<br />
geçmiş, Urfa hudutlarından içeri girmiştik.<br />
Solumdaki Vali Bey’le konuşuyorlardı.<br />
Tabii konu GAP, su, Fırat, Harran’dı. Bir<br />
ara Merhum Cumhurbaşkanımızın Vali<br />
Bey’e şunu söylediğine şahit oldum<br />
<strong>ve</strong> okumayı keserek dikkat kesildim.<br />
“Biliyor musunuz Vali Bey, benim bugün<br />
siyasetteki misyonum bitiyor, hatta<br />
hayattaki misyonum bitiyor” diyordu.<br />
Yani ben bunun için yaşıyorum demek<br />
istemişti. Kendi tayin ettiği Valisine<br />
siyasi propaganda yapmayacağına göre,<br />
bu sözün içtenlik <strong>ve</strong> duygu yükünden<br />
muazzam etkilemiştim.<br />
“Çatlayan toprakla mavi gök arasında,<br />
Allahtan başka kimsesi olmayan sessiz <strong>ve</strong><br />
sahipsiz milyonların sahibi olacağız” sözü,<br />
dilinden <strong>ve</strong> gönlünden hiç ama hiç düşmedi.<br />
Merhum Cumhurbaşkanımızın<br />
mühendis, bürokrat, siyasetçi <strong>ve</strong><br />
devlet adamı olarak bu ülkeye yaptığı<br />
hizmetler, bıraktığı dev eserler bu<br />
satırlara sığmayacağı gibi, yazının<br />
konusu da değildir. Bunlar milletin<br />
hafızasında <strong>ve</strong> gönüllerde yerini almıştır<br />
zaten. Burada ifade edeceğim husus<br />
şudur ki, vatandaşımızın boğazından<br />
geçen her damla temiz içme suyu,<br />
mübarek vatan toprağına akan her katre<br />
sulama suyu, ebedi alemde Merhum<br />
Cumhurbaşkanımızı takip edecek,<br />
sevabına sevap katacaktır.<br />
"Demirel Ülke Sevdalısı Bir<br />
Devlet Adamıydı"<br />
Ç Ç Zeynep Bodur Okyay<br />
Kale Grubu Başkanı<br />
Bodur Ailesi <strong>ve</strong> Kale Grubu Şirketleri<br />
olarak bir dost olarak gördüğümüz<br />
9. Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
Demirel’i kaybetmenin derin üzüntüsünü<br />
yaşadık.<br />
Ülkemizin sanayileşmesinde <strong>ve</strong><br />
kalkınmasında büyük emeği bulunan<br />
Sayın Demirel’in hepimizde emeği,<br />
eşsiz hatıraları vardır. Bu ülke için taş<br />
üstüne taş koymak isteyen herkese<br />
el uzatmış bir memleket sevdalısıydı<br />
rahmetli Süleyman Demirel. Temel<br />
atma törenlerimizi, fabrika açılışlarımızı,<br />
Seramik Bayramlarımızı defalarca<br />
onurlandırmış, manevi desteğini hiç eksik<br />
etmemişti. Hoşgörülüydü... Nüktedan<br />
kişiliği ile siyasi tarihimizin en önemli<br />
karakterlerinden biriydi.<br />
Kurucumuz İbrahim Bodur, Demirel’in<br />
<strong>ve</strong>fatının ardından yaptığı açıklamada<br />
“Türkiye’nin kalkınması <strong>ve</strong> halkımızın refaha<br />
erişmesi için büyük emek <strong>ve</strong>rmiş, hizmetleri<br />
<strong>ve</strong> eserleri her zaman hatırlanacak<br />
olan <strong>ve</strong> yakın dostluğu ile bizleri daima<br />
onurlandırmış, değerli devlet adamı 9.<br />
Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
Demirel’i kaybetmiş olmanın ailece derin<br />
üzüntüsü içerisindeyiz. Merhuma Yüce<br />
Allah’tan rahmet, kederli ailesine, yakınlarına<br />
<strong>ve</strong> milletimize başsağlığı dileriz” dedi.<br />
Aile Dostu<br />
Kale Grubu’nun hemen her önemli<br />
gününde Bodur Ailesi’nin yanında<br />
olan Süleyman Demirel, 2007’de<br />
yapılan bir röportajda Bodur Ailesi<br />
ile uzun yıllara dayanan dostluğunu<br />
şöyle anlatmıştı: “Kale Grubu aslında<br />
Türkiye’de başarının hikâyesidir.<br />
Bence Sayın İbrahim Bodur’u Türkiye<br />
iyi tanımalıdır. 1928 doğumlu Sayın<br />
Bodur, 27 yaşında şirket kuruyor,<br />
29 yaşında yani 1957’de Çanakkale<br />
Seramik’i kuruyor. Gençler için çok<br />
önemli bir olay. İbrahim Bodur’u çok<br />
yakından tanımak imkânım olmuştur.<br />
Dostumdur, arkadaşımdır. Türkiye’ ye<br />
yaptığı hizmetler dolayısıyla kendisini<br />
hep sevdim, se<strong>ve</strong>rim. Sevilecek de bir<br />
adamdır.’’<br />
Seni Unutmayacağız<br />
9. Cumhurbaşkanımız Süleyman<br />
Demirel’e karşı son vazifemizi Bodur<br />
Ailesi <strong>ve</strong> Kale Grubu Şirketleri adına<br />
eşim Osman Okyay, yöneticilerimiz<br />
Süleyman Bodur <strong>ve</strong> Kemal Sözen ile<br />
birlikte Isparta’daki cenaze törenine<br />
katılarak yerine getirdik. Süleyman<br />
Demirel’e bir kez daha Allah’tan<br />
rahmet, bütün Türkiye’ye <strong>ve</strong> ailesine<br />
sabır diliyorum.<br />
itü vakfı dergisi<br />
99
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“TÜSİAD <strong>ve</strong> DEİK gibi, görev almış olduğum tüm<br />
diğer STK’larda her zaman yanımızda olmuştur.”<br />
ÇÇ Y. Müh. Feyyaz Berker<br />
Tekfen Holding Yönetim Kurulu Başkanı<br />
Sayın Cumhurbaşkanı Süleyman<br />
Demirel’in Türkiye Cumhuriyeti<br />
Cumhurbaşkanlığı <strong>ve</strong> Başbakanlık<br />
görevleri süresince, demokrasi <strong>ve</strong><br />
uygarlık alanında <strong>ve</strong>rmiş olduğu<br />
mücadele yadsınamaz. Bu uğurda<br />
alınmış olan önemli kararlar<br />
neticesindeki örnek teşkil edecek olan<br />
çalışmaların, açmış olduğu Demokrasi<br />
Müzesi sayesinde gelecek nesillere<br />
aktarılacak olması gurur <strong>ve</strong>rici olmuştur.<br />
Mühendislik mesleğinin yanı sıra,<br />
devlet adamı olarak her konuda bilgi<br />
<strong>ve</strong> görüş sahibi olması sebebiyle,<br />
1985 yılında Vehbi Koç Bey’in<br />
başkanlığında kurulmuş olan TAPV’deki<br />
çalışmalarımıza destek <strong>ve</strong>rmiş, TÜSİAD<br />
<strong>ve</strong> DEİK gibi görev almış olduğum tüm<br />
diğer STK’larda her zaman yanımızda<br />
olmuştur.<br />
Kuruluşundan itibaren 10 yıl<br />
Başkanlığını yapmış olduğum<br />
TÜSİAD’ın anılarının derlendiği<br />
kitapların hazırlanması esnasında da<br />
değerli katkılarını esirgemeyen Sayın<br />
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in,<br />
kitap tanıtımı <strong>ve</strong>silesiyle <strong>ve</strong>rilen da<strong>ve</strong>tte<br />
yapmış olduğu konuşmayı sizlere<br />
aktarmak isterim.<br />
Şunu ev<strong>ve</strong>la tespit edeyim<br />
ki; TÜSİAD bir sivil<br />
toplum örgütüdür. Yani,<br />
elinde mucizeleri olan bir<br />
kuruluş değildir. Bir çoğulcu<br />
demokraside sivil toplum<br />
örgütlerinin fevkalade önemli<br />
yeri vardır.<br />
“Değerli misafirler, sevgili kardeşim,<br />
aziz arkadaşım Feyyaz Berker bu<br />
toplantıyı tertipledi. Kendisine çok<br />
teşekkür ediyor, hepinizi sevgiyle,<br />
saygıyla selamlıyorum.<br />
Şunu ev<strong>ve</strong>la tespit edeyim ki;<br />
TÜSİAD bir sivil toplum örgütüdür.<br />
Yani, elinde mucizeleri olan bir kuruluş<br />
değildir. Bir çoğulcu demokraside<br />
sivil toplum örgütlerinin fevkalade<br />
önemli yeri vardır. Bu örgütler<br />
kurulduğu zaman, devleti idare etmeye<br />
kalkmazlar.<br />
Bu örgütlerin gayet tabii ki bir<br />
nüfuzu olacaktır. Ama bunlar daha<br />
çok toplumun işlemesine, devletin<br />
işlemesine yardımcı olurlar. Sivil<br />
toplum örgütleri vazgeçilmezdir<br />
demokraside. TÜSİAD da bunlardan<br />
birisidir. Hangi şartlar içerisinde, ne<br />
zaman kurulmuştur, kurulduğu günden<br />
itibaren buraya kadar nasıl gelinmiştir?<br />
Sayın Feyyaz Berker’in<br />
teşebbüsüyle iki kitap hazırlanmıştır.<br />
Bu çeşit hizmetleri yapacak olan<br />
herkesin bundan yararlanacağını da<br />
sanıyorum. Geçmişte yapılmış olan<br />
hataları tekrarlamamak için onları<br />
bilmek lazımdır. Doğrular nedir,<br />
eğriler nedir onları bilmek gerekir.<br />
Tecrübe önemlidir <strong>ve</strong> herkese lazımdır.<br />
Kendisini böyle bir teşebbüsünden<br />
dolayı takdirle karşılıyor <strong>ve</strong> tebrik<br />
ediyorum.”<br />
Yine kuruluşundan itibaren<br />
Yönetim Kurulunda görev aldığım <strong>ve</strong><br />
1986 Aralık’ta fiilen kurulmuş olan,<br />
1988 başında ise mevzuatı Odalar<br />
Birliği Yönetim Kurulu’ndan geçen<br />
DEİK kitabının hazırlığı esnasında,<br />
kendisi ile yapılan röportajda yer alan<br />
düşüncelerini ise aşağıdaki gibi ifade<br />
etmiştir.<br />
“DEİK bir ihtiyaçtan doğuyor.<br />
Hangi ihtiyaçtan doğuyor? Artık piyasa<br />
ekonomisi uygulanacağına göre,<br />
Türk ekonomisini dünyaya entegre<br />
etmek için aktörler sadece devletin<br />
memurları ise bu yürümez. O zaman<br />
ne olacaktır? Ülkenin girişimcisi hem<br />
iç sahnede, hem dış sahnede rol<br />
alacaktır. Bilhassa Türkiye’nin üretimini<br />
dışarıda pazarlamak, dışarıdaki üretimi<br />
Türkiye’ye getirmek, dışardan sermaye<br />
getirmek, Türkiye’yi daha iyi tanıtmak,<br />
dışarıdaki ülkelerin - ki bu muamelede<br />
bulunduğunuz ülkelerin hepsi hemen<br />
hemen piyasa ekonomisine sahip<br />
ülkeler – ekonomisini devlet değil,<br />
özel teşebbüs erbabı yürüttüğünden,<br />
onlarla <strong>ve</strong> onların kuruluşları ile temas<br />
içerisinde olmak, Türk iş adamlarını<br />
dışarıya açmak... Bir de Türkiye’nin<br />
teşebbüs gücünü harekete geçirerek<br />
dışarıya açmak <strong>ve</strong> dışarının teşebbüs<br />
gücünü de Türkiye’ye getirmek. Bu,<br />
DEİK’in ana fonksiyonudur <strong>ve</strong> çok<br />
önemli bir adımdır. DEİK, böyle bir<br />
ihtiyaçtan doğmuştur. Doğrudan<br />
doğruya devletçilikten piyasa<br />
ekonomisine geçmenin kurumlarından<br />
birisidir DEİK.”<br />
100 itü vakfı dergisi
“Süleyman Demirel, mühendis olarak takdir <strong>ve</strong><br />
hayranlık uyandıran bir ‘efsane’ idi…”<br />
ÇÇ Prof.Dr. Ergün Toğrol<br />
İTÜ İnşaat Fakültesi, B.Ü. Eski Rektörü<br />
Bir zamanlar, liselerin yetiştirdiği en iyi<br />
öğrencilerin yükseköğretimdeki adresi<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi idi. O günlerin<br />
mezunlarının siyasette <strong>ve</strong> birçok alanda<br />
önder olmalarını, başarılarını başka nasıl<br />
açıklayabiliriz. Yedi İnşaat ünlü bir sınıftı. Altı<br />
yıllık öğrenimi yedi yılda tamamlamışlardı.<br />
Programdaki bir dersin (Termodinamik)<br />
öğretim üyesi görevle yurt dışında olduğu<br />
için ders <strong>ve</strong>rilememiş, katı uygulanan<br />
yönetmelik, öğrencilerin mezun olabilmeleri<br />
için, öğrenimlerini bir yıl uzatıp bu eksik dersi<br />
<strong>ve</strong>rmeleri zorunluluğu getirmişti. Süleyman<br />
Demirel ile ilgili ilk “efsane” yedi inşaat<br />
mezunu oluşu idi (1949).<br />
Daha sonra, Devlet Su İşleri Genel<br />
Müdürü olarak meslekî faaliyetleri <strong>ve</strong> yarattığı<br />
geniş çevresi ile tanındı. Mühendis olarak<br />
takdir <strong>ve</strong> hayranlık uyandıran bir “efsane” idi.<br />
Siyasete girmesi belki de toplumda bıraktığı<br />
olumlu izlenimin beklenen bir sonucu oldu.<br />
İlk Başbakan olduğu dönemde, İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi bir arayış içinde idi.<br />
Ankara’da, Orta Doğu Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi,<br />
yeni bir anlayışla kurulmuştu. Bu gelişme,<br />
İTÜ'nün de bir kampüsü olması gerektiği<br />
kanısını ortaya çıkarmıştı. Üni<strong>ve</strong>rsitemiz<br />
mezunu yeni Başbakan’a başvurulmuş,<br />
Ayazağa’dan Boğaziçi Üni<strong>ve</strong>rsitesi Etiler<br />
Kapısı’na kadar olan geniş bir alanın tahsisi<br />
sağlanmıştı (Şimdi bu alanın bir bölümü<br />
Hisarüstü, bir bölümü Armutlu mahalleleridir.)<br />
Konuşma yapmaya da<strong>ve</strong>t edilince<br />
kaçmaz, her zaman ilgi ile dinlenen<br />
konuşmalar yapardı. Yanında taşıdığı,<br />
yaklaşık 10 cm boyunda 5 cm genişliğinde<br />
kartonlar vardı. Kendisinden önce yapılan<br />
konuşmalarda işlenen konular hakkında kısa<br />
notlar alır, sonra konuşmasını, bu notlara<br />
bakmadan, ama işlenen konular üstünde<br />
yapardı. Geniş bir kültürü <strong>ve</strong> olay hafızası<br />
vardı. Konu ne olursa olsun söyleyecek sözü<br />
<strong>ve</strong> yapıcı düşünceleri vardı.<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitede sınıflarda, bazen konulara<br />
arkadaşlarından daha hâkim öğrenciler<br />
olur, daha zayıf olan arkadaşlarına yardım<br />
ederler. Süleyman Demirel’i insan ilişkilerinde,<br />
konuyu bilmeyenlere anlatan olgun öğrenci<br />
davranışında gördüm. Birlikte bulunduğu<br />
İlk Başbakan olduğu dönemde,<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi bir<br />
arayış içinde idi. Ankara’da, Orta<br />
Doğu Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi, yeni<br />
bir anlayışla kurulmuştu. Bu<br />
gelişme, İTÜ'nün de bir kampüsü<br />
olması gerektiği kanısını ortaya<br />
çıkarmıştı. Üni<strong>ve</strong>rsitemiz mezunu<br />
yeni Başbakan’a başvurulmuş,<br />
Ayazağa’dan Boğaziçi Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Etiler Kapısı’na kadar olan geniş bir<br />
alanın tahsisi sağlanmıştı. (Şimdi<br />
bu alanın bir bölümü Hisarüstü, bir<br />
bölümü Armutlu mahalleleridir.)<br />
insanlar ile kendisi arasında sınır kendiliğinden<br />
oluşuyordu.<br />
Siyaset zaman zaman zorlukları da<br />
içerir. Gazetelerde Cumhurbaşkanı Turgut<br />
Özal ile aralarının bozuk olduğu haberleri<br />
yayınlanıyordu. Bir tesadüf, kendisi ile<br />
başbaşa kaldık. Cumhurbaşkanı ile<br />
Başbakan’ın böyle bir tartışma içinde<br />
olmalarından rahatsız olduğumuzu söyledim.<br />
Cevabı ilginçti: “Sen gazetelerin yazdığına<br />
bakma, ben gerektiğinde akşam Köşk’e<br />
telefon açıyorum.”<br />
Ekonomik durumdan şikâyetlerin<br />
olduğu bir dönemde, kendisi ile gene<br />
başabaşa görüşme olanağı buldum. Pergelin<br />
açılmasından söz konusu ettim. Hemen<br />
siyasetçi şapkasını giydi. Türkiye’de sermaye<br />
birikimi için bunun gerektiğini savunmaya<br />
başladı.<br />
Boğaziçi Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde öğrenciler,<br />
Güney Doğu Anadolu Projesi (GAP)<br />
konusunda bir seri konferans düzenlemişti.<br />
Birinci konuşmacı Cumhurbaşkanı Turgut<br />
Özal’dı. Haritalar <strong>ve</strong> bol teknik bilgi içeren<br />
akademik, güzel bir konuşma yaptı. Onbeş<br />
gün sonra Başbakan Süleyman Demirel’in<br />
aynı konuda yapacağı konuşmayı dinlemeye<br />
gelenler, konuşma saatinden önce, salonu<br />
doldurmuştu. Birden bir haber geldi: “Sayın<br />
Başbakan yanında 150 kişiyle birlikte<br />
bahçe kapısından girdi!” Salonda sahne<br />
dahil kıpırdayacak yer kalmadı. Çok ilgi ile<br />
dinlenen, zaman zaman öğrencilerin alkışları<br />
ile kesilen, öğrencilerin soruları ile karşılıklı,<br />
neşeli görüşmelere dönen bir konferans<br />
izledik (25 Mayıs 1989).<br />
Son Başbakanlığını kutlamak için<br />
İstanbul’daki Rektör arkadaşlar randevu aldık,<br />
Ankara’ya gittik. Başbakanlık’ta o zamana<br />
kadar görmediğimiz bir hareketlilik vardı. 15-<br />
20 kişilik kutlama heyetlerinin biri gidip diğeri<br />
geliyordu. Bir an, bu kadar sevilmenin yorucu<br />
olduğunu düşündüm.<br />
Süleyman Demirel çok sevilen, gü<strong>ve</strong>nilen<br />
bir siyaset adamı idi. Toplumun gözünde<br />
ulaştığı yere, çalışarak gelmişti. Sahip<br />
olduğu tevazu, hoşgörü <strong>ve</strong> insanî değerler<br />
onu unutulmaz bir önder, örnek bir siyasetçi<br />
yapmıştı.<br />
itü vakfı dergisi<br />
101
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“Süleyman Şah, Fırat’ta Boğuldu;<br />
Süleyman Demirel de Fırat’ı Boğdu...”<br />
Türkiye’nin nehirleri, dereleri, toprakları<br />
<strong>ve</strong> insanları için çok hayırlı bir görevlendirmeydi<br />
bu.<br />
Azgın sulara gem vurmaya, barajlar yapılmaya<br />
başlandı. Fakat, 1960 askerî darbesi<br />
geldi. Ağabeyim, genel müdürlükten ayrıldı.<br />
DSİ, on yıllık Demokrat Parti iktidarının<br />
icraatında en büyük etkenlerden biriydi.<br />
Ağabeyim, bu yüzden haksız baskılara uğradı.<br />
O dönemde ülke, siyasi çalkantılar <strong>ve</strong><br />
korkular içindeydi.<br />
ÇÇ Y.Müh. Şevket Demirel İTÜ '50<br />
Göltaş Çimento A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı<br />
Ağabeyim Süleyman Demirel,<br />
Isparta’nın İslâmköy’ünde kerpiç bir<br />
evde 1924 yılının bir sonbahar günü, anam<br />
Ümmühan, pekmez tavasını savururken<br />
dünyaya gelmiş.<br />
Çatlamış topraklarında, sararmış ekinlerine<br />
yağmur dualarıyla Allah’tan bereket<br />
isteyen bir köydü burası; İslâmköy!..<br />
Çanakkale, Suriye, Sarıkamış <strong>ve</strong> Kafkas<br />
Cephelerinden sonra Millî Mücadele’de,<br />
kendi atıyla savaşa katılan babamız Yahya<br />
Çavuş’un biri kız, dört çocuğundan ilk erkek<br />
evlâdıydı.<br />
Sıkıntılar içinde yüzleri buruşmuş, ayak<br />
topukları yarık, yetiştirdiği tütünü gazete kağıdına<br />
sarıp içen, devletin istediği <strong>ve</strong>rgileri,<br />
kazan <strong>ve</strong> tavası ile ödeyen köylülerin dertlerini<br />
yaşayarak <strong>ve</strong> dinleyerek büyüdü.<br />
Amerika’daki Boulder Barajı’nı<br />
Seyrederken Türkiye’deki Çatlamış<br />
Toprakları Düşünüyordu<br />
Yoksulluk, fukaralık, çaresizlik kol geziyordu.<br />
Gencecik insanlar, “Karnı ağrıdı” diye<br />
ölüp, gidiyordu. Bu insanların dertlerinden<br />
kurtulmak mümkün değil miydi?<br />
102 itü vakfı dergisi<br />
Bu amaçla okudu <strong>ve</strong> bir mücadeleye<br />
başladı. Başarılarla dolu ilk, orta <strong>ve</strong> lise öğreniminden<br />
sonra, İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ni<br />
“İnşaat Yüksek Mühendisi” olarak bitirdi.<br />
Devlette, mühendis olarak göre<strong>ve</strong> başladı;<br />
Elektrik İşleri Etüt İdaresi de Onu Amerika<br />
Birleşik Devletleri’nin Den<strong>ve</strong>r şehrinde<br />
su mühendisliği üzerine ihtisas çalışmalarına<br />
gönderdi.<br />
Ağabeyim, Colorado Nehri üzerinde bir<br />
mühendislik şaheseri olan Boulder Barajı <strong>ve</strong><br />
Elektrik Santralı’nı bir kaya üzerinden seyrederken,<br />
herhalde İslâmköy’ün <strong>ve</strong> Türkiye’nin<br />
çatlamış toprakları, karanlık köy <strong>ve</strong> şehirlerinde,<br />
çarıklı, eli nasırlı köylüleri gözünün<br />
önüne getirmişti.<br />
Kulağına uzaktan sesler geliyordu...<br />
Neydi o sesler?<br />
“Biz de buralar gibi olsak” diyorlardı...<br />
Henüz 31 Yaşındayken, DSİ Genel<br />
Müdürü Oldu Ülkenin Azgın Sularına,<br />
Gem Vurmaya Başladı<br />
Yurda döndüğünde, ülkenin baraj, enerji <strong>ve</strong><br />
sulama meselelerini üstlenen devlet örgütünde<br />
sorumluluk aldı. O örgüt, daha sonra<br />
“Devlet Su İşleri” olarak geliştirildi. Ağabeyim<br />
Süleyman Demirel, henüz 30 yaşında iken bu<br />
büyük dairenin ilk genel müdürü olarak atandı.<br />
“Barajlar Kralı”, 40 Yaşında Önce AP<br />
Genel Başkanı, Ardından da Türkiye’nin<br />
En Genç Başbakanı Oldu<br />
27 Mayıs 1960 İhtilali sonrası, Demokrat<br />
Parti’nin devamı olarak kurulan Adalet Partisi’nin<br />
I. Büyük Kongresi’nde en yüksek oyu<br />
alıp, Genel Başkan Yardımcısı seçildi. 1964<br />
yılında da, AP’nin II. Büyük Kongresi’nde<br />
Genel Başkanlığa getirildi. Ülke basınında<br />
da “Barajlar Kralı” ilan edildi. Bu, bir “sevgi<br />
üniforması”ydı.<br />
AP, 1965 yılının sonbaharında yapılan<br />
Millet<strong>ve</strong>kili Genel Seçimleri’nde yüzde 53<br />
oy oranıyla TBMM’ye “İktidar Partisi” olarak<br />
girince, Sayın Süleyman Demirel, 40<br />
yaşında ilk hükümetini kurdu. Dolayısıyla,<br />
Türkiye’nin en genç başbakanlarından oldu.<br />
Bundan sonra, büyük, mâmur <strong>ve</strong> müreffeh<br />
Türkiye’yi yaratmak için büyük bir gayretle<br />
emek <strong>ve</strong>rmeye başladı.<br />
“Yoksulluk, fakirlik <strong>ve</strong> çaresizlik, benim<br />
ülkemin kaderi olmamalıdır”, ana felsefesiydi.<br />
Ülke, her alanda kalkınma istiyordu.<br />
“Herkes Okuyacak; Şehirde Ne Varsa,<br />
Köyde de O Olacak” İdealini, Büyük<br />
Ölçüde Gerçekleştirdi<br />
Sanayide, tarımda, sağlıkta, eğitimde <strong>ve</strong><br />
ulaşımda yüzyılların ihmalinin giderilmesi<br />
bekleniyordu. Sayın Demirel’in Üstlendiği<br />
Başbakanlık erdemli, büyük bir görevdi.<br />
Beklenen görevler zordu ama, başarılmaz<br />
değildi. Böyle inandı, çalışmaya koyuldu<br />
<strong>ve</strong> büyük başarının yolunu açıp, ülkeye sulamalar,<br />
barajlar, fabrikalar, enerji tesisleri,<br />
yollar, havaalanları, limanlar, sağlık <strong>ve</strong> eğitim<br />
tesisleri ile üni<strong>ve</strong>rsiteler kazandırdı.<br />
İstanbul’da, Avrupa’yı Asya’ya bağlayan<br />
ilk Boğaz Köprüsü’nü pek çok muhalifine<br />
rağmen yaptırdı. İnsanların “çimerek”, hay-
İstanbul’da, Avrupa’yı Asya’ya<br />
bağlayan ilk Boğaz Köprüsü’nü pek<br />
çok muhalifine rağmen yaptırdı.<br />
İnsanların “çimerek”, hayvanların<br />
yüzerek geçtiği nehir geçitlerini,<br />
modern köprülerle donattı. Harran<br />
ovalarında su ararken ölüp, yere<br />
düşen kuşlara <strong>ve</strong> fakir insanlara<br />
hizmet için Fırat’ı yatağından<br />
yüzlerce metre yukarı taşıyıp,<br />
sulamalara <strong>ve</strong> enerjiye yöneltti.<br />
vanların yüzerek geçtiği nehir geçitlerini,<br />
modern köprülerle donattı. Harran ovalarında<br />
su ararken ölüp, yere düşen kuşlara <strong>ve</strong><br />
fakir insanlara hizmet için Fırat’ı yatağından<br />
yüzlerce metre yukarı taşıyıp, sulamalara <strong>ve</strong><br />
enerjiye yöneltti.<br />
“Süleyman Şah, Fırat’ta boğuldu;<br />
Süleyman Demirel de Fırat’ı boğdu”<br />
Keban Barajı’nın temeli atılırken, Elazığ<br />
halkı, işte böyle sesleniyordu.<br />
Türkiye’nin, sulanabilir arazisinin yarısı<br />
sulandı. Bunlar için barajlar, göletler, yeraltı<br />
suları <strong>ve</strong> göller devreye sokuldu.<br />
“Herkes okuyacaktır.” <strong>ve</strong> “Şehirde ne<br />
varsa, köyde de o olacaktır.” ideali, büyük<br />
ölçüde gerçek oldu.<br />
Köylünün kentinde sadece iki orta okul<br />
varken, şimdi her kasabasında orta okul, lise<br />
kuruldu. Elektriksiz, susuz, yolsuz, telefonsuz<br />
<strong>ve</strong> televizyonsuz köy kalmadı. Bu arada,<br />
her yerleşim birimi, sağlık merkezine kavuştu.<br />
Malda, mülkte hiç gözü olmadı. Çünkü<br />
hep, millet <strong>ve</strong> devlet için çalıştı. 50 yıllık<br />
hizmet süresinde, büyük dar boğazlarla<br />
karşılaştı. 7 defa iktidar oldu, 6 defa muhalefete<br />
düştü. On yıllık siyaset yasağını,<br />
7 yıl sonra bir referandumla aşıp, tekrar<br />
Meclis’e girdi.<br />
9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman<br />
Demirel, Büyük Atatürk’ü Daima<br />
Rehber Aldı<br />
Ağabeyim, 9. Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
Demirel, 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında,<br />
yarım asır boyunca ülkesinin hizmetinde<br />
bulundu.<br />
• 5 yıl Genel Müdürlük,<br />
• 21 yıl Millet<strong>ve</strong>killiği,<br />
• 21 yıl Parti Genel Başkanlığı,<br />
• 12 yıl Başbakanlık,<br />
• 7 yıl Cumhurbaşkanlığı,<br />
• 10 yıl Muhalefet Liderliği yaptı.<br />
7 yıl süren siyasi yasaklılık döneminde,<br />
hep demokrasiyi savundu. Büyük<br />
Atatürk’ü daima rehber aldı. O’nun gösterdiği<br />
hedefe, sadakatle bağlı kaldı. Kısacası;<br />
Cumhuriyetin <strong>ve</strong> demokrasinin<br />
simgesi <strong>ve</strong> ülkenin bütün vatandaşlarına<br />
örnek oldu.<br />
Ağabeyim Süleyman Demirel’in, İslâmköy’ün<br />
kerpiç evinden, kerpiç okulundan,<br />
uygar bir mücadele ile başbakanlığa <strong>ve</strong><br />
cumhurbaşkanlığına ulaşabilmesi büyük<br />
olaydı.<br />
Bu yol, herkese açıktır...<br />
İTÜ’lü Cumhurbaşkanımız,<br />
“Üni<strong>ve</strong>rsitelerimiz; Milletimizin Deniz<br />
Fenerleridir” Diyordu<br />
Cumhurbaşkanımız, 1965 yılında başbakanlık<br />
görevine başladığı sırada, ülke<br />
çapında sadece İstanbul <strong>ve</strong> Ankara Üni<strong>ve</strong>rsiteleri<br />
ile İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
faaliyetteydi. Atatürk, ODTÜ, Karadeniz<br />
Teknik <strong>ve</strong> Ege Üni<strong>ve</strong>rsiteleri ise kuruluş<br />
aşamasındaydı.<br />
Fotoğraflar: Hulusi Turgut Arşivi<br />
Sayın Demirel, Türkiye’nin üni<strong>ve</strong>rsitelerini<br />
şöyle tanımlıyordu:<br />
“Üni<strong>ve</strong>rsitelerimiz; milletimizin deniz<br />
fenerleridir.”<br />
E<strong>ve</strong>t, o deniz fenerlerinden birisi de,<br />
mezunları arasında bulunduğumuz İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ydi. Hem başbakanlığı,<br />
hem de cumhurbaşkanlığı döneminde,<br />
kendi Üni<strong>ve</strong>rsitesiyle yakından<br />
ilgilendi. Yeni tesislere kavuşması için<br />
çok büyük çaba harcadı. Bunun için,<br />
özel sektörde önemli konumlara gelmiş<br />
olan mezunlarını göre<strong>ve</strong> çağırdı. Kısacası<br />
Cumhurbaşkanı Demirel, İTÜ’nün çağdaş<br />
bir yapıya sahip olması için adeta seferber<br />
oldu. İşte o seferberlik sırasında “Yapıda,<br />
bizim de tuğlamız bulunsun” misali,<br />
Maslak Kampüsüne “Şevket Demirel Yurt<br />
Binası” armağan ettik. Bütün bu çabalar,<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitemiz ile helalleşmek içindi.<br />
Bu <strong>ve</strong>sile ile İTÜ’lü ağabeyim, Cumhurbaşkanımız,<br />
merhum Süleyman Demirel’i<br />
rahmetle, minnetle <strong>ve</strong> şükranla anıyorum.<br />
itü vakfı dergisi<br />
103
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“Denge adamı, çözüme derhal<br />
odaklanabilen pratik zekâ…”<br />
ÇÇ Y. Müh. Akad Çukurova<br />
İTÜ’ lüler Birliği Derneği Eski Başkanı<br />
Sayın Süleyman Demirel, son 50<br />
yıllık siyasi hayatımızın en önemli<br />
aktörlerinden biri, belki de birincisidir.<br />
Ancak siyasi kişiliği kadar mühendisliği <strong>ve</strong><br />
bilhassa suculuğu öne çıkar. O dönemde<br />
mühendis yetiştiren tek üni<strong>ve</strong>rsite İTÜ<br />
olduğu için Demirel'in mühendisliği hep<br />
İTÜ ile birlikte anılmış, kendisi de gerek<br />
İTÜ ile gerekse Derneğimizle ilişkisini<br />
sürekli <strong>ve</strong> sıcak tutmuştur. Bizim<br />
Derneğimiz, yani eski ismiyle Türk Yüksek<br />
Mühendisleri Birliği, bugünkü adıyla<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsiteliler Birliği (kısa<br />
adı Birlik) İTÜ’lülerin en eski <strong>ve</strong> köklü<br />
örgütü olduğu için, Cumhurbaşkanlığı<br />
<strong>ve</strong> sonrası döneminde bizimle çok<br />
yakın <strong>ve</strong> sıcak ilişkileri olmuştur.<br />
Sayın Demirel, Derneğimizin tek onur<br />
üyesidir <strong>ve</strong> bu unvan Cumhurbaşkanlığı<br />
döneminde oybirliği ile <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Dernek <strong>ve</strong> Vakıf yöneticilerimiz her<br />
yıl kendisini gerek Cumhurbaşkanlığı<br />
makamında, gerekse Güniz Sokak’ta<br />
ziyaret etmeyi gelenekselleştirmişler <strong>ve</strong><br />
Cumhurbaşkanlığı sonrasında her yıl bir<br />
kez "Cumartesi Söyleşileri" kapsamında<br />
kendisini İTÜ Evi’nde konuşmacı olarak<br />
ağırlayarak onun, görüş, düşünce<br />
<strong>ve</strong> anılarını üyelerimizle paylaşmasını<br />
sağlamışlardır.<br />
Sayın 9. Cumhurbaşkanımızın<br />
Derneğimize gelişi bayram gibi olurdu;<br />
Derneğimizin bulunduğu Büklüm<br />
Soka’taki evlerin pencerelerine çıkan<br />
komşular, "Hoş geldiniz Sayın Demirel"<br />
diye tezahürat yaparlar, o da, meşhur<br />
şapkasını sallayarak karşılık <strong>ve</strong>rirdi.<br />
İTÜ Evi’nin giriş katında düzenlediğimiz<br />
"Gümüşsuyu Restoran"ın açılışını da Sayın<br />
9. Cumhurbaşkanımız gerçekleştirmişti.<br />
Konferans salonundaki toplantılardan<br />
birinde bir üyemizin "Geriye dönüp<br />
baktığınızda, hiç hata yapmış olduğunuzu<br />
düşünüyor musunuz?" şeklindeki<br />
sorusuna "Çok… Ancak, şuna emin<br />
olunuz ki, hepsini vatanım <strong>ve</strong> milletim için<br />
en doğrusudur diye inanarak yaptım." diye<br />
cevap <strong>ve</strong>rmişti.<br />
Sayın Demirel ilk başbakan<br />
olduğunda ben Üni<strong>ve</strong>rsite son sınıftaydım.<br />
İTÜ’lü başbakan sıfatıyla İTÜ Bayramı<br />
kutlamalarına katıldılar <strong>ve</strong> Maçka’daki<br />
konferans salonunda bir konuşma<br />
yaptılar. Bizler de önceden hazırladığımız<br />
pankartları açarak protesto gösterisinde<br />
bulunduk. Polis salonda müdahalede<br />
bulunmadı, tören sonunda sokakta<br />
müdahele etti. Sanıyorum seçerek birkaç<br />
kişiyi aldı, kısa süre sonra bıraktı. Ertesi<br />
gün gazetecilerin sorusuna karşılık<br />
Sayın Demirel, kendisini protesto<br />
edenlerin Teknik Üni<strong>ve</strong>rsiteli olmadığını,<br />
gözaltına alınanlar arasında hiçbir<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsiteli’nin bulunmadığını<br />
söyledi. Şimdi geriye baktığımda, yıllar<br />
önce bile daha fazla hoşgörü, sevgi<br />
<strong>ve</strong> anlayış olduğunu görüyorum. Buna<br />
şiddetle ihtiyacımız var; zira gençlik<br />
demek heyecan demektir, insanlar<br />
zamanla değişiyor, olgunlaşıyor, görüşler<br />
<strong>ve</strong> değer yargıları değişebiliyor. Yıllar<br />
önce, gençliğinde Başbakan Demirel'i<br />
protesto eden ben, Sayın Demirel'in<br />
Cumhurbaşkanlığındaki ilk yıllarına<br />
paralel olarak başlayan, İTÜ’lüler Birliği<br />
Derneği’ndeki 18 yıllık aktif yöneticik<br />
dönemimde , sayın 9. Cumhurbaşkanımızı<br />
daha yakından tanıma imkanını<br />
bulduktan sonra, siyasal düşüncelerimde<br />
hiçbir değişiklik olmadığı halde, ona<br />
hayran olabiliyorum <strong>ve</strong> sonsuz saygı<br />
duyabiliyorum.<br />
Sanıyorum 1996 yılıydı. Her yıl bir balo<br />
düzenleyerek Teknik Üni<strong>ve</strong>rsite camiasını<br />
buluşturmayı planladık. Sayın Demirel<br />
Cumhurbaşkanıydı, kendisini onur<br />
konuğu olarak da<strong>ve</strong>t ettim <strong>ve</strong> programına<br />
uygun olan tarihi belirlemelerini<br />
arzettim. Galiba çok yoğundu ki, bir<br />
süre beklettikten sonra yakın bir tarihi<br />
bildirdiler. Ancak o tarih için büyük<br />
otellerin hepsi doluydu. Durumu anlatarak<br />
tarihi biraz öteleyip öteleyemeyeceğimizi<br />
sordum. Bir an düşündüler <strong>ve</strong> "Bizde<br />
yapalım" dediler. Ve biz, İTÜ’ lüler<br />
Birliği Derneği, benim hatırladığım ilk<br />
balomuzu Çankaya’da Cumhurbaşkanlığı<br />
salonlarında yaptık. Çok görkemli bir<br />
gece oldu, çok gururlandık. Yeni seçilmiş<br />
olan Rektörümüz <strong>ve</strong> YÖK başkanı da<br />
konuğumuz oldular. Sayın Demirel,<br />
sonraki balolarımızı hep onurlandırdılar,<br />
ta ki sağlık sorunları oluşuncaya kadar.<br />
Bu toplantılar bir süreden beri artık<br />
yapılmıyor.<br />
İTÜ Geliştirme Vakfı’nın, yürürlükte<br />
bulunan Vakıf Senedi uyarınca Vakıf<br />
başkanının Rektör olması gerekirken,<br />
eski rektörün Vakfın başkanlığını<br />
bırakmak istememesi sebebiyle bu Vakıf<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde 2004 yılında yaşanan<br />
tartışmalar, hem Üni<strong>ve</strong>rsitemizin<br />
saygınlığına hem de Vakıf faaliyetlerinin<br />
yürütülememesine <strong>ve</strong> hizmetin zarar<br />
görmesine yol açar boyutlara geldiğinden,<br />
Dernek olarak duruma müdahale<br />
etmek gereğini hissettik. Camiamızın<br />
bazı saygın abilerinin de teşvikiyle,<br />
sorunu çözmek için arabuluculuğa<br />
104 itü vakfı dergisi
niyetlendik. Durumu Sayın Demirel'e<br />
arzettim, zaten önceden gelişmelerden<br />
bilgi sahibi idiler. Onaylarını aldım,<br />
tarafları, Sayın Demirel'in başkanlığında<br />
<strong>ve</strong> arabuluculuğunda Gümüşsuyu<br />
Restoranımızda toplanarak konuyu<br />
tartışmaya <strong>ve</strong> bir anlaşma zemini aramaya<br />
da<strong>ve</strong>t ettik. Eski Rektör Gülsün Hanım<br />
ekibinden sadece Sayın Erol Üçer<br />
toplantıya katılacağını bildirince, eşitlik<br />
sağlamak için karşı gruptan da sadece<br />
bir kişinin katılmasını kararlaştırdık.<br />
Gümüşsuyu Restoran'ı kapattık; bir<br />
yuvarlak masada, ortada Sayın Demirel,<br />
bir tarafında Sayın Erol Üçer, öbür<br />
tarafında sayın Rektör Faruk Karadoğan,<br />
karşısında, evsahibi <strong>ve</strong> gözlemci olarak<br />
ben oturduk. İki saat süresince hem<br />
yemek yedik, hem de taraflar tartıştılar.<br />
Konferans salonunda yapılacak<br />
sohbet toplantısının vakti yaklaşmıştı…<br />
Sonunda Sayın Demirel, "Bir anlaşma<br />
sağlayamayacağımız hususunda anlaşmış<br />
bulunuyoruz!" diyerek masadan kalktı;<br />
konferans salonuna yöneldi. Camiadaki<br />
grupsal şartlanmışlık öylesine yoğundu<br />
ki, o denge adamı, çözüme derhal<br />
odaklanabilen pratik zeka, siyasal deha,<br />
iki tarafı da kırmayacak bir çözümün<br />
olanaksızlığını görmüş, herhangi bir<br />
öneride <strong>ve</strong>ya yönlendirmede bulunmaktan<br />
vazgeçmişti.<br />
Derneğimizin onursal üyesi, Sayın 9.<br />
Cumhurbaşkanımız, bir süredir zorunlu<br />
olarak Derneğimizdeki sohbetlerden bizi<br />
mahrum bırakmıştı. Onunla, Türk siyasi<br />
hayatı son büyüğünü de kaybetmiş<br />
olmaktadır. İTÜ camiası da, Türk politika<br />
dünyası da, onu çok özleyecek <strong>ve</strong><br />
arayacaktır.<br />
“DSİ’de Personele Geniş Ufuklar <strong>ve</strong><br />
Hedefler Veren Bir Lider”<br />
ÇÇ Y. Müh. Mustafa Müfit Kulen,<br />
İTÜ’50<br />
Eski DSİ Genel Müdürü (1974-1976)<br />
Ülkemizin <strong>ve</strong> milletimizin kalkınmasında<br />
en önemli rolü bulunan su kaynakları<br />
gelişmesinin gerçekleştirilmesi, genç<br />
Cumhuriyetimiz, devletimizce kurulmuş olan<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından<br />
yürütülmekte idi.<br />
Bu hizmetin yapılmasında en<br />
önemli unsurun bilgili, tecrübeli<br />
<strong>ve</strong> çalışkan bir kadronun<br />
oluşturulması, eldeki personel<br />
<strong>ve</strong> imkanların kısıtlılığı nedenleri<br />
ile beklenen <strong>ve</strong> ümit bağlanan<br />
sonuçların yerine getirilmemiş<br />
oluşu doğal idi. 1955 yılında<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürü<br />
olarak atanan enerjik, ileriyi<br />
gören <strong>ve</strong> geniş perspektifi olan genç bir<br />
mühendis merhum Süleyman Demirel’in<br />
Devlet Su İşleri’nin başına gelmesi ile o güne<br />
kadar atılım yapılması dönemine girilmişti.<br />
Yeni Genel Müdürümüz olan enerjik, uzun<br />
vade görüşü bulunan <strong>ve</strong> mesleki yeteneklere<br />
açık, personele geniş ufuklar <strong>ve</strong> hedefler<br />
<strong>ve</strong>ren bir lidere kavuşan Devlet Su İşleri,<br />
kuruluşunda yeni bir atılım başlatmıştır.<br />
Sayın Genel Müdürümüzün kadrosuna<br />
su kaynaklarının geliştirilmesinden,<br />
ülkenin su potansiyelinin belirlenmesi,<br />
bu kaynakların geliştirilmesinde değişik<br />
alternatiflerin ekonomik teknik <strong>ve</strong><br />
mali rantabilitesinin çıkarılması, yeni<br />
sistemlerin irdelenmesi <strong>ve</strong> ülke imkanları<br />
ile nasıl karşılanacağına dair çalışmaların<br />
yapılması, değerlendirilmesi düzeni, bütün<br />
çalışma guruplarımızca benimsenmeye<br />
başlanılmıştır.<br />
En önemli anlayış, Genel Müdürümüz<br />
tarafından, su kaynakları geliştirilmesinde<br />
yapılan planlama çalışmalarında o zamana<br />
kadar kullanılmayan metaplanlama<br />
çalışmalarına geçilmesi olmuştur.<br />
Su kaynakları geliştirilmesinde sadece<br />
kağıt üzerinde yapılan, özellikle sulama<br />
projelerinin teknik, ekonomik <strong>ve</strong> mali yönden<br />
projelerin fizibilite çalışmaları ile proje<br />
çözümü yapılması, projelerin sıralandırılması<br />
yerine, projelerin uygulanmasında,<br />
sıralandırma <strong>ve</strong> projelerinin önceliklerinin<br />
seçilmesi, projeden faydalanacak<br />
vatandaşların projeye olan ilgisi, toplumun<br />
projeye yönelik davranış biçimi gibi yönlerin<br />
değerlendirilmesi, projede rekreasyon<br />
gereksinimlerinin belirlenmesi, doğa <strong>ve</strong><br />
balıkçılık yönlerinin incelenmesi konuları ele<br />
alınmaya <strong>ve</strong> değerlendirilmeye başlanmıştır.<br />
Artık sadece inşaat mühendislerinin<br />
çalışmaları yerine makina,<br />
elektrik elektronik, ziraat, orman<br />
mühendisleri ile, ekonomist,<br />
finansal uzmanlar, sosyoloji,<br />
davranış biçimi, pazarlama<br />
uzmanları <strong>ve</strong> diğer disiplin uzmanları<br />
aynı projede müşterek çalışarak,<br />
planlamadan, metaplanlama<br />
yapılması yoluna geçilmiştir.<br />
Merhum Süleyman Beyefendi,<br />
bu çalışma düzenini kurmaya <strong>ve</strong> bunun<br />
uygulanmasına öncülük etmiş <strong>ve</strong> bu projenin<br />
fizibilite raporunu bizzat kendisi inceleyerek<br />
eksiklerinin tamamlanmasını sağlamıştır.<br />
Kendisi, çalışanlarının sosyal hayatını<br />
yakından takip eder, öğütler <strong>ve</strong>rir <strong>ve</strong><br />
mümkün olan çareleri bulur idi.<br />
Bir ufak hatıramı arz etmek isterim:<br />
1976 yılı, DSİ Bölge Müdürleri toplantısını<br />
her yıl olduğu gibi şereflendirmiş <strong>ve</strong> Genel<br />
Müdür olarak kendisine yıllık program ile<br />
o zaman aktüel olan Aşağı Fırat Projesi'ne<br />
ait yapmakta olduğumuz çalışmaları arz<br />
etmiş idim. Kendisi çok memnun kalmış <strong>ve</strong><br />
toplantı sonrasında çalışma arkadaşları ile<br />
Genel Müdürlük odasına teşrif etmiş <strong>ve</strong> bana<br />
“Müfit, bu projede ben de mühendis olarak<br />
çalışmak <strong>ve</strong> size yardım etmek isterim, beni<br />
kadronuza alır mısın?” demişler idi. Ben<br />
“Efendim, bu bizim için onurdur ancak,<br />
bizim talebimiz, zat-ı alinizin Başbakan<br />
olarak bize direktiflerinizi iletmeniz <strong>ve</strong><br />
tıkandığımız yerlerde bize yardımcı olmanızı<br />
dileriz.” demiştim.<br />
Sayın Süleyman Demirel’in , ülkemiz için<br />
pek çok hizmetleri geçmiştir. Ben sadece<br />
onun emrinde mühendis <strong>ve</strong> Genel Müdür<br />
olarak ona hizmette kusur etmediğimi<br />
<strong>ve</strong> kendisini hep rahmetle yad ettiğimi<br />
söylemek isterim.<br />
itü vakfı dergisi<br />
105
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
“DSİ Türkiye’nin bir gurur organizasyonudur”<br />
ÇÇ Y. Müh. Akif Özkaldı<br />
Orman <strong>ve</strong> Su İşleri Bakanlığı Müsteşar<br />
Yardımcısı<br />
9<br />
. Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
Demirel’in benim için birkaç açıdan<br />
önemi vardır. Öncelikle kendisi mezunu<br />
olduğum İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
İnşaat Mühendisliği Bölümü mezunudur.<br />
Sayın Cumhurbaşkanımız ile bir<br />
diğer ortak yönüm ise; ABD‘de eğitim<br />
almış olmasıdır. Kendisi İstanbul Teknik<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi İnşaat Fakültesi'nden 1949'da<br />
mezun olduktan sonra aynı yıl Elektrik<br />
İşleri Etüd İdaresinde göre<strong>ve</strong> başlamış,<br />
Sulama <strong>ve</strong> elektrik konularında araştırma<br />
yapmak üzere ABD'ye gönderilmiştir.<br />
Yurda dönmesinin ardından, kendisine<br />
"Barajlar Kralı" unvanını getirecek<br />
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne<br />
atanmıştır. Barajlar Dairesi<br />
Başkanlığından sonra 1955'te Devlet<br />
Su İşleri Genel Müdürlüğü'ne getirilen<br />
Sayın Demirel, 4. Genel Müdür olarak,<br />
çok sayıda baraj <strong>ve</strong> sulama projesini<br />
hayata geçirmiştir.<br />
Genel Müdürlük yaptığı dönemde<br />
özellikle barajlar konusunda büyük<br />
atılımlar yapılmış, o günlerde ülkemizin<br />
kalkınması için ihtiyaç duyulan enerji<br />
ihtiyacını sağlamak üzere Hidroelektrik<br />
Santrallar, Sulama tesisleri, İçmesuyu<br />
tesisleri inşaa edilmeye başlanmış,<br />
ülkemizin en büyük Entegre Kalkınma<br />
Projesi olan Güneydoğu Anadolu<br />
Projesi'nin (GAP) ilk temelleri atılmıştır.<br />
O yıllarda bizzat kendisinin kaleme aldığı<br />
Hidrolik El Kitabı, DSİ mühendislerine<br />
halen faydalı olmaya devam etmektedir.<br />
DSİ Genel Müdürü olduğum 2011<br />
yılında benim de çok önem <strong>ve</strong>rdiğim<br />
GAP Projesi'nin geçmişten geleceğe<br />
tarihçesini anlatan "GAP Kitabı"<br />
hazırlattım. Kitap tamamlandıktan sonra<br />
Cumhurbaşkanımız Sayın Demirel’i Güniz<br />
Sokak’taki evinde ziyaret ettim. Kendisine<br />
hem yeni hazırladığımız GAP kitabını hem<br />
de diğer yayınlarımızdan takdim ettim.<br />
O andaki mutluluğu daima hatırımdadır.<br />
Kendisi eserden dolayı teşekkür ettikten<br />
sonra halen takip ettiği bazı DSİ projeleri<br />
hakkında benden bilgi aldı. Hafızasının ne<br />
kadar güçlü olduğunu, projeleri ne kadar<br />
yakından takip ettiğine hayretle o gün<br />
şahit oldum.<br />
O günkü sohbetimizde bana “DSİ,<br />
Türkiye’nin bir gurur organizasyonudur <strong>ve</strong><br />
Türkiye DSİ gibi bir teşkilâta sahip olduğu<br />
için gurur duymalıdır, nitekim duyuyor. DSİ<br />
Teşkilâtı geçen 57 yıl zarfında kazanmış<br />
olduğu tecrübeyle ülkemize önemli<br />
hizmetler <strong>ve</strong>rmeye devam edecektir.<br />
Halihazırdaki birikim çok önemlidir.<br />
Türkiye bu birikimden faydalanmalıdır.<br />
DSİ denildiği zaman, gurur <strong>ve</strong>rici işler<br />
akla gelir. 57 yıl içerisinde DSİ büyük bir<br />
teşkilât olmuştur” diyerek sözlerini şöyle<br />
sürdürdü:<br />
“Benim dönemimde DSİ’nin gerek<br />
bölgelerde gerekse de merkezinde Etüd<br />
Plan Dairesi’nde 3 – 4 mühendis vardı.<br />
İnşaat Dairesi’nde aşağı yukarı 6 kişi vardı.<br />
Ben çok sayıda mühendis aldım. Bunları<br />
iyi eğittik <strong>ve</strong> sonradan bu mühendisler<br />
teşkilâtı taşıyacaklardır. Devlet Su<br />
İşleri Genel Müdürlüğü sadece inşaat<br />
mühendisleri <strong>ve</strong> su mühendislerinden<br />
müteşekkil bir teşkilat olmamalıydı;<br />
ziraat mühendisleri, ziraat ekonomistleri,<br />
orman mühendisleri de bunun içine<br />
girmeliydi. Ziraat mühendisleri, orman<br />
mühendisleri teşkilât içerisine tarafımdan<br />
konulmuştur. Ayrıca iktisat okumuş<br />
gençler bu teşkilatın içine girmeliydi,<br />
girdiler de. Sonra zaman içerisinde biz<br />
DSİ Teşkilâtı geçen 57 yıl<br />
zarfında kazanmış olduğu<br />
tecrübeyle ülkemize önemli<br />
hizmetler <strong>ve</strong>rmeye devam<br />
edecektir. Halihazırdaki<br />
birikim çok önemlidir.<br />
bir taraftan havza amenejmanlarına girdik<br />
yani yabancı mühendislere yaptırdığımız<br />
işleri kendimiz yaptırmaya başladık,<br />
onlardan da gene yararlanmaya devam<br />
ettik. Elimizde epeyce amenajman projesi<br />
geçti. 60’lı yıllardan sonra da yaptırdığımız<br />
en önemli proje Dicle – Fırat Havzası<br />
Projesi’dir.” Buradan da anlıyoruz ki DSİ,<br />
bugünkü güçlü hale gelirken o yıllarda<br />
imkansızlıklar içerisinde çok başarılı<br />
çalışmalar yapmıştır.” dedi.<br />
DSİ’nin bugün de çok büyük<br />
faaliyetler yerine getirdiğini vurgulayan<br />
Demirel; ”Avrupa’nın yedinci en<br />
büyük barajı olan Ermenek Barajı <strong>ve</strong><br />
HES’in, dünyanın kendi kategorisinde<br />
altıncı yüksek barajı olan Deriner<br />
Barajı <strong>ve</strong> HES’in, kendi kategorisinde<br />
Avrupa’nın en yüksek barajı olan<br />
Çine Adnan Menderes Barajı <strong>ve</strong><br />
HES’in tamamlandığını; Kuzey Kıbrıs<br />
Türk Cumhuriyeti’ne, Akdeniz’e<br />
Döşenecek Askıdaki Boru Hattı ile<br />
Su İletimi Projesinde ciddi adım<br />
atıldığını; sulama, hidroelektrik<br />
enerji, tarım, kırsal <strong>ve</strong> kentsel altyapı,<br />
ormancılık, eğitim <strong>ve</strong> sağlık gibi<br />
sektörleri kapsayan GAP’ta ciddi<br />
ilerlemeler sağlandığını, sulama suyu<br />
<strong>ve</strong> içme suyu temini kapsamında<br />
tünel projelerinde de ciddi çalışmalar<br />
gerçekleştirildiğini; dünyanın <strong>ve</strong> ülkemizin<br />
sayılı uzun tünellerinin ülkemize<br />
kazandırıldığını, Afrika ülkelerine de<br />
altyapı desteği <strong>ve</strong>rildiğini görmekten<br />
büyük mutluluk duyuyorum.”dedi.<br />
Ben de kendisine ülkemize<br />
büyük yatırımlar <strong>ve</strong> kalkınmaya ciddi<br />
ivme kazandırmış bir şahsiyetle bir<br />
arada bulunmaktan, engin bilgi <strong>ve</strong><br />
tecrübelerinden yararlanmaktan büyük<br />
gurur duyduğumu ifade ettim.<br />
Kendisi ile daha önce Ankara Büklüm<br />
Sokak’taki İTÜ Evi’nin bir programında<br />
yine birlikte olmuştum. O zaman da kendi<br />
arkadaşlarına olan ilgisi <strong>ve</strong> muhabbeti<br />
beni çok etkilemiştir. Bizler için DSİ Genel<br />
Müdürümüz, eski Başbakanımız <strong>ve</strong> 9.<br />
Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman<br />
Demirel’i ülkemize kazandırmış olduğu<br />
<strong>ve</strong> burada sayamayacağımız kadar çok<br />
sayıdaki hizmetlerinden dolayı rahmetle<br />
<strong>ve</strong> minnetle anıyorum.<br />
106 itü vakfı dergisi
Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman<br />
Demirel <strong>ve</strong> Mensubu Olmaktan Gurur Duyduğu<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
ÇÇ Dr. Aylin Cesur<br />
9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in<br />
Özel Doktoru <strong>ve</strong> Başdanışmanı<br />
ürkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı<br />
T Süleyman Demirel, 1924 yılında<br />
Isparta’nın İslamköy’ünde doğdu. Hayatına<br />
şekil <strong>ve</strong>ren, doğduğu köyün <strong>ve</strong> Anadolu’nun<br />
koşullarıydı. Çocukluğu, Kurtuluş Savaşı’nda<br />
<strong>ve</strong> Çanakkale’de savaşan babasının<br />
kahramanlık hikayelerini dinleyerek <strong>ve</strong><br />
Cumhuriyet’in kurulmasında milletimizin<br />
fedakarlıklarını öğrenerek geçti.<br />
Mühendislik eğitimini seçmesindeki<br />
nedeni; “arpa harmanı sırasında,<br />
İslamköylülerin; “Şu kuruyan yeşil ovaya,<br />
Palatır’ın ardından (karşı dağların arkasından)<br />
su gelir mi-gelmez mi” arayışları olduğunu<br />
söylerdi. Okula gitmezken anasının<br />
e<strong>ve</strong> taşıdığı sularla kollarının uzadığını<br />
düşündüğünü <strong>ve</strong> bundan o yaşta büyük<br />
ıstırap duyduğunu da anlatırdı. Su mühendisi<br />
olma kararı, eğitimi sırasında gelişecekti;<br />
ancak, temelleri çok küçük yaşlarda atılmıştı.<br />
Köyü <strong>ve</strong> büyük şehirler dışında<br />
Türkiye’nin her yeri karanlıktı. Köylülerin o<br />
dönemde,“acaba ışık bizim köye gelir mi”<br />
diye merak bile edemeyecek kadar umutsuz<br />
olduklarını anlattığında,“peki siz de mi<br />
umutsuzdunuz” diye sordum; şöyle yanıtladı:<br />
“İçimden şöyle diyordum: O şehirde yanan<br />
ışık, burada olacak; anamın <strong>ve</strong> köylülerin<br />
uzayan kollarına da Palatır’ın ardından<br />
gelecek su, derman olacak, bir yolu vardır<br />
bunun! Biz, köylünün ıstırabını, fukaralığını<br />
bilerek büyüdük. Allah bize, o dağın<br />
arkasındaki suyu getirmeyi nasip etti. Yalnız<br />
o ovaya değil, Türkiye’mizin pek çok ovasına<br />
getirdik suyu! Önce okuyacaktık. Savaş<br />
yıllarında, önce Mühendis Mektebi, sonra<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi öğrencisi olduk,<br />
geldiğimiz şartları değiştirme <strong>ve</strong> yoksulluğa,<br />
fukaralığa karşı mücadele etme gücünü de<br />
önce okuduğumuz okuldan aldık”.<br />
1949’da İTÜ’den mezun olduğunda ideali,<br />
Türkiye’nin her tarafına gidilebilmesiydi.<br />
Tüm ovalar sulanmalıydı. Köyler,<br />
kasabalar ışıklanmalı <strong>ve</strong> aydınlanmalıydı.<br />
Türkiye sanayileşmeliydi. Bütün bunların<br />
olabilmesi için öncelik, tüm çocukların<br />
okuyabilmesiydi.<br />
İTÜ’nden mezun olmasıyla birlikte,<br />
Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nde göre<strong>ve</strong> başladı.<br />
EİEİ, Atatürk’ün Celal Bayar’a söylediği<br />
“gölet” yapma projesinin ardından, 1936’da<br />
kurulmuştu.<br />
1949’da ABD’ye devlet tarafından<br />
gönderilen ilk Türk Mühendisi oldu. Üç<br />
gün boyunca bir taşın üzerine oturarak<br />
incelediği <strong>ve</strong> bizde de olmalı diye<br />
hedeflediği Colarado şehrindeki Boulder<br />
Barajı’nı anlatmıştı.<br />
Seyhan Barajı’nın yapımında mühendis<br />
olarak bulundu. 1954’de DSİ Barajlar Dairesi<br />
Başkanı oldu. 1954-1955 yılları arasında da<br />
ABD’de barajlar, sulama <strong>ve</strong> elektrifikasyon<br />
konularında ihtisas yaptı. Oradaki aldığı<br />
eğitimin en önem <strong>ve</strong>rdiği parçasının ise;<br />
“refahın, sadece altyapı hizmetleri ile değil,<br />
aynı zamanda refah getirdiğiniz insanların hür<br />
<strong>ve</strong> serbest olmasından geçtiğinin önemini<br />
anlaması” olduğunu söylerdi.<br />
1955’de de 30 yaşında iken Genel<br />
Müdürü olduğu DSİ’nin kapısına; “Görevimiz;<br />
Türk insanının muhtaç olduğu suyu<br />
bulmaktır” yazdı <strong>ve</strong> o suyu buldu.<br />
1950 yılında nüfusumuzun % 80’inin<br />
yaşadığı 40 bin köyün 33 bininde temiz<br />
içme suyu yoktu. İlk hedefi, köylere içme<br />
suyu götürmek oldu. O günlerde gittiği<br />
Bolu’nun Ömerefendi Köyü’nde köylüden<br />
içme suyu getirmelerini istemiş. Rengi<br />
sapsarıymış <strong>ve</strong> gırtlağı da yakıyormuş.<br />
Yine Uşak’ın Karahallı <strong>ve</strong> Uluğbey<br />
köylerinde de insanlarla hayvanlar aynı<br />
yerden, kıştan kalma su birikintisinden su<br />
içmek mecburiyetindelermiş. Anadolu’daki<br />
bu çaresizliği üzülerek anlatırdı.<br />
Kendisini Baraj yapmaya götüren sebep<br />
ise, acı kurağın, zifiri karanlığın ıstırabından<br />
milletini kurtarmaktı.<br />
Üçüncü önemli görevi sulama idi.<br />
“Türkiye’de sulama yapmak, coğrafi, içtimai<br />
<strong>ve</strong> iktisadi bir zarurettir” diyordu.<br />
1965 Yılında Başbakan oldu <strong>ve</strong> siyaset<br />
hayatı boyunca Türkiye’nin her yerine su,<br />
elektrik <strong>ve</strong> okul-üni<strong>ve</strong>rsite götürme hedefini<br />
hep en önde tuttu. Kendisini siyasete itenin<br />
ise, 1960 öncesi başladığı işlerin yarım<br />
kalması olduğunu söylerdi.<br />
Rüyası; “Büyük Türkiye” idi. “Eğitimden<br />
sağlığa, sanayileşmeden tarıma, sulamadan<br />
enerjiye, iletişimden ulaşıma projelerle<br />
bezenmiş bir Türkiye”.<br />
1965-71 yılları, Türkiye’nin en parlak<br />
dönemi oldu <strong>ve</strong> % 5 enflasyon <strong>ve</strong> % 7<br />
kalkınmayı sağlayarak, Keban Barajı’na,<br />
Boğaziçi Köprüsü’ne <strong>ve</strong> pek çok elektrik<br />
santrali ile fabrikalara, yollara <strong>ve</strong> dev eserlere<br />
imza attı. Ardından Karakaya, Atatürk, Birecik<br />
Barajı <strong>ve</strong> Urfa Tüneli, Fındıklı Barajı, Karkamış<br />
Barajı, Deriner Barajı <strong>ve</strong> yüzlercesine…<br />
‘Barajlar Kralı’ unvanını aldı.<br />
Hizmete başladığı 1950 Türkiye’sinin<br />
Soldan sağa: Prof. Dr. Gülsün Sağlamer, Dr. Aylin Cesur, Süleyman Demirel, Prof. Dr. Muhammed Şahin <strong>ve</strong> Semra<br />
Özal 237. İTÜ Günü töreninde, 20 Mayıs 2011.<br />
itü vakfı dergisi<br />
107
DEMİREL'İ ANLATIYORLAR<br />
su-hidroelektrik potansiyeli bilinmiyordu.<br />
Toprakları susuz, insanları susuz, ülke<br />
karanlıktı, 13 köyünde elektrik vardı. Seller,<br />
ovalara, şehirlere zarar <strong>ve</strong>riyordu. 50 yılda<br />
578 Baraj <strong>ve</strong> gölet inşa eden DSİ ile haklı<br />
olarak gurur duydu. 260 milyon tarım <strong>ve</strong> 85<br />
milyon dönüm sulanabilen arazisi ile 135<br />
elektrik santrali <strong>ve</strong> sulardan elde edilebilen<br />
45 milyar kwh elektriğiyle, 212’si büyük 562<br />
barajı <strong>ve</strong> 1000’e yakın göleti ile yine gurur<br />
duydu. Bataklıkları nasıl kuruttuklarını, su<br />
taşkınlarından şehirleri, köyleri nasıl korunur<br />
hale getirdiklerini, 25 bin köye getirdikleri<br />
içme suyunu anlatırken gözleri parlar, 35 bin<br />
köyün tümüne götürülen elektriği anlatırken<br />
övünürdü.<br />
Keban Barajı’nın üzerinden 50 sene<br />
sonra dahi uçakla geçerken, Boulder<br />
Barajı’nda taşın üzerinde oturduğu o günleri<br />
anımsar <strong>ve</strong> hislenirdi, sevinçle gözleri dolardı.<br />
Bana bakardı, ne düşündüğünü bildiğimi<br />
bilir <strong>ve</strong> mutluluğunu paylaştığımızı görerek<br />
huzurla gülümserdi.<br />
Sayın Cumhurbaşkanı’mıza göre<br />
GAP; Cumhuriyet Türkiyesi’nin en büyük<br />
eseridir. Dünyadaki kalkınma projelerinin en<br />
büyüklerinden biri olan GAP, odağına insanın<br />
refahını <strong>ve</strong> mutluluğunu alan, Dicle <strong>ve</strong> Fırat<br />
üzerinde 22 baraj <strong>ve</strong> 10 hidroelektrik santrali<br />
<strong>ve</strong> sulama tesislerinin yanı sıra, kentsel,<br />
kırsal, tarımsal altyapı, sanayi, eğitim,<br />
ulaştırma, sağlık, konut, turizm <strong>ve</strong> diğer<br />
sektörleri de içine alan, entegre bir projedir.<br />
27 km.lik bir nehir uzunluğundaki<br />
Bozova-Urfa Tüneli ile de GAP, Türkiye’nin en<br />
büyük nehrinin suyunu Urfa’nın omuzundan<br />
Güneydoğu’nun ovalarına akıtan, susuzlukla,<br />
yoksullukla, işsizlikle, cahillikle <strong>ve</strong> çaresizlikle<br />
mücadelenin abide eserlerindendir! Sayın<br />
Cumhurbaşkanı’mızın tabiriyle; “Altın Çağın<br />
Habercisi’dir, Tanrı katında kabul edilmiş<br />
bir yağmur duasıdır <strong>ve</strong> Türkiye birliğinin<br />
çimentosudur”.<br />
GAP için şöyle derdi: “GAP, benim için<br />
fevkalade büyük bir mutluluk. Bir ömre değer.<br />
Başka bir ömrüm olsa gene buraya <strong>ve</strong>rirdim,<br />
50 senedir ben bu proje ile meşgulüm”.<br />
“Büyük Türkiye” hamlesinin gayreti bu<br />
topraklarda <strong>ve</strong>rilecek, bilgi konacak, para<br />
konacak, demir konacak, çimento konacak<br />
en önemlisi bu güzel topraklara sevda<br />
konacak” dediği topraklara hepsini koydu.<br />
Yine kendi ifadesiyle “Dağları değil, çağları<br />
deldi” <strong>ve</strong> ardından Atatürk Barajı geldi.<br />
1992’de işletmeye açılan Atatürk Barajı’ndan<br />
‘Dünyanın İncisi’ olarak söz eden Süleyman<br />
Demirel O’nu; Türk Milleti, Mühendis <strong>ve</strong><br />
108 itü vakfı dergisi<br />
İTÜ’nün, hizmetine <strong>ve</strong>rdiği 60 bin<br />
mühendis <strong>ve</strong> mimarı ile ülkenin<br />
imar <strong>ve</strong> inşasına katkısındaki alın<br />
terini her platformda anlattı. Tüm<br />
çalışma masalarında İTÜ damgalı<br />
rozetleri, kitapları önüne <strong>ve</strong> tüm<br />
makam odalarında İTÜ diplomasını<br />
tam karşı duvarına <strong>ve</strong> rozeti de<br />
yatağının başucuna koydu.<br />
Teknisyenleri, İşçileri, Müteahhitleri’nin<br />
gururu olarak ifade etti.<br />
Kalkınmayı hedefledi; kalkınmanın hedefi<br />
ise, insanın refahı <strong>ve</strong> mutluluğu idi; ülkenin<br />
imar <strong>ve</strong> inşası ile gelecek mutluluğu..“Ülkenin<br />
her köşesinde tek bir garip kişi <strong>ve</strong> tek bir<br />
ücra köşe bırakmamak” hedefi. Büyük<br />
mühendislik projeleri ile mümkün olacak bu<br />
hedefin amacına ulaşması için gayret sarf etti<br />
<strong>ve</strong> sayısız altyapı hamleleri ile bunu mümkün<br />
hale getirdi.<br />
Edirne’den Hakkari’ye asfalt yollarla,<br />
otoyollarla donattığı ülkemizin her yerine,<br />
hava meydanları, limanlar, üni<strong>ve</strong>rsiteler,<br />
demir-çelik, kağıt, gübre, tekstil, maden<br />
fabrikaları, rafineriler, Boğaz Köprüsü-<br />
Köprüler, Bolu Tüneli-tüneller, tersaneler,<br />
hastaneler yapılmasını sağladı. Uluslararası<br />
arenada ülkesini her alanda en iyi şekilde<br />
temsil etti <strong>ve</strong> geleceğin temel taşı uluslararası<br />
anlaşmalara belirleyici aktör olarak imza attı.<br />
Cumhuriyetin en güzel eseri saydığı<br />
“üni<strong>ve</strong>rsiteler” ise bu topraklara bu hizmetleri<br />
yapacak mimar <strong>ve</strong> mühendisler yetiştirecekti.<br />
100’ün üzerinde üni<strong>ve</strong>rsitenin kurulmasınagelişmesine<br />
imza attı. Kendisinin her fırsatta<br />
belirttiği gibi; İTÜ bunların en başında<br />
geliyordu. Hür üni<strong>ve</strong>rsite, Türkiye’yi dünyanın<br />
20 teknoloji üreten ülkesinden biri haline<br />
getirecek çağdaş atılımlara imza atan<br />
gençleri 21. yüzyıla uğurlayacaktı.<br />
Beş sene DSİ Genel Müdürü, 10 sene<br />
mühendis, 21 sene millet<strong>ve</strong>kili, yedi kere<br />
hükümet kurarak, 12 sene Başbakan <strong>ve</strong><br />
ardından da yedi sene Cumhurbaşkanı<br />
olarak hizmet ettiği ömrünün çoğunda <strong>ve</strong> her<br />
gününe şahit olduğum için şeref duyduğum<br />
sonraki 15 yılında da hedefinden ayrılmadan<br />
kendi çizgisinde demokrasi <strong>ve</strong> kalkınma<br />
yolundaki hizmetlerine devam etti.<br />
Büyük Atatürk’ün kurduğu Türkiye<br />
Cumhuriyeti’nin bir çağdaşlık projesi<br />
olduğunun her fırsatta altını çizdi; demokrasiye<br />
<strong>ve</strong> Cumhuriyet’e sadakat istedi. Türkiye’nin<br />
Birlik <strong>ve</strong> beraberliğinin, kardeşliğinin, millet<br />
iradesinin üstünlüğünün, sosyal devletin,<br />
kalkınmışlığın, hürriyetin, adaletin, eşitliğin,<br />
din <strong>ve</strong> vicdan hürriyetinin, laik-demokratik<br />
Cumhuriyet’in savunucusu oldu.<br />
İğneden ipliğe her şeyi satın alan bir<br />
ülkeden, kendine yetecek kadar altyapısı,<br />
inşa gücü, sanayi tesisi <strong>ve</strong> eğitim kurumu<br />
olan bir ülke olmasını sağladığı milletine<br />
hizmet için ömrünü adadı. Hukukun<br />
üstünlüğüne inandı.<br />
Türkiye’nin girişimci gücünün <strong>ve</strong> beyin<br />
sermayesinin önemini yılmadan anlatarak,<br />
“Büyük Türkiye Davası”nda pay sahibi<br />
olmalarına öncülük etti. Türkiye’nin AB’ne<br />
girmesinin önünü açtı. Bir ömür; daha hür,<br />
daha demokrat, daha zengin, daha güçlü <strong>ve</strong><br />
mamur bir Türkiye hedefine koştu.<br />
Bir Anadolu çocuğunun Cumhurbaşkanı<br />
makamına kadar yükseldiği 90 yıllık ömrü ile<br />
Türk Gençliği’ne <strong>ve</strong> elbette haklı olarak en çok<br />
da İTÜ’lülere gurur duyacakları bir örnek oldu.<br />
Çankaya Köşkü’nü, halkla devletin kucaklaştığı<br />
bir mekân haline getirdi <strong>ve</strong> seçildiği gün <strong>ve</strong>rdiği<br />
sözünü tutarak, ülkenin her köşesinin <strong>ve</strong><br />
kişisinin Cumhurbaşkanı oldu.<br />
Ülkeyi karanlıktan, insanları susuzluktan<br />
kurtarmak için <strong>ve</strong>rdiği ömrünün 50 senesini,<br />
bir ömrü daha olsa adayacağı bu hizmetleri<br />
yapabilmesinde, “mensubu olmaktan gurur<br />
duyduğunu” her defasında üzerine basarak<br />
belirttiği İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden<br />
aldığı mühendislik eğitimi ile bağdaştırdı<br />
<strong>ve</strong> tüm bu dönemlerde de üni<strong>ve</strong>rsitesinin<br />
gelişimine katkıda bulundu. İTÜ’nün,<br />
hizmetine <strong>ve</strong>rdiği 60 bin mühendis <strong>ve</strong> mimarı<br />
ile ülkenin imar <strong>ve</strong> inşasına katkısındaki alın<br />
terini her platformda anlattı. Tüm makam<br />
odalarında İTÜ diplomasını karşı duvarına,<br />
İTÜ damgalı rozetlerini çalışma masasına <strong>ve</strong><br />
yatağının başucuna koydu.<br />
Geçmişini geleceğinin teminatı olarak<br />
gösterdiği İTÜ’ni, cazibe merkezi bir eğitim<br />
kurumu olarak devamı için, İTÜ’lülerin<br />
gelecekteki kadrolarının gayretlerine<br />
aşağıdaki sözleriyle emanet etti:<br />
“İTÜ’lü olmak; Türkiye’nin en köklü<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde eğitim almak; Türkiye’nin<br />
en donanımlı akademisyenleri tarafından<br />
hayata hazırlanmak; gündemi izleyen<br />
değil-gündemi yaratan olmak; çağdaş bilgi<br />
<strong>ve</strong> teknoloji ile donanmak; cesareti <strong>ve</strong> ileri<br />
görüşlülüğü ile değişimin öncüsü bir lider<br />
olmak; yenilikçi, katılımcı, yaratıcı olmak;<br />
durmadan araştırmak, incelemek, öğrenmek,<br />
eleştirmek, paylaşmak; yaşamı, mesleği <strong>ve</strong><br />
üni<strong>ve</strong>rsitesi ile gurur duymaktır. Benim için<br />
bunlara ila<strong>ve</strong>ten, kendine gü<strong>ve</strong>n demektir.”
MİMARLIK<br />
Resim 1: Panteon,<br />
dış görünüş (Tolga<br />
Birkandan).<br />
Algı-Bilinç-Kültür-Bilgi:<br />
Üç Başyapıt<br />
Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
İTÜ Mimarlık Fakültesi<br />
Kültür yereldir, bu nedenle farklılaşır; ancak bilgi evrenseldir.<br />
Panteon, Ayasofya <strong>ve</strong> Sinan’ın Sultan Camileri işlevsel olarak<br />
aynı amaca yöneliktirler. Üçü de içinde bulundukları toplumun<br />
ibadet yapılarıdır. Ancak biri pagan toplumuna, ikincisi Hıristiyan<br />
toplumuna <strong>ve</strong> üçüncüsü Müslüman toplumuna hizmet <strong>ve</strong>rmek için<br />
tasarlanmıştır. Her biri hem dinsel hem de dünyevi güçle yüklüdür<br />
<strong>ve</strong> ait oldukları kültürleri simgeleyecek gücü taşırlar…<br />
Herhangi bir ürünün biçimlenmesi<br />
uzun bir tasarım süreci sonucunda<br />
gerçekleşir <strong>ve</strong> bir tasarımın gerçekleşebilmesi<br />
de onu üreten kişinin donanımıyla<br />
dolaysız ilişkilidir. Kişinin tasarımını eşsiz bir<br />
yaratıya dönüştürebilmesi için her şeyden<br />
önce “bir şeye dikkatini yönelterek o şeyin<br />
bilincine varması” 1 gerek. Algı <strong>ve</strong> bilinci besleyecek<br />
olan toplumun kültürel birikimi <strong>ve</strong><br />
var olduğu zamanın düşünsel <strong>ve</strong> teknik bilgi<br />
birikimidir. Kuşkusuz tüm bunların bileşeni<br />
tasarımın özgün <strong>ve</strong> eşsiz olmasına gidecek<br />
yolu belirler. Mimarlıkta tasarımı oluşturan<br />
bileşenler, tüm diğer tasarım alanlarından<br />
daha çeşitli <strong>ve</strong> dinamiktir. Bu bileşenlerin her<br />
birindeki değişim mimarlık tasarımına yansır.<br />
Kültür yereldir, bu nedenle farklılaşır; ancak<br />
bilgi evrenseldir. Panteon, Ayasofya <strong>ve</strong><br />
Sinan’ın Sultan Camileri işlevsel olarak aynı<br />
itü vakfı dergisi<br />
109
MİMARLIK<br />
Resim 5: Panteon, oculus, iç mekâna süzülen ışık<br />
(Tolga Birkandan) .<br />
Resim 2: Panteon, plan-kesit, Edmund Thomas,<br />
Monumentality and the Roman Empire. Architecture<br />
in the Antonine Age, Oxford Uni<strong>ve</strong>rsity Press, 2007.<br />
Resim 3: Panteon, strüktür malzeme katmanları.<br />
(Martin Thorpe, Roma Mimarlığı Çev. Rıfat Akbulut,<br />
Homer Kitabevi, İstanbul, 2002).<br />
Resim 4: Panteon, iç mekân (Tolga Birkandan)<br />
amaca yöneliktirler. Üçü de içinde bulundukları<br />
toplumun ibadet yapılarıdır. Ancak<br />
biri pagan toplumuna, ikincisi Hıristiyan toplumuna<br />
<strong>ve</strong> üçüncüsü Müslüman toplumuna<br />
hizmet <strong>ve</strong>rmek için tasarlanmıştır. Her biri<br />
hem dinsel hem de dünyevi güçle yüklüdür<br />
<strong>ve</strong> ait oldukları kültürleri simgeleyecek gücü<br />
taşırlar.<br />
Dünyevi güç olarak Panteon Hadrianus’la<br />
Roma’nın, Hagia Sophia Iüstinianus’la<br />
Bizans’ın, Sinan’ın Sultan Camileri Kanuni<br />
<strong>ve</strong> Yavuz Selim’le Osmanlının gücünün simgeleridir.<br />
Yarattıkları motivasyon <strong>ve</strong> üretikleri<br />
110 itü vakfı dergisi<br />
işlev-strüktür-malzeme çözümleriyle bu üç<br />
iddialı yapı aynı zamanda bir diğeri için bilgi<br />
kaynağı olmuş <strong>ve</strong> mimarlığın gelişmesine<br />
katkıda bulunmuşlardır.<br />
Tüm Tanrıların Tapınağı Panteon (126)<br />
Son yapılan araştırmalara göre, bazı çatlaklar<br />
saptanmış olmasına karşın Panteon,<br />
ibadet yapısı olarak, 2. yüzyıldan günümüze<br />
işlevini sürekli koruyabilmiş bir yapıdır. Özellikle<br />
bu boyutlarda bir yapının inşaat tekniği<br />
günümüz mühendislerinin ilgisini çeken bir<br />
konudur. 19. yüzyılda mimarlıkta betonarme<br />
kullanımı hem sağlamlık hem de mekân tasarımı<br />
açısından çığır açmıştır. Oysa, 43,3 m.<br />
Çapında betonarme olmayan kagir kubbesiyle<br />
Panteon’u 19. yüzyıldan önce geçen<br />
olmamıştır. Günümüzde de bu özel yerini<br />
korur.<br />
Panteon’un tarihçesi belirsizlikler taşır.<br />
Birçok konu tartışmaya açıktır. Günümüzdeki<br />
yapı üçüncü yapı olarak kabul edilir. Efsaneye<br />
göre ilk yapı Roma kentinin kurucusu<br />
Romulus’un göğe uçtuğu yerde, bugünkü<br />
ticaret merkezi Campo Marzo’da yapılmıştır.<br />
Romulus’un göğe bir kartal yardımıyla çıktığı<br />
<strong>ve</strong> Tanrılarla buluştuğu da belirtilir. Son araştırmalarda<br />
cephe alınlığında bazı deliklere<br />
rastlanmış <strong>ve</strong> burada bir kartal kabartması<br />
olabileceği yorumu yapılmıştır. İlk yapının<br />
Roma’nın tanrıları Jupiter, Minerva, Saturn,<br />
Mars vb. için yapılan ritüeller <strong>ve</strong> törenlere<br />
ev sahipliği yaptığı anlaşılıyor. Günümüzdeki<br />
Panteon’un cephesinde sütun baştabanında<br />
yer alan yazıta dayanarak bir grup<br />
tarihçi, ilk yapının tasarımını <strong>ve</strong> inşaatını gerçekleştirenin<br />
Marcus Vipsanius Agrippa (İ.Ö.<br />
63-12) olduğunu ileri sürer. Agrippa, Marcus<br />
Antonius <strong>ve</strong> Kleopatra’ya karşı Actium savaşında<br />
(İ.Ö. 31) kazandığı zaferin ardından<br />
imar etkinliklerine girişir. Agrippa Hamamları,<br />
Neptune Bazilikası ile birlikte Panteon’u inşa<br />
ettirir. O dönem yapısı hakkında fazla bilgi<br />
yoktur. T- planlı olduğu düşünülmekte ise de<br />
son yapılan araştırmalar daire planlı bir yapı<br />
olabileceği üzerinde durmaktadır.<br />
Agrippa’nın yaptırdığı yapının 80 yılında<br />
yanmasının ardından ikinci yapı İmparator<br />
Domitianus tarafından yenilenir. O da 110<br />
yılında yanar. Yapı günümüzdeki şeklini Publius<br />
Aelius Hadrianus (118-126) zamanında<br />
alır <strong>ve</strong> tapınak tüm tanrılara adanır (Pan-theos).<br />
(Resim 1) Tanrı heykelleri iç mekânda<br />
duvarda açılmış nişlerin içine yerleştirilmiştir.<br />
Tanrılara kurban edilen hayvanların dumanları<br />
ise kubbenin merkezinde oculus
Resim 6. Ayasofya, dış görünüş (Ödekan Arşivi)<br />
olarak adlandırılan açıklıktan göğe Tanrılar<br />
mekânına karışır. Baş tabanda bulunan küçük<br />
bir yazıtta Panteon’un 202 yılında Septimius<br />
Se<strong>ve</strong>rus (145–211) <strong>ve</strong> oğlu Caracalla<br />
(188-217) tarafından onarıldığı yazılıdır. 312<br />
yılında Roma İmparatorluğu’nda Hıristiyanlığın<br />
kabul edilmesinden sonra kullanılmayan<br />
yapı 609 yılında Bizans İmparatoru Phocas<br />
tarafından Papa IV. Boniface’ye <strong>ve</strong>rilmesiyle<br />
bu kez kiliseye dönüştürülerek Hıristiyan dininin<br />
kullanımına açılan ilk Roma tapınağı olmuş<br />
<strong>ve</strong> Bakire Meryem <strong>ve</strong> Havariler’e (Santa<br />
Maria ad Martyres) adanmıştır. Rönesanstan<br />
sonra da ressam Raphael Sanzio <strong>ve</strong> Annibale<br />
Carracci, heykeltraş Arcangelo Corelli,<br />
mimar Baldassare Perruzi gibi birçok ünlünün<br />
mezarlarını da barındırmaktadır.<br />
Panteon bataklık bir alanda inşa edilmiştir.<br />
Judland arkeoloji Enstitüsü’nün incelemesinden<br />
anlaşıldığı kadarıyla zemin mavimsi<br />
bir nehir kilidir. Bu sorun yaratmıştır; o nedenle<br />
temelin yapım sürecinin sonuna doğru<br />
kuzey-güney eksende çatlamalar oluşmuştur.<br />
Ayrıca tapınağın oturduğu zemin de düz değildir.<br />
Temeli sağlamlaştırmak için Romalı ustalar<br />
bir ikinci kuşak oluşturmuşlardır <strong>ve</strong> temel<br />
bir kaya kadar sert duruma getirilmiştir.<br />
Günümüz Panteon’una ön cephesindeki<br />
üç dizi korent başlıklı granit sütunla oluşturulmuş<br />
portico’dan geçilerek girilir. Eski yapıdan<br />
kalan bu bölümde 3. dizinin en önünde<br />
8, diğer iki dizide 4’er sütun vardır. 3. yüzyıl<br />
yapısından günümüze bazı tahripler olmuştur.<br />
Yapının dışındaki mermer parçaları eksilmiştir.<br />
Sütun başlıklarından bazıları British<br />
Museum’da sergilenmektedir. 17. yüzyılda<br />
VIII. Urban (1623-1644) portico’nun bronz<br />
tavanını söktürmüş <strong>ve</strong> bronzların bir bölümü<br />
Castel Sant’Angelo surunda kullanılmıştır.<br />
Alınlıkta kabartmaların olduğu izlerden anlaşılmaktadır.<br />
Kabartmada bir kartal figürü<br />
belirir.<br />
Portico’dan geçtikten sonra 43,3 m. çapında<br />
bir yarım küreyle sonlanan daire planlı<br />
bir rotundoya geçilir. (Resim 2) 21,65 m.<br />
yükseklikte olan rotundoyla kubbe arasındaki<br />
ilişki çok etkilidir. Kubbe merkezinden 43,3<br />
m. olan iç mekânın yüksekliği kubbe çapına<br />
eşittir. Böylece, iç mekânda bir küre tasarlanmıştır.<br />
4,535 metrik ton ağırlığında kagir kubbenin<br />
yükleri 6,4 m. genişlikteki kasnaktan<br />
8 payeye aktarılır. Kubbenin kalınlığı tabanda<br />
6,4 m. den oculus’ta 1,2 m. iner. Kubbe-<br />
de kullanılan malzemelerle de yükseldikçe<br />
ağırlık azalır. En sonda oculus açıklığı kubbe<br />
yükünü tamamen hafifletmiş olur. (Resim 3)<br />
Payelerin aralarında diagonallerde dikdörtgen<br />
planlı, giriş dışında eksenlerde ise yarım<br />
yuvarlak planlı nişler vardır. (Resim 4)<br />
Girişteki niş kare planlıdır. Nişlerin önlerinde<br />
ikişer sütun bulunur. Kubbeden gelen yükler<br />
ayrıca duvar içinde dizilen kemerlerle aşağıya<br />
doğru dağıtılmıştır. Kubbe 28 kemer <strong>ve</strong> 5<br />
dizi yatay çemberden oluşan kare kasetlerle<br />
bezelidir. Genelde duvar <strong>ve</strong> döşemede daire<br />
<strong>ve</strong> kareler iç tasarımın bezeme düzenini kurgular.<br />
(Resim 5)<br />
Kutsal Bilgelik: AYASOFYA (532-537)<br />
Günümüzdeki yapı Bizans döneminde yapılmış<br />
üçüncü kilisedir. Konstantius tarafından<br />
yapılan ilk Kilise (360), Büyük Kilise (Megale<br />
Ekklesia) diye anılmaktaydı. Birinci Ayasofya<br />
sütunlu bazilika planlı, ahşap çatılıdır. 404 isyanı<br />
sırasında yakılarak tahrip olmuştur.<br />
Kilisenin tahrip olmasının ardından,<br />
İmparator II. Theodosius bugünkü Ayasofya’nın<br />
yerine, ikinci Ayasofya’yı yaptırmıştır<br />
(415). Bu kilise de bazilika planlı, beş nefli<br />
<strong>ve</strong> ahşap çatılı bir yapı idi. Bu yapıda 532’de<br />
itü vakfı dergisi<br />
111
MİMARLIK<br />
Nike ayaklanmasında yakılmıştır.<br />
Üçüncü Ayasofya’nın inşasına ise kısa<br />
bir süre sonra İmprator Justinianus emriyle<br />
yeniden başlanmıştır. (Resim 6) Görkemli<br />
bir kilise yapımı hedeflenen üçüncü Ayasofya’da<br />
kilisenin inşası için Milet’li matematikçi<br />
İsodorus ile Tralles’li fizikçi Anthemius görevlendirilir.<br />
Ordodoks dininin en büyük kilisesi<br />
olan yapı aynı zamanda imparatorların taç<br />
giyme törenlerindede kullanılmıştır.<br />
Yapımına 532’de başlanan üçüncü<br />
Ayasofya 537’de tamamlanmıştır <strong>ve</strong> Kutsal<br />
Bilgelik’e (Hagia Sophia) adanmıştır. İnşaatta<br />
kullanılacak malzemeyi üretmek yerine<br />
imparatorluk topraklarında bulunan yapılardan<br />
yararlanılmıştır. Kısa sürede inşaatın<br />
tamamlanmış olmasının nedeni olarak<br />
hazır malzemelerden yararlanılmış olması<br />
düşünülmektedir. Örneğin, Efes’teki Artemis<br />
Tapınağı, Mısır’daki Güneş Tapınağı,<br />
Lübnan’daki Baalbek Tapınağı. Kaplama<br />
<strong>ve</strong> sütunlarda kullanılan taşlar kırmızı porfir<br />
Mısır, yeşil porfir Yunanistan, beyaz mermer<br />
Marmara Adası, sarı taş Suriye. kara taş İstanbul<br />
kökenlidir.<br />
558 tarihindeki depremde kilisenin ana<br />
kubbesi <strong>ve</strong> doğu bölümü etkilenir. Onarım<br />
çalışması Miletli İsodorus’un yeğeni<br />
genç İsodorus’a <strong>ve</strong>rilir. Bu çalışmalarda<br />
depremin etkisi dikkate alınarak önlemler<br />
alınmıştır. Kubbe eğrisi kubbe tabanından<br />
başladığı için yük dağılımı zayıf olan kubbe<br />
bu kez 6.25 m. yükseltilmiş <strong>ve</strong> hafif malzemelerle<br />
çözümlenmiştir. Ayrıca kubbenin<br />
dışa doğru itme gücünü karşılayacak<br />
kuzey <strong>ve</strong> güney duvarları dikleştirilmiştir;<br />
onarım 562 yılında tamamlanmıştır. Ancak<br />
önemli bir deprem bölgesinde olan Ayasofya,<br />
869 <strong>ve</strong> 989 depremlerinden de etkilenmiş,<br />
İmparator II. Basil Agine <strong>ve</strong> Ani’deki<br />
büyük kiliseleri inşaa eden Ermeni mimar<br />
Trdat’a katedrali onartmıştır. Ayasofya 6 yıl<br />
süren onarım çalışmasından sonra yeniden<br />
994’te açılmıştır.<br />
Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Venedik<br />
Cumhuriyeti’nin Doçu Henricus Dandolo komutasındaki<br />
Haçlılar Konstantinopolis’i ele<br />
geçirip kiliseyi yağmalamışlardır. Bu olayın<br />
ardından Ayasofya Roma Katolik Kilisesi’ne<br />
bağlı bir katedrale dönüşmüştür (1204-<br />
1261). Konstantinopolisi 1261’de Bizans ele<br />
geçirince Ayasofya Ortodoks dinine hizmet<br />
etmeye başlamıştır. Ancak yapı çok harap<br />
durumdadır. Bu nedenle, 1317’de imparator<br />
II. Andronikos Palaiologos imparator olduktan<br />
sonra onarım çalışmalarını başlatmıştır.<br />
Kuzey <strong>ve</strong> doğu kısımlarına 4 adet destek<br />
112 itü vakfı dergisi<br />
Resim 7: Ayasofya, plan ( Heinz Kahler, Hagia<br />
Sophia, Frederick A. Praeger, Publishers, New<br />
York, 1967 )<br />
Resim 8: Ayasofya, iç mekândan görünüş<br />
(Ödekan Arşivi)<br />
duvarı yapılır. 1344 depreminde kubbede<br />
çatlaklar belirir, 1346 depreminde de çeşitli<br />
bölümler çöker. Bu kez mimar Astras <strong>ve</strong><br />
Peralta tarafından onarıma başlanır (1354).<br />
1453 yılında İstanbul Osmanlıların eline geçince<br />
Ayasofya camiye çevrilir. 1935 yılında<br />
müze olana kadar cami olarak kullanılır. Osmanlı<br />
<strong>ve</strong> cumhuriyet dönemlerinde de onarımlara<br />
devam edilmiştir.<br />
Hıristiyan mimarisinde ibadet mekânının<br />
planı olarak bazilikal plan seçilmiştir.<br />
Bazilikal plan şeması orta <strong>ve</strong> yan neflerden<br />
oluşur <strong>ve</strong> bu tür kiliselerde örtü eğik çatıdır.<br />
Ayasofya mimarları bu plan şemasında kub-<br />
beyi merkezde egemen kılmak istemişler <strong>ve</strong><br />
bazilikal şema ile merkezi mekânı birleştirerek<br />
kubbeli bazilika diye tanımlanacak<br />
bir Bizans kilise şemasını oluşturmuşlardır.<br />
(Resim 7) Orta nefin örtüsü kubbe <strong>ve</strong> yarım<br />
kubbe olmuştur. Orta nef ayrıca çeyrek kubbelerle<br />
örtülü exedralarla diagonallerde genişletilmiştir.<br />
Yan neflerde ise çapraz tonozlu<br />
mekân birimleri dizilidir.Kubbe ile örtülü orta<br />
nef imparator <strong>ve</strong> din adamlarına aittir <strong>ve</strong> törenler<br />
burada geçekleştirilir. Yan nefler <strong>ve</strong><br />
galeri izleyicilere ayrılmıştır.<br />
İç mekânda kubbeyle örtülü merkezi<br />
birim kubbe kasnağındaki 24 adet pencereden<br />
gelen ışıkla aydınlanır. (Resim 8) Ayrıca<br />
kuzey <strong>ve</strong> güneyde kubbeyi taşıyan ana<br />
kemer yayının içini örten duvar yüzeyinde<br />
dizilen pencereler de merkezi birimdeki ışık<br />
kaynağına katkıda bulunur.<br />
Toplanma, Bir Araya Gelme/Namaz<br />
Kılma Mekânı: ŞEHZADE CAMİSİ<br />
(1543-48)<br />
Şehzade Mehmed, Kanuni Sultan Süleyman<br />
ile Hürrem Sultan’ın ilk erkek çocuğudur.<br />
Şiirlerinden anlaşılacağı gibi en sevdiği<br />
çocuğudur. (Resim 9) Bir şehzadeye cami<br />
yaptırmak Osmanlı tarihinde görülmemiş bir<br />
durumdur. Osmanlı devlet mantığı içinde bir<br />
şehzadeye bu büyüklükte bir cami yapılmasının<br />
uygun olmadığı vurguluyan D. Kuban<br />
külliyeyi Kanuni’nin kendisi için yapımına<br />
başlatmış olabileceği olasılığını düşünmekte<br />
<strong>ve</strong> yapım sürecinde Şehzade Mehmed’in<br />
ölümü üzerine çok sevdiği oğluna adamış<br />
olabileceğini bir varsayım olarak belirtmektedir.<br />
2 Caminin yapımı için Tezkiretü’l Bünyan<br />
1543 tarihini <strong>ve</strong>rir. Kıble kapısındaki yazıtta<br />
ise yapımına 1544’te başlandığı <strong>ve</strong> 1548’de<br />
bittiği görülür.<br />
Külliyenin içinde avlu <strong>ve</strong> ibadet mekânı<br />
eşit iki kareden oluşur. (Resim 10) Plana<br />
kare <strong>ve</strong> dikdörtgenlerden oluşan kesin bir<br />
geometrik kurgu egemendir <strong>ve</strong> iç mekânın<br />
ana öğesi kubbedir. Kubbe dört ayak tarafından<br />
taşınır. (Resim 11) Ortadaki kare planlı<br />
hacım yarım kubbeler <strong>ve</strong> çeyrek kubbelerle<br />
örtülü dikdörtgen planlı hacimlerle dört yöne<br />
doğru açılmaktadır. Kare alanın köşeleri de<br />
küçük kubbelerle geçilmiştir. Böylece iç<br />
mekân boşluğu dört ayakla kesintiye uğramaktadır.<br />
Tüm ibadet mekânı zemine kadar<br />
inen pencere dizileriyla aydınlanır. İç mekân<br />
dış mekândan kopartılmamıştır. Belli bir düzeye<br />
kadar pencere aralarında kalan duvar<br />
yüzeyi çini panolarla bezelidir. Üst yapıda<br />
kalemişi bezeme kullanılmıştır.
Resim 9: Şehzade Camisi, dış görünüş (Ödekan Arşivi)<br />
Değerlendirme<br />
Konumuzun üç yapısı üç ayrı çağın sıradışı<br />
başyapıtlarıdır. Panteon Antik Çağ’ın, Ayasofya<br />
Ortaçağ’ın, Şehzade Camisi Rönesans<br />
Çağı’na aittir. Genelde, özellikle Ayasofya ile<br />
Sultan Camileri, boyutsal <strong>ve</strong> etki açısından<br />
yarıştırılırlar. Bu tür yargılar, yaratıldıkları zamanın<br />
olanakları <strong>ve</strong> deneylerden elde edilen bilgi<br />
birikimi düşünülmeden yalnızca kişisel etkilenmeler<br />
sonucunda varılan kararlardır. Panteon’un<br />
(126) öncüleri görkemli antik çağ yapıtlarıdır.<br />
Hadrianus imparator olduktan sonra<br />
imparatorluğun hemen hemen tüm eyaletlerini<br />
dolaşmıştır. Bu onun geniş bir anıtsal mimarlık<br />
kültürüne sahip olduğunu gösterir. Çok yönlü<br />
entelektüel bir kişi olduğu söylenir. Özellikle<br />
bir philhellenism tutkunu <strong>ve</strong> mimarlığa özel ilgi<br />
duyan bir imparatormuş <strong>ve</strong> Roma’yı Atina’ya<br />
benzetmek istediği için kentte imar etkinliklerini<br />
başlatmış <strong>ve</strong> Panteon’un tasarımına da katkıda<br />
bulunmuştu. Rönesans mimarı Michelangelo<br />
Panteon için duyduğu hayranlığı “insan<br />
yapımı olamaz, melekler tarafından yapılmış<br />
olmalı” cümlesiyle tanımlamıştır.<br />
Hadrianus’un adını ölümsüzleştiren <strong>ve</strong> zamanında<br />
<strong>ve</strong> sonraki yıllarda ününü korumuş<br />
bu anıt, kuşkusuz 6. Yüzyılda Roma’dan sonra<br />
Anlam <strong>ve</strong> biçim ilişkisi başarıyla kurulmuştu<br />
ama o günkü tasarımcılar depremle ilgili<br />
bilimsel <strong>ve</strong>rilerden yoksundular. Toplum depremin<br />
oluş nedenini yaygın olarak “İnsanların<br />
günahlarından dolayı Tanrı’nın ilahi adaleti ile<br />
insanları cezalandırması” olarak algılıyordu 3 .<br />
Şehzade Camisi, Sinan’ın anıtsal nitelikte<br />
mekân araştırması deneylerinden ilkidir.<br />
Kuşkusuz hem anlamsal hem de strüktürel<br />
olarak anıtsal yapı örneği karşısında durmaktadır.<br />
Ayrıca da, Ayasofya cami olarak kullanılmaya<br />
başlandığı için, içinde de yaşayarak<br />
mekânın anlamsal etkisini sürekli algılamıştır.<br />
Yapının görkemini yalnızca duyumsamamış,<br />
ayrıca ayrıntılarda dolanıp tasarımının ussal<br />
çözümlemesini kavramıştır. Uyarlama yetisi16.yüzyıl<br />
tasarımcısı olarak güçlü <strong>ve</strong> zayıf<br />
noktalarını analiz ederek değerlendirdiği<br />
Şehzade Camisi’ni izleyen yapılarında ürettiği<br />
çözümlerde de izlenmektedir. İlk Beyazıd<br />
Camisi’nde (1506) denenen Ayasofya’nın<br />
kubbe-yarım kubbe ilişkisinin uyarlamasını<br />
Süleymaniye Camisi’nde denemiştir. En<br />
son denemesi Selimiye’de 8 ayağa oturan<br />
tek kubbeyle örtülü hacımdır. İç mekânın<br />
bütünlüğünü bozan desteklerden arınmış,<br />
duvarlara alınmış 8 destekli kubbe strüktütüm<br />
Akdeniz İmparatorluğunu elde eden Bizans<br />
İmparatoru Justinianus’un hayalinde de<br />
erişilmesi gereken bir örnek olarak varlığını koruyordu.<br />
Her ne kadar imparatorlukta çok tanrılı<br />
inanç terk edilerek tek tanrılı din kabul edilmişse<br />
de, o da Roma geleneklerini sürdüren<br />
bir liderdi. Ataları Doğu Roma İmparatorlarıydı.<br />
Tanrının yeryüzünde <strong>ve</strong>kili niteliğini 6. yüzyılda<br />
da korumaktaydı. O nedenle, zamanının iki<br />
büyük bilim insanına bu görevi <strong>ve</strong>rdi. Tralles'li<br />
fizikçi Anthemius <strong>ve</strong> Milet'li matematikçi İsidorus<br />
6. yüzyılın strüktür <strong>ve</strong> teknik bilgilerini zorlayarak,<br />
hıristiyan dininin uzunlamasına ibadet<br />
mekânına, tıpkı Panteon’da olduğu gibi,<br />
Tanrısal mekânı simgeleyen kubbeyle örtülü<br />
hacmı yerleştirerek ikinci Akdeniz İmparatorluğunun<br />
anıtsal yapısını gerçekleştirdiler. İbadet<br />
mekânında İmparator halkıyla birlikte aynı<br />
kilisede bulunuyor <strong>ve</strong> dinsel törene katlıyordu,<br />
ama bazilikal planlı kilisenin orta nefi imparator<br />
<strong>ve</strong> mahiyetine ayrılmıştı <strong>ve</strong> orta nefte ilahi<br />
güçle dünyevi güç bütünleşiyordu. Bu anlamlı<br />
mekâna katılan mermer <strong>ve</strong> mozaik bezeme de<br />
bütünleşmeye katkıda bulunuyordu. Kubbenin<br />
merkezinde Pantokrator İsa mozaiği, daha<br />
aşağılarda havarilerle ilgili mozaikler bu soyut<br />
mekânda yerlerini almışlardı.<br />
itü vakfı dergisi<br />
113
MİMARLIK<br />
Resim 11: Şehzade Camisi, iç mekân (Ödekan Arşivi)<br />
Resim 10: Şehzade Camisi Plan- Kesit ( M. Sözen<br />
v.d., Türk Mimarisinin Gelişimi <strong>ve</strong> Mimar Sinan,<br />
Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, İstanbul, 1975)<br />
rüyle Selimiye, Ayasofya’dan çok, Panteon’la<br />
karşılaştırılacak bir başyapıttır.<br />
Kanuni Sultan Süleyman’ın onu Şehzade<br />
Camisi’nin yapımı için görevlendirdiğinde<br />
Üçüncü Akdeniz İmparatorluğunun Sultanı<br />
için, tıpkı İkinci Akdeniz İmparatorluğunun<br />
önderi Justinianus'da olduğu gibi, bir başyapıt<br />
üretmesi gerektiğinin farkındaydı <strong>ve</strong><br />
doğal olarak onun da hesaplaşacağı örnek<br />
Ayasofya olacaktı. İlk anıtsal yapı denemesinde<br />
bunu başarıyla denemiş <strong>ve</strong> Şehzade<br />
Camisi’ni izleyen Süleymaniye <strong>ve</strong> Selimiye’de<br />
deneylerini doruk noktasına taşımıştır.<br />
Ayasofya’nın Şehzade Camisi’nde en<br />
önemli etkisi mekân çözümlemesinde görülür.<br />
Hıristiyan ibadet biçiminde gereken alt<br />
yapıda uzunlamasına mekâna üst yapıdaki<br />
merkezi mekânın oturtulması Ayasofya yapımında<br />
<strong>ve</strong> onarımlarında çalışan mimarlar<br />
için önemli bir sorundu. Anthemius <strong>ve</strong> İsodorus’un<br />
yaptığı kubbe tabanı dolaysız ana<br />
kemerlere oturmaktaydı <strong>ve</strong> bu nedenle kuzey-güney<br />
ekseni üzerinde itme gücünü karşılayacak<br />
destekleme zayıf kalıyordu. Kubbe<br />
her yönden aynı derecede destek görmesi<br />
gereken bir örtü öğesidir. Bu nedenle, genç<br />
İsodorus kubbe biçiminde değişiklik yapıp<br />
kubbeyi 6.5 m. yükselterek itme gücünü düşeye<br />
almaya çalışmıştı. Sonraki depremlerde<br />
de zarar gören yapıya bu kez payandalar<br />
eklemek gerekti.<br />
Sinan’ın anıtsal nitelikte bir cami inşa<br />
ederken ilk düşünmesi gereken konu çok<br />
sayıda insanın saflar halinde kıble duvarına<br />
paralel dizilerek namaz kılabileceği bir<br />
114 itü vakfı dergisi<br />
mekânın tasarımıdır. Anadolu Türk mimarlığında<br />
11. Yüzyıldan itibaren kubbe, örtü<br />
öğesi olarak giderek önem kazanmış <strong>ve</strong> Osmanlıda<br />
da mekânın ana öğesi olarak gelişme<br />
göstermiştir. Üç Şerefeli, Fatih <strong>ve</strong> Beyazıd<br />
Camileri Şehzade Camisi’nden önceki<br />
denemelerdir. Sinan Şehzade Camisi’nde<br />
özgün bir denemeyi gerçekleştirmiştir. Dört<br />
yönde yarım kubbelerle destekleyerek kubbenin<br />
eğrisel örtüsünü dış duvarlara kadar<br />
taşımıştır. İç mekânda yalnızca ana kubbeyi<br />
destekleyen dört ayak kalmıştır. Böylece<br />
içerde etkili bir iç mekân birliği yaratılmıştır.<br />
Pencere dizileri sayıca çoğalır <strong>ve</strong> zemine<br />
kadar iner. Aydınlık iç mekân dış mekâna<br />
açılır. Çini <strong>ve</strong> kalemişi duvar yüzeylerini anlamlandırır.<br />
Kubbe merkezineceli sülüs hat<br />
kullanılarak "Besmele” ile başlayarak “Fatiha<br />
Suresi” yazılmıştır. Mekânda mistisizm<br />
kaybolmuştur ama kutsallık egemendir.<br />
Sinan Ayasofya’da kubbe <strong>ve</strong> yarım kubbe<br />
ilişkisini yorumladığı gibi geçiş öğeleri,<br />
galeriler, uçan payandalar <strong>ve</strong> kuleler gibi<br />
öğeleri de değerlendirmesini bilmiş onları<br />
cami tasarımına uyarlamaya çalışmıştır. 4 İç<br />
mekândaki bu geometrik kurgu dış yapının<br />
dengeli plastik yapısına da yansır. Dışarda<br />
revaklarla hafifletilmiş, ancak sağlam bir<br />
kütle görünümü kazanır.<br />
Şehzade Camisi’nde mekân düzenlemesi<br />
<strong>ve</strong> plastik değerler konusunda getirdiği<br />
yeni yaklaşımlar dışında Süleymaniye<br />
Camisi’nde “boşluk rezonatörü“ <strong>ve</strong> keten<br />
kaplama kullanarak akustik düzeninde de<br />
önemli bir denemeye imzasını atmıştır.<br />
1889 yıllık Panteon, 1478 yıllık Ayasofya<br />
<strong>ve</strong> 467 yıllık Şehzade Camisi Roma <strong>ve</strong> İstanbul’da<br />
Akdeniz imparatorluklarının herbirinin<br />
simge yapıları bu üç başyapıt bir diğeri için<br />
hem motivasyon kaynağı hem de bilgi kaynağı<br />
olarak varlıklarını korumaktadırlar. Panteon,<br />
San Pietro <strong>ve</strong> Paris Panteon gibi Avrupa<br />
mimarisini gelişmesini sürekli etkilemiştir.<br />
Ayasofya Bizans mimarlığında tek örnek<br />
olarak kalmıştır. Bunun temel nedeni kültürel<br />
farklılaşmadır. Justinianus dönemi Bizans’ın<br />
Altın Çağı diye anılır. Bu durum hıristiyan<br />
kültürü içinde Roma sivil iktidar güçünün<br />
ağırlıklı olduğu bir dönemdir. 6. Yüzyılı izleyen<br />
yüzyıllarda Bizans İmparatorluğunda<br />
toplumda ağırlık Hıristiyan kültürünün egemenliğine<br />
doğru kaymıştır. Sivil iktidar gücünün<br />
yerini kilise almıştır. Bu nedenle, tasarım<br />
anlayışı farklılaşmış <strong>ve</strong> kilise mimarlığında<br />
İsa simgesi taşıyan yunan haçı planlı şema<br />
kullanılır olmuştur. Yapılan kiliseler de küçük<br />
boyutlu yapılardır. Ayasofya’nın yinelenmesine<br />
gerek kalmamıştır. Sinan’ın Sultan Camileri’nin<br />
Osmanlı mimarlığı gelişme çizgisi<br />
içinde özellikle tek kubbeyle örtülü mekân<br />
çözümlemesine katkısı olmuştur. Batılılaşma<br />
dönemi yapısı Nuruosmaniye’de de bunu<br />
görmek olasıdır. Ne yazık ki Sultan Camileri,<br />
günümüz cami tasarımında kaynak değil,<br />
taşıdığı değerler kavranmadan “kopya”lanacak<br />
örnekler olarak durmaktadır.<br />
Kaynaklar<br />
1) tdk.gov.tr<br />
2) D.Kuban, Osmanlı Mimarisi,Yem Yayın, 2007,<br />
270-73<br />
3) M. Bakır, “Doğa Olayı mı, Tanrı’nın Gazabı mı:<br />
Bizanslılar Depremi Nasıl Algıladılar?” Eğitim, İTÜ<br />
Vakfı Yayını, 68, 2015, 58-60<br />
4) M. Ahunbay-Z.Ahunbay, “Structural Influence<br />
of Hagia Sophia on Ottoman Architecture,”Hagia<br />
Sophia from the Age of Justinian to the Present,<br />
Cambridge Uni<strong>ve</strong>rsity Press, Cambridge, 1992,<br />
179-194.
DEPREM<br />
Prof. Dr. Naci Görür<br />
Bilim Akademisi Üyesi<br />
İTÜ Genel Jeoloji Grubunca<br />
koordine edilen <strong>ve</strong> yürütülen<br />
çalışmaların sonucunda<br />
şu önemli işler yapılmış <strong>ve</strong><br />
sonuçlara ulaşılmıştır: Marmara<br />
Denizi’nin tabanında İstanbul<br />
dahil tüm Marmara Bölgesini<br />
tehdit eden aktif bir fay<br />
sistemi vardır. Bu çalışmalar<br />
sırasında bu sistem ayrıntılı<br />
bir biçimde tanımlanmış <strong>ve</strong><br />
haritalanmıştır…<br />
1999 Yalova <strong>ve</strong> Düzce Depremlerinden 16 Yıl Sonra<br />
Beklenen<br />
Marmara Depremi<br />
Bugüne Kadar Yapılan Deprem<br />
Araştırmaları<br />
1999 depremlerinden hemen sonra<br />
Sismik-1, Çubuklu, Le Suroit,<br />
Odin Finder, Urania, Le Nadir, Marion<br />
Dufrasne <strong>ve</strong> L’Atalante gibi yerli <strong>ve</strong><br />
yabancı gemilerle Marmara Denizi’nde<br />
deprem araştırmaları yapıldı. Bu araştırmalar<br />
ağırlıklı olarak İTÜ Maden Fakültesi<br />
Genel Jeoloji grubu tarafından<br />
yabancı partnerleriyle birlikte yürütüldü.<br />
2003 senesine kadar TÜBİTAK’ın da bu<br />
çalışmaların koordine edilmesine büyük<br />
katkıları oldu. Çok maliyetli olan araştırmalar<br />
tamamen yurtdışı kaynaklarla finanse<br />
edildi. Maalesef, Türk hükümetleri<br />
herhangi bir katkıda bulunmadı. Görev<br />
tanımı içerisinde deprem araştırmaları<br />
olan kurumlar da bu çalışmalardan uzak<br />
durdu. Bu uzak duruş, maalesef, İTÜ’nün<br />
son iki yönetimince de sergilendi. Dünyanın<br />
en ileri deprem araştırmalarının yapıldığı<br />
bu proje ne İTÜ Rektörlüğünce ne<br />
de Deprem Araştırma Enstitüsü’nce sahiplenildi.<br />
Beklenen Marmara depremiyle<br />
ilgili uluslararası standartlarda bilimsel<br />
<strong>ve</strong>riler bu çalışmalarla üretilirken, birçok<br />
kişi <strong>ve</strong> kurum bu <strong>ve</strong>rilerden yararlanmadan,<br />
araştırmaya dayalı olmayan <strong>ve</strong> kendinden<br />
menkul görüş <strong>ve</strong> bilgilerle işi idare<br />
ettiler. Maalesef, aynı tutum bugün de<br />
devam etmektedir.<br />
Deprem Araştırmalarının Sonuçları<br />
İTÜ Genel Jeoloji Grubunca koordine edilen<br />
<strong>ve</strong> yürütülen çalışmaların sonucunda<br />
şu önemli işler yapılmış <strong>ve</strong> sonuçlara ulaşılmıştır:<br />
Marmara Denizi’nin tabanında<br />
İstanbul dahil tüm Marmara Bölgesini<br />
tehdit eden aktif bir fay sistemi vardır. Bu<br />
çalışmalar sırasında bu sistem ayrıntılı bir<br />
biçimde tanımlanmış <strong>ve</strong> haritalanmıştır<br />
(Şekil 1).<br />
Fay sisteminin bazı kesimlerinde gaz<br />
(metan) <strong>ve</strong> tatlı su çıkışlarının olduğu<br />
gözlenmiş <strong>ve</strong> sistem içerisinde gazhidrit<br />
(donmuş Metan) oluşumuna da rastlanmıştır.<br />
Deniz tabanında faylar boyunca<br />
gaz <strong>ve</strong> su çıkışlarının sürekli olarak izlenmesi<br />
önemlidir. Bu akışkanlar depremin<br />
ilk başlayacağı arz kabuğu içerisindeki<br />
derinliklerden fay düzlemlerini kullanarak<br />
deniz tabanına ulaşmaktadırlar. Bu<br />
nedenle deprem başladığında kabuk içerisinde<br />
olması muhtemel fiziksel <strong>ve</strong> kimyasal<br />
değişimlerden etkilenirler. Diğer bir<br />
deyişle, bu akışkanların deprem öncesi<br />
<strong>ve</strong> sonrası fiziksel <strong>ve</strong> kimyasal özelliklerinde<br />
belirgin değişimler olabilir. Eğer<br />
bu özellikler deprem öncesinde sürekli<br />
itü vakfı dergisi<br />
115
DEPREM<br />
olarak takip edilirse süreç içerisinde görülebilecek<br />
ani değişimler gelmekte olan<br />
depremin ayak sesleri diye algılanabilir.<br />
Sürekli takip ancak deniz tabanında kurulacak<br />
olan “denizaltı gözlem istasyonları”<br />
vasıtasıyla yapılabilir. Bu istasyonlar akışkanların<br />
çeşitli fiziksel <strong>ve</strong> kimyasal özelliklerini<br />
deniz tabanında ölçebilen <strong>ve</strong> karaya<br />
ileten sensörlerden ibarettir (Şekil 2).<br />
İTÜ Genel Jeoloji ekibi, yabancı ortaklarıyla<br />
birlikte bu konuda da ayrıntılı<br />
çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar Avrupa<br />
Birliği’nin ESONET (European Observatory<br />
Network) <strong>ve</strong> EMSO (European<br />
Multidisciplinary Seafloorand Water Column<br />
Observatory) projeleri kapsamında<br />
yapılmıştır. Çalışmalar sonunda deniz altı<br />
gözlem istasyonlarının kaç tane <strong>ve</strong> nasıl<br />
olacağı <strong>ve</strong> nerelere konulması gerektiği<br />
saptanmıştır. Ama ne yazık ki, diğer<br />
araştırmalarda olduğu gibi, bu konuda da<br />
yetkililerden herhangi bir destek alınamamıştır.<br />
DPT <strong>ve</strong> TÜBİTAK’a <strong>ve</strong>rilmiş olan<br />
projeler reddedilmiştir. Yetkililerin <strong>ve</strong> afetle<br />
ilgili kurumların bu duyarsız davranışlarının<br />
nedeni ne olursa olsun şu gerçeği<br />
hiç unutmamalıdırlar: Marmara Bölgesi<br />
denizden kaynaklanacak olan bir deprem<br />
tehdidi altındadır <strong>ve</strong> bilimsel araştırmalar<br />
bu tehlikenin er <strong>ve</strong>ya geç kapıyı çalacağını<br />
göstermektedir.<br />
Depreme Hazırlık <strong>ve</strong> Rant Odaklı<br />
Kentsel Dönüşüm<br />
Bu bilimsel gerçeğe rağmen kentlerimiz<br />
depreme karşı yeterince hazırlıklı değildir.<br />
Esasen son Artvin, Hopa olaylarının da<br />
açık bir şekilde gösterdiği gibi, heyelan,<br />
kuraklık, vb. iklim değişiminden kaynaklanan<br />
doğal afetlere karşı da hazırlıklı oldukları<br />
pek söylenemez. Bunun pek çok<br />
nedeni var. Bu nedenleri özellikle İstanbul<br />
için sıralarsak yoğun göçü, nüfus artışını,<br />
plansız şehirleşmeyi, politik yaptırım eksikliğini<br />
<strong>ve</strong> yerel yönetim sorunlarını (yetki<br />
<strong>ve</strong> kaynak yetersizliği, uzman teknik eleman<br />
azlığı, afetlerle ilgili bilgi, bilinç <strong>ve</strong><br />
deneyim noksanlığı, gerekli ekip <strong>ve</strong> ekipman<br />
azlığı, vb.) söyleyebiliriz.<br />
1999 depremlerinden sonra İstanbul’da<br />
<strong>ve</strong> deprem kuşağındaki birçok<br />
kentimizde bir takım önlemler alındı <strong>ve</strong><br />
bazı hazırlıklar yapıldı. Alınan önlemler<br />
ağırlıklı olarak inşaat işleriyle ilgili oldu.<br />
Yapı denetimi, zemin etüdü daha ciddiye<br />
alındı <strong>ve</strong> bunlar için çeşitli kontrol mekanizmaları<br />
geliştirildi. Özellikle İstanbul’da<br />
116 itü vakfı dergisi<br />
Şekil 1: Marmara Denizi’nin dibindeki fay sistemi<br />
Boğaz üzerindeki köprüler ile çeşitli viyadük<br />
<strong>ve</strong> tünellerde güçlendirme yapıldı,<br />
resmi binalar elden geçirildi. Ancak,<br />
bütün bunlara rağmen deprem beklenen<br />
bir kentte olması gereken boyutta <strong>ve</strong><br />
ciddiyette hazırlık yapılmadı. Depreme<br />
hazırlık sadece yapı stokuna indirgendi<br />
<strong>ve</strong> bu iş bir müteahhitlik projesi şeklinde<br />
algılandı. Hal böyle olunca da depreme<br />
hazırlığın adı “kentsel dönüşüm”<br />
oldu. Bu anlayış rantı gündeme getirdi<br />
<strong>ve</strong> hazırlıklar (<strong>ve</strong>ya kentsel dönüşüm!)<br />
doğal olarak rantın yüksek olduğu alanlara<br />
kaydı. Başka bir deyişle, hazırlık için<br />
deprem riski yüksek olan yerlere girmek<br />
yerine getirisi yüksek olan yerlere girildi.<br />
Bunun başlıca sebebi de dönüşümün<br />
maddi kaynağının belediyelerce imar<br />
teşviklerine bağlanmış olmasıdır. Bundan<br />
da anlaşılacağı gibi, doğru yerde<br />
doğru bir deprem hazırlığı yapılamadı.<br />
Halbuki kentsel dönüşüm semtlerin karşı<br />
karşıya olduğu tehlike <strong>ve</strong> risk sıralamasına<br />
göre yapılsaydı durum elbette ki çok<br />
daha farklı olurdu.<br />
Deprem Odaklı Gerçek Kentsel<br />
Dönüşüm<br />
Kent ölçeğinde doğru bir depreme hazırlık<br />
için en başta yapılması gereken üç<br />
şey vardır: Tehlike analizi, risk analizi <strong>ve</strong><br />
risk azaltma çalışmaları… Tehlike analizi;<br />
deprem etütlerini, tehlike <strong>ve</strong>ri tabanlarının<br />
hazırlanmasını, mikro-bölgeleme çalışmalarını<br />
<strong>ve</strong> ayrıntılı zemin etütlerini içerir.<br />
Risk analizi; risklerin belirlenmesi, duyurulması,<br />
mekânsal dağılımlarının tespit<br />
edilmesi, önlem önceliklerinin belirlenmesi<br />
<strong>ve</strong> senaryo çalışmalarını kapsar. Risk<br />
Şekil 2: Deniz altı istasyonuna konulacak<br />
sensör sistemi.<br />
azaltma çalışmaları ise; gerekli politika <strong>ve</strong><br />
stratejilerin belirlenmesini, risk azaltma<br />
stratejik planlarının hazırlanmasını, doğru<br />
arazi kullanımını, afete duyarlı yerleşim<br />
planlaması yapılmasını, yapısal <strong>ve</strong> yapısal<br />
olmayan önlemlerin alınmasını, etkin yapı<br />
denetimini, yapı stoğunun <strong>ve</strong> altyapının<br />
güçlendirilmesini, kentsel sakınım <strong>ve</strong> dönüşüm<br />
planlamasını <strong>ve</strong> risklerin transferi<br />
<strong>ve</strong> paylaşımını kapsar.<br />
Bu işlemler yapıldıktan sonra ancak<br />
gü<strong>ve</strong>nli bir deprem odaklı kentsel dönüşüm<br />
yapılabilir. Yoksa bugün yapıldığı<br />
gibi bir kenti depreme hazırlamak sadece<br />
yapı stokunun depreme gü<strong>ve</strong>nli bir hale<br />
dönüştürülmesiyle olmaz. Kentin insan,<br />
altyapı, çevre <strong>ve</strong> yönetim anlayışının da<br />
afetle baş edebilir hale getirilmesi gerekir.<br />
Bu da ancak kentte yaşayan herkesin yönetimle<br />
bütünleşip bir seferberlik havasıyla<br />
iş <strong>ve</strong> güç birliği yapmasıyla olur.
TEKNOKENT DOSYASI<br />
İTÜ ARI Teknokent’teki<br />
8 Firma Daha Amerika<br />
Kapısını ITU GATE İle Açtı<br />
İTÜ ARI Teknokent’in girişimcileri yurtdışına<br />
taşıyarak uluslararası birer markaya<br />
dönüşmeleri adına desteklediği ITU<br />
GATE Programı’nın 2. döneminde seçilen<br />
8 firma daha Chicago <strong>ve</strong> San Francisco’ya<br />
giderek uluslararası yatırımcılarla tanıştı.<br />
13 Temmuz’da toplam 16 firma arasından<br />
seçilen 8 yazılım firması, Ağustos’un<br />
ilk haftasıyla birlikte ITU ARI Teknokent’in<br />
ofisinin bulunduğu Chicago 1871’in yanı<br />
sıra San Francisco’da Rocket Space kuluçka<br />
merkezine gitti. Burada<br />
uluslararası yatırımcılar, girişimciler<br />
<strong>ve</strong> akademisyenlerle<br />
tanışan firmalar, kendilerini<br />
tanıtma <strong>ve</strong> yeni işbirlikleri<br />
kurma fırsatı buldu.<br />
ITU GATE süreci<br />
ITU GATE sürecine seçilen<br />
firmalara öncelikle, ABD pazarına giriş<br />
stratejileri, pazar araştırması, ürünün rekabetçi<br />
avantajlarını konumlandırma, hikayeleştirme,<br />
fiyat <strong>ve</strong> gelir modeli gibi pek çok<br />
konuyu kapsayan 2 aylık bir eğitim sunuluyor.<br />
Bu hızlı <strong>ve</strong> kapsamlı eğitimle birlikte<br />
firmalar özellikle pazarlama alanındaki<br />
yeteneklerini geliştiriyor. Eğitim sonunda<br />
aralarında yatırımcıların da bulunduğu bir<br />
jüriye sunumlarını gerçekleştiren firmalar<br />
arasından seçim yapılıyor.<br />
Seçimin ardından başarılı bulunan firmalar<br />
1 ay ABD kampına alınıyor. ABD<br />
serü<strong>ve</strong>ni boyunca firmalara iş geliştirme<br />
faaliyetlerinde danışmanlık hizmeti sunuluyor.<br />
Girişimciler Amerika’da Chicago <strong>ve</strong><br />
San Francisco’da kuluçka merkezlerine<br />
giderek burada uluslararası yatırımcılarla,<br />
akademisyenlerle <strong>ve</strong> girişimcilerle tanışma<br />
imkanı yakalıyor. ITU GATE girişimci firmalara<br />
sunduklarıyla “hızlandırma programı”<br />
kavramını tam anlamıyla karşılıyor.<br />
Halihazırda bir iş planı doğrultusunda<br />
faaliyetlerini yürüten firmaların katıldığı<br />
ITU GATE’in 3.dönemine başvurular ise 7<br />
Ağustos’a kadar http://itugate.com/tr adresi<br />
üzerinden yapıldı.<br />
ITU GATE’in 2. Döneminde Amerika’ya<br />
gitmeye hak kazanan 9 firma:<br />
AppAnalytics: Mobil uygulamalarda<br />
kullanıcı davranışını ölçümlemek <strong>ve</strong> kullanıcı<br />
deneyimini iyileştirmek için analitik servisini<br />
sunuyor.<br />
Bilgera: Hızlı tüketim ürünleri alanında<br />
mobil saha satış otomasyon platformları ile<br />
firmaların saha operasyonlarında daha <strong>ve</strong>rimli<br />
çalışmalarına olanak tanıyor.<br />
Boni: Görme engellilere yönelik navigasyon<br />
gibi fiziksel mekan <strong>ve</strong> nesnelerle<br />
etkileşim kurabilen mobil uygulamalar üretiyor.<br />
Evam: Büyük <strong>ve</strong>ri <strong>ve</strong> hızlı<br />
<strong>ve</strong>riyi analiz ederek işletmelerde<br />
kullanıcıların anlayabileceği<br />
hale getiriyor. Böylelikle müşteri<br />
davranışlarının gerçek zamanlı<br />
takibine olanak tanıyarak firmaların<br />
ileriye dönük stratejilerini<br />
oluşturmasına olanak tanıyor.<br />
Gullseye: Limanların daha<br />
iyi yönetilmesini sağlayarak <strong>ve</strong>rimliliği<br />
artıran yazılım geliştiriyor.<br />
i2i Systems: GSM operatörlerinin yanlış<br />
faturalandırma <strong>ve</strong> ücretlendirme sorunlarını<br />
ortadan kaldıran yazılımlar üzerinde<br />
çalışıyor.<br />
Segmentify: E-ticaret <strong>ve</strong> içerik sağlayıcı<br />
firmaların ziyaretçilere özel kampanyalar<br />
<strong>ve</strong> ürünler sunmasına yardımcı olan yazılımlar<br />
üretiyor.<br />
Sestek: Ses biyometrisi, sesli yönlendirme,<br />
ses sentezi <strong>ve</strong> konuşma analizi gibi<br />
ses odaklı işlemleri gerçekleştiren teknolojiler<br />
üretiyor.<br />
itü vakfı dergisi<br />
117
TEKNOKENT DOSYASI<br />
İTÜ ARI Teknokent <strong>ve</strong> İTÜNOVA<br />
TTO, TÜBİTAK MARTEK ile İşbirliği<br />
Protokolü İmzalandı<br />
Türkiye’de Girişimcilik Ekosisteminin önde<br />
gelen aktörlerinden TÜBİTAK MARTEK,<br />
İTÜNOVA TTO <strong>ve</strong> İTÜ ARI Teknokent işbirliğine<br />
gitme kararı aldı.<br />
Her üç kurumun da marka bilinirliklerinin<br />
<strong>ve</strong> mevcut faaliyet kabiliyetlerinin<br />
arttırılması amacı ile 26 Ağustos 2015 tarihinde<br />
üç kurum kendi aralarında işbirliği<br />
protokolü imzaladılar. Ülkemizin köklü <strong>ve</strong><br />
alanlarında ciddi çalışmaları bulunan TÜ-<br />
BİTAK MARTEK, İTÜNOVA TTO <strong>ve</strong> İTÜ ARI<br />
Teknokent arasındaki protokolün, kurumların<br />
vizyon paylaşımına olanak sağlaması<br />
hedefleniyor.<br />
İmzalanan protokol ile DemoDay (Girişimci<br />
- yatırımcı buluşmaları) etkinliklerinde<br />
üç kurumun da bünye <strong>ve</strong> ağlarında<br />
bulunan yatırımcılar ile anlaşmalı kurumları<br />
desteklemesi amaçlanıyor.<br />
İTÜNOVA TTO <strong>ve</strong> İTÜ ARI Teknokent<br />
yöneticileri, mevcut firmalarının ihtiyaçları<br />
doğrultusunda muafiyetlerle beraber seri<br />
üretim yapılabilmesi için; Türkiye’deki Teknoparklar<br />
içinde tek olan TÜBİTAK MAR-<br />
TEK TEKSEB (Teknoloji Serbest Bölgesi)<br />
hakkında bilgilendirildi.<br />
Ayrıca protokol imza töreninde, TÜBİ-<br />
TAK Marmara Teknokent Genel Müdür Dr.<br />
Orhan ÇÖMLEK, İTÜNOVA TTO Genel Müdürü<br />
Dr. Ercan ÇİTİL <strong>ve</strong> İTÜ ARI Teknokent<br />
Genel Müdür Yardımcısı Gökçe TABAK<br />
kendi kurumları hakkında bilgi <strong>ve</strong>rerek,<br />
ekiplerinin işbirliğini derinleştirebilmeleri<br />
adına çalışılmasını talep ettiler.<br />
İmzalanan protokol kapsamında, Horizon<br />
2020 konusunda ortak proje yazılması<br />
da hedefleniyor.<br />
İTÜ GATE Programıyla ABD’ye giden Boni,<br />
bu pazarda ilk satışını gerçekleştirdi<br />
İTÜ ARI Teknokent’in girişimcileri<br />
yurtdışına taşıyarak uluslararası<br />
birer markaya dönüşmeleri adına<br />
desteklediği ITU GATE programıyla<br />
ABD’ye giden 8 firma, projeleriyle<br />
ABD’li yatırımcıların dikkatini çekti.<br />
Bu firmalar arasında yer alan Boni,<br />
ABD pazarındaki ilk satışını da bu<br />
seyahat sırasında gerçekleştirdi.<br />
ITU GATE kapsamında öncelikle<br />
Chicago 1871 kuluçka merkezine<br />
giden ITU GATE firmalarından<br />
Boni, görme engellilerin iç mekanlarda<br />
rahatça yönlerini bulmalarını<br />
sağlayan Loud Steps ürününün<br />
satışını da 1871’e gerçekleştirmiş<br />
oldu.<br />
Bu satış ile Boni, 1871’e hem<br />
Beacon altyapısı kuracak hem de<br />
Loud Steps’i geliştirme platformu<br />
ile birlikte içerde yer alacak beacon<br />
ağına entegre edecek.<br />
2011 yılında kurulan <strong>ve</strong> Ar-Ge<br />
çalışmalarını İTÜ Elektronik Haberleşme<br />
Bölümünde gerçekleştiren<br />
Boni, fiziksel mekan <strong>ve</strong> nesnelerle<br />
etkileşim kurabilen mobil uygulamalar<br />
üzerine odaklanıyor. Bu alanda,<br />
AVM, havaalanı, hastane ya da<br />
kamu binaları gibi, halka açık yapılar<br />
için farklı hizmetler geliştiriyor.<br />
ABD gezisine katılan diğer İTÜ<br />
GATE firmalarıyla birlikte Chicago’nun<br />
ardından San Francisco<br />
RocketSpace kuluçka merkezine<br />
giden Boni’nin hedefinde, ürününü<br />
daha fazla kurum <strong>ve</strong> yatırımcıya<br />
tanıtmak, satışın yanısıra, ABD yolculuğunda<br />
kalıcı bir iş ağı kurmak<br />
yer alıyor.<br />
118 itü vakfı dergisi
İTÜ ARI Teknokent Firması<br />
Bilgera, ABD’de Social Enjoyment<br />
ile iş ortağı oldu<br />
İTÜ ARI Teknokent’in girişimcileri yurtdışına<br />
taşıyarak uluslararası birer markaya<br />
dönüşmeleri adına desteklediği İTÜ GATE<br />
programıyla ABD’ye giden 8 firma Amerikalı<br />
yatırımcıların gözdesi oldu. İTÜ GATE<br />
programı kapsamında Ağustos başında<br />
ABD’ye giden <strong>ve</strong> ayağının tozuyla ilk satışını<br />
gerçekleştiren Boni’nin ardından, Bilgera<br />
da önemli bir anlaşmaya imza attı. Bilgera,<br />
gluten ya da sülfid gibi zararlı maddelerden<br />
arındırılmış dünyanın en sağlıklı alkol üreticisi<br />
Social Enjoyments’ın iş ortağı oldu.<br />
Özellikle hızlı tüketim ürünleri alanında<br />
sunduğu otomasyon platformu ile en<br />
etkin satış sürecinin sağlanmasına olanak<br />
tanıyan Bilgera, bu işbirliği sonucu Social<br />
Enjoyments'ı ABD’deki ilk müşterisi olarak<br />
da portföyüne ekledi.<br />
Bilgera, sunduğu Repzone Platformu<br />
ile satış <strong>ve</strong> dağıtım organizasyonunun<br />
mobil platformlardan izlenmesine olanak<br />
tanıyor. Bu sayede saha operasyonlarına<br />
anında müdahale edilebiliyor. Bu da<br />
bütçe takibinden, raporlamaya firmanın<br />
satış sürecini en düşük maliyet <strong>ve</strong> en<br />
yüksek <strong>ve</strong>rim ile gerçekleştirmesine olanak<br />
tanıyor.<br />
İTÜ GATE programı kapsamında Amerika’ya<br />
giden firmalar, 20 Ağustos’ta İTÜ<br />
ARI Teknokent’in kendi ofisinin de olduğu<br />
Chicago 1871’de, 28 Ağustos’ta ise San<br />
Francisco RocketSpace kuluçka merkezinde<br />
Demo Day’e katıldılar. Bu etkinliklerde<br />
daha fazla yatırımcı ile buluşarak<br />
uluslararası bir firma olmanın kapısını araladılar.<br />
Bilgera hakkında daha fazla bilgi<br />
için: http://www.bilgera.com.tr/<br />
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Zir<strong>ve</strong>si'nde<br />
İkincilik İTÜ ARI Teknokent'in!<br />
İTÜ ARI Teknokent<br />
Bitirme Tasarım Projesi<br />
Ödülleri 2016<br />
İTÜ ARI Teknokent, 2015 - 2016 öğretim<br />
yılından başlamak üzere, her bir öğretim<br />
yılı için lisans mezuniyet aşamasındaki<br />
son sınıf İTÜ öğrencilerine yönelik yepyeni<br />
bir yarışma başlatıyor. Bu yarışmanın<br />
amacı, öğrencilerin bölümlerinden<br />
mezun olurken gerçekleştirmekte oldukları<br />
mezuniyet projelerindeki yenilikçilik<br />
<strong>ve</strong> girişimciliklerini vurgulamak, bu projelerini<br />
hayata geçirmek yolunda onları<br />
desteklemek <strong>ve</strong> mezun olurken ödüllendirmelerini<br />
sağlamaktır.<br />
İTÜ ARI Teknokent, 2014 yılı Performans<br />
Endeks Sonuçları'nda Teknokent olarak<br />
“Teknoloji Geliştirme Bölgeleri” sıralamasında<br />
bu yıl bir sıra daha yükselerek<br />
ikinci oldu. İTÜ ARI Teknokent, Teknoloji<br />
ekosistemimize katkı sağlamaya, gelişip,<br />
geliştirmeye <strong>ve</strong> ülkemizle beraber yükselmeye<br />
devam edecek.<br />
Ödüller:<br />
Yarışmanın birincisi 20.000 TL<br />
Yarışmanın ikincisi 10.000 TL<br />
Yarışmanın üçüncüsü 5.000 TL nakit ödül<br />
kazanacaktır.<br />
itü vakfı dergisi<br />
119
İTÜ'DEN HABERLER<br />
İTÜ Ailesi’nin ürettiği, güneş<br />
enerjisiyle çalışan ilk aile<br />
arabası görücüye çıktı…<br />
İTÜ Güneş Arabası Ekibi’nin tasarlayıp ürettiği,<br />
Türkiye’nin güneş enerjisi ile çalışan ilk aile arabası<br />
“Aruna”nın sponsorları, İTÜ’de bir araya geldi.<br />
ğunda, İTÜ’nün vizyoner akademik kadrosunun<br />
liderliğinde, İTÜ öğrencilerinin<br />
elinden çıkan, Türkiye’nin güneş enerjisiyle<br />
çalışan ilk aile arabası Aruna ile<br />
karşınızda olmaktan mutluyum. Bugün,<br />
“Aruna”ya <strong>ve</strong>rdiği desteklerden dolayı<br />
sponsorlarınıza teşekkür etmek üzere<br />
biraraya geldik. Üni<strong>ve</strong>rsitemiz içinde de<br />
“Yeşil Kampüs” anlayışı ile çalışmalarımızı<br />
sürdürüyoruz. İnsana <strong>ve</strong> doğaya<br />
saygı duyan bu anlayışı bilimsel altyapımız,<br />
teknolojik olanaklarımız <strong>ve</strong> güçlü<br />
İTÜ'nün akademik kadrosu liderliğinde,<br />
İTÜ Güneş Arabası Ekibi'nin tasarlayıp<br />
ürettiği Türkiye'nin güneş enerjisiyle<br />
çalışan ilk aile arabasıı "Aruna"nın sponsorları<br />
İTÜ'de bir araya geldi.<br />
Rektörü Prof. Dr. Mehmet Karaca ev sahipliğinde<br />
gerçekleşen da<strong>ve</strong>te; İstanbul<br />
Vali Yardımcısı Engin Durmaz, ana sponsorlardan<br />
Galatasaray Spor Kulübü Başkanı<br />
Dursun Özbek, Galatasaray Genel<br />
Sekreteri Fatih İşbecer <strong>ve</strong> diğer sponsor<br />
temsilcileri katıldı.<br />
Da<strong>ve</strong>te katılan İstanbul Vali Yardımcısı<br />
Engin Durmaz’a <strong>ve</strong> sponsorlara teşekkür<br />
eden Rektör Karaca, “Çoğu İTÜ mezunu<br />
olan saygın iş adamlarının sponsorluakademik<br />
kadromuz ile sürdürüyoruz <strong>ve</strong><br />
ilk’leri gerçekleştirmeye devam ediyoruz.<br />
Yeşil enerji üzerine çalışan başka takımlarımız<br />
<strong>ve</strong> projelerimiz de var. Bu projelerle<br />
de sponsorlarımızın desteği ile yeni<br />
başarılar kazanacağımıza inanıyorum”<br />
dedi. Da<strong>ve</strong>te katılmaktan büyük mutluluk<br />
duyduğunu dile getiren Galatasaray<br />
Spor Kulübü Başkanı Dursun Özbek, “Bir<br />
İTÜ’lü olmanın gururunu yaşıyorum. Bizler<br />
elimizden geldiğince genç arkadaşlarımıza<br />
destek olacağız” dedi.<br />
120 itü vakfı dergisi
Savunma Sanayii<br />
Araştırmacıları İTÜ'de Yetişiyor<br />
Galatasaray Spor Kulübü Başkanı İTÜ mezunu<br />
Dursun Özbek, İTÜ Güneş Arabası Ekip Kaptanı<br />
Burak Oklar'ı tebrik etti.<br />
“En çok kupaya sahip güneş arabası<br />
ekibiyiz”<br />
İTÜ Güneş Arabası Ekibini temsilen konuşan<br />
Burak Oklar da “İTÜ demek bilim demek,<br />
teknoloji demek, teknik imkân <strong>ve</strong> 242<br />
yıllık birikim demek. Geleceğin alternatif<br />
enerjisi ile çalışan araçlar üretmek, yerli<br />
otomobil üretimine destek <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong> alternatif<br />
enerjinin günlük hayatta uygulanabilir<br />
olduğunu göstermek amacıyla bundan 11<br />
yıl önce ilk arabamızı ürettik. En çok kupaya<br />
sahip güneş arabası ekibi olarak ilk<br />
hedefimiz, önümüzdeki günlerde çıkacağımız<br />
Türkiye turunu başarıyla tamamlamak”<br />
dedi. Konuşmaların ardından, Aruna ilk kez<br />
da<strong>ve</strong>tlilerin huzuruna çıktı.<br />
“Aruna”, kilometrede 1 kuruşluk enerji<br />
harcıyor… Ortalama 70 kilometre hızla,<br />
5 liraya, 500 kilometre yol gidecek…<br />
Üni<strong>ve</strong>rsite öğrencilerinden oluşan <strong>ve</strong> 11 yılda<br />
yaptığı 7 arabayla 19 kupa kazanan İTÜ<br />
Güneş Arabası Ekibi, Türkiye'nin güneş<br />
enerjisi ile çalışan, ilk 4 kişilik aile arabasını<br />
üretmenin gururunu yaşıyor. Aruna, yerli<br />
otomobil üretimine destek <strong>ve</strong>rmek <strong>ve</strong> alternatif<br />
enerjinin günlük hayatta uygulanabilir<br />
olduğunu göstermek amacıyla tasarlandı.<br />
İTÜ’nün çeşitli fakültelerinde okuyan 25 kişilik<br />
ekip, üni<strong>ve</strong>rsitenin imkânlarını kullanarak<br />
ürettiği ilk aile arabası ile önce, Türkiye<br />
turuna çıkacak ardından da Ekim ayında<br />
gerçekleşecek “World Solar Challenge”<br />
yarışmasına katılmak üzere Avustralya’ya<br />
gidecek.<br />
242 yıllık birikimi ile İTÜ, Savunma<br />
Sanayii’nde de öncü rol üstleniyor.<br />
Üni<strong>ve</strong>rsite-sanayi işbirliğinin güzel<br />
bir örneği olan SAYP kapsamında 300 bin<br />
araştırmacı yetiştirilmesi planlanıyor.<br />
İTÜ – Savunma Sanayi Müsteşarlığı<br />
(SSM) – Roket Sanayii <strong>ve</strong> Ticaret AŞ<br />
(ROKETSAN) <strong>ve</strong> FNSS Savunma Sistemleri<br />
AŞ (FNSS) arasında Savunma Sanayii<br />
İçin Araştırmacı Yetiştirme Programı<br />
(SAYP) kapsamında işbirliği protokolü<br />
imzalandı.<br />
21 Ağustos 2015 Cuma günü saat<br />
08.30’da İTÜ Rektörlüğü Senato Toplantı<br />
Odası’nda imzalanan protokol törenine<br />
Savunma Sanayii Müsteşarı Prof. Dr. İsmail<br />
Demir, İTÜ Rektörü Prof. Dr. Mehmet Karaca,<br />
ROKETSAN Genel Müdür Yardımcısı<br />
Dr. Sartuk Karasoy, FNSS Savunma Sistemleri<br />
Genel Müdürü Kadir Nail Kurt çok<br />
sayıda akademisyen <strong>ve</strong> yönetici katıldı.<br />
"Aynı zamanda bir İTÜ’lü olarak<br />
burada olmaktan da mutluluk<br />
duyuyorum”<br />
Törende konuşan Savunma Sanayii Müsteşarı<br />
Prof. Dr. İsmail Demir, “Savunma<br />
sanayisi ülkenin bilim, teknoloji <strong>ve</strong> sanayisinden<br />
bağımsız düşünülemez. Hedeflerimize<br />
ulaşmak için teknoloji tabanının<br />
oluşturulması <strong>ve</strong> teknolojik ilerlemenin<br />
sağlanması için bilim adamları <strong>ve</strong> araştırmacılara<br />
olan ihtiyacımız çok fazla. Üni<strong>ve</strong>rsite-sanayi<br />
işbirliğinin güzel bir örneği<br />
olan SAYP kapsamında 300 bin araştırmacı<br />
yetiştirilmesini planlıyoruz. Bu bağ-<br />
lamda daha önce başka üni<strong>ve</strong>rsitelerle<br />
yaptığımız bu işbirliğine İTÜ ile işbirliğimizi<br />
de ekliyoruz. Aynı zamanda bir İTÜ’lü<br />
olarak burada olmaktan da mutluluk duyuyorum”<br />
dedi.<br />
“Her zaman mezunlarımızın Ankara’ya<br />
gitmesinden yakınırdık. Şimdi ise<br />
Ankara bizimleproje yürütmek <strong>ve</strong> iş birliği<br />
içine girmek için İstanbul’a geldi.”<br />
Rektör Prof. Dr. Mehmet Karaca, “242<br />
yıldır aralıksız eğitim yapan, ülkenin modernleşmesi<br />
açısından markalaşmış bir<br />
yapıya sahip olan İTÜ için, bu tür projeler<br />
her zaman önemli bir yere sahip”dedi.<br />
Üni<strong>ve</strong>rsite, sanayi işbirliğinin önemini vurgulayan<br />
Karaca, “Her zaman mezunlarımızın<br />
Ankara’ya gitmesinden yakınırdık.<br />
Şimdi ise Ankara bizimle proje yürütmek<br />
<strong>ve</strong> iş birliği içine girmek için İstanbul’a geldi.<br />
Bu bize gurur <strong>ve</strong>rdi” diye konuştu.<br />
Konuşmaların <strong>ve</strong> törene katılan firmaların<br />
sunumlarının ardından işbirliği<br />
protokolünün imzaları atıldı. İTÜ Rektörlüğü’nde<br />
gerçekleşen törenin ardından, İTÜ<br />
ARI Teknokent binasında da İTÜ - Türk<br />
Havacılık <strong>ve</strong> Uzay Sanayii A.Ş. (TAI) <strong>ve</strong><br />
SSM arasında “Döner Kanat Teknolojileri<br />
Merkezi (DKTM)” kapsamında onayı <strong>ve</strong>rilen<br />
projelerin imza töreni gerçekleştirildi.<br />
Savunma Sanayii alanında faaliyet<br />
gösteren ROKETSAN <strong>ve</strong> FNSS şirketlerinde<br />
çalışan <strong>ve</strong> aynı zamanda İTÜ’de lisansüstü<br />
eğitim gören/görecek öğrencilere<br />
yönelik araştırma projeleri gerçekleştirilmesi<br />
planlanan SAYP’ın amaçları arasında<br />
şunlar yer alıyor:<br />
• Savunma sektörünün öncelikleri<br />
doğrultusunda, Savunma Sanayii Müsteşarlığı’nın<br />
yönlendirmesiyle, Savunma<br />
Sanayii şirketleri ile üni<strong>ve</strong>rsite arasındaki<br />
bilgi transferinin daha sistematik hale getirilmesi,<br />
• Savunma Sanayii şirketlerinde çalışanlar<br />
tarafından İTÜ’de yapılan lisansüstü<br />
tezlerin, şirketlerin Ar-Ge ihtiyaçlarına<br />
yönelik şekilde yapılandırılması <strong>ve</strong><br />
savunma sektörünün öncelikli alanlarına<br />
yönlendirilmesi,<br />
• Lisansüstü eğitim alacak öğrencilerin,<br />
Savunma Sanayii şirketleri tarafından<br />
sağlanan olanaklara, savunma alanında<br />
nitelikli Ar-Ge elemanı yetiştirilmesi.<br />
itü vakfı dergisi<br />
121
İTÜ'DEN HABERLER<br />
İTÜ'den İstihdama Yönelik<br />
Yeni Bir Araştırma Raporu<br />
yönelik araştırma, eğitim <strong>ve</strong> uygulama<br />
çalışmaları yapıyoruz. Merkezimizde yürütülen<br />
faaliyetlerle, bölümlerde uygulanan<br />
programları, araştırmaları toplumsal<br />
cinsiyet bakış açısıyla tamamlamak <strong>ve</strong><br />
zenginleştirmek amacıyla destek sağlamayı<br />
hedefliyoruz” diye konuştu.<br />
İTÜ Bilim, Mühendislik <strong>ve</strong> Teknolojide<br />
Kadın Araştırmaları <strong>ve</strong> Uygulamaları<br />
Merkezi (İTÜ BTM-KAUM) <strong>ve</strong> Levy<br />
Ekonomi Enstitüsü tarafından hazırlanan<br />
“Sosyal Bakım Hizmetlerine Kamu<br />
Yatırımının İstihdam, Toplumsal Cinsiyet<br />
Eşitliği <strong>ve</strong> Yoksulluğa Etkileri: Türkiye<br />
Örneği” adlı araştırma raporu 18<br />
Eylül 2015 Cuma günü gerçekleştirilen<br />
tanıtım toplantısında sunuldu.<br />
İTÜ Maçka Kampüsü Sosyal Tesisleri’nde<br />
gerçekleşen tanıtım toplantısı<br />
İTÜ Kadın Araştırmaları Merkezi<br />
<strong>ve</strong> Levy Ekonomi Enstitüsü işbirliği,<br />
ILO Türkiye Ofisi, UNDP Türkiye Ofisi,<br />
UNDP Avrupa <strong>ve</strong> Orta Asya Bölge<br />
Ofisi, UN Women Avrupa <strong>ve</strong> Orta<br />
Asya Bölge Ofisi <strong>ve</strong> Aydın Doğan<br />
Vakfı desteği ile gerçekleştirildi.<br />
İTÜ BTM-KAUM Müdürü Prof. Dr.<br />
Fatma Arslan, Aydın Doğan Vakfı Yürütme<br />
Kurulu Başkanı Candan Fetvacı, ILO<br />
Türkiye Ofisi Direktör Vekili, Program <strong>ve</strong><br />
İdari İşler Sorumlusu Özge Berber Ağtaş,<br />
UNDP Avrupa <strong>ve</strong> BDT İstanbul Bölge<br />
Ofisi Direktörü Rastislav Vrbensky,<br />
UN Women Avrupa <strong>ve</strong> Orta Asya Direktörü<br />
<strong>ve</strong> Türkiye Temsilcisi IngibjorgGisladottir’in<br />
de aralarında bulunduğu çok<br />
sayıda da<strong>ve</strong>tli katıldı.<br />
Kız öğrenci <strong>ve</strong> kadın akademisyen<br />
varlığının üni<strong>ve</strong>rsitemizde giderek arttığını<br />
belirten Prof. Dr. Fatma Arslan<br />
“Gerek merkezimizde gerekse üni<strong>ve</strong>rsitemizde<br />
toplumsal cinsiyet eşitliğinin<br />
geliştirilmesi <strong>ve</strong> kadınların güçlenmesine<br />
Çocuk Bakım Hizmetlerine Kamu<br />
Yatırımı 719.000 Yeni İstihdam<br />
Kazandıracak<br />
Toplantıda sunumu gerçekleştirilen<br />
“Sosyal Bakım Hizmetlerine Kamu Yatırımının<br />
İstihdam, Toplumsal Cinsiyet<br />
Eşitliği <strong>ve</strong> Yoksulluğa Etkileri: Türkiye<br />
Örneği” isimli raporda, kadın istihdamını<br />
arttırmak için kadınları zorunlu<br />
e<strong>ve</strong> bağlayan çocuk bakım hizmetlerinde<br />
Türkiye'nin OECD seviyesine çıkarılması<br />
öneriliyor.<br />
Raporda Türkiye’nin erken çocukluk<br />
bakım <strong>ve</strong> okul öncesi eğitim kurumlarına<br />
kayıt oranlarında OECD ortalamasına<br />
ulaşmak için gündüz bakım<br />
merkezleri <strong>ve</strong> anaokullarına yapılacak<br />
ek 20,7 milyar TL’lik bir kaynak tahsisinin<br />
sağlayacağı yeni istihdam fırsatlarının<br />
yanında toplumsal cinsiyet<br />
eşitliği, gelir <strong>ve</strong> yoksulluk etkileri de<br />
değerlendiriliyor. Bu bağlamda yapılacak<br />
yatırımların, 719 bin yeni istihdam<br />
yaratabileceği belirtiliyor. Araştırma<br />
kapsamında yapılan tahminlere göre<br />
bu büyüklükte yapılacak bir yatırımın,<br />
inşaat sektörüne yapılacak eşit orandaki<br />
bir yatırımdan 2,5 kat daha fazla<br />
istihdam saylayabileceği öngörülüyor.<br />
Ayrıca erken çocukluk bakımı <strong>ve</strong> okul<br />
öncesi eğitime yapılacak ek harcamalarla<br />
bu sektörde <strong>ve</strong> dolaylı yollardan<br />
diğer sektörlerde yaratılan işlerde kadınların<br />
payı %73, inşaat sektöründe<br />
ise sadece %6 olarak tahmin ediliyor.<br />
122 itü vakfı dergisi
Ulusal Jeodezi <strong>ve</strong> Jeofizik Birliği<br />
Toplantısı İTÜ’de Yapıldı<br />
Türkiye Ulusal Jeodezi <strong>ve</strong> Jeofizik Birliği<br />
(TUJJB) 2015 Yılı İkinci Olağan Konsey<br />
Toplantısı, 18 Eylül 2015 tarihinde İTÜ’nün<br />
ev sahipliğinde gerçekleştirildi.<br />
İTÜ Rektörlüğü Senato Odası’nda düzenlenen<br />
toplantıya, Rektör Prof. Dr. Mehmet<br />
Karaca, Harita Genel Komutanı <strong>ve</strong> TUJJB<br />
Temsilci Kurum Başkanı Tümgeneral Burhanettin<br />
Aktı ile akademisyenlerden <strong>ve</strong> askeri<br />
yetkililerden oluşan birlik temsilcileri katıldı.<br />
Toplantı öncesi Tümgeneral Burhanettin<br />
Aktı, Rektörümüz Prof.Dr. Mehmet Karacayı<br />
makamında ziyaret etti. Tümgeneral Aktı,<br />
Ayazağa <strong>ve</strong> Gümüşsuyu Yerleşkelerinin<br />
uydu görüntülerinden oluşan haritalar ile<br />
Elazığ ilimize ait jeoloji kabartma haritasını<br />
rektörümüze takdim etti. Rektörümüz Mehmet<br />
Karaca’da Aktı’ya kendisinin de yayın<br />
kurulunda olduğu “İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
<strong>ve</strong> Mühendislik Tarihimiz” isimli kitabı<br />
hediye etti. Ziyaretin ardından toplantıya<br />
geçildi. Toplantıda, TUJJB 2015 Yılı bütçe<br />
görüşmelerinin yanı sıra TUJJB komisyon<br />
başkanlıkları tarafından komisyonların 2015<br />
yılı faaliyetleri hakkında bilgiler sunuldu.<br />
Uluslararası Jeodezi <strong>ve</strong> Jeofizik Birliği<br />
(IUGG)’nin 26’ncı genel toplantısına katılım<br />
<strong>ve</strong> Türkiye’nin “IUGG 2023 Yılı Toplantısı”<br />
na ev sahipliği hakkında görüşmeler gerçekleştirildi.<br />
Akademisyenlerin konsey üyelerine<br />
yaptığı proje sunumlarının ardından emeklilik<br />
nedeniyle görev süresi dolan üni<strong>ve</strong>rsite<br />
temsilcisi konsey üyelerine anı şiltlerinin sunulması<br />
ile toplantı sona erdi.<br />
Tokyo Tarım <strong>ve</strong> Teknoloji Üni<strong>ve</strong>rsitesi Heyeti İTÜ'de<br />
Tokyo Tarım <strong>ve</strong> Teknoloji Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
(TUAT) Rektör Yardımcısı Prof. Kazuhiro<br />
Chiba <strong>ve</strong> beraberindeki heyet, İTÜ’lülerle<br />
buluştu.<br />
Önümüzdeki dönemlerde gerçekleştirilebilecek<br />
potansiyel işbirlikleri hakkında<br />
görüş alış<strong>ve</strong>rişinde bulunmak üzere İTÜ<br />
GİNOVA’yı ziyaret eden, TUAT İnovasyon<br />
Geliştirme Merkezi Direktörü Prof. Chiba,<br />
yeni akademik yılın ilk seminerinde konuşmacı<br />
olarak yer aldı. İTÜ GİNOVA Müdürü<br />
Prof. Dr. Şebnem Burnaz, Müdür Yardımcısı<br />
Dr. Zeynep Erden Bayazıt <strong>ve</strong> Yönetim Kurulu<br />
Üyesi Doç. Dr. Nihan Yıldırım’ın da hazır<br />
bulunduğu seminerin öncesinde Prof. Burnaz,<br />
kısa bir açılış konuşması yaptı.<br />
Ardından Prof. Chiba, Japon Tarzı İnovasyon<br />
başlıklı seminerde inovasyona<br />
dayalı araştırmanın gerekliliğine, Japon<br />
akademik <strong>ve</strong> iş dünyasının inovasyon<br />
yaklaşımlarına <strong>ve</strong> Türkiye ile Japonya arasındaki<br />
potansiyel işbirliklerinin önemine<br />
değindi. İTÜ Arı Teknokent’i ziyaret eden<br />
TUAT heyeti, Teknokent bünyesindeki yeni<br />
girşimler hakkında bilgi aldı.<br />
Son olarak Rektör Prof. Dr. Mehmet<br />
Karaca, Japon heyetini makamında ağırladı.<br />
Görüşmede geleceğe yönelik daha<br />
kapsamlı bir işbirliği hakkında çalışmalara<br />
başlandığı kaydedildi.<br />
itü vakfı dergisi<br />
123
İTÜ'DEN HABERLER<br />
THY-İTÜ <strong>ve</strong> Boeing’in işbirliği ile sürdürülen<br />
“Hava Taşımacılığı Yönetimi Yüksek Lisans<br />
Programı” ilk mezunlarını <strong>ve</strong>rdi<br />
124 itü vakfı dergisi<br />
ten önemli bir pay yakalamayı hedefledik<br />
<strong>ve</strong> bu amaca uygun stratejiler geliştirdik.<br />
Bugün İstanbul küresel bir uçuş merkezi<br />
olma konusunda önemli bir mesafe<br />
kaydetmektedir. Türk Hava Yolları, tıpkı<br />
saygıdeğer program ortaklarımız Boeing<br />
<strong>ve</strong> İTÜ gibi küresel bir markadır. Havacılık<br />
endüstrisinin yükselen yıldızıyız.<br />
Başarılarımıza yenilerini eklemeye devam<br />
edebilmek için katılan <strong>ve</strong> başarıyla<br />
İTÜ Rektörü Prof. Dr. Mehmet Karaca<br />
Boeing [NYSE: BA], Türk Hava Yolları <strong>ve</strong><br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi (İTÜ), 39 Türk<br />
Hava Yolları yöneticisinin <strong>ve</strong> yönetici adayının<br />
“Hava Taşımacılığı Yönetimi Yüksek<br />
Lisans Programı”’ndan mezuniyetini kutladı.<br />
Program 2013 yılında Boeing, İTÜ<br />
<strong>ve</strong> Türk Hava Yolları ortaklığında, ülkenin<br />
hızla büyüyen havacılık sektörüne başarıyla<br />
yön <strong>ve</strong>rmelerini <strong>ve</strong> küresel havacılık<br />
endüstrisinde etkili bir role sahip olmalarını<br />
sağlamak üzere, Türk Hava Yolları’nın<br />
gelecek vadeden yöneticilerine <strong>ve</strong> yönetici<br />
adaylarına liderlik <strong>ve</strong> yönetim becerileri<br />
kazandırmak amacıyla başlatıldı.<br />
Törende konuşan Türk Hava Yolları<br />
Genel Müdür Yardımcısı (Yatırım <strong>ve</strong> Teknoloji)<br />
Dr. Ahmet BOLAT , “Dünyadaki<br />
tüm diğer havayolu şirketlerinden daha<br />
fazla ülkeye uçan <strong>ve</strong> daha fazla uluslararası<br />
sefer gerçekleştiren Türk Hava Yolları,<br />
kıtalar arası köprüler kurmanın yanı<br />
sıra kültürel, ticari <strong>ve</strong> ekonomik ilişkiler<br />
geliştirilmesine büyük katkı sağlamaktan<br />
<strong>ve</strong> böylelikle de uluslararası entegrasyonun<br />
daha da ileri götürülmesine destek<br />
olmaktan gurur duyuyor. Türk Hava Yolları<br />
olarak Türkiye üzerinden geçen trafiktamamlayan<br />
yöneticilerimizin <strong>ve</strong> yönetici<br />
adaylarımızın yönetim becerilerinin <strong>ve</strong>rimliliğini<br />
artıran bu programın, biz uzun<br />
vadeli hedeflerimizi gerçekleştirmeye<br />
devam ederken, Türkiye’nin gelecekteki<br />
havacılık sektörü liderlerinin mesleki<br />
becerilerine önemli bir katkı yapacağına<br />
inanıyorum. Bir parçası olmaktan gurur<br />
duyduğum İTÜ’nün bir mezunu olarak,<br />
İTÜ’den yüksek lisans derecesi almaya<br />
hak kazanan genç meslektaşlarımı kutluyor<br />
<strong>ve</strong> küresel havacılık sektörünün geleceğini<br />
şekillendirmede önemli bir role<br />
sahip olacaklarına yürekten inanıyorum”<br />
dedi.<br />
Boeing Ticari Uçaklar Avrupa Bölgesi<br />
Satış Başkan Yardımcısı Todd Nelp,<br />
“Havayolu Taşımacılığı Yönetimi Yüksek<br />
Lisans Programının ilk mezunlarını görmekten<br />
çok büyük gurur duyuyor <strong>ve</strong> tüm<br />
mezunların gelecekte havayolu şirketlerindeki<br />
kariyerlerinde başarılı olmalarını<br />
diliyoruz. Türkiye’nin havacılık endüstrisi<br />
büyümeye devam ederken, Türk Hava<br />
Yolları <strong>ve</strong> İTÜ ile birlikte yürüttüğümüz bunun<br />
gibi programlar, sektörün gelecekteki<br />
başarılarına <strong>ve</strong> gelecekteki yöneticilerine
yapılan önemli yatırımlardır. Biz de Boeing<br />
olarak Türkiye’nin geleceğine yapılan<br />
bu yatırımda bir payımızın olmasından<br />
gurur duyuyoruz.” değerlendirmesinde<br />
bulundu.<br />
İTÜ Rektörü Prof. Dr. Mehmet Karaca<br />
da konuyla ilgili olarak, “İTÜ Uçak <strong>ve</strong><br />
Uzay Bilimleri Fakültesi, Türkiye’nin havacılık<br />
<strong>ve</strong> uzay ile ilgili en eski <strong>ve</strong> en büyük<br />
akademik kuruluşudur. İki yıl önce İTÜ,<br />
Türk Hava Yolları <strong>ve</strong> Boeing Türk havacılığı<br />
için çok önemli bir programda bir<br />
araya geldi. Akademik Program çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
öğrencilerin, 2 yıl boyunca ülkenin<br />
hızla gelişen hava taşımacılığını yönetmek<br />
üzere gerekli becerilerle donatıldığını<br />
aktaran Karaca, ”İTÜ’de sunulan bilimsel<br />
altyapı, teknoloji <strong>ve</strong> beraber çalıştığı<br />
dünya çapındaki üni<strong>ve</strong>rsitelerden gelen<br />
konunun uzmanı 18 akademisyenin katkılarıyla<br />
program yürütüldü. İTÜ 'Yerden<br />
göğe kadar bilim, teknoloji, mühendislik'<br />
anlayışı ile eğitim <strong>ve</strong>rmeye <strong>ve</strong> Ülkemizdeki<br />
ilk’leri gerçekleştirmeye devam edecektir.<br />
Bilim <strong>ve</strong> teknoloji konusunda her<br />
zaman bir adım önde olan İTÜ Uçak <strong>ve</strong><br />
Uzay Bilimleri Fakültesi’nin şimdiki hedefi<br />
tüm altyapı çalışmasını tamamladığımız<br />
“Havacılık Enstitüsünü” İTÜ’ye kazandırmaktır.<br />
Henry Ford’un demiş olduğu gibi,<br />
‘Bir araya gelmek bir başlangıç, birlikte<br />
kalmak bir ilerleme, birlikte çalışmak bir<br />
başarıdır.’ Buradan hareketle, bu başarıda<br />
katkısı bulunan tüm tarafları kutluyor<br />
<strong>ve</strong> bilhassa programa olan bağlılıklarından<br />
dolayı 39 İTÜ mezununu tebrik ediyorum<br />
”diyerek sözlerini noktaladı.<br />
Hava Taşımacılığı Yönetimi Yüksek<br />
Lisans Programı:<br />
Bölgede bir ilk olan yüksek lisans programı<br />
içinde, ABD’deki Massachusetts Institute<br />
of Technology, İngiltere’deki Cranfield<br />
Uni<strong>ve</strong>rsity <strong>ve</strong> Kanada’daki Uni<strong>ve</strong>rsity<br />
THY Genel Müdür Yardımcısı Dr. Ahmet Bolat<br />
of British Columbia’dan akademisyenleri<br />
bulunduruyor. Bunun yanı sıra, akademik<br />
ortaklarla birlikte çalışan Boeing Ticari<br />
Uçaklar Network <strong>ve</strong> Filo planlama grubu<br />
ile Ekonomik Analiz grubu uzmanları,<br />
program katılımcıları için bazı derslere<br />
başkanlık edip, eğitim <strong>ve</strong>riyor. Akademik<br />
program boyunca katılımcılar; havayolu<br />
yönetiminin temelleri, havacılık ekonomisi,<br />
havacılık hukuku <strong>ve</strong> mevzuata uygunluk<br />
yönetimi konularında eğitim alırken<br />
aynı zamanda havalimanı planlaması <strong>ve</strong><br />
yönetimi ile hava taşımacılığı sözleşmeleri<br />
gibi konularda modüler seçme imkânına<br />
sahip oldu. Programdaki derslerin<br />
her biri gerçek hayatta havayolu şirketi<br />
yöneticilerinin karşı karşıya kalabileceği<br />
sorunların çözümünü içeren örnek olay<br />
incelemeleri ile desteklendi. Adayların<br />
mezuniyet projeleri ise, Türk Hava Yol-<br />
Boeing Ticari Uçaklar Uluslararası İş Geliştirme<br />
Genel Müdürü Jay Campbell<br />
ları ile ilgili bir sorunun analizi <strong>ve</strong> çözüm<br />
önermeleri üzerinden oluştu.<br />
Türk Hava Yolları Hakkında:<br />
1933 Yılında 5 uçaktan oluşan mütevazı<br />
bir filo ile kurulan Star İttifakı üyesi Türk<br />
Hava Yolları, bugün 290 (yolcu <strong>ve</strong> kargo)<br />
uçaklık filosu ile 229 uluslararası, 48<br />
yurtiçi olmak üzere dünyada 277 noktaya<br />
uçan, 4 yıldızlı havayolu şirketi. 2015<br />
yılı Skytrax değerlendirmesine göre Türk<br />
Hava Yolları, art arda olmak üzere 5. kez<br />
“Avrupa’nın En İyi Havayolu Şirketi”, 7.<br />
kez “Güney Avrupa’nın En İyi Havayolu<br />
Şirketi” seçildi. 2010 yılında dünyanın<br />
“En İyi Ekonomi İkram Servisi”, 2013 yılında<br />
ise “En İyi Business Class İkram<br />
Servisi”, , 2014’te “En İyi Business Class<br />
İkram Servisi” ödüllerini elde eden Türk<br />
Hava Yolları bu yıl da Skytrax değerlendirmesinde<br />
dünyanın <strong>ve</strong> “En İyi Business<br />
Class Özel Yolcu Salonu İkramı” <strong>ve</strong> “En<br />
iyi Business Class Özel Yolcu Salonu”<br />
ödüllerine lâyık görüldü.<br />
Boeing Hakkında<br />
Boeing, Türkiye ile 70 yıla yakın süredir<br />
devam eden <strong>ve</strong> karşılıklı fayda yaratan<br />
uzun soluklu bir işbirliği içinde bulunmakta.<br />
Boeing, ticari <strong>ve</strong> askeri alanda<br />
uçak <strong>ve</strong> servisleriyle hizmet <strong>ve</strong>rirken,<br />
Türk havacılık endüstrisinin de gü<strong>ve</strong>nilir<br />
bir iş ortağı olmaya devam ediyor<br />
itü vakfı dergisi<br />
125
İTÜ'DEN HABERLER<br />
BENA Türkiye, İTÜ Çatısı Altında<br />
Balkan Çevre Topluluğu (BENA) Türkiye Ofisi, İTÜ Çevre <strong>ve</strong><br />
Şehircilik Uygulama <strong>ve</strong> Araştırma Merkezi’nde açıldı.<br />
ğı Bölüm Başkanı Doç. Dr. Hayriye Eşbah<br />
Tunçay oldu.<br />
Çok sayıda uluslararası kongre, konferans<br />
<strong>ve</strong> eğitim düzenleyen 1998 yılından<br />
beri faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşu<br />
olan BENA, Türkiye Ofisi’nde çevre <strong>ve</strong> kültürün<br />
korunması üzerine çalışmalar yürütülecek.<br />
Türkiye’de çevre, ekoloji, şehircilik,<br />
mimarlık alanlarında çalışmalar yürüten<br />
akademisyen, kamu kurumu <strong>ve</strong> özel kuruluşların<br />
etkileşimi sağlanacak.<br />
Ofis açılışında konuşan BENA Başkanı<br />
Prof. Dr. Fokion K. Vosniakos ofisin; öğrenci<br />
değişimi, uluslararası kongrelerin düzenlenmesi<br />
<strong>ve</strong> işbirliği açısından oldukça<br />
faydalı olacak bir bağlantı olarak değerlendirdi.<br />
“Yeşil Kampüs” projesine sahip bir<br />
üni<strong>ve</strong>rsite ile işbirliği yapmanın ne kadar<br />
Balkan ülkeleri işbirliği ile kurulmuş olan,<br />
Balkan çevre <strong>ve</strong> kültürünün korunması<br />
üzerine çalışmalar yürüten BENA Türkiye<br />
Ofisine İTÜ ev sahipliği yapıyor. Mimarlık<br />
Fakültesi, Çevre <strong>ve</strong> Şehircilik Uygulama<br />
<strong>ve</strong> Araştırma Merkezi’nde gerçekleşen<br />
açılış törenine, BENA Başkanı Prof. Dr. Fokion<br />
K. Vosniakos, BENA Başkan Yardımcısı<br />
Dr. Caner Zambak, İTÜ Rektör Yardımcısı<br />
Prof. Dr. Ali Fuat Aydın <strong>ve</strong> BENA<br />
Türkiye Başkanı <strong>ve</strong> İTÜ Peyzaj Mimarlığı<br />
öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Cengiz Yıldızcı<br />
katıldı. İTÜ Rektörü Prof. Dr. Mehmet<br />
Karaca ile BENA başkanı Prof.Dr. F.K. Vosniakos<br />
arasında imzalanan anlaşma gereği<br />
BENA Türkiye sorumluluğuna Prof. Dr.<br />
Ahmet Cengiz Yıldızcı getirildi. BENA Türkiye<br />
Başkan Yardımcısı da Peyzaj Mimarlıönemli<br />
olduğunu vurguladı. Birlikte “Yeşil<br />
Kampüs ”’ten ziyade yeşil konsept anlayışını<br />
benimseyerek ilişkilerin yürütüleceğinin<br />
önemini belirtti.<br />
Açılışa katılan Rektör Yardımcısı Prof.<br />
Dr. Ali Fuat Aydın “Geçmişin mirası, gelecek<br />
için yapılan çalışmaların itici gücü<br />
olması anlayışı ile 3 yıl önce yola çıktık <strong>ve</strong><br />
“Yeşil Kampüs” projesini başlattık. Üni<strong>ve</strong>rsitemizde,<br />
“Yeşil Kampüs” projesi ile doğaya<br />
<strong>ve</strong> insana saygı gösteren bir anlayışı benimsedik.<br />
Amacımız kampüs içinde doğal<br />
hayatı koruyarak insana <strong>ve</strong> çevreye saygılı<br />
bir bilinç oluşturmak. İnanıyorum ki Balkan<br />
Çevre Topluluğu Türkiye Ofisi ile birlikte<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi daha fazla değerli<br />
projeye imza atacak” dedi.<br />
Balkan Çevre Topluluğu<br />
BENA 1998’de kurulmuş Balkan ülkelerinin<br />
çevre <strong>ve</strong> kültürünün korunması ile görevli<br />
uluslararası bir bilimsel sivil toplum kuruluşudur.<br />
Günümüzde 4000’den fazla aktif<br />
üyesi olan dernek, üyeleri arasında bilgi<br />
alış<strong>ve</strong>rişini sağlamak, araştırma projelerini<br />
sunmak, problemlere getirilen çözümleri<br />
tartışarak uluslararası düşünce havuzunu<br />
geliştirmek amaçlı çevrebilimcileri bir<br />
araya getiren kongreler düzenlemektedir.<br />
Yunanistan, Romanya, Hırvatistan, Arnavutluk,<br />
Sırbistan, Bulgaristan, Makedonya<br />
<strong>ve</strong> Türkiye ile 70’in üzerinde bilimsel organizasyon<br />
gerçekleştiren BENA, uzmanları<br />
ile çevre kirliliği(hava, su, toprak, tarım,<br />
sanayi), ekoloji, risk değerlendirmesi, atık<br />
yönetimi, radyoaktivite, temiz teknolojiler,<br />
çevre eğitimi, çevre mevzuatı, yönetim <strong>ve</strong><br />
bilişim ile çevre sorunlarına sağlık etkisi <strong>ve</strong><br />
bilgisayarlı uygulamaları üzerine çalışmalar<br />
yürütmektedirler.<br />
Prof. Dr. Yusuf Yağcı’ya IUPAC'de Asli Üyelik<br />
Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü öğretim<br />
üyesi Prof. Dr. Yusuf Yağcı, International<br />
Union of Pure and Applied Chemistry<br />
(IUPAC) in Polymer Division'a 2016 -2017<br />
yılları için asli üye seçildi. Prof.Dr. Yağcı,<br />
2014-15 yıllarında da ön üye olarak görev<br />
yapmaktaydı.<br />
Dünya’da bütün Kimya dallarının uluslararası<br />
temsilcisi olan IUPAC, kimyasal<br />
maddelerin isimlendirilmelerinin bir düzen<br />
içinde olmasını sağlıyor.Kimya bilimine<br />
dair gelişmeleri <strong>ve</strong> yönlendirmeleri üstlenen<br />
IUPAC, aynı zamanda konferanslar<br />
düzenleyerek üye ülkelerdeki kimyacılar<br />
arasında sürekli işbirliğini teşvik etmeyi<br />
amaçlıyor.<br />
Prof. Dr. Yusuf Yağcı, TÜBİTAK Teşvik<br />
(1989), TÜBİTAK Bilim (1994), Türkiye<br />
Kimya Derneği Şeref Ödülü (2002),<br />
Elsevier Scopus Ödülü (2007), Japonya<br />
Polimer Derneği Uluslararası Bilim Ödülü<br />
(2008), Elginkan Vakfı Teknoloji Ödülü<br />
(2008), COMSTEC İslam Ülkeleri Bilim<br />
Ödülü (2010) gibi ödüllerin sahibidir.<br />
126 itü vakfı dergisi
Ayazağa Yerleşkesi'nde Öğrenci Kayıtları<br />
leriyle birebir ilgilendi. Yeni kayıt olan öğrenciler,<br />
İTÜ Kimliklerini Rektörün elinden aldı.<br />
Öğrenci Kulüplerinden Karşılama<br />
Öğrenci İşleri Dekanlığı <strong>ve</strong> Öğrenci İşleri<br />
Daire Başkanlığı tarafından yürütülen kayıt<br />
işlemlerinin ilk günü Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Deniz<br />
Bilimleri Fakültesi, Makina Fakültesi, Elektrik<br />
– Elektronik Fakültesi Fen – Edebiyat<br />
Fakültesi <strong>ve</strong> Maden Fakültesi öğrencilerinin<br />
2015 ÖSYS ile İTÜ ailesine yeni katılan<br />
öğrenciler, geçen senelerde olduğu gibi,<br />
Ayazağa Yerleşkesinde yer alan Süleyman<br />
DemirelKültürMerkezi’ne gelerek kayıt işlemlerini<br />
gerçekleştirdi.<br />
“İlklerin Üni<strong>ve</strong>rsitesine Hoş Geldiniz”<br />
yazısıyla Süleyman Demirel Kültür Merkezi’nde<br />
karşılanan öğrencilerimize ilk gün<br />
Rektör Prof. Dr. Mehmet Karaca eşlik etti.<br />
Karaca, kayıt alanında öğrencilerle <strong>ve</strong> ailekayıtları<br />
yapıldı. Öğrencilerin kayıt işlemleri<br />
10 dakika gibi kısa bir sürede sorunsuz bir<br />
şekilde gerçekleştirildi.<br />
İTÜ Kültür <strong>ve</strong> Sanat Birliğine bağlı öğrenci<br />
kulüpleri de yeni gelen öğrencileri<br />
ilk gün yalnız bırakmadı. Öğrenciler, Kültür-Sanat,<br />
Uzmanlık <strong>ve</strong> Spor kulüplerinin<br />
temsilcilerinin bulunduğu masalardan, kulüp<br />
faaliyetleri <strong>ve</strong> üyelikleri hakkında bilgi<br />
edindi.<br />
İTÜ’de İlk Defa E-Kayıt<br />
Bu sene ilk defa uygulanan e-kayıt ile 900<br />
civarında öğrenci evlerinin rahatlığında kayıtlarını<br />
tamamladı. 5 Ağustos 2015 tarihine<br />
kadar e-devlet üzerinden <strong>ve</strong>ya fakültelere<br />
gore belirlenen günlerde yerleşkeye gelerek<br />
yapılan işlemlerle yaklaşık 3 bin 200<br />
öğrencinin kayıtları tamamlandı.<br />
Toplu Taşıma İçin İTÜ'den Akıllı Malzemeler<br />
İTÜ Tekstil Teknolojileri <strong>ve</strong> Tasarımı<br />
Fakültesi bünyesinde İstanbul Kalkınma<br />
Ajansı (İSTKA) desteğiyle “Tekstil<br />
Tabanlı Kompozit İleri Teknoloji <strong>ve</strong><br />
İnovasyon Merkezi” kuruluyor.<br />
İTÜ <strong>ve</strong> İETT Genel Müdürlüğü,<br />
TEMSA, İstanbul Sanayi Odası <strong>ve</strong><br />
İTÜNOVA iştirakleriyle yürütülecek<br />
projenin koordinatörlüğünü Tekstil<br />
Teknolojileri <strong>ve</strong> Tasarımı Fakültesi’nden<br />
Prof. Dr. Nuray Uçar üstleniyor.<br />
1 milyon 400 bin TL bütçeye sahip<br />
proje İSTKA tarafından destekleniyor.<br />
Tekstil Tabanlı Kompozit İleri Teknoloji<br />
<strong>ve</strong> İnovasyon Merkezi’nde, İETT<br />
başta olmak üzere tüm toplu taşıma araçlarında<br />
<strong>ve</strong> kompozit ürünlerin kullanıldığı<br />
diğer sanayilerde kullanılmak üzere malzemeler<br />
üretilecek. Çevre dostu yaklaşımla<br />
tekstil tabanlı hafif kompozit malzemeler,<br />
tekstil tabanlı ısı <strong>ve</strong> ses yalıtım malzemeleri<br />
<strong>ve</strong> çok fonksiyonlu kumaşlar geliştirilecek.<br />
Merkezde toplu taşıma araçlarının yüksek<br />
ağırlığının neden olduğu yakıt tüketimini <strong>ve</strong><br />
emisyon miktarının azaltılmasına yönelik<br />
çalışmalar yapılacak. Geliştirilecek malzemelerde<br />
ısı yalıtımı, ses yalıtımı <strong>ve</strong> yangına<br />
dayanıklılık özelliklerinin yanı sıra; tekstil tabanlı<br />
kumaşlarda da adaptif ısı kontrolü, an-<br />
ti-bakteriyellik, kir iticilik, UV dayanımı<br />
<strong>ve</strong> yüzey aşınma dayanımı gibi akıllı<br />
<strong>ve</strong> çoklu fonksiyonel özellikler olacak.<br />
Akıllı Malzemeler Üretilecek<br />
Geliştirilecek hafif kompozit malzemelerle<br />
toplu taşıma araçlarındaki<br />
araç motor sesi minimuma indirilecek,<br />
ses yalıtım özelliği sağlanacak<br />
<strong>ve</strong> gürültü kirliliği önlenecek. Özellikle<br />
yaz aylarında havaların ısınması <strong>ve</strong><br />
taşıt içinin soğutulması için harcanan<br />
enerji, malzemelerde kullanılacak ısı<br />
yalıtım özelliği sayesinde azaltılmış<br />
olacak.Ayrıca toplu taşıma kullanan<br />
çocuklar <strong>ve</strong> çocuklu yolcular için modifiye<br />
edilmiş koltuk sistemi ile hem gü<strong>ve</strong>nlik önlemleri<br />
alınmış olacak hem de konforlu yolculuk<br />
yapmaları sağlanmış olacak.Taşıtlar<br />
içinde kullanılacak malzemelerin güç tutuşur<br />
özellikte olması sağlanacak <strong>ve</strong> böylece<br />
gü<strong>ve</strong>nlik açısından önlem alınmış olacak.<br />
itü vakfı dergisi<br />
127
İTÜ'DEN HABERLER<br />
“Hocaların Hocası” Prof. Dr. Sadık Kakaç’a,<br />
Luikov Madalyası Verildi<br />
sel çalışmalara üstün katkıları sebebiyle”<br />
Prof. Dr. Kakaç'ı ödüllendirdiğini açıklayan<br />
ICHMT, Luikov Madalyasını daha önce<br />
ABD’li, İngiliz, Rus, Alman, Avustralyalı, Japon,<br />
İtalyan, Bosna Hersekli <strong>ve</strong> Hintli bilim<br />
insanlarına <strong>ve</strong>rmişti. Prof. Dr. Kakaç, Luikov<br />
Madalyasını ICHMT Başkanı Prof. Dr. K.<br />
Hanjalic’in elinden aldı.<br />
İTÜ Makine Fakültesi mezunu Prof. Dr. Sadık<br />
Kakaç, “Isı <strong>ve</strong> transferi konusundaki<br />
bilimsel çalışmalara üstün katkıları sebebiyle”<br />
bu güne kadar dünyada 16 bilim<br />
insanına <strong>ve</strong>rilen Luikov Madalyası ile ödüllendirildi<br />
“Hocaların Hocası” olarak bilinen İTÜ<br />
Makine Fakültesi mezunu <strong>ve</strong> halen TOBB<br />
ETÜ Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği<br />
Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr.<br />
Sadık KAKAÇ, 1979 yılından bu yana dünyada<br />
16 bilim insanına <strong>ve</strong>rilen Luikov Madalyasını<br />
Sarajevo’da düzenlenen uluslararası<br />
toplantıda törenle aldı.<br />
Aldığı bu yeni ödül nedeniyle kendisiyle<br />
görüştüğümüz Prof. Dr. Sadık Kakaç,<br />
Prof. Dr. Sadık Kakaç kimdir?<br />
Mühendislik, araştırma <strong>ve</strong> geliştirme alanında<br />
bir çok eseri bulunan Kakaç, İTÜ Makine<br />
Fakültesi’nden 1955 yılında mezun oldu.<br />
ABD M.I.T.’de Yüksek Lisans, Uni<strong>ve</strong>rsity of<br />
128 itü vakfı dergisi<br />
“2014 yılında, Isı Transferi konusunda, bu<br />
değerli ödülün, ilk defa bir Türk'e <strong>ve</strong>rilmiş<br />
olması da ayrıca bir önem taşıyor <strong>ve</strong> Cumhuriyetimizin<br />
kurduğu eğitim sistemi ile<br />
Anadolu'da ilk, orta, <strong>ve</strong> lise okuyarak gelip,<br />
İTÜ de ne kadar değerli eğitim gördüğümüzü<br />
göstermesi bakımımdan çok önem<br />
taşıyor, hocalarımı hep, minnet <strong>ve</strong> şükranla<br />
anıyorum…” dedi.<br />
Isı transferi konusundaki yayınları başta<br />
ABD olmak üzere dünyanın birçok üni<strong>ve</strong>rsitesinde<br />
ders kitabı olarak okutulan Prof.<br />
Dr. Kakaç, Uluslararası Isı <strong>ve</strong> Kütle Transferi<br />
Merkezi’nin (ICHMT) iki yılda bir <strong>ve</strong>rdiği<br />
Luikov Madalyasını alan ilk Türk bilim insanı<br />
oldu. “Isı <strong>ve</strong> transferi konusundaki bilim-<br />
Manchester’de Doktora yaptı. İTÜ’de 1967<br />
yılında Doçentliğe, 1960-1980 arası görev<br />
yaptığı ODTÜ’de 1971’de Profesörlüğü<br />
yükseltildi. 1980’den sonra 28 yıl, Amerika<br />
Birleşik Devletleri’nde Miami Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde<br />
çalışan Kakaç, ardından<br />
Türkiye’ye geri dönüş yaptı.<br />
“Kakaç Sayısı”nın mucidi<br />
Prof. Dr. Kakaç, bilim dünyasında,<br />
iki-fazlı ısı transferi alanında<br />
yapmış olduğu katkılardan<br />
dolayı, kaynama ile ısı transferinde<br />
önemli olan boyutsuz bir<br />
parametreye, ‘Kakaç Sayısı’ adı<br />
<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
Luikov Madalyası’nın önemi<br />
A.V. Luikov, ısı <strong>ve</strong> enerji konusunda yayın<br />
<strong>ve</strong> araştırmaları ile dünyaca tanınmış Rus<br />
bilim insanıdır. 1910 yılında doğan <strong>ve</strong> 1976<br />
yılında hayata gözlerini yuman Luikov,<br />
1967 yılında ICHMT’nin kurulmasına büyük<br />
katkı sağlamıştı. Luikov’un <strong>ve</strong>fatından<br />
3 yıl sonra ICHMT, Luikov Madalyasını ısı<br />
transferi konusunda bilimsel çalışmalara<br />
katkı sağlayan tüm dünyadan değişik bilim<br />
insanlarına <strong>ve</strong>rmeye başladı. Ödülün 17’incisini<br />
Türkiye’den Prof. Dr. Kakaç aldı.<br />
Prof. Dr. Kakaç, anısına konulan ödülü<br />
kazandığı Luikov hakkında “Luikov’un<br />
yazdığı ‘Isı İletiminin Teorisi’ adlı kitabın<br />
İngilizcesini 1958 yılında okuyarak çok<br />
şey öğrendim <strong>ve</strong> etkilendim. Seneler sonra<br />
1970’lerde ben de değişik bir yaklaşımla<br />
‘Isı İletimi’ adlı kitabımı yazdım. Bu kitabımın<br />
4. baskısı dünyada birçok üni<strong>ve</strong>rsitede<br />
ders kitabı olarak kabul edildi <strong>ve</strong> halen en<br />
popüler ders kitabıdır” dedi.<br />
Onlarca ödülden biri…<br />
1989 yılı Alexander von Humboldt Ödülü<br />
(Almanya), 1994 yılı Türk-Amerikan Bilim<br />
Adamları Birliği Bilim Ödülü, 1997 yılı Amerika<br />
Makina Mühendisleri Birliği (ASME) Isı<br />
Transferi Ödülü, 1997 yılı Uluslararası Isı<br />
<strong>ve</strong> Kütle Transferi Merkezi (ICHMT) Hizmet<br />
Ödülü, 1999 yılı ODTÜ Prof. Dr. Mustafa<br />
N. Parlar Eğitim <strong>ve</strong> Araştırma Vakfı Hizmet<br />
Ödülü sahibi olan Sadık Kakaç'a 1998<br />
yılında Ovidius Üni<strong>ve</strong>rsitesi tarafından<br />
(Romanya), 1999 yılında Reims Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
tarafından (Fransa) Onur Doktorası<br />
<strong>ve</strong>rilmiştir. Sadık Kakaç 2000 yılı TÜBİTAK<br />
Hizmet Ödülü sahibidir. 2013 yılında Uluslararası<br />
Mühendislik Eğitimi <strong>ve</strong> Araştırma<br />
Teşkilatı’nın (INEER) ‘Dünya Çapında Liderlik<br />
Ödülü’nü kazanan Prof.Dr. Sadık<br />
Kakaç’ın, uluslararası çapta 20 civarında<br />
ödülü bulunuyor.
Emin Alper’e Venedik’ten<br />
“Jüri Özel Ödülü”<br />
İTÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi, İnsan <strong>ve</strong> Toplum<br />
Bilimleri Bölümü Öğretim Görevlisi Dr.<br />
Emin Alper, 72. Venedik Film Festivali’nde<br />
“Abluka” isimli filmiyle Jüri Özel Ödülünü<br />
aldı.<br />
Venedik’in Lido Adası’nda yapılan<br />
<strong>ve</strong> dünyanın en<br />
eski film festivali olan<br />
Venedik Film Festivali<br />
kapsamında dünyaca<br />
ünlü yönetmenlerle “Altın<br />
Aslan Ödülü” için yarışan<br />
Emin Alper “Abluka” isimli<br />
filmi ile Jüri Özel Ödülüne<br />
layık görüldü. Alper’in yönetmenliğini<br />
yaptığı filmde,<br />
terör olaylarının artmasıyla<br />
birlikte gü<strong>ve</strong>nlik ablukasına<br />
alınan bir gecekondu<br />
mahallesinde yaşayan iki kardeşin paranoyalarla<br />
dolu yaşamına değiniliyor. Film,<br />
Venedik’ten sonra Uluslararası Toronto Film<br />
Festivali’nde de görücüye çıkacak.<br />
2003 yılından beri İTÜ İnsan <strong>ve</strong> Toplum<br />
Bilimleri Bölümü’nde akademisyenlik ya-<br />
pan Emin Alper, profesyonel sinema<br />
kariyerinin yanında aynı zamanda<br />
çeşitli dergilerde yazarlık da yapıyor.<br />
Emin Alper’in sinema geçmişinde<br />
Mektup(2005) <strong>ve</strong> Rıfat(2006)<br />
kısa metrajlı filmler olarak, Tepenin<br />
Ardı(2012) <strong>ve</strong> Abluka’da (2015) uzun metrajlı<br />
filmler olarak yer alıyor. Alper, Tepenin<br />
Ardı isimli filmi ile de 2012 yılında ulusal <strong>ve</strong><br />
uluslararası alanda 16 ödül almıştı.<br />
Emin Alper, İTÜ’de halen Modernitenin<br />
Oluşumu, Modern Türkiye Tarihi, Dünya Tarihi<br />
derslerini <strong>ve</strong>rmektedir.<br />
Yrd. Doç. Dr. Seda Aksoy Esinoğlu’na<br />
TÜBİTAK Teşvik Ödülü<br />
Yrd. Doç. Dr. Seda Aksoy Esinoğlu, 2015 yılı “TÜ-<br />
BİTAK Teşvik Ödülü”ne layık görüldü.<br />
İTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Mühendisliği<br />
Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Seda Aksoy<br />
Esinoğlu “Katıhal fiziği alanında, kalorik etkilerin<br />
incelenmesi <strong>ve</strong> intermetalik alaşımların yapısal<br />
<strong>ve</strong> manyetik özellikleri konularındaki uluslararası<br />
düzeyde üstün nitelikli çalışmaları” nedeniyle<br />
2015 yılı “Temel Bilimler dalında TÜBİTAK Teşvik<br />
Ödülü”ne layık görüldü. Dr. Seda Aksoy Esinoğlu,<br />
Manyetizma, Nötron Kırınımı <strong>ve</strong> Nanomanyetizma<br />
alanlarında çalışmalarını yürütüyor.<br />
Yrd. Doç. Dr. Tufan Kumbasar’a “Best Paper” Ödülü<br />
Elektrik-Elektronik Fakültesi, Kontrol <strong>ve</strong> Otomasyon<br />
Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi<br />
Yrd.Doç. Dr. Tufan Kumbasar, katıldığı uluslararası<br />
konferansta “Revisiting KM Algorithms: A<br />
Linear Programming Approach” başlıklı çalışmasıyla<br />
“Best Paper” ödülünü aldı.<br />
Bulanık Küme kuramının 50.yılının kutlandığı<br />
"2015 IEEE International Conference on Fuzzy<br />
Systems (FUZZ-IEEE 2015)" 2-5 Ağustos 2015<br />
tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleşti. Konferansta<br />
Tip-2 Bulanık sistemler için yeni bir tip<br />
indirgeme yaklaşımı öneren çalışmasıyla ödül<br />
alan Kumbasar ayrıca konferans kapsamında<br />
düzenlenen "Fuzzy Logic Control: Past, Present<br />
and Future" isimli paneled konuşmacı olarak da<br />
yeraldı.<br />
itü vakfı dergisi<br />
129
İTÜ'DEN HABERLER<br />
AIAA Uçak Motoru Tasarım<br />
Yarışmasından Üçüncülük<br />
Uçak <strong>ve</strong> Uzay Bilimleri Fakültesi,<br />
Uçak Mühendisliği<br />
Bölümü öğrencilerinden<br />
oluşan Muta Genesis<br />
Takımı, Amerikan Havacılık<br />
<strong>ve</strong> UzayEnstitüsü (AIAA) <strong>ve</strong><br />
Amerikan Makine Mühendisleri<br />
OdasıUluslararası Gaz Türbin<br />
Enstitüsü (ASME-IGTI) tarafından<br />
ortaklaşa düzenlenen motor tasarım<br />
yarışmasında üçüncü oldu.<br />
Yarışmada Üni<strong>ve</strong>rsitemizi, UçakMühendisliği<br />
Bölümü Öğretim Üyesi Doç.<br />
Dr. Onur Tunçer <strong>ve</strong> Muta Genesis takım<br />
üyeleri Mohamad Barada, Utku Çaylan,<br />
Tim Roos <strong>ve</strong> Alberto M. Contreras temsil<br />
etti.<br />
Genesis isimli motor tasarım projeleri<br />
ile yarışmaya katılan İTÜ takımı toplam<br />
puanlarının % 70'ini hazırladıkları<br />
rapordan, kalan kısmını ise gerçekleştirdikleri<br />
sunumdan aldı. Raporların<br />
değerlendirilmesi sonucu seçilen beş<br />
finalist arasında yer alan takım, Amerika'nın<br />
Orlando kentinde düzenlenen<br />
51. Joint Propulsion Conference etkinliğinde<br />
jüri üyelerinin karşısında tasarımlarını<br />
sundu.<br />
Yarışmanın 2015 yılı konsepti yeni<br />
nesil Airbus A380 & A 350 <strong>ve</strong> Boeing<br />
787 uçaklarında 2025 yılı <strong>ve</strong><br />
ötesinde kullanılması<br />
öngörülen ultra yüksek<br />
by-pass oranlı<br />
turbofan motorların<br />
kavramsal tasarımlarının<br />
geliştirilmesi<br />
olarak belirlendi.<br />
Takım üyeleri<br />
projelerinde<br />
kullandıkları<br />
yenilikçi seramik<br />
matris kompozit<br />
malzeme teknolojisinin<br />
çekirdek motorun ısıl <strong>ve</strong>rimini<br />
arttırdığını <strong>ve</strong> bu sayede çekirdek<br />
motorun ultra yüksek by-pass oranlı<br />
motorun fanını kolaylıkla çevirebildiğini,<br />
ayrıca tasarımda kullandıkları<br />
yeni yakıt <strong>ve</strong> gürültü azaltıcı teknolojiler<br />
sayesinde motorun baz motor olarak<br />
kullanılan Trent 100 <strong>ve</strong> Trent XWB motorlarına<br />
nazaran çok daha çevreci özellikleri<br />
olduğunu belirtti.<br />
Horizon 2020’de İTÜ Koordinatörlüğünde İkinci Proje<br />
Elektronik <strong>ve</strong> Haberleşme Mühendisliği Bölümü<br />
Öğretim Üyesi Yrd.Doç. Dr. Mustafa Altun’un projesi,<br />
Avrupa Birliği Horizon 2020 Marie Skodowska<br />
Curie Araştırma Programları <strong>ve</strong> Bursları, Araştırma<br />
<strong>ve</strong> Yenilikçilik DeğişimProgramı (Research<br />
and Innovation Staff Exchange Scheme-RISE)<br />
2015 çağrısı kapsamında desteklenmeye değer<br />
görüldü.<br />
İTÜ Öğretim Üyesi Mustafa Altun’un, “Synthesis<br />
and Performance Optimization of a<br />
Switching Nano-crossbar Computer- (NANOx-<br />
COMP)” adlı projesinin toplam bütçesi 725.500<br />
EURO, İTÜ bütçesi ise 270.000 EURO’dur.<br />
Söz konusu projede, bir tane sanayi alanından<br />
<strong>ve</strong> yedi tane akademi alanındanolmak<br />
üzere toplamda 8 ortak yer alıyor. Proje “İTÜ<br />
Nanoelektronik <strong>ve</strong> Hesaplama Grubu/Lab'ı “tarafından<br />
yürütülüyor.<br />
130 itü vakfı dergisi
İTÜ <strong>ve</strong> Boeing, Öğrenci<br />
Tasarımlarını Ödüllendirdi<br />
İTÜ <strong>ve</strong> Boeing Türkiye’de insansız hava aracı<br />
tasarım eğitimi konusunda ortak bir çalışmaya<br />
imza atarak, Türkiye’nin yedi farklı<br />
bölgesinden gelen üni<strong>ve</strong>rsite öğrencilerinin<br />
tasarladığı en başarılı insansız hava araçlarını<br />
ödüllendirdi.<br />
İTÜ ev sahipliğinde Boeing’in destekleri<br />
ile bu yıl ilk kez düzenlenen “Üni<strong>ve</strong>rsitelerarası<br />
İnsansız Hava Aracı Tasarım<br />
Eğitimi <strong>ve</strong> Yarışması” 31 Ağustos - 5 Eylül<br />
tarihlerinde İTÜ Stadyumu’nda gerçekleştirildi.<br />
Yarışmaya, Türkiye’nin 7 bölgesini temsilen<br />
seçilen Akdeniz Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Ege<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Fırat Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Erciyes Üni<strong>ve</strong>rsitesi,<br />
Gaziantep Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Uludağ<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi <strong>ve</strong> Karadeniz Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde<br />
farklı disiplinlerde öğrenim gören<br />
öğrencilerden oluşan ekipler katıldı. 32<br />
öğrenci, İTÜ’nün uçak tasarımı, aerodinamik<br />
<strong>ve</strong> uçuş kontrolü alanlarında uzman<br />
profesörlerinden, asistanlarından <strong>ve</strong> teknik<br />
personelinden yedi günlük teknik <strong>ve</strong> uygulamalı<br />
eğitim aldı.<br />
Eğitimin sonunda öğrenciler sekiz ayrı<br />
takım halinde, kendi mini uçaklarını tasarladılar.<br />
Masrafları proje tarafından karşılanan<br />
elektronik malzemeler kullanarak<br />
bu uçakların üretimini gerçekleştirdiler.<br />
Öğrenciler tarafından tasarlanan <strong>ve</strong> üretilen<br />
insansız hava araçları, projenin son<br />
gününde düzenlenen gösteri uçuşunda<br />
sergilendi.<br />
“En İyi İnsansız Hava Aracı Tasarım<br />
Ödülü” Akdeniz Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin<br />
Dereceye giren takımlara ödülleri 6 Haziran<br />
2015 Pazar günü Uçak <strong>ve</strong> Uzay<br />
Bilimleri Fakültesi TAV Konferans Salonu’nda<br />
düzenlenen törenle takdim edildi.<br />
Akdeniz Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden katılan takımın<br />
tasarladığı İHA birinci olurken, Fırat<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi <strong>ve</strong> Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi sırasıyla<br />
ikincilik <strong>ve</strong> üçüncülük ödülünü aldı.<br />
Birinci olan takım 10.000 TL para ödülü<br />
kazanırken, ikinci <strong>ve</strong> üçüncü olan takımlar<br />
sırasıyla 5.000 TL <strong>ve</strong> 2.500 TL para<br />
ödülü kazandı.<br />
Törende konuşan, Rektör Yardımcısı<br />
Prof. Dr. İbrahim Özkol, Türkiye’nin en<br />
köklü akademik kuruluşlarından olan<br />
İTÜ <strong>ve</strong> Boeing tarafından düzenlenen<br />
üni<strong>ve</strong>rsitelerarası insansız hava aracı tasarım<br />
eğitimi <strong>ve</strong> yarışmasının amacının<br />
gençlerin havacılığa ilgisini çekmek <strong>ve</strong><br />
sektörde fark yaratacak bir adım atmak<br />
olduğunu belirtti <strong>ve</strong> “İTÜ <strong>ve</strong> Boeing’in<br />
havacılık sektörünün çeşitli alanlarında<br />
birlikte çalışıyor olması, üni<strong>ve</strong>rsite-endüstri<br />
işbirliğinin güzel bir örneğidir.<br />
Türkiye’nin yedi bölgesinden katılan tüm<br />
takımları <strong>ve</strong> yarışmada dereceye giren<br />
takımları kutluyorum. Bu tür faaliyetlerin<br />
devamlılığının sektörün gelişimi açısından<br />
önemli olduğunu düşünüyorum”<br />
dedi.<br />
Boeing Türkiye <strong>ve</strong> Kuzey Afrika Strateji,<br />
Sanayi <strong>ve</strong> Kamu İlişkileri Yardımcı<br />
Direktörü Filiz Hayırlı Tepebaşı ise “İTÜ<br />
ile olan işbirliğimizin kapsamı her geçen<br />
gün genişlemeye devam ediyor. Bu eğitim<br />
<strong>ve</strong> yarışma sayesinde bir uçak tasarımı<br />
<strong>ve</strong> üretimi için gereken en temel araçların<br />
sağlanmasına katkıda bulunmaktan<br />
<strong>ve</strong> havacılığın geleceğine yönelik kalifiye<br />
işgücünü desteklemekten gururluyuz”<br />
şeklinde konuştu.<br />
Kazanan takımlar ödüllerini, Rektör<br />
Yardımcısı Prof.Dr. İbrahim Özkol, Boeing<br />
International Türkiye Kuzey Afrika<br />
Strateji Sanayi <strong>ve</strong> Kamu İlişkileri Yardımcı<br />
Direktörü Filiz Hayırlı Tepebaşı, UUBF<br />
Öğretim Üyelerinden Doç. Dr. Gökhan<br />
İnalhan, Yard. Doç. Dr. Hayri Acar <strong>ve</strong> Dr.<br />
Uğur Özdemir’den aldı.<br />
itü vakfı dergisi<br />
131
İTÜ'DEN HABERLER<br />
Mühendisler Kariyer Planlarını İTÜ’de Şekillendirdi<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Kariyer Merkezi,<br />
Kariyer <strong>ve</strong> Yetenek Yönetimi Derneği<br />
ile birlikte düzenlediği, mühendislik mesleğine<br />
özel ulusal ölçekli ilk kariyer fuarı<br />
Türkiye Mühendislik Kariyer Fuarı (TÜM-<br />
KAF) 5-6 Ekim 2015 tarihlerinde Ayazağa<br />
Kampüsü’nde gerçekleştirdi.<br />
Devlet <strong>ve</strong> Vakıf Üni<strong>ve</strong>rsiteleri’nin yanı<br />
sıra, Kariyer Merkezleri <strong>ve</strong> Mezun Dernekleri’nin<br />
de desteğiyle TÜMKAF’ta; mühendislik,<br />
sanayi <strong>ve</strong> teknoloji alanında faaliyet<br />
gösteren sektörünün öncü firmaları, kamu<br />
teknoloji kuruluşları, meslek odaları, ülkemizin<br />
37 farklı üni<strong>ve</strong>rsiteden 7000’e yakın<br />
nitelikli mühendis adayları ile buluştu. Bu<br />
yıl ilk defa gerçekleşmesine rağmen; şirketler<br />
<strong>ve</strong> mühendis adayları yüksek katılım<br />
gösterdi.<br />
Arçelik, Bosch, Çalık Enerji, Hema<br />
Endüstri, Kale Kilit, Sanko Holding, Türk<br />
Ekonomi Bankası, Türksat, Vestel’in sektör<br />
ana sponsorluklarını üstlendiği TÜM-<br />
KAF’a, ulusal <strong>ve</strong> uluslararası 62 firma katıldı.<br />
Rektör Karaca: “Öğrencilerimizin kariyer<br />
planlamalarına destek oluyoruz.”<br />
Rektör Prof. Dr. Mehmet Karaca, fuara katılan<br />
firmaların stantlarını ziyaret ederek firma<br />
yöneticileri <strong>ve</strong> öğrencilerle bir araya geldi.<br />
Karaca, bu sene ilki gerçekleştirilen fuarla<br />
ilgili olarak “Ulusal <strong>ve</strong> uluslararası birçok<br />
firmayı bir araya getirdik <strong>ve</strong> öğrencilerimizle<br />
buluşturduk. Amacımız öğrencilerimize <strong>ve</strong><br />
mühendis adaylarına iyi bir kariyer imkânı<br />
sağlamak. Aslında<br />
buna benzer<br />
etkinlikler yarıyıl<br />
döneminden sonra<br />
Şubat-Mart gibi yapılıyordu.<br />
Biz bunu<br />
öğrenciler, döneme<br />
başlamadan ev<strong>ve</strong>l<br />
branşlarıyla ilgili<br />
işlere daha çok kanalize<br />
olsunlar diye<br />
öne çektik. Fuara,<br />
Türkiye genelindeki<br />
tüm üni<strong>ve</strong>rsite<br />
öğrencilerini da<strong>ve</strong>t<br />
ettik, fuara katılımdan <strong>ve</strong> ilgiden memnunuz.<br />
Fuarda emeği geçen İTÜ Kariyer Merkezine<br />
teşekkür ederim” şeklinde konuştu.<br />
Mülakat ile İş <strong>ve</strong> Staj Fırsatları<br />
İki gün süren fuar; mühendislik öğrencileri,<br />
yeni mezunlar <strong>ve</strong> kariyerinde yenilik arayan<br />
deneyimli mühendisler için önemli bir fırsat<br />
yarattı. Fuarda, sektörel gelişmeler, fırsatlar,<br />
ihtiyaç duyulan işgücü profili <strong>ve</strong> merak edilen<br />
başka birçok konu firma yetkilileri tarafından<br />
aydınlatıldı. Fuarın sonunda katılımcılar,<br />
sektörler <strong>ve</strong> firmalar ile ilgili detaylı bilgi edinmekten<br />
<strong>ve</strong> ilk elden özgeçmişlerini paylaşmaktan<br />
son derece memnun olduklarını dile<br />
getirdiler. Samimi bir iletişim ortamında gerçekleşen<br />
etkinlikte mühendisler kariyerleriyle<br />
ilgili, firmalar ise işe alım politikalarıyla ilgili<br />
önemli kazanımlar sağlamış oldu.<br />
Bakü Mühendislik-MimarlıkÜni<strong>ve</strong>rsitesi Öğrencileri İTÜ’de<br />
İTÜ ile Azerbaycan Mühendislik-Mimarlık Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
arasındaki işbirliği protokolü kapsamında,<br />
Bakü’den gelen 30 öğrenciye, Yabancı<br />
Diller Yüksekokulu’nda 128 saat Genel İngilizce<br />
kursu düzenlendi.<br />
1-28 Temmuz 2015 tarihleri arasında gerçekleşen<br />
kurs, öğrencilerin İngilizce konuşma,<br />
yazma, okuma <strong>ve</strong> dinleme becerilerini geliştirmeleri<br />
çerçe<strong>ve</strong>sinde dilbilgisi altyapıları ile<br />
kelime haznelerini güçlendirmek üzere tasarlandı.<br />
İTÜ’nün ayrıcalıklı yerleşkelerini <strong>ve</strong> sosyal<br />
yaşamını yakından tanıma fırsatı elde eden<br />
öğrenciler eğitim sonunda başarı sertifikalarını<br />
alarak kardeş ülkeAzerbaycan’a uğurlandı.<br />
132 itü vakfı dergisi
Yer Bilimlerinde Üni<strong>ve</strong>rsite-Sanayi<br />
İşbirliği Sempozyumu <strong>ve</strong> Öğrenci<br />
Bitirme Tasarım Projeleri Sergisi<br />
İTÜ Maden Fakültesi Dekanlığı tarafından<br />
organize edilen “Yerbilimlerinde Üni<strong>ve</strong>rsite-Sanayi<br />
İşbirliği Sempozyumu <strong>ve</strong><br />
Öğrenci Bitirme Tasarım Projeleri Sergisi”<br />
İTÜ Maden Fakültesi İhsan Ketin Konferans<br />
Salonu <strong>ve</strong> Fuayesinde gerçekleştirildi.<br />
Sempozyum <strong>ve</strong> serge, İTÜ Maden<br />
Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Fatma Arslan’ın,<br />
Maden Fakültesi’nin Ar-Ge <strong>ve</strong> eğitim çalışmalarını,<br />
Üni<strong>ve</strong>rsite-Sanayi İşbirliği <strong>ve</strong> öğ-<br />
renci tasarım projelerinin önemini içeren<br />
sunumuyla başladı <strong>ve</strong> iki oturum şeklinde<br />
gerçekleşti. Prof.Dr. Sezai Kırıkoğlu’nun<br />
başkanlığını yaptığı birinci oturumda; Maden<br />
Fakültesi’nin İşbirliği içerisinde olduğu<br />
şirketlerden Gümüştaş Madencilik Ticaret<br />
A.Ş adına Kimya Müh Erdal Güldal,<br />
Yapı Merkezi AR-GE Bölümü adına Prof.Dr.<br />
Ergin Arıoğlu <strong>ve</strong> Kazan Soda A.Ş.-Ciner<br />
Grubu adına Jeoloji Müh. Faruk Sülüki <strong>ve</strong><br />
İTÜ Radyosu 70. Yaşını<br />
Küresel Canlı Yayında Kutladı<br />
Maden Yük.Müh. Günay Çakmakçı Şirket<br />
Ar-Ge çalışmalarını <strong>ve</strong> fakülte ile ortaklaşa<br />
gerçekleştirdikleri projeleri sundular.<br />
Prof.Dr. Gülçin Özurlan Ağaçgözgü’nün<br />
başkanlığında yapılan ikinci oturumda;<br />
Maden Mühendisliği Bölümü’nden<br />
Faruk Fırat Sarıkaya, Jeoloji Mühendisliği<br />
Bölümü’nden Müge Yazıcı, Jeofizik Mühendisliği<br />
Bölümü’nden Sarper Celasun,<br />
Petrol <strong>ve</strong> Doğalgaz Mühendsiliği Bölümü’nden<br />
Recep Bakar, Mücahit Yıldız,<br />
Orhan Yamaç <strong>ve</strong> Cevher Hazırlama Mühendisliği<br />
Bölümü’nden Tülin Damla Bilgiç<br />
Bitirme Tasarım Projelerini Tükçe/İngilizce<br />
olarak sundular. Bitirme Tasarım Projeleri<br />
Sergisi’nde de her bölümden beş öğrenci<br />
poster şeklinde projelerini sergilediler.<br />
Bu yıl 70. yaşını kutlayan Türkiye’nin ilk üni<strong>ve</strong>rsite<br />
radyosu İTÜ Radyosu, 2 Ekim 2015'te<br />
gerçekleşen "World CollegeRadioDay" etkinliğine<br />
3. kez katıldı. 24 saat süren küresel<br />
canlı yayında İTÜ Radyosu, hazırladığı 1 saatlik<br />
özel programla 18.00-19.00 saatleri arasında<br />
yayında olou. Etkinlik, 43 ülkeden 700<br />
üni<strong>ve</strong>rsite radyosunda yayınlandı.<br />
Türkiye'nin ilk üni<strong>ve</strong>rsite radyosu olan<br />
<strong>ve</strong> halen 3 kanaldan yayın yaparak geniş<br />
bir dinleyici kitlesi ile buluşan İTÜ Radyosu,<br />
uluslararası yayıncılık arenasında üni<strong>ve</strong>rsitemizi<br />
temsil etti.<br />
Bu yıl 70. yaşını kutlayan olan İTÜ Radyosu,<br />
2 Ekim'de gerçekleşen "World CollegeRadioDay"<br />
etkinliğine 3. kez katıldı.<br />
24 saat süren küresel canlı yayında<br />
İTÜ Radyosu, hazırladığı 1 saatlik özel programla<br />
18.00-19.00 saatleri arasında yayında<br />
oldu.<br />
Etkinlik, 43 ülkeden 700 üni<strong>ve</strong>rsite<br />
radyosunda yayınlandı. Yayın maratonu<br />
ABD'den başlayarak Venezüella, Meksika,<br />
Kolombiya, Şili, İspanya, Hong Kong,<br />
İs<strong>ve</strong>ç, İtalya, Birleşik Arap Emirlikleri,<br />
Türkiye, İngiltere, Fransa, İsrail, Hindistan<br />
<strong>ve</strong> Kanada'dan öğrenci radyolarının<br />
programlarına yer <strong>ve</strong>rdi <strong>ve</strong> ardından tekrar<br />
ABD 'ye dönerek son buldu.<br />
2012 yılında düzenlenmeye başlayan<br />
küresel radyo yayınına, İTÜ Radyosu geçen<br />
yıl ikinci kez katılmış <strong>ve</strong> 3 Ekim 2014’te<br />
Türkçe <strong>ve</strong> İngilizce anonslar eşliğinde bir<br />
saatlik canlı yayın gerçekleştirmişti.<br />
İTÜ Radyosu’nu dinlemek için:<br />
http://radyo.itu.edu.tr/<br />
itü vakfı dergisi<br />
133
İTÜ'DEN HABERLER<br />
Kazakistan Festivalinden Konservatuvar’a Ödül<br />
şek, Tugay Dilber <strong>ve</strong> İTÜ mezunu Yaman<br />
Hadi’nin katılımıyla oluşturulan İTÜ TMDK<br />
THM TOPLULUĞU, Kazakistan’da düzenlenen<br />
bu önemli uluslararası etkinlikte Türkiye’yi<br />
başarıyla temsil etti.<br />
Kazak medyasının en prestijli haber<br />
kanalı KABAR TV <strong>ve</strong> Kazakistan haber<br />
ajansı KAZMEDYA tarafından da büyük<br />
ilgi gören ekibimiz, festivalin yarışma bölümünde<br />
Kazak seyircilere <strong>ve</strong> farklı ül-<br />
Kazak Hanlığının 550. kuruluş yıldönümü<br />
nedeniyle düzenlenen Uluslararası "Gasırlar<br />
(Asırlar) Sazı" Halk Çalgı Orkestraları<br />
Festivali <strong>ve</strong> Yarışmasında İTÜ Türk Musiki<br />
Devlet Konservatuarı adına katılan Türk<br />
Halk Müziği topluluğu, en iyi üç ekipten<br />
biri seçildi.<br />
Almaata’daki festivalin yarışma bölümünde,<br />
jüri üyesi olarak görev yapmak<br />
üzere da<strong>ve</strong>t edilen öğretim üyemiz Doç.<br />
Cihan Yurtcu, açılış konserinde Kazakistan’ın<br />
dünyaca ünlü “Sazgen Sazı Halk Etnografi<br />
Orkestrası” ile solist olarak sahne<br />
aldı. Festivalin ana programı olan yarışma<br />
bölümünde <strong>ve</strong> Gala konserinde ise konservatuarımızın<br />
THM Topluluğu ilgi odağı<br />
olan bir performans sundu.<br />
İTÜ Rektörlüğü’nün desteği <strong>ve</strong> Konservatuar<br />
Müdürü Prof. Adnan Koç ile Öğr.<br />
Gör. Gülaram Baltayeva koordinatörlüğünde<br />
festivale katılan, Sedat Solakoğlu, Öğr.<br />
Gör. Dr. Deniz Güneş, Araş. Gör. Erhan<br />
Uslu, öğrenciler Sezgin Yaman, Ufuk Şimkelerden<br />
gelen jüri üyelerine etkileyici<br />
bir sürpriz yaptı. Kazakistan’da “Küy”ün<br />
(enstrümantal halk ezgilerinin) atası olarak<br />
tanınan ünlü besteci Kurmangazı'nın<br />
en sevilen küy’lerinden birisi olan "ADAY"ı,<br />
ekibimiz, Kazaklar’ın en önemli halk çalgılarından<br />
Dombıra’yı da kullanarak hazırladığı<br />
bir mizansenle, üstelik Dombıra tekniğini<br />
bağlamalara aynen adapte ederek<br />
başarıyla icra etti.<br />
Bu performansından dolayı Kazaklar'ın<br />
<strong>ve</strong> jüri üyelerinin tamamının takdirini<br />
kazanan <strong>ve</strong> ödül alan ekibimiz, Gala<br />
konserinde tüm grupların birlikte çalması<br />
planlanan bu eserde, jürinin <strong>ve</strong> organizasyon<br />
komitesinin isteği üzerine, katılımcı 40<br />
orkestranın önünde sahnede yer aldı <strong>ve</strong><br />
Kazak-Kırgız-Özbek-Uygur müzisyenlerden<br />
oluşan 150 kişilik dev orkestraya liderlik<br />
etti. Bu icrası ile dinleyiciden büyük<br />
alkış alan İTÜ TMDK THM topluluğu, ülkemiz<br />
<strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitemizi uluslararası alanda<br />
büyük bir başarıyla temsil etti.<br />
İTÜ’den bir başarı daha…<br />
134 itü vakfı dergisi<br />
Dünya kadın satrancının yükselen yıldızı<br />
olarak kabul edilen Zhansaya Abdumalik<br />
“Dünya Genç Kadınlar Şampiyonası”’nda,<br />
13 maçta 9,5 puanla, 2-3 sıraları alarak,<br />
a<strong>ve</strong>rajla üçüncü oldu.<br />
İTÜ Spor Kulübü sporcusu olan Zhansaya,<br />
henüz 15 yaşını doldurmamış olmasına<br />
karşın çok başarılı bir geçmişe sahip.<br />
Kariyerinde; 2 kez “Dünya Yaş Grupları<br />
Şampiyonu”, 2 kez “Asya Şampiyonu”, 2<br />
kez “Dünya Gençler İkincisi” olan Zhansaya,<br />
bu yıl da “Dünya Gençler Üçüncüsü”<br />
olarak başarılarına bir yenisini daha<br />
ekledi. Rusya’da Khanty –Mansysk bölgesinde<br />
1-14 Ağustos 2015 tarihlerinde<br />
düzenlenen “Dünya Gençler Şampiyonası”<br />
uzun yıllardır gerçekleştiriliyor. 20 yaş<br />
altında kadın <strong>ve</strong> açık kategoride düzenlenen<br />
yarışmada çok sayıda ülke katılım<br />
gösteriyor. Zhansaya 13 tur olan şampiyonayı<br />
çok uzun süre lider olarak götürmesine<br />
karşılık son 3 turda rahatsızlanması<br />
nedeniyle yarışmayı üçüncü olarak bitirdiğini<br />
söyledi.
SEKTÖR HABERLERİ<br />
DemirDöküm’den Akıllı,<br />
Yeni Kombi: Nitron Plus<br />
Doğuş İnşaat’tan Çevreye Duyarlı<br />
Artvin Barajı<br />
DemirDöküm, çift mikro işlemcili<br />
elektronik kart ile kombide daha<br />
akıllı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nli bir dönem başlatıyor.<br />
“Akıllı, konforlu, gü<strong>ve</strong>nli,<br />
Nitron Plus Tabii ki!" sloganıyla tüketici<br />
karşısına çıkan Nitron Plus<br />
Kombi, 3 yıldızlı <strong>ve</strong>rim sınıfıyla<br />
maksimum <strong>ve</strong> minimum çalışmada<br />
bile yüksek enerji tasarrufu<br />
sağlıyor. NitronPlus’ın yeni nesil<br />
dijital program saati ev yaşamını<br />
düzenlemede büyük kolaylık sağlıyor,<br />
kullanıcı ne zaman ne kadar<br />
sıcaklık isterse kendini ona ayarlıyor.<br />
Otomatik fan hızıyla ise düşük<br />
ısıda ideal yanma sağlıyor.<br />
Programlanabilir özelliğiyle <strong>ve</strong> özel tasarlanmış kumanda<br />
paneliyle kullanıcı ne zaman isterse, evi o zaman ısınıyor. Dijital<br />
saatiyle, kullanıcının tercihine göre haftanın istenen günleri <strong>ve</strong><br />
günün belli saatlerine ayarlanarak otomatik ısı artışı sağlayan<br />
Nitron Plus, Solar NTC uyumlu oluşu sayesinde ise güneş enerjisi<br />
sistemlerine kolayca bağlanabiliyor.<br />
Artvin Barajı 332 MW gücündeki 2 adet hidroelektrik santralin faaliyete<br />
geçmesi ile yılda 1 milyar 26 milyon kWh (kilovatsaat) enerji üretecek,<br />
Bu rakam, ülkenin kurulu hidroelektrik enerji üretim gücünün %1,5 ‘ini<br />
oluşturuyor. İşletmeye alındıktan sonra ülke ekonomisine katkılarının<br />
yanı sıra, baraj inşaatı süresince sağladığı istihdam olanakları ile bölge<br />
insanına <strong>ve</strong> ülkenin dört bir yanından gelen teknik kadrolara katkıda bulunan<br />
Artvin Barajı, Doğuş İnşaat’ın tamamladığı 19. baraj projesi olup,<br />
bir özelliği de çevreye duyarlı bir proje olması. Bu kapsamda yapılan<br />
çalışmalar Doğuş İnşaat yetkilileri tarafından şu şekilde ifade ediliyor:<br />
Artvin Barajı <strong>ve</strong> Hidroelektrik Santrali projesi kapsamında düzenli<br />
olarak arıtma tesislerinin bakımları yapılmış; saha genelinde toz ölçümleri<br />
<strong>ve</strong> baca gazı emisyon ölçümleri yapılarak standart değerlerinin kontrolü<br />
sağlanmıştır. Çevreye <strong>ve</strong>rilen etkiyi azaltmak için beton atıklarının<br />
dereye deşarjı önlenmiş, tüm atıkların bertarafı lisanslı firmalar tarafından<br />
gerçekleştirilmiştir. Proje faaliyetlerine ilişkin sulak alan koruma<br />
izinleri alınmıştır. Artvin Barajının bir kısmının “Çoruh Vadisi Yaban Hayatı<br />
Geliştirme Bölgesi”nde yer alması sebebiyle yaban hayatının takibi, geliştirilmesi<br />
<strong>ve</strong> çeşitliliğin korunması amaçlı gözlem, envanter sayımı <strong>ve</strong><br />
benzeri uygulamalar yapılmış; “Zeytin Dalı Hikayesi” Projesi’ne destek<br />
<strong>ve</strong>rilerek rezervuar altında kalan zeytin türlerinin korunması <strong>ve</strong> genç aşılı<br />
yeni zeytin bahçeleri oluşturulmasına olanak tanınmış.<br />
Kale’ye Üç Ödül Birden<br />
Kale, bu yıl 13’üncüsü düzenlenen ‘Altın<br />
Örümcek Web Ödülleri’nde, her kullanıcının<br />
kendi banyosunu tasarlayabildiği<br />
‘Kale360.com’ <strong>ve</strong> ‘Kale.com.tr’ web<br />
sitesi ile üç ödül birden kazandı. İnternet’in<br />
Oscar’ı olarak da adlandırılan<br />
‘Altın Örümcek’te finale kalan Kale360.<br />
com, ‘En İyi Web Sitesi’ seçilerek büyük<br />
ödüle layık görülürken, ‘Perakendecilik/<br />
Mağazacılık’ kategorisinde de birincilik<br />
ödülünün sahibi oldu. Ayrıca Kale Yapı<br />
Ürünleri Grubu’nun seçkin ürünlerinin yaratıcı<br />
tasarımlarla sunulduğu web sitesi ‘Kale.<br />
com.tr’ de, ‘Perakendecilik/Mağazacılık’ kategorisinde<br />
ikincilik ödülünü aldı.<br />
ZyXEL WAC6500 ile Kablosuz Ağlarda<br />
Optimum Performans!<br />
ZyXEL’in akıllı anten teknolojisine sahip Wi-Fi<br />
Erişim Noktası çözümü WAC6500, yüksek performanslı<br />
internet erişiminin ciddi bir ihtiyaç<br />
olduğu yoğun kullanıcılı ortamlarda bile maksimum<br />
hız <strong>ve</strong> kesintisiz bağlantı imkanı sağlıyor.<br />
Telekom servis sağlayıcılarından küçük <strong>ve</strong> orta<br />
boy işletmelere <strong>ve</strong> ev kullanıcılarına kadar çok geniş bir skaladaki<br />
müşteri tabanı için hem kablolu hem de kablosuz internet çözümleri<br />
sunan dünyanın lider ağ çözümleri firması ZyXEL, pazarın ihtiyaçlarına<br />
özel ürünler geliştirmeye devam ediyor. ZyXEL’in bir süre önce<br />
pazara sunduğu WAC6500 Serisi Akıllı Anten Wi-Fi Erişim Noktası,<br />
Wi-Fi erişim noktalarında geleneksel olarak kullanılan antenlerin<br />
performansını 2 katına çıkartan bir akıllı anten teknolojisi sayesinde,<br />
kapsama gücünü <strong>ve</strong> kapasitesini artırıyor. Bu erişim noktası çözümü<br />
ayrıca enterferans dayanıklılığını da bir üst seviyeye çıkartıyor.<br />
itü vakfı dergisi<br />
135
SEKTÖR HABERLERİ<br />
Soyak Kristal Kule’ye Ödül<br />
Soyak Kristalkule<br />
Pei Cobb Freed <strong>ve</strong> HAS Mimarlık ortaklığında<br />
tasarlanan 168 m. yüksekliğinde Soyak<br />
Kristal Kule, en iyiler arasına girdi.<br />
Dünyanın dört bir yanından gökdelenler<br />
<strong>ve</strong> nefes kesen mimari projeler platformu<br />
Emporis’in dünya çapında 300’den<br />
fazla gökdelen arasından 2014 yılı için seçilen<br />
en iyi 10 bina listesinde İstanbul’daki<br />
''Soyak Kristalkule'' 7. sırada yer aldı.<br />
Yapılar hakkında küresel bir bilgi sağlayıcısı<br />
olan Emporis’in her yıl düzenlediği<br />
“Gökdelen Ödülü” yarışmasında projeler,<br />
yıl içerisinde tüm dünyada gerçekleştirilen<br />
<strong>ve</strong> yarışmanın kriterlerine uygun proje bilgilerinin<br />
yer aldığı kendi <strong>ve</strong>ritabanı üzerinden<br />
seçildi. Tasarım <strong>ve</strong> işlevselliği bir araya<br />
getiren en iyi mimar <strong>ve</strong> projeyi seçmek<br />
amacıyla yapılan yarışmada en iyi 10 proje,<br />
Emporis editörlerinin oluşturduğu jüri tarafından<br />
yapılan oylamalar sonucu belirlendi.<br />
Soyak Kristalkule, Soyak Holding tarafından<br />
Le<strong>ve</strong>nt’teki kendi arsası üzerinde<br />
geliştirilmiş <strong>ve</strong> 2011 yılında başlanılan inşaat<br />
2014 yılında tamamlanmıştır. Projenin<br />
mimari tasarımı, ünlü Mimar Henry Cobb<br />
önderliğindeki NewYork’tan Pei Cobb Freed<br />
& Partners (PCF&P) ile yerel mimar<br />
olarak HAS Mimarlık Ltd. tarafından yapılmıştır.<br />
Projenin strüktür tasarımı yine USA<br />
menşeli Thorton Tomasetti, mekanik <strong>ve</strong><br />
elektrik tasarımı ise Jaros Baum & Bolles<br />
tarafından yapılmış olup, yerel proje ayağında<br />
Balkar, Enmar <strong>ve</strong> Dinamik yer almıştır.<br />
Proje yönetimini ise uluslararası ARUP<br />
yürütmüştür. Ulusal <strong>ve</strong> uluslararası uzmanların<br />
katılımıyla, geniş bir ekibin işbirliğiyle<br />
tasarlanan Soyak Kristalkule’de, çağdaş<br />
mimarlık ilkeleri <strong>ve</strong> teknoloji en yenilikçi <strong>ve</strong><br />
sürdürülebilir biçimde uygulanmıştır.<br />
Suha Özkan’dan Mimarlık Kültürüne Armağan<br />
'Bodrum Mimarlık Kitaplığı'<br />
Mimar Suha Özkan <strong>ve</strong> eşi Yasemin Aysan'ın<br />
kişisel girişimleri ile oluşturularak<br />
mimarlık kültürümüze armağan edilen<br />
Bodrum Mimarlık Kitaplığı açıldı.<br />
Dünya Mimarlık Birliği Kurucu Başkanı<br />
Prof. Dr. Suha Özkan, Bodrum’daki<br />
yüz yıllık bir evi, restore<br />
ederek, “Mimarlık Kitaplığı”nı<br />
kurdu. ODTÜ’de uzun<br />
yıllar sürdürdüğü öğretim üyeliği<br />
görevinin ardından emekli<br />
olup Bodrum’a yerleşen Suha<br />
Özkan, Bodrum Çarşı Mahallesi’ndeki<br />
yüz yıllık bir evin<br />
doğal dokusunu bozmadan<br />
136 itü vakfı dergisi<br />
restore etti. Prof. Dr. Özkan, mimar eşi Yasemin<br />
Aysan ile birlikte 48 yıllık mesleki<br />
hayatları boyunca biriktirdikleri binlerce<br />
kitap, belge <strong>ve</strong> proje arşivini derleyerek<br />
Bodrum Mimarlık Kitaplığı’nda meraklıların<br />
kullanımına sundu. Kitaplığın,<br />
hafta içi belirli saatler arasında<br />
randevu sistemi ile hizmet<br />
<strong>ve</strong>receği belirtildi.<br />
15 bin kitap, 20 bin belge...<br />
Özkan, “Koleksiyonumuzdaki<br />
kitapların tamamı 15 bin.<br />
Buraya sadece 10 bin kitabı<br />
yerleştirdik. 20 bin kadar da<br />
belge var. Mimarlık belgesi,<br />
çizimler, gravürler, eski yapıtlar mevcut”<br />
dedi. Mesleki alanda kitap bağışı yapmak<br />
isteyenlere açık olduklarını belirten Özkan,<br />
inceleme <strong>ve</strong> değerlendirmelerin ardından<br />
bağış yapılan kitapları da düzenleyerek<br />
kullanıma sunacaklarını söyledi.<br />
Ağa Han Mimarlık Ödülü’nün yöneticiliğini<br />
yaptığı uzun yıllar boyunca İsviçre’de<br />
yaşayan Suha Özkan, kişisel girişimlerle<br />
oluşturduğu bu kitaplığın Türkiye’de tek<br />
olduğunu belirterek, “Alt kattaki toplantı<br />
salonu <strong>ve</strong> büro olarak kullanılacak mekanların<br />
yanısıra üst kattaki dört odanın<br />
her biri temalar üzerine düzenlendi. Birini<br />
Bodrum’a ayırmayı düşünüyoruz. Bodrum’a<br />
<strong>ve</strong> mahallelerine ait mimari <strong>ve</strong>rilerin<br />
<strong>ve</strong> düzenlemelerin yer alacağı bir bölüm<br />
olacak. Biri süreli yayınlar, diğerinde de<br />
mimarlık tarihi <strong>ve</strong> sanat yapıtları yer aldı.<br />
Diğer odada şimdilik eğilemediğimiz belgeler<br />
yığılı. Genellikle mimarlık öğrencileri,<br />
mimarlar <strong>ve</strong> meslek adamlarına yönelik,<br />
ama sanat <strong>ve</strong> diğer konularda kitaplarımız<br />
da var. Meraklısı her zaman gelebilir.” dedi<br />
Doğan Hasol’un ismi de<br />
Bodrum Kitaplığı’nda<br />
Mimarlık Kitaplığı’ndaki birimlerden Süreli<br />
Yayınlar Odası’na “Doğan Hasol”un adı<br />
<strong>ve</strong>rildi. Suha Özkan, Kitaplık’taki bu odayı,<br />
mimarlık alanında <strong>ve</strong>rdiği eserler, yaptığı<br />
katkılar <strong>ve</strong> yayımladığı Türkiye’nin en uzun<br />
soluklu dergisi YAPI adına Doğan Hasol’a<br />
adadıklarını söyledi.
İTÜ VAKFI'NDAN HABERLER<br />
İTÜ Vakfı Sosyal <strong>ve</strong> Kültürel Hizmetler<br />
Komitesi, Ekim başında yaptığı toplantıda<br />
2015-2016 döneminde gerçekleştireceği<br />
etkinlikler için yol haritasını belirledi. Komite,<br />
yeni dönemdeki çalışmalarını, Haziran’da<br />
yapılan Genel Kurul’da yeniden bu göre<strong>ve</strong><br />
seçtiği Zeliha Dilek başkanlığında yürütüyor.<br />
Dilek, daha önceki yıllarda başkanlık görevini<br />
birkaç defa üstlenerek başarı ile yürütmüştü.<br />
Düzenlediği çeşitli kültürel-sosyal etkinlikten<br />
sağladığı gelirle her yıl ortalama 200<br />
öğrenciye karşılıksız eğitim bursu <strong>ve</strong>rmekte<br />
olan Sosyal <strong>ve</strong> Kültürel Hizmetler Komitesi,<br />
gönüllü faaliyetlerinde 27. yılını geride bıraktı.<br />
Gelecek umudumuz gençlerimize daha<br />
fazla katkıda bulunmak için başta konserler<br />
olmak üzere, yurtiçi <strong>ve</strong> yurdışı geziler, briç<br />
ders <strong>ve</strong> turnuvaları, kermes, yoga, resim eğitimi<br />
gibi etkinlikleri her yıl aynı heyecan duygusu<br />
<strong>ve</strong> motivasyonla organize eden Komite<br />
üyeleri, İTÜ’de sosyal-kültürel ortama da katkıda<br />
bulunuyor.<br />
Sosyal <strong>ve</strong> Kültürel Hizmetler Komitesi, 9<br />
Ekim’de gerçekleştirdiği toplantıda her yıl<br />
yinelenen etkinliklerin yanısıra öğrencilerin<br />
barınma sorununa da odaklandı. Anadolu’dan<br />
gelip, kalacak yer bulamayan çok<br />
zor durumdaki öğrenciler için geçici çözüm<br />
Sosyal <strong>ve</strong> Kültürel Hizmetler Komitesi'nden<br />
“Burs Kampanyası”na<br />
Katkı Çalışmaları<br />
olarak konteyner temin edilmesini gündeme<br />
alan Komite bu konuda girişimlerde bulunma<br />
kararı aldı. Burs Komitesi’ne başvuran Yaz<br />
Okulu’ndan iki kız öğrenciye burs, bir öğrenciye<br />
de bilgisayar alındı.<br />
Bu yıl, Komite’nin bursiyer öğrencilerinden<br />
26’sı mezun oldu. Mevcut bursiyerlerin<br />
yanısıra, yeni öğretim yılında burs talebinde<br />
bulunan 80 öğrencinin başvurusu<br />
Burs Komitesi tarafından<br />
değerlendirmeye alındı. Yeni<br />
kurulan “Nazlı Özkara Burs<br />
Fonu” ise yakın zamanda hayata<br />
<strong>ve</strong>da eden Nazlı’nın hem<br />
anısını yaşatacak, hem de öğrencilere<br />
katkı sunacak.<br />
Konserler: Komite’nin<br />
müzikse<strong>ve</strong>rleri farklı sesler <strong>ve</strong><br />
ezgilerle buluşturduğu konser<br />
etkinlikleri, yeni sanatçı <strong>ve</strong><br />
gruplarla bu dönemde de devam edecek.<br />
Briç: Zihin sporu Briç ders <strong>ve</strong> turnuvaları,<br />
her geçen gün yeni katılımcılar <strong>ve</strong><br />
profesyonellerle milli briççi Süleyman Kolata’nın<br />
öğreticiliğinde sürüyor; turnuvalar<br />
sonucu kazanılan madalya <strong>ve</strong> kupalar heyecan<br />
yaratıyor.<br />
Gezi: Günübirlik aylık gezilerin yanısıra,<br />
yurtdışı gezilerinin ilk rotası Sicilya <strong>ve</strong><br />
Güney İtalya olacak.<br />
Resim Dersleri: Yıllardır<br />
devam eden resim dersleri,<br />
içindeki yeteneği keşfetmek<br />
isteyen, renklerle mutlu olup,<br />
sanat kültürü edinmek isteyenler<br />
için bir fırsat sunuyor.<br />
Yoga: Yoğun çalışma temposunun<br />
<strong>ve</strong> günlük yaşamın<br />
getirdiği stresten kurtulmak,<br />
aklı, bedeni <strong>ve</strong> ruhu arıtmakla<br />
mümkün. Komite’nin etkinlikleri<br />
arasında talep gören<br />
etkinliklerden biri olan Yoga, fiziksel dinamizmin<br />
yanında, ruhsal gelişmeye <strong>ve</strong><br />
farkındalığa katkı sağlamayı amaçlıyor.<br />
Giysi Odası: Öğrencilerin giysi ihtiyacı<br />
başta olmak üzere, mutfak <strong>ve</strong> ev gereçleri<br />
ihtiyacını karşılamaya yönelik hizmet<br />
<strong>ve</strong>ren Giysi Odası yıllardır önemli bir soruna<br />
çözüm üretiyor. Kişi <strong>ve</strong> kuruluşlardan<br />
bağış yoluyla temin edilen ürünler ücretsiz<br />
<strong>ve</strong>ya sembolik ücretlerle İTÜ öğrencisine<br />
sunuluyor.<br />
itü vakfı dergisi<br />
137
YAYINLAR<br />
Bu kitap APA tarzında akademik makale<br />
yazımını öğretmeyi amaçlamaktadır.<br />
Araştırma safhasını pratik ipuçları ile<br />
anlatan kitap akademik bir araştırma yazısının<br />
<strong>ve</strong>ya tezin hazırlanmasındaki evreleri<br />
örnekleriyle açıklamaktadır. Kitabın<br />
hedefleri yazılı bir belgeyi değerlendirip<br />
yorumlama yeteneği kazandırmak, teknik<br />
kelime hazinesini zenginleştirmek, akademik<br />
kaynaklar ile aşinalığı artırmak, akademik araştırma yazısı hazırlama<br />
sürecini ortaya koymak <strong>ve</strong> araştırma yazısı yazarken dikkat edilmesi gereken<br />
etik kurallara dikkat çekmektir. Kitabın yazarları İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
Yabancı Diller Yüksek Okulunda İleri İngilizce (İngilizce 201) dersi<br />
<strong>ve</strong>ren okutmanlardır. Öncelikli olarak İTÜ öğrencilerinin tez yazma derslerinde<br />
kullanılmak üzere hazırlanan bu kitap, akademik makale <strong>ve</strong> tez yazımı<br />
sürecini ayrıntıları ile öğrenmek isteyen herkes için faydalı bir rehber kitaptır.<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
ISBN: 978-975-7463-24-5 Bas›m Y›l›: 2015<br />
21 x 29,7 cm<br />
240 sayfa, Karton Kapak<br />
Essentials of Research Paper<br />
Writing<br />
Şehirlerin sağlıklı <strong>ve</strong> etkin olarak planlanması,<br />
mevcut fiziksel <strong>ve</strong> sosyo-ekonomik<br />
yapının araştırılması, eğilimlerin ortaya<br />
konması <strong>ve</strong> geleceğin doğru olarak tahmin<br />
edilebilmesine bağlıdır. Zamanımızda<br />
bilgisayar tekniklerinin yoğun bir biçimde<br />
kullanılması, bu alanda ihtiyaç duyulan sayısal<br />
yöntemlerin geliştirilmesine yardımcı<br />
olmuştur. Bu kitapta, şehir sistemlerinin <strong>ve</strong><br />
planlama problemlerinin incelenmesinde<br />
kullanılan matematiksel modeller açıklanmıştır.<br />
Bu modeller şehir nüfusunun <strong>ve</strong> gereksinilen<br />
tesislerin öngörülmesinde, şehirlerin<br />
gelişme yönlerinin <strong>ve</strong> sosyal yapılanmasının belirtilmesinde, ulaşım ağı<br />
<strong>ve</strong> arazi kullanımı değerlendirilmesinde, sanayi <strong>ve</strong> sosyal tesislerin <strong>ve</strong> yeni iş<br />
merkezlerinin etkin bir biçimde yer seçiminde kullanılmaktadır. Bu modellerin<br />
çözüm yöntemleri açıklanmış <strong>ve</strong> uygulama örnekleri <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
ISBN: 978-605-4778-16-4 Bas›m Y›l›: 2015<br />
16,5 x 23,5 cm<br />
176 sayfa, Karton Kapak<br />
Dilek Vidana Tavaşoğlu<br />
Süeda Albayrak<br />
Suzan Arıman<br />
Planlamada Sayısal Yöntemler<br />
Prof. Dr. Vedia Dökmeci<br />
Yaşamın Evrimi<br />
Fikrinin Darwin Döneminin<br />
Sonuna Kadarki Kısa Tarihi<br />
Prof. Dr. Celâl Şengör<br />
Charles Darwin’in evrim kuramı tüm bilim<br />
tarihinin en önemli düşünsel ürünlerinden<br />
biridir. Darwin’den sonra insanın hem kendine<br />
hem de içinde yaşadığı <strong>ve</strong> bir parçası<br />
olduğu doğaya bakışı çok temelli<br />
bir değişime uğramıştır. Darwin ile birlikte<br />
insanlık çok daha rasyonel düşünmeye<br />
başlamıştır. Ancak evrim fikri Darwin’in<br />
değildir. Darwin yaşamın evrimi için yalnızca<br />
akılcı <strong>ve</strong> gözlemle denetlenebilir, yani bilimsel bir mekanizma bulmuştur.<br />
Evrim fikri ise bilimsel düşüncenin kendisi kadar eskidir <strong>ve</strong> onun gibi günümüz<br />
Türkiye’sinin sınırları içindeki eski Miletos şehrinde M. Ö altıncı yüzyılda<br />
doğmuştur. Evrim kuramı eski Yunan doğa felsefecilerince tartışılmış, Orta<br />
Çağ’da İslam bilginlerince geliştirilmiştir. Avrupa’da onyedinci yüzyılda başlayan<br />
bilimsel yeşermenin çerçe<strong>ve</strong>sinde yaşamın belirli bir yönde geliştiği<br />
düşüncesi de yaygın olarak ele alınmıştır. Bunun en önemli nedenlerinden biri<br />
hem biyolojinin hem de jeolojinin gözleme dayanan sağlam temellere oturtulmasıdır.<br />
Bu kitap, evrim fikrinin Darwin döneminin sonuna kadarki tarihsel<br />
gelişmesini hem biyolojik hem de jeolojik çerçe<strong>ve</strong>de ele almaktadır.<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
ISBN: 978-605-4778-12-6 Bas›m Y›l›: 2015<br />
Boyutlar: 16,5 x 23,5 cm<br />
192 sayfa, Karton Kapak<br />
Elektromagnetik Alan<br />
Teorisinin Temelleri<br />
Prof. Dr. Mithat İdemen<br />
Yazarın 1970-1997 yılları arasında İstanbul<br />
Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nde <strong>ve</strong>rmiş olduğu<br />
derslerin notları esas alınarak hazırlanmış<br />
bulunan bu kitap, öğrenciye Elektromagnetik<br />
Teori’yi modern bir görüşle tanıtmayı<br />
amaçlamaktadır. Kitabın bu konuda<br />
yazılmış klasik kitaplardan farkı, özellikle,<br />
elektromagnetik olayın distribüsyon niteliği<br />
ile rölativistik niteliğini belirgin biçimde ön<br />
plana çıkarmasındadır. Böylece, bir yandan,<br />
değişik fizik bünyeye sahip ortamların<br />
arakesit yüzeyinde gözlenen süreksizlikler matematik teoremlerin geçerlilik<br />
koşulları çiğnenmeden belirlenebilmekte, diğer yandan da, birbirine göre<br />
düzgün hareket halinde bulunan gözlemcilerin aynı olayı nasıl gözleyeceği,<br />
konuya uzak görünen varsayımlara ihtiyaç duyulmadan açıklanabilmektedir.<br />
Bu görüşle, Özel Rölativite Teorisi Elektromagnetik Teori’nin bir alt bölümüne<br />
dönüşmekte <strong>ve</strong> kolay bir biçimde anlaşılır hale gelmektedir. Kitap, Elektromagnetik<br />
Teori’nin temel kavramlarını kavramaya yardımcı olan, gereksiz<br />
matematik güçlüklerden uzak, çok sayıda problem içermektedir. Bu haliyle<br />
hem lisans hem de yüksek lisans derslerinde esas <strong>ve</strong>ya yardımcı kitap olarak<br />
izlenebilecek düzeydedir.<br />
İTÜ Vakfı Yayınları<br />
ISBN: 978-605-4778-12-6 Bas›m Y›l›: 2015<br />
Boyutlar: 16,5 x 23,5 cm<br />
256 sayfa, Karton Kapak<br />
138 itü vakfı dergisi
Şarık Tara Anlatıyor<br />
Çiğdem Tüzün<br />
Doğan Kitap<br />
Eylül 2015, Türkçe<br />
314 sayfa<br />
Karton Kapak<br />
16,5x23 cm<br />
Şarık Tara, hem Enka’yı bir dünya şirketi<br />
yapmak için hem de ülkemiz <strong>ve</strong> dünya barışına<br />
katkıda bulunmak için yaptıklarını anlattığı<br />
“Şarık Tara Sınırların Ötesinde” isimli<br />
kitabından sonra, hayat hikayesini anlattığı<br />
ikinci bir kitapla karşımızda. Tara, bu kitabın<br />
amacını şu şekilde anlatıyor; “Hayat<br />
hikayemi anlatmadaki amacım başımdan<br />
geçen hadiseleri gelecek kuşaklara, özellikle<br />
gençlere aktarmaktır. Okudukları taktirde<br />
nasıl başarılı olabileceklerine bir miktar yardım<br />
eder diye düşündüm.<br />
Bana öğretilenler içinden en iyilerini seçmek,<br />
bunlardan azami ölçüde yararlanmak,<br />
en iyi şekilde uygulamak <strong>ve</strong> gençlere<br />
aktarmak benim gayem olmuştur. Hayatım<br />
boyunca bunu kendime vazife edindim. Bu<br />
yaklaşım iş hayatımı da çok olumlu etkiledi.<br />
Bu kitabın da hayatım boyunca biriktirdiklerimin<br />
gençlere aktarılmasında iyi bir araç<br />
olacağını umuyorum."<br />
“1930 yılında Üsküp’te doğdum. Ailemin<br />
imkânları genişti, mürebbiyeler <strong>ve</strong> hizmetliler arasında el üstünde tutularak<br />
büyüdüm. Güzel bir çocukluk yaşadım. İkinci Dünya Savaşı başlayınca ailem<br />
beni 12 yaşındayken Bulgar pasaportuyla İstanbul’a dayımın yanına gönderdi.<br />
Birdenbire varlıktan adeta yokluğa yuvarlandım. Ailem ancak iki yıl sonra<br />
yanıma gelebildi. İstanbul’da zor şartlar altında yaşamımızı sürdürdük. Annem,<br />
babam bu dönemde birçok şeyden fedakârlık ettiler ama çocuklarının<br />
eğitiminden asla. Bizim iyi bir eğitim almamız için ellerinden geleni yaptılar.<br />
Lise yıllarından itibaren ben de çalışarak aile bütçesine katkıda bulundum.<br />
İnşaat mühendisi olmak istiyordum, onun için İTÜ’yü tercih ettim. İTÜ’lü olmak<br />
benim bütün hayatımın gidişatını belirledi. 1957 yılında sınıf arkadaşım, yakın<br />
dostum <strong>ve</strong> eniştem Sadi Gülçelik’le birlikte Enka’yı kurdum. Enka’yı bir dünya<br />
şirketi yapmak için çok çalıştım <strong>ve</strong> muvaffak oldum."<br />
Başka Peron<br />
İletişim:<br />
www.baskaperon.com<br />
baskaperon@gmail.com<br />
İTÜ Öğrencilerinin Çıkardığı<br />
Edebiyat Dergisi<br />
Başka Peron'un 7. Sayısı Çıktı!<br />
Başka seslerin ortak durağı<br />
Başka Peron 7. sayısı ile huzurlarınızda.<br />
“Deli, Ritim <strong>ve</strong> Renk”<br />
kapak konusu üçlemesi ile bu<br />
ay sizleri delidolu, rengarenk bir<br />
dünyaya çağırıyor.<br />
İçerik incelemeler, öyküler <strong>ve</strong> şiirlerle<br />
zenginleştirilmiş durumda.<br />
Deliliğin dünyasının kapısını aralayacağınız,<br />
ritmi yüksek bir sayı<br />
daha sizlerle!<br />
Başka Peron dergisini Mephisto,<br />
FiLBooks, İTÜ Ayazağa Fan Fan<br />
Cafe, Sahaflar Çarşısı <strong>ve</strong> İmge<br />
Kitabevi’nde satışta.<br />
Anadolu’nun Gözyaşları<br />
Yurtdışına Götürülmüş<br />
Tarihi Eserlerimiz<br />
Yaşar Yılmaz<br />
YEM Yayın<br />
Haziran 2015<br />
Türkçe<br />
312 sayfa<br />
Pleksi kapak<br />
16x23 cm<br />
“Anadolu’nun Gözyaşları”, büyük çoğunluğu<br />
1830-1922 yılları arasında, Anadolu’nun<br />
çeşitli bölgelerinden, farklı yöntemlerle götürülmüş,<br />
günümüzde Avrupa <strong>ve</strong> ABD’deki<br />
müzelerde sergilenen tarihi eserlerimizin, bugüne<br />
dek hazırlanmış en kapsamlı envanterini<br />
sunuyor. Yaşar Yılmaz, kendisine yönelttiği<br />
“Yurtdışında kaç tarihi eserimiz var; yurtdışına<br />
götürülmüş eserlerimize ilişkin bir çalışma var<br />
mı?” sorularına yanıt ararken başladığı araştırma<br />
sonucunda bu eserlerin peşine düştü.<br />
Yılmaz, çoğunluğu Batı’da bulunan, Anadolu’dan<br />
gitmiş eserlere sahip müzeleri tek tek<br />
gezerek bu envanteri derledi. Yılmaz, amatör<br />
bir araştırmacı tutkusuyla çıktığı bu yolda, yoğun<br />
emek <strong>ve</strong> öz<strong>ve</strong>ri göstererek 10’dan fazla<br />
ülkede, 50’yi aşkın müzede araştırma yaptı.<br />
Üç yıl süren bu seyahatleri boyunca Anadolu<br />
topraklarından götürülmüş <strong>ve</strong> günümüzde<br />
birçok Batı müzesine büyük zenginlik katan<br />
tarihi eserleri yerinde inceleyerek envanter<br />
numaralarıyla belgeledi. Söz konusu eserlerin<br />
Batılılarca keşfi, taşınma öyküleri <strong>ve</strong> ülkemizdeki<br />
tarihi eser algısı, Osmanlı’nın son döneminde Anadolu’da keşif <strong>ve</strong> kazı<br />
çalışmaları yürütmüş yabancı gezgin <strong>ve</strong> araştırmacıların notlarından, günlüklerinden,<br />
tarihi belgelerden yararlanılarak anlatılıyor.<br />
Modernizmden Postmodernizme Geçiş Sürecinde<br />
Loft Mimarisi <strong>ve</strong><br />
İstanbul’daki Yansımaları<br />
Sınai üretim biçiminde yaşanan köklü bir dönüşümle birlikte terk edilen kent<br />
merkezindeki imalathane <strong>ve</strong> depo alanlarının, bambaşka bir gereksinim karşılanması<br />
adına, var olan koşullar <strong>ve</strong> zorunluluklar içerisinde dönüşerek yeniden<br />
işlev kazanmasıyla ortaya çıkan bir konut tipinin adı loft. İlk ortaya çıktığı<br />
yer de New York. Kitap da buradan başlıyor. Niçin <strong>ve</strong> nasıl ortaya çıktığını,<br />
bunun ekonomik, kültürel <strong>ve</strong> sosyolojik arka planını <strong>ve</strong> zaman içerisinde aldığı<br />
biçimleri ele alıyor. Bu biçimlerden hareketle loft tipolojisinin temel mimari<br />
ölçütlerini <strong>ve</strong> ortaya çıkan loft türlerini saptıyor. Ardından, yapının bir meta<br />
haline gelmesiyle uğradığı kavramsal<br />
dönüşümü, genel bir modernite-postmodernite<br />
tartışması eksenine oturtarak<br />
irdelemeye <strong>ve</strong> sonunda İstanbul<br />
özeline yoğunlaşarak sonuçlarını somut<br />
örneklerle tanımlamaya çalışıyor.<br />
Ece Ceylan Baba<br />
Editör: Bahar Demirhan<br />
Tasarım: Utku Lomlu<br />
YEM Yayın, Nisan 2015,<br />
200 sayfa, Karton Kapak,<br />
16,5x23 cm<br />
itü vakfı dergisi<br />
139
YAYINLAR<br />
İTÜ VAKFI YAYINLARI<br />
‹TÜ VAKFI, ‹TÜ Maçka Kampüsü, Sosyal Tesisler / Teşvikiye - ‹stanbul<br />
Bilgi <strong>ve</strong> ‹letişim: 0212 230 73 71 - 232 57 62 - 291 34 75 / basin@ituvakif.org.tr<br />
Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Deniz<br />
Teknolojisi Mühendisliği<br />
Tarihi - 2015<br />
Reşat Baykal<br />
Matematik 1 Teoremler,<br />
40 TL Mehmet Ali Karaca<br />
İspatlar, Problemler - 2008<br />
25 TL<br />
Otomatik Konteyner<br />
Terminalleri <strong>ve</strong> Terminal<br />
Yönetim Bilgi Sistemleri - 2015<br />
Yavuz Keçeli<br />
Volkan Aydoğdu<br />
Kompleks Değişkenli<br />
18 TL Mithat İdemen<br />
Fonksiyonlar Teorisi - 2008<br />
15 TL<br />
Cisimlerin Muka<strong>ve</strong>meti<br />
Yenilenmiş 9. Baskı - 2015<br />
Mustafa İnan<br />
35 TL<br />
Uçuşun Yüzüncü Yılında<br />
Modern Aerodinamiğin<br />
Temelleri - 2006<br />
Ülgen Gülçat<br />
17 TL<br />
Lineer Sınır-Değer<br />
Problemleri <strong>ve</strong> Özel<br />
Fonksiyonlar - 2015<br />
Mithat İdemen<br />
25 TL<br />
Writing Research Papers -<br />
2.baskı, 2006<br />
Editörler: Dilek Vidana<br />
Tavaşoğlu, Süeda Albayrak,<br />
Suzan Arıman<br />
15 TL<br />
Enstrüman Yapım<br />
Eğitiminde Oransal<br />
Ölçeklendirme - 2015<br />
Eren Özek<br />
15 TL<br />
Muallim Yazıları <strong>ve</strong> İsmail Rölö<strong>ve</strong>leriyle Hakkı Bey <strong>ve</strong><br />
Musiki Sedat Çetintaş Tekamül - Dersleri 2004 2006<br />
Nermin Editör: Ayla Kaygusuz Ödekan<br />
150<br />
10 TL<br />
TL<br />
İstanbul İçin Öngörüler - Taarla<br />
İTÜ Mimari Tasarım Araştırma<br />
Laboratuvarı Çalışmaları - 2014<br />
Editörler: Ayşe Şentürer<br />
Nurbin Paker - Özlem Berber<br />
Aslıhan Şenel<br />
25 TL<br />
Mimarlıkta Değerlendirme<br />
2004<br />
Mete Tapan<br />
10 TL<br />
Teknik İngilizce<br />
2014. 5. Baskı<br />
Pamela Edis<br />
15 TL<br />
Mimarlıkta Estetik<br />
Değerlendirme - 2014<br />
Mete Tapan<br />
10 TL<br />
Theory and Practice of Ship<br />
Handling - 2014<br />
Kinzo Inoue<br />
50 TL<br />
İTÜ Tarihçesi<br />
Kazım Çeçen<br />
10 TL<br />
Müzikoloji <strong>ve</strong> Kaynakları<br />
2014 2. Baskı<br />
Yrd. Doç. Dr. Recep USLU<br />
17 TL<br />
Analiz Dersleri - 1993<br />
Ratıp Berker<br />
10 TL<br />
ORFF Yaklaşımı, Elementer<br />
Müzik <strong>ve</strong> Hareket Eğitimine<br />
Giriş - 2014<br />
Atilla Coşkun Toksoy<br />
15 TL<br />
Gemi Formunun<br />
Hidrodinamik Dizaynı<br />
Kemal Kafalı<br />
10 TL<br />
Ebrunun Mermer Yüzü - 2014<br />
Hikmet Barutçugil<br />
150<br />
TL<br />
İstanbul Boğazı Güneyi <strong>ve</strong><br />
Haliç’İn Geçe Kuvaterner<br />
Dip Tortulları<br />
Engin Meriç<br />
10 TL<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
<strong>ve</strong> Mühendislik Tarihimiz -<br />
2. baskı, 2013<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi <strong>ve</strong><br />
Mühendislik Tarihimiz -<br />
2. baskı, 2013<br />
150<br />
TL<br />
YENİ ÇIKANLAR:<br />
Ord. Prof. Ata Nutku-Türk Gemi<br />
İnşaatı Endüstrisi <strong>ve</strong> Mühendislik<br />
Eğitiminin Önderi - 1.baskı, 2013<br />
Aydın Eken<br />
50 TL<br />
Planlamada Sayısal<br />
Yöntemler - 2. Baskı, 2015<br />
Prof. Dr. Vedia Dökmeci<br />
15 TL<br />
Matematik I Çözümlü<br />
Problemleri - 7. Baskı, 2013<br />
Ayşe Peker Dobie<br />
22 TL<br />
Elektromagnetik Alan<br />
Teorisinin Temelleri -<br />
Yenilenmiş 4.Baskı, 2015<br />
Prof. Dr. Mithat İdemen<br />
17 TL<br />
Essentials Of Research<br />
Paper Writing - 3.baskı,<br />
2015<br />
Editörler: Dilek Vidana<br />
Tavaşoğlu, Süeda Albayrak,<br />
Suzan Arıman<br />
19 TL<br />
Yaşamın Evrimi Fikrinin<br />
Darwin Döneminin Sonuna<br />
Kadarki Kısa Tarihi - 2.Baskı, 2015<br />
Prof. Dr. Celâl Sengör<br />
20 TL<br />
Diferansiyel Denklemler<br />
2010<br />
Faruk Güngör<br />
25 TL<br />
Dalga Kırınımında Analitik<br />
Yöntemler Cilt:I-II - 2011<br />
Alinur Büyükaksoy,<br />
Gökhan Uzgören,<br />
Ali Alkumru<br />
25 TL<br />
Elektromagnetik<br />
Alan Teorisi Çözümlü<br />
Problemleri Cilt:I-II - 2009<br />
Gökhan Uzgören, Alinur<br />
Büyükaksoy, Ali Alkumru<br />
35 TL<br />
Lineer Cebir Çözümlü<br />
Problemleri - 2009<br />
Mehmet Ali Karaca<br />
15 TL<br />
140 itü vakfı dergisi
İTÜ Vakfı Yayınları Satış Noktaları:<br />
İTÜ Vakfı (İTÜ Maçka Yerleşkesi)<br />
www.1773itu.com (on-line)<br />
Çantaylar Kitabevi (İTÜ Ayazağa Yerleşkesi)<br />
YEM Kitapevi<br />
Pandora<br />
Seçkin Yayıncılık PAN Yayıncılık EDGE Akademi (Ankara)<br />
Ayrıntılı bilgi için: www.ituyayinlari.com.tr Sipariş: info@ituvakif.org.tr<br />
İstanbul Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
<strong>ve</strong> Mühendislik Tarihimiz<br />
Editör: Prof. Dr.<br />
Mehmet Karaca<br />
2. Baskı<br />
Yazıları <strong>ve</strong><br />
Rölö<strong>ve</strong>leriyle<br />
Sedat Çetintaş<br />
Prof. Dr. Ayla Ödekan<br />
Ord. Prof. Ata Nutku Türk<br />
Gemi İnşaatı Endüstrisi <strong>ve</strong><br />
Mühendislik Eğitiminin<br />
Önderi<br />
Y. Müh. Aydın Eken<br />
Theory and Practice of Ship<br />
Handing<br />
Kinzo Inoue<br />
Cisimlerin Muka<strong>ve</strong>meti<br />
Prof. Dr. Mustafa İnan<br />
Yenilenmiş 9. Baskı<br />
Matematik I<br />
Teoremler, İspatlar,<br />
Problemler<br />
Y. Doç. Dr.<br />
Mehmet Ali Karaca<br />
2. Baskı<br />
Essentials of<br />
Research Paper<br />
Writing<br />
Dilek Vidana Tavaşoğlu<br />
Suzan Arıman<br />
Süeda Albayrak - 3. Baskı<br />
Elektromagnetik<br />
Alan Teorisinin<br />
Temelleri<br />
Prof. Dr. Mithat İdemen<br />
Yenilenmiş 4. Baskı<br />
Mimarlıkta<br />
Değerlendirme<br />
Prof. Dr. Mete Tapan<br />
Lineer Sınır-Değer<br />
Problemleri <strong>ve</strong> Özel<br />
Fonksiyonlar<br />
Prof. Dr. Mithat İdemen<br />
eknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Fende<br />
tamamlayan Ayşe<br />
Doç. Dr. olarak görev<br />
si Fen <strong>ve</strong> Mühendislik<br />
tik 1 dersinin notlarndan<br />
lçüde gerekli olan teorik<br />
zora sralanmş çözümlü<br />
r kapsayacak biçimde<br />
mlerinin birinci snfnda<br />
marm.<br />
MATEMAT‹K I ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER‹ / Ayşe Peker Dobie<br />
MATEMAT‹K I<br />
ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER‹<br />
7. BASKI<br />
Ayşe Peker Dobie<br />
limit <strong>ve</strong> süreklilik<br />
türev <strong>ve</strong> uygulamalar<br />
integral <strong>ve</strong> uygulamalar<br />
integrasyon teknikleri<br />
9 7 8 9 7 5 7 4 6 3 1 1 5<br />
Matematik I<br />
Çözümlü Problemleri<br />
Y.Doç.Dr.<br />
Ayşe Peker Dobie<br />
7. Baskı<br />
Teknik İngilizce<br />
Pamela Edis<br />
5. Baskı<br />
Yaşamın Evrimi Fikrinin<br />
Darwin Döneminin Sonuna<br />
Kadarki Kısa Tarihi<br />
Prof. Dr. Celâl Sengör<br />
2.Baskı,<br />
Planlamada<br />
Sayısal Yöntemler<br />
Prof. Dr. Vedia Dökmeci<br />
2. Baskı<br />
Diferansiyel<br />
Denklemler<br />
Prof. Dr. Faruk Güngör<br />
4. Baskı<br />
itü vakfı dergisi<br />
141
YAYINLAR<br />
İTÜ Vakfı Yayınları Satış Noktaları:<br />
İTÜ Vakfı (İTÜ Maçka Yerleşkesi)<br />
www.1773itu.com (on-line)<br />
Çantaylar Kitabevi (İTÜ Ayazağa Yerleşkesi)<br />
YEM Kitapevi<br />
Pandora<br />
Seçkin Yayıncılık PAN Yayıncılık EDGE Akademi (Ankara)<br />
Ayrıntılı bilgi için: www.ituyayinlari.com.tr Sipariş: info@ituvakif.org.tr<br />
Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Deniz<br />
Teknolojisi Mühendisliği<br />
Tarihi - 2015<br />
Prof. Dr. Reşat Baykal<br />
Otomatik Konteyner<br />
Terminalleri <strong>ve</strong> Terminal<br />
Yönetim Bilgi Sistemleri - 2015<br />
Doç. Dr. Yavuz Keçeli<br />
Doç. Dr. Volkan Aydoğdu<br />
Enstrüman Yapım<br />
Eğitiminde Oransal<br />
Ölçeklendirme - 2015<br />
Yrd. Doç. Dr. Eren Özek<br />
İstanbul İçin Öngörüler - Taarla İTÜ<br />
Mimari Tasarım Araştırma Laboratuvarı<br />
Çalışmaları - 2014 Editörler:<br />
Prof. Dr. Ayşe Şentürer, Doç. Dr. Nurbin<br />
Paker, Araş. Gör. Özlem Berber<br />
Yrd. Doç. Dr. Aslıhan Şenel<br />
Müzikoloji <strong>ve</strong> Kaynakları<br />
2014 2. Baskı<br />
Yrd. Doç. Dr. Recep USLU<br />
ORFF Yaklaşımı, Elementer<br />
Müzik <strong>ve</strong> Hareket Eğitimine<br />
Giriş - 2014<br />
Yrd. Doç. Dr. Atilla Coşkun<br />
Toksoy<br />
Ebrunun Mermer Yüzü<br />
2014<br />
Hikmet Barutçugil<br />
Dalga Kırınımında Analitik<br />
Yöntemler Cilt:I-II - 2011<br />
Prof. Dr. Alinur Büyükaksoy<br />
Prof. Dr. Gökhan Uzgören<br />
Prof. Dr. Ali Alkumru<br />
Elektromagnetik<br />
Alan Teorisi Çözümlü<br />
Problemleri Cilt:I-II - 2009<br />
Prof. Dr. Gökhan Uzgören<br />
Prof. Dr. Alinur Büyükaksoy<br />
Prof. Dr. Ali Alkumru<br />
Lineer Cebir Çözümlü<br />
Problemleri - 2009<br />
Yrd. Doç. Dr.<br />
Mehmet Ali Karaca<br />
Kompleks Değişkenli<br />
Fonksiyonlar Teorisi - 2008<br />
Prof. Dr. Mithat İdemen<br />
142 itü vakfı dergisi<br />
Uçuşun Yüzüncü Yılında<br />
Modern Aerodinamiğin<br />
Temelleri - 2006<br />
Prof. Dr. Ülgen Gülçat<br />
Writing Research Papers -<br />
2.baskı, 2006<br />
Editörler: Dilek Vidana<br />
Tavaşoğlu, Süeda Albayrak,<br />
Suzan Arıman<br />
Mimarlıkta Estetik<br />
Değerlendirme - 2014<br />
Prof. Dr. Mete Tapan<br />
Muallim İsmail Hakkı<br />
Bey <strong>ve</strong> Musiki Tekâmül<br />
Dersleri<br />
Prof. Nermin Kaygusuz
‹TÜ VAKFI YEN‹ YAYINLARI - Denizcilik Sektörü Kitapları<br />
Bas›m Y›l›: 2013<br />
Boyutlar: 17 x 24,5 cm<br />
Sayfa Sayısı: 592<br />
Ord. Prof. Ata Nutku - Türk Gemi İnşaatı Endüstrisi<br />
<strong>ve</strong> Mühendislik Eğitiminin Önderi<br />
Y. Müh. Aydın Eken<br />
İTÜ’de sivil gemi mühendisliği eğitiminin kurucusu <strong>ve</strong> Türkiye’de gemi yapılamaz denen<br />
bir ortamda çelik gemi yapımını gerçekleştiren Ord. Prof. Ata Nutku’nun hayatı <strong>ve</strong> gemi<br />
inşaatı endüstrisine yaptığı katkılar “Ord. Prof. Ata Nutku Türk Gemi İnşaatı Endüstrisi<br />
<strong>ve</strong> Mühendislik Eğitiminin Önderi” ismi ile kapsamlı bir eser olarak yayımlandı.Bir deniz<br />
subayı olarak mesleğe başlayan Ata Nutku’nun yaşamı etrafında yine bir deniz subayı<br />
olan; babası Süleyman Nutki, amcası Ali Rıza Seyfioğlu <strong>ve</strong> ağabeyi Emrullah Nutki’nin<br />
Donanmamıza yaptığı katkılar, Ata Nutku’nun öncülüğünde Cumhuriyet sonrası Türk Gemi<br />
İnşa Endüstrisi <strong>ve</strong> İTÜ çatısı altında Gemi İnşa Mühendisliği Eğitiminin kuruluş <strong>ve</strong> gelişimi<br />
bu çalışmada ayrıntılı olarak yer alıyor.Y. Müh. Alb. Aydın Eken tarafından hazırlanan “Ord.<br />
Prof. Ata Nutku Türk Gemi İnşaatı Endüstrisi <strong>ve</strong> Mühendislik Eğitiminin Önderi” kitabı, üç<br />
yıl süren bir araştırmanın, titiz <strong>ve</strong> sabırlı bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıktı.<br />
Bas›m Y›l›: 2015<br />
Boyutlar: 16,5 x 23,5 cm<br />
Sayfa Sayısı: 432<br />
Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Deniz Teknolojisi Mühendisliği Tarihi<br />
Prof. Dr. Reşat Baykal<br />
Ülkemizde gemi inşaatı mühendisliği eğitimi, 1773 yılında kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i<br />
Hümâyûn’la askeri bir eğitim kurumu olarak başlayıp, 1944’de İTÜ bünyesinde sivil mühendislik<br />
alanına yönelmiştir. Bu kitapta, gemi inşaatı eğitiminin 1773 yılından, günümüzde<br />
İTÜ Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Deniz Bilimleri Fakültesi’nde; “Gemi İnşaatı <strong>ve</strong> Gemi Makinaları<br />
Mühendisliği” ile “Gemi <strong>ve</strong> Deniz Teknolojisi Mühendisliği” eğitiminin <strong>ve</strong>rildiği son şekline<br />
gelinceye kadarki; değişim <strong>ve</strong> gelişmeler tarih sırasıyla <strong>ve</strong> yazılı belgelere dayalı olarak<br />
belirtilmektedir. Ayrıca başlangıçtan günümüze kadar değişik idari görevlerde bulunanlar,<br />
öğretim üyeleri, öğretim görevlileri <strong>ve</strong> araştırma görevlileri ile idari <strong>ve</strong> teknik personel,<br />
listeler halinde sıralanmıştır. Böylece kitap; belgeli bilgilerin, geçmişin karanlık sayfaları<br />
arasında kaybolması yerine, ilgililerin bilgisine özenle sunmayı amaçlamaktadır.<br />
Otomatik Konteyner Terminalleri<br />
<strong>ve</strong> Terminal Yönetim Sistemleri<br />
Doç. Dr. Yavuz Keçeli / Doç. Dr. Y. Volkan Aydoğdu<br />
Bas›m Y›l›: 2015<br />
Boyutlar: 16,5 x 23,5 cm<br />
Sayfa Sayısı: 144<br />
Limanlarda elleçlenen kargo miktarının sürekli artış halinde olması, çevre limanlarla yaşanan<br />
yoğun rekabet, müşterilerin artan performans <strong>ve</strong> bilgi talepleri liman operasyonlarında<br />
bilişim <strong>ve</strong> iletişim teknolojilerinin kullanımını adeta zorunlu kılmıştır. Son yılarda liman<br />
otomasyonu <strong>ve</strong> liman bilişim sistemleri konularında da önemli değişiklikler olmuştur. Elinizdeki<br />
bu kitap, konteyner terminallerinin otomasyonu konusunda Türkçe olarak yazılmış<br />
olan ilk eser olup, ülkemizde bu konularda araştırma <strong>ve</strong> geliştirme faaliyetlerinde bulunan<br />
araştırmacı <strong>ve</strong> akademisyenlere bir kaynak teşkil edecektir. Dünya limanlarında kullanılan<br />
otomasyon <strong>ve</strong> bilişim sistemlerinin sistematik olarak incelendiği bu kitap, yazarlarının yoğun<br />
olarak 2006-2008 yılları arasında Güney Kore’de araştırma görevlisi olarak çalıştıkları<br />
yıllarda gördükleri dersler, yer aldıkları araştırma <strong>ve</strong> geliştirme projeleri, katıldıkları seminerler,<br />
saha çalışmaları <strong>ve</strong> edindikleri tecrübelerden derlenmiştir.
SPOR<br />
Metin Tükenmez<br />
İTÜ Beden Eğitimi Bölümü<br />
Güzel Oyun<br />
Futbolun Doğuşu (1)<br />
Oyunun <strong>ve</strong> dolayısıyla<br />
oyun- yaşam ilişkisinin<br />
yaratıcısı olan insanoğlu, çok<br />
eski çağlardan beri yuvarlak<br />
cisimlerle ya da bugünkü adıyla<br />
top oyunlarına olağanüstü bir<br />
ilgi duymuştur. 1,5 milyon yıl<br />
önce yaşamış homo erektusların<br />
bile oyun oynadığını, bugünkü<br />
stadyum parkuru benzeri bir<br />
alanda koşu yapan homo<br />
erektusların içinde, tam tur<br />
koşmayanların oyunbozanlık<br />
yaptığı için oyundan atıldığını<br />
bilmekteyiz…<br />
144 itü vakfı dergisi<br />
Bugün Avrupa Futbol Birliği’nin<br />
(UEFA) başkanlık görevini yürüten<br />
Fransızların efsane futbolcusu Michel<br />
Platini “oynayan bir dünya güzeldir”<br />
dedi 1998 yılında. Gerçekten de yaşam<br />
enerjisinin fazlalığından kurtulmak için<br />
düzen yaratmak <strong>ve</strong> bu düzen içerisinde<br />
eğlenmek anlamına gelen oyunun, yaşamın<br />
boşluklarını doldurmak gibi insani<br />
bir yapısı olduğuna önceki yazılarımda<br />
değinmiştim. Oyunun <strong>ve</strong> dolayısıyla<br />
oyun- yaşam ilişkisinin yaratıcısı olan insanoğlu,<br />
çok eski çağlardan beri yuvarlak<br />
cisimlerle ya da bugünkü adıyla top<br />
oyunlarına olağanüstü bir ilgi duymuştur.<br />
1,5 milyon yıl önce yaşamış homo erektusların<br />
bile oyun oynadığını, bugünkü<br />
stadyum parkuru benzeri bir alanda koşu<br />
yapan homo erektusların içinde, tam tur<br />
koşmayanların oyunbozanlık yaptığı için<br />
oyundan atıldığını bilmekteyiz.<br />
Bilindiği gibi tarihsel olayları arkeoloji<br />
bilimi, karbonlu maddeleri radyokarbon<br />
testinden geçirerek gün ışığına çıkartırlar.<br />
Binlerce hatta milyonlarca yıl içinde<br />
kemirgenler ya da doğanın diğer yaşam<br />
unsurlarının birbirlerine karıştırdığı maddelerin<br />
ayırımını ya da yaşını ise daha<br />
yeni bir yöntem olan hızlandırıcı kütle<br />
spektrometresi ile saptarlar.<br />
Henüz adının tam olarak belirlenmediği,<br />
çok eski çağlarda insanların yuvarlak<br />
cisimlerle oynamaktan hoşnut oldukları,<br />
mağara duvarlarına çizilen resimlerden<br />
ya da kabartmalardan anlaşılmaktadır.<br />
Topla oynanan oyunların tarihi söz konusu<br />
olduğunda çok çeşitli tartışmalar olmasına<br />
karşın günümüzden sekiz bin yıl<br />
önce Türklerin Orta Asya maden çağını<br />
açtıkları dönemlerde bile ayakla oynanan<br />
bir oyunun varlığını öğrenmekteyiz. La<br />
Tartirie adlı eserinde Hiuan adlı bir Çinli<br />
toplumbilimcinin şu sözleri yer almaktadır:<br />
“Çok eski çağlarda Orta Asya’daki<br />
Tsankda (geniş, düz arazi M.T.) kadın <strong>ve</strong><br />
erkeklerden kurulu karma takımlar, tapınakların<br />
avlularında sık sık ayak topu oynarmış.<br />
Bu oyunda topa elle dokunmak<br />
yasaktır. Ayak ya da kafa ile topu karşıt<br />
tarafa geçirirlerdi”. Hiuan Türk kadınlarının<br />
savaşçı <strong>ve</strong> cesur olmalarını bu oyuna<br />
bağlamıştır. Ne var ki, günümüzden sekiz
in yıl önce Türk denilen bir kavramdan<br />
söz etme tartışma konusudur. Türk ya da<br />
Törük denilen adlandırmanın 2000 yıl önceye<br />
dayandığı tarihçiler tarafından söylenmektedir.<br />
Orta Asya’da oynanan, adına<br />
tekmelemek anlamına gelen “tepük”<br />
denilen oyunun Türklere dayandırılması,<br />
sonradan futbolun tarihsel gelişimini yerli<br />
yerine koymak anlamında, Orta Asya’dan<br />
gelen dağınık toplulukların Türkleşme süreciyle<br />
ilişkilendirilmiş olabilir.<br />
Futbolun Avrupa’da ilk oynandığı yer<br />
<strong>ve</strong> tarihi konusunda farklı fikirler çatışmaktadır.<br />
Fransızlar bu oyunun Normanlar<br />
tarafından İngiltere’ye götürüldüğünü<br />
İngilizler ise kendi buluşları olduğunu,<br />
İtalyanlar Roma çağında ülkelerinde “calcio”<br />
adı altında, Yunanlar ise Isparta döneminde<br />
“episkiros” adı altında oynandığını<br />
öne sürerler. Ancak şurası gerçek ki,<br />
futbol 12. yüzyıldan başlamak koşuluyla<br />
İngiltere’de yaygınlaşmaya başladı. Ortaçağ<br />
<strong>ve</strong> modern Avrupa’da top oyunları<br />
halka özgü <strong>ve</strong> kaba bir özelliğe sahipti.<br />
Yazılı kurallar olmaksızın, geleneksel kurallara<br />
göre oynanmaktaydı.<br />
Bir Fransız oyunu: La soule<br />
19. yüzyıla değin Bretagne <strong>ve</strong> Picardie<br />
bölgelerinde yaygın olarak oynanan bu<br />
halk oyununun geçmişi, kırsal <strong>ve</strong> endüstri<br />
öncesi toplumların geleneklerine<br />
dayanmaktadır. Oynanış tarzına bakıldığında,<br />
nasıl ortaya çıktığı belli olmayan,<br />
dinselliğe dayalı bir boyutu olduğu anlaşılmaktadır.<br />
La soul, iki komşu köyün<br />
gençlerini ya da aynı cemaatin bekârları<br />
ile yeni evlilerini karşı karşıya getiriyordu.<br />
Soylular bu oyunu ara sıra oynarlardı. Taraflar<br />
içine ot, talaş gibi maddeler doldurulmuş<br />
ya da sorgun ağacından yapılmış<br />
bir tür top olan soule’ü rakip takıma karşı<br />
hareket ettirmeye çalışırlardı. Oyunun kesin<br />
kuralları yoktu. Esnek, yazılı kurallara<br />
dayanmayan yalnızca geleneğin meşru<br />
kıldığı bu uygulamalar son derece yavaş<br />
bir gelişim gösteriyordu. Katılımcıların sayısı,<br />
oyunun süresi hatta oyun sahasının<br />
Futbolun Avrupa’da ilk<br />
oynandığı yer <strong>ve</strong> tarihi<br />
konusunda farklı fikirler<br />
çatışmaktadır. Fransızlar bu<br />
oyunun Normanlar tarafından<br />
İngiltere’ye götürüldüğünü<br />
İngilizler ise kendi buluşları<br />
olduğunu, İtalyanlar Roma<br />
çağında ülkelerinde “calcio”<br />
adı altında, Yunanlar<br />
ise Isparta döneminde<br />
“episkiros” adı altında<br />
oynandığını öne sürerler.<br />
sınırları bile kesin olarak belirlenmemişti.<br />
Oyuncular tüm fiziksel güçlerini kullanarak<br />
soule’ün üzerine çullanıyor <strong>ve</strong> topla<br />
birlikte ilerlemek amacıyla elleri <strong>ve</strong> ayaklarıyla<br />
birbirlerine girişiyorlar. Oyuncular<br />
farklı görevlere göre sınıflandırılmıyor<br />
yalnızca güç <strong>ve</strong> hız hesaba katılıyordu.<br />
Henüz bir taktik <strong>ve</strong> mevki anlayışı yoktur.<br />
Oyun, taraflardan birinin topu önceden<br />
kararlaştırılmış alana getirmesiyle sona<br />
erer.<br />
Ortaçağ İngiltere’sinde de bu tür<br />
popüler top oyunlarına rastlanıyordu.<br />
Shakespeare’in Kral Lear’inde karakterlerinden<br />
biri şöyle haykırır: ”Seni beş<br />
para etmez ayaktopçusu”… Oyuncular,<br />
topu rakip kaleye atmak amacıyla dört bir<br />
yana doğru amansız koşular çıkartmaya<br />
<strong>ve</strong> hatta nehirleri aşmaya dayanan “hurling”<br />
oyununu oynuyorlardı. Bu tür oyunlarda<br />
zamanla, görevlerin kısmen de olsa<br />
sınıflandırılmasına <strong>ve</strong> birtakım taktiklerin<br />
hayata geçirilmesine başlandı. Her takımın<br />
kanat oyuncularının, mücadelenin<br />
sınırlarını belirlemek amacıyla topu zaptetmeye<br />
çalışan atlılar tarafından çevrelenmesi<br />
de bu gelişmenin sonuçlarından<br />
biridir.<br />
Rönesans İtalya’sında Bolonya <strong>ve</strong><br />
Floransa’da, topa ayakla müdahale edilen<br />
“guico del calcio” adlı bir oyun oynanıyordu.<br />
Paskalya ya da karnaval bitiminde<br />
oynanan calcio, kesin çizgilerle<br />
belirlenmiş <strong>ve</strong> küçültülmüş alanlar içinde<br />
itü vakfı dergisi<br />
145
SPOR<br />
Modern sporlar neden İngiltere’de<br />
ortaya çıktı? Bu sorunun yanıtının,<br />
İngiltere’de başlayan sanayi devrimi<br />
<strong>ve</strong> endüstrileşmeyle yakın ilişkisi<br />
var. 1930’dan başlamak üzere<br />
İngiltere’nin endüstrileşmesinin de<br />
etkisiyle, Public School’larda, top<br />
oyununun uygulanmasında kesin<br />
bir dönüşümü beraberinde getiren<br />
bir değişim süreci başlar.<br />
oynanan kentli bir oyundu. Sahanın iki uç<br />
çizgisi hedef nokta olarak belirlenmişti.<br />
Oyuncuların topu ellerinde taşımasına<br />
izin <strong>ve</strong>riliyordu. Görev dağılımları <strong>ve</strong> kolektif<br />
oyunun ilk belirtileri üstünkörü de<br />
olsa ortaya çıkmaya başlamıştı: Calcio<br />
modern futbolun ilk işaretlerini <strong>ve</strong>riyordu.<br />
Top oyunlarına başka yerlerde de rastlamak<br />
olanaklıydı. Örneğin Japonya <strong>ve</strong> Kızılderililerde…<br />
İTÜ Spor Kulübü’nden Birgül Erken<br />
Türkiye Şampiyonu...<br />
Top oyunlarının sporlaşması…<br />
Modern sporlar neden İngiltere’de ortaya<br />
çıktı? Bu sorunun yanıtının, İngiltere’de<br />
başlayan sanayi devrimi <strong>ve</strong> endüstrileşmeyle<br />
yakın ilişkisi var. 1930’dan başlamak<br />
üzere İngiltere’nin endüstrileşmesinin<br />
de etkisiyle, Public School’larda,<br />
top oyununun uygulanmasında kesin bir<br />
dönüşümü beraberinde getiren bir değişim<br />
süreci başlar. Toplumun istikrarı,<br />
burjuvazinin yükselişiyle sarsıntıya uğramıştır.<br />
Burjuvazi, öğrenciler arasında<br />
yaygın olan “güç gösterisiyle egemenlik<br />
kurma” sistemi zararına, öğretmen<br />
yetkesinin yeniden yapılandırılmasına<br />
kadar varan derin bir dönüşüm geçiren<br />
kolejler üzerindeki denetimini genişletir.<br />
Angaryalar azalır, öğrenciler arasındaki<br />
ilişkiler düzene girer; böylelikle kolejler<br />
barışa kavuşur. Rugby College’in yöneticisi<br />
Thomas Arnold, 1828-1840 tarihleri<br />
arasında bu türden bir reformu sessizce<br />
yürütür.<br />
Kolejlerde yapılan reformlar sonucunda<br />
ortaya çıkan yatışma, yazılı <strong>ve</strong><br />
belirli kurallara dayanan, eskiye göre<br />
daha az şiddetli <strong>ve</strong> kişilik yapısını güçlendirmeye<br />
yönelik bir özdenetim sağlayan<br />
bir oyunun yaratılması için gerekli<br />
koşulları hazırlar. Ama iki ayrı biçimiyle<br />
modern futbolun doğmasına Arnold’un<br />
kuşağından sonra gelen yöneticiler önderlik<br />
ederler.<br />
146 itü vakfı dergisi<br />
İTÜ Spor Kulübü sporcusu Birgül Erken,<br />
21-22 Ağustos 2015 tarihlerinde Kaş’ta<br />
gerçekleşen Serbest Dalış Türkiye<br />
Şampiyonasında birinciliği elde etti.<br />
Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu<br />
tarafından Antalya’nın Kaş ilçesinde<br />
düzenlenen Türkiye Serbest Dalış Paletli<br />
Ağırlık <strong>ve</strong> Küp Apnea Şampiyonasında<br />
İTÜ Sualtı Sporları Spor Kulübü adına<br />
yarışmaya katılan Milli Sporcu Birgül<br />
Erken, “küp apnea” dalında 149.8 metre<br />
ile birinci oldu <strong>ve</strong> Türkiye şampiyonluğunu<br />
elde etti.<br />
Tüm yarışmalara katılarak 4 altın<br />
madalya ile Türkiye Şampiyonluğunu<br />
kazanan Erken, ayrıca küp apnea dalında<br />
Türkiye rekorunu kırdı. Dinamik Apnea,<br />
Statik Apnea, Paletsiz Dinamik Apnea,<br />
Küp Apnea branşlarında altın madalya,<br />
Hız Apnea branşında Gümüş madalya<br />
alan Erken, 2015 yılının en çok madalya<br />
alan sporcusu oldu.<br />
2014 yılından beri İTÜ Sualtı Sporları<br />
Spor Kulübü bünyesinde spor yaşamına<br />
devam eden Birgül Erken, aynı zamanda<br />
Türk Dili <strong>ve</strong> Edebiyat öğretmenliği <strong>ve</strong><br />
sualtı fotoğrafçılığı yapıyor. Sualtı sporları<br />
dalında en çok ödüle sahip olan Erken’in<br />
hedefi dünya şampiyonasında yarışarak<br />
rekor kırmak.
BRİÇ<br />
Hazırlayan : Süleyman Kolata<br />
atalok55@hotmail.com<br />
Briç Turnuvaları<br />
Merhaba sevgili briçse<strong>ve</strong>rler,<br />
2015 Türkiye Kulüplerarası Şampiyonası 22-27 Ağustos 2015<br />
tarihlerinde Trabzon’da yapıldı. 64 takımın katılımıyla başlayan turnuvada<br />
grup <strong>ve</strong> nakavt maçlarının ardından sıralama şöyle gelişti.<br />
1. ÇAYYOLU BRİÇ SPOR KULÜBÜ : Süleyman Kolata – İsmail<br />
Kandemir – Nafiz Zorlu – Ali Uçar – Le<strong>ve</strong>nt Özgül – Tayfun<br />
Özbey – Özgür Göksel – Alpay Özalp.<br />
2. MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE SPOR : Ahmet Kahraman<br />
– Zafer Şengüler – Karol Diyab – Tevfik Gürkan – Tuğbars<br />
Bozkurt – Serhan Antalyalı – Tony Rusev – Kalin Karaivanov – Hristo<br />
Hristov.<br />
3. VEFA SPOR KULÜBÜ : Hakan Ziya Atilla – Mehmet Şakirler<br />
– Orhan Ekinci – Osman Özcan – En<strong>ve</strong>r Köksoy – Yalçın Atabey –<br />
Emre Kaya – Yusuf Kahyaoğlu – Orhan Aker.<br />
3. AYLAN KURDİ : Mehmet Karkin – Mehmet Aksu – Halil Tacir<br />
– Serhun İnal – Ali Çelik – Seyfettin Aknar.<br />
İkili turnuvanın sonuçları :<br />
Patton Takımlar 1.si Yılankıran<br />
1. Zafer Şengüler - Fikret Aydoğdu<br />
%63,34<br />
2. Turgay Sesyılmaz - Murat<br />
Molva %59,05<br />
3. Başak Kütük - Ömer Kızılok<br />
%58,33<br />
Kadın 1 Gaye İnal - Dilek Yavaş<br />
%52.70<br />
Karışık 1 Can Yılmazbayhan -<br />
Şükriye Merze %53.37<br />
Senyör 1 Eftal Daşkan - Kemal<br />
Özsin %51.95<br />
İkili Turnuva 1.leri Zafer Şengüler – Fikret Aydoğdu<br />
Kulüplerarası Şampiyonu ÇAYYOLU Takımı<br />
31. Mersin Briç Festivali 9-13 Eylül 2015 tarihlerinde Mersin<br />
Macit Özcan Spor Tesislerinde gerçekleştirildi. Türkiye’nin en<br />
geniş katılımlı festivallerinden olan <strong>ve</strong> 31.si düzenlenen turnuva,<br />
patton takımlar turnuvası <strong>ve</strong> ikili turnuva şeklinde gerçekleşti. Patton<br />
Takımlar turnuvasına 46 takım katılırken ikili turnuvaya 156 çift<br />
katıldı.<br />
9. Akçakoca Palamut Briç Festivali 17-18 Ekim tarihlerinde yapılacaktır.<br />
Patton takımlar Turnuvasının sonuçları :<br />
1. YILANKIRAN : Süleyman Kolata – Salim Yılankıran – Mehmet<br />
Sırıklıoğlu – Merter Boybek – Cengiz Şeker – Fikret Ak.<br />
2. VURGUN : Tahsin Vurgun – Kutluhan Ünal – Orkunt Kesikbaş<br />
– Duran Bağlı – Neşe Serin – Mesut Tekin.<br />
2015 Doğu – Güneydoğu Anadolu Açık İkili Şampiyonası 10-<br />
11 Ekim 2015 tarihleri arasında Gaziantep’te yapılacaktır.<br />
Ayrıca, 2015 Cumhuriyet İkili Turnuvası’nın 31 Ekim – 1 Kasım<br />
tarihlerinde yapılması planlanırken, genel seçimler nedeniyle 24-<br />
25 Ekim tarihlerinde İstanbul’da yapılacaktır.<br />
itü vakfı dergisi<br />
147
BRİÇ<br />
Elimiz Bodrum Festivali’nden 1. el<br />
Herkes Zonda<br />
Dağıtan: Kuzey<br />
RV4<br />
10543<br />
A76<br />
RQV<br />
Doğunun bütün eli koz kaldığı için, ortağının alıcı karolarına çakmak<br />
zorunda kalır <strong>ve</strong> yerdeki RV pike 2 el daha <strong>ve</strong>rir. Oynayan elden<br />
5 koz + yerden 2 koz + 2 trefl + 1 karo alarak on el almış olur.<br />
Bu oyun 100 üzerinden 92 puanla kazanılarak biter.<br />
Sinema <strong>ve</strong> Briç dünyasının uluslararası şöhreti Ömer<br />
Şerif’ten bir el:<br />
-<br />
K<br />
Q8762<br />
ARV872<br />
Q10432<br />
74<br />
B -----<br />
G<br />
A10953<br />
-<br />
V985<br />
----- D<br />
Q96<br />
R<br />
A652<br />
R95<br />
AR95<br />
A10<br />
V954<br />
B -----<br />
K<br />
G<br />
----- D<br />
AQV10763<br />
62<br />
Q8<br />
AR<br />
10983<br />
İ. DOĞAN S. KOLATA<br />
Batı Kuzey Doğu Güney<br />
- 1TREFL PAS 1PİK<br />
2KÖR PAS PAS 2PİK<br />
3KÖR 3PİK PAS PAS<br />
Kör as atağına çakan Kolata, trefl oynadı. Trefl asını alan Doğu<br />
kör oynadı. Oynanan köre çakan dekleran trefl ile yere geçti <strong>ve</strong> tekrar<br />
köre çaktı. Elde kalan dekleran üçüncü tur trefl ile yere geçerken<br />
Batıdan defos geldi. Yerdeyken karo asını da alan dekleran, son<br />
körü oynayıp elden çaktı. Koz asını çekip, karo ile dışarı çıktığı zaman<br />
durum şöyle idi:<br />
önemsiz<br />
B -----<br />
RV<br />
-<br />
76<br />
-<br />
-<br />
-<br />
V98<br />
10<br />
K<br />
G<br />
----- D<br />
Q876<br />
-<br />
-<br />
-<br />
Konuşmalar o zamanki teknoloji <strong>ve</strong> bilgiler ışığında yapılıp<br />
7NT’ya (7 pik değil) gelinmişti. 12 el gözüken bu elde Ömer Şerif<br />
son 4 karta kadar pikleri <strong>ve</strong> büyük körleri çekerek oynadı.<br />
Herkeste dörder kart varken son pikini oynarken durum şuydu:<br />
-<br />
-<br />
A10<br />
V9<br />
B -----<br />
-<br />
-<br />
RV<br />
Q8<br />
önemsiz<br />
6<br />
-<br />
Q8<br />
A<br />
Son piki oynayıp yerden karo onlusu attı. Ama artık Kuzeyin<br />
atacak kartı kalmadı. Karo yerse eldeki dam sağlanacak, trefl<br />
yerse, yerdeki vale sağlanacak.<br />
ALKIŞLAR BÜYÜK USTAYA...<br />
K<br />
G<br />
----- D<br />
148 itü vakfı dergisi
Change language