10-11-2015

www.poorvanchalmedia.com
çã‹Îè
iwokZpy
ÎñçÙ·¤
a ehfM;k ,lksfl,'ku
Âý×é¹ â×æ¿æÚU
Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑§Ê ¡∏„⁄U ÉÊÙ‹Ÿapple
flÊ‹Ù¥ ∑‘§ ◊¥È„ ¬⁄U ¬«∏Ê Ã◊ÊøÊ— ⁄UÊ‹ÙŒ
‹πŸ§– ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ◊ÈÛÊÊ Á‚¥„ øı„ÊŸ Ÿapple Á’„Ê⁄U ∑§Ë
¡ŸÃÊ ∑§Ù ’œÊ߸ ŒappleÃapple „Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚apple ‚ÊÁ’Ã
„Ù ªÿÊ Á∑§ ¡ŸÃÊ ∑‘§ ’Ëø ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑§Ê ¡„⁄U ÉÊÙ‹Ÿapple flÊ‹apple ÃÕÊ ’«∏’Ù‹apple¬Ÿ ∑§Ë
’ÊÃapple ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ë „flÊ ÁŸ∑§‹ ªÿË– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ÙŒË ∑§Ë ’«∏Ê߸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple
•ı⁄U ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ÃÊ∑§ÃÙ¥ ∑‘§ ¡Á⁄U∞ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ’ª¸‹ÊŸapple flÊ‹Ù¥ ÃÕÊ ‚ÊÁ¡‡ÊŸ fl
•ãŒM§ŸË Á◊‹Ë÷ªÃ ‚apple ◊„ʪ∆㜟 ∑§Ù ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„¥ÈøÊŸapple flÊ‹Ù ∑§Ë ÷Ë ¬Ù‹ πÈ‹
ªÿË „Ò– üÊË øı„ÊŸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚apple ©Ÿ∑‘§ ◊È¥„ ¬⁄U ¡’⁄UŒSà Ã◊ÊøÊ ¬«∏Ê
„Ò •ı⁄U ¡Ù Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ Ÿapple ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ „Ò fl„Ë¥ ∑§Ê◊ •’ ÿÍ¬Ë ∑§Ë ¡ŸÃÊ Ÿapple ÷Ë
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊Ÿ ’ŸÊ Á‹ÿÊ „Ò– üÊË øı„ÊŸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡ŸÃÊ ‚apple „flÊ „flÊ߸ ’ÊÃapple ∑§⁄U∑‘§
¿‹ ∑§⁄U∑‘§ ∞∑§ ’Ê⁄U ∑‘§ãŒ˝ ◊apple¥ ‚ûÊÊ ÃÙ „ÊÁ‚‹ ∑§⁄U ‹Ë ‹appleÁ∑§Ÿ Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ’Ê⁄U-’Ê⁄U
ߟ∑‘§ ¿‹Êflapple ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– Á’„Ê⁄U ‚apple ¬„‹apple ÁŒÑË ◊apple¥ ÷Ë ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ÃÊ∑§ÃÙ¥
•ı⁄U ’«∏Ë-’«∏Ë ’ÊÃapple ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ◊È¥„ÃÙ«∏ ¡flÊ’ ÁŒÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– ©‚‚apple ÷Ë ’«∏Ê
‚’∑§ •’ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ßã„apple¥ wÆv| ∑‘§ ÁflœÊŸ ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥ Á‚πÊÿappleªË–
•flÒœ πŸŸ ◊„ÊÉÊÙ≈UÊ‹apple ∑§Ê ¡’Êfl ¡ŸÃÊ
∑§Ù ŒappleŸÊ „Ë „٪ʗ „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl
‹πŸ§ – ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ πŸŸ
ÉÊÙ≈UÊ‹apple ¬⁄U øÈå¬Ë ¬⁄U ‚flÊ‹ π«∏Ê Á∑§ÿÊ „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê „Á⁄UpãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥ √ÿÊ# πŸŸ ÉÊÙ≈UÊ‹Ê ¡ª ¡ÊÁ„⁄U „Ò– ¬⁄UãÃÈ πŸŸ ÉÊÙ≈UÊ‹apple ∑‘§
Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ◊¥òÊË ∑§Ê ‚¥⁄UˇÊáÊ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚◊ˇÊ ’«∏Ê ‚flÊÁ‹ÿÊ ÁŸ‡ÊÊŸ π«∏Ê
∑§⁄UÃË „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ëøãÿÊÿÊ‹ÿ mÊ⁄UÊ ‚Åà Á≈Uå¬ÁáÊÿÙ¥ •ı⁄U
•ÊŒapple‡Ê ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ πŸŸ ◊ÊÁ» ÿÊ•Ù¥ ∑§Ê πapple‹ •Ÿfl⁄Uà ¡Ê⁄UË „Ò Á¡‚∑‘§
∑§Ê⁄UáÊ ‚⁄U∑§Ê⁄UË π¡ÊŸapple ∑§Ù ¬˝ÁÃ◊Ê„ „¡Ê⁄UÙ¥ ∑§⁄UÙ«∏Ù ∑§Ë ˇÊÁà ¬„È¥ø ⁄U„Ë „Ò– ¡Ù
¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ª⁄UË’ ¡ŸÃÊ ∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑‘§ ÁŸŒÊŸ ∑‘§ ∑§Êÿ¸ •ÊÃË ÃÕÊ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ ∑§Ù ªÁà ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃË– ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê Ÿapple ‚flÊ‹ Á∑§ÿÊ Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ’ÃÊÿapple
Á∑§ •ÊÁπ⁄U Á∑§‚∑‘§ ‚¥⁄UˇÊáÊ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ flãÿ¡Ëfl ‚¥⁄UˇÊáÊ •ÁœÁŸÿ◊ v~|w flŸ
‚¥⁄UˇÊáÊ •ÁœÁŸÿ◊ v~}Æ ¬ÿʸfl⁄UáÊ ‚¥⁄UˇÊáÊ •ÁœÁŸÿ◊ v~}{ ÃÕÊ ⁄UÊC˛Ëÿ flŸ
ŸËÁà v~}} ÃÕÊ ◊ÊŸŸËÿ ©ëøãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •ÊŒapple‡ÊÙ¥ fl ÿŸÆ¡ËÆ≈UËÆ ∑‘§ •ÊŒapple‡ÊÙ¥
∑§Ê πÈ‹Ê ©‹¥ÉÊŸ ∑§⁄U πŸŸ ◊ÊÁ» ÿÊ•Ù¥ ∑§Ê πapple‹ ÁŸ⁄U¥Ã⁄U ¡Ê⁄UË „Ò–©ã„ÙŸapple ¬˝Œapple‡Ê
‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ‚flÊ‹ Á∑§ÿÊ Á∑§ •⁄U’Ù¥ ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§Ù· ∑§Ê πÁŸ¡ ◊ÊÁ» ÿÊ•Ù¥ mÊ⁄UÊ
•¬„⁄UáÊ fl ÁŸÿ◊ ∑§ÊŸÍŸ ∑§Ù ’‹Ê∞ ÃÊ∑§ ⁄Uπ∑§⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë πÁŸ¡ ‚ê¬ŒÊ ∑‘§
ŒÙ„Ÿ ∑§Ê Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ∑§ıŸ– ©ã„ÙŸapple ¬Í¿Ê Á∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ •flÒœ
πŸŸ ‹apple∑§⁄U ÃÕÊ „¡Ê⁄UÙ¥ ∑§⁄UÙ«∏ ∑‘§ πŸŸ ÉÊÙ≈UÊ‹apple¥ ∑§Ë ¡Ê¥ø •ı⁄U πŸŸ ÉÊÙ≈UÊ‹apple ∑‘§
•Ê⁄UÙ¬Ë ◊¥òÊË ∑§Ù ’πʸSà Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ‹ªÊÃÊ⁄U ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò ¬⁄UãÃÈ ‚⁄U∑§Ê⁄U
πÁŸ¡ ÉÊÙ≈UÊ‹ ∑§Ë Ã⁄U» ‚apple ¬Í⁄UË Ã⁄U„ •Ê¥π ’¥Œ ∑§⁄U ⁄UπÊ „Ò– ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ πŸŸ
◊ÊÁ» ÿÊ ŸÁŒÿÙ¥ ∑§Ë ¡‹œÊ⁄UÊ ⁄UÙ∑§ ∑§⁄U πŸŸ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò–
¬˝Õ◊ ⁄UÊC˛¬Áà «Ê. ⁄UÊ¡appleãŒ˝ ¬˝‚ÊŒ ∑‘§
¡ã◊ÁŒfl‚ ¬⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ •fl∑§Ê‡Ê ÉÊÙÁ·Ã
∑§⁄Uapple ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥— ∑§Êÿ¸SÕ ‚◊Ê¡
‹πŸ§ – ∑§ÊÿSÕ ‚◊Ê¡ Ÿapple ∑‘§ãŒ˝ fl ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ¬˝Õ◊ ⁄UÊC˛¬Áà «ÊÚÆ
⁄UÊ¡appleãŒ˝ ¬˝‚ÊŒ ∑‘§ ¡ã◊ÁŒfl‚ ¬⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ •fl∑§Ê‡Ê ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë
„Ò– ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ∑Ò§‚⁄U’ʪ ÁSÕà Á¡ÃappleãŒ˝ ‚ÄU‚appleŸÊ ∑‘§ •ÊflÊ‡Ê ¬⁄U ‚ê¬ÛÊ ⁄UÊC˛Ëÿ
∑§ÊÿSÕ ◊„ʬÁ⁄U·Œ (⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬˝∑§ÙD) ∞fl¥ •Áπ‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ∑§ÊÿSÕ ∞∑§ÃÊ
•Á÷ÿÊŸ ◊¥ø ∑§Ë Áøãß ’Ò∆∑§ ◊apple¥ ‚◊Ê¡ ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ •ı⁄U Œ‡ÊÊ ¬⁄U ª„Ÿ Áfl◊‡Ê¸
„È•Ê– ’Ò∆∑§ ∑§Ù ’Ãı⁄U ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊¥ø ∑‘§ •äÿˇÊ ∞fl¥
◊„ʬÁ⁄U·Œ ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬˝∑§ÙD ∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ ‚¥ÿÙ¡∑§ Áfl¡ÿ üÊËflÊSÃfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
∑§ÊÿSÕ ‚◊Ê¡ ◊ÊŸflËÿ ◊ÍÀÿÙ¥ ◊apple¥ ÁflEÊ‚ ⁄UπÃÊ „Ò •Ê¡ Á¡‚ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple Œapple‡Ê ◊apple¥
•‚„Ÿ‡ÊË‹ÃÊ ∞fl¥ ‚Êê¬˝ÊŒÊÁÿ∑§ ©ã◊ÊŒ ∑§Ê ◊Ê„ı‹ ¬ÒŒÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò ©‚‚apple
Œapple‡Ê ∑§Ë ∞∑§ÃÊ •πá«ÃÊ ∞fl¥ ª¥ªÊ-¡◊ÈŸË ‚¥S∑§ÎÁà ∑§Ù πÃ⁄UÊ ¬ÒŒÊ „Ù ªÿÊ „Ò–
üÊËflÊSÃfl Ÿapple ‚◊Ê¡ ∑‘§ ¬˝’Èh flª¸ ‚apple •‚„Ÿ‡ÊË‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁÃ⁄UÙœ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë •¬Ë‹
∑§Ë– ’Ò∆∑§ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ∑§⁄U ⁄U„apple ¬˝ÅÿÊà ∑§Áfl «ÊÚÆ ‚È⁄Uapple‡Ê Ÿapple ∑§„Ê¥ Á∑§ •Ê¡ ⁄UÊC˛
∞fl¥ ‚◊Ê¡ Áfl·◊ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ‚apple ªÈ¡⁄U ⁄U„Ê „Ò– ‚◊Ê¡ ◊apple¥ ‚ÁŒÿÙ¥ ‚apple SÕÊÁ¬Ã
‚jÊfl ∑§Ù πÁá«Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ∑§ÈÁà‚à ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ’ÈÁh¡ËÁflÿÙ¥ ∑§Ù
∞apple‚Ë ÃÊ∑§ÃÙ¥ ‚apple ¡ŸÃÊ ∑§Ù ‚ÊflœÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò– ’Ò∆∑§ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ
Á¡ÃappleãŒ˝ ‚ÄU‚appleŸÊ ∞«flÙ∑‘§≈U Ÿapple Á∑§ÿÊ– ’Ò∆∑§ ◊apple¥ ¬˝◊Èπ M§¬ ‚apple ‚◊Ê¡‚appleflË «ËÆ∞‚Æ
Á‚ã„Ê, ¬Ífl¸ ‚÷Ê‚Œ ⁄UËŸÊ ÁflR§◊ Á‚¥„, ¬ËÆ∞‚Æ∞‹Æ üÊËflÊSÃfl •äÿˇÊ ⁄UÊC˛Ëÿ
∑§ÊÿSÕ ◊„ʬÁ⁄U·Œ •flœ ¡ÙŸ, ßã¡ËÁŸÿ⁄U ‚ÁøŸ π⁄Uapple, Áfl∑§Ê‡Ê üÊËflÊSÃfl,
∞Æ∑‘§ÆüÊËflÊSÃfl ¬å¬Í ∞fl¥ üÊË◊ÃË ¬˝apple◊‹ÃÊ üÊËflÊSÃfl ©¬ÁSÕà Õapple–
Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ’«∏’Ù‹apple¬Ÿ ∑§Ë ’ÊÃapple ∑§⁄UŸapple
flÊ‹Ù¥ ∑§Ë „flÊ ÁŸ∑§‹ ªÿË— ◊ÈÛÊÊ Á‚¥„
‹πŸ§ – ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ◊ÈÛÊÊ Á‚¥„ øı„ÊŸ Ÿapple Á’„Ê⁄U
∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑§Ù ’œÊ߸ ŒappleÃapple „Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑‘§
¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚apple ‚ÊÁ’à „Ù ªÿÊ Á∑§ ¡ŸÃÊ ∑‘§ ’Ëø ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑§Ê ¡„⁄U
ÉÊÙ‹Ÿapple flÊ‹apple ÃÕÊ ’«∏’Ù‹apple¬Ÿ ∑§Ë ’ÊÃapple ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ë „flÊ ÁŸ∑§‹ ªÿË–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ÙŒË ∑§Ë ’«∏Ê߸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple •ı⁄U ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ÃÊ∑§ÃÙ¥ ∑‘§
¡Á⁄U∞ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ’ª¸‹ÊŸapple flÊ‹Ù¥ ÃÕÊ ‚ÊÁ¡‡ÊŸ fl •ãŒM§ŸË Á◊‹Ë÷ªÃ ‚apple
◊„ʪ∆㜟 ∑§Ù ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„¥ÈøÊŸapple flÊ‹Ù ∑§Ë ÷Ë ¬Ù‹ πÈ‹ ªÿË „Ò– ß‚
¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚apple ©Ÿ∑‘§ ◊È¥„ ¬⁄U ¡’⁄UŒSà Ã◊ÊøÊ ¬«∏Ê „Ò •ı⁄U ¡Ù Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ
Ÿapple ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ „Ò fl„Ë¥ ∑§Ê◊ •’ ÿÍƬËÆ ∑§Ë ¡ŸÃÊ Ÿapple ÷Ë ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊Ÿ ’ŸÊ
Á‹ÿÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡ŸÃÊ ‚apple „flÊ „flÊ߸ ’ÊÃapple ∑§⁄U∑‘§ ¿‹ ∑§⁄U∑‘§ ∞∑§
’Ê⁄U ∑‘§ãŒ˝ ◊apple¥ ‚ûÊÊ ÃÙ „ÊÁ‚‹ ∑§⁄U ‹Ë ‹appleÁ∑§Ÿ Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ’Ê⁄U ’Ê⁄U ߟ∑‘§
¿‹Êflapple ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹Ë Ÿ„Ë¥ „Ò–
©.¬˝. ‚ÍøŸÊ ¬òÊ∑§Ê⁄U ‚¥ÉÊ ∑‘§ ‚÷Ë
¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ÁŸÁfl¸⁄UÙœ ÁŸflʸÁøÃ
‹πŸ§ – ©Æ¬˝Æ ‚ÍøŸÊ Áfl÷ʪ ‹πŸ§ ∑‘§ ‚ÍøŸÊ ¬òÊ∑§Ê⁄U ‚¥ÉÊ ∑‘§ ‚◊SÃ
¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ÁŸÁfl¸⁄UÙœ ÁŸflʸÁøà ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿapple ªÿapple „Ò– ‚¥ÉÊ ∑‘§ •äÿˇÊ ¬Œ ¬⁄U ‚„Êÿ∑§
ÁŸŒapple‡Ê∑§ ÁŒŸapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ªª¸ ∞fl¥ ‚„Êÿ∑§ ÁŸŒapple‡Ê∑§ ‚È„apple‹ fl„ËŒ •¥‚Ê⁄UË ‚Áøfl/◊„Ê◊¥òÊË
ÃÕÊ ©¬ÊäÿˇÊ ¬Œ ¬⁄U ‚ÍøŸÊ •Áœ∑§Ê⁄UË ŒË¬Ê ÁÃflÊ⁄UË ÁŸflʸÁøà ÉÊÙÁ·Ã ∑§Ë ªÿË „Ò–
©Æ¬˝Æ ‚ÍøŸÊ ¬òÊ∑§Ê⁄U ‚¥ÉÊ ∑‘§ ÁŸflʸøŸ •Áœ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ◊ÊÿáÊ ¬˝‚ÊŒ ÁÃflÊ⁄UË Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§
¬˝÷Êà ‡ÊÈÄU‹ ‚¥ÿÈQ§ ‚Áøfl, ‚¥¡ÿ ∑§È◊Ê⁄U ‚¥ª∆Ÿ ◊¥òÊË, •Á◊à ∑§È◊Ê⁄U ÿÊŒfl ∑§Ù·ÊäÿˇÊ,
ÃÕÊ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ‚ŒSÿ ∑‘§ ¬ŒÙ¥ ¬⁄U ‚„Êÿ∑§ ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑§È◊∑§È◊ ‡Ê◊ʸ ∞fl¥
’ËÆ∞‹Æ ◊ıÿ¸, ÃÕÊ •‡ÊÙ∑§ ∑§È◊Ê⁄U, ‹Á‹Ã ◊Ù„Ÿ üÊËflÊSÃfl, ‚appleflÊ‹Ê‹, ◊ÙÆ ß∑§’Ê‹
πÊ¥, ÁŸÁfl¸⁄UÙœ ÁŸflʸÁøà ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿapple ªÿapple „Ò–
•Á«ª, •ª˝‚⁄U ÁŸc¬ˇÊ •π’Ê⁄U
2 4
Á∑§ÿÊ ◊ÒªË ŸÍ«‹, ’Ê¡Ê⁄U
ܹ٪¤ âð Âý·¤æçàæÌ ÚUæCþèØ çã‹Îè ÎñçÙ·¤ â×æ¿æÚU ˜æ
‚÷Ë ‚¥SÕÊ•Ù¥ ◊apple¥ ‚◊ÿÊŸÈ∑§Í‹ ’Œ‹Êfl „ÙŸÊ øÊÁ„∞ — ◊ÙŒË
Ÿß¸ ÁŒÑË– ‚÷Ë ‚¥SÕÊŸÙ¥ ◊apple¥
‚◊ÿÊŸÈ∑§Í‹ ’Œ‹Êfl ∑§Ë ¡M§⁄Uà ∑§Ù
⁄UappleπÊ¥Á∑§Ã ∑§⁄UÃapple „È∞ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË
Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ∑§Ù߸ ÷Ë ‚¥SÕÊŸ ∞∑§ „Ë
…⁄Uapple¸ ¬⁄U Ÿ„Ë¥ ø‹ ‚∑§ÃÊ •ı⁄U ©Ÿ◊apple¥
•Êfl‡ÿ∑§ ∞fl¥ ‚◊ÿ ∑‘§ •ŸÈM§¬ ’Œ‹Êfl
•Êfl‡ÿ∑§ „Ò– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ÿ„ ’Êà ÁflÁœ
‚¥∑§Êÿ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ∞∑§ ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ ∑§„Ë
¡’ „Ê‹ „Ë ◊apple¥ ©ëøÃ◊ ãÿÊÿÊ‹ÿ Ÿapple ⁄UÊC˛Ëÿ
ãÿÊÁÿ∑§ ÁŸÿÈQ§ •ÊÿÙª ∑§Ù ÁŸ⁄USà ∑§⁄U∑‘§
∑§Ê‹appleÁ¡ÿ◊ ¬˝áÊÊŸË ∑§Ù ’„Ê‹ Á∑§ÿÊ „Ò–
◊ÙŒË Ÿapple ‚ȤÊÊfl ÁŒÿÊ Á∑§ ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù
ÁŸM§‡ÊÈÀ∑§ ∑§ÊŸÍŸË ‚„ÿÊÃÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸÊ
ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁQ§ ∑‘§ ◊ʬŒ¥« „ÙŸapple
øÊÁ„∞– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ““∑§Ù߸ ÷Ë ‚¥SÕÊŸ
∞∑§ „Ë …⁄Uapple¸ ¬⁄U Ÿ„Ë¥ ø‹ ‚∑§ÃÊ „Ò– ©Ÿ◊apple¥
‚◊ÿÊŸÈ∑§Í‹ ’Œ‹Êfl •Êfl‡ÿ∑§ „Ò– ‚ÙøŸapple
∑‘§ Ã⁄UË∑‘§ ◊apple¥ ’Œ‹Êfl „ÙŸÊ øÊÁ„∞– ¬È⁄UÊŸË
øË¡apple¥ ©ûÊ◊ „Ò¥, ß‚Á‹∞ ©‚◊apple¥ „ÊÕ Ÿ„Ë¥
‹ªÊÿapple¥ªapple, ÿ„ ⁄UÊSÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò–”” ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
⁄UÊC˛Ëÿ ÁflÁœ∑§ ‚appleflÊ ¬˝ÊÁœ∑§Ê⁄U
(∞Ÿ∞∞‹∞‚∞) ∑‘§ SÕʬŸÊ ÁŒfl‚ ¬⁄U
‡ÊË·¸ ãÿÊÿʜˇÊÙ¥, ÁflÁœ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ •ı⁄U
∑§ÊŸÍŸË Áfl‡Êapple·ôÊÙ¥ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple
Á¡‚◊apple¥ ãÿÊÿ◊ÍÁ◊¸ ≈UË∞‚ ∆Ê∑§È⁄U ÷Ë ◊ı¡ÍŒ
Õapple ¡Ù ÷Ê⁄Uà ∑‘§ •ª‹apple ¬˝œÊŸ ãÿÊÿʜˇÊ
’Ÿapple¥ªapple– ‹ÊπÙ¥ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÁŸM§‡ÊÈÀ∑§ ∑§ÊŸÍŸË
‚„ÊÿÃÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞Ÿ∞∞‹∞‚∞
∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ÁŸM§‡ÊÈÀ∑§ ∑§ÊŸÍŸË ‚„ÊÿÃÊ ¬˝ŒÊŸ
∑§⁄UŸapple ∑§Ù ãÿÊÿʜˇÊÙ¥ ∑§Ë øÿŸ ¬˝ÁR§ÿÊ ∑‘§
◊ÊŸŒ¥«Ù¥ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞–
ÖæÁÂæ ·Ô¤ ç¹ÜæÈ °·¤ÌÚUÈ æ
×ÌÎæÙ âð ãæÚUè ÕâÂæÑ ×æØæßÌè
‹πŸ§– ’„È¡Ÿ ‚◊Ê¡ ¬Ê≈U˸
(’‚¬Ê) ∑§Ë ⁄UÊC˛Ëÿ •äÿˇÊ ◊ÊÿÊflÃË
Ÿapple Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù ‚ûÊÊ
◊apple¥ •ÊŸapple ‚apple ⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ¡ŒÿÍ-⁄UÊ¡Œ-
∑§Ê¥ª˝apple‚ ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥
∞∑§Ã⁄U» Ê ◊Ìʟ ∑§Ù •¬ŸË ¬Ê≈U˸ ∑§Ë
„Ê⁄U ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ’ÃÊÿÊ „Ò– ◊ÊÿÊflÃË Ÿapple
•Ê¡ ÿ„Ê¥ ∞∑§ ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§„Ê, ∑‘§¥Œ˝ ∑§Ë
÷Ê¡¬Ê ª∆’¥œŸ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë •Áœ∑§Ê¥‡Ê
◊Ê◊‹Ù¥ ◊apple¥ ª‹Ã ŸËÁÃÿÙ¥ ÃÕÊ ∑§Êÿ¸‡ÊÒ‹Ë
∞fl¥ ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ‚apple òÊSÃ
„Ù∑§⁄U Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ Ÿapple fl„Ê¥ „È∞
ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ª∆’¥œŸ
∑§Ù ‚ûÊÊ ◊¥apple •ÊŸapple ‚apple ⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞
ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U •ı⁄U ‹Ê‹Í ÿÊŒfl ∑§Ë ¬Ê≈U˸
∑‘§ ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ù „Ë •¬ŸÊ •Áœ∑§Ê¥‡Ê
∞∑§Ã⁄U» Ê flÙ≈U Œapple ÁŒÿÊ „Ò , Á¡‚∑§Ë
fl¡„ ‚apple ’‚¬Ê •¬Ÿapple ©ê◊ËŒflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù
Á¡ÃÊŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑§Ë –
„Ê‹Ê¥Á∑§ ’‚¬Ê ¬˝◊Èπ Ÿapple ÷Ê¡¬Ê •ı⁄U
‚¬Ê ¬⁄U Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥
•Ê¬‚Ë ‚Ê∆ªÊ¥∆ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÃapple „È∞
∑§„Ê ““Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ∑‘§ ߟ ŸÃË¡Ù¥ Ÿapple
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ÷Ë ÷Ê¡¬Ê •ı⁄U ‚¬Ê ∑§Ë
„Ê‹Ã π⁄UÊ’ ∑§⁄U ŒË „Ò– •’ ’‚¬Ê
∑§Ù ¬Í⁄UÊ ÷⁄UÙ‚Ê „Ù ªÿÊ „Ò Á∑§ fl·¸ wÆv|
Á◊‚Êß‹ •ÁÇŸ-y ∑§Ê ‚» ‹ ¬˝ÊÿÙÁª∑§ ¬⁄UˡÊáÊ
’Ê‹appleE⁄U– ÷Ê⁄Uà Ÿapple •Ê¡ ‚‡ÊSòÊ ’‹Ù¥
∑‘§ ¬˝ÿÙª∑§Ãʸ ¬⁄UˡÊáÊ ∑‘§ Äà ¬⁄U◊ÊáÊÈ
•ÊÿÈœ ‹apple ¡ÊŸapple ◊apple¥ ‚ˇÊ◊ ⁄UáÊŸËÁÃ∑§
’Ò‹appleÁS≈U∑§ Á◊‚Êß‹ •ÁÇŸ-y ∑§Ê
¬˝ÊÿÙÁª∑§ ¬⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ– yÆÆÆ
Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U Ã∑§ ∑§Ë ŒÍ⁄UË ¬⁄U ◊ı¡ÍŒ ‹ˇÿ
∑§Ù ÷appleŒ ‚∑§Ÿapple flÊ‹Ë ß‚ Á◊‚Êß‹ ∑§Ê
¬⁄UˡÊáÊ •ÙÁ«‡ÊÊ ∑‘§ Ã≈U ¬⁄U ÁSÕà ∞∑§
¬⁄UˡÊáÊ ⁄Uapple¥¡ ‚apple Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ⁄UˇÊÊ ‚ÍòÊÙ¥ Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ∞∑§ ªÁÇÊË‹ ¬˝ˇÊapple¬∑§ ∑§Ë ◊ŒŒ
‚apple ß‚ Á◊‚Êß‹ ∑§Ê ¬⁄UˡÊáÊ •éŒÈ‹
∑§‹Ê◊ •Êß‹Ò¥« ÁSÕà ߥ≈U˪˝apple≈Uapple« ≈UÒS≈U ⁄Uapple¥¡
∑‘§ ‹ÊÚãø ∑§ÊÚꬋappleÄU‚-y ‚apple ‚È’„ ‹ª÷ª
Ÿı ’¡∑§⁄U yz Á◊Ÿ≈U ¬⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ß‚
SÕÊŸ ∑§Ê ŸÊ◊ ¬„‹apple √„Ë‹⁄U •Êß‹Ò¥« ÕÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚Ä ‚apple ‚Ä Ã∑§ ◊Ê⁄UŸapple
◊apple¥ ‚ˇÊ◊ SflŒapple‡ÊË Á◊‚Êß‹ •ÁÇŸ-y ◊apple¥
Ámø⁄UáÊËÿ ‡ÊSòÊ ¬˝áÊÊ‹Ë „Ò– ÿ„ wÆ ◊Ë≈U⁄U
‹¥’Ë •ı⁄U v| ≈UŸ ÷Ê⁄UË „Ò– ÿ„ ¬⁄UˡÊáÊ
‚appleŸÊ ∑§Ë ⁄UáÊŸËÁÃ∑§ ’‹ ∑§◊ÊŸ (∞‚∞»
‚Ë) mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ⁄UˇÊÊ •ŸÈ‚¥œÊŸ
∞fl¥ Áfl∑§Ê‚ ‚¥ª∆Ÿ («Ë•Ê⁄U«Ë•Ù) ∑‘§
àæéM¤ ·¤ÚUô ÌñØæÚUè... ¥æ
»§ü ÎèÂæßÜè
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ fl„ ãÿÊÿ◊ÍÁø ∆Ê∑§È⁄U ‚apple
’ÊÃøËà ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ©Ÿ‚apple ∑§„ ⁄U„apple Õapple Á∑§
ÄUÿÊ „◊ ÁŸÿÈÁQ§ (ãÿÊÿʜˇÊÙ¥) ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
ÿ„ ¬Í¿ ‚∑§Ãapple „Ò¥ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple Á∑§ÃŸÊ ‚◊ÿ
ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ÁŸM§‡ÊÈÀ∑§ ∑§ÊŸÍŸË ‚appleflÊ ¬˝ŒÊŸ
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ŒË „Ò– ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê, ‡‡•Ê¬Ÿapple
‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ù ’apple„Ã⁄U ’ŸÊŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥
◊„àfl¬Íáʸ ÿÙªŒÊŸ ÁŒÿÊ „Ò– ¬˝àÿapple∑§ ¬˝áÊÊ‹Ë
∑‘§ ŒÊÿ⁄Uapple ◊apple¥ ÁŸ⁄U¥Ã⁄U ÁflSÃÊ⁄U Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë
¡M§⁄Uà „Ò, ©‚∑§Ê M§¬ ⁄U¥ª ’Œ‹ŸÊ øÊÁ„∞
•ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ÃÊ∑§Ã ’…∏Ãapple ⁄U„ŸË øÊÁ„∞– ÿ„
∑§Ê◊ ÁŸÁpà ⁄UÙ«◊Ò¬ ∑‘§ ‚ÊÕ „ÙŸÊ
øÊÁ„∞–”” Œapple‡Ê ∑‘§ ‚ê¬Íáʸ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹∞
ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ãÿÊÿ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UŸapple ¬⁄U ¡Ù⁄U
ŒappleÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚’∑§Ê ‚ÊÕ,
‚’∑§Ê Áfl∑§Ê‚ „◊Ê⁄UÊ ◊¥òÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê,
‡‡◊Ò¥ ◊ÊŸÃÊ „Í¥ Á∑§ ‚’∑§Ê ‚ÊÕ, ‚’∑§Ê
Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚’∑§Ê ãÿÊÿ ÷Ë „ÙŸÊ
øÊÁ„∞– ÃÙ „◊Ê⁄UÊ ◊¥òÊ „Ò ‚’∑§Ê ‚ÊÕ,
◊apple¥ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ „ÙŸapple flÊ‹apple ÁflœÊŸ‚÷Ê
øÈŸÊfl ◊apple¥ ’‚¬Ê ∑§Ù ∑§Ù߸ ÷Ë ÃÊ∑§Ã
‚ûÊÊ ◊apple¥ •ÊŸapple ‚apple Ÿ„Ë¥ ⁄UÙ∑§ ‚∑§ÃË–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ÿ„ ◊ÊŸ
’Ò∆Ë ÕË Á∑§ Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ©‚∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
’ŸÃapple „Ë ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ÷Ë ©‚∑§Ë ¬Íáʸ
’„È◊à ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ’Ÿ ¡Ê∞ªË, ‹appleÁ∑§Ÿ
©‚∑‘§ ◊¥‚Í’apple äflSà „Ù ªÿapple– ◊ÊÿÊflÃË
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ŒÙ ª∆’¥œŸÙ¥ ∑§Ë
‚ËœË ≈UP§⁄U „ÙŸapple •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ª∆’¥œŸ
∑§Ë ‚Ë≈Uapple¥ ’„Èà ∑§◊ „ÙŸapple ∑§Ë fl¡„ ‚apple
’‚¬Ê ∑§Ù ß‚∑§Ê ∑§Ê» Ë ŸÈ∑§‚ÊŸ ©∆ÊŸÊ
¬«Ê „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ Á» ⁄U ÷Ë ’‚¬Ê ∑§Ù ß‚
’Êà ∑§Ê ‚ãÃÙ· „Ò Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑§Ë ‚ûÊÊ
¬⁄U ª⁄UË’, ŒÁ‹Ã, •ÊÁŒflÊ‚Ë ∞fl¥
œÊÁ◊¸∑§ •À¬‚¥Åÿ∑§ Áfl⁄UÙœË ÃÕÊ
‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ ∞fl¥ ¬Í¥¡ËflÊŒË ‡ÊÁQ§ÿÊ¥
∑§ÊÁ’¡ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑§Ë¥–
‚ÍòÊÙ¥ Ÿapple ∑§„Ê, “‚Ä ‚apple ‚Ä Ã∑§ ◊Ê⁄U
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚ˇÊ◊ ¬Á⁄Uc∑§Îà Á◊‚Êß‹ ◊apple¥
©ëøSÃ⁄UËÿ ÁflE‚ŸËÿÃÊ ∑‘§ Á‹∞
•ÊœÈÁŸ∑§ ∞fl¥ ‚È‚¥’h flÒ◊ÊÁŸ∑§Ë ∑§Ê
ßSÃapple◊Ê‹ „È•Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ÁÇŸy
Á◊‚Êß‹ ◊apple¥ ¬Ê¥øflË ¬Ë…Ë ∑‘§ ∑§¥åÿÍ≈U⁄U
‹ªapple „Ò¥– ß‚∑§Ë •ÊœÈÁŸ∑§Ã◊ Áfl‡Êapple·ÃÊ∞¥
©«ÊŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ „ÙŸapple flÊ‹apple •fl⁄Uٜ٥ ∑‘§
Œı⁄UÊŸ πÈŒ ∑§Ù ∆Ë∑§ ∞fl¥ ÁŒ‡ÊÊÁŸŒapple¸Á‡ÊÃ
∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– flÊ„Ÿ ∑§Ê •¬Ÿapple ‹ˇÿ
Ã∑§ ‚≈UË∑§ÃÊ ‚apple ‚ÊÕ ¬„È¥øŸÊ ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ß‚◊apple¥ Áfl‡Êapple· ŸappleÁflªapple‡ÊŸ
¬˝áÊÊÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò–
‚’∑§Ê Áfl∑§Ê‚ •ı⁄U ‚’∑§Ê ãÿÊÿ–””
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊Ò¥ ÷ÊÇÿ‡ÊÊ‹Ë „Í¥ Á∑§
¬È⁄UÊŸapple ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ’„Èà ‚apple •ë¿apple ∑§Ê◊ ◊apple⁄Uapple
Á‹∞ ’Ê∑§Ë ⁄Uπapple „Ò¥ •ı⁄U •ë¿apple ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ◊ı∑§Ê ÷Ë ◊Ò¥ Ÿ„Ë¥ ¿Ù«∏ÃÊ „Í¥– ∑§ÊŸÍŸË
¡ÊªM§∑§ÃÊ ¬⁄U ¡Ù⁄U ŒappleÃapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ „◊apple¥ •¬ŸË ‚Ùø ◊apple¥ ’Œ‹Êfl ‹ÊŸapple ∑§Ë
¡M§⁄Uà „Ò– ∑§ÊŸÍŸË ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ãÿÊÿ
∑§Ê ÁflÃ⁄UáÊ ¡M§⁄UË „Ò–
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ¬ÃÊ ø‹apple Á∑§ ÄUÿÊ „Ù ⁄U„Ê „Ò
•ı⁄U √ÿflSÕÊ ÄUÿÊ „Ò– ß‚ ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ Á¡ê◊apple ¡Ù ∑§Ê◊ „Ò, fl„ „Ù ⁄U„Ê „Ò–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ‚ȤÊÊfl ÁŒÿÊ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple Áfl‡Êapple·
•ı⁄U ÁflÁœ ÁflEÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ ∑§Ê◊
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ÁflÁœ ∑‘§ ¿ÊòÊÙ¥ ∑§Ù ÿ„ ∑§Ê◊
ŒappleŸÊ øÊÁ„∞, flapple Œapple‡Ê ∑§Ë ‹Ù∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥
¬⁄U Á⁄U‚ø¸ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U ¬˝Ù¡appleÄU≈U Á⁄U¬Ù≈U¸ ‚ı¥¬apple–
ß‚‚apple „◊Ê⁄Uapple ÁflÁœ ¿ÊòÊÙ¥ ∑§Ù ¬…∏Ê߸ ∑§⁄UÃapple
‚◊ÿ „Ë ÿ„ ¬ÃÊ ø‹ ¡ÊÿappleªÊ Á∑§ ‹Ù∑§
ŸËÃË‡Ê ‚apple Á◊‹apple ‡ÊòÊÈÉŸ
Á‚ã„Ê, Áª⁄U ‚∑§ÃË „Ò ªÊ¡
¬≈UŸÊ– Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ◊apple¥ •‹ª-
Õ‹ª ¬«∏ ª∞ ’Ë¡apple¬Ë ‚Ê¥‚Œ •ı⁄U
•Á÷ŸappleÃÊ ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê Ÿapple •Ê¡ Á’„Ê⁄U
∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ‚apple ◊È‹Ê∑§ÊÃ
∑§Ë– ◊È‹Ê∑§Êà ∑‘§ ¬„‹apple ¬≈UŸÊ‚ÊÁ„’ ‚apple
‚Ê¥‚Œ ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê Ÿapple ⁄UÊíÿ ◊apple¥ ’Ë¡apple¬Ë
∑§Ë „Ê⁄U ¬⁄U ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ‡ÊË·¸ ŸappleÃÎàfl ∑§Ù
Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ’ÃÊÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ øÈŸÊflÙ¥
◊apple¥ Á◊‹Ë „Ê⁄U ∑§Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË ∑Ò§å≈UŸ ∑§Ù
‹appleŸË øÊÁ„∞– ß‚∑§Ê •Õ¸ ÿ„ Ÿ„Ë¥ Á∑§
ß‚ „Ê⁄U Á∑§ Á‹∞ ∞∑§ „Ë •ÊŒ◊Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄U
„Ò– ß‚ „Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ „⁄U fl„ √ÿÁQ§
Á¡ê◊appleŒÊ⁄U „Ò Á¡‚Ÿapple ß‚ øÈŸÊfl ◊apple¥ Á‡Ê⁄U∑§Ã
∑§Ë „Ò– ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê Ÿapple
Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ∑§Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊ •ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U •ı⁄U ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ë
¡◊∑§⁄U ÃÊ⁄UË» ∑§Ë ÕË– •Ê¬∑§Ù ’ÃÊ Œapple¥
Á∑§ ∑§⁄UÊ⁄UË „Ê⁄U ‚apple Á„‹Ë ’Ë¡apple¬Ë Ÿapple •Ê¡
‡ÊÊ◊ øÊ⁄U ’¡apple •¬ŸË ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ‚flÙ¸ëø
ŸËÁÃ-ÁŸ◊ʸáÊ ß∑§Ê߸ ‚¥‚ŒËÿ ’Ù«¸ ∑§Ë
’Ò∆∑§ ’È‹ÊÿË „Ò– π’⁄U „Ò Á∑§ ß‚ ’Ò∆∑§
◊apple¥ ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê ¬⁄U ªÊ¡ Áª⁄U ‚∑§ÃË „Ò–
¬˝Ê# ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ß‚ ’Ò∆∑§ ◊apple¥
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ÷Ë ◊ı¡ÍŒ ⁄U„apple¥ªapple–
Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑§Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊
•ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê¡¬Ê ◊„Ê‚Áøfl ¬Ë
◊È⁄U‹Ëœ⁄U ⁄UÊfl Ÿapple ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ∑§„Ê ÕÊ Á∑§
•Ê⁄U∑‘§ Á‚¥„ •ı⁄U ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê Ÿapple „◊apple¥
œÙπÊ ÁŒÿÊ „Ò •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê»
∑§Ê⁄U¸flÊ߸ „٪˖
¬ÈŸ— ¬˝flapple‡Ê ©c◊Ê ∑§flø yÆÆÆ Á«ª˝Ë
‚apple¥≈U˪˝apple« Ã∑§ ∑‘§ Ãʬ◊ÊŸ ∑§Ù ‚„ ‚∑§ÃÊ
„Ò •ı⁄U ÿ„ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UÃÊ „Ò Á∑§ •¥Œ⁄U
∑§Ê Ãʬ◊ÊŸ zÆ Á«ª˝Ë ‚apple ∑§◊ ⁄U„apple •ı⁄U
ß‚ Œı⁄UÊŸ flÒ◊ÊÁŸ∑§Ë ‚Ê◊Êãÿ …¥ª ‚apple ∑§Ê◊
∑§⁄U ‚∑‘§– ‚ÍòÊÙ¥ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚‡ÊSòÊ ’‹Ù¥
∑‘§ ‡ÊSòÊʪÊ⁄U ◊apple¥ •ÁÇŸ-v,w,x •ı⁄U ¬ÎâflË
¬„‹apple ‚apple ◊ı¡ÍŒ „Ò¥, ¡Ù Á∑§ ßã„apple¥ xÆÆÆ
Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ‚apple íÿÊŒÊ ∑§Ë ŒÍ⁄UË ∑§Ù •¬ŸË
¡Œ ◊apple¥ ‹Ê ŒappleÃË „Ò¥– ߟ∑‘§ ¡Á⁄U∞ Œapple‡Ê ∑§Ù
∞∑§ ¬˝÷ÊflË ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ Á◊‹Ë „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á◊‚Êß‹ ∑‘§ ⁄UÊSÃapple ¬⁄U
Ÿ¡⁄U ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ •ı⁄U ß‚∑‘§ „⁄U ¬Ò◊ÊŸapple
∑‘§ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑‘§ Á‹∞ •ÙÁ«‡ÊÊ ∑‘§ Ã≈U ¬⁄U
⁄U«Ê⁄U •ı⁄U ß‹appleÄU≈˛Ù-•ÊÚÁå≈U∑§‹ √ÿflSÕÊ∞¥
‹ªÊÿË ªÿË ÕË¥– •¥ÁÃ◊ ø⁄UáÊ ∑§Ù ŒappleπŸapple
∑‘§ Á‹∞ ÷Ê⁄UÃËÿ Ÿı‚appleŸÊ ∑‘§ ŒÙ ¬Ùà ‹ÁˇÊÃ
SÕÊŸ ∑‘§ ¬Ê‚ ‹ªÊÿapple ªÿapple Õapple– ÿ„ •ÁÇŸy
Á◊‚Êß‹ ∑§Ê ¬Ê¥øflÊ ¬⁄UˡÊáÊ ÕÊ–
Á¬¿‹Ê ¬⁄UˡÊáÊ ‚appleŸÊ ∑‘§ ∞‚∞» ‚Ë Ÿapple ŒÙ
ÁŒ‚¥’⁄U wÆvy ∑§Ù Á∑§ÿÊ ÕÊ, ¡Ù Á∑§ ‚»
‹ ⁄U„Ê ÕÊ–
ŸappleS‹apple Ÿapple Á» ⁄U ‚apple ¬apple‡Ê
◊apple¥ •ÊŸÊ ‡ÊÈM§
•ŒÊ‹Ãapple¥ ÄUÿÊ „Ò¥, flapple ÁŸ⁄U¬appleˇÊ, •ÊœÈÁŸ∑§ ∞fl¥
ÁflÁœ∑§ ◊ÁSÃc∑§ ‚apple ß‚∑§Ë ¬«∏ÃÊ‹ ∑§⁄U
‚∑‘§¥ªapple– ∞∑§ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∞∑§ ⁄UÊíÿ ∑§Ù
‹apple∑§⁄U ∞apple‚Ê ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥, ÃÙ Á∑§ÃŸÊ ’«∏Ê
∑§Ê◊ „٪ʖ
‹Ù∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥ ∑‘§ ◊„àfl ∑§Ù ⁄UappleπÊ¥Á∑§Ã
∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚Ê◊Êãÿ √ÿÁQ§
∑§Ù≈U¸ ∑‘§ øP§⁄U ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ¬«∏ŸÊ øÊ„ÃÊ, ©‚apple
‹ªÃÊ „Ò Á∑§ ß‚◊apple¥ ¬«∏ ªÿÊ ÃÙ ∑§’
ÁŸ∑§‹Í¥ªÊ– ‹Ù∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥ Ÿapple ∑§◊ ‚◊ÿ ◊apple¥
¬˝ÁÃDÊ „ÊÁ‚‹ ∑§Ë „Ò ¡„Ê¥ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ¬˝ÁR§ÿÊ
•ı⁄U ©‚∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ¬⁄U ÷Ê⁄UÙ‚Ê „Ò–
≈˛Ê¥‚¡apple¥«⁄UÙ¥ ∑§Ê Á¡R§ ∑§⁄UÃapple „È∞ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‚÷Ë flªÙ¥¸ ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ
‚ÈÁŸÁpà Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê, ‡‡≈˛Ê¥‚¡apple¥«⁄U.. ÄUÿÊ •Ê¬ ∑§À¬ŸÊ ∑§⁄U
‚∑§Ãapple „Ò¥ Á∑§ flapple Á∑§ÃŸË ∑§Á∆ŸÊßÿÙ¥ ∑§Ê
‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ¬⁄U◊Êà◊Ê Ÿapple ¡Ù ŒappleŸÊ ÕÊ
ÁŒÿÊ..„◊apple¥ ©ã„apple¥ √ÿflSÕÊ ŒappleŸÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UŸÊ
„Ò– „◊ ∑§ÊŸÍŸË ¬˝áÊÊ‹Ë ◊apple¥ ’Œ‹Êfl ‹Êÿapple¥ªapple,
ÁŸÿ◊Ù¥ ◊apple¥ ’Œ‹Êfl ‹Êÿapple¥ªapple–”” ãÿÊÿʜˇÊÙ¥
∑§Ë ÁŸÿÈÁQ§ ◊apple¥ ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ÁŸM§‡ÊÈÀ∑§ ∑§ÊŸÍŸË
‚appleflÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ◊ʬŒ¥« ∑§Ù ¡Ù«∏Ÿapple ∑‘§
‚ȤÊÊfl ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U
∞apple‚apple ¬˝ÊflœÊŸ Á∑§ÿapple ¡Ê∞¥ Ã’ ª⁄UË’Ù¥ ∑‘§
¬˝Áà ¡flÊ’Œapple„Ë •ı⁄U ‚¥flappleŒŸÊ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ
¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ Á◊‹appleªË– ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ vÆ •¥∑§Ù¥ ∑§Ë ∑§Ù߸
√ÿflSÕÊ „Ù– ‹Ù∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥ ∑§Ê Á¡R§ ∑§⁄UÃapple
„È∞ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥ ∑§Ë
’¡Ê∞ ‹Ù∑§ •ŒÊ‹ÃÙ¥ ◊apple¥ ŒÙŸÙ¥ ¬ˇÊÙ¥ ∑§Ù
‚¥ÃÙ· „ÙÃÊ „Ò–
÷Ê¡¬Ê ¬⁄U ∑‘§¡⁄UËflÊ‹
Ÿapple ∑§‚Ê Ã¥¡, ’ÊÃapple¥ íÿÊŒÊ,
∑§Ê◊ ∑§◊ ‚apple ¬ÒŒÊ „Ù¥ªË
“Á’„Ê⁄U ¡Ò‚Ë ÁSÕÁÃ
ŸÿË ÁŒÑË– Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl
◊apple¥ ÷ªflÊ ¬Ê≈U˸ ∑§Ë „Ê⁄U ∑‘§ ∞∑§ ÁŒŸ ’ÊŒ
ÁŒÑË ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple
•Ê¡ ÷Ê¡¬Ê ¬⁄U ÃËπÊ Ã¥¡ ∑§‚Ãapple „È∞ ∑§„Ê
Á∑§ ’ÊÃapple¥ íÿÊŒÊ •ı⁄U ∑§Ê◊ ∑§◊ ∑§⁄UŸÊ
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ““Á’„Ê⁄U ¡Ò‚Ë
ÁSÕÁà ¬ÒŒÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „Ò– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ¬⁄U ÷Ë Ã¥¡ ∑§‚Ãapple
„È∞ ∑§„Ê Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ⁄UappleÁ«ÿÙ ∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ∑‘§
©‹≈U •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ∑§Ë
“◊Ÿ ∑§Ë ’Êà ∑§⁄UÃË „Ò– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple
∑§„Ê, ““„◊Ê⁄UË ‚⁄U∑§Ê⁄U ÷Ê·áÊ ∑§◊ •ı⁄U
∑§Ê◊ •Áœ∑§ ∑§⁄UÃË „Ò– ∞apple‚Ë ∑§È¿ ¬ÊÁ≈U¸ÿÊ¥
„Ò¥ ¡Ù ’ÊÃapple¥ íÿÊŒÊ •ı⁄U ∑§Ê◊ ∑§◊ ∑§⁄UÃË „Ò¥–
©ã„apple¥ Á’„Ê⁄U ¡Ò‚Ë ÁSÕÁà ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ
¬«ÃÊ „Ò– „◊ •Ê¬∑§Ë “◊Ÿ ∑§Ë ’Êà ∑§⁄UÃapple
„Ò¥ ŸÊ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple “◊Ÿ ∑§Ë ’ÊÖ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
ÿ„Ê¥ ¬Ífl˸ ÁŒÑË ∑‘§ ªÊ¥œË Ÿª⁄U ÁŸflʸøŸ
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ‡Ê„⁄U ∑‘§ ¬„‹apple “¬ÊÚÁ‹ÄU‹ËÁŸ∑§ ∑‘§
©fÊ≈UŸ ¬⁄U ’Ù‹ ⁄U„apple Õapple–
o"kZ&1 vad& 213
y[kuÅ]
eaxyokj] 10 uoEcj 2015
i`"B % 4
ewY; % 2 :i,
R.N.I. No. UPHIN/2015/62559
‚¥‚Œ ∑§Ê ‡ÊËÃ∑§Ê‹ËŸ ‚òÊ
w{ Ÿfl¥’⁄U ‚apple wx ÁŒ‚¥’⁄U Ã∑§
Ÿß¸ ÁŒÑË– ‚¥‚Œ ∑§Ê ‡ÊËÃ∑§Ê‹ËŸ ‚òÊ
w{ Ÿfl¥’⁄U ‚apple wx ÁŒ‚¥’⁄U Ã∑§ ø‹appleªÊ–
ªÎ„◊¥òÊË ⁄UÊ¡ŸÊÕ Á‚¥„ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊apple¥
‚Ù◊flÊ⁄U ∑§Ù „È߸ ‚¥‚ŒËÿ ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ë
◊¥ÁòÊ◊¥«‹Ëÿ ‚Á◊Áà ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥ ‚òÊ ’È‹ÊŸapple
¬⁄U » Ò§‚‹Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’Ò∆∑§ ◊apple¥ ‚¥‚ŒËÿ
∑§Êÿ¸◊¥òÊË flapple¥∑Ò§ÿÊ ŸÊÿ«Í ÷Ë ©¬ÁSÕà Õapple–
Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ∑‘§ ŸÃË¡Ù¥ ∑‘§ ’ÊŒ „Ù ⁄U„apple ß‚
‚òÊ ∑§Ù ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ M§¬ ‚apple ’„Èà ◊„àfl¬Íáʸ
◊ÊŸÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ ‚¥ÅÿÊ’‹
∑‘§ Á‹„Ê¡ ‚apple ◊¡’Íà ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple
Áfl¬ˇÊ Á’„Ê⁄U ‚apple Á◊‹apple Á‚ÿÊ‚Ë ≈UÊÚÁŸ∑§ ∑‘§
ø‹Ãapple ŸÒÁÃ∑§ M§¬ ‚apple íÿÊŒÊ ÃÊ∑§Ãfl⁄U Ÿ¡⁄U
•Ê∞ªÊ– ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ÷Ë Áfl¬ˇÊ ¬„‹apple ‚apple
íÿÊŒÊ ‹Ê◊’¥Œ „٪ʖ ◊ÊŸÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§
‚¥‚Œ ∑§Ê ÿ„ ‚òÊ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ •ı⁄U ÁflœÊÿË
∑§Ê◊∑§Ê¡ ∑‘§ Á‹„Ê¡ ‚apple ’apple„Œ ⁄UÙ◊¥Êø ÷⁄UÊ
„٪ʖ ‚⁄U∑§Ê⁄U Áfl¬ˇÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬„‹apple ‚apple íÿÊŒÊ
‚¥flÊŒ ∑§Êÿ◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ◊Í« ◊apple¥ Ÿ¡⁄U •Ê∞ªË–
fl„Ë¥ Áfl¬ˇÊ ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ◊Ù‹ÃÙ‹ ∑§Ë
ÃÊ∑§Ã ¬„‹apple ‚apple ’…∏appleªË– Áfl¬ˇÊ ‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§
ßÊfl,•‚Á„cáÊÈÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ë
‚¥flappleŒŸ„ËŸ fl ªÒ⁄U Á¡ê◊appleŒÊ⁄UÊŸÊ ’ÿÊŸ’Ê¡Ë
∑§Ù ◊ÈgÊ ’ŸÊ∑§⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ÉÊapple⁄UappleªË– ߟ
ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ¬⁄U ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ë øÈå¬Ë ÷Ë ◊ÈgÊ
’ŸappleªË– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ‚òÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ flSÃÈ ∞fl¥
‚appleflÊ∑§⁄U - ¡Ë∞‚≈UË Áflœappleÿ∑§, •ø‹ ‚¥¬ÁûÊ
Áflœappleÿ∑§, ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Áflœappleÿ∑§ ‚Á„Ã
◊ÙŒË Ÿapple ¬Ë∞◊ ¬Œ ∑§Ë
◊ÿʸŒÊ ÃÊ⁄U-ÃÊ⁄U ∑§Ë— ‹Ê‹Í
¬≈UŸÊ– ⁄UÊ¡Œ •äÿˇÊ
‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝
◊ÙŒË ¬⁄U „◊‹Ê ¡Ê⁄UË ⁄UπÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ¬Œ ∑§Ë ◊ÿʸŒÊ ÃÊ⁄U-
ÃÊ⁄U ∑§⁄U ŒË „Ò– Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl
∑‘§ Œı⁄UÊŸ „◊apple‡ÊÊ SÃ⁄U„ËŸ ’ÊÃapple¥
∑§⁄UÃapple ⁄U„apple– ∞apple‚Ê ¬„‹apple ∑§÷Ë Œapple‡Ê
Ÿapple Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ ÕÊ– ÿapple Á’„Ê⁄U ◊apple¥
¡ËÃÃapple ÃÙ ¬¥ ’¥ªÊ‹ ¬„È¥ø ¡ÊÃapple–
Á’„Ê⁄U ∑‘§ øÈŸÊfl ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê ŒÍ⁄UªÊ◊Ë •‚⁄U „٪ʖ ÿÊŒfl Ÿapple ‚Ù◊flÊ⁄U ∑§Ù „Ù≈U‹ ◊ıÿʸ
◊apple¥ ¬˝apple‚ ∑§Ê¥» ˝apple¥‚ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ÿapple ’ÊÃapple¥ ∑§„Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê¡¬Ê Ÿapple •‚◊
∑§Ë ’’ʸŒË ∑‘§ Á‹∞ ’¥ª‹ÊŒappleÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ù Á¡ê◊appleflÊ⁄U ∆„⁄UÊÿÊ •ı⁄U ‚Ë◊Ê ¬⁄U ßÊfl ’…∏ÊŸapple
∑§Ê ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ– Œapple‡Ê ∑‘§ ’ÈÁh¡ËflË •¬Ÿapple ¬È⁄US∑§Ê⁄U ‹ı≈UÊ ⁄U„apple „Ò– ߟ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ◊„‚Í‚
Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ„Ë¥ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ¬˝øÊ⁄U∑§ ∑‘§ L§¬ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò– ÿapple
ÁflŒapple‡Ê ◊apple¥ ¡ÊÃapple „Ò ÃÙ SflÊ÷ÊÁfl∑§ „Ò ∞Ÿ•Ê⁄U•Ê߸ πÈ‡Ê „Ù¥ªapple ‹appleÁ∑§Ÿ ߟ∑‘§ ÁflŒapple‡ÊË Œı⁄Uapple
◊apple¥ ∞∑§ ÷Ë ÁflŒapple‡ÊË ∑§Ù πÈ‡Ê „ÙÃapple Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ– ÿapple ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ù ‚ÊÕ ‹apple ¡ÊÃapple „Ò •ı⁄U ŸÊ⁄Uapple
‹ªflÊÃapple „Ò ¡’Á∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊ÙŒË-◊ÙŒË „ÙÃapple Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ ªÿÊ– ß‚‚apple
Á’„Ê⁄U fl Œapple‡Ê ◊apple¥ ªÈS‚Ê „Ò– ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple Œapple‡Ê ◊apple¥ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ’ÊÃ
∑§Ë ‹appleÁ∑§Ÿ ÁflŸÊ‡Ê Á∑§ÿÊ– Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ◊apple¥ ßã„Ù¥Ÿapple ¡Ù ’ÊáÊ ¿Ù«∏apple ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» „◊Ÿapple
¡Ù ’ÊáÊ ¿Ù«∏apple ÃÙ flapple œ⁄UʇÊÊÿË „Ù ª∞– •’ Œapple‡Ê fl Á’„Ê⁄U ∑‘§ ‹Ùª ‚È∑§ÍŸ ◊„‚Í‚ ∑§⁄U
⁄U„apple „Ò– Á’„Ê⁄U ∑§Ë ª⁄UË’ fl ªÈ⁄U’à ◊apple¥ ¡ËŸapple flÊ‹Ë ¡ŸÃÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹∞ Á’„Ê⁄U ∑‘§
Á⁄U‚Ù‚¸ ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄Uapple¥ªapple ÃÕÊ ÁŒÑË ‚apple ÷Ë ‹«∏Ê߸ ‹«∏∑§⁄U ◊ŒŒ „ÊÁ‚‹ ∑§⁄Uapple¥ªapple fl
⁄UÊíÿ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ §¥øapple SÃ⁄U ¬⁄U ‹apple ¡Ê∞¥ªapple– ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ë ªgË ¬⁄U
‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ ∞fl¥ » ÊÁ‚S≈U ‡ÊÁQ§ÿÊ¥ ∑§ÊÁ’¡ „Ù ªÿË „Ò, ߟ∑§Ê ∞∑§ ¬‹ ÷Ë fl„Ê¥ ⁄U„ŸÊ
Œapple‡Ê ∑§Ù ≈UÈ∑§«∏apple-≈UÈ∑§«∏apple ∑§⁄UŸÊ „Ò– Á¡ã„Ù¥Ÿapple ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù flÙ≈U ÁŒÿÊ „Ò ©Ÿ‚apple •¬Ë‹ „Ò Á∑§
Œapple‡Ê ∑§Ê ’øÊ߸∞, ∑§È’ʸŸË ŒËÁ¡∞– ◊„¥ªÊ߸ ‚apple ‚÷Ë ÷ÿR§Ê¥Ã „Ò, S≈UË‹ ∑‘§ ∑§Ê⁄UπÊŸapple
’¥Œ „ÙÃapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò ÃÙ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ◊apple∑§ ߟ ߥÁ«ÿÊ ∑§Ë ’Êà ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ÿÈflÊ-ÿÈflÃË
‚÷Ë ∑§Ù ßã„Ù¥Ÿapple ∆ªÊ „Ò– ÿÊŒfl Ÿapple •¥Ã ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ÁŒÑË ◊apple¥ Á«’apple≈U ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ‚apple
•¬Ë‹ „Ò Á∑§ flapple ¡¥ª‹⁄UÊ¡, øÊ⁄UÊ øÙ⁄U ßàÿÊÁŒ ∑§„ ∑§⁄U •¬ŸÊ ¡¡◊apple¥≈U Ÿ„Ë¥ Œapple¥,
¡ŸÃÊ-¡ŸÊŒ¸Ÿ „Ë •‚‹Ë ¡¡ „Ò, ß‚ ’Êà ∑§Ê ÅÿÊ‹ ⁄Uπapple¥–
∑§ß¸ ◊„àfl¬Íáʸ Áflœappleÿ∑§ ¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄UÊŸapple „Ò¥–
‚ÍòÊÙ¥ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù Áfl¬ˇÊ
∑‘§ Œ’Êfl ∑‘§ ¡Ë∞‚≈UË ¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄UÊŸÊ •Ê‚ÊŸ
Ÿ„Ë¥ „٪ʖ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ‚¥∑‘§Ã ÁŒÿÊ „Ò Á∑§
fl„ ¡Ë∞‚≈UË ¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ Áfl¬ˇÊ
‚apple ¡ÀŒ „Ë ’ÊÃøËà ‡ÊÈL§ ∑§⁄UappleªË– ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Ù ‹appleπ∑§Ù¥, ∑§ÁflÿÙ¥, ‚ÊÁ„àÿ∑§Ê⁄UÙ¥,
flÒôÊÊÁŸ∑§Ù¥ ‚Á„à ’ÈÁh¡ËflË ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥
∑§Ê ‹appleπ∑§Ù¥ ∑§Ë „àÿÊ•Ù¥, ªÙ◊Ê°‚ ∑‘§ ◊Ègapple
¬⁄U „È∞ ŒÊŒ⁄UË ∑§Ê¥«, » ⁄Uˌʒʌ •ÁÇŸ∑§Ê¥«
◊apple¥ ŒÁ‹Ã ’ëøÙ¥ ∑§Ë „àÿÊ •ÊÁŒ ◊ÈgÙ¥ ¬⁄U
Áfl¬ˇÊ ∑§Ë ÉÊapple⁄Uapple’¥ŒË ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏appleªÊ–
∑§ÁÕà •‚Á„cáÊÈÃÊ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥
‚ÊÁ„àÿ∑§Ê⁄UÙ¥,flÒôÊÊÁŸ∑§Ù¥ ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple
¬È⁄US∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ‹ı≈UÊŸÊ ÿÊ ∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U
‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ ◊Ê„ı‹ π⁄UÊ’ „ÙŸapple ¡Ò‚apple ◊ÈgÙ¥
¬⁄U ÷Ë Áfl¬ˇÊ ∑‘§ ◊Èπ⁄U ⁄U„Ÿapple ∑‘§ ‚¥∑‘§Ã „Ò¥–
» ⁄UËŒ’ÊŒ ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ ¬⁄U ∑§ÈûÊÙ¥ ‚apple ¡Ù«∏∑§⁄U
•Ê⁄UˇÊáÊ ¬⁄U ÷ʪflà ∑‘§ ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§È¿
ª‹Ã Ÿ„Ë¥, ‹appleÁ∑§Ÿ •‚◊ÿ ÁŒÿÊ ªÿÊ— ◊Ê¥¤ÊË
¬≈UŸÊ– Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥
‹Ê‹Í ÿÊŒfl •ı⁄U ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑‘§
◊„ʪ¥∆’¥œŸ ∑§Ù Á◊‹Ë ¡’⁄UŒSà ¡Ëà ‚apple
¡„Ê¥ ∞∑§ •Ù⁄U ¬Í⁄Uapple ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ » ≈UÊ∑‘§ ¿Ù«∏apple ¡Ê
⁄U„apple „Ò¥, fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ∞Ÿ«Ë∞ ∑§Ë ∑§⁄UÊ⁄UË
„Ê⁄U ‚apple ÷Ê¡¬Ê πapple◊apple ◊apple¥ ‚ãŸÊ≈UÊ ¬‚⁄UÊ „È•Ê
„Ò •ı⁄U „Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ∑§ıŸ ∑§Ë
‚◊ˡÊÊ „Ù ⁄U„Ë „Ò– ßœ⁄U Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê
∑‘§ ‚„ÿÙªË Œ‹ „◊ ∑‘§ ¬˝◊Èπ •ı⁄U Á’„Ê⁄U
∑‘§ ¬Ífl¸ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË Ÿapple Áfl‚
øÈŸÊfl ◊apple¥ ∑§⁄UÊ⁄UË „Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ •Ê⁄U∞‚∞‚
¬˝◊Èπ ◊Ù„Ÿ ÷ʪflà •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê •äÿˇÊ
•Á◊à ‡ÊÊ„ ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑§Ù ∑§„Ë¥ Ÿ ∑§„Ë¥
Á¡◊appleŒÊ⁄U ◊ÊŸ ⁄U„apple „Ò¥– ‚¥flÊŒŒÊÃÊ•Ù¥ ‚apple
’ÊÃøËà ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ∞Ÿ«Ë∞
∑§Ë „Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ •‚◊ÿ ÁŒÿapple ªÿapple ’ÿÊŸ
∑§Ê» Ë •„◊ ⁄U„apple– ◊Ê¥¤ÊË Ÿapple ∑§„Ê, ◊Ù„Ÿ
÷ʪflà ∑§Ê •Ê⁄UˇÊáÊ ¬⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ ’ÿÊŸ
∑§È¿ ª‹Ã Ÿ„Ë¥ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ øÈŸÊfl ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
ß‚apple Ÿ„Ë¥ ÁŒÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞ ÕÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
÷Ê¡¬Ê •äÿˇÊ •Á◊à ‡ÊÊ„ ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑§Ù
÷Ë „Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ Á¡◊appleŒÊ⁄U ’ÃÊÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§Ë ªß¸ Á≈Uå¬áÊË ∑§Ë fl¡„ ‚apple ÁflŒapple‡Ê
⁄UÊíÿ◊¥òÊË ’Ë ∑‘§ Á‚¥„ ¬⁄U ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ë ◊Ê¥ª
‚¥‚Œ ◊apple¥ ©∆appleªË– fl„Ë¥ ‚¥S∑§ÎÁà ◊¥òÊË ◊„apple‡Ê
‡Ê◊ʸ ÷Ë Áfl¬ˇÊ ∑‘§ ÁŸ‡ÊÊŸapple ¬⁄U „Ù¥ªapple– Á¬¿‹apple
‚òÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ◊¥òÊË ‚È·◊Ê Sfl⁄UÊ¡
fl ⁄UÊ¡SÕÊŸ ∑§Ë ◊ÈÅÿ◊¥òÊË fl‚È¥œ⁄UÊ ⁄UÊ¡apple
mÊ⁄UÊ ‹Á‹Ã ◊ÙŒË ∑§Ë ‚„ÊÿÃÊ ∑§⁄UŸapple •ı⁄U
◊äÿ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë Á‡Êfl⁄UÊ¡ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ √ÿʬ◊¥
ÉÊÙ≈UÊ‹apple ¡Ò‚apple ◊Ègapple ¬⁄U ‚¥‚Œ Ÿ„Ë ø‹Ë ÕË–
∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚Á„à ∑§ß¸ Áfl¬ˇÊË Œ‹ ß‚ ’Ê⁄U ÷Ë
ߟ ◊ÈgÙ¥ ∑§Ù ‚¥‚Œ ◊apple¥ ¡Ù⁄U ‡ÊÙ⁄U ‚apple ©∆Ê∞¥ªapple–
⁄UÊ¡SÕÊŸ ◊apple¥ πŸŸ ÉÊÙ≈UÊ‹Ê •ı⁄U ¿ª ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ê ◊ÈgÊ ÷Ë ‚¥‚Œ ◊apple¥ ©∆Ê∞
¡Ê∞¥ªapple– ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥ÁflœÊŸ •ı⁄U Œapple‡Ê ∑‘§ ¬˝ÁÃ
’Ê’Ê ÿÊ„’ ÷Ë◊ ⁄UÊfl •¥’apple«∑§⁄U ∑‘§ ÿÙªŒÊŸ
¬⁄U øøʸ ∑‘§ Á‹∞ w{ •ı⁄U w| Ÿfl¥’⁄U ∑§Ù
‚⁄U∑§Ê⁄U ‚¥‚Œ ∑§Ë ŒÙ ÁŒŸ ∑§Ë Áfl‡Êapple· ’Ò∆∑§
’È‹ÊŸapple ¬⁄U ÷Ë ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò–
∑§„Ê, ‡ÊÊ„ ∑§Ê ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ flÊ‹Ê ’ÿÊŸ ÷Ë
ª‹Ã ‚◊ÿ ¬⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ– ß‚‚apple ÷Ë „◊apple¥
∑§Ê» Ë ŸÈ∑§‚ÊŸ „È•Ê– ªı⁄UË’ „Ù Á∑§
øÈŸÊfl ¬˝øÊ⁄U ∑‘§ Œı⁄UÊŸ •Á◊à ‡ÊÊ„ Ÿapple ∑§„Ê
ÕÊ Á∑§ •ª⁄U Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ∞Ÿ«Ë∞ ∑§Ë „Ê⁄U
„ÙÃË „Ò ÃÙ ‚’‚apple íÿÊŒÊ ¬≈UÊπapple ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ
◊apple¥ » ≈Uapple¥ªapple– ◊Ê¥¤ÊË Ÿapple ∑§„Ê, ‹Ê‹Í •ı⁄U ŸËÃˇÊ
∑§Ù Á’ŸÊ ◊Ègapple ∑§Ù ◊ÈgÊ ’ŸÊŸapple ◊apple¥ ◊„Ê⁄UÃ
„ÊÁ‚‹ „Ò– ◊Ù„Ÿ ÷ʪflà ∑‘§ ’ÿÊŸ •ı⁄U
•Á◊à ‡ÊÊ„ ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑§Ù ©ã„Ù¥Ÿapple Á’„Ê⁄U
∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑‘§ ¬Ê‚ ‚„Ë ‚◊ÿ ¬⁄U ¬„È¥øÊÿÊ
•ı⁄U ß‚∑§Ê πÊÁ◊ÿÊ¡Ê ∞Ÿ«Ë∞ ∑§Ù ©∆ÊŸÊ
¬«∏Ê–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´Âæη¤èØ
˜ææâÎè ·Ô¤ çàæçßÚU
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U •ÄU‚⁄U
œ◊ʸŒÊ ‚¥SÕÊ∞¥ •ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË •S¬ÃÊ‹
ÁøÁ∑§à‚Ê Á‡ÊÁfl⁄U •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§⁄UÃapple ⁄U„Ãapple „Ò¥–
◊ÙÁÃÿÊÁ’¥Œ •ı⁄U Ÿ‚’¥ŒË ∑‘§ Á‡ÊÁfl⁄U •Ê◊ „Ò¥–
ÿÙ¥ ⁄UQ§øʬ, ◊œÈ◊apple„, ◊Ù≈UÊ¬Ê •ÊÁŒ ⁄U٪٥ ∑§Ë
¬„øÊŸ •ı⁄U ߟ‚apple ’øÊfl ∑‘§ Á‹∞ ‹ÙªÙ¥ ◊apple¥
¡ÊªM§∑§ÃÊ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ¡ª„-¡ª„
SflÊSâÿ Á‡ÊÁfl⁄U ‹ªÊ∞ ¡ÊÃapple „Ò¥, ¬⁄U ©Ÿ◊apple¥ flÒ‚Ê
¡ÙÁπ◊ Ÿ„Ë¥ ⁄U„ÃÊ ¡Ò‚Ê •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ◊apple¥–
◊ÙÁÃÿÊÁ’¥Œ •ı⁄U Ÿ‚’¥ŒË Á‡ÊÁfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ ‚¥R§◊áÊ
∑‘§ ø‹Ãapple ⁄UÙÁªÿÙ¥ ∑‘§ •¬ŸË •Ê¥π ª¥flÊ ’Ò∆Ÿapple,
ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ¡ÊŸ ‚apple „ÊÕ œÙ ’Ò∆Ÿapple Ã∑§ ∑‘§ ∑§ß¸ ©ŒÊ„⁄UáÊ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥– ¬⁄U „Ò⁄UÊŸË
∑§Ë ’Êà „Ò Á∑§ ∞apple‚apple Á‡ÊÁfl⁄U •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ∞„ÁÃÿÊÃË ©¬ÊÿÙ¥ ∑§Ê äÿÊŸ
Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃapple– ÿ„Ë fl¡„ „Ò Á∑§ ∑§ß¸ ’Ê⁄U ’«∏apple „ÊŒ‚apple „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥– ◊„Ê⁄UÊC˛ ∑‘§ flÊÁ‚◊
Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ŸappleòÊ ÁøÁ∑§à‚Ê Á‡ÊÁfl⁄U ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ◊ÙÁÃÿÊÁ’¥Œ ∑‘§ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ◊apple¥
ŒÙ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ •¬ŸË •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ª¥flÊ ’Ò∆Ÿapple •ı⁄U ’ûÊË‚ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ª¥÷Ë⁄U
‚¥R§◊áÊ ∑§Ë Áª⁄Uçà ◊apple¥ •Ê ¡ÊŸapple ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ ß‚Ë Á‚‹Á‚‹apple ∑§Ë ÃÊ¡Ê ∑§«∏Ë „Ò–
ÁflÁøòÊ „Ò Á∑§ ¡’ ⁄UÙÁªÿÙ¥ Ÿapple •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ •Ê¥π ◊apple¥ Ã∑§‹Ë» ’…∏Ÿapple ∑§Ë
Á‡Ê∑§Êÿà ∑§Ë ÃÙ ©ã„apple¥ •∑§Ù‹Ê ∑‘§ •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ÷apple¡ ÁŒÿÊ ªÿÊ, ¡’Á∑§ fl„Ê¥
∑§Ù߸ ŸappleòÊ ÁøÁ∑§à‚∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò– ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ ÿ„ „ÊŒ‚Ê ß‚Á‹∞ „È•Ê,
ÄUÿÙ¥Á∑§ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ¡M§⁄UË ‚Ê» -‚» Ê߸ ∑§Ê äÿÊŸ Ÿ„Ë¥ ⁄UπÊ ªÿÊ–
„Ê‹Ê¥Á∑§ Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ©‚Ÿapple ©¬∑§⁄UáÊÙ¥ ∑§Ë ‚» Ê߸ •ı⁄U
•ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ŒSÃÊŸapple flªÒ⁄U„ ’Œ‹Ÿapple ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ¬Í⁄UË ‚ÊflœÊŸË ’⁄UÃË–
◊ª⁄U ⁄UÙÁªÿÙ¥ ◊apple¥ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ∑§Ê •ÊR§◊áÊ ∑Ò§‚apple „È•Ê, ß‚∑§Ê ∑§Ù߸ ‚¥ÃÙ·¡Ÿ∑§
¡flÊ’ fl„ Ÿ„Ë¥ Œapple ‚∑§Ê „Ò–
ŒÙ ‚Ê‹ ¬„‹apple ⁄UÊ¡SÕÊŸ ∑‘§ ∞∑§ ÁŸ¡Ë •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ‹ªÊ∞ ª∞ ŸappleòÊ ÁøÁ∑§à‚Ê
Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ ß‚Ë Ã⁄U„ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ ‚¥R§◊áÊ ‚apple ∑§ß¸ ‹Ùª •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë ⁄UهʟË
ª¥flÊ ’Ò∆apple Õapple– Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥ Ÿ‚’¥ŒË Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ
‚¥R§◊áÊ ∑‘§ ø‹Ãapple ∑§ß¸ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ¡ÊŸ ø‹Ë ªß¸ ÕË– ß‚ ‚’ ‚apple•ª⁄U
◊„Ê⁄UÊC˛ ∑‘§ flÊÁ‚◊ Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ Ÿapple ‚’∑§ ‹appleŸÊ ¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥ ‚◊¤ÊÊ
ÃÙ ÿ„ ª¥÷Ë⁄U ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë „Ë ∑§„Ë ¡Ê∞ªË– ÿ„ ‚Ê◊Êãÿ Ã∑§Ê¡Ê „Ò Á∑§ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ‚Ê» -‚» Ê߸ ∑§Ê πÊ‚ äÿÊŸ ⁄UπŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ ∑§È¿
‚◊ÿ Ã∑§ ⁄UÙÁªÿÙ¥ ¬⁄U ‹ªÊÃÊ⁄U Ÿ¡⁄U ⁄UπŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– SflÊSâÿ
Á‡ÊÁfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ ’«∏Ë Ãʌʌ ◊apple¥ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚Á‹∞ •ÄU‚⁄U
•S¬ÃÊ‹∑§◊˸ ©¬∑§⁄UáÊÙ¥ ∑§Ë ‚Ê» -‚» Ê߸, ŒSÃÊŸapple ’Œ‹Ÿapple •ÊÁŒ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
‹Ê¬⁄UflÊ„Ë ’⁄UÃÃapple Œappleπapple ¡ÊÃapple „Ò¥– ◊ÙÁÃÿÊÁ’¥Œ •ı⁄U Ÿ‚’¥ŒË ∑‘§ ’ÊŒ •ÄU‚⁄U
⁄UÙÁªÿÙ¥ ∑§Ù ÉÊ⁄U ÷apple¡ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò, ß‚Á‹∞ ©Ÿ ¬⁄U ¡M§⁄UË Ÿ¡⁄U Ÿ„Ë¥ ⁄UπË ¡Ê
¬ÊÃË– Á∑§ã„Ë¥ fl¡„Ù¥ ‚apple •ª⁄U ©Ÿ◊apple¥ ‚¥R§◊áÊ » Ò§‹ÃÊ „Ò ÃÙ ©‚∑§Ë ¡Ê¥ø •ÊÁŒ
◊apple¥ ∑§Ê» Ë ‚◊ÿ ‹ª ¡ÊÃÊ „Ò, Á» ⁄U ‚apple„à Ãapple¡Ë ‚apple Á’ª«∏ÃË ø‹Ë ¡ÊÃË „Ò, Á¡‚apple
‚¥÷Ê‹ ¬ÊŸÊ ∑§Á∆Ÿ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– flÊÁ‚◊ Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ „È∞ •ÊÚ¬⁄Uapple‡ÊŸ ◊apple¥ ÷Ë
ÿ„Ë „È•Ê– Á» ⁄U •S¬ÃÊ‹∑§Á◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ ÿ„ œÊ⁄UáÊÊ ÷Ë ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë ∑§Ë fl¡„ ’ŸÃË
„Ò Á∑§ ÁøÁ∑§à‚Ê Á‡ÊÁfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ª⁄UË’ Ã’∑‘§ ∑‘§ ‹Ùª •ÊÃapple „Ò¥–
ª¥ªÊ ∑§Ë ◊ÿʸŒÊ •ı⁄U •äÿÊà◊
øÈŸÊfl ∑‘§ Œı⁄UÊŸ Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË Ÿapple flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ù ÁflE ∑§Ê •ÊäÿÊÁà◊∑§ ∑‘§ãŒ˝
’ŸÊŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§Ë ÕË– ß‚ ◊„ÊŸ ∑§Êÿ¸ ∑‘§ ŒÙ ¬„‹Í „Ò¥– ÷ıÁÃ∑§ •ı⁄U •ÊäÿÊÁà◊∑§–
÷ıÁÃ∑§ SÃ⁄U ¬⁄U flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ‡Ê„⁄U ∑§Ë ’ÈÁŸÿÊŒË ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ¡M§⁄UË „Ò– ∑§È¿
ÁŒŸ ¬Ífl¸ flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ¡ÊŸapple ∑§Ê •fl‚⁄U Á◊‹Ê ÕÊ– •Ê≈UÙÁ⁄UÄU‡ÊÊ «˛Êßfl⁄U Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§
‡Ê„⁄U ◊apple¥ ç‹Ê߸•Ùfl⁄U ßàÿÊÁŒ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ◊ÊÿÊflÃË ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚◊ÿ ◊apple¥ „È•Ê
ÕÊ– •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ∑‘§ ‚ûÊÊM§…∏ „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ‚’ ∑§Êÿ¸ ∆¬ „Ò¥–
flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ù ÁflE •ÊäÿÊÁà◊∑§ ∑‘§ãŒ˝ ’ŸÊŸapple ∑§Ê ŒÍ‚⁄UÊ ¬„‹Í •ÊäÿÊÁà◊∑§ „Ò–
flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ê ª¥ªÊ ∑‘§ ‚ÊÕ •≈UÍ≈U ‚ê’㜠„Ò– ª¥ªÊ ∑§Ê •Áœ∑§ÊÁœ∑§ ¬ÊŸË Ÿ⁄UÙ⁄UÊ
’apple⁄UÊ¡ ‚apple πappleÃË ∑‘§ Á‹ÿapple ÁŸ∑§Ê‹ Á‹ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– •∑§‚⁄U Ÿ⁄UÙ⁄UÊ ∑‘§ •Êªapple ª¥ªÊ ‚Íπ
¡ÊÃË „Ò– ÿÊŸË ∑‘§ŒÊ⁄UŸÊÕ •ı⁄U ’Œ⁄UËŸÊÕ ∑§Ê ¬˝‚ÊŒ ‹apple∑§⁄U •ÊŸapple flÊ‹Ê ª¥ªÊ¡‹
•’ flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ¬„È¥ø „Ë Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê „Ò– ¡Ù ¬ÊŸË ¬„È¥øÃÊ „Ò, fl„ ◊ÈÅÿÃM§ ∑§Ê‹Ë •ı⁄U
⁄UÊ◊ª¥ªÊ ∑§Ê „Ò– ¬ÊŸË ∑§◊ „ÙŸapple ‚apple ª¥ªÊ ∑§Ë ¬˝ŒÍ·áÊ ∑§Ù fl„Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ ÷Ë
ˇÊËáÊ „Ù ªÿË „Ò–
ª¥ªÊ •ı⁄U ÿ◊ÈŸÊ ∑‘§ ∑§◊Ê¥« ∞Á⁄UÿÊ ◊apple¥ ◊apple¥ÕÊ, œÊŸ •ı⁄U ªÛÊapple ¡Ò‚Ë »‚‹Ù¥ ∑§Ê
©à¬ÊŒŸ „Ù ⁄U„Ê „Ò, Á¡ã„apple¥ ¬ÊŸË ∑§Ë ÷Ê⁄UË ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– ß‚ ‚ê¬Íáʸ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ¡‹
‚ÉÊŸ »‚‹Ù¥ ∑‘§ ©à¬ÊŒŸ ¬⁄U ⁄UÙ∑§ ‹ªÊŸË „٪˖ Ã’ „Ë flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ◊apple¥ ª¥ªÊ ∑§Ê ‚ÃÃ
¬˝flÊ„ ’ŸÊÿapple ⁄UπŸÊ ‚¥÷fl „Ù ‚∑‘§ªÊ– ª¥ªÊ ◊apple¥ «Ê‹apple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ¬˝ŒÍÁ·Ã ¡‹ ∑§Ù ÷Ë
⁄UÙ∑§ŸÊ „٪ʖ ‚Êà ߥÁ«ÿŸ ߥS≈UË≈U˜ÿÍ≈U •Ê» ≈UappleÄUŸÊ‹Ù¡Ë ∑‘§ ‚◊Í„ mÊ⁄UÊ ª¥ªÊ ∑‘§
¬˝’㜟 ¬⁄U å‹ÊŸ ’ŸÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ߟ∑§Ë ∞∑§ ¬˝◊Èπ ‚¥SÃÈÁà „Ò Á∑§ ©l٪٥ mÊ⁄UÊ
ª¥Œapple ¬ÊŸË ∑§Ù ’Ê„⁄U »‘§¥∑§Ê „Ë Ÿ ¡Êÿapple– ª¥Œapple ¬ÊŸË ∑§Ù ’Ê⁄Uê’Ê⁄U ‚Ê» ∑§⁄U∑‘§ ¬ÈŸM§
©¬ÿÙª ◊apple¥ ‹ÊÿÊ ¡Êÿapple, ¡’ Ã∑§ fl„ ‚◊Ê# Ÿ „Ù ¡Êÿapple– ‚◊SÿÊ „Ò Á∑§ ¬ÊŸË ∑§Ù
‚Ê» ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‹ÊªÃ •ÊÿappleªË •ı⁄U ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Á’∑§Ÿapple flÊ‹Ê ◊Ê‹ ÿÕÊ ∑§Êª¡ •ı⁄U
øËŸË ◊„¥ªapple „Ù ¡Êÿapple¥ªapple– ∞apple‚apple ◊apple¥ „◊apple¥ ÿ„ Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „ÙªÊ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple Á‹ÿapple ‚SÃÊ
∑§Êª¡ •ı⁄U ‚SÃË øËŸË ◊„àfl¬Íáʸ „Ò ÿÊ ª¥ªÊ¡Ë ∑§Ê Sflë¿ ¡‹– flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ê
‚Ëflapple¡ ª¥ªÊ ◊apple¥ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ß‚apple ⁄UÙ∑§Ÿapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê ∑§Ù ∑§⁄UŸÊ „Ò– ∑‘§ãŒ˝
‚⁄U∑§Ê⁄U ‚Ëflapple¡ ≈˛Ë≈U◊apple¥≈U å‹Êã≈U ∑‘§ Á‹ÿapple œŸ •Êfl¥Á≈Uà ∑§⁄U Œapple ÃÙ ÷Ë Ÿª⁄U¬ÊÁ‹∑§Ê
∑§Ù ª¥Œapple ¬ÊŸË ∑§Ë ‚»Ê߸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple Á’¡‹Ë »Í¥∑§Ÿapple ‚apple ÃÁŸ∑§ ÷Ë ¬˝àÿˇÊ ‹Ê÷
Ÿ„Ë¥ „Ò– ¡M§⁄Uà ÕË Á∑§ ‚Ëflapple¡ ≈˛Ë≈U◊apple¥≈U å‹Êã≈U ∑‘§ ∑Ò§Á¬≈U‹ πø¸ ∑§Ù ¬ÙÁ·Ã ∑§⁄UŸapple
∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U ‚Ê» Á∑§ÿapple ªÿapple ‚Ëflapple¡ ∑§Ù π⁄UËŒŸapple ∑§Ë ◊ÙŒË¡Ë ÿÙ¡ŸÊ ’ŸÊÃapple– Ã’
ÁŸ¡Ë ©l◊Ë ÷Ë ‚Ëflapple¡ ∑§Ë ‚»Ê߸ ◊apple¥ ∑§ÍŒ ¬«∏Ãapple, øÍ¥Á∑§ ß‚‚apple ∑§◊Ê߸ ∑‘§ •fl‚⁄U
πÈ‹Ãapple– Á¡ÃŸÊ ‚Ëflapple¡ flapple ‚Ê» ∑§⁄UÃapple, ©‚∑‘§ ∞fl¡ ◊apple¥ ©ã„apple¥ ¬Ò‚Ê Á◊‹ÃÊ– ¬⁄UãÃÈ
◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ©‚Ë ¬È⁄UÊŸapple …Ê¥øapple ∑§Ù ¬ÙÁ·Ã ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò– ‚Ëflapple¡ ≈˛Ë≈U◊apple¥≈U å‹Êã≈U ‹ªÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ ¬Ò‚Ê ’Ê¥≈UÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– Œ⁄U•‚‹ ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ¬Ò‚Ê
’Ê¥≈UŸapple ◊apple¥ ∑§◊Ê߸ „ÙÃË „Ò– •’ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ¬„‹Í ∑§Ù ‹apple¥– ‚Ê◊Êãÿ M§¬ ‚apple •äÿÊà◊
∑§Ù ¬Í¡Ê-¬Ê∆ ∞fl¥ ∑§◊¸∑§Ê¥« ‚apple ¡Ù«∏Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚‚apple §¬⁄U ©∆Ãapple „Ò¥ ÃÙ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§
’¥œŸÙ¥ ∑§Ê àÿʪ∑§⁄U ∑§¥Œ⁄UÊ•Ù¥ ◊apple¥ äÿÊŸ ∑§⁄UŸapple •ÊÁŒ ‚apple ¡Ù«∏Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚
SÃ⁄U ¬⁄U „◊ flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ù flÒÁE∑§ ∑‘§ãŒ˝ Ÿ„Ë¥ ’ŸÊ ‚∑‘§¥ªapple, øÍ¥Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ¬Í¡Ê-¬Ê∆
∞fl¥ àÿʪ ‚’∑§Ù SflË∑§Êÿ¸ Ÿ„Ë¥ „Ò– „◊apple¥ ∞∑§ •ı⁄U SÃ⁄U §¬⁄U ©∆ŸÊ „٪ʖ „◊Ê⁄Uapple
œ◊¸‡ÊÊSòÊÙ¥ ◊apple¥ ¬⁄U’˝±◊ •ı⁄U •¬⁄U ’˝±◊ ∑§Ë •‹ª-•‹ª √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ªÿË „Ò–
¬⁄U’˝±◊ ∑§Ù ÁŸ⁄UÊ∑§Ê⁄U ∞fl¥ ÁŸªÈ¸áÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „Ò– ¬⁄U’˝±◊ ‡Êʥà ⁄U„ÃÊ „Ò– ÃÈ‹ŸÊ ◊apple¥
•¬⁄U ’˝±◊ ∑§Ù ÁŸ⁄UÊ∑§Ê⁄U •ı⁄U ‚ªÈáÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „Ò– •¬⁄U ’˝±◊ M§¬ ⁄UÁ„à „Ò–
ßS‹Ê◊ ÃÕÊ ß¸‚Ê߸ œ◊Ù¥¸ ◊apple¥ ◊apple¥ ªÊÚ« ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ •¬⁄U ’˝±◊ ∑‘§ •ŸÈM§¬ „Ò–
ªÊÚ« ∑§Ë ∑§Ù߸ ÃSflË⁄U •ÕflÊ ◊ÍÁø Ÿ„Ë¥ ’ŸÊ߸ ¡ÊÃË– Á’À∑§È‹ flÒ‚apple „Ë ¡Ò‚apple
Á„ãŒÈ•Ù¥ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ’˝±◊ ∑§Ë ∑§Ù߸ ÃSflË⁄U Ÿ„Ë¥ ’ŸÊ߸ ¡ÊÃË „Ò– •ÃM§ ÿÁŒ „◊
•äÿÊà◊ ∑§Ù •¬⁄U ’˝±◊ ‚apple ¬∑§«∏apple¥ ÃÙ flÒÁE∑§ SÃ⁄U ¬⁄U •¬ŸË ¬Ò∆ ’ŸÊ ‚∑§Ãapple „Ò¥–
„◊apple¥ ∑§„ŸÊ „ÙªÊ Á∑§ ◊ŸÈcÿ ∑§Ù øÊÁ„ÿapple Á∑§ •¬Ÿapple ∑§◊Ù¥¸ ∑§Ù •¬⁄U ’˝±◊ •ŸÈ‚Ê⁄U
…Ê‹apple– ¡Ò‚apple •¬⁄U ’˝±◊ ∑§„apple Á∑§ ¬˝ŒÍ·áÊ ◊à »Ò§‹Ê•Ù ÃÙ ◊ŸÈcÿ ∑§ø⁄Uapple ∑§Ù Á⁄U‚ÊßÁ∑§‹
∑§⁄Uapple– •ÕflÊ •¬⁄U ’˝±◊ ∑§„apple Á∑§ ŸŒË ∑§Ù ’„Ÿapple ŒÙ ÃÙ ◊ŸÈcÿ ŸŒË ¬⁄U ’Ê¥œ Ÿ
’ŸÊÿapple– flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑§Ù ÁflE ∑§Ê •ÊäÿÊÁà◊∑§ ∑‘§ãŒ˝ ’ŸÊŸapple ∑§Ù „◊apple¥ àÿʪ ∑§Ë Ÿß¸
¬Á⁄U÷Ê·Ê ª…Ÿ∏Ë „٪˖ àÿʪ ∑§Ù •À¬ ‚◊ÿ ∑‘§ Á‹ÿapple ¬Ë¿apple „≈U∑§⁄U ÁŒ‡ÊÊ ÁŸœÊ¸⁄UáÊ
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ‚◊¤ÊŸÊ „٪ʖ ¡Ò‚apple Á‡ÊˇÊ∑§ ∑§È¿ ‚◊ÿ ∑‘§ Á‹∞ ¬…∏Ê߸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ’ãŒ
∑§⁄U∑‘§ »‘§∑§À≈UË ◊ËÁ≈U¥ª ◊apple¥ Á„S‚Ê ‹appleÃapple „Ò¥ •ı⁄U ¬Ê∆˜ÿR§◊ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ øøʸ ∑§⁄UÃapple „Ò¥–
Á»⁄U ◊ËÁ≈U¥ª ◊apple¥ Á‹ÿapple ªÿapple ÁŸáʸÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ¬ÈŸM§ ¬…∏ÊŸapple ∑‘§ ∑§Êÿ¸ ◊apple¥ flapple ‹ª ¡ÊÃapple „Ò¥–
ÿ„Ê¥ ¬…∏Ê߸ ∑‘§ ∑§Êÿ¸ ∑§Ù ∑§È¿ ‚◊ÿ ∑‘§ Á‹ÿapple ’㌠∑§⁄UŸÊ „Ë àÿʪ „Ò– àÿʪ ∑§Ê
•¥ÁÃ◊ ©gapple‡ÿ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ù Ÿ∑§Ê⁄UŸÊ Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§ •¬⁄U ’˝±◊ mÊ⁄UÊ ’ÃÊ߸ ªÿË ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥
‚ÁR§ÿ „ÙŸÊ „Ò– •äÿÊà◊ ∑§Ë ∞apple‚Ë √ÿÊÅÿÊ ¬˝◊Èπ œ◊Ù¥¸ ∑§Ù ◊Êãÿ „Ù ‚∑§ÃË „Ò–
Ÿß¸ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù øÊÁ„ÿapple Á∑§ flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ◊apple¥ •¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË ∑§Ë
SÕʬŸÊ ∑§⁄Uapple ¡„Ê¥ ∞∑§ „Ë ¿Ã ∑‘§ ŸËøapple ÁflÁ÷ÛÊ œ◊Ù¥¸ ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ ŒË ¡Êÿapple–
lEikndh;@ys[kfopkj
‹πŸ§, ◊¥ª‹flÊ⁄U, vÆ Ÿflê’⁄U wÆvz
Õ´Î ·¤ÚUô ×ðÇ §Ù ¿æ§Ùæ çÎßæÜè ×ÙæÙæ
∞∑§ ’Ê⁄U ‚ÊÁ„àÿ ∑‘§ ŸÙ’apple‹ ¬È⁄US∑§Ê⁄U Áfl¡appleÃÊ
flË.∞‚.ŸÊÿ¬Ê‹ ’ÃÊ ⁄U„apple Õapple Á∑§ flapple ¬„‹Ë ’Ê⁄U ÷Ê⁄Uà v~{v
◊apple¥ ŒË¬Êfl‹Ë ∑§Ë ⁄UÊà ∑§Ù ’ê’߸ ¬„È¥øapple– ∞ÿ⁄U¬Ù≈U¸ ‚apple „Ù≈U‹
∑‘§ ⁄UÊSÃapple ◊apple¥ ©ã„apple¥ ÿapple Œappleπ∑§⁄U ÁŸ⁄UʇÊÊ „È߸ Á∑§ ÿ„Ê¥ ¬⁄U íÿÊŒÊÃ⁄U
ÉÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ê„⁄U ◊Ù◊’ÁÃÿÙ¥ ‚apple •Ê‹Ù∑§ ‚í¡Ê „Ù ⁄U„Ë ÕË–
©Ÿ∑‘§ Œapple‡Ê ÁòÊÁŸŒÊŒ ∞fl¥ ≈UÈ’ÒªÙ ◊apple¥ ŒË¬Êfl‹Ë ¬⁄U •’ ÷Ë
Á◊^Ë ∑‘§ ŒË∞ ¡‹ÊŸapple ∑§Ê Á⁄UflÊ¡ „Ò– Œ⁄U•‚‹ ÷Ê⁄Uà ‚apple
Œ‡Ê∑§Ù¥ ¬„‹apple ‚Êà ‚◊¥Œ⁄U ŒÍ⁄U ø‹apple ª∞ ÷Ê⁄UÃËÿ •Ê¡ ÷Ë
•¬Ÿapple ÃË¡-àÿÙ„Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ’„Èà „Ë üÊhÊ •ı⁄U ©à‚Ê„ ∑‘§
÷Êfl ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ŸÊÃapple „Ò¥– ŸÊÿ¬Ê‹ ∆Ë∑§ „Ë ∑§„ ⁄U„apple Õapple–
Œ⁄U•‚‹ ◊Ù◊’ûÊË ¡‹Ê∑§⁄U •Ê‹Ù∑§-‚í¡Ê ∑§⁄UŸÊ ÷Ê⁄UÃËÿ
‚¥S∑§ÎÁà ∑§Ê •¥ª ∑§÷Ë Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê– ÿapple Áfl‡ÊÈh ¬ÊpÊàÿ ‚¥S∑§ÎÁÃ
∑§Ê Á„S‚Ê „Ò– ◊Ê‹Í◊ Ÿ„Ë¥ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple ßœ⁄U ÄUÿÙ¥ ŒË¬Êfl‹Ë
¬⁄U ◊Ù◊’ÃË ¡‹ÊŸapple ∑§Ê ¬˝ø‹Ÿ ‡ÊÈM§ „È•Ê–
◊Ù◊’ÃË ¡‹ÊŸapple ‚apple ÃÙ ¬˝ŒÍ·áÊ ’…∏ÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ Áfl¬⁄UËÃ
‚⁄U‚Ù¥ ∑‘§ Ãapple‹ ÿÊ ÁË ∑‘§ Ãapple‹ ÿÊ •⁄U¥« ∑‘§ Ãapple‹ ∑‘§ ŒË∞
ŒË¬Êfl‹Ë ¬⁄U ¡‹ÊŸapple ‚apple •Ÿapple∑§ ‹Ê÷ „Ò¥– ¬„‹Ê ÃÙ ÿapple Á∑§
•ª⁄U •Ê¬ ŒË∞ ¡‹Ê∞¥ªapple ÃÙ ÿapple flÊÃÊfl⁄UáÊ ∑§Ù ‡ÊÈh ∑§⁄Uapple¥ªapple–
ŒÍ‚⁄Uapple, ª⁄UË’ Á◊^Ë ∑‘§ ’øŸ ’ŸÊŸapple flÊ‹apple ∑§Èê„Ê⁄U ÷ÊßÿÙ¥ ∑§Ù
⁄UÙ¡ªÊ⁄U ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄Uapple¥ªapple- •ı⁄U •’ ß‚∑§Ë ∑§Ë◊à ∑§Ê ÷Ë
•Ê∑§‹Ÿ ∑§⁄U ‹appleÃapple „Ò¥– ∞∑§ ‹Ë≈U⁄U ‚⁄U‚Ù¥ ∑§Ê Ãapple‹ ‹ª÷ª
}Æ L§¬ÿÊ, wÆÆ Á◊^Ë ∑‘§ ŒË∞ ‹ª÷ª zÆ L§¬ÿapple •ı⁄U L§ß¸
∑§Ë ’ûÊË ‹ª÷ª vÆ L§¬ÿapple– ◊Ë’ wÆÆ ŒË¬∑§ ¡‹ÊŸapple
∑§Ê πø¸ Á‚» ¸ vyÆ L§¬ÿapple– ÃÙ •Ê¬ •¥ŒÊ¡Ê ‹ªÊ ‹ËÁ¡∞
∑§Ë wÆÆ ŒË¬∑§ ⁄UπŸapple ‚apple •Ê¬∑‘§ ÉÊ⁄U ◊apple¥ íÿÊŒÊ ⁄UÙ‡ÊŸË „ÙªË
ÿÊ vÆ ‚ËÁ⁄U¡ ‹Êß≈U˜‚ ‚apple– ’Êà ÿ„Ê¥ ¬⁄U „Ë πà◊ Ÿ„Ë¥
„ÙÃË– ‚⁄U‚Ù¥ ∑‘§ Ãapple‹ ∑‘§ ŒË¬∑§ ¡‹ÊŸapple ‚apple ¬≈UÊπÙ¥ ∑‘§ mÊ⁄UÊ
àæéM¤ ·¤ÚUô ÌñØæÚUè... ¥æ »§ü ÎèÂæßÜè
ß‚ ’Ê⁄U ∑§Ë ÁŒflÊ‹Ë ∑§Ù •Ê≈U¸ ∞¥«
R§Êç≈U ‚apple ÷⁄U ŒÙ– ÉÊ⁄U ‚¡ÊŸÊ „Ù ÿÊ ©¬„Ê⁄U,
ÁŒflÊ‹Ë ∑‘§ ŒËÿÙ¥ ∑§Ë ’Êà „Ù ÿÊ ⁄U¥ªÙ‹Ë...
ÃÈê„apple¥ ÿapple ‚’ ’ŸÊŸÊ Á‚πÊ ⁄U„Ë „Ò¥ ∞◊.
◊ËŸ‹ •ª‹apple „çÃapple ÁŒflÊ‹Ë „Ò– ⁄UÙ‡ÊŸË ∑‘§
ß‚ àÿÙ„Ê⁄U ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple „Ë •Ê¥πÙ¥ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple
ŒËÿapple ¡ª◊ªÊŸapple ‹ªÃapple „Ò¥, » È‹¤ÊÁ«ÿÊ¥,
¬≈UÊπapple •ı⁄U …apple⁄U ‚Ê⁄Uapple ©¬„Ê⁄U ¬ÊŸapple ∑§Ë •Ê‚
‚apple ◊Ÿ πÈ‡Ê „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– ÃÈê„Ê⁄Uapple ÉÊ⁄U ◊apple¥ ÷Ë
ÃÒÿÊÁ⁄UÿÊ¥ „Ù ⁄U„Ë „Ù¥ªË „⁄U ‚Ê‹ ∑§Ë Ã⁄U„–
¬⁄U ÃÈ◊ ß‚ ‚Ê‹ Ÿ∞ ∑§¬«∏apple ¬„Ÿ∑§⁄U Á◊∆Ê߸
πÊŸapple, ¬≈UÊπapple ¡‹ÊŸapple ∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§È¿ •ı⁄U
÷Ë ∑§⁄UÙ– ÿÊŸË ÃÈ◊ ÷Ë ’«∏Ù¥ ∑§Ë Ã⁄U„ ß‚
àÿÙ„Ê⁄U ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË •÷Ë ‚apple ∑§⁄UÙ– ÃÒÿÊ⁄UË
÷Ë ∑§È¿ ∞apple‚Ë, Á¡‚◊apple¥ ÃÈê„apple¥ ◊¡Ê •Ê∞ªÊ–
•⁄Uapple ÃÈê„apple¥ «˛Êߥª •ı⁄U R§Êç≈U „Ë ÃÙ ∑§⁄UŸÊ
„Ò– Á» ⁄U ŒappleπŸÊ, ÁŒflÊ‹Ë flÊ‹apple ÁŒŸ ∑§Ë
‚appleÁ‹’˝apple‡ÊŸ •ı⁄U ÷Ë ◊¡appleŒÊ⁄U „Ù ¡Ê∞ªË
ÃÈê„Ê⁄Uapple Á‹∞– ø‹Ù ‡ÊÈL§•Êà ∑§⁄Uapple¥ ⁄U¥ªÙ‹Ë
‚apple ŒË¬Êfl‹Ë ¬⁄U ◊ÊÃÊ ‹ˇ◊Ë ∑‘§ Sflʪà ∑‘§
Á‹∞ πÍ’‚Í⁄Uà fl ⁄U¥ªËŸ íÿÙ◊appleÁ≈˛∑§ ¬Ò≈UŸ¸
∑§Ù ¡◊ËŸ ¬⁄U ©∑‘§⁄UÊ ¡ÊÃÊ „Ò, Á¡‚apple „◊
⁄U¥ªÙ‹Ë ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple ¡ÊŸÃapple „Ò¥– ÿapple Á«¡Êߟ
⁄U¥ªËŸ ’È⁄UÊŒapple, øÊÚ∑§, •Ê≈Uapple ÿÊ Á» ⁄U øÊfl‹ ∑‘§
ŒÊŸÙ¥ ‚apple ’ŸÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ⁄U¥ªÙ‹Ë ’ŸÊŸÊ
¬È⁄UÊŸË ¬˝ÕÊ „Ò– Á∑§‚Ë ÷Ë ÃË¡-àÿÙ„Ê⁄U ¬⁄U
÷Ê⁄Uà ∑‘§ „⁄U ÉÊ⁄U ◊apple¥ ¬˝flapple‡Ê mÊ⁄U ¬⁄U ⁄U¥ªÙ‹Ë
’ŸÊŸapple ∑§Ë ¬⁄U¥¬⁄UÊ ⁄U„Ë „Ò– ÃÙ ß‚ ’Ê⁄U ÁŒflÊ‹Ë
¬⁄U ÃÈ◊ ÷Ë •¬ŸË ÁR§∞Á≈UÁfl≈UË ÁŒπÊ•Ù
•ı⁄U ’ŸÊ•Ù πÍ’‚Í⁄Uà ‚Ë ⁄U¥ªÙ‹Ë– ß‚∑‘§
Á‹∞ ÃÈê„apple¥ ÕÙ«∏apple øÊfl‹ ∑‘§ ŒÊŸÙ¥ ∑§Ù ÁflÁ÷ÛÊ
⁄U¥ªÙ¥ ◊apple¥ ⁄UÊà ÷⁄U ∑‘§ Á‹∞ Á÷ªÙŸÊ „ÙªÊ •ı⁄U
•ª‹apple ÁŒŸ ©ã„apple¥ œÍ¬ ◊apple¥ ‚ÈπÊ ŒÙ– ß‚∑‘§
’ÊŒ ¡◊ËŸ ¬⁄U øÊÚ∑§ ‚apple Á«¡Êߟ ’ŸÊ•Ù
•ı⁄U ©‚◊apple¥ ⁄U¥ªapple ª∞ øÊfl‹ ∑‘§ ŒÊŸÙ¥ ∑§Ù ÷⁄U
ŒÙ, ’‚ ’Ÿ ªÿË ⁄U¥ªÙ‹Ë– » Í‹Ù¥ ‚apple ÷Ë
⁄U¥ªÙ‹Ë ’ŸÊ߸ ¡ÊÃË „Ò– SflÁSÃ∑§, ◊Ê¥ ‹ˇ◊Ë
∑‘§ ¬ŒÁøq˜ ÿÊ ÷ªflÊŸ ªáÊapple‡Ê ∑§Ê Á«¡Êߟ
’ŸÊ ‚∑§Ãapple „Ù– ⁄U¥ªÙ‹Ë ∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ’…∏ÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ Á«¡Êߟ ∑‘§ ’Ëø-’Ëø ◊apple¥ Á∑§‚Ë
’«∏apple ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple ¡‹Ãapple „È∞ ŒËÿapple ‹ªÊ•Ù–
ÿapple ŒËÿapple ÁŒflÊ‹Ë ∑‘§ ÁŒŸ ⁄UÊà ∑§Ù ¬Í¡Ê ‚apple
Á’À∑§È‹ ¬„‹apple ‹ªÊŸÊ, ÄUÿÙ¥Á∑§ ŒËÿapple •ª⁄U
’È¤Ê ¡ÊÃapple „Ò¥ ÃÙ •ë¿apple Ÿ„Ë¥ ‹ªÃapple „Ò¥– •ª⁄U
ÃÈ◊ •Ê‚ÊŸ ‚Ë ⁄U¥ªÙ‹Ë ’ŸÊŸÊ øÊ„ ⁄U„apple „Ù
ÃÙ Á∑§‚Ë » Í‹ ∑§Ê Á«¡Êߟ ÷Ë ’ŸÊ ‚∑§Ãapple
„Ù– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ◊Ù⁄U ∑§Ê ÁøòÊ ÷Ë ’ŸÊ
‚∑§Ãapple „Ù–
ÿapple „Ù¥ªapple » ÊÿŒapple
⁄U¥ªÙ‹Ë ’ŸÊŸapple ‚apple ⁄UøŸÊà◊∑§ÃÊ ’…∏ÃË
„Ò– ÃÈ◊ ∑§È¿ ŸÿÊ ∑§⁄UŸapple-‚ÙøŸapple ∑§Ù ¬˝appleÁ⁄UÃ
„ÙÃapple „Ù, Á¡‚‚apple ÁŒ◊ʪ ∑§Ù ÷⁄U¬Í⁄U
•ÊÚÄU‚Ë¡Ÿ Á◊‹ÃË „Ò– ‚¡Ê•Ù ŒËÿapple
ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ‚’‚apple íÿÊŒÊ ◊„àfl „ÙÃÊ „Ò
ŒËÿÙ¥ ∑§Ê, ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿapple ⁄UÙ‡ÊŸË ∑§Ê àÿÙ„Ê⁄U „Ò–
Á◊^Ë ∑‘§ ŒËÿapple ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ •Ê‚ÊŸË ‚apple Á◊‹
„ÙŸapple flÊ‹Ê ¬˝ŒÍ·áÊ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑§◊ „ÙÃË „Ò– ÿapple ¬˝ŒÍ·áÊ ¬⁄U
ÁŸÿ¥òÊáÊ ‹ªÊŸapple ∑§Ê ∑§Ê◊ ÷Ë ∑§⁄UÃapple „Ò¥– •ı⁄U ŒË¬◊Ê‹Ê ‹ªÊŸapple
‚apple ÷Ê⁄UÃËÿ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ù ÷Ë ‹Ê÷ „ÙÃÊ „Ò– ¡Ò‚apple Á∑§
Á◊^Ë ∑‘§ ’Ÿapple ŒË∞ •Ê¬ π⁄UËŒapple¥ªapple ÃÙ ‹Ê÷ Œapple‡Ê ∑‘§ ª⁄UË’
¬⁄Uê¬⁄Uʪà ÿ„Ë¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„apple ∑§Èê„Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù „٪ʖ ©Ÿ∑§Ë
ÁŒflÊ‹Ë ÷Ë ’apple„Ã⁄U „Ù ‚∑‘§ªË– ÿÊŸË •Ê¬∑‘§ mÊ⁄UÊ ŒË∞ π⁄UËŒŸapple
‚apple ©Ÿ∑§Ù ⁄UÙ¡ªÊ⁄U Á◊‹appleªÊ ÃÕÊ ÷Ê⁄Uà ‚apple ª⁄UË’Ë πà◊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ∞∑§ ’„Èà ’«∏Ê ∑§Œ◊ „٪ʖ ÄUÿÊ ∑§÷Ë „◊
‚ÙøÃapple „Ò¥ ªÊ¥flÙ¥ ◊apple¥ ª⁄UË’Ë ∑§Ê Œ¥‡Ê ¤Êapple‹ ⁄U„apple ∑§Èê„Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple
◊apple¥? ∑§ıŸ ‚ÙøappleªÊ? „◊Ê⁄UË ÷Ë ©Ÿ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∑§È¿ Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË
„Ò •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U!
‹appleÁ∑§Ÿ, •’ ÃÙ Œapple‡Ê ∑§Ù ◊apple« ߟ øÊßŸÊ ÁŒflÊ‹Ë ◊ŸÊŸÊ
’¥Œ ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ •Ê¬∑§Ù ¡ÊŸ∑§Ê⁄U „Ò⁄UÊŸË „ÙªË ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ „⁄U
‚Ê‹ ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ∑§⁄UË’ „¡Ê⁄UÙ¥ ∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ∑§Ë øËŸË
‹Êß≈U˜‚,¬≈UÊπapple, ŒappleflË-ŒappleflÃÊ•Ù¥ ∑§Ë ◊ÍÁøÿÊ¥ flªÒ⁄U„ •ÊÃË „Ò¥–
„◊Ê⁄Uapple ßœ⁄U ◊ÊãÿÃÊ „Ò Á∑§ ‹ˇ◊Ë ∑§Ë ’«∏Ë-’«∏Ë •Ê°πapple¥ „Ò¥–
©ã„apple¥ Áfl‡ÊÊ‹ÊˇÊË ∑§Ë ©¬◊Ê ŒË ªß¸ „Ò, ¬⁄U øËŸ ‚apple •ÊŸapple flÊ‹Ë
◊ÍÁøÿÙ¥ ◊apple¥ ‹ˇ◊Ë¡Ë ∑§Ë •Ê¥πapple¥ ’„Èà ¿Ù≈UË ÁŒπÊ߸ ¡ÊÃË „Ò¥–
Á’À∑§È‹ øËÁŸÿÙ¥ ¡Ò‚Ë- ß‚∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ „◊ ©ã„apple¥ ‹appleÃapple „Ò¥–
ß‚◊apple¥ ∑§Ù߸ ‡Ê∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ •ª⁄U „◊ øËŸ ◊apple¥ ’ŸË ‹Êß≈U˜‚
π⁄UËŒŸÊ ’¥Œ ∑§⁄U Œapple¥ ÃÙ SflŒapple‡ÊË ◊Ê‹ ∑§Ë π¬Ã ’…∏appleªË–
•ª⁄U ß‚Ë ªÁà ‚apple „◊Ê⁄Uapple ÿ„Ê¥ ¬⁄U øËŸË ◊Ê‹ ÷⁄UÊ ¡ÊÃÊ ⁄U„Ê,
ÃÙ ‚¥÷fl „Ò Á∑§ ∑§È¿ fl·Ù¥¸ ∑‘§ ÷ËÃ⁄U „◊ ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ‹ˇ◊Ë
¬Í¡Ÿ ∑§„Ë¥ øËŸË ◊apple¥ ’ŸË Á◊∆Ê߸ ‚apple ÷Ë Ÿ ∑§⁄UŸapple ‹ªapple– •’
‚Ê⁄UÊ Œapple‡Ê ß‚ Ãâÿ ‚apple flÊÁ∑§» „Ò Á∑§ ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U •≈U ¡ÊÃÊ
„Ò ÷Ê⁄UÃËÿ ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ øËŸË ‚Ê◊ÊŸ– Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ß‚Ë •„◊˜
◊‚‹apple ¬⁄U ©lÙª •ı⁄U flÊÁáÊíÿ ‚¥ª∆Ÿ ∞‚Ùøı◊ ∑§Ë ∞∑§
•Õ¸√ÿflSÕÊ ¬≈U⁄UË ¬⁄U
¡ÊÃapple „Ò¥– ÃÈ◊ ©ã„apple¥ πÍ’‚Í⁄Uà ⁄U¥ªÙ¥ ‚apple ⁄U¥ª ŒÙ
•ı⁄U œÍ¬ ◊apple¥ ‚ÈπÊ∑§⁄U ⁄Uπ ‹Ù– ÃÈ◊ •‹ª-
•‹ª ⁄U¥ªÙ¥ ∑§Ê ∑§ÊÚÁê’Ÿapple‡ÊŸ ÷Ë ŒËÿÙ¥ ◊apple¥
∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ù– ’Ê¡Ê⁄U ‚apple ∑§È¿ ‚Ȫ¥ÁœÃ
◊Ù◊’ÁûÊÿÊ¥ π⁄UËŒ ∑§⁄U ‹Ê ‚∑§Ãapple „Ù– ß‚apple
¡‹ÊŸapple ‚apple ÁŒflÊ‹Ë flÊ‹apple ÁŒŸ ÉÊ⁄U ∑§Ê
flÊÃÊfl⁄UáÊ ‚Ȫ¥ÁœÃ „Ù ¡Ê∞ªÊ–
ÿapple „Ù¥ªapple » ÊÿŒapple
ŒËÿapple ¬apple¥≈U ∑§⁄UŸÊ ∑§‹Ê „Ò–
ŒÙSÃÙ¥ ‚¥ª ÿ„ ÁR§ÿÊ∑§‹Ê¬ ∑§⁄UŸapple ‚apple
ÃÈ◊ •Ê¬‚Ë ◊apple‹¡Ù‹ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸÊ ‚ËπÃapple
„Ù, •Áœ∑§ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ „ÙÃapple „Ù–
‡ÊÈ÷ ŒË¬Êfl‹Ë ’ŸÊ ‹appleŸÊ...
ÁflÁ÷ÛÊ ⁄U¥ªÙ¥ ∑§Ë ¬appleS≈U‹ ‡ÊË≈U ∑§Ù y
’Ê߸ y ∑‘§ •Ê∑§Ê⁄U ◊apple¥ ∑§Ê≈U ‹Ù– •’ ß‚
‡ÊË≈U ∑§Ù •¬Ÿapple ◊Ÿ¬‚¥Œ Á«¡Êߟ ◊apple¥ ∑§Ê≈U
‹Ù •ı⁄U ⁄U¥ªËŸ œÊªapple ∑§Ë ‚„ÊÿÃÊ ‚apple ∞∑§
¬Í⁄UË øappleŸ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U ‹Ù– øappleŸ ¬⁄U ÁflÁ÷ÛÊ
⁄U¥ªÙ¥ ∑‘§ S¬Ê∑§¸‹ ‚apple ‡ÊÈ÷ ŒË¬Êfl‹Ë Á‹πÙ–
Ç‹apple¡ ¬apple¬⁄U ‚apple ‡ÊéŒ ’ŸÊ∑§⁄U ÷Ë Áø¬∑§Ê
‚∑§Ãapple „Ù–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple ©Áøà „Ë ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ©Ÿ∑‘§ v| ◊„ËŸapple ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ◊apple¥ •Áœ∑§Ã⁄U •ÊÁÕ¸∑§ ‚Íø∑§Ê¥∑§Ù¥ ¬⁄U ÷Ê⁄UÃ
∑§Ê ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ’apple„Ã⁄U „È•Ê „Ò •ı⁄U ÿ„ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ Á∑§ÿapple ªÿapple ¬˝ÿÊ‚Ù¥ ∑§Ê ŸÃË¡Ê „Ò.‚∑§‹ ÉÊ⁄Uapple‹Í ©à¬ÊŒŸ (¡Ë«Ë¬Ë) ∑§Ë flÁh Œ⁄U ’…∏Ë
„Ò, ◊ÈŒ˝ÊS» ËÁà ÁŸÿ¥òÊáÊ ◊apple¥ „Ò, ÁflŒapple‡ÊË ÁŸflapple‡Ê ’…∏Ê „Ò •ı⁄U øÊ‹Í πÊÃapple ∑§Ê ÉÊÊ≈UÊ ∑§◊ „È•Ê „Ò. ÷Ê⁄UÃËÿ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ë Œ‡ÊÊ •ı⁄U ÁŒ‡ÊÊ
∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ flÒÁE∑§ ÁflûÊËÿ ‚¥SÕÊ∞¥ ÷Ë •ÊESà „Ò¥. •ÊÁÕ¸∑§ ‚ÈœÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ¡Ê⁄UË ⁄UπŸapple ∑‘§ ¬˝Áà ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬˝ÁÃ’hÃÊ ∑§Ù ⁄UappleπÊ¥Á∑§Ã ∑§⁄UÃapple
„È∞ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê „Ò Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ©gapple‡ÿ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ◊Í‹÷Íà ¬Á⁄UfløŸ ‹ÊŸÊ „Ò.ÁŸÁpà M§¬ ‚apple ¡Ÿ-œŸ ÿÙ¡ŸÊ, ŸÊªÁ⁄U∑§
’Ë◊Ê ÿÙ¡ŸÊ •ÊÁŒ ¡Ò‚Ë ¬„‹Ù¥ Ÿapple Áfl∑§Ê‚ ∑§Ù ‚◊Êflapple‡ÊË SflM§¬ ÁŒÿÊ „Ò ÃÕÊ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ÃÕÊ ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ∑§Ù
•Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ë ªÁà ∑‘§ ‚ÊÕ ¡Ù«∏Ê „Ò– √ÿʬÊÁ⁄U∑§ ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑‘§ ‚¥øÊ‹Ÿ ◊apple¥ ‚Ȫ◊ÃÊ, ‚ˇÊ◊ÃÊ •ı⁄U ©ûÊ⁄UŒÊÁÿàfl ∑‘§ ’Ùœ ∑‘§ ª„⁄Uapple
„ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ÁŸflapple‡Ê∑§Ù¥ •ı⁄U ©l٪٥ ∑§Ê ÁflEÊ‚ ÷Ë ’…∏Ê „Ò. ‚«∏∑§, ¬Á⁄Ufl„Ÿ •ı⁄U ߥ» ˝ÊS≈˛B§⁄U ¬⁄U äÿÊŸ ŒappleŸapple ‚apple Ÿ Á‚» ¸ ÉÊ⁄Uapple‹Í ©lÙª
∑§Ù ’‹ Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò, ’ÁÀ∑§ ‡◊apple∑§ ߟ ߥÁ«ÿÊ ¡Ò‚Ë ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊË ÿÙ¡ŸÊ ÷Ë ÁflŒapple‡ÊË ©l٪٥ •ı⁄U ÁflûÊËÿ ‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ù •Ê∑§ÎC ∑§⁄U
⁄U„Ë „Ò.ÿapple •ÊÁÕ¸∑§ ©¬‹ÁéœÿÊ¥ ÷Ê⁄UÃËÿ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑‘§ ◊¡’Íà „ÙŸapple •ı⁄U ©‚∑‘§ ‚„Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ’…∏Ÿapple ∑‘§ ∆Ù‚ ‚’Íà „Ò¥. „Ê‹Ê¥Á∑§ Ã⁄UP§Ë
•ı⁄U πÈ‡Ê„Ê‹Ë ∑§Ê •„‚Ê‚ •Ê◊ ¡ŸÃÊ Ã∑§ ∆Ë∑§ ‚apple ¬„È¥øapple, ÿ„ ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù „Ë ŒappleπŸÊ „٪ʖ πÈŒ⁄UÊ ◊ÈŒ˝ÊS» ËÁà Œ⁄U ’…∏Ÿapple •ı⁄U
¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ øÍ∑§ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ⁄UÙ¡◊⁄Uʸ ∑§Ë øË¡Ù¥ ∑§Ë ◊„¥ªÊ߸ ¬⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§Ê „Ò, Á¡‚∑§Ê πÊÁ◊ÿÊ¡Ê •Ê◊ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù
÷ÈªÃŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò.ߥ» ˝ÊS≈˛B§⁄U ∑‘§ ‹¥Á’à ◊Ê◊‹apple •ı⁄U ’Ò¥∑§Ù¥ ∑‘§ » ¥‚apple ∑§¡apple¸ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ë ⁄UÊ„ ◊apple¥ ’«∏Ë ’ÊœÊ∞¥ „Ò¥– ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ,
üÊ◊ ‚ÈœÊ⁄U, flSÃÈ ∞fl¥ ‚appleflÊ ∑§⁄U •ÊÁŒ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ∑§ÊŸÍŸÙ¥ ∑§Ê ¬ÊÁ⁄Uà Ÿ „Ù ¬ÊŸÊ •ÊÁÕ¸∑§ ‚ÈœÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ’«∏Ë Áø¥ÃÊ ∑§Ê ‚’’ „Ò–
’apple„Œ •„◊˜ ÁŸc∑§·¸ ¡Ê⁄UË „È•Ê ÕÊ– ∞‚Ùøı◊ Ÿapple ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ
ÕÊ Á∑§ ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ¡‡Ÿ øËŸ ÷Ë •¬Ÿapple Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ◊ŸÊÃÊ „Ò–
ÄUÿÙ¥Á∑§ ©‚∑§Ê ÷Ê⁄UË Ãʌʌ ◊apple¥ ◊Ê‹ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ¬„È¥ø ¡ÊÃÊ „Ò–
ÿÊŸË ©‚ ¬⁄U ÃÙ „Ù ¡ÊÃË „Ò •‚‹ ◊apple¥ ‹ˇ◊Ë ∑§Ë ∑§Î¬Ê–
∞‚Ùøı◊ ∑§Ë S≈U«Ë ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ◊apple« ߟ
øËŸË ‚Ê◊ÊŸ ∑§Ë ◊Ê¥ª yÆ » Ë‚Œ ¬˝Áà ‚Ê‹ ∑§Ë Œ⁄U ‚apple ’…∏
⁄U„Ë „Ò– „Ê‹Ê¥Á∑§ øËŸË ◊Ê‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊apple¥
∑§Ê» Ë ∑§◊¡Ù⁄U „ÙÃÊ „Ò, ¬⁄U ∑§S≈U◊⁄U ‚SÃÊ ◊Ê‹ „Ë ‹appleŸÊ
¬‚¥Œ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ß‚∑‘§ ø‹Ãapple ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ÉÊ⁄Uapple‹Í ©l٪٥ ¬⁄U
ê«∏Ê •‚⁄U ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ‚Ò∑§«∏Ù¥ ’¥Œ „Ù ª∞ ÿÊ ’¥Œ „ÙŸapple ∑‘§
∑§ªÊ⁄U ¬⁄U „Ò– ∑§÷Ë ◊ŒÈ⁄U߸ (ÃÁ◊‹ŸÊ«È) ∑‘§ ¬Ê‚ Á‡ÊflÊ∑§Ê‡ÊË
¡Ê∑§⁄U ŒappleÁπÿapple ∞∑§ ‚◊ÿ » ‹-» Í‹ ⁄U„apple •ÊÁÇʒʡË-
¬≈UÊπÙ¥ ∑‘§ ©l٪٥ ∑§Ë „Ê‹Ã Á∑§ÃŸË πSÃÊ „Ò– ¡ÊÁ„⁄U „Ò,
ß‚∑‘§ ø‹Ãapple „Ë „¡Ê⁄UÙ¥ ‹Ùª ’apple⁄UÙ¡ªÊ⁄U „Ù ª∞ „Ù¥ªapple–•ı⁄U
•’ ÃÙ øËŸË ¬≈UÊπapple ÷Ë ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U ’¡Ÿapple ‹ªapple „Ò¥–
ߟ◊apple¥ ‚À» ⁄U ∑§Ê ¬˝ÿÙª íÿÊŒÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÙÃÊ „Ò–
÷Ê⁄UÃËÿ ¬≈UÊπapple ŸÊß≈˛apple≈U ‚apple ÃÒÿÊ⁄U „ÙÃapple „Ò¥– ‚À» ⁄U πÊ‚Ê
íÿÊŒÊ ŸÈ∑§‚ÊŸŒapple„ „ÙÃÊ ŸÊß≈˛apple≈U ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊apple¥– ¬⁄U øÍ¥Á∑§ ÿapple
‚SÃapple ©¬‹éœ „Ò¥, ß‚Á‹∞ ª˝Ê„∑§ ßã„apple¥ ‹apple ‹appleÃapple „Ò¥– ∑§ÊÿŒapple ‚apple
÷Ê⁄UÃËÿÙ¥ ∑§Ù ÃÁ◊‹ŸÊ«È ∑‘§ Á‡ÊflÊ∑§Ê‡ÊË ◊apple¥ ’ŸŸapple flÊ‹apple „Ë
¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ê „Ë ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ÃÁ◊‹ŸÊ«È ∑‘§ ¬≈UÊπÊ
ÁŸ◊ʸÃÊ ß‚ ’Ê⁄U øËŸ ‚apple ªÒ⁄U∑§ÊŸÍŸË Ã⁄UË∑‘§ ‚apple •ÊÿÊÁÃÃ
¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ê ◊È∑§Ê’‹Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ¬≈UÊπÊ
ÁŸ◊ʸÃÊ Œapple‡Ê ◊apple¥ ’Ÿapple ¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ë •flœÊ⁄UáÊÊ ∑§Ù ¬˝Ùà‚ÊÁ„Ã
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ÃÁ◊‹ŸÊ«È » Êÿ⁄U∑§⁄UappleÄU‚¸ ◊ÒãÿÈ» ÒB§‚¸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ
∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ÃÁ◊‹ŸÊ«È ∑‘§ ¬≈UÊπÊ ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥ Ÿapple øËŸ
‚apple ªÒ⁄U∑§ÊŸÍŸË Ã⁄UË∑‘§ ‚apple •ÊÿÊÁÃà ¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ê ◊ÈgÊ ∑‘§ãŒ˝ fl
©ûÊ⁄UÊπá« ∑§Ù ∑§’
Á◊‹appleªË SÕÊÿË ⁄UÊ¡œÊŸË
çÎÃØ ÙõçÅUØæÜ
ß‚apple ©ûÊ⁄UÊπá« ∑§Ê ŒÈ÷ʸÇÿ „Ë ∑§„apple¥ªapple Á∑§ «apple… Œ‡Ê∑§ ∑§Ê ‹¥’Ê
‚◊ÿ ’Ëà ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë ß‚ ¬„Ê«∏Ë ⁄UÊíÿ ∑§Ù •¬ŸË SÕÊÿË
⁄UÊ¡œÊŸË Ÿ‚Ë’ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÿË „Ò– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚apple ~ Ÿfl¥’⁄U wÆÆÆ
∑§Ù •‹ª „Ù∑§⁄U •ÁSÃàfl ◊apple¥ •Êÿapple ß‚ ⁄UÊíÿ ∑§Ù •’ Ã∑§ •SÕÊÿË
⁄UÊ¡œÊŸË Œapple„⁄Uʌ͟ ‚apple „Ë ∑§Ê◊ ø‹ÊŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– Á¬¿‹apple «apple…
Œ‡Ê∑§ ◊apple¥ ©ûÊ⁄UÊπá« ◊apple¥ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ Á‹ÿapple „Ë ’Êà „ÙÃË ⁄U„Ë–
⁄UÊíÿ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ •ı⁄U øÈŸÊfl ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ê ◊ÈgÊ
÷Ë ©∆ÃÊ ⁄U„Ê– ÷Ê¡¬Ê-∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ •‹ÊflÊ ©ûÊ⁄UÊπá« R§Ê¥Áà Œ‹
‚apple ‚„◊Áà Ÿ ⁄UπŸapple flÊ‹apple Œ‹Ù¥ •ı⁄U ‚¥ª∆ŸÙ¥ Ÿapple ÷Ë ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ÷Ë Á∑§ÿÊ– •¬Ÿapple Ã⁄U„ ‚apple •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ÷Ë ø‹Êÿapple– ß‚ ’Ëø
⁄UÊíÿ ÷Ë ’Ÿ ªÿÊ– ⁄UÊíÿ ’ŸŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •¬ŸË ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥ •ÊÿË¥–
¬„‹apple ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë •¥ÃÁ⁄U◊ ‚⁄U∑§Ê⁄U •ı⁄U ’ÊŒ ◊apple¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ë øÈŸË
„ÈÿË ‚⁄U∑§Ê⁄U– ß‚ «apple…∏ Œ‡Ê∑§ ◊apple¥ „◊ ߟ ŒÙ ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ
©‚ ¬Ê≈U˸ ∑§Ù ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ Œappleπ øÈ∑‘§ „Ò¥ Á¡‚Ÿapple ⁄UÊ¡œŸË ∑‘§ M§¬
◊apple¥ ø¥Œ˝Ÿª⁄U ◊apple¥ flË⁄U ø¥Œ˝ Á‚¥„ ª…flÊ‹Ë ∑§Ë ◊ÍÁø SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U
⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ê ∑§÷Ë Á‡Ê‹ÊãÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ÕÊ– ÷ıªÙÁ‹∑§ Ãı⁄U ¬⁄U
ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ©ûÊ⁄UÊ𥫠∑‘§ ∑‘§¥Œ˝ ◊apple¥ ÁSÕà „Ò, ÃÙ ⁄UÊíÿ ª∆Ÿ ‚apple •’ Ã∑§
⁄UÊ¡ŸËÁà ∑§Ê ÷Ë ∑‘§¥Œ˝ ⁄U„Ê „Ò– ∑§„Ÿapple ∑§Ù ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ª…∏flÊ‹ ∑‘§
ø◊Ù‹Ë Á¡‹apple ∑§Ë Ä‚Ë‹ „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ∑§È◊ʧ¥ ∑‘§ •À◊Ù«∏Ê ‚apple ‚≈Uapple
„ÙŸapple ∑§Ë fl¡„ ‚apple ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¬Í⁄Uapple ©ûÊ⁄UÊ𥫠∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∞∑§
‚Ë ÁŒπÃË „Ò–
ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ê ◊„àfl ©ûÊ⁄UÊ𥫠’ŸŸapple ‚apple ÷Ë ¬„‹apple ∑§Ê „Ò– ⁄UÊíÿ
’ŸÊŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ •ª˝áÊË ‚¥ª∆Ÿ ©ûÊ⁄UÊ𥫠R§Ê¥Áà Œ‹ Ÿapple
•S‚Ë ∑‘§ Œ‡Ê∑§ ◊apple¥ ⁄UÊíÿ ∑§Ê ¡Ù πÊ∑§Ê πË¥øÊ ÕÊ ©‚◊apple¥ ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ
⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ‚Ê◊Ÿapple •Ê߸ ÕË– ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ù ⁄UÊ¡œÊŸË ’ŸÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà „ÙÃË ⁄U„Ë „Ò ÃÙ Ÿ ’Ÿapple ß‚∑‘§¬Ë¿apple ÷Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
„Ò– ⁄UÊíÿ ª∆Ÿ ∑‘§ ’ÊŒ ◊ÒŒÊŸË ß‹Ê∑§Ù¥ ∑§Ê ‚◊Êflapple‡Ê „ÙŸapple •ı⁄U
◊Í‹÷Íà ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ » ı⁄UË Ãı⁄U ¬⁄U Œapple„⁄Uʌ͟ ∑§Ù
⁄UÊ¡œÊŸË ’ŸÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ– Œapple„⁄Uʌ͟ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U SÕÊÁ¬Ã
„È߸ „Ò •ı⁄U •’ Ã∑§ •Ê∆ ◊ÈÅÿ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥ ÿ„Ë¥ ‚apple ø‹Ë
„Ò¥– ’Êfl¡ÍŒ ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ‚apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ∞¥ ¡È«∏Ë „ÙŸapple ∑‘§ ø‹Ãapple „Ë
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ ∑§Ê •¬ŸÊ¬Ÿ ÁŒπÃÊ ⁄U„Ê „Ò– ¬„Ê«∏Ù¥ ‚apple ÁÉÊ⁄Uapple
ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ◊apple¥ v~~y ◊apple¥ ©ûÊ⁄UÊ𥫠R§Ê¥Áà Œ‹ Ÿapple ⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ë ŸË¥fl ∑§Ê
¬àÕ⁄U ÷Ë ‹ªÊ ÁŒÿÊ ÕÊ– wÆvw ◊apple¥ Áfl¡ÿ ’„ȪÈáÊÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ◊apple¥ ∑Ò§Á’Ÿapple≈U ∑§Ë ’Ò∆∑§ ∑§⁄U ◊Ò‚apple¡ ŒappleŸÊ øÊ„Ê– Á» ⁄U ¬Ê≈U˸ ◊apple¥
∞∑§ ªÈ≈U Áfl‡Êapple· ∑‘§ Œ’Êfl ◊apple¥ ’„ȪÈáÊÊ Ÿapple fl„Ê¥ ÁflœÊŸ÷flŸ ∑§Ê
Á‡Ê‹ÊãÿÊ‚ ÷Ë ∑§⁄UÊ ÁŒÿÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ ’„ȪÈáÊÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ◊apple¥
Á¡‚ SÕÊŸ ¬⁄U ÁflœÊŸ÷flŸ ∑‘§ Á‡Ê‹ÊãÿÊ‚ ∑§Ê ¬àÕ⁄U ‹ªflÊÿÊ ÕÊ
•Ê¡ fl„ ¬àÕ⁄U ÷Ë ªÊÿ’ „Ò– ’„ȪÈáÊÊ Ÿapple ß‚ ◊Ègapple ∑§Ù ‚È‹¤ÊÊŸÊ
øÊ„Ê ‹appleÁ∑§Ÿ ÁflœÊŸ÷flŸ ∑§Ê ¬apple¥ø ©Ÿ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ •ı⁄U ©‹¤Ê
ªÿÊ ¡’ Œapple„⁄Uʌ͟ ∑‘§ ⁄UÊ¡¬È⁄U ◊apple¥ SÕÊÿË ÁflœÊŸ÷flŸ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ
„È߸– ©ûÊ⁄UÊ𥫠∑‘§ ⁄UÊ¡ŸappleÃÊ•Ù¥ ◊apple¥ ∞∑§ Ã’∑§Ê ∞apple‚Ê ÷Ë ⁄U„Ê „Ò ¡Ù
¡ê◊Í-∑§‡◊Ë⁄U ∑§Ë Ḡ¬⁄U ª˝Ëc◊∑§Ê‹ËŸ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ë fl∑§Ê‹Ã
∑§⁄UÃÊ ⁄U„Ê „Ò– ‚flÊ‹ ÿ„ ÷Ë „Ò Á∑§ •Áfl÷ÊÁ¡Ã ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë
ª˝Ëc◊∑§Ê‹ËŸ ⁄UÊ¡œÊŸË ŸÒŸËÃÊ‹ ÕË– ¡„Ê¥ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U
ÁflœÊŸ÷ÊflŸ, ⁄UÊ¡÷flŸ, ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∞fl¥ ÁflœÊÿ∑§ •ÊflÊ‚ ‚Á„Ã
Ã◊Ê◊ ‚ÈÁflœÊ∞¥ fl ‚¥⁄UøŸÊ ©¬‹éœ ÕË– Á» ⁄U ∞apple‚Ë ∑§ıŸ ‚Ë
2
⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ ©∆ÊÿÊ „Ò– ’apple‡Ê∑§, ∑‘§ãŒ˝ •ı⁄U ⁄UÊíÿ
‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ß‚ Á‡Ê∑§Êÿà ¬⁄U ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞–
Œapple‡Ê ◊apple¥ •Ê¬ÍÁø Á∑§∞ ¡ÊŸapple flÊ‹apple ~Æ ¬˝ÁÇÊà ¬≈UÊπapple ÃÁ◊‹ŸÊ«È
∑‘§ Á‡ÊflÊ∑§Ê‡ÊË ◊apple¥ ’ŸÃapple „Ò¥– ¬≈UÊπÊ ©lÙª ∑§⁄UË’ {,ÆÆÆ
∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ∑§Ê „Ò– ∑§⁄UË’ ¬Ê¥ø ‹Êπ ¬Á⁄UflÊ⁄U ¬≈UÊπÊ
©lÙª ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U „Ò¥– ∑§„Ÿapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ øËŸË
¬≈UÊπÙ¥ ∑‘§ ÷Ê⁄UÃËÿ ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ÉÊÈ‚¬Ò∆ ∑§⁄UŸapple ‚apple ‹ÊπÙ¥
¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ⁄UÙ¡Ë-⁄UÙ≈UË ∑§Ê ‚¥∑§≈U π«∏Ê „ÙŸapple ‹ªÊ
„Ò– øËŸË ¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ë fl¡„ ‚apple ∑§⁄UË’ xÆ ¬˝ÁÇÊà Œapple‚Ë
¬≈UÊπÊ ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U ¬⁄U •‚⁄U ¬«∏Ê „Ò– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË
Œapple‡Ê ∑§Ù ŒÈÁŸÿÊ ∑§Ê ’«∏Ê ◊ÒãÿÍ» Ò§B§Á⁄U¥ª „’ ’ŸÊŸapple ∑§Ê
‚¬ŸÊ Œappleπ ⁄U„apple „Ò¥– flapple ’Ê⁄U-’Ê⁄U ∑§„ ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚
ÁS∑§‹ „Ò, ≈UÒ‹apple¥≈U „Ò, Á«Á‚å‹ËŸ „Ò– ∑§È¿ ∑§⁄U ªÈ¡⁄UŸapple ∑§Ê
ß⁄UÊŒÊ „Ò– flapple ∞∑§ Ã⁄U„ ‚apple ¬Í⁄UË ŒÈÁŸÿÊ ∑§Ë ◊À≈UËŸapple‡ÊŸ‹
∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ (∞◊∞Ÿ‚Ë) ∑§Ù ÁŸ◊¥òÊáÊ Œapple ⁄U„apple „Ò¥ ◊apple∑§ ߟ
ߥÁ«ÿÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ flQ§ ∑§Ë ◊Ê¥ª „Ò Á∑§ „◊ ∞◊∞◊‚Ë ∑§Ù ÃÙ
•¬Ÿapple ßœ⁄U ÁŸ◊¥òÊáÊ Œapple¥ ¬⁄U •¬Ÿapple ¿Ù≈Uapple •ı⁄U ◊¤ÊÙ‹apple ©l٪٥
∑‘§ Á„ÃÙ¥ ∑§Ê ÷Ë ÅÿÊ‹ ⁄Uπapple¥– øËŸ Á¡‚ Ã⁄U„ ‚apple „◊Ê⁄Uapple
’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ •¬ŸÊ ‚SÃÊ, ¬⁄U ÉÊÁ≈UÿÊ ‚Ê◊ÊŸ ÷⁄UŸapple ‹ªÊ „Ò
©‚ ¬⁄U ‹ªÊ◊ ‹ªÊŸapple ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò– ÿapple ∑§Ê◊ Á‚» ¸¸
‚⁄U∑§Ê⁄U „Ë Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UappleªË– ß‚apple „◊ ‚’∑§Ù ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ ß‚
ÁŒflÊ‹Ë „◊ ‚¥∑§À¬ ‹apple¥ Á∑§ „◊ ß‚ •Ê‹Ù∑§ ¬fl¸ ∑§Ù
•¬ŸË ¬⁄Uê¬⁄UÊ•Ù¥ •ı⁄U Œapple‚Ë ©à¬ÊŒÙ¥ ‚apple „Ë ‚appleÁ‹’˝apple≈U ∑§⁄Uapple¥ªapple–
•ª⁄U „◊ ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U •¬Ÿapple ÉÊ⁄UÙ¥-ŒçÃ⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ê„⁄U Ãapple‹ ∑‘§
ŒËÿapple ¡‹Ê∞¥ªapple ÃÙ Á» ⁄U ŸÊÿ¬Ê‹ ÿÊ Á∑§‚Ë •ãÿ ∑§Ù ÿapple
∑§„Ÿapple ∑§Ê ◊ı∑§Ê Ÿ„Ë¥ Á◊‹appleªÊ Á∑§ „◊ •¬ŸË ¬⁄Uê¬⁄UÊ•Ù¥ ‚apple
ŒÍ⁄U „Ù ⁄U„apple „Ò¥–
◊¡’Í⁄UË ÕË ¡Ù ©ûÊ⁄UÊπá« ÁŸ◊ʸáÊ ∑‘§ ’ÊŒ ŸÒŸËÃÊ‹ ∑§Ù SÕÊÿË
⁄UÊ¡œÊŸË ’ŸŸapple ‚apple ⁄UÙ∑§Ê ªÿÊ– ©ûÊ⁄UÊπá« Œapple‡Ê ∑§Ê ∞∑§◊ÊòÊ ∞apple‚Ê
¬„Ê«∏Ë ⁄UÊíÿ „Ò Á¡‚∑§Ë ⁄UÊ¡œÊŸË ◊ÒŒÊŸË ˇÊappleòÊ ◊apple¥ •flÁSÕà „Ò–
¡’ ¬Íáʸ ‚„◊Áà ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ¬⁄U ’Ÿ øÈ∑§Ë ÕË ÃÙ Œapple„⁄Uʌ͟ ∑§Ù
⁄UÊ¡œÊŸË ÄUÿÙ¥ ’ŸÊÿÊ ªÿÊ– ∑§áʸ¬˝ÿʪ ÁflœÊŸ‚÷Ê ‚Ë≈U ∑§Ê ŒÙ
Œ‡Ê∑§Ù¥ ‚apple •Áœ∑§ ‚◊ÿ Ã∑§ ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ©¬˝ ∑‘§
¬Ífl¸ ◊¥òÊË SflªË¸ÿ «ÊÚ. Á‡ÊflÊŸ¥Œ ŸıÁ≈UÿÊ‹ Ÿapple ©ûÊ⁄UÊπá« ⁄UÊíÿ
•‹ª „ÙÃapple ‚◊ÿ ©‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ù ⁄U„apple ÷appleŒ÷Êfl •ı⁄U ©¬appleˇÊÊ ∑‘§
‚¥Œ÷¸ ◊apple¥ ∞∑§ πÈ‹Ê ¬òÊ Á‹πÊ ÕÊ– «ÊÚ. ŸıÁ≈UÿÊ‹ Ÿapple ß‚ ¬òÊ ◊apple¥
∑§„Ê ÕÊ Á∑§, “‚÷Ë ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ Ÿapple ©ûÊ⁄UÊπá© ∑‘§ ‚¥ÉÊ·¸ ∑‘§ ∑§Ê‹ ◊apple¥
Á¡‹Ê ø◊Ù‹Ë •ı⁄U •À◊Ù«∏Ê ∑‘§ ‚Ë◊Êãà ˇÊappleòÊ ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ù ⁄UÊ¡œÊŸË
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ SflË∑§Ê⁄U ÷Ë ∑§⁄U Á‹ÿÊ ÕÊ– ⁄UÊC˛¬Áà ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê‹ ◊apple¥
Ãà∑§Ê‹ËŸ ⁄UÊíÿ¬Ê‹ ◊ÙÃË ‹Ê‹ ’Ù⁄UÊ Ÿapple wz ‹Êπ ∑§Ë œŸ⁄UÊÁ‡Ê
SflË∑§Îà ∑§⁄U ß‚ ˇÊappleòÊ ∑§Ê ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ Á‹ÿapple ‚flapple¸ˇÊáÊ ÷Ë ∑§⁄UflÊ
ÁŒÿÊ ÕÊ–
÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ Ÿapple …Ù‹ ŸªÊ«∏Ù¥ ∑‘§ ’Ëø ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ù
©ûÊ⁄UÊπá« ∑§Ë ⁄UÊ¡œÊŸË ’ŸÊŸapple ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§⁄U ŒË ÕË– Á» ⁄U,
•’ ∞apple‚Ë øÈå¬Ë ∑§Ê ÄUÿÊ •Õ¸ ‹ªÊÿÊ ¡Êÿ? ß‚∑§Ê S¬C •Õ¸
ÿ„ „Ò Á∑§ ª…∏flÊ‹-∑§È◊ʧ¥ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ‹«∏ÊÿÊ ¡Êÿ– ÿ„
∞∑§ ∞apple‚Ë ‚ÙøË ‚◊¤ÊË øÊ‹ „Ò– •ãÿÕÊ ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ Áfl·ÿ ◊apple¥
∞apple‚Ë øÈå¬Ë ∑§Ê ÄUÿÊ •Õ¸ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– ÿÁŒ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑‘§ •‹ÊflÊ Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄Uapple ÁSÊÊŸ ∑§Ù ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥
øÿÁŸÃ ∑§⁄UŸÊ øÊ„ÃË ÕË, ÃÙ ©‚∑§Ê ©Ñappleπ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ–”÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑§Ë •¥ÃÁ⁄U◊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑§Ù
⁄UÊ¡œÊŸË ◊ÊŸŸapple ‚apple ߥ∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ– ©‚Ÿapple ¡ŸÃÊ ∑‘§ ÁfløÊ⁄U ∑§Ù
•ÊÿÙª ∑§Ë ∑§‚ı≈UË ◊apple¥ ∑§‚Ÿapple ∑‘§ Á‹ÿapple ∞∑§ •ÊÿÙª ∑§Ê ª∆Ÿ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’ÊŒ ◊apple¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚-÷Ê¡¬Ê Ÿapple ©‚ •ÊÿÙª ∑§Ê ∑§Êÿ¸∑§Ê‹
‹ªÊÃÊ⁄U ’…∏ÊÿÊ– ß‚ ’Ëø ⁄UÊ¡œÊŸË ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ∑‘§ Á‹ÿapple ’Ê’Ê
◊Ù„Ÿ ©ûÊ⁄UÊπ¥«∏ fl •ãÿ Ÿapple •¬ŸË ‡Ê„ʌà ŒË– ÷Ê¡¬Ê-∑§Ê¥ª˝apple‚
Á∑§‚Ë ∑§Ù ¡ŸÃÊ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊÿapple¥ fl ÷ÊflŸÊ∞¥ ‚◊¤Ê ◊apple¥ Ÿ„Ë¥
•ÊÿË¥– ∞∑§ ’«∏Ë ‚ÊÁ¡‡Ê ∑‘§ Äà Œapple„⁄Uʌ͟ ∑§Ù SÕÊÿË ⁄UÊ¡œŸË
’ŸÊŸapple ·«ÿ¥òÊ •Ÿfl⁄Uà M§¬ ‚apple •Ê¡ ÷Ë ¡Ê⁄UË „Ò– ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ◊apple¥
ÁflœÊŸ‚÷Ê ∑‘§ ŒÙ ‚òÊ „Ù øÈ∑‘§ „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ’Êfl¡ÍŒ ß‚∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄U
ÿÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple •÷Ë Ã∑§ Ÿ„Ë¥ ∑§„Ê Á∑§ ß‚apple ∑§÷Ë ⁄UÊ¡œÊŸË
’ŸÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ©Ÿ‚apple ¡’ ÷Ë ‚flÊ‹ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò, ©Ÿ∑§Ê
¡’Êfl „ÙÃÊ „Ò Á∑§ ÿ„Ê¥ ÁflœÊŸ÷flŸ ’ŸÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ÁflœÊÿ∑§Ù¥
•ı⁄U •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple „ÊÚS≈U‹ ’ŸÊÿapple ¡Êÿapple¥ªapple– ⁄UappleS≈U „Ê©‚
’ŸÊÿapple ¡Êÿapple¥ªapple– •‚‹ ◊apple¥ ¡’ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ ∞∑§ œ«∏apple ∑§Ù ‹ªÊ Á∑§
◊ÈÅÿ◊¥òÊË Áfl¡ÿ ’„ȪÈáÊÊ ªÒ⁄U‚Ò¥áÊ ◊apple¥ “«˛Ê◊Ê” ∑§⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
‹Ê÷ ¬˝Ê# ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥ ÃÙ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ŸÊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ Á∑§ ß‚apple
ª˝Ëc◊∑§Ê‹ËŸ ⁄UÊ¡œÊŸË ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UÙ– ÁflœÊŸ‚÷Ê •äÿˇÊ ªÙÁ’ãŒ
Á‚¥„ ∑§È¥¡flÊ‹ Á¡Ÿ∑§Ê ∑§÷Ë Ÿ ÃÙ ⁄UÊíÿ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ‚apple •ı⁄U Ÿ
‚⁄UÙ∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple ∑§Ù߸ ‹appleŸÊ ŒappleŸÊ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê flapple „⁄UË‡Ê ⁄UÊflà ∑‘§ ¬˝flQ§Ê
’Ÿ∑§⁄U ŸÿÊ ⁄Uʪ •‹Ê¬Ÿapple ‹ªapple „Ò¥– ªÒ⁄U‚apple¥áÊ ◊apple¥ ¡’ Áfl¡ÿ ’„ȪÈáÊÊ
∑§Ê “⁄UappleS≈U „Ê©‚” ’ŸÊŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸R§◊ ø‹ ⁄U„Ê ÕÊ– „◊ ‚’∑§Ù
•≈U‹ Á’„Ê⁄UË ∑§Ê œãÿflÊŒ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„ÿapple Á¡ã„Ù¥Ÿapple ÿ„ ⁄UÊíÿ
’ŸÊÿÊ ©ã„apple¥ •¬Ÿapple ©‚ ŸappleÃÊ ∑§Ù •÷Ë ÷Ë ◊Á„◊Ê¥Á«Ã ∑§⁄UŸapple ◊apple¥
•¬ŸÊ ÷Áflcÿ ÁŒπÊ߸ ŒappleÃÊ „Ò ¡Ù ∑§÷Ë ß‚ ◊Ê¥ª ∑§Ù ⁄UÊC˛Œ˝Ù„Ë
∑§„ øÈ∑‘§ Õapple–

â´çÿæ# ¹ÕÚUð
3
iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
‹πŸ§, ◊¥ª‹flÊ⁄U, vÆ Ÿflê’⁄U wÆvz
izknsf'kd
Sflë¿ÃÊ •Á÷ÿÊŸ ∑‘§
Äà ªÊ¥fl ø‹apple ‚» Ê߸
•Á÷ÿÊŸ
„⁄UŒÙ߸ – π¡È⁄U„⁄UÊ ªÊ¥fl ◊apple¥ ‚» Ê߸
•Á÷ÿÊŸ ø‹Ê∑§⁄U 𥫠Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË
¬˝÷ÍŒÿÊ‹ Ÿapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ù ‚» Ê߸ ∑‘§ Á‹∞
¡ÊªM§∑§ Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚» Ê߸
⁄U„appleªË ÃÙ ªÊ¥fl ◊apple¥ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ Ÿ„Ë¥ ¬Ÿ¬apple¥ªË–
©ã„Ù¥Ÿapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚◊¤ÊÊ–
÷Ê⁄Uà Sflë¿ÃÊ •Á÷ÿÊŸ ∑‘§ Äà ªÊ¥fl ø‹apple
‚» Ê߸ •Á÷ÿÊŸ ◊apple¥ 𥫠Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË
¬˝÷ÍŒÿÊ‹ Ÿapple ‚» Ê߸ ∑§Ë •ı⁄U ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ë
‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚ÈŸ∑§⁄U ©Ÿ∑§Ê ÁŸSÃÊ⁄UáÊ
∑§Ê •ÊEÊ‚Ÿ ÁŒÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ª¥Êfl ◊apple¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑§Ë » ‚‹Ù¥ ∑§Ù ŒappleπÊ •ı⁄U πappleÃË flÒôÊÊÁŸ∑§
ÁflÁœ ‚apple ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë– ‚⁄U∑§Ê⁄UË
S∑§Í‹Ù¥ ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ∑§Ù ŒappleπÊ
•ı⁄U ‚◊¤ÊÊ– fl„Ë¥ ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬˝Á‡ÊˇÊÈ
•Ê߸∞∞‚ Ÿapple ‚È⁄U‚Ê é‹Ê∑§ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ,
‚Ë∞‚‚Ë ∑‘§¥Œ˝ •ı⁄U ÕÊŸapple ¡Ê∑§⁄U fl„Ê¥ ¬⁄U
√ÿflSÕÊ ∑§Ù ŒappleπÊ– ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple Áfl÷ʪ
‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë– ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U
◊ÊŸflapple¥Œ˝ ‡ÊÈÄU‹Ê, •L§áÊ Á‚¥„, ⁄UÊ¡apple‡Ê Á◊üÊÊ
•ÊÁŒ ◊ı¡ÍŒ ⁄U„apple –
ÚUç×Øæ´ÕðãǸ ·Ô¤ çßlæÜØô´ ×ð´ ÕÁÚU´» ÕÜè
·¤è Âê´À Áñâæ Èñ¤Üæ ãñ ÖýCæ¿æÚU?
‹πË◊¬È⁄U/⁄UÁ◊ÿÊ¥’apple„«∏ πË⁄U – ¡Ÿ¬Œ
∑‘§ ‚÷Ë Áfl∑§Ê‚ πá«Ù¥ ◊apple¥ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ fl
’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ ◊apple¥ √ÿÊ# ÷˝CÊøÊ⁄U ’¡⁄U¥ª’‹Ë
∑§Ë ¬Í¥¿ ¡Ò‚Ê »Ò§‹ÃÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ‚ÊÕ „Ë
÷˝C •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÊ¥apple ∑§Ë ‚„ ¬⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ◊apple¥
∞’Ë•Ê⁄U‚Ë ‚Á„à ¬˝œÊŸ •äÿʬ∑§Ù¥ ∑‘§
„ı‚‹apple ßßapple ’È‹¥Œ „Ò¥–
Á‡ÊˇÊÊ Áfl÷ʪ ∑‘§ Á‡ÊˇÊ∑§ ∞fl¥ •Áœ∑§Ê⁄UË
‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹Ù¥ ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ Á‹∞ Á◊‹apple
’¡≈U ‚apple ∑§Ù߸ •¬Ÿapple •ÊflÊ‚ ’ŸflÊ ⁄U„Ê „Ò–
∑§Ù߸ ∑§ÎÁ· » Ê◊¸ π⁄UËŒ ⁄U„Ê „Ò– ÃÙ ∑§Ù߸
•¬Ÿapple ÁŸ¡Ë ÁfllÊ‹ÿ ø‹Ê ⁄U„Ê „Ò ∑§ÎÁ· »
Ê◊¸ ∞fl¥ ÁfllÊ‹ÿ ß‚ Á‹∞ πÙ‹apple ¡Ê ⁄U„apple „Ò–
ÄUÿÙ¥Á∑§ ߟ‚apple „È߸ •Êÿ ∑§⁄U ‚apple ◊ÈQ§
„ÙÃË „Ò– Á‡ÊˇÊÊ Áfl÷ʪ ◊apple¥ ÉÊÙ≈UÊ‹Ê ∑§⁄U •¬ŸË
•Êÿ ’…∏Ê ⁄U„apple •Ù◊¬˝∑§Ê‡Ê ÃÕÊ ÁflEŸÊÕ
◊ıÿʸ •ı⁄U ‚„Êÿ∑§ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË
‚àÿ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§Ê ◊È¥„ ‚È⁄U‚Ê ¡Ò‚Ê πÙ‹ ⁄UπÊ
„Ò– ¡Ù ∑§÷Ë òÊÎ# „Ë Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ „Ò– Áfl∑§Ê‚
πá« ⁄UÁ◊ÿÊ¥’apple„«∏ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ÁfllÊ‹ÿ
¡≈U¬È⁄UflÊ ∑‘§ ¬˝œÊŸ •äÿʬ∑§ ÁflEŸÊÕ
◊ıÿʸ ¡Ù ∞Ÿ¬Ë•Ê⁄U‚Ë ∑§Ê ¬Œ ÷Ê⁄U ª˝„áÊ
∑§⁄U ‹ª÷ª •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ •ãÿ ÁfllÊ‹ÿÙ¥
∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ∞◊«Ëÿ◊ ‚Á„à ⁄UÙª ⁄UÙªŸ ∑§Ê
∑§Êÿ¸ ÷Ë ∑§⁄UflÊÃapple „Ò– ߟ∑‘§ mÊ⁄UÊ ∑§⁄UflÊÿapple
ªÿapple ‚÷Ë ÁŸ◊ʸáÊ ∑§ÊÿÊapple¥¸ ◊apple¥ ÉÊÁ≈UÿÊ ÁŸ◊ʸáÊ
‚◊˝ªË ¬˝ÿÈQ§ ∑§Ë ªß¸ „Ò– Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple
‚÷Ë Áfl∏lÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ’ŸflÊÿapple ªÿapple •ÁÃÁ⁄UQ§
∑§ˇÊ ÃÕÊ ÁŸÁ◊¸Ã ’Ê¥©«⁄UË flÊ‹ Áª⁄UŸapple ∑§Ë
∑§ªÊ⁄U ¬⁄U „Ò–
©ÑappleπŸËÿ ÿ„ „Ò Á∑§ ∞Ÿ¬Ë•Ê⁄U‚Ë ÃÕÊ
¬˝œÊŸ •äÿʬ∑§ ÁflEŸÊÕ ◊ıÿʸ ∑§Ë ¬%Ë
•Ê⁄UÃË ◊ıÿʸ ÷Ë Ÿ∑§„Ê Áfl∑§Ê‚ πá« ◊apple¥
¬˝œÊŸ •äÿʬ∑§ •ı⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ◊apple¥ Á‹# „Ò–
ÁflEŸÊÕ ◊ıÿʸ ‚Á„à ߟ∑§Ë ¬%Ë •Ê⁄UÃË
◊ıÿʸ Ÿapple ‚⁄U∑§Ê⁄UË Á‡ÊˇÊÊ ◊apple¥ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§⁄U∑‘§
ߟÃÊ œŸ ∑§◊Ê Á‹ÿÊ ßã„Ù¥Ÿapple Ÿ∑§„Ê Áfl∑§Ê‚
πá« ∑‘§ ª˝Ê◊ ¡ª‚« ◊apple¥ ∑§ã„ÒÿÊ ‹Ê‹
◊ıÿʸ SflÊ◊Ë Áflflapple∑§ÊŸ¥Œ ¬Áé‹∑§ S∑§Í‹ ∑‘§
ŸÊ◊ ‚apple ∞∑§ •¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ∑§Ê ÁfllÊ‹ÿ
¬˝Ê⁄Uê÷ ∑§⁄U ©‚∑§Ê ¬˝¥’¥œŸ ∑§Êÿ¸ ŒappleπÃapple „Ò–
ß‚‚apple ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÊ¥apple ∑§Ë ¡„Ê¥ ÁflEŸÊÕ
◊ıÿʸ ∞fl¥ ߟ∑§Ë ¬%Ë •Ê⁄UÃË ◊ıÿʸ ∑§Ë
ÃÒŸÊÃË „Ò– fl„Ê¥ Á‡ÊˇÊÊ ¬⁄U ÃÙ ª˝„áÊ ‹ªÊ „Ë
„Ò– ‚ÊÕ „Ë ©Q§ ∑§ã„ÒÿÊ ‹Ê‹ ◊ıÿʸ SflÊ◊Ë
Áflflapple∑§ÊŸ¥Œ ¬Áé‹∑§ S∑§Í‹ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ
Áfl÷ʪ ‚apple •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÊ¥apple ‚apple ‚Ê¥∆ ªÊ¥∆ ∑§⁄U
∑§ˇÊÊ •Ê∆ Ã∑§ ÃÕÊ ∑§ˇÊÊ Œ‚ Ã∑§ ∑§Ë
∑§ˇÊÊ ‚¥øÊÁ‹Ã ∑§⁄U ¿ÊòÊ ¿ÊòÊÊ•Ù¥ ‚apple ÷Ê⁄UË
Á‡ÊˇÊáÊ ‡ÊÈÀ∑§ fl‚Í‹Ãapple „Ò– Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Êÿʸ ◊apple¥
‹ªapple Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ù ŸÊ◊ ◊Ê¥òÊ ∑§Ê flappleß Œapple∑§⁄U
©Ÿ‚apple ◊S≈U⁄U ⁄UÙ‹ ¬⁄U •Áœ∑§ flappleß ¬˝Ê#
∑§⁄UŸapple ¬Œ „SÃÊˇÊ⁄U ∑§⁄UflÊŸapple ∑§Ë ¡Ù⁄U ŒÊ⁄U
øøʸ ÃÙ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ „Ë ‚ÊÕ „Ë ¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊ•Ù¥
‚apple fl‚Í‹apple ªÿapple Á‡ÊˇÊáÊ ‡ÊÈÀ∑§ ∑§Ê ∑§Ù߸ flÒfl⁄UÊ
ÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ¥Á◊‹ÃÊ •ı⁄U ¿ÊòÊ ¿ÊòÊÊ•Ù
‚apple fl‚Í‹apple ‡ÊÈÀ∑§ ⁄U‚ËŒ ÷Ë Ÿ„¥Ë ŒË ¡ÊÃË „Ò–
∞Ò‚Ë øøʸ ¡Ù⁄UÙ¥ ¬⁄U „Ò– Áfl∑§Ê‚ πá«
⁄UÁ◊π’apple„« ∑‘§ ª˝Ê¸◊ ¡◊ı⁄UÊ ◊apple¥ ÁŸÁ◊¸Ã
∑§⁄UflÊÿÊ ÁfllÊÿ‹ ªÿÊ •Áà ¡¡¸⁄U „Ù ªÿÊ–
‹πŸ§ – ∞∑§ ÁŸ¡Ë ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ Á„S‚Ê ‹appleŸapple ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ∞ÄU≈˛apple‚ ‚ŸË Á‹ÿÙŸË
‹πŸ§ ¬„È¥øË¥– ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ©Ÿ∑‘§ „‚’Ò¥« «appleÁŸÿ‹ flapple’⁄U ÷Ë Õapple– ß‚ Œı⁄UÊŸ ‚ŸË Ÿapple
◊ËÁ«ÿÊ ‚apple ’Êà ÃÙ Ÿ„Ë¥ ∑§Ë, ‹appleÁ∑§Ÿ •ÊÿÙ¡∑§Ù¥ ‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple ‹πŸ§ ∑‘§ » Í« ∑§Ë ¡M§⁄U
ÃÊ⁄UË» ∑§Ë– flapple ªÙ◊ÃËŸª⁄U ÁSÕà ∞∑§ ‡ÊÙM§◊ ◊apple¥ ÷Ë ªß¸¥– ‚ŸË ∑§Ù ŒappleπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹ÙªÙ¥
∑§Ë ÷Ë«∏ ¡◊Ê ªß¸– ß‚ Œı⁄UÊŸ ©Ÿ∑‘§ ’Êګ˪ʫ¸ ‚apple ÷Ë ∑§È¿ ‹Ùª ∑§Ë ∑§„Ê-‚ÈŸË ÷Ë „Ù
ªß¸– „Ê‹Ê¥Á∑§, ’ÊŒ ◊apple¥ •ÊÿÙ¡∑§Ù¥ Ÿapple ◊Ê◊‹Ê ‡Êʥà ∑§⁄UÊ Á‹ÿÊ– ß‚‚apple ¬„‹apple ÷Ë ‚ŸË ∞∑§
’Ê⁄U ‹πŸ§ •Ê øÈ∑§Ë „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ Ã’ ÷Ë ¬Áé‹∑§ ∑§Ë •àÿÊÁœ∑§ ÷Ë«∏ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
©Ÿ∑§Ë ◊ËÁ«ÿÊ ‚apple ’ÊÃøËà Ÿ„Ë¥ „Ù ¬Ê߸ ÕË–
ÁŸ¡Ë ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ Á„S‚Ê ‹appleŸapple
‹πŸ§ ¬„È¥øË¥ ‚ŸË Á‹ÿÙŸË
‹πŸ§ – ‚⁄UÙ¡ŸËŸª⁄U ∑§Ë •flœ ⁄U’⁄U ∑§ ¬ŸË ◊apple¥ ‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ’ÙŸ‚ ◊Ê¥ª ∑§Ù
‹apple∑§⁄U ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ÃÕÊ ∑§ ¬ŸË ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑‘§ ’Ëø „È∞ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ÁflœÊÿ∑§ ∑‘§ „SÃˇÊapple¬
∑‘§ ’ÊŒ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê» ÷Ë ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ „Ò– ¡’Á∑§ ¬ÈÁ‹‚
‡ÊÁŸflÊ⁄U Œapple⁄U ‡ÊÊ◊ „Ë ∑§ ¬ŸË ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑§Ë Ä⁄UË⁄U ¬⁄U ∑§◊¸øÊ⁄UË » ã≈UÍ, ‚» Ë∑§ fl ÃÊÁ„⁄U
∑‘§ Áπ‹Ê» ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ ∑§⁄U øÈ∑§Ë „Ò– ’ÃÊÃapple ø‹apple Á∑§ ⁄Uapple‹flapple ∑‘§ Á‹∞ ⁄U’⁄U ∑‘§ ¬Ê≈U¸‚
’ŸÊŸapple flÊ‹Ë •◊ı‚Ë •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊ (ŸÊŒ⁄Uª¥¡) ÁSÕà » ÒÄU≈˛Ë ∑‘§ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ ∑§Ù
ŒË¬Êfl‹Ë àÿı„Ê⁄U Ÿ¡ŒË∑§ •ÊŸapple ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ •÷Ë Ã∑§ ’ÙŸ‚ Ÿ„Ë ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò–
Á¡‚∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù » Ò§ÄU≈˛Ë ∑‘§ ‚÷Ë ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ∑§ ¬ŸË ÁŸŒapple‡Ê∑§ ⁄UÙÁ„Ã
üÊËflÊSÃfl ‚apple ’ÙŸ‚ ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§⁄UÃapple „È∞ ’ÙŸ‚ Ÿ ÁŒ∞ ¡ÊŸapple Ã∑§ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ‚apple ◊ŸÊ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ ÕÊ– ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ÕÊ Á∑§ ’ÙŸ‚ ◊Ê¥ªŸapple ¬⁄U ⁄UÙÁ„à üÊËflÊSÃfl Ÿapple
∑§◊¸øÊ⁄UË » ã≈UÍ, ‚» Ë∑§ fl ÃÊÁ„⁄U ∑§Ë Á¬≈UÊ߸ ∑§⁄U ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§ „flÊ‹apple ∑§⁄U ÁŒÿÊ ÕÊ–
Á¡‚¬⁄U ŸÊ⁄UÊ¡ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ÕÊŸapple ¬⁄U „¥ªÊ◊Ê ÷Ë Á∑§ÿÊ ÕÊ– ‚ÍòÊÙ ∑§Ë ◊ÊŸapple ÃÙ ÉÊ≈UŸÊ
∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Á◊‹Ÿapple ¬⁄U ‚⁄UÙ¡ŸËŸª⁄U ÁflÉÊÊÿ∑§ ‡ÊÊ⁄UŒÊ ¬˝Ãʬ ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿapple ◊Ê◊‹apple ◊apple¥
„SÃˇÊapple¬ Á∑§ÿÊ, Ã’ ∑§„Ë ¡Ê∑§⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple •ÊŸŸ » ÊŸŸ ∑§◊¸øÊ⁄UË ◊ÙÆ ÃÊÁ„⁄U fl ŒË¬Í
⁄UÊflà ‚Á„à ∑§⁄UË’ øÊ⁄U Œ¡¸Ÿ ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë Ä⁄UË⁄U ¬⁄U ∑§ ¬ŸË ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê»
÷Ë ◊Ê⁄U¬Ë≈U fl „Á⁄U¡Ÿ ∞ÄU≈U •ÊÁŒ œÊ⁄UÊ•Ù ◊apple¥ ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ–
ÁŸŒapple‡Ê∑§ ∑‘§ Áπ‹Ê» ÷Ë ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸
‹πŸ – ‚⁄UÙ¡ŸËŸª⁄U ∑‘§ S∑§Í≈U‚¸ ߥÁ«ÿÊ-Á’¡Ÿı⁄U ⁄UÙ« ÁSÕà S∑§Ê߸ ¬Áé‹∑§ S∑§Í‹
◊apple¥ ◊Ê«Ÿ¸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ •Ê» πÙ πÙ∑‘§ Ãàflʜʟ ◊apple¥ πapple‹Ë ¡Ê ⁄U„Ë ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ ¬˝Õ◊
◊Á„‹Ê ∞fl¥ ¬ÈM§·Ù¥ ∑§Ë πÙ-πÙ øıÁ ¬ÿŸ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ∑§Ê ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ‚◊ʬŸ „Ù ªÿÊ–
⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ’Ê‹∑§ flª¸ ∑§Ë » Êߟ‹ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ‹πŸ§ fl ªÊ¡Ë¬È⁄U ÃÕÊ ’ÊÁ‹∑§Ê flª¸
∑§Ë ‹πŸ§-ªÙã«Ê ∑‘§ ’Ëø „È߸– ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ∑‘§ ◊È ÿ •ÁÃÁÕ ‡Êapple⁄U„È« •∑§ÊŒ◊Ë ∑‘§
øappleÿ⁄U◊ÒŸ ∑‘§’Ë ‹Ê‹ mÊ⁄UÊ ’Ê‹∑§ flª¸ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝÷Êà ◊ıÿ¸ ÃÕÊ ’ÊÁ‹∑§Ê flª¸ ∑‘§ Á‹∞
⁄UÊœÊ ∑§Ù ¬ÈM§S∑§Îà Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ ¬˝Õ◊ ◊Á„‹Ê ∞fl¥ ¬ÈM§·Ù¥ ∑§Ë
πÙ-πÙ øÒÁê¬ÿŸ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ •ÊÿÙÁ¡Ã
‹πŸ§ – Œ„apple¡ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÃÊÁ«∏à Á∑§ÿÊ ∑§⁄UŸÊ •ı⁄U ¡ÊŸ ‚apple ◊Ê⁄UŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë
∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ŸÊ◊¡Œ ¬Áà ‚◊appleà ÃËŸ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ◊È∑§Œ◊apple¥ ◊apple¥ ∑§È‹
¬Ê¥ø ‹Ùª •Ê⁄UÙ¬Ë Õapple– •÷Ë ÷Ë ŒÙ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ◊apple¥ ¬ÈÁ‹‚ ŒÁ’‡Ê Œapple ⁄U„Ë „Ò–
¬Ê⁄UÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ œı⁄UœÁ⁄UÿÊ ¬ÙS≈U ∑§ã„Ê߸¬È⁄U ÁŸflÊ‚Ë ŒË¬ Ÿ⁄UÊÿŸ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple
•¬ŸË ’apple≈UË ÁŸœÈ ∑§Ë ‡ÊÊŒË ÁflªÃ wz » ⁄Ufl⁄UË ∑§Ù •Ê‡ÊË· Á◊üÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ë ÕË–
ŒË¬ Ÿapple •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ ÕÊ Á∑§ ©‚∑§Ë ’apple≈UË ∑§Ù ŒÊ◊ÊŒ •¬Ÿapple ÉÊ⁄U flÊ‹Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
Á◊‹∑§⁄U Œ„apple¡ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÃÊÁ«∏à ∑§⁄UÃÊ ÕÊ •ı⁄U ◊Ê¥ª Ÿ ¬Í⁄UË „ÙŸapple ¬⁄U ¡ÊŸ ‚apple ◊Ê⁄UŸapple
∑§Ë œ◊∑§Ë ÷Ë ŒappleÃÊ ÕÊ– Á¡‚∑‘§ ©‚Ÿapple ¬Ê⁄UÊ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù Ä⁄UË⁄U Œapple∑§⁄U ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸
∑§⁄UÊÿÊ ÕÊ– ◊Ê◊‹apple ÁŸœÈ ∑§Ê ¬Áà •Ê‡ÊË· Á◊üÊ∞ ‚‚È⁄U •‡ÊÙ∑§, ‚Ê‚ •Ê‡ÊÊ, Œapplefl⁄U
◊ŸË· •ı⁄U øÁøÿÊ ‚‚È⁄U •ŸÍ¬ ŸÊ◊¡Œ Õapple– ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸±◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple
¡Ê¥ø ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ŒË ÕË– •Ê⁄UÙ¬Ë ¬Êÿapple ¡ÊŸapple ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple •Ê‡ÊË·∞ •ŸÍ¬ •ı⁄U ◊ŸË‡Ê
∑§Ù ⁄UÁflflÊ⁄U ¡‹Ê‹¬È⁄U ⁄Uapple‹flapple R§ÊÁ‚¥ª ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ∞‚•Ù •‡ÊÙ∑§
ÿÊŒfl ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ •Ê‡ÊÊ •ı⁄U •‡ÊÙ∑§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ •Ê⁄UÙ¬Ë ÃÙ ∑§⁄UÊ⁄U Á∑§ÿapple ªÿapple „Ò¥
‹appleÁ∑§Ÿ ¡Ê¥ø ◊apple¥ •ª⁄U ◊È¡Á⁄U◊ ¬Êÿapple ªÿapple ÃÙ ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ë ¡ÊÿappleªË–
¬Áà ‚◊appleà ÃËŸ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U
‹πŸ – ¬˝ÃˡÊÊ ‚ÍøË ∑‘§ ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ∑‘§ Á‹ÿapple ⁄Uapple‹ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ Ÿapple ∞ÄU‚¬˝apple‚
ªÊÁ«∏ÿÙ¥ ◊apple¥ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§Ùø ‹ªÊÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ „Ò– •’ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§ÙøÙ¥ ∑§Ë »
ËÁ«¥ª ∑§Ë √ÿflSÕÊ Ãà∑§Ê‹ ∑§⁄U ŒË ªÿË „Ò Á¡‚‚apple ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ß‚∑§Ê Ãà∑§Ê‹ ‹Ê÷ Á◊‹
‚∑‘§– ¬ÍflÊapple¸ûÊ⁄U ⁄Uapple‹flapple ∑‘§ ◊ÈÅÿ ¡Ÿ‚ê¬∑§¸ •Áœ∑§Ê⁄UË ‚¥¡ÿ ÿÊŒfl Ÿapple •Ê߸¬Ë∞Ÿ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ߟ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§ÙøÙ¥ ∑‘§ Á‚S≈U◊ ¬⁄U •ÊÃapple „Ë ªÊ«∏Ë ∑‘§ ¬˝SÕÊŸ ‚◊ÿ ‚apple ∑§Ê» Ë ¬„‹apple
„Ë ¬˝ÃˡÊÊ ‚ÍøË ∑§◊ „ÙªË ÿÊ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§ã» ◊¸ „Ù ¡ÊÿappleªÊ– ß‚ √ÿflSÕÊ ‚apple ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù
‚„ÍÁ‹ÿà ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ Œ‹Ê‹Ù¥ ¬⁄U ÷Ë •¥∑§È‡Ê ‹ª ‚∑‘§ªÊ–
üÊË ÿÊŒfl Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ vzÆÆ} ‹πŸ§ ¡¥.-flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË ∑§Î·∑§ ∞ÄU‚¬˝apple‚ ◊apple¥ Æ~
Ÿflê’⁄U ∑§Ù ‹πŸ§ ¡¥Æ ‚apple •ı⁄U vzÆÆ| flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË-‹πŸ§ ¡¥. ∑§Î·∑§ ∞ÄU‚¬˝apple‚
◊apple¥ vÆ Ÿflê’⁄U ∑§Ù flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË ‚apple ‡ÊÿŸÿÊŸ üÊappleáÊË ∑‘§ ŒÙ-ŒÙ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§Ùø ‹ªÊÿapple
¡Êÿapple¥ªapple– fl„Ë¥ vzÆÆ} ‹πŸ§ ¡¥.-flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË ∑§Î·∑§ ∞ÄU‚¬˝apple‚ ◊apple¥ vÆ Ÿflê’⁄U ∑§Ù
‹πŸ§ ¡¥Æ ‚apple •ı⁄U vzÆÆ| flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË-‹πŸ§ ¡¥. ∑§Î·∑§ ∞ÄU‚¬˝apple‚ ◊apple¥ Æ~ ∞fl¥ vv
Ÿflê’⁄U ∑§Ù flÊ⁄UÊáÊ‚Ë Á‚≈UË ‚apple ‡ÊÿŸÿÊŸ üÊappleáÊË ∑‘§ ŒÙ-ŒÙ ∑§Ùø ∞fl¥ flÊÃÊŸÈ∑§ÍÁ‹Ã ÃÎÃËÿ
üÊappleáÊË ∑§Ê ∞∑§-∞∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§Ùø ‹ªÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ß‚Ë Ã⁄U„ vwzxv ªÙ⁄Uπ¬È⁄U-‹πŸ§
¡¥. ߥ≈U⁄UÁ‚≈UË ∞ÄU‚¬˝apple‚ ◊apple¥ Æ~ ∞fl¥ vÆ Ÿflê’⁄U ∑§Ù ªÙ⁄Uπ¬È⁄U ¡¥Æ ‚apple •ı⁄U vwzxw ‹πŸ§
¡¥.-ªÙ⁄Uπ¬È⁄U ߥ≈U⁄UÁ‚≈UË ∞ÄU‚¬˝apple‚ ◊apple¥ Æ~ ∞fl¥ vÆ Ÿflê’⁄U ∑§Ù ‹πŸ§ ¡¥. ‚apple ÁmÃËÿ üÊappleáÊË
∑§È‚˸ÿÊŸ ∞fl¥ flÊÃÊŸÈ∑§ÍÁ‹Ã ∑§È‚˸ÿÊŸ üÊappleáÊË ∑§Ê ∞∑§-∞∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§Ùø ‹ªÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ–
flappleÁ≈U¥ª ∑‘§ ø‹Ãapple ÃËŸ ¡Ù«∏Ë
ªÊÁ«∏ÿÙ¥ ◊apple¥ ‹ªapple¥ªapple •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§Ùø
‹πŸ – ⁄UÊC˛ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ •ı⁄U ©àÕÊŸ Œapple‡Ê ∑‘§ ’„È¥‚Åÿ∑§ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§Ù¥ ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ ‚apple „Ë ‚ê÷fl „Ò– ‚¥ÁflœÊŸ ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥ Ÿapple ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‡ÊÒˇÊÁáÊ∑§ •ı⁄U ‚ÊÊ◊ÊÁ¡∑§
ŒÎÁC ‚apple Á¬¿«∏apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ‚◊Ê¡ fl ⁄UÊC˛ ∑§Ë ◊ÈÅÿ œÊ⁄UÊ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple fl ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
‚¥ÃÈ‹Ÿ ∑‘§ Á‹ÿapple •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë „Ò– •Ê¡ÊŒË ∑‘§ ’ÊŒ ŒÁ‹ÃÙ¥ fl Á¬¿«∏Ù ∑§Ë
øappleÃŸÊ ‚apple ¡Ù ⁄UÊC˛Ëÿ Áfl∑§Ê‚ „È•Ê fl„ ◊„¡ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple „Ë ‚ê÷fl „È•Ê „Ò– »
‹SflM§¬ ⁄UÊ¡ŸËÁà •ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË Ÿı∑§Á⁄UÿÙ¥ ◊apple¥ ∑§È¿ ÷ʪˌÊ⁄UË Á◊‹ ‚∑§Ë „Ò– ÿ„ ’ÊÃapple¥
⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù •ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃ-¡Ÿ¡ÊÁà ‚¥ª∆ŸÙ¥ ∑‘§ •Áπ‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ¬Á⁄U‚¥ÉÊ ∑‘§ øappleÿ⁄U◊ÒŸ
fl ‚Ê¥‚Œ «Ê. ©ÁŒÃ ⁄UÊ¡ Ÿapple ßÁãŒ⁄UʪʥœË ¬˝ÁÃDÊŸ ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§Ù¥ ∑§Ë ¡Ÿ‚÷Ê
∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê ⁄UÊC˛ ∑‘§ ¬˝Áà •¬⁄UÊœ ∑‘§ ÁflM§h ‚◊Ê¡ •ÊR§ÙÁ‡ÊÃ
„Ò •ı⁄U ’«∏apple •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄U •Ê⁄U-¬Ê⁄U ∑§Ë ‹«∏Ê߸ ∑‘§ ‚¥∑§À¬ ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ Æ| ÁŒ‚ê’⁄U ∑§Ù
ÁŒÑË ◊apple¥ vÆ ‹Êπ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§Ê ⁄UÒ‹Ë ◊apple¥ •¬ŸË ÃÊ∑§Ã ∑§Ê ∞„‚Ê‚ ∑§⁄UÊÿapple¥ªapple– øappleÿ⁄U◊ÒŸ
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ •ãÿ ‚¥‚ÊœŸÙ¥ ÁŸ¡Ë ˇÊappleòÊÙ¥, ãÿÊÿ¬ÊÁ‹∑§Ê, √ÿʬÊ⁄U •ÊÁŒ ◊apple¥ ß‚ flª¸ ∑§Ê
¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ‡ÊÍãÿ „Ò– Œapple‡Ê ∑‘§ •Áœ∑§Ê¥‡Ê ‚¥‚ÊœŸÙ¥ ¬⁄U ÃÕÊ∑§ÁÕà ©ëø flªË¸ÿ ◊ÈnË ÷⁄U
•Ê⁄UˇÊáÊ Áfl⁄UÙÁœÿÙ¥ ∑§Ê •flÒœ ∑§é¡Ê „Ò– •Ê¡ ¡„Ê¥ ∞∑§ •Ù⁄U •Ê⁄UˇÊáÊ Áfl⁄UÙÁœÿÙ¥ mÊ⁄UÊ
•Ê⁄UˇÊáÊ ¬⁄U „◊‹apple Á∑§ÿapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– ‹ÊπÙ¥ ŒÁ‹Ã ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ë íÿappleDÃÊ ¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄U∑‘§ ©Ÿ∑§Ë
¬Á⁄U‹ÁéœÿÙ¥ ∑§Ù » ˝Ë¡ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò •ı⁄U ŒÁ‹Ã ∑§◊˸ ß‚ •◊ÊŸflËÿ fl •‚¥flÒœÊÁŸ∑§
∑§Îàÿ ‚apple Ÿ ∑‘§fl‹ •¬◊ÊÁŸÃ •ı⁄U ’Á„c∑§Îà ◊„‚Í‚ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥–
⁄UÊC˛ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§Ù¥
∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ‚apple „Ë ‚ê÷fl-©ÁŒÃ ⁄UÊ¡
Á´»ÜÚUæÁ ·¤è ÌÚUÈ ßæÂâ ¿Üè çÕãæÚU ·¤è ÁÙÌæÑ ÖæÁÂæ
❑ ‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê ∑§Ù Ÿ¡⁄U¥ŒÊ¡ ∑§⁄UŸÊ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù ¬«∏Ê ◊„¥ªÊ— Á◊üÊ
❑ ⁄UÊC˛flÊŒË „ÙŸÊ •ı⁄U Œ‡ÊʸŸÊ ŒÙŸÙ¥ •‹ª-•‹ª ’Ê× •Á‚. ¬˝Ù» ‘‚⁄U
‹πŸ§ – Á’„Ê⁄U øÈŸÊfl ∑‘§ øÈŸÊflË
ŸÃË¡Ù¥ ¬⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁÃôÊ •ı⁄U ’ıÁh∑§ flª¸
∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ◊apple¥ ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ∞¥ ‡ÊÈM§ „Ù ªÿË „Ò¥–
÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ∑‘§ ‹Ùª ÷Ë ©‚∑§Ë
⁄UáÊŸËÁà ∑§Ù „Ë ©‚∑§Ë ¬⁄UÊ¡ÿ ∑‘§ Á‹∞
Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ∆„⁄UÊ ⁄U„apple „Ò¥– fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ÷Ê¡¬Ê ◊apple¥ ÷Ë „‹ø‹ ‡ÊÈM§
„Ù ªÿË „Ò–
Á’„Ê⁄U ∑‘§ øÈŸÊflË ŸÃË¡Ù¥ ◊apple¥ Á◊‹Ë
¬⁄UÊ¡ÿ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§
Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ ¡ÊÁÃ-¬Êà ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
‡Ê錡ʋ ◊apple¥ » ¥‚∑§⁄U Á’„Ê⁄U ∑‘§ ¡¥ª‹⁄UÊ¡
∑§Ë Ã⁄U» flʬ‚ ø‹Ë ªÿË „Ò–
Á’„Ê⁄U ∑‘§ øÈŸÊflË ŸÃË¡Ù¥ ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê
∑§Ë ÁSÕÁà ¬⁄U •Ê߸¬Ë∞Ÿ ‚apple ’ÊÃøËà ◊apple¥
¬Ífl¸ ¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ∞fl¥ ÷Ê¡¬Ê ŸappleÃÊ ‡Ê⁄UŒ øãŒ˝
Á◊üÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË
∑§Ê •¬ŸË ‚÷Ê ◊apple¥ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥-•⁄U’Ù¥ M§¬ÿÙ¥
∑§Ë ’Ù‹Ë ‹ªÊŸÊ, «Ë∞Ÿ∞ ∑§Ë ’Êà ∑§„ŸÊ,
•Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ê ◊‚‹Ê •ı⁄U ¬Ê≈U˸ ∑‘§
•ãÃÁfl¸⁄UÙœ Ÿapple ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ß‚
ÁSÕÁà ◊apple¥ ¬„È¥øÊÿÊ „Ò–
üÊË Á◊üÊ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ Á’„Ê⁄U ◊apple¥
‡ÊòÊÈÉŸ Á‚ã„Ê ∑§Ù Ÿ¡⁄U•¥ŒÊ¡ ∑§⁄UŸÊ ÷Ë
¬Ê≈U˸ ∑‘§ Á‹∞ ’È⁄UÊ ‚ÊÁ’à „È•Ê „Ò– fl„Ë¥
⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ ∞∑§ ¬Ë¡Ë ∑§Ê‹apple¡ ◊apple¥ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
∑‘§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄U •Á‚S≈Uapple¥≈U ¬˝Ù» ‘‚⁄U •ÊÁŒàÿ
Á◊üÊÊ Ÿapple Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ¬⁄U
•Ê߸¬Ë∞Ÿ ‚apple ’ÊÃøËà ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ⁄UÊC˛flÊŒË
„ÙŸÊ •ı⁄U Œ‡ÊʸŸÊ ŒÙŸÙ¥ •‹ª-•‹ª ’ÊÃ
„Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ∑§ÕŸË •ı⁄U
∑§⁄UŸË ◊apple¥ •ãÃ⁄U „Ò •ı⁄U ÿ„Ë ∑§Ê⁄UáÊ „Ò Á∑§
÷Ê¡¬Ê ∑§Ù Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ß‚ ÁSÕÁà ◊apple¥ ¡ÊŸÊ
¬«∏Ê–
ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê
„⁄UˇÊøãŒ˝ üÊËflÊSÃfl Ÿapple •Ê߸¬Ë∞Ÿ ‚apple
’ÊÃøËà ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ wÆvy ∑‘§ ‹Ù∑§‚÷Ê
øÈŸÊfl ◊apple¥ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ◊Ègapple ¬⁄U ◊ÙŒË ŸappleÃÎàfl
∑§Ù ¡ŸÊŒapple‡Ê ŒappleŸapple flÊ‹Ë Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ
∑§Ê»Ò‚‹Ê ÁflœÊŸ ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥
◊„ʪ∆’¥œŸ ∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥ •ÊÿÊ „Ò ¡Ù ‚⁄U
◊ÊÕapple ¬⁄U „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ◊ȤÊapple ‹ªÃÊ „Ò Á∑§
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ M§¬ ‚apple •àÿãà ¡ÊªM§∑§ Á’„Ê⁄U
∑§Ë ¡ŸÃÊ ‚apple ∑§„Ë¥ Ÿ ∑§„Ë¥ øÍ∑§ „È߸ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ Áfl∑§Ê‚
∑‘§ ’¡Êÿ ¡ÊÁÃ-¬Êà ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
‡Ê錡ʋ ◊apple¥ » ¥‚∑§⁄U Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ¡¥ª‹⁄UÊ¡
∑§Ë flʬ‚Ë ∑§Ë Ã⁄U» ø‹Ë ªÿË „Ò–
‹πŸ – ‹apple‚Ê ∑§Ê Á’¡‹Ë øÙ⁄UË •Á÷ƒÊÊŸ ‚Ù◊flÊ⁄U ‚apple ¬Ê¥ø ÁŒŸ ∑‘§ Á‹∞ ’¥Œ „Ù
¡Ê∞ªÊ– ß‚ •Á÷ƒÊÊŸ ∑‘§ ŒÍ‚⁄Uapple ø⁄UáÊ ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà èıƒÊÊ ŒÍ¡ ∑‘§ ’ÊŒ ‡ÊÁŸflÊ⁄U ‚apple „٪˖
’¥Œ •Á÷ƒÊÊŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ‹apple‚Ê ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË •¬Ÿapple-•¬Ÿapple ˇÙòÊÙ¥ ◊apple¥ ’apple„Ã⁄U •Ê¬ÍÁø ∑‘§
Á‹∞ Ÿ¡appleapple ’ŸÊƒÙ ⁄U„apple¥ªapple– ‹apple‚Ê ∑‘§ ◊ÈÅƒÊ •Á÷ƒÊ¥ÃÊ ∞‚∑‘§ fl◊ʸ Ÿapple ’ÃʃÊÊ Á∑§ ‹apple‚Ê ∑§Ê
ÃÊ⁄UÊ-w Á’¡‹Ë øÙ⁄UË •Á÷ƒÊÊŸ ‚Ù◊flÊ⁄U ‚apple ’¥Œ „Ù ¡Ê∞ªÊ– ŒË¬Êfl‹Ë •ı⁄U ÷ÒƒƒÊʌ͡
àƒÊÙ„Ê⁄U ∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ ¬Ê¥ø ÁŒŸ Ã∑§ •Á÷ƒÊÊŸ ∑§Ù SÕÁªÃ Á∑§ƒÊÊ ªƒÊÊ „Ò– ß‚∑‘§ ’ÊŒ
‡ÊÁŸflÊ⁄U ‚apple Á» ⁄U ‚apple ŒÍ‚⁄Uapple ø⁄UáÊ ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà „٪˖ ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃʃÊÊ Á∑§ ŒË¬Êfl‹Ë ∑‘§
àƒÊÙ„Ê⁄U ∑‘§ ’ÊŒ ‚apple •Á÷ƒÊÊŸ ◊apple¥ Ãapple¡Ë •Ê∞ªË, ß‚ Œı⁄UÊŸ „◊ •¬Ÿapple ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ ∑§ÙÁ‡Ê‡ÊÙ¥ ◊apple¥ ‹ª ¡Ê∞¥ªapple–
ŒÙ Ã⁄U„ ∑‘§ ∑§ŸappleÄU‡ÊŸÙ¥ ∑§Ê „Ù ⁄U„Ê „Ò ∑§≈U
◊ÈÅƒÊ •Á÷ƒÊ¥ÃÊ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ •Á÷ƒÊÊŸ ◊apple¥ ŒÙ Ã⁄U„ ∑‘§ ∑§ŸappleÄU‡ÊŸÙ¥ ¬⁄U ¬Í⁄UË ÁŸªÊ„
‹ªË „È߸ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃʃÊÊ Á∑§ wz „¡Ê⁄U ∑‘§ §¬⁄U ∑‘§ ‚÷Ë flÊÁáÊÁíƒÊ∑§ ∑§ŸappleÄU‡ÊŸÙ¥ ∑§Ù
∑§Ê≈U ÁŒƒÊÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ vÆ „¡Ê⁄U ‚apple íƒÊÊŒÊ ∑‘§ ÉÊapple‹Í ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ∑‘§
∑§ŸappleÄU‡ÊŸÙ¥ ∑§Ù ∑§Ê≈UÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– wz Á«flË¡Ÿ ‚apple ¬˝ÁÃÁŒŸ wÆÆ ’∑§ÊƒÙŒÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ∑§ŸappleÄU‡ÊŸ
∑§Ù ∑§Ê≈UŸapple ∑§Ê „Ò ‹ˇƒÊ ‹apple‚Ê ∑‘§ ß‚ •Á÷ƒÊÊŸ ◊apple¥ ‚÷Ë wz Á«flË¡Ÿ ‚apple wÆÆ ’∑§ÊƒÙŒÊ⁄UÙ¥
∑‘§ •Ê∞ ÁŒŸ ∑§ŸappleÄU‡ÊŸ ∑§Ê≈UŸapple ∑§Ê ‹ˇƒÊ ⁄UπÊ ªƒÊÊ „Ò– ƒÊÊÁŸ ∑§Ë ‚÷Ë Á«flË¡Ÿ ∑§Ù ∞∑§
ÁŒŸ ◊apple¥ •Ê∆ ’∑§ÊƒÙŒÊ⁄UÙ¥ ¬⁄U ø…∏Ê߸ ∑§⁄UŸË „Ò–
ÒÌæÚUæ-ÅUêÓ Âæ´¿ çÎÙ ·Ô¤ çÜ° çSÍç»Ì
øÈŸÊflË ⁄U¥Á¡‡Ê ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
ŒÙ ¬ˇÊÙ¥ ◊apple¥ ÁflflÊŒ » ÊÿÁ⁄U¥ª
flÙ≈U Ÿ ◊Ê¥ªŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë ŒappleŸapple ¬⁄U ’…∏Ê ÁflflÊŒ,
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥ø∑§⁄U ‡ÊÈM§ ∑§Ë ¡Ê¥ø
‚ËÃʬÈ⁄U– ‹„⁄U¬È⁄U ∑§ÙÃflÊ‹Ë ˇÊappleòÊ
∑‘§ •ãê¸Ã ¬˝œÊŸË øÈŸÊfl ◊apple¥ flÙ≈U Ÿ
◊Ê¥ªŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë ŒappleŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ©¬¡apple
ÁflflÊŒ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ∑§ß¸ ⁄UÊ©á« » ÊÿÁ⁄U¥ª
∑§Ë ªÿË– „Ê‹Ê¥Á∑§ ÉÊ≈UŸÊ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ÉÊÊÿ‹
Ÿ„Ë¥ „È•Ê ‹appleÁ∑§Ÿ » ÊÿÁ⁄U¥ª ∑‘§ ’ÊŒ ªÊ¥fl
◊apple¥ Œ„‡Êà ∑§Ê ◊Ê„ı‹ ’ŸÊ „È•Ê „Ò–
Á¡‚∑§Ù ‹apple∑§⁄U ŒÍ‚⁄Uapple ¬ˇÊ Ÿapple ‹„⁄U¬È⁄U
∑§ÙÃflÊ‹Ë ◊apple¥ Ä⁄UË⁄U ŒË „Ò– ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U
◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ ¡Ê¥ø ◊apple¥ ¡È≈UË
„È߸ „Ò– ¬˝Ê# ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U
‹„⁄U¬È⁄U ∑§ÙÃflÊ‹Ë ˇÊappleòÊ ∑‘§ •ãê¸Ã ª˝Ê◊
ŸappleflÊŒÊ ªŸapple‡Ê¬È⁄U ◊apple¥ Á‚gË∑§ ¬ÈòÊ ‡Ê„¡ÊŒ
ÃÕÊ ŸÊÁ‚⁄U •‹Ë ¬ÈòÊ ‡ÊÊÁ∑§⁄U •‹Ë
¬˝œÊŸË ∑§Ê øÈŸÊfl ‹«∏ ⁄U„apple „Ò¥– ŸÊÁ‚⁄U Ÿapple
ªÊ¥fl ◊apple¥ „Ë •¬ŸÊ øÈŸÊfl ∑§Êÿʸ‹ÿ πÙ‹
⁄UπÊ „Ò– ’ËÃË Œapple⁄U ‡ÊÊ◊ Á‚gË∑§ •¬Ÿapple
•ãÿ ‚ÊÁÕÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ŸÊÁ‚⁄U ∑‘§ øÈŸÊfl
∑§Êÿʸ‹ÿ ¬„È¥øÊ •ı⁄U ªÊ¥fl ◊apple¥ flÙ≈U Ÿ
◊Ê¥ªŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë ŒappleŸapple ‹ªÊ– ß‚Ë ’ÊÃ
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ŒÙŸÙ¥ ◊apple¥ ÁflflÊŒ „ÙŸapple ‹ªÊ–
ÁflflÊŒ ß‚ ∑§Œ⁄U ’…∏Ê Á∑§ Á‚gË∑§Ë Ÿapple
Œ„‡Êà »Ò§‹ÊŸapple ∑§Ë ÁŸÿà ‚apple ∑§ß¸ ⁄UÊ©á«
» ÊÿÁ⁄U¥ª ∑§⁄U ŒË– „Ê‹Ê¥Á∑§ ÉÊ≈UŸÊ ◊apple¥ ∑§Ù߸
øÙÁ≈U‹ ÃÙ Ÿ„Ë¥ „È•Ê „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ »ÊÿÁ⁄U¥ª
∑‘§ ’ÊŒ ªÊ¥fl ◊apple¥ ßÊfl fl Œ„‡Êà ∑§Ê
◊Ê„ı‹ ’ŸÊ „È•Ê „Ò– ŸÊÁ‚⁄U Ÿapple ◊Ê◊‹apple
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‹„⁄U¬È⁄U ∑§ÙÃflÊ‹Ë ◊apple¥ ‚ÍøŸÊ
ŒË– ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ ◊Ê◊‹apple ∑§Ë
¡Ê¥ø ◊apple¥ ¡È≈UË „È߸ „Ò–
‚ËÃʬÈ⁄U– ‚Ù◊flÊ⁄U ∑§Ù ‚appleflÊ
÷Ê⁄UÃË ∑‘§ ’ÒŸ⁄U Ëapple Ÿª⁄U ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË
∑§Ë ’Ò∆∑§ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ ‚⁄USflÃË Á‡Ê‡ÊÈ
◊¥ÁŒ⁄U ¬˝apple◊Ÿª⁄U ◊apple¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– Á¡‚∑§Ë
•äÿˇÊÃÊ Ÿª⁄U •äÿˇÊ •flŸappleãŒ˝
ÁflR§◊ Á‚¥„ Ÿapple ∑§Ë–
’Ò∆∑§ ◊apple¥ •ÁÃÁÕ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ
Á¡‹ÊäÿˇÊ ‚È÷Ê· ªÈ#Ê Ÿapple ‚appleflÊ ÷Ê⁄UÃË
∑§Ù •ı⁄U •Áœ∑§ ◊¡’Íà ’ŸÊŸapple ¬⁄U
’‹ ÁŒÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ’Ò∆∑§
∑§Ê ◊ÈÅÿ ©gapple‡ÿ ‚¥ª∆Ÿ ∑§Ù ◊¡’ÍÃ
’ŸÊŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ Ÿª⁄U ◊apple¥ Ÿ∞ Á‚‹Ê߸ fl
‚¥S∑§Ê⁄U ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ∑§Ù πÙ‹ŸÊ ÃÕÊ ¬È⁄UÊŸapple
∑‘§ãŒ˝Ù¥ ∑§Ê ‚flapple¸ˇÊáÊ ÃÕÊ •Êfl‡ÿ∑§
‚Ê◊ª˝Ë ÁflÃÁ⁄Uà ∑§⁄UŸÊ „Ò–
Á¡‹ÊäÿˇÊ Ÿapple ’Ò∆∑§ ◊apple¥ Ÿª⁄U
∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ◊apple¥ ∑§È¿ Ÿÿapple ¬ŒÙ¥ ∑§Ê
÷Ê⁄U ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ù ŒappleÃapple „È∞ ◊ŸÙŸËÃ
‚appleflÊ ÷Ê⁄UÃË ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ Ÿª⁄U ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ∑§Ê ª∆Ÿ
Á∑§ÿÊ– Á¡‚◊apple¥ ÁflEŸÊÕ ŒËÁˇÊà fl
flappleŒ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§‡ÿ¬ ∑§Ù Ÿª⁄U ©¬ÊäÿˇÊ,
«ÊÆ flË∑‘§ •Êÿ¸ ∑§Ù Ÿª⁄U ◊„Ê◊¥òÊË,
¬˝apple◊øãŒ˝ fl◊ʸ fl ⁄UÊ∑‘§‡Ê ÷Ê⁄UmÊ¡ ∑§Ù
‚„◊¥òÊË, ∑§◊‹apple‡Ê ◊apple„⁄UÙòÊÊ Ÿª⁄U
∑§Ù·ÊäÿˇÊ fl •Ê∑§Ê‡Ê ⁄UÊÿ ∑§Ù ◊ËÁ«ÿÊ
¬˝÷Ê⁄UË ’ŸÊÿÊ ªÿÊ–
’Ò∆∑§ ◊apple¥ Á¡‹Ê ◊¥òÊË ’Ë¬Ë Á‚¥„,
Á¡‹Ê ©¬ÊäÿˇÊ ⁄U%apple‡Ê ÁmflappleŒË, ¬Í⁄UŸ
Á‚¥„ ¬˝ÊãÃËÿ ‚¥ª∆Ÿ ◊¥òÊË, ‚ÈŸË‹
≈U¥«Ÿ Á¡‹Ê ∑§Ù·ÊäÿˇÊ, ¿appleŒÊ‹Ê‹
⁄UÊ∆ı⁄U, ‹Ê‹◊ÁáÊ øı⁄UÁ‚ÿÊ, ’Ê⁄U
∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ ¬Ífl¸ ‚Áøfl fl •Áπ‹
÷Ê⁄UÃËÿ ◊ÊŸflÊÁœ∑§Ê⁄U ÁŸª⁄UÊŸË
‚Á◊Áà ∑‘§ Á¡‹ÊäÿˇÊ Áfl¡ÿ •flSÕË
ÃÕÊ •ãÿ ‚ŒSÿ ◊ı¡ÍŒ ⁄U„apple–
∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ Á¡‹Ê
∑§Ù·ÊäÿˇÊ ‚ÈŸË‹ ≈U¥«Ÿ Ÿapple Á∑§ÿÊ–
‚à‚¥ª ◊apple¥ øappleŸ ‹Í≈UŸapple flÊ‹Ë
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ¬∑§«∏Ê ªÿÊ
❑ ¬ËÁ«∏à ◊Á„‹Ê•Ù¥ Ÿapple
¡◊∑§⁄U ∑§Ë œÈŸÊ߸, ¬Ë¡Ë•Ê߸
¬ÈÁ‹‚ ∑‘§ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ‚ȬȌ¸
‹πŸ§ – ¬Ë¡Ë•Ê߸– •ÊÁ‡ÊÿÊŸÊ ∑‘§
⁄U◊Ê’Ê߸ • ’apple«∑§⁄U ◊Ҍʟ ¬⁄U ø‹ ⁄U„apple ‚à‚¥ª
◊apple¥ øappleŸ ‹È≈UŸapple flÊ‹Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ¬∑§«∏Ê
ªÿÊ– •øÊŸ∑§ ∞∑§ ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ∑§ß¸
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë øappleŸ ªÊÿ’ „È߸ ÃÙ ¬ËÁ«∏ÃÊ•Ù¥
∑§Ù ∑§È¿ ‚¥Œapple„ „È•Ê– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ©ã„Ù¥Ÿapple
øappleŸ ‹Í≈U ⁄U„Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ¬∑§«∏ Á‹ÿÊ–
ß‚∑‘§ ’ÊŒ ©Ÿ∑§Ë ¡◊∑§⁄U œÈŸÊ߸ ∑§Ë Á» ⁄U
¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ‚ÍøŸÊ ŒappleÃapple „È∞ ©Ÿ∑‘§ ‚ȬȌ¸ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ– ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ◊Á„‹Ê•Ù¥
∑‘§ Áπ‹Ê» ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ ∑§⁄U ©ã„apple¥ Áª⁄U ÃÊ⁄U
∑§⁄U Á‹ÿÊ ªÿÊ „Ò– ⁄U◊Ê’Ê߸ • ’apple«∑§⁄U ◊Ҍʟ
◊apple¥ ⁄UÁflflÊ⁄U ‚È’„ ‚apple ø‹ ⁄U„apple ‚à‚¥ª ◊apple¥
¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ‚apple „¡Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë ‚¥ ÿÊ ◊apple¥ ∞∑§ÁòÊÃ
üÊhÊ‹È•Ù¥ ∑§Ë ÷Ë«∏ ∑§Ê » ÊÿŒÊ ©∆Ê∑§⁄U
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ∞∑§ ªÒ¥ª Ÿapple ∑§ß¸ ◊Á„‹Ê•Ù¥
∑§Ù ª‹apple ‚apple øappleŸ ªÊÿ’ ∑§⁄U ŒË– ©‚Ë ‚◊ÿ
∞∑§ ◊Á„‹Ê ∑§·˜ ª‹apple ‚apple øappleŸ ¿ËŸÃapple ‚◊ÿ
©‚ ◊Á„‹Ê ∑§Ë ¬ÈòÊË Ÿapple Œappleπ Á‹ÿÊ •ı⁄U
‡ÊÙ⁄U ◊øÊ∑§⁄U ◊Á„‹Ê•Ù¥ fl ¬ÈL§·Ù¥ ∑§Ù
‚„ÿÙª ‚apple øappleŸ ¿ËŸ ⁄U„Ë ◊Á„‹Ê ∑§Ù ¬∑§«∏
Á‹ÿÊ– ¬ËÁ«∏ÃÊ•Ù¥ Ÿapple ‚ı Ÿ¥’⁄U ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚
∑§Ù ‚ÈøŸÊ ŒË– ¬ÈÁ‹‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øÃË
ß‚‚apple ¬„‹apple ¬ËÁ«∏ÃÊ•Ù¥ Ÿapple øappleŸ ‹Í≈Uapple⁄UË
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ¬∑§«∏ ∑§⁄U ¡◊∑§⁄U œÈŸÊ–
’ÊŒ ◊apple¥ ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù
Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ ‹appleÃapple „È∞ ÕÊŸapple ‹apple∑§⁄U ¬„È¥øË–
¡„Ê¥ ¬Í¿ÃÊ¿ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ Ÿapple •¬ŸÊ ŸÊ◊
Á≈U¥∑§Í ¬%Ë •ÁŸ‹ ÁŸflÊ‚Ë ∑§ÊŸ¬È⁄U∞ ‚ÈŒŸ
¬%Ë ÷Í·áÊ ÁŸflÊ‚Ë Á‚‚ÈflÊ⁄UÊ ªÙ⁄Uπ¬È⁄U∞
⁄UappleŸÍ ¬%Ë ŒË¬∑§ ÁŸflÊ‚Ë Á‚‚ÈflÊ⁄UÊ ªÙ⁄Uπ¬È⁄U
’ÃÊÿÊ– fl„Ë¥ ¡’ ‚à‚¥ª ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ‚apple
øappleŸ ‹Í≈UŸapple flÊ‹Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ ¬∑§«∏apple ¡ÊŸapple
∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË •ãÿ ¬ËÁ«∏ÃÊ•Ù¥ ©◊Ê ŒappleflË
¬%Ë Á«∑§Ù„Ë ’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë, ⁄UÊ¡appleE⁄UË ÁòʬÊ∆Ë
¬%Ë Œÿʇʥ∑§⁄U ÁŸflÊ‚Ë Á‚œı‹Ë Á‚ÃʬÈ⁄U,
◊ÈÛÊË ŒappleflË ¬%Ë ⁄UÊ◊» ·˝ Á‚¥„ ÁŸflÊ‚Ë ◊ÒŸ¬È⁄UË
∞ ‚È◊Ÿ ‚apple¥ª⁄U ¬%Ë ÁŒŸapple‡Ê ‚apple¥ª⁄U ÁŸflÊ‚Ë
©⁄U߸ ÷Ë ÕÊŸapple ¬„È¥ø ªß¸–
àæãÚU ·Ô¤ çßçÖóæ
§Üæ·¤ô´ ×ð´ ÂÅUæ¹ô´ ·Ô¤
¥SÍæ§ü ×æ·Ô¤üÅU Ü»ð
‹πŸ – ŒË¬Êfl‹Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ∑§Ê
àÿÙ„Ê⁄U „Ò Á¡‚◊apple¥ ‹Ùª ÁŒ∞ ¡‹Ê ∑‘§ ⁄UهʟË
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ •ÊÁÃ‡Ê’Ê¡Ë •ı⁄U
¬≈UÊπapple ÷Ë ¡‹ÊÃapple „Ò¥– ‹πŸ§ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥
◊apple¥ ¬≈UÊπapple ¡‹ÊŸapple ∑§Ê πÊ‚ R§apple¡ ŒappleπÊ
ªÿÊ „Ò– ¬≈UÊπapple ¡‹ÊŸapple ∑‘§ ‡Êı∑§ËŸ ‹ÙªÙ¥
∑‘§ Á‹∞ ‡Ê„⁄U ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ ß‹Ê∑§Ù¥ ◊apple¥ ¬≈UÊπÙ¥
∑§Ê •SÕÊ߸ ◊Ê∑‘§¸≈U ‹ªÊÿÊ ªÿÊ „Ò ¡„Ê¥
‚apple ‹πŸ§ ∑‘§ ‹Ùª ¬≈UÊπapple π⁄UËŒ ‚∑§Ãapple
„Ò¥– ‹πŸ§ ∑§Ë ߟ ¡ª„Ù¥ ¬⁄U ‹ªË „Ò
¬≈UÊπÊ ◊Ê∑‘§¸≈U ÁøŸ„≈U ◊apple¥ ∑§∆ı‹Ë ¤ÊË‹
∑‘§ Á∑§ŸÊ⁄Uapple, ŸÊ∑§Ê ◊apple¥ «Ë∞flË ◊Ҍʟ,ÃÙ¬πÊŸÊ
’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ πÊ‹Ë ◊Ҍʟ, •¡È¸Ÿª¥¡ ◊apple¥ ◊⁄UË
◊ÊÃÊ ◊¥ÁŒ⁄U ∑‘§ ¬Ê‚, ŒÈªÊ¸¬È⁄U ◊apple¥ ÁŸ‹◊ÕÊ
◊¥ÁŒ⁄U ∑‘§ ¬Ê‚, ◊„ÊŸª⁄U ◊apple¥ ¡Ë•Ê߸‚Ë
◊Ҍʟ, ÃÊ‹∑§≈UÙ⁄UÊ ◊apple¥ •Á‹Ã⁄U¥ª
ªappleS≈U„Ê©‚ ∑‘§ ¬Ê‚, ‚•ÊŒÃª¥¡ ◊apple¥ ªÊ«∏Ë
•aÊ ∑‘§ ¬Ê‚, ’Ê¡Ê⁄UπÊ‹Ê ◊apple¥ ∞◊«Ë
‡ÊÈÄU‹Ê ∑§ÊÚ‹apple¡ ∑‘§ ¬Ê‚, ß≈Uı¥¡Ê ◊apple¥ ÕÊŸapple
∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ¬‡ÊÈ’Ê¡Ê⁄U, ªÈ«ê’Ê ◊apple¥ ’apple„≈UÊ
’Ê¡Ê⁄U, ’Ë∑‘§≈UË ◊apple¥ ∞ÿ⁄U» Ù‚¸
¬Á⁄U‚⁄U,Ÿ‹∑§Í¬ ∑§Ê‹ÙŸË ∑‘§ ¬Ê‚–
¥æÌ´·¤ßæÎ ·Ô¤ ¹ÌÚUð âð çÙÁæÌ ·Ô¤ çÜ°
·¤ÕüÜæ ·Ô¤ ÕÌæ° ÚUæSÌð ÂÚU ¥×Ü ·¤ÚUðÑ çÚUÁßè
‹πŸ§ – ¬Í⁄UË ŒÈÁŸÿÊ •Ê¡ •ãÃ⁄UÊDzËÿ
©¬ÁŸflapple‡ÊflÊŒ ∑‘§ Œ„ÊŸapple ¬⁄U „Ò– ÃÕÊ∑§ÁÕÃ
¬Áp◊Ë ‡ÊÁQ§ÿÊ¥ ßS‹Ê◊ •ı⁄U ◊È‚‹◊ÊŸÙ¥
∑§Ù ’ŒŸÊ◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ Ÿ∞-Ÿ∞ Ã⁄UË∑‘§
∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– Á¡‚∑‘§ mÊ⁄UÊ ßS‹Ê◊
∑§Ë ’…∏ÃË „È߸ ¬˝ÁÃDÊ ∑‘§ ¬˝÷Êfl ∑§Ù ∑§◊
Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§– ß‚ ©gapple‡ÿ ∑§Ù ¬˝Ê# ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ∑§È¿ ÃÕÊ∑§ÁÕà ◊È‚‹◊ÊŸÙ¥ ∑§Ù
©¬∑§⁄UáÊ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¬˝ÿÙª Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
•Ê¡ ¬Í⁄UË ŒÈÁŸÿÊ •ÊÃ¥∑§flÊŒ ‚apple ª˝Á‚à „Ò–
•Ê߸.∞‚.•Ê߸.∞‚. ¡Ò‚apple Ÿ ¡ÊŸapple Á∑§ÃŸapple
Áª⁄UÙ„ •ı⁄U ‚¥ª∆Ÿ ßS‹Ê◊ ∑§Ù ’ŒŸÊ◊ ∑§⁄UŸapple
çÕãæÚU ×ð´ ÖæÁÂæ ·¤è çßÖæÁÙ·¤æÚUè
ÚUæÁÙèçÌ ·¤è ãæÚUÑ Öæ·¤Âæ (×æÜð)
‹πŸ§ – ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ∑§êÿÈÁŸS≈U ¬Ê≈U˸
(◊Ê‹apple) Ÿapple Á’„Ê⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê ∑‘§ øÈŸÊfl
¬Á⁄UáÊÊ◊Ù¥ ¬⁄U ∑§„Ê „Ò Á∑§ ÿ„ Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË fl
÷Ê¡¬Ê ∑§Ë Áfl÷Ê¡Ÿ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡ŸËÁÃ,
flÊŒÊÁπ‹Ê» Ë fl ’«∏’Ù‹apple¬Ÿ ∑§Ë „Ê⁄U „Ò–
Á¡‚∑§Ê » ÊÿŒÊ ◊„ʪ∆’¥œŸ ∑§Ù Á◊‹Ê–
flÊ◊ ◊Ùøapple¸ ∑§Ê ∞apple‚Ê ’apple„Ã⁄U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ flÊ◊ ∞∑§ÃÊ
∑§Ù ◊¡’Íà ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê •ı⁄U ¡ŸÙã◊ÈπË
Áfl∑§Ê‚, ¡ŸÊÁœ∑§Ê⁄UÙ¥, ãÿÊÿ •ı⁄U
œ◊¸ÁŸ⁄U¬appleˇÊÃÊ ∑‘§ Á‹∞ ø‹Ÿapple flÊ‹apple ‚¥ÉÊ·Ù¥¸
∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊÿappleªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿ„
¡ŸÊŒapple‡Ê Œapple‡Ê÷⁄U ◊apple¥ ‹Ù∑§Ã¥òÊ ∑‘§ ’øÊfl ◊apple¥
ø‹ ⁄U„apple Á∑§‚ÊŸÙ¥, ◊¡ŒÍ⁄UÙ¥, ¿ÊòÊÙ¥, ‹appleπ∑§Ù¥,
flÒôÊÊÁŸ∑§Ù¥ •ı⁄U ’ÈÁh¡ËÁflÿÙ¥ ∑‘§ •Ê¥ŒÙ‹ŸÙ¥
∑§Ù ÷Ë ¬˝apple⁄UáÊÊ ŒappleªÊ–
∑‘§ Á‹∞ ’appleªÈŸÊ„ ßã‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê Á’ŸÊ Á„ø∑§
πÍŸ ’„Ê ⁄U„apple „Ò¥– ÿÁŒ ŒÈÁŸÿÊ •ÊÃ¥∑§flÊŒ
∑‘§ πÃ⁄Uapple ‚apple ÁŸ¡Êà øÊ„ÃË „Ò ÃÙ ©‚∑‘§
Á‹∞ ¡M§⁄UË „Ò Á∑§ fl„ ∑§’¸‹Ê ∑‘§ ’ÃÊ∞
„È∞ ⁄UÊSÃapple ¬⁄U •◊‹ ∑§⁄Uapple– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚apple
ß◊Ê◊ „È‚ÒŸ Ÿapple •¬Ÿapple ’„ûÊ⁄U ‚ÊÁÕÿÙ¥ ∑‘§
¡Á⁄Uÿapple ÊÈÀ◊ ∑‘§ ÁflL§h •¬ŸË ÁŸ÷˸∑§ÃÊ
∑§Ê ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿÊ •ı⁄U ∑§ÿÊ◊à Ã∑§ ∑‘§
Á‹∞ ¡∏ÊÁ‹◊Ù¥ ∑§Ù L§‚flÊ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ◊ı‹ÊŸÊ
◊ȇÊÊÁ„Œ •Ê‹◊ Á⁄U¡flË, •Ê¡ ÿ„Ê¥
ªÈ»⁄UÊŸ◊ÊÚ’ ∑‘§ ß◊Ê◊’Ê«∏apple ◊apple¥ •ã¡È◊Ÿ „ÒŒ⁄UË
„Ñı⁄U ‹πŸ§ ’˝Êãø ∑‘§ mÊ⁄UÊ •ÊÿÙÁ¡Ã
“ÿı◊apple ‚í¡ÊŒ” ∑‘§ •fl‚⁄U ¬⁄U •¬Ÿapple ÁfløÊ⁄U
√ÿQ§ ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù øÊÁ„∞ Á∑§ ß◊Ê◊ „È‚ÒŸ ∑‘§ ’apple≈Uapple ‚ƒÿŒapple
‚í¡ÊŒ ∑‘§ ∑§Ê⁄UŸÊ◊Ù¥ ∑§Ù •¬ŸË Á¡ãŒªË
∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ ©ŒÊ„⁄UáÊ ’ŸÊ∞¥– Á¡ã„Ù¥Ÿapple
•¬ŸË ’Ë◊Ê⁄UË ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ÊÈÀ◊ ∑‘§ •Êªapple
‚⁄U Ÿ„Ë¥ ¤ÊÈ∑§ÊÿÊ– ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ¡apple‹
∑§Ë ÿÊßÊ∞¥ ’ŒÊ¸‡Ã ∑§Ë¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ¡Ù „∑§
ÕÊ ©‚‚apple Ÿ„Ë¥ „≈Uapple •ı⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple •àÿÊøÊ⁄U
•ı⁄U •ÊÃ¥∑§flÊŒ ∑‘§ ÁflL§h •ÊflÊ¡ ’‹ãŒ
∑§Ë •ı⁄U ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ∞∑§ ©ŒÊ„⁄UáÊ
¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ– ◊ı‹ÊŸÊ ◊ȇÊÊÁ„Œ •Ê‹◊ Ÿapple
ß◊Ê◊ ¡ÒŸÈ‹•ÊÁ’ŒËŸ ∑‘§ ¡ËflŸ ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ
¬„‹È•Ù¥ ¬⁄U ’„Èà ‚¥ˇÊapple¬ ◊apple¥ ’„Èà ‚Ê⁄UË
’ÊÃapple¥ ¬˝SÃÈà ∑§Ë¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§’¸‹Ê
•ı⁄U ∑§’¸‹Ê ∑‘§ ’ÊŒ ©Ÿ ¬⁄U ÿ¡ËŒË »ı¡
∑‘§ mÊ⁄UÊ •àÿÊøÊ⁄U ∑‘§ ¡Ù ¬„Ê«∏ ÃÙ«∏apple ª∞
©‚ ŒÈ—πŒ ÉÊ≈UŸÊ ∑‘§ ’ÿÊŸ ¬⁄U üÊÙÃÊ Áfl‹Ê¬
∑§’˝ πÙ¥ŒŸapple ∑‘§ ÁflflÊŒ ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê
ŸappleÃÊ ∑§Ë Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ‚apple ŸÙ∑§¤ÊÙ¥∑§
» L§¸πÊ’ÊŒ– ∑§ÙÃflÊ‹Ë » Ãapple„ª…∏ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ ÿÊ∑§Èꥡ ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ŸappleÃÊ ∑‘§
‚ÊÕ Ã„‚Ë‹ŒÊ⁄U ∑§Ê ¡◊∑§⁄U ÁflflÊŒ „È•Ê– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê¡¬Ê ŸappleÃÊ ◊ı∑‘§ ‚apple ø‹apple
ªÿapple– •ı⁄U ◊ı∑‘§ ¬⁄U ◊ı¡ÍŒ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ Ÿapple ÷ÍÁ◊ ∑§Ë ¬Ò◊Êß‡Ê ∑§⁄UÊ∑§⁄U ŒÙŸÙ¥ ¬ˇÊÙ¥ ∑§Ù
‡Êʥà ∑§⁄UÊ ÁŒÿÊ– ªÊ°fl ∑‘§ ∑§È¥ŒŸŸª‹Ê ◊ʪ¸ ¬⁄U «Ê∑§ÉÊ⁄U flÊ‹Ë ª‹Ë ÁŸflÊ‚Ë Ÿ¥Œ⁄UÊ◊
ŒÈ’apple ¬ÈòÊ ∑§Ÿı¡Ë ‹Ê‹ ŒÈ’apple ∑§Ê πappleà „Ò– ©‚∑‘§ ¬Ê‚ ◊apple¥ „Ë ªÊ°fl ∑‘§ „Ë » ÊL§π ¬ÈòÊ
‚í¡Ê∑§ „È‚ÒŸ ∑§Ê ÷Ë πappleà „Ò– ’ËÃapple ÁŒŸ » ÊL§π ∑§Ë |z fl·Ë¸ÿ ◊Ê° Ÿ’Ê‚Ë ’appleª◊ ∑§Ë
◊ıà „Ù ªÿË ÕË– Á¡‚∑‘§ ‡Êfl ∑§Ù Œ» ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple » ÊL§π •¬Ÿapple ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
πappleà ¬⁄U ¬¥„Èøapple •ı⁄U ∑§’˝ πÙŒŸÊ ‡ÊÍM§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– Á¡‚ ¬⁄U Ÿ¥Œ⁄UÊ◊ Ÿapple ß‚∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ– ÁSÕà ßÊfl ¬Íáʸ „Ù ªÿË– ◊Ê◊‹apple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Á◊‹Ÿapple ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ Á¡‹Ê
©¬ÊäÿˇÊ ¬˝÷Êà •flSÕË ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬¥„Èøapple– Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ⁄UÊ¡appleãŒ˝ øıœ⁄UË ∑‘§ Ÿ¥Œ⁄UÊ◊ ‚apple
ªÊ‹Ëª‹ı¡ ∑§⁄U ÁŒÿÊ Á¡‚ ¬⁄U ¬˝÷Êà •flSÕË Ÿapple Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– Ã٠Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U
∑‘§ ‚ÊÕ ©Ÿ∑§Ë ŸÙ∑§¤ÊÙ¥∑§ „Ù ªÿË– ’ÊŒ ◊apple¥ ¬˝÷Êà ◊ı∑‘§ ‚apple ø‹apple ªÿapple– Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U
⁄UÊ¡appleãŒ˝ øıœ⁄UË Ÿapple ∑§ÊŸÍŸªÙ ’‹flË⁄U Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ù ÷Ë ’È‹Ê∑§⁄U ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬Ò◊Ê߇Ê
∑§⁄UÊ߸– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ∑§Ê» Ë ¡ª„ » ÊL§π ∑‘§ πappleà ◊apple¥ Ÿ¥Œ⁄UÊ◊ ∑§Ë ÁŸ∑§‹Ë– ‹appleÁ∑§Ÿ Á¡‚
¡ª„ ¬⁄U » ÊL§π •¬ŸË ◊Ê° ∑§Ë ∑§’˝ πÙŒ ⁄U„apple Õapple fl„ ¡ª„ » ÊL§π ∑§Ë „Ë ÁŸ∑§‹Ë–
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ Ÿapple ◊ı∑‘§ ¬⁄U „Ë ŒÙŸÙ¥ ¬ˇÊÙ¥ ∑§Ù ª‹apple ‹ªflÊ∑§⁄U Áª‹apple Á‡Ê∑§’apple ŒÍ⁄U ∑§⁄UÊÿapple –
Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ⁄UÊ¡appleãŒ˝ øıœ⁄UË Ÿapple ’ÃÊÿÊ ∑§Ë ŒÙŸÙ¥ ∑§Ù ‚ÊÕ ‹apple ∑§⁄U ¬Ò◊Êß‡Ê ∑§⁄UÊ߸ ªÿË
‹appleÁ∑§Ÿ Á¡‚ ¡ª„ ¬⁄U ∑§’˝ πÙŒË ¡Ê ⁄U„Ë ÕË fl„ ¡ª„ » ÊL§π ∑§Ë „Ë ÁŸ∑§‹Ë–
‚Ë•Ù Á‚≈UË ÿÙªapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U, ∑§ÙÃflÊ‹ •¡Ëà Á‚¥„ ÷Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬¥„Èøapple–
¬¥øÊÿà øÈŸÊfl— ‡Êapple⁄UÙ ∑‘§ •Êªapple
‚apple ’Ê¡Ë Ÿ ◊Ê⁄U ‹apple ¡Ê∞ ‹Ù◊Á«∏ÿÊ
» L§¸πÊ’ÊŒ– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚apple Á¡‹apple ∑§Ë „⁄U ªÊ¥fl ◊apple¥ øÈŸÊfl ∑§Ê ¡Ù⁄U ‡ÊÙ⁄U ‚apple
¬˝øÊ⁄U ø‹ ⁄U„Ê „Ò– ¡Ù ‹Ùª „ÒÁ‚ÿà ◊apple¥ ’«∏apple „Ò– ©ã„apple¥ ‹Ùª ‡Êapple⁄U ∑§„∑§⁄U ¬È∑§Ê⁄U ⁄U„apple „Ò–
‹appleÁ∑§Ÿ ¿Ù≈Uapple ¬˝àÿʇÊË •¬Ÿapple •Ê¬ ‹ÙªÙ ∑‘§ ÉÊ⁄U ¡Ê∑§⁄U flÙ≈U ◊Ê¥ª ⁄U„apple „Ò– ª˝Ê◊
¬¥øÊÿà ÷ªÈ•Ê Ÿª‹Ê ◊apple¥ ÃËŸ ªÊ¥fl •ÊÃapple „Ò– Á¡Ÿ◊apple ŸÙŸ◊ª¥¡, Ÿß¸ ’SÃË, Áfl∑§Ê‚
Ÿª⁄U •ÊÁŒ ªÊ¥fl •ÊÃapple „Ò– ÷ªÈ•Ê Ÿª‹Ê ª˝Ê◊‚÷Ê ◊apple¥ ∑§⁄UË’ xz ‚ı flÙ≈U „Ò– ÿ„ ª˝Ê◊
‚÷Ê ‚ÙÃÊ’„ÊŒÈ⁄U¬È⁄U ‚apple ÃÙ«∏ ∑§⁄U ’ŸÊ߸ ªß¸ ß‚ ªÊ¥fl ◊apple¥ ¬Ífl¸ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ¬¥øÊÿà ⁄U„
øÈ∑‘§ ‹ÙªÙ ‚apple ‹apple∑§⁄U ‚ŒSÿ ÷Ë øÈŸÊfl ◊Ҍʟ ◊apple¥ ©Ã⁄Uapple „È∞ „Ò– ß‚ ªÊ¥fl ∑§Ë ¡ŸÃÊ ‚apple
flÊà ∑§Ë ªß¸ ÃÙ ¡ŸÃÊ ∑§Ê ‚Ê» ¡’Êfl ÕÊ– ¡Ù Áfl∑§Ê‚ ∑§⁄UÊ∞ªÊ fl„Ë ß‚ ªÊ¥fl ∑§Ê
¬˝œÊŸ „٪ʖ ŒappleπŸÊ ÿ„ „ÙªÊ Á∑§ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ∑§ıŸ •¬Ÿapple ¬Ê‹apple ⁄Uπ ¬ÊÃÊ •ı⁄U
Á∑§ÃŸË Œapple⁄U Ã∑§ Á∑§‚Ë ¬˝àÿʇÊË ∑§Ù ¡ŸÃÊ ¬⁄U ÷⁄UÙ‚Ê „Ò– ÃÙ Á∑§‚Ë ∑§Ù •¬Ÿapple
‚◊Õ¸∑§Ù ¬⁄U ◊¡apple ∑§Ë ’Êà ÿ„ „Ò– Á∑§ ß‚ ª˝Ê◊ ‚÷Ê ◊apple¥ Œ¡¸Ÿ ÷⁄U ‚apple §¬⁄U ¬˝àÿʇÊË
øÈŸÊfl ‹«∏ ⁄U„apple „Ò– ∑§È¿ ©ê◊ËŒflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò– Á∑§ ◊Ò ÃÙ flÙ≈U ‹apple∑§⁄U „Ë ⁄U„Í°ªÊ
‹appleÁ∑§Ÿ ◊Ìʟ ∑‘§ ÁŒŸ Á∑§ÃŸapple ¬˝ÁÇÊà ◊Ìʟ „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ÃÙ ’Q§ „Ë ’ÃÊ∞ªÊ
Á∑§ ¡ŸÃÊ Á∑§ÃŸË ¡ÊªM§∑§ „Ò– øÊ„apple ¡Ù ‹Ê‹ø ŒÙ ¡ŸÃÊ ‚’ ¡ÊŸÃË ∑§Ë ∑§ıŸ ‚Ê
¬˝àÿʇÊË •ë¿Ê „Ò– •ı⁄U ∑§ıŸ ’apple∑§Ê⁄U „Ò– ¡ŸÃÊ ∑‘§ ÁŒ‹ ◊apple¥ Á∑§ÃŸË ¡ª„ ’ŸÊ ‹appleÃÊ
fl„ „⁄U ª‹Ë ◊apple¥ ¬ÃÊ ø‹ ¡ÊÃÊ „Ò– flÙ≈U⁄U ÷Ë „⁄U ©ê◊ËŒflÊ⁄U ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple •¬ŸÊ flÙ≈U
ŒappleŸapple ∑§Ë ∑§„apple ŒappleÃÊ ‹appleÁ∑§Ÿ fl„ flÙ≈U Á∑§‚∑§Ù ŒappleªÊ ÿ„ Á∑§‚Ë ∑§Ù ¬ÃÊ Ÿ„Ë „Ò–
¬¥øÊÿà øÈŸÊfl— ∑§Ë◊ÃË ¡◊ËŸ ∑‘§ ‹Ê‹ø
◊apple¥ øÈŸÊfl •πÊ«Ê ’ŸappleªÊ ’ʪ ‹∑§Í‹Ê
» L§¸πÊ’ÊŒ– ’ʪ ‹∑§Í‹Ê ∑§Ê •‹ª „Ë Ÿ¡Ê⁄UÊ ŒappleπŸapple ∑§Ù Á◊‹Ê– ß‚ ª˝Ê◊‚÷Ê
◊apple¥ ∑§È¿ ∑§Ë◊ÃË ¡◊ËŸ ¬«∏Ë „Ò, ¡Ù •’ øÈŸÊflË ◊ÈgÊ ’Ÿ ªÿÊ „Ò– øÈŸÊfl ◊Ҍʟ ◊apple¥ ©Ã⁄Uapple
øÊ⁄U ©ê◊ËŒflÊ⁄U ‡ÊË‹Ê ŒappleflË, ©◊apple‡Ê, „⁄UË⁄UÊ◊, ◊È∑‘§‡Ê, ‚Á„à ∑§ß¸ ¬˝àÿʇÊË ∑§Ë◊ÃË ª˝Ê◊
‚÷Ê ∑§Ë ¡◊ËŸ ∑§Ê ¬^Ê ŒappleŸapple ∑§Ê ‹Ê‹ø ÁŒπÊ ∑§⁄U flÙ≈UÙ ∑§Ù ß∑§nÊ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ¡È≈Uapple „Ò–
ß‚ ªÊ¥fl ◊apple¥ ÃÙ ‹Ùª ‡ÊÊ◊ „ÙÃapple „Ë ∑§ëøË ‡Ê⁄UÊfl ∑‘§ ¡Ê◊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ÁŒ∞ ¡ÊÃapple „Ò–
¬˝àÿʇÊË ∑§Ê ÷Ê߸ ≈UÈÛÊ „ÙŸapple ∑‘§ øP§⁄U ◊apple¥ Áfl⁄UÙœË πapple◊apple ◊apple¥ ¡Ê∑§⁄U øÈŸÊfl ¬˝øÊ⁄U ∑§⁄U ⁄U„Ê
„Ò– ÿ„ ªÊ¥fl ¬„‹apple ◊‚appleŸË ∑§Ê ◊ı¡Ê „È•Ê ∑§⁄UÃÊ ÕÊ– Ã’ ª˝Ê◊ ‚÷Ê ◊apple¥ ’„Èà ‚Ë πÊ‹Ë
¡◊ËŸ ¬«∏Ë ÕË– Á¡‚apple ¬Ífl¸ ∑‘§ ¬˝œÊŸ Ÿapple ¬Ò‚Ê ‹apple∑§⁄U •ãÿ ¡ª„ ∑‘§ ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ù ∑§Ù
¡◊ËŸ Œapple ŒË– ‹appleÁ∑§Ÿ ªÊ¥fl ∑‘§ ‹ÙªÙ ∑§Ù ∞∑§ ◊Ë≈U⁄U ÷Ë ¡◊ËŸ Ÿ„Ë ŒË ¡Ù ¡◊ËŸ „Ò–
fl„ ‹ÊπÙ ◊apple¥ ’apple¥øË ªß¸– Á¡‚ ¬⁄U ‹ÙªÙ Ÿapple •¬ŸÊ •¬ŸÊ ◊∑§ÊŸ ’ŸÊŸÊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ
„Ò– ¬Ê¥ø ‚Ê‹Ù ◊apple¥ ∑‘§fl‹ ‚Ù‹„ ‹ÙªÙ ∑‘§ ¬≈U≈Uapple Á∑§∞ ª∞– ‹appleÁ∑§Ÿ ©ã„apple¥ ©Ÿ∑§Ë ¡◊ËŸ
Ÿ„Ë Á◊‹Ë– ‹ÙªÙ ∑§Ê ∑§„ŸÊ Á∑§ ∑§⁄UÙ«Ù ∑§Ë ¡◊ËŸ ‹ÊπÙ ◊apple¥ ’apple¥ø ŒË Á¡‚∑§Ê ¬Ò‚Ê
¬˝œÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹∑§⁄U ª˝Ê◊ Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË πÊ ªÿÊ– ªÊ¥fl flÊ‹Ù ∑§Ù ∑§È¿ Ÿ„Ë
Á◊‹Ê Ÿ „Ë ‚È‹÷ ‡ÊıøÊ‹ÿ Ÿ „Ë ∑§Ù≈UappleŒÊ⁄U ∑‘§ ÿ„Ê° ‚apple ⁄Uʇʟ– ß‚Á‹∞ ß‚ flÊ⁄U ª˝Ê◊
¬¥øÊÿà •‹ª „ÙŸapple ‚apple ’Ê∑§Ë ∑§Ë ¡◊ËŸ ’ø ¡Ê∞ªË •ı⁄U ©‚∑§Ê ‹Ê÷ Á◊‹appleªÊ •ı⁄U
¿Ù≈UË ª˝Ê◊ ‚÷Ê „ÙŸapple ‚apple ß‚∑§Ê ¬Íáʸ Áfl∑§Ê‚ „Ù ‚∑‘§ªÊ–
‚ËÃʬÈ⁄U– œŸÃapple⁄U‚ ∑‘§ ¬fl¸ ¬⁄U ¬˝ÊøËŸ ∑§Ê‹ ‚apple ø‹Ë •Ê ⁄U„Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ¬⁄U ◊¥„ªÊ߸
•¬ŸÊ Á‡Ê¥∑§¡Ê Ÿ„Ë ∑§‚ ‚∑§Ë– ÷‹apple „Ë ‹Ùª ◊¥„ªÊ߸ ◊¥„ªÊ߸ ÁøÑÊ ⁄U„apple „Ù ‹appleÁ∑§Ÿ
¡Ÿ¬Œ ∑‘§ ‹ÙªÙ Ÿapple ¬È⁄UÊŸË ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ’Ê¡Ê⁄U œŸÃapple⁄U‚ ∑‘§ ÁŒŸ π⁄UËŒŒÊ⁄UË ∑§Ë–
ß‚ ÁŒŸ ’Ê¡⁄UÙ¥ ∑‘§ ∑§‚Ê∑§‚Ë ÕË– √ÿʬÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple •¬ŸË ŒÈ∑§ÊŸapple ŒÈÀ„Ÿ ∑§Ë Ã⁄U„ ‚¡Ê߸
ÕË– ∑§È¿ √ÿʬÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ‚«∏∑§ ∑‘§ »È≈U¬ÊÕ Ã∑§ •¬ŸÊ ‚◊ÊŸ Á’πapple⁄U ⁄UπÊ ÕÊ– ‡Ê„⁄U ∑§Ë
◊ÈÅÿ ’Ê¡Ê⁄U ‹Ê‹’ʪ, ÉÊá≈UÊÉÊ⁄U, ∑Ò§¥øˬȋ ‚Á„à •ãÿ ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ∑§Ê»Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥
÷Ë«∏ ŒappleπË ªÿË– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‚È⁄UˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ë ŒÎÁC ‚apple øı∑§‚Ë ’⁄UÃapple „È∞ ¡ª„ ¡ª„
¬ÈÁ‹‚ ’‹ ÃÒŸÊà Á∑§ÿÊ ªÿÊ– œŸÃapple⁄U‚ ∑§Ë ÃÒÿÊÁ⁄UÿÊ¥ ∞∑§ ÁŒŸ ¬„‹apple ‚apple ∑§Ë ¡ÊŸapple ‹ªË
ÕË– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple œŸÃapple⁄U‚ ∑‘§ ∞∑§ ÁŒŸ ¬Ífl¸ „Ë ¬ÈÅÃÊ ‚È⁄UˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ê ߥáÊ◊ ∑§⁄U
Á‹ÿÊ ÕÊ– ’ÃÊÃapple „Ò Á∑§ ¬˝ÊøËŸ ∑§Ê‹ ‚apple ¬⁄Uê¬⁄UÊ ø‹Ë •Ê ⁄U„Ë „Ò Á∑§ œŸ Ãapple⁄U‚ ∑‘§ ÁŒŸ
‹ÙªÙ mÊ⁄UÊ π⁄UËŒÊ⁄UË ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ÿ„ ¬˝ÊøËŸ ¬⁄Uê¬⁄UÊ •Ê¡ ÷Ë ’⁄U∑§⁄UÊ⁄U „Ò–
œŸÃapple⁄U‚ ¬⁄U ’Ê¡Ê⁄UÙ ∑§Ë ’…∏Ë
⁄UıŸ∑§, ‹ÙªÙ Ÿapple ∑§Ë πÍ’ π⁄UËŒÊ⁄UË
‹πŸ§ – ¬˝◊Èπ ‚Áøfl ÁøÁ∑§à‚Ê Á‡ÊˇÊÊ •ŸÍ¬ øãŒ˝ ¬Êá«appleÿ Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚◊Sà ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥
‚apple ¬ÿʸfl⁄UáÊ ∑‘§ •ŸÈ∑§Í‹ ŒË¬Êfl‹Ë ¬fl¸ ◊ŸÊŸapple ∑§Ë •¬Ë‹ ∑§⁄UÃapple „È∞ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚◊Sà ⁄UÊ¡∑§Ëÿ
fl ÁŸ¡Ë ◊appleÁ«∑§‹ ∑§ÊÚ‹apple¡Ù¥ ∑‘§ ¬˝œÊŸÊøÊÿÙ¥¸ fl ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ ∑§Ù Á∑§‚Ë •Á¬˝ÿ ÉÊ≈UŸÊ ‚apple ¬≈UÊπÙ¥
‚apple ¡‹Ÿapple flÊ‹apple √ÿÁQ§ ∑§Ù ¬˝÷ÊflË fl Ãà∑§Ê‹ ’apple„Ã⁄U ÁøÁ∑§à‚Ê ‚ÈÁflœÊ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê
ÁŒ∞ „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple Áfl‡Êapple·∑§⁄U ’Ÿ¸ ÿÍÁŸ≈U, •SÕ◊Ê, ‚Ê¥‚ ⁄UÙª, NŒÿ ⁄UÙª, ߸Æ∞ŸÆ≈UËÆ Áfl÷ʪ٥ ∑‘§
ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ ∑§Ù wy ÉÊ¥≈Uapple •¬Ÿapple flÊ«¸ ∑§Ù ÁøÁ∑§à‚Ê ‚ÈÁflœÊ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U ⁄U„Ÿapple
∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒ∞ „Ò¥– üÊË ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬≈UÊπapple, ‡ÊÙ⁄U fl œÈ•ÊÚ flÊÿÈ ÃÕÊ ¬ÿʸfl⁄UáÊ ∑§Ù ªê÷Ë⁄U
M§¬ ‚apple ¬˝ŒÍÁ·Ã ∑§⁄U ŒappleÃapple „Ò¥ ¡Ù ◊ŸÈcÿ ∑‘§ SflÊSâÿ ¬⁄U ¬˝ÁÃ∑§Í‹ ¬˝÷Êfl «Ê‹Ãapple „Ò¥–
ŒË¬Êfl‹Ë ¬fl¸ ¬⁄U ‚◊Sà ◊appleÁ«∑§‹ ∑§ÊÚ‹apple¡Ù¥
◊apple¥ ©¬øÊ⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ù øÈSÃ-ŒÈM§Sà ⁄Uπapple¥
‹πŸ§ – ÁŒflÊ‹Ë ◊apple¥ ∑‘§fl‹ ÃËŸ ÁŒŸ ’Ê∑§Ë „Ò¥– ’Ê¡Ê⁄U Á◊∆ÊßÿÙ¥ •ı⁄U ¬≈UÊπÙ¥ ‚apple ¬≈U øÈ∑‘§ „Ò¥– ‡ÊÊÚÁ¬¥ª, ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë ⁄UıŸ∑§,
‹ÊßÁ≈U¥ª •ı⁄U ¬≈UÊπÙ¥ ∑§Ë ªÍ¥¡ ∑§ÊŸÙ¥ ◊apple¥ •ÊŸapple ‹ªË „Ò¥– ÁŒflÊ‹Ë ∑§Ë ß‚ ø∑§Êøı¥œ ◊apple¥ •∑§‚⁄U „◊ •¬ŸË SflÊSâÿ ∑§Ê ÅÿÊ‹ ⁄UπŸÊ
÷Í‹ ¡ÊÃapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚Ë ‚◊ÿ ◊apple¥ •Ê¬∑§Ù ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Á’∑§Ÿapple flÊ‹Ë Ÿ∑§‹Ë Á◊∆ÊßÿÙ¥ ‚apple ’øŸapple ∑§Ë ¡L§⁄Uà „Ò– ÁŒflÊ‹Ë ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
‚¡Ÿapple flÊ‹apple ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ Á◊‹Êfl≈UË πÙ∞ ∑§Ë ∑§Ù߸ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– „⁄U ÁŒŸ Ÿ∑§‹Ë ◊ÊflÊ ∑§Ë πapple¬ ¡éà ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë¥ „Ò¥ •ı⁄U Ÿ∑§‹Ë
Á◊∆ÊßÿÊ¥ ŸC ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò¥– ß‚ ’Êà ‚apple Á∑§‚Ë ∑§Ù ÷Ë ßŸ∑§Ê⁄U Ÿ„Ë¥ „ÙªÊ Á∑§ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Ÿ∑§‹Ë Á◊∆ÊßÿÙ¥ ∑§Ë ∑§Ù߸ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ „Ò–
’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ •‹ª-•‹ª ⁄U¥ªÙ¥ ◊apple¥ Á’∑§Ÿapple flÊ‹Ë Ÿ∑§‹Ë Á◊∆ÊßÿÊ¥ •Ê¬∑‘§ ß‚ àÿÙ„Ê⁄U ∑§Ê ◊¡Ê ∑§«∏flÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥, ß‚Á‹∞ àÿÙ„Ê⁄U
∑§Ê ◊¡Ê Á∑§⁄UÁ∑§⁄UÊ ŸÊ „Ù ß‚∑‘§ Á‹∞ •Ê¬ Á◊∆Ê߸ ∑§Ë ¡ª„ «˛ÊßçL§≈U˜‚ ∑§Ê ‚„Ê⁄UÊ ‹apple ‚∑§Ãapple „Ò¥– •Ê¡∑§‹ Á◊∆ÊßÿÙ¥ ∑§Ë ¡ª„
øÊÚ∑§‹apple≈U ÿÊ «˛ÊßçL§≈U˜‚ ŒappleŸapple ∑§Ê ø‹Ÿ ’„Èà Ãapple¡Ë ‚apple ’…∏Ê „Ò– ŒÈ∑§ÊŸÙ¥ ¬⁄U «˛ÊßçL§≈U Áªç≈U ¬ÒÄU‚ ∑§Ë ∑§Ù߸ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– ’˝Ê¥«apple« Áªç≈U
¬ÒÄU‚ ÃÙ ¬„‹apple ‚apple „Ë ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ Á⁄U≈Uapple‹‚¸ Ÿapple ÷Ë •¬ŸË Ã⁄U» ‚apple ÷Ë ∑§ß¸ «˛ÊßçM§≈U Áªç≈U ¬Ò∑§ ©ÃÊ⁄Uapple „Ò¥– •Ê¬ zÆÆ ‚apple
vzÆÆ M§¬∞ ∑‘§ ’Ëø ’apple„Ã⁄UËŸ Áªç≈U π⁄UËŒ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ∞apple‚Ê Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ‚÷Ë Áªç≈U ¬Ò∑§ ßßapple „Ë ◊„¥ªapple „Ò¥ •Ê¬ wzÆ ‚apple yÆÆ M§¬∞
∑‘§ ’Ëø ÷Ë •ë¿apple Áªç≈U π⁄UËŒŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥ ÃÙ ÿapple ÷Ë ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥– •Ê¬∑§Ù ÿÊŒ „ÙªÊ Á∑§ ¬„‹apple ‹Ùª ÁŒflÊ‹Ë ¬⁄U πË‹ ’ÃʇÊapple
•ı⁄U øËŸË ∑‘§ ’ŸË „ÊÕË-ÉÊÙ«∏Ù¥ ∞∑§ ŒÍ‚⁄Uapple ∑§Ù ÁŒÿÊ ∑§⁄UÃapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ ’Ê¡Ê⁄UflÊŒ ∑‘§ ¬˝÷Êfl ∑‘§ ’ÊŒ ◊„¥ªapple ’˝Ê¥«˜‚ Ÿapple ߟ∑§Ù πà◊ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ ÕÊ– •’ ‹ÙªÙ¥ ◊apple¥ ‚apple„à ∑‘§ ¬˝Áà ¡ÊªM§∑§ÃÊ ’…∏Ë „Ò •ı⁄U ∞apple‚apple ◊apple¥ ‹Ùª Á»⁄U ‚apple πË‹ ’ÃʇÊÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U» L§π ∑§⁄UŸapple ‹ªapple
„Ò¥–¬⁄U¥¬⁄Uʪà ÷Ê⁄UÃËÿ ÉÊ⁄UÙ¥ ◊apple¥ ß‚∑§Ê ø‹Ÿ ’…Ê „Ò– «ÊÚ. ªªŸŒË¬ Á‚¥„ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U πË‹ ‚apple •Ê¬∑‘§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ∑§Ù߸ ŸÈ∑§‚ÊŸ Ÿ„Ë¥
„ÙÃÊ „Ò ’ÁÀ∑§ ß‚‚apple •Ê¬∑§Ë ’ÊÚ«Ë ∑§Ù »Êß’⁄U Á◊‹ÃÊ „Ò ¡Ù •Ê¬∑‘§ Á‹∞ •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò–
Ÿ∑§‹Ë Á◊∆ÊßÿÙ¥ ‚apple Ÿ„Ë¥ «˛ÊßçM§≈U˜‚ ‚apple ∑§Á„∞ „Òå¬Ë ÁŒflÊ‹Ë

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
¬ıÁC∑§ÃÊ ÷Ë „Ò ¡M§⁄UË
÷Ù¡Ÿ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ‚ÙøÃapple „È∞ •Ê¬∑§Ê
äÿÊŸ ∑‘§fl‹ SflÊŒ ¬⁄U „Ë ⁄U„ÃÊ „Ò ÿÊ
•Ê¬ ¬ıÁC∑§ÃÊ ∑‘§ ¬˝Áà ÷Ë ¡ÊªM§∑§ ⁄U„Ãapple
„Ò¥? ‚apple„à ∑‘§ Á‹∞ ¡M§⁄UË „Ò ¬ıÁC∑§ÃÊ–
ÿ„Ë ’ÃÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ø‹ ⁄U„Ê „Ò ⁄UÊC˛Ëÿ
¬ıÁC∑§ÃÊ ‚#Ê„– ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬ıÁC∑§
÷Ù¡Ÿ ∑§Ë ¡M§⁄Uà •ı⁄U ©‚apple „ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ ©¬Êÿ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ flÒ‹Ÿapple‚ ∞ÄU‚¬≈U¸
«ÊÚ¥. Á‡ÊπÊ ‡Ê◊ʸ ‚apple ’Êà ∑§Ë ‡L§Áà ªÙÿ‹
Ÿapple–
÷Ù¡Ÿ „◊ ‚÷Ë ∑§⁄UÃapple „Ò¥– •Ê¡∑§‹
πÊŸapple-¬ËŸapple ◊apple¥ ’„Èà •Áœ∑§ ÁflÁflœÃÊ
÷Ë „Ò– ßã„apple¥ ¬‚¥Œ ÷Ë πÍ’ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ
„Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ •Ê¬∑§Ù ß‚ ’Êà ∑§Ê ÃÙ äÿÊŸ
⁄UπŸÊ „Ë „ÙªÊ Á∑§ ¬⁄U •Ê¬ πÊŸ-¬ÊŸ
◊apple¥ Á‚»¸ ¡Êÿ∑‘§ ∑§Ê „Ë ÅÿÊ‹ ⁄Uπ ⁄U„apple „Ò¥
ÿÊ •Ê¬Ÿapple ÿ„ ÷Ë äÿÊŸ ÁŒÿÊ „Ò Á∑§
SflÊŒ ÷⁄UÊ ÷Ù¡Ÿ •Ê¬∑‘§ SflÊSâÿ ∑‘§
Á‹∞ ©Áøà „Ò •ÕflÊ Ÿ„Ë¥–
•Ê¡∑§‹ ¡¥∑§» Í« ‚÷Ë ’„Èà ¬‚¥Œ
∑§⁄UÃapple „Ò¥, ¬⁄U fl„ SflÊSâÿ ∑‘§ Á‹∞ ©ÁøÃ
„Ò ÿÊ Ÿ„Ë¥, ÿ„ ’„Èà ∑§◊ „Ë ‹Ùª äÿÊŸ
ŒappleÃapple „Ò¥– •ë¿apple SflÊSâÿ ∑‘§ Á‹∞ •Ê„Ê⁄U
‚apple ¡È«∏Ë ßŸ ’ÊÃÙ¥ ¬⁄U äÿÊŸ ŒappleŸÊ ’apple„Œ
¡M§⁄UË „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ „◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§ ¬Ù·áÊ
∑§Ê ◊ÈÅÿ SòÊÙà πÊŸÊ-¬ËŸÊ „Ë „Ò–
¬ıÁC∑§ ÷Ù¡Ÿ „◊Ê⁄Uapple ¡ËflŸ ∑§Ë œÈ⁄UË „Ò,
¡’Á∑§ •¬ıÁC∑§ ÷Ù¡Ÿ „◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù
ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„È¥øÊÃÊ „Ò–
¬Ù·áÊ ÄUÿÊ „Ò
„flÊ (•ÊÚÄU‚Ë¡Ÿ) •ı⁄U ¬ÊŸË ∑‘§
’ÊŒ ÷Ù¡Ÿ ¡ËflŸ ∑‘§ Á‹∞ ‚’‚apple
◊„àfl¬Íáʸ øË¡ „Ò– •ë¿Ê ÷Ù¡Ÿ •ÕʸØ
¬ıÁC∑§ ÷Ù¡Ÿ „◊apple¥ SflSÕ ⁄UπÃÊ „Ò,
¡’Á∑§ ß‚∑‘§ Áfl¬⁄UËà •¬ıÁC∑§ ÷Ù¡Ÿ
„◊apple¥ ’Ë◊Ê⁄U ’ŸÊ ŒappleÃÊ „Ò– ŒÍ‚⁄Uapple ‡ÊéŒÙ¥ ◊apple¥
„◊ ∑§„ ‚∑§Ãapple „Ò¥ Á∑§ ãÿÍÁ≈˛‡ÊŸ ∞apple‚Ê
πÊŸ-¬ÊŸ „Ò, Á¡‚‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ¬Ù·áÊ
Á◊‹apple •ı⁄U Á¡‚‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ŸÈ∑§‚ÊŸ Ÿ
¬„È¥øapple– ‚„Ë Ã⁄U„ ∑‘§ πÊŸ-¬ÊŸ ‚apple „◊Ê⁄Uapple
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ¬Ù·áÊ Á◊‹ÃÊ „Ò– ÿ„ ’apple„Œ
•Êfl‡ÿ∑§ „Ò Á∑§ „◊ ¬Ù·áÊ ∑‘§ ◊„àfl
∑§Ù ‚◊¤Êapple¥ •ı⁄U ©‚∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U •Ê„Ê⁄U
∑§Ê ‚appleflŸ ∑§⁄Uapple¥– ¬Ù·áÊ ∑§Ê ‚„Ë »ÊÚ◊͸‹Ê
ÿ„Ë „Ò Á∑§ ‚÷Ë ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ù ª˝„áÊ
∑§⁄Uapple¥, ÃÊÁ∑§ πÊŸ-¬ÊŸ ∑§Ë ª‹Ã •ÊŒÃÙ¥
∑§Ë fl¡„ ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ©à¬ÛÊ „È∞ •‚¥ÃÈ‹Ÿ
∆Ë∑§ „Ù ‚∑‘§ •ı⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§ ÷ËÃ⁄U ‚„Ë
‚¥ÃÈ‹Ÿ ’ŸÊÿapple ⁄Uπ ‚∑‘§¥– ß‚∑‘§ Á‹∞
∑§Ê’Êapple¸„Êß«˛apple≈U, ¬˝Ù≈UËŸ, fl‚Ê, πÁŸ¡ •ı⁄U
Áfl≈UÊÁ◊Ÿ, ‚÷Ë ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ù ∞∑§
‚¥ÃÈÁ‹Ã ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ª˝„áÊ ∑§⁄UŸÊ ¡M§⁄UË
„ÙÃÊ „Ò– ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ‚ÈøÊL§ M§¬ ‚apple ø‹ÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ „⁄U ¬Ù·∑§ Ãàfl ∑§Ë •¬ŸË •‹ª
fl ◊„àfl¬Íáʸ ÷ÍÁ◊∑§Ê „ÙÃË „Ò–
∑§Ê’Êapple¸„Êß«˛apple≈U §¡Ê¸ ŒappleÃÊ „Ò, ¬˝Ù≈UËŸ
◊Ê¥‚¬appleÁ‡ÊÿÙ¥ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ
„Ò, fl‚Ê „◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ §¡Ê¸ ’ŸÊÿapple ⁄UπŸapple
◊apple¥ ◊ŒŒªÊ⁄U „Ò •ı⁄U πÁŸ¡ ÃÕÊ Áfl≈UÊÁ◊Ÿ
‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§ •ãÿ ∑§ÊÿÙ¥¸ ◊apple¥ ‚„ÿÙª ∑§⁄UÃapple
„Ò¥–
¬Ù·áÊ ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑‘§ »ÊÿŒapple
¡ÊªM§∑§ÃÊ ôÊÊŸ „Ò •ı⁄U ôÊÊŸ
‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§, ◊ÊŸÁ‚∑§ •ı⁄U •ÊäÿÊÁà◊∑§
M§¬ ‚apple ∞∑§ √ÿÁQ§ ∑§Ù ’apple„Ã⁄U ’ŸÊÃÊ „Ò–
∞∑§ ¡ÊªM§∑§ √ÿÁQ§ •ë¿apple •ı⁄U ’È⁄Uapple ◊apple¥
•¥Ã⁄U ‚◊¤Ê ¬ÊÃÊ „Ò– ß‚Ë Ã⁄U„ ¬Ù·áÊ
∑‘§ ‚ê’㜠◊apple¥ ¡ÊªM§∑§ÃÊ „◊Ê⁄Uapple Á‹∞
‚flʸÁœ∑§ ◊„àfl¬Íáʸ „ÙÃË „Ò– ß‚‚apple „◊
•¬Ÿapple Á‹∞ ©Áøà •ı⁄U •ŸÈÁøà •Ê„Ê⁄U
∑§Ù ‚◊¤Ê ¬ÊÃapple „Ò¥, Á¡‚‚apple •ë¿Ê ¡ËflŸ
¡ËŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ Á◊‹ÃË „Ò–
¬Ù·áÊ ∑‘§ ‹Ê÷
©Áøà ¬ıÁC∑§ •Ê„Ê⁄U πÊŸapple ‚apple „◊
◊ÊŸÁ‚∑§ •ı⁄U ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ M§¬ ‚apple SflSÕ
⁄U„Ãapple „Ò¥ •ı⁄U ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ÷Ë ŒÍ⁄U ⁄U„Ÿapple
◊apple¥ ß‚‚apple ‚„ÊÿÃÊ Á◊‹ÃË „Ò–
•ë¿Ê ¬Ù·áÊ ‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§ ‚÷Ë •¥ªÙ¥
∑§Ù „◊apple‡ÊÊ ’apple„Ã⁄U …¥ª ‚apple ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥
ŸappleS‹apple Ÿapple Á» ⁄U ‚apple ¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ ◊ÒªË
ŸÍ«‹, ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ •ÊŸÊ ‡ÊÈM§
ŸÿË ÁŒÑË– ŸappleS‹apple ߥÁ«ÿÊ Ÿapple •Ê¡ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ Á» ⁄U ‚apple •¬ŸÊ ‹Ù∑§Á¬˝ÿ ◊ÒªË ŸÍ«‹
¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ Á¡‚ ¬⁄U ¬Ê¥ø ◊„ËŸapple ¬„‹apple ∑§ÁÕà Ãı⁄U ¬⁄U ‚Ë‚Ê ∑§Ë ◊ÊòÊÊ •àÿÁœ∑§ „ÙŸapple
∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬˝ÁÃ’¥œ ‹ªÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ ÕÊ– ÁSfl≈U˜¡⁄U‹Ò¥« ∑§Ë ¬˝◊Èπ πÊl ∑§¥¬ŸË Ÿapple ß‚apple
’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •ÊŸ‹Ê߸Ÿ ∑§¥¬ŸË FÒ¬«Ë‹ ∑‘§ ‚ÊÕ ÷ʪˌÊ⁄UË ∑§Ë „Ò– ŸappleS‹apple
ߥÁ«ÿÊ Ÿapple ’¥’߸ ‡Êappleÿ⁄U ’Ê¡Ê⁄U ∑§Ù ’ÃÊÿÊ ““íÿÊŒÊÃ⁄U ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ ◊ÒªË ŸÍ«‹ ∑§Ë Á’R§Ë ¬⁄U
¬˝ÁÃ’¥œ Ÿ„Ë¥ „Ò– Á¡Ÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ Áfl‡Êapple· ÁŸŒapple¸‡Ê ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò fl„Ê¥ „◊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ’ÊÃøËÃ
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥–”” ∑§¥¬ŸË Á» ‹„Ê‹ ÃËŸ SÕÊŸÙ¥ - Ÿ¥¡ŸªÈ«∏ (∑§ŸÊ¸≈U∑§), ◊ÙªÊ
(¬¥¡Ê’) •ı⁄U Á’øÙÁ‹◊ (ªÙflÊ) - ‚apple ◊ÒªË ŸÍ«‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§⁄UÃË „Ò– ŸappleS‹apple
ߥÁ«ÿÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ÒªË ŸÍ« ◊‚Ê‹Ê ∑‘§ ‚÷Ë Ÿ◊ÍŸÙ¥ ∑§Ù ’¥’߸ ©ëø ãÿÊÿÊ‹ÿ mÊ⁄UÊ
ÁŸÁŒ¸C ¬˝ÿÙª‡Ê‹Ê•Ù¥ Ÿapple ◊¥¡Í⁄UË Œapple ŒË „Ò–
⁄Uapple‹ ◊¥òÊÊ‹ÿ Ÿapple ‚÷Ë ’¡≈UËÿ
ÉÊÙ·áÊÊ•Ù¥ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ Á∑§ÿÊ — ¬˝÷È
◊È¥’߸– ⁄Uapple‹ ◊¥òÊË ‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È Ÿapple •Ê¡ ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ Á∑§ ß‚ ‚Ê‹ ⁄Uapple‹flapple ’¡≈U ◊apple¥ ∑§Ë ªß¸
‚÷Ë ’¡≈UËÿ ÉÊÙ·áÊÊ•Ù¥ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò– ¬˝÷È Ÿapple ’Ù⁄UËfl‹Ë ⁄Uapple‹flapple S≈Uapple‡ÊŸ ¬⁄U
¡Ÿ ¬˝ÁÃÁŸÁœÿÙ¥ fl ⁄Uapple‹ ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË •ı⁄U ⁄Uapple‹flapple mÊ⁄UÊ
ß‚ ‚◊ÿ ‹ÊªÍ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë Áfl÷ÛÊ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ⁄UappleπÊ¥Á∑§Ã Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê,
“ß‚‚apple ¬„‹apple ∑‘§fl‹ ÉÊÙ·áÊÊ∞° „ÙÃË ÕË¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ◊Ò¥Ÿapple •¬Ÿapple ¬„‹apple ¬Íáʸ ’¡≈U ◊apple¥ ß‚ ‚Ê‹
vÆx ’¡≈UËÿ ÉÊÙ·áÊÊ∞° ∑§Ë ÕË¥ •ı⁄U ◊ȤÊapple •Ê¬∑§Ù ’ÃÊÃapple „È∞ πȇÊË „Ò Á∑§ „◊Ÿapple ©Ÿ ‚÷Ë
∑§Ù ¬Í⁄UÊ Á∑§ÿÊ „Ò–” ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê,“⁄Uapple‹ ◊¥òÊË ∑§Ê ∑§Êÿ¸÷Ê⁄U ‚¥÷Ê‹Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ, „◊Ÿapple
•Ê߸•Ê⁄U‚Ë≈UË‚Ë ∑§Ë flapple’‚Êß≈U ∑§Ù ©ÛÊà Á∑§ÿÊ „Ò, ∑§Êª¡⁄UÁ„à Á≈U∑§≈U √ÿflSÕÊ ‡ÊÈM§ ∑§Ë,
S≈Uapple‡ÊŸÙ¥ ¬⁄U Sflë¿ fl ‚SÃapple ¬ÊŸË ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë, ø‹ÃË ≈˛appleŸÙ¥ ◊apple¥ ÁŸ¡Ë ∑Ò§≈UÁ⁄U¥ª ∑§Ë
•ŸÈ◊Áà ŒË, ⁄Uapple‹flapple Ÿapple≈Ufl∑§¸ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ •ı⁄U Á«é’Ù¥ ∑§Ë •Ê¥ÃÁ⁄U∑§ ‚Ê¡ ‚í¡Ê ◊apple¥
’Œ‹Êfl ∑§Ë ‡ÊÈM§•Êà ∑§Ë–” fl„ ’Ù⁄UËfl‹Ë S≈Uapple‡ÊŸ ¬⁄U Ÿÿapple » È≈U •Ùfl⁄U Á’˝¡ (∞» •Ù’Ë)
ÃÕÊ ∞S∑§‹apple≈U⁄U ∑§Ê ©fÊ≈UŸ ∑§⁄UŸapple •Ê∞ Õapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ’Ù⁄UËfl‹Ë ¬⁄U ¬˝SÃÊÁflà «apple∑§ ∑§Ê “÷ÍÁ◊
¬Í¡Ÿ” ÷Ë Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê,“„◊Ÿapple Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥ yÆÆ ¬˝◊Èπ S≈Uapple‡ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§-
ÁŸ¡Ë ÷ʪˌÊ⁄UË ∑‘§ ¡Á⁄U∞ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ øÈŸÊ „Ò ¡„Ê¥ «’‹ «apple∑§⁄U ¬˝flapple‡Ê-
ÁŸ∑§Ê‚Ë fl » Í« ∑§Ù≈U¸ ‚Á„à •Ÿapple∑§ ‚ÈÁflœÊ∞° „Ù¥ªË–” ¬˝÷È Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊È¥’߸ ‡Ê„⁄UË
¬Á⁄Ufl„Ÿ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ-ÃËŸ ∑‘§ ¬˝SÃÊfl ∑§Ù •¥ÁÃ◊ ◊¥¡Í⁄UË ∑‘§ Á‹∞ ŸËÁà •ÊÿÙª ∑§Ù ÷apple¡Ê
ªÿÊ „Ò– ß‚ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ ◊apple¥ vÆ,ÆÆÆ ∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ∑§Ê ÷Ê⁄UË ÁŸflapple‡Ê ¬˝SÃÊÁflà „Ò–
◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
‚÷Ë ŒÒÁŸ∑§ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù ©Áøà Ã⁄UË∑‘§
‚apple ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬ıÁC∑§ •Ê„Ê⁄U ∞∑§
߸¥œŸ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ∑§Ê◊ •ÊÃÊ „Ò– ãÿÍÁ≈˛‡ÊŸ
„◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ù
÷Ë ’…∏ÊŸapple ◊apple¥ ‚„Êÿ∑§ „Ò •ı⁄U „◊Ê⁄UË ⁄U٪٥
‚apple ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ©Áøà ¬Ù·áÊ √ÿÁQ§
∑§Ù ⁄U٪٥ •ı⁄U ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ◊ÈQ§ SflSÕ
¡ËflŸ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ’ÈÁŸÿÊŒË
¡M§⁄Uà „Ò– ãÿÍÁ≈˛‡ÊŸ „◊Ê⁄Uapple Á‹∞ •àÿ¥Ã
◊„àfl¬Íáʸ „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚∑‘§ •÷Êfl ◊apple¥
„◊ •Ÿapple∑§ ⁄U٪٥ ∑§Ê Á‡Ê∑§Ê⁄U „Ù ‚∑§Ãapple
„Ò¥, ¡Ù ∑§ß¸ ’Ê⁄U ◊ÎàÿÈ ∑‘§ ÷Ë ∑§Ê⁄UáÊ ‚ÊÁ’Ã
„Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥–
¬Ù·áÊ ∑§Ë ∑§◊Ë ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ
‚◊SÿÊ∞¥
Á÷ÛÊ ©◊˝ ◊apple¥ Á÷ÛÊ Ã⁄U„ ∑‘§ ãÿÍÁ≈˛‡ÊŸ
∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „ÙÃË „Ò, Á¡‚∑§Ë ∑§◊Ë
‚apple •‹ª-•‹ª ©◊˝ ◊apple¥ •‹ª Ã⁄U„ ∑§Ë
‚◊SÿÊ∞¥ „Ù ‚∑§ÃË „Ò¥–
’ëøÙ¥ ◊apple¥ ¬ÊÿË ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ‚◊SÿÊ∞¥
fl ⁄UÙª-„aË ‚apple ¡È«∏apple Áfl∑§Ê⁄U (‚ÍπÊ ⁄UÙª),
⁄UÃı¥œË, àfløÊ ⁄UÙª, ◊œÈ◊apple„ •ÊÁŒ–
ª÷¸flÃË ◊ÊÃÊ•Ù¥ ◊apple¥ ª‹Ã ¬Ù·áÊ ‚apple
¡ã◊¡Êà Áfl∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple ÿÈQ§ ’ëøÙ¥ ∑§Ê ¡ã◊
„Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– flÿS∑§Ù¥ ◊apple¥ ÁŒ‹ ∑‘§ Œı⁄Uapple,
◊œÈ◊apple„, ªÁ∆ÿÊ ¡Ò‚Ë ¡ËflŸ ‡ÊÒ‹Ë ‚apple
¡È«∏Ë ‚◊SÿÊ∞¥ „Ù ‚∑§ÃË „Ò¥– ¬˝Ù≈UËŸ
∑§Ë ∑§◊Ë „ÙŸapple ¬⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚„Ë Ã⁄U„
‚apple Áfl∑§Ê‚ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÃÊ, Áfl≈UÊÁ◊ã‚ ∑§Ë
∑§◊Ë ‚apple •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ∑§◊ „Ù ¡ÊÃË
„Ò–
fofo/k
ÎèÂæßÜè ·¤è ÚUæÌ ÌéÜâè
·Ô¤ ÂõÏð ·Ô¤ Âæâ ÁÜæ°´ Îè·¤
ŒË¬Êfl‹Ë ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ ¡„Ê¥
ÃÒÿÊÁ⁄UÿÊ¥ ‡ÊÈM§ „Ù ªÿË „Ò¥, fl„Ë ‹Ùª
π⁄UËŒÊ⁄UË ◊apple¥ ÷Ë ¡È≈U ª∞ „Ò¥– ŒË¬Êfl‹Ë
∑§Ù •ÊÁÕ¸∑§ Ã⁄UP§Ë ∑§Ê ¬fl¸ ÷Ë ∑§„Ê
¡ÊÃÊ „Ò– ß‚ ÁŒŸ ∑§Ë ªß¸ ¬Í¡Ê •ø¸ŸÊ
Áfl‡Êapple· M§¬ ‚apple » ‹ŒÊÿË „ÙÃË „Ò– ∞apple‚apple
◊apple¥ ∑§È¿ ©¬Êÿ „Ò¥, Á¡Ÿ∑§Ù •¬ŸÊ ∑§⁄U
•ÊÁÕ¸∑§ Ã⁄UP§Ë „ÊÁ‚‹ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË
„Ò-
ŒË¬Êfl‹Ë ∑‘§ ÁŒŸ EappleÃÊ∑§¸ ªáÊapple‡Ê ∑§Ë
¬˝ÁÃ◊Ê ÉÊ⁄U ◊apple¥ ‹Ê∞¥ªapple ÃÙ „◊apple‡ÊÊ ’⁄U∑§Ã
’ŸË ⁄U„appleªË– ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ù ¬Ò‚Ù¥
∑§Ë ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ •Ê∞ªË–
ÿÁŒ ‚¥÷fl „Ù ‚∑‘§ ÃÙ ß‚ ÁŒŸ
Á∑§‚Ë ÃÊ‹Ê’ ÿÊ ŸŒË ◊apple¥ ◊¿Á‹ÿÙ¥ ∑§Ù
•Ê≈Uapple ∑§Ë ªÙÁ‹ÿÊ¥ ’ŸÊ∑§⁄U Áπ‹Ê∞¥–
‡ÊÊSòÊÙ¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ß‚ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ‚apple
’«∏apple-’«∏apple ‚¥∑§≈U ÷Ë ŒÍ⁄U „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥–
ÉÊ⁄U ◊apple¥ ÁSÕà ÃÈ‹‚Ë ∑‘§ ¬ıœapple ∑‘§
¬Ê‚ ŒË¬Êfl‹Ë ∑§Ë ⁄UÊà ◊apple¥ ŒË¬∑§ ¡‹Ê∞¥–
ÃÈ‹‚Ë ∑§Ù flSòÊ •Á¬¸Ã ∑§⁄Uapple¥–
S» Á≈U∑§ ‚apple ’ŸÊ üÊËÿ¥òÊ ŒË¬Êfl‹Ë
∑‘§ ÁŒŸ ’Ê¡Ê⁄U ‚apple π⁄UËŒ∑§⁄U ‹Ê∞¥– üÊËÿ¥òÊ
∑§Ù ‹Ê‹ flSòÊ ◊apple¥ ‹¬apple≈U∑§⁄U ÁáÙ⁄UË ◊apple¥
⁄Uπapple¥– ∑§÷Ë ÷Ë ¬Ò‚Ù¥ ∑§Ë ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ „٪˖
ŒË¬Êfl‹Ë ¬⁄U ‚È’„-‚È’„
Á‡ÊflÁ‹¥ª ¬⁄U ÃÊ¥’apple ∑‘§ ‹Ù≈Uapple ‚apple ¡‹ •Á¬¸Ã
∑§⁄Uapple¥– ¡‹ ◊apple¥ ÿÁŒ ∑‘§‚⁄U ÷Ë «Ê‹apple¥ªapple ÃÙ
üÊappleD ⁄U„appleªÊ–
¡Ù ‹Ùª œŸ ∑§Ê ‚¥øÿ ’…∏ÊŸÊ
øÊ„Ãapple „Ò¥, ©ã„apple¥ ÁáÙ⁄UË ◊apple¥ ‹Ê‹ ∑§¬«∏Ê
Á’¿ÊŸÊ øÊÁ„∞– ß‚∑‘§ ¬˝÷Êfl ‚apple œŸ
∑§Ê ‚¥øÿ ’…∏ÃÊ „Ò– ◊„Ê‹ˇ◊Ë ∑§Ê ∞apple‚Ê
» Ù≈UÙ ⁄Uπapple¥, Á¡‚◊apple¥ ‹ˇ◊Ë ’Ò∆Ë „È߸¥
ÁŒπÊ߸ Œapple ⁄U„Ë „Ò¥–
©¬Êÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ŒË¬Êfl‹Ë ∑‘§ ÁŒŸ
•ÄU‚⁄U ¬ÈL§· øÊ„Ãapple „Ò¥ Á∑§ ©ã„apple¥ ¡Ù ÷Ë ◊Á„‹Ê ¬Ê≈U¸Ÿ⁄U Á◊‹apple¥, fl„ πÍ’‚Í⁄Uà „ÙŸapple
∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ‚◊¤ÊŒÊ⁄U ÷Ë „Ù ‹appleÁ∑§Ÿ ∞∑§ ‡ÊÙœ ◊apple¥ ß‚ ’Êà ∑§Ë ¬ÈÁC ∑§Ë ªß¸ „Ò Á∑§
fl„ ∑‘§fl‹ ß‚Ë ‚Ùø Ã∑§ „Ë ‚ËÁ◊à Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ãapple– flÊSÃfl ◊apple¥ fl„ éÿÍ≈UË ÁflŒ ’˝appleŸ flÊ‹Ë
◊Á„‹Ê ∑§Ù „Ò¥«‹ „Ë Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬ÊÃapple „Ò¥ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ •¬Ÿapple Á⁄U‡Ãapple ∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊŸapple
‚apple ∑§Ã⁄UÊÃapple „Ò¥– ß‚ Á⁄U‚ø¸ ◊apple¥ ‚ø ◊apple¥ „Ò⁄UÊŸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ŸÃË¡apple ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞ „Ò¥, Á¡‚◊apple¥
∑§„Ê ªÿÊ „Ò Á∑§ ‹«∏Á∑§ÿÙ¥ ∑§Ë ’ÈÁh◊ÃÊ •ı⁄U S◊Ê≈U¸Ÿapple‚ ∑§Ë fl¡„ ‚apple ‹«∏∑‘§
‹«∏Á∑§ÿÙ¥ ∑§Ù •Ê∑§·¸∑§ Ÿ„Ë¥ ◊ÊŸÃapple „Ò¥– ÿ„ ‡ÊÙœ x ÁflEÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑‘§ ‡ÊÙœ∑§Ãʸ•Ù¥,
ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË •ÊÚ» ’» ‹Ù, ∑Ò§Á‹» ÙÁŸ¸ÿÊ ‹ÈÕ⁄UŸ ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË •ı⁄U ≈UÒÄU‚‚ ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË,
Ÿapple Á◊‹∑§⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ß‚ ‡ÊÙœ ◊apple¥ vÆÆ ‚apple íÿÊŒÊ ¬ÈL§·Ù¥ ‚apple ¬Í¿Ê ªÿÊ Á∑§ flapple ∑Ò§‚Ë
◊Á„‹Ê ∑§Ù •¬ŸË ¬Ê≈U¸Ÿ⁄U ’ŸÊŸÊ ¬‚¥Œ ∑§⁄Uapple¥ªapple–
ߟ◊apple¥ ‚apple •Áœ∑§Ã⁄U Ÿapple ◊ÊŸÊ Á∑§ fl„ ߥ≈UappleÁ‹¡apple¥≈U ¬Ê≈U¸Ÿ⁄U øÊ„Ãapple „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ¡’
©Ÿ∑§Ù ∞apple‚Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ‚apple «apple≈U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊ı∑§Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ ÃÙ ©Ÿ∑§Ë ¬‚¥Œ •¬Ÿapple
„Ë Á∑§∞ ª∞ ŒÊflÙ¥ ‚apple ©‹≈U ÁŸ∑§‹Ë–ß‚∑§Ë fl¡„ ‡ÊÙœ∑§ûÊʸ ¬ÈL§· ∑‘§ •„◊ ∑§Ù
◊ÊŸÃapple „Ò¥ ¡Ù ÿ„ SflË∑§Ê⁄U „Ë Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ Á∑§ ©‚∑§Ë ¬Ê≈U¸Ÿ⁄U ∑§ß¸ ◊ÊÿŸÙ¥ ◊apple¥
©‚‚apple ’apple„Ã⁄U „Ò •ı⁄U ‚ÊÕ ⁄U„Ÿapple ¬⁄U ‹Ùª ©‚∑§Ù íÿÊŒÊ ◊ÊŸ Œapple¥ªapple–
¥æòçÈ â ×ð´ ÂãÙð»è °ðâè
Çþñâðâ Ìô çιð»è ·¤êÜ
•ÊÚÁ» ‚ ¡ÊÃapple ‚◊ÿ „⁄U ◊Á„‹Ê ∑‘§ ◊Ÿ ◊apple¥ ÿ„Ë¥ ’Êà •ÊÃË „Ò Á∑§ ∑§ıŸ ‚Ë «˛apple‚
¬„ŸË ¡Ê∞– ∑§ß¸ •ÊÚÁ» ‚ ◊apple¥ «˛apple‚ ∑§Ù«˜‚ „ÙÃapple „Ò¥, Á¡‚∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ©ãÉ„apple¥ ∑§¬«∏apple
¬„ŸŸapple „ÙÃapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U íÿÊŒÊÃ⁄U ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ’Êà ∑§⁄Uapple¥, ÃÙ ©ãÉ„apple¥ •ÊÚÁ» ‚
◊apple¥ ∞ÕÁŸ∑§ Áflÿ⁄U ¬„ŸŸÊ íÉÿÊŒÊ •Ê⁄UÊ◊ŒÊÿ∑§ ‹ªÃÊ „Ò, øÊ„apple ‚ÀÉflÊ⁄U-∑§ÈÃʸ ÿÊ
‚Ê«∏Ë „Ù ÿÊ ‡ÊÊÚ≈U¸ ∑§ÈÃ˸ ‚apple ‹apple ∑§⁄U ‹¥’Ë ∑§ÈÃ˸ „⁄U ⁄UÙ¡ •ëÉ¿Ë ‹ªÃË „Ò– •ª⁄U ÿapple
Á‚¥¬‹ „Ù ÃÙ ’„Èà „Ë •ëÉ¿Ê ‹È∑§ ŒappleÃË „Ò–
•ÊÚÁ» ‚ ◊apple¥ ¬„ŸÊ ¡ÊŸapple flÊ‹Ê ∑§¬«∏Ê ∑§÷Ë ÷Ë ÷«∏∑§Ê§ Ÿ„Ë¥ „ÙŸÊ øÊÁ„∞–
•ÊÚÁ» ‚ ∑§Ê ‹È∑§ ∞apple‚Ê „ÙŸÊ øÊÁ„∞, ¡„Ê¥ •Ê¬∑§Ù Œappleπ ∑§⁄U ∑§Ù߸ ÿapple Ÿ ∑§„apple Á∑§ •Ê¬
Á∑§‚Ë ¬Ê≈U˸ ◊apple¥ •Ê߸ „Ò¥– ß‚Á‹∞ •¬Ÿapple ∞ÕÁŸ∑§ Áflÿ⁄U ∑§Ê øÈŸÊfl ’«∏Ë ‚Ù¥ø ‚◊¤Ê
∑§⁄U ∑§⁄Uapple¥– •Ê¡ „◊ ∑§È¿ ∞apple‚apple ∞ÕÁŸ∑§ Áflÿ‚¸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •Ê¬∑§Ù ’ÃÊ∞ªapple¥ ¡Ù
•Ê¬∑§Ù •ÊÚÁ» ‚ ◊apple¥ ÷Ë Ç‹Ò◊⁄U‚ ‹È∑§ Œapple–
v. ¬Ò⁄U‹‹ ¬Ò¥≈U˜‚
ߟ ÁŒŸÙ¥ ¬Ò⁄U‹‹ ¬Ò¥≈U˜‚ ∑§Ê» Ë íÉÿÊŒÊ » ҇ʟ ◊apple¥ „Ò¥– ߟ∑‘§ ‚ÊÕ •Ê¬ ◊ÒÁø¥ª
∑§ÈÃ˸ ¬„Ÿ ‚∑§ÃË „Ò¥– Á¡‚‚apple •Ê¬ ∑§Ê» Ë S◊Ê≈U¸ •ı⁄U Ç‹Ò◊⁄U‚ ÁŒπapple¥ªË–
w. ç‹Ù⁄U‹ Á¬˝¥≈U˜‚
ߟ ÁŒŸÙ¥ ç‹Ù⁄U‹ Á¬˝¥≈U˜‚ ∑§Ê» Ë íÿÊŒÊ ßŸ ◊apple¥ „Ò¥– •Ê¬ ÷Ë •ÊÚÁ» ‚ ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple
∞apple‚Ë ∑§È¿ ∑§ÈÁøÿÙ¥ ÿÊ ≈UÊÚ¬ ∑§Ê ¬„Ÿ ‚∑§ÃË „Ò¥, Á¡‚◊apple¥ ∑§Ê» Ë ‚Ê⁄UÊ ç‹Ù⁄U‹ Á¬˝¥≈U
„Ù–
x. å‹appleŸ ∑§ÈÃ˸
∑§ß¸ ÁŒŸ •Ê¬∑§Ù Á‚¥¬‹ •ı⁄U ÄU‹Ê‚Ë ÷Ë „Ù ¡ÊŸÊ øÊÁ„ÿapple, Á¡‚∑‘§ Á‹ÿapple
å‹appleŸ ∑§ÈÁøÿÙ¥ ‚apple ’apple„Ã⁄U •ÊÚ¬‡ÊŸ ∑§Ù߸ „Ù „Ë Ÿ„Ë¥ ‚∑§ÃÊ– •Ê¬ ßã„apple¥ ¬Á≈UÿÊ‹Ê
‚ÀflÊ⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ ◊Òø ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥– •Ê¬ ∑§Ê» Ë ‚È¥Œ⁄U ÁŒπapple¥ªË–
y. ∑§ÈÃ˸ •ı⁄U ¡Ë¥‚
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ Á‹ÿapple ÿ„ ∞∑§ ÄUÉ‹ÊÁ‚∑§ ∑§ÊÚ’Ù „Ò– ÿ„ ∑§Ê» Ë •Ê⁄UÊ◊ŒÊÿ∑§ „Ò •ı⁄U
◊Á„‹Ê∞¥ ß‚◊apple¥ ∑§Ê» Ë •ëÉ¿Ë ÷Ë ‹ªÃË „Ò¥–
z. ‹¥’Ë ∑§ÈÃ˸
•Ê¡ ∑§‹ ÉÊÈ≈UŸÙ¥ ‚apple ÷Ë ‹¥’Ë ∑§ÈÁøÿÊ¥ » ҇ʟ ◊apple¥ „Ò¥– flapple ‹«∏Á∑§ÿÊ¥ Á¡Ÿ∑§Ë „Êß≈U ÕÙ«∏Ë
∑§◊ „Ò, ©ã„apple¥ ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ê߸ „ËÀ‚ ¬„ŸŸË øÊÁ„ÿapple– ‹¥’Ë ∑§ÈÁøÿÊ¥ •ª⁄U ÕÙ«∏Ë Á«¡Êߟ⁄U
„Ù ÃÙ •Ê¬∑§Ù „ÊÚ≈U ‹È∑§ ŒappleªË–
{. •ŸÊ⁄U∑§‹Ë
•Ê¡∑§‹ ◊ÊÁ∑§¸≈U ◊apple¥ •ŸÊ⁄U∑§‹Ë ‚Í≈U ∑§Ë ßÃŸË fl⁄UÊß≈UË Á◊‹ ¡ÊÃË „Ò, Á∑§
•Ê¬ •Ê‚ÊŸË ‚apple •¬Ÿapple S≈UÊß‹ ∑§Ê Á«¡Êߟ øÈŸ ‚∑§ÃË „Ò–
x •Á÷◊¥ÁòÊà ªÙ◊ÃË øR§, x ¬Ë‹Ë
∑§ıÁ«ÿ∏Ê¥ •ı⁄U x „ÀŒË ªÊ¥∆Ù¥ ∑§Ù ∞∑§
¬Ë‹apple ∑§¬«∏apple¥ ◊apple¥ ’Ê¥œapple¥– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ß‚
¬Ù≈U‹Ë ∑§Ù ÁáÙ⁄UË ◊apple¥ ⁄Uπapple¥– œŸ ‹Ê÷
∑‘§ ÿÙª ’ŸŸapple ‹ªapple¥ªapple–
ÿÁŒ œŸ ‚¥’¥ÁœÿÙ¥ ¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ê
‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ÃÙ Á∑§‚Ë ÷Ë üÊappleD
◊È„Íø ◊apple¥ „ŸÈ◊ÊŸ¡Ë ∑§Ê ÿ„ ©¬Êÿ ∑§⁄Uapple¥–
©¬Êÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U Á∑§‚Ë ¬Ë¬‹ ∑‘§
flÎˇÊ ∞∑§ ¬ûÊÊ ÃÙ«∏apple¥– ©‚ ¬ûÊapple ¬⁄U ∑§È◊∑§È◊
ÿÊ ø¥ŒŸ ‚apple üÊË⁄UÊ◊ ∑§Ê Á‹πapple¥– ß‚∑‘§
’ÊŒ ¬ûÊapple ¬⁄U Á◊∆Ê߸ ⁄Uπapple¥ •ı⁄U ÿ„
„ŸÈ◊ÊŸ¡Ë ∑§Ù •Á¬¸Ã ∑§⁄Uapple¥– ß‚ ©¬Êÿ
‚apple ÷Ë œŸ ‹Ê÷ „ÙÃÊ „Ò– ∞∑§ ’Êà ∑§Ê
Áfl‡Êapple· äÿÊŸ ⁄Uπapple¥ Á∑§ ◊Ê„ ∑§Ë „⁄U
•◊ÊflSÿÊ ¬⁄U ¬Í⁄Uapple ÉÊ⁄U ∑§Ë •ë¿Ë Ã⁄U„
‚apple ‚Ê» -‚» Ê߸ ∑§Ë ¡ÊŸË øÊÁ„∞– ‚Ê»
-‚» Ê߸ ∑‘§ ’ÊŒ ÉÊ⁄U ◊apple¥ œÍ¬-ŒË¬-äÿÊŸ
∑§⁄Uapple¥– ß‚‚apple ÉÊ⁄U ∑§Ê flÊÃÊfl⁄UáÊ ¬ÁflòÊ •ı⁄U
’⁄U∑§Ã ŒappleŸapple flÊ‹Ê ’ŸÊ ⁄U„appleªÊ– ‚#Ê„ ◊apple¥
∞∑§ ’Ê⁄U Á∑§‚Ë ¡M§⁄UÃ◊¥Œ ‚È„ÊÁªŸ SòÊË
∑§Ù ‚Ȅʪ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ŒÊŸ ∑§⁄Uapple¥– ß‚
©¬Êÿ ‚apple ŒappleflË ‹ˇ◊Ë ÃÈ⁄U¥Ã „Ë ¬˝‚ÛÊ „ÙÃË
„Ò¥ •ı⁄U œŸ ‚¥’¥œË ¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ù ŒÍ⁄U
∑§⁄UÃË „Ò¥– äÿÊŸ ⁄Uπapple¥ ÿ„ ©¬Êÿ ÁŸÿÁ◊Ã
M§¬ ‚apple „⁄U ‚#Ê„ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
‚◊¤ÊŒÊ⁄U ‹«∏Á∑§ÿÙ¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple¥ ◊apple¥
ÿ„Ë¥ ’Êà ÄUÿÙ¥ ‚ÙøÃapple „Ò¥ ¬ÈL§·
‹πŸ§, ◊¥ª‹flÊ⁄U, vÆ Ÿflê’⁄U wÆvz
ªÙÀ« ◊apple«Á‹S≈U ‹appleÁ∑§Ÿ ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥
ç‹ÊÚ¬ ⁄U„Ë •Á◊·Ê ¬≈Uapple‹
∑§„Ù Ÿ åÿÊ⁄U „Ò ‚apple Á» À◊Ë ∑§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ë ‡ÊÈL§flÊÃ
∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë •Á÷ŸappleòÊË •Á◊·Ê ¬≈Uapple‹ ∑§Ê •Ê¡
¡ã◊ÁŒŸ „Ò– ~ ¡ÍŸ, v~|{ ∑§Ù ¡ã◊Ë •◊Ë·Ê x~
‚Ê‹ ∑§Ë „Ù ªß¸ „Ò¥– •◊Ë·Ê Ÿapple ∑Ò§Õapple«˛‹ ∞¥« ¡ÊÚŸ
∑Ò§ŸŸ S∑§Í‹ ‚apple •¬ŸË ¬˝Ê⁄U¥Á÷∑§ Á‡ÊˇÊÊ „ÊÁ‚‹ ∑§Ë–
ß‚∑‘§ ’ÊŒ fl„ v~~w ◊apple¥ ≈Uç≈U˜‚ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥
ß∑§ÙŸÊÚÁ◊ÄU‚ ∑§Ë ¬…∏Ê߸ ∑‘§ Á‹∞ ◊Ò‚ÊøÈ‚apple≈U˜‚ ø‹Ë
ªß¸¥– ÿ„Ê¥ ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ‡ÊÊŸŒÊ⁄U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑‘§ Œ◊ ¬⁄U
ß∑§ÙŸÊÚÁ◊ÄU‚ ◊apple¥ ªÙÀ« ◊apple«‹ „ÊÁ‚‹ Á∑§ÿÊ– fl„
’ø¬Ÿ ‚apple „Ë ¬…∏Ê߸ ◊apple¥ ∑§Ê» Ë Ãapple¡ ÕË¥– ∑§÷Ë
ß∑§ÙŸÊÚÁ◊ÄU‚ ¡Ò‚apple ª¥÷Ë⁄U ‚é¡appleÄU≈U ◊apple¥ ªÙÀ« ◊apple«‹
„ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë •◊Ë·Ê ∑§Ë ÁŒ‹øS¬Ë •’
‡ÊÊÿŒ „Ë ß∑§ÙŸÊÚÁ◊ÄU‚ ◊apple¥ „Ù– ©ã„Ù¥Ÿapple ÷⁄UßÊ≈U˜ÿ◊
◊apple¥ ≈˛appleÁŸ¥ª ‹Ë „È߸ „Ò– Á» À◊ ∑§„Ù ŸÊ åÿÊ⁄U „Ò ¡Ò‚Ë
‚Ȭ⁄UÁ„≈U Á» À◊ ‚apple •¬ŸÊ Á» À◊Ë ∑§Á⁄Uÿ⁄U ‡ÊÈM§
∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë •Á◊·Ê ¬≈Uapple‹ ∑‘§ πÊÃapple ◊apple¥ ’Ãı⁄U ‚Ù‹Ù
∞ÄU≈˛apple‚ ’◊ÈÁ‡∑§‹ ÃËŸ ÿÊ øÊ⁄U Á» À◊apple¥ ∞apple‚Ë „Ò¥,
Á¡ã„Ù¥Ÿapple ’ÊÚÄU‚ •ÊÚÁ» ‚ ¬⁄U •ë¿Ë ∑§◊Ê߸ ∑§Ë „Ò–
©Ÿ ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥ •◊Ë·Ê ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ë ¬‚¥Œ ÕË– ©Ÿ∑‘§
øÈ‹’È‹apple ¬Ÿ ∑§Ù Œ‡Ê¸∑§Ù¥ Ÿapple ’apple„Œ ¬‚¥Œ Á∑§ÿÊ–
ß‚∑‘§ ’ÊŒ ‚Ê‹ wÆÆv ◊apple¥ Á⁄U‹Ë¡ „È߸ ªŒ⁄U— ∞∑§ ¬˝apple◊ ∑§ÕÊ, Ÿapple ÷Ê⁄UÃËÿ Á‚Ÿapple◊Ê ◊apple¥ ªŒ⁄U ◊øÊ ŒË ÕË– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ „◊⁄UÊ¡
•ı⁄U ∞∑§ ÃÁ◊‹ Á» À◊ ¬ÈÁ«ÿÊ ªËÕapple ◊apple¥ ÷Ë ©ã„Ù¥Ÿapple ’apple„Ã⁄UËŸ •Á÷Ÿÿ Á∑§ÿÊ–
ß‚ ’Ëø •Á◊·Ê Ÿapple ∑§ß¸ ’ÙÀ« » Ù≈UÙ‡ÊÍ≈U ÷Ë Á∑§∞ „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ •’ Ã∑§ xÆ ‚apple ÷Ë •Áœ∑§ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ •Á÷Ÿÿ ∑§⁄U øÈ∑§Ë
•◊Ë·Ê •¬ŸË ¬„øÊŸ ‚◊∑§ˇÊ •Á÷ŸappleÁòÊÿÙ¥ ∑‘§ ◊È∑§Ê’‹apple ◊¡’Íà Ÿ„Ë¥ ’ŸÊ ‚∑§Ë¥– •◊Ë·Ê Ÿapple •¬Ÿapple ∑§Á⁄Uÿ⁄U ◊apple¥ ´ ÁÃ∑§ ⁄Uهʟ,
‚ŸË Œapple•Ù‹, •ÊÁ◊⁄U πÊŸ, ‚Ò» •‹Ë πÊŸ, •ÁŸ‹ ∑§¬Í⁄U, ‚¥¡ÿ ŒûÊ •ı⁄U •ˇÊÿ ∑§È◊Ê⁄U ¡Ò‚apple S≈UÊ‚¸ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ,
‹appleÁ∑§Ÿ ß‚∑§Ê » ÊÿŒÊ •◊Ë·Ê ∑‘§ ∑§Á⁄Uÿ⁄U ◊apple¥ ’„Èà íÿÊŒÊ Ÿ„Ë¥ „È•Ê– ´ ÁÃ∑§ •ı⁄U ‚ŸË Œapple•Ù‹ ∑§Ù ÿÁŒ ¿Ù«∏ Œapple¥ ÃÙ ’Ê∑§Ë S≈UÊ‚¸
∑‘§ ‚ÊÕ •◊Ë·Ê ∑§Ë Ã◊Ê◊ Á» À◊apple¥ ’ÊÚÄU‚ •ÊÚÁ» ‚ ¬⁄U ∑§È¿ πÊ‚ •‚⁄U Ÿ„Ë¥ «Ê‹ ¬Ê߸¥–
»é×Ùæ× Ò¥æçàæ·¤èÓ »Üü ¥Ùé
Ùð ¹ôÜð çÁ´Î»è âð ÁéǸ𠷤§ü ÚUæÁ
fl·¸ v~~Æ ◊apple¥ •Ê߸ “•ÊÁ‡Ê∑§Ë” Á» À◊ ◊apple¥ •ŸÈ ∑§Ê
Á∑§⁄UŒÊ⁄U ÁŸ÷ÊŸapple flÊ‹Ë ÁŒÑË ∑§Ë •ŸÈ •ª˝flÊ‹ Ÿapple •¬ŸË
◊ıà ∑‘§ ◊È¥„ ‚apple flʬ‚ •ÊŸapple ∑§Ë ŒÊSÃÊ¥ •ı⁄U •¬ŸË •¥Ã⁄U¥ª
Á¡¥ŒªË ‚apple ¡È«∏apple ∑§ß¸ •„◊ ⁄UÊ¡Ù¥ ∑§Ù •Êà◊∑§ÕÊ ∑‘§ ◊Êäÿ◊
‚apple ©¡Êª⁄U Á∑§ÿÊ „Ò–“•ŸÿÍ¡fl‹ ◊apple◊Ùß⁄U •ÊÚ» ∞ ª‹¸ „Í
∑‘§◊ ’Ò∑§ » ˝ÊÚ◊ «apple«” ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •ŸÈ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ÿ„
∑§„ÊŸË ©‚ ‹«∏∑§Ë „Ò Á¡‚∑§Ë Á¡¥ŒªË ∑§ß¸ ≈UÈ∑§«∏Ù¥ ◊apple¥
’¥≈U ªß¸ ÕË •ı⁄U ’ÊŒ ◊apple¥ ©‚Ÿapple πÈŒ ‚apple ©Ÿ ≈UÈ∑§«∏Ù¥ ∑§Ù
ß∑§_Ê ∑§⁄U Á¡¥ŒªË ∑§Ù Á» ⁄U ‚apple ªÍ¥ÕÊ– ÿ„ Á’À∑§È‹ flÒ‚Ê
„Ë „Ò ¡Ò‚Ê ’ëøÙ¥ ∑‘§ ∞∑§ ¬„apple‹Ë flÊ‹apple πapple‹ ◊apple¥ Á’π⁄Uapple „È∞
≈UÈ∑§«∏Ù¥ ∑§Ù Á» ⁄U ‚apple ¡Ù«∏ŸÊ „ÙÃÊ „Ò– •ŸÈ ÁŒÑË ‚apple ◊È¥’߸
ªß¸¥, fl„Ê¥ ∞∑§ •¥Ã⁄U⁄UÊC˛Ëÿ ◊ÊÚ«‹ ’ŸË¥ •ı⁄U Á» ⁄U Á» À◊Ù¥
◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ– ©‚∑‘§ ’ÊŒ fl„ ©ûÊ⁄UÊ𥫠∑‘§ ∞∑§ ÿÙªÊüÊ◊ ◊apple¥ ø‹Ë ªß¸¥ •ı⁄U Á» ⁄U flʬ‚ ◊È¥’߸ •Ê߸¥– ß‚ Œı⁄UÊŸ ∞∑§ ∑§Ê⁄U
ŒÈÉʸ≈UŸÊ ∑‘§ ’ÊŒ fl„ w~ ÁŒŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù◊Ê ◊apple¥ ø‹Ë ªß¸¥– ß‚ Ã⁄U„ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple, ‚¥ãÿÊ‚ ‹appleŸapple •ı⁄U Á» ⁄U ∞∑§ ÿÙª
ªÈL§ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ flʬ‚ •ÊŸapple ∑§Ë ©Ÿ∑§Ë ß‚ ŒÊSÃÊ¥ ∑§Ù „ʬ¸⁄U ∑§ÊÚÁ‹ã‚ Ÿapple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà Á∑§ÿÊ „Ò– •ŸÈ πÈŒ ∑§Ù ‚ı÷ÊÇÿ‡ÊÊ‹Ë ◊ÊŸÃË
„Ò¥ ÄUÿÙ¥Á∑§ •¬ŸË ‚ÒÄU‚, flÊ‚ŸÊ •ı⁄U Áfl¬⁄UËà Á‹¥ª ∑‘§ ߥ‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞∑§ ‚ëøapple ‚¥’¥œ ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§Ù߸ ∑§‚⁄U Ÿ„Ë¥
¿Ù«∏Ë •ı⁄U „⁄U ‚¥÷fl ¬˝ÿÊ‚ Á∑§∞– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ Á¡¥ŒªË ◊apple¥ •Ê∞ ◊ŒÙ¥¸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •ŸÈ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „⁄U ’Ê⁄U ∞∑§ Ÿß¸ ¡ª„
¬⁄U ∞∑§ ŸÿÊ ‚ÊÕË •ı⁄U ŸÿÊ ¬˝apple◊ ¬˝‚¥ª– ’‚ åÿÊ⁄U ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ’Œ‹ ª∞–
Îèç·¤æ ·¤è ×æ§ü ¿æò§â ÂÚU
âôÙ×-·¤´»Ùæ Ùð ç·¤Øæ ßæÚU
ÿ„ ÃÙ •Ê¬∑§Ù ¬ÃÊ „Ë „Ò Á∑§ ‚ÙŸ◊ ∑§¬Í⁄U •ı⁄U
ŒËÁ¬∑§Ê ¬ÊŒÈ∑§ÙáÊ ∑§Ê ¿ûÊË‚ ∑§Ê •Ê¥∑§«∏Ê „Ò– •ÄU‚⁄U
„Ë ŒÙŸÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ∑§ÙÀ« flÊÚ⁄U ø‹ÃË ⁄U„ÃË „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ
•’ ◊Ê◊‹Ê ¡⁄UÊ ‚ËÁ⁄Uÿ‚ „Ù ªÿÊ „Ò– Á¬¿‹apple ÁŒŸÙ¥
•Ê∞ ∞appleÄU≈U¸˝apple‚ ŒËÁ¬∑§Ê ∑‘§ ◊Ê߸ øÊÚß‚ ÁflÁ«ÿÙ ¬⁄U ‚ÙŸ◊
∑§¬Í⁄U Ÿapple ¡’⁄UŒSà Á⁄US¬ÊÚã‚ ÁŒÿÊ „Ò– íÿÊŒÊÃ⁄U ◊‚‹Ù¥
¬⁄U øȬøʬ •¬Ÿapple ∑§Ê◊ ∑§Ë ’Êà ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë ∑§¥ªŸÊ
⁄UŸıà ÷Ë ß‚ ’„‚ ◊apple¥ ∑§ÍŒ ¬«∏Ë¥– ‚ÙŸ◊ Ÿapple ◊¥’߸ Á◊⁄U⁄U
‚apple ’Êà ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ©ã„apple¥ •¬ŸË ’Êà ⁄UπŸapple ∑‘§
Á‹∞ Á∑§‚Ë ÁflÁ«ÿÙ ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥, ©Ÿ∑‘§ ∞appleÄU‡ÊŸ
∑§Ë •ÊflÊ¡ „◊apple‡ÊÊ íÿÊŒÊ ’È‹¥Œ ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê,
»‘§Á◊ÁŸí◊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U „◊apple‡ÊÊ ‚apple „Ë ∞‹Ë≈U •ı⁄UÃÙ¥ ∑§Ë
‚Ùø ª‹Ã ⁄U„Ë „Ò– ©ã„apple¥ ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ ¬ÈL§·Ù¥ ∑§Ù ’È⁄UÊ-
÷‹Ê ∑§„Ÿapple ‚apple, ©Ÿ‚apple Ÿ»⁄Uà ∑§⁄UŸapple ‚apple „Ë flapple ‚„Ë ◊ÊÿŸapple
◊apple¥ »‘§Á◊ÁŸS≈U ’ŸÃË „Ò¥– ◊ȤÊapple •¬Ÿapple ÁfløÊ⁄U ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸ ÁflÁ«ÿÙ ’ŸÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò– ◊apple⁄Uapple ∞appleÄU‡Ê¥‚ „Ë ◊apple⁄UË ‚Ùø ’ÿÊ¥
∑§⁄UÃapple ⁄U„apple „Ò¥– ◊ȤÊapple •ı⁄Uà „ÙŸapple ¬⁄U ªfl¸ „Ò •ı⁄U ◊Ò¥ •¬ŸË •Ê¡ÊŒË ∑§Ë ßí¡Ã ∑§⁄UÃË „Í¥– ◊Ò¥ Á∑§‚Ë ◊Ègapple ¬⁄U •¬ŸË ⁄UÊÿ ŒappleŸapple ‚apple Ÿ„Ë¥
«⁄UÃË– ÿ„Ë ÃÙ »‘§Á◊ÁŸí◊ „Ò– ŒÍ‚⁄UË Ã⁄U», ’ÊÚÁ‹flÈ« `§ËŸ ∑§¥ªŸÊ ⁄UŸıà Ÿapple ŒËÁ¬∑§Ê ∑‘§ ÁflÁ«ÿÙ ¬⁄U ∑§„Ê „Ò Á∑§ ‚appleÄU‚Ë ’ŸŸÊ
◊Á„‹Ê ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑§ÃÊ– fl„ „Ê‹Ê¥Á∑§ ∑§„ÃË „Ò¥ Á∑§ ß‚ flËÁ«ÿÙ ∑§Ù ◊Á„‹Ê ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ¬˝øÊ⁄U ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ‚⁄UÊ„Ê ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– ∑§¥ªŸÊ Ÿapple ∑§„Ê, ◊Á„‹Ê ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ê ◊Ë’ ¬ÈL§·Ù¥ ◊apple¥ „ËŸ÷ÊflŸÊ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– •ª⁄U
„◊ ∞apple‚Ê ∑§⁄UÃapple „Ò¥, ÃÙ „◊apple¥ ¬ÈL§·Ù¥ ∑‘§ ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ¬⁄U wÆ ‚Ê‹ ‹ªÊŸapple ¬«∏apple¥ªapple– ‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ê ÃÊÑÈ∑§ ∞∑§ ¡ËflÊà◊Ê •ı⁄U ∞∑§
ߥ‚ÊŸ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸapple ‚apple „Ò– ß‚∑§Ê ◊Ë’ ÿ„ Ÿ„Ë¥ Á∑§ •Ê¬ ‚appleÄU‚Ë ’Ÿ ¡Ê∞¥– ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ •Á◊ÃÊ÷ ’ëøŸ,
´ Á· ∑§¬Í⁄U •ı⁄U ‡Ê’ÊŸÊ •Ê¡◊Ë ¡Ò‚apple S≈UÊ‚¸ ŒËÁ¬∑§Ê ∑‘§ ß‚ ÁflÁ«ÿÙ ∑§Ë ÃÊ⁄UË» ∑§⁄UÃapple Ÿ¡⁄U •Ê∞ „Ò¥– „Ê‹Ê¥Á∑§, ‚ÙŸÊˇÊË Á‚ã„Ê
∑§Ù ŒËÁ¬∑§Ê ∑§Ê ÿ„ ÁflÁ«ÿÙ ¬‚¥Œ Ÿ„Ë¥ •ÊÿÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ÷Ë ÃËπË ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ ŒappleÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚ÙŸÊˇÊË ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ ŸÊ⁄UË
‚‡ÊQ§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ê ◊Ë’ √ÿÁ÷øÊ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò–
« çÌ·¤ Ùãè ãôÌæ Ìô àææãM¤¹ ·Ô¤ âæÍ
çÈ Ë×ð´ ÕÙæÌæÑ ÚUæ·Ô¤àæ ÚUôàæÙ
’ÊÚ‹ËflÈ« ∑‘§ ¡ÊŸapple-◊ÊŸapple Á» À◊∑§Ê⁄U ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò
Á∑§ ÿÁŒ ´ ÁÃ∑§ ⁄Uı‡ÊŸ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ Ÿ„Ë ∑§⁄U ⁄U„apple „ÙÃapple ÃÙ fl„
‡ÊÊ„M§π πÊŸ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U Á» À◊apple¥ ’ŸÊÃapple– ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ Ÿapple ‡ÊÊ„M§π
πÊŸ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U Á∑§¥ª •¥∑§‹ ,∑§⁄UáÊ-•¡È¸Ÿ •ı⁄U ∑§Ùÿ‹Ê ¡Ò‚Ë Á»
À◊apple¥ ’ŸÊÿË „Ò– ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ Ÿapple fl·¸ wÆÆÆ ◊apple¥ •¬Ÿapple ¬ÈòÊ ´ ÁÃ∑§
⁄Uهʟ ∑§Ù Á» À◊ ‡∑§„Ù ŸÊ åÿÊ⁄U „Ò ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ‹Ê¥ø Á∑§ÿÊ ÕÊ–
ß‚∑‘§ ’ÊŒ ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ Ÿapple ´ ÁÃ∑§ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ù߸ Á◊‹ ªÿÊ, ÁR§‡Ê
,ÁR§‡Ê x ¡Ò‚Ë ∑§ß¸ ∑§Ê◊ÿÊ’ Á» À◊apple¥ ’ŸÊÿË „Ò– ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ ∑§Ê
∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ÿÁŒ ´ ÁÃ∑§ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ Ÿ„Ë •ÊÃapple ÃÙ fl„ Á‚» ¸
‡ÊÊ„M§π ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë Á» À◊apple¥ ’ŸÊÃapple– ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
‡ÊÊ„M§π ∑§Ê» Ë ◊apple„ŸÃË ∑§‹Ê∑§Ê⁄U „Ò¥ •ı⁄U ∑§È¿ ŸÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
¡í’Ê ⁄UπÃapple „Ò¥– ⁄UÊ∑‘§‡Ê ⁄Uهʟ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§Ùÿ‹Ê ∑‘§ ’ÊŒ ©ã„Ù¥Ÿapple
‡ÊÊ„M§π ∑‘§ ‚ÊÕ ß‚ËÁ‹∞ Á» À◊apple¥ Ÿ„Ë¥ Á∑§ ÄUÿÙ¥Á∑§ ´ ÁÃ∑§ ߥ«S≈˛Ë
◊apple¥ •Ê øÈ∑‘§ Õapple •ı⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple “∑§„Ù Ÿ åÿÊ⁄U „Ò” ’ŸÊ߸–
SflÊ◊Ë- ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ◊ËÁ«ÿÊ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊ÈŒ˝∑§ ∞fl¥ ‚ê¬ÊŒ∑§- „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ‚ʰ߸¥¥ •Ê» ‚apple≈U Á¬˝ã≈U‚¸, ¬ÃÊ- yÆ, flÊ‚ÈŒapplefl ÷flŸ, ÷ÊÃπ¥«apple ‚¥ªËà ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬Ë¿apple, ∑Ò§‚⁄U’ʪ, ‹πŸ§ ‚apple ◊ÈÁŒ˝Ã ∞fl¥ π‚⁄UÊ Ÿ¥.-vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê, π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U ‹πŸ§ -
ww{ÆvÆ (©.¬˝) ‚apple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà – ‚ê¬ÊŒ∑§ - „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ ‚ê¬∑§¸ —- ~}x~-ywzvÆÆ, ~yvz-ywzvÆÆ, ~}}~-ywzvÆÆ, ~}Æ|-ywzvÆÆ, R.N.I. No. UPHIN/2015/62559, Email :- poorvanchalmediaassociation@gmail.com,
Website : www.poorvanchalmedia.com ß‚ •¥∑§ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ‚◊Sà ‚◊ÊøÊ⁄UÙ ∑‘§ øÿŸ „appleÃÈ ¬Ë•Ê⁄U’Ë ∞ÄU≈U ∑‘§ •ãê¸Ã ©ûÊ⁄UŒÊÿË ÃÕÊ ß‚‚apple ©à¬ÛÊ ‚◊Sà ÁflflÊŒ ‹πŸ§ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •œËŸ „Ù¥ªapple –
4