RUSYA SIYASETINI ANLAMA KILAVUZU

RUSYA SİYASETİNİ ANLAMA KILAVUZU
Bu yöntem, Rusya’nın kısa sürede özelleştirilmesi umuduyla çocuklar da dâhil
olmak üzere Rus halkına hükümet tarafından kuponlar dağıtılması fikrine dayanmaktaydı.
Bu kuponlarla özelleştirilen devlet şirketlerinden -tercihen vatandaşların
çalıştığı şirketlerden- hisse satın almak mümkün olabilecekti. Ancak Rusların çoğu
bu kapitalist fikirle ilgili bilgi sahibi olmadıkları veya yoksul oldukları için ellerindeki
kuponları kısa sürede başkalarına satmakta sakınca görmediler. Böylece, zengin
Ruslar, hükümet görevlileri ve özelleştirilecek şirketlerin yönetimleri kısa sürede
yüklü miktarda kuponları toplayıp şirketlerden büyük hisseler satın aldılar. Ortalama
Rus vatandaşlarından pek azı planlandığı şekliyle bu programdan yararlandılar
ve zengin olmalarına yetecek kazanç elde edemediler.
Banker Vladimir Potanin tarafından tasarlandığı söylenen loans-for-share fikri,
para sıkıntısı çeken Rus hükümetinin aralarında Surgutneftegaz, LUKoil, Yukos,
Sidanko, Sibneft, Norilsk Nickel, Mechel ve Novolipetsk Çelik gibi devlet tekelinde
on iki büyük şirketin hisselerini zengin işadamlarına hatırı sayılır devlet kredileri
karşılığında dağıtmasıyla uygulamaya alındı. 97 Devletin borcunu vadesinde ödememesi
durumunda veya hiç ödememesi hâlinde hisselerin bir kısmının satılmasına
izin verildi ve bu hisseler genellikle aynı kişilere, kendilerine satıldı. Adı geçen devlet
teşekküllerinin iş adamlarına açık artırmayla satılması süreci sıkı bir kontrole
tabi tutuluyordu ve yalnızca belli bir grup – ki Devlet Başkanı Yeltsin’in güvendiği
kişilerden oluşuyordu – satışlara davet ediliyordu. 98 Yeltsin 1996 devlet başkanlığı
seçimlerini komünistlere kaybetmenin eşiğindeydi ve ümitsizce hem paraya hem
de ülkenin zenginlerinin desteğine ihtiyacı vardı. Bu gerekçeyle yürürlüğe konulan
“hisse kredisi”, çevresi geniş, nüfuzlu milyonerleri milyarderlere dönüştürürken bugün
hâlâ Rusya’da varlığını koruyan oligark sınıfı doğdu. 99
Vladimir Putin 2000 yılında devlet başkanı seçilmesinin ardından “1990’ların
çılgın kapitali”ni dizginlemek için oligarkları hizaya çekmek üzere harekete geçti.
Putin oligarklara vergilerini ödedikleri ve siyasetten uzak durdukları sürece ticarî
faaliyetlerine dokunmayacağını ya da işlerini ellerinden almayacağını açıkça belirtti.
Oligarkların hiçbiri servetlerini temiz yollardan kazanmamışlardı. Dolayısıyla
Putin aksi hâlde oligarklarla ilgili bilgilerin kendilerine karşı kullanılacağını kaydetti.
Kuralları çiğneyenler hızla ve ağır biçimde cezalandırılacaktı. Media-Most
imparatorluğunun sahibi Vladimir Gusinski Putin’in kabul edemeyeceği bir portresini
yayınlayınca, tutuklandı; medya holdinglerini devlete teslim etmeye zorlandı ve
sürgüne gönderildi. Boris Berezovski de medya patronuydu ve o da sürgün edildi.
97. Daniel Treisman, “‘Loans for Shares’ Revisited,” Post-Soviet Affairs, (Temmuz-Eylül 2010), s. 207-227.
98. “Vladimir Potanin”, Frontline World, Ekim 2003.
99. Bu dönemin Rus işletme tarihiyle ilgili daha fazla bilgi için bkz. Masha Gessen, “Comrades-in-Arms”, Vanity
Fair, Kasım 2011.
60