Tusa ande akhoren khelos …

Petra CECH / Christiane FENNESZ-JUHASZ /
Dieter W. HALWACHS / Mozes F. HEINSCHINK (Hg.)
Tusa ande akhoren
khelos …
LOVARENGE PARAMII

Petra CECH / Christiane FENNESZ-JUHASZ /
Dieter W. HALWACHS / Mozes F. HEINSCHINK (Hg.)
Tusa ande akhoren
khelos …
LOVARENGE PARAMII
Graz–Wien: Romani-Projekt & Romano Centro

Gefördert aus Mitteln der Volksgruppenförderung und
des Jubiläumsfonds der Österreichischen Nationalbank
Kipo anglal: Adriana Kukuricová, 14 ber‰engi
Kipo palal: Ingrida Lacková, 11 ber‰engi
Drava Verlag, Klagenfurt/Celovec
Copyright Text by Romani-Projekt
Copyright Illustrations by Romani-Projekt
Graphische Gestaltung und Satz: agentur kado.at, Wien
Lithographie: Repro Wohlmuth, Wien
Druck und Bindung: Druckerei Drava, Klagenfurt/Celovec
Romani-Projekt, Institut für Sprachwissenschaft,
Merangasse 70, A-8010 Graz, romani@gewi.kfunigraz.ac.at
Romano Centro, Urschenböckgasse 8, A-1110 Wien,
romano-centro@magnet.at
Graz–Wien–Klagenfurt 2000
ISBN 3-85435-358-8

So rakhes ande kadi kenva
Uni vorbi maj anglal 7
Ceija Stojka: Sostar a‰ilas o Rom ka peski romni 9
Mongo Stojka: O Bagara 14
Ceija Stojka: Sar ‰udas o Rom e benges perdal 17
Karl Nitsch: O Rom njerij e benges 23
Ru®a Nikoliç-Lakatos: O ∑oro Rom taj o ®idovo 26
H.S.: E duj phral 31
Morinka Stojka: O Marko ∑apalij mol anda ambrol 34
Karl Nitsch: O ∑oro Rom taj i ketana 37
Karl Nitsch: O khandino taj i ‰ej 41
Ceija Stojka: E ‰tar phral taj i xoxamni Romni 42
Guszti Szendrei: So o juhasi sikjilas e ba‰nestar 47
Guszti Szendrei: I ∑ori ketana 51
Bea‰ Lakatos: O lolo ga®o 57
Guszti Szendrei: I rakli taj lako bornjuvo 63
Koci Lakatos: O princo Kokalo 72
Bea‰ Lakatos: I ·ofolica 87

Uni vorbi maj anglal
«Sas ka nas, baxtala Devla t’ al amenge kadi rat baxtali. – Te del o
Del! – Te na avilon kadi sunto ratji, ∑i kadi parami∑a ∑’ avilon. Kadi
parami∑a patjivale manu‰endar ‰undem la, aj patjivale manu‰enge
phenav la. Hat, sas ka nas …»
Kecave vorbenca kezdinas le hire‰a romane parami∑ara penge
parami∑i. Aj pala kodo kerenas i voja taj bukurija peske niposke
taj sakoneske, kon kamelas te ‰unel le. E but ‰ukar gjila, tertenetura
taj parami∑i, so phenenas, sas jek luma, kaj khonik ∑i maj
®anlas, so-j suno aj so-j ∑a∑imo. Ke suno taj i ∑a∑i luma xamisajle
ande jek. Vi bare vi cigne ‰unenas vojasa taj bistrenas i luma
krujal.
Kado ‰ukar soka‰i xasajlas aba, e purane parami∑i sa bisterdjona,
phares rakhas Romen, kon ®anen inke te phenen le. E nevi
luma avilas. But romane ternimata maj but ∑i ®anen te vorbin
peska daki ‰ib.
E parami∑i, so rakhen ande kadi kenva, si katar e maj hire‰a Rom
anda Österreich, save inkren inke opre o roman‰ago. Bezex-i, but
katar amare parami∑ara aba naj maj but ma‰kar amende. Amenge
a‰ilas feri lengi ‰ukar vorba, aj kade a‰ona von mindig ande amari
godji. Naisaras lenge anda ilo, haj te del o Del ‰oha lengi vorba te
na bisterdjol.
E ‰ukar kipura ande kadi kenva kerde e ‰avora anda Jarovnice
(Slovakija). Vi lenge naisaras anda sa amaro ilo. O sunto drago
Del te del le but zor, voja taj boldog‰ago pe lengo trajosko drom.
7

Sa kadaj parami∑i las le opre o Mozes Heinschink po magnetofono,
aj ame numa iskirindam le tele, kadej sar phende le e Rom.
E tekstura Nr. 1–3, 6 taj 10 sas opre line po magnetofono
ma‰kar e ber‰ 1996–1998. Kado sas pala o kodificirungo katar e
Lovarengi ‰ib. Kado projekto kerdas o Institut für Sprachwissenschaft
katar o universiteto Graz khetane le Romane Centrosa
(Be∑i). E tekstura Nr. 4, 5, 7–9, 11–14 taj 16 sas opre line po magnetofono
ma‰kar e ber‰ 1962–1971. E tekstura si arxivirime ando
Sammlung Heinschink ando Phonogrammarchiv der Österreichischen
Akademie der Wissenschaften. Vi o teksto Nr. 15 si katar o
Sammlung Heinschink. Kadi parami∑a phendas jek Rom andaj
Slovakija ando ber‰ 1985, kon trajij adjes ando ·vedo. E parami∑a
sikhavel ande, ke i ‰ib e Lovarengi vorbij pe them-themestar cera
aver ‰andes, aj pale sa e Lovara a lumake ‰aj xatjaren pe bi
pharimasko.
Amen naisaras anda ilo sa e Romenge, kon phendine amenge
penge parami∑i. Te del o sunto drago Del, te phenen penge vorbi
inke ande bute ber‰ende pe voja taj bukurija savore ®enenge!
Amen but lo‰asas, te ‰aj ®utij kadi kenva, te na bisterdjol i
romani ‰ib taj v’e terni romani generacija te ikrel opre o roman-
‰ago taj o purano soka‰i e Lovarengo.
Christiane Fennesz-Juhasz & Mozes F. Heinschink, redakcija
8

Sostar a‰ilas o Rom
ka peski romni
katar i Ceija Stojka
Pheno tuke ek cigni parami∑a, so mange inke muri
mami mothodas, i Baranka.
Sas ka nas, valamikor valahara, te na dikhas
sunende pe ratja, ek terno Rom terna Romnasa. Taj
sas les efta ‰avora. No, ka hodijas peske vurdonenca? Varika ande
vej‰a pa‰a paji. Taj tradenas taj tordjonas taj kiravenas, taj
varekana avilas ande lesko kan o kraj, leski bari djiz taj si les eg
igen ‰ukar ‰ej, de inke ‰oha ∑i asandas. Taj kon ®anela te asavel la,
kodoj terna raklora, kodolesko avla o dopa‰ them e krajesko. Taj
‰undas kado muro kalo cigno Rom, mustacako. Taj phenel leske
leski Romni: «Aj ka ®as, mo? Dilajlan tu, ke katka mukes ma ando
vej‰ e ‰avorenca? Aj na‰ti keres kodo te mukes ame edjedil!» No
mi‰to-j, taj vo phenel: «‰un, na vorbin ketji, me akana pe muri
phuri kalha roti ‰utem opre taj astar-, kodi kalha ande kerav jag taj
tradav.» Taj tradel peske po drom. No, i kalha phabol, thuvarel taj
vo gjilabel, na, taj khelel.
Kutkake andi djiz i krajaskina, i terni, mindig rovel, lako muj
mindig kacij, sar ek phuri gaj®i mindig. Lako dad aba rovel taj o
intrego ‰ukar kher, so si kothe. Anen e poxtana, e sumnakaja. E
but manu‰a aven sako djes taj khelen lake, gjilaben lake, parne
manu‰a, kale manu‰a taj andaj Egübtien, anda sako them aven.
Taj khonik, khonik ∑i birij laki voja te kerel. Taj tradel ande kodi
udvara ande, peska kalhasa taj gjilabel taj cipij taj jajgatij. No, lako
dad phenel akan, kodo phuro kraj: «©an-tar tumenge sa khere taj
9

Kipo:
Milada Giňová,
13 ber‰engi
na aven aba khonik kathe, ke muri ‰ej ∑i kamel ∑i khanikas. Aba
du ber‰ rodas varikas, kon asavel la taj naj khonik, na‰ti keras
bajo. ©an tumenge khere!» No, ®an-tar kodoj but kraj taj krajaskini
penge ‰avorenca, traden avri phure vurdonenca sumnakunenca.
Kodi pale dikhel taj phenel: «Mi‰to kerdan, dade, ka
na‰adan le, ke mange ∑i tecij ∑i jeg anda le.»
Kako phuro, o Romoro pale a‰ilas inke taj ‰ol ka‰t ande, ande
peski kalha. Taj randel pesko ∑am, so phabardas, xal, ragij taj
khelel pi kalha, na, thuvalo, melalo. Taj varisar cirdas e krajeski
‰ej, i rakli, kadej pi rig o fürhango, taj dikhel, so dikhel kothe tele.
Kon-i kado, so kerel kado kathe? Sar avilas kathe ande? «Dade,
dade, muk kadaj manu‰es ande, t’avel opre!» Taj tradel ande, ande
kodo ‰ukar kher, ande kodi djiz, na. Sa somnakaja avri ‰ute peska
melala kalhasa taj khandel pervata, dubala. Khelel kothe opre,
boldel pesko kolopo, vi orde vi in∑a, i mustaca boldel opre jeg, i
jeg tejle, putrel o kolin, taj aven leske bal avri katkake, leske kale
bal, na, pa kolin, taj paj vast cirdel avri peske lungi bal, so sas les
katkake. Dikhel i rakli, dikhel, taj phenel lake vo: «Na, dosta
dikhlan, akan tradap-tar mange pale khere!» «Na, na, na, tu kathe
si te a‰os!» Taj ®al vo taj be‰el opral ka o paji si, ka o paji ‰aj ‰ores
ande, no taj kodo paji kirol taj ‰ol peske purne opre taj kezdij te
gjilabel taj te khelel, taj ‰udel tele peske gada. Kacavo inke e
krajaskinaki ‰ej ∑i dikhlas inke ‰oha, taj phenel atun∑i: «Dade,
muk les kathe, kadales», taj kezdij te khelel i rakli, taj te gjilabel taj
te asal. No mi‰to-j. Taj phenel o kraj, o phuro kraj: «So phendem,
phendem, o dopa‰ barvalimo tjiro-j, thaj o dopa‰ muro!» No akan
kako ∑oro Rom, efta ‰avora-j les khere, taj i Romni pe podosko
‰arko tordjol, e but ‰avora. De katka o barvalimo, dilajlas, ande
bisterdas v’e ‰avoren taj sogodi. I krajaskina akan keren o biav, na,
o maj baro biav avla. So avla? Vo avla o kraj taj varisar ®utija
peska Romna taj e ∑ore ‰avoren. Haj phenel e krajeske: «Aldij tu
o svunto Del, ∑i kamav ande tji djiz te avav, me kamav jokhar
ande ’k hordovo te ‰uves ma taj kothe te usij ando paji mura
10

piramnasa. Taj te avasa palpale, ‰aj keres mindig o biav.» Aj
phenel o kraj: «A tjiro-j o them, tu ‰aj keres so kames!» Taj lel taj
‰udel les ando paji hordovosa.
No, ha be‰el ande kodo hordovo, taj geri krajaskina, na,
bokhali-j. Taj lel varisar taj ®al taj cirdel pe avri karing o them, taj
®al taj rodel kacave krumpli lake, pekel lake kukurizo. De kaj? I
kraskina vaj sikli sas, te xal o fajno, na. Taj ‰ol pe po parto, cigno
ka‰toro leste, na, taj xutilel eka ∑uka. Haj phenel leske i ∑uka: «Na
xa ma, cigni sim, taj na de ma tjira piramnake! ·ude ma palpale
ando paji, taj ‰aj manges so kames, kodo do tu! Muk trajij, muri
dej rovel anda ma!» Dikhel kako: «Ma, so kerap tusa, ∑i san ∑i
kadej baro», taj ‰udel les ande. «So phendas kadi, kado ∑uka? So
kamav, kodo avla! Haj de atun∑i mura piramna but te xan, na».
Mi‰to-j, adaj ‰uden avri khotar e peke khajnan taj sogodi avel o
maj ‰ukarimo pi mal te xan. «Devlale», phenel, «dikh-ta sar ®anel
te xal kaj krajaskina!» No taj mangel peske so kamel, pe Devleske,
kutka ‰uvavel ek kher opre, pi aver rig inke jokhar kaco kher, sar
leske sokros, so si, taj sar les sas, na, igen maj ‰ukar. No, usilas
aba ‰ov kurke po paji, ando hordovo xan, kothe soven, aj varisar
gindij pe peski romni, na. Lel taj tradel peske khere ka lako dad.
Sunende dikhel e ‰avoren taj leska romna ka brigij taj suvel e
‰avorenge gada. Taj phenel peske sokroske: «Raja, tjo barimo, tu
igen baro manu‰ san, de me maj baro sim akan sar tu, ke me po
intrego tengeri ‰utem opre djiza, taj katar tjiro kher ‰aj ®av me pa
paji ande muro kher taj inke ande avre kheren. Ke o intrego than
muro-j, man ∑i trobuj tjiro barvalimo, taj ∑i tji ‰ukar ‰ej! Asal aba,
khelel aba, t’avel baxtali, te rodel peske aver rom.» «Na, na, tu si te
les la!» i kamel avri te mukel les, o kraj anda kher, na.
Phandaven sogodi tele. Aj phenel ande pesko per: «Si te ®av avri
katar, vaj kamav vaj ni∑i!» Taj ‰udel pe pe ratja, kana kuki sovelas,
perdal paj bar, taj lel pe jeg ®i ka peski romni.
Ando vej‰ be‰elas. Taj e but ‰avora rovenas taj v’e geri, ∑ori
Romni, bokhali sas, na, nas le khan∑i, feri so rakhelas, so draba-
12

elas geri. Haj phenel lake: «Muri romni, khere avilem! Si te avilem
khere, ke tji saga taj e ‰avorengi mila andas ma tumende! So
kiradan muri kine‰o Romni?» Taj phenel voj leske: «Kace boboske
gansi kerdem!» – Dara taj fusuj ande, na. – «Ka ‰utan les?» «Tela
vurdon telal telaj vosija, pa‰aj kavea, pa‰aj elevo-j, i cigni piri
kothe ande!» No, taj lel kodi pirori taj ab’ be‰el, khuvel pe ande,
taj be‰el taj kezdij te xal, na. Masij opre po pato pa‰a la. «Aj muri
kine‰o romni, te ®anesas, hod so si kathe, hod so reslas muro ‰ero,
hod so si de kado barvalimo, so me xalem adjes, kodo ∑i ®anel
khonik te del ma!» «So vorbis tu», phenel, «ko ∑oro xabe! Ka tu
san taj ka ame sam?! Haj muklan ame, lan a krajaskina!» «Me ∑i
lem la taj ∑i na ∑i lav la. Ke kacave boboske gansi zevelanca
khonik ∑i ®anel te kerel!» «Save zevela?» «Haj pherdo zevela sas e
boboske gansi, kaca isiva sas!» Taj sas, azonba sas e Maikäfer
ande. Taj kodola, gindijas, kodola-j e zevela! Taj a‰ilas ka peski
romni, misto kodoj boboske gansi.
Kadi si eg cigni parami∑a, so muri mami phendas mange. No
taj kace parami∑i but si ka e Rom, igen but.
13

O Bagara
katar o Mongo Stojka
Kipo:
Jana Bilá,
13 ber‰engi
Kate ando Österreich kadej sas, kodo kamos te
phenav: E phure Rom kate sas, aba kodo ‰aj
phenes, ‰elpan®varde‰ ber‰, taj so akanik phenav,
kodo si baro. E Lovara ando Österreich sa khetane
varesar nipura sas, ke kate ando Österreich e maj hire‰a phral sas.
Kodola sas kodoj, so pin®arelas le intrego luma, e ‰tar phral, jeg o
Lolo Laj∑i, kodo sas muro papu, e avera sas o ©ubri, o Bado, o
Bagara, ‰undal aba pa Bagara? O Bagara taj kodol ∑a∑e phral sas,
taj paj kodol ‰tar phral avile e maj but Lovara, kodole nipondar.
Taj pa kado Bagara ®al eg parami∑a, pheno la tumenge.
Sas duj phral, o Bagara taj kodolesko phral, kamenas pe anda
jilo. Feri o jeg phral mindig cirdelas e vurdonesa, leski romni taj
ek ‰avoro. Taj phirelas kodo ande thema korkori. Taj phenenas
leske e nipura: «Na trade mindig korkori, ‰aj perel prej tu vareso!»
«Prej ma na‰ti perel khan∑i, me ∑i darav khanikastar», phenelas
kodo jeg phral. Taj varesavo djes sas taj phenel kodo Rom e
Bagareske: «Mo, astarav, ∑i tecoj mange aba kate, tradap-tar avri
ande luma ek semiko. Kam paruvav taj kerav ek semo vareso.» Aj
phenel o Bagara leske: «No muro phral, trade, le prej tu aminti.
Nasul luma si!» Sas pe kodo cajto vareso, si te sas, ∑i ®anav, amen
vareso sas pe Rom taj pe varekas sas xamo, xoli. E Bagaras sas bal
®i kaj ∑anga, taj o hiro ®alas, hod ande leske bal sas les i zor. Ke
igen, igen zuralo sas, ege grastes birijas te vazdel opre. Taj kodo
∑a∑imo si naj parami∑a, e Rom panaskodin kado, e phure! No sar
tradas-tar o Rom, ∑i ‰unde pra les aba oxto djes khan∑i. Taj
phenen e Rom e Bagareske: «Mo, tjo phral vareso pelas prej les
14

fajma vareso!» Taj phenel o Bagara: «Cipindon ma, ke ®anel ka
sim.» Taj pe kodo e Rom ‰unde opre: «Sar? Taj sar cipija tu, ka ‰unesa
les, kana si kadej dur tutar?» «Me ‰unav les», phendas o Bagara.
Lesko anav sas «o Sastruno», kodolesko e Bagaresko, ka zuralo sas!
No, mo so pheno tuke? O ∑oro ‰avo, so tradas kadej dur, tanazij
p’ek than tela kopa∑i, taj varekatar avel eg juhasi. Taj sas kodo duj
meteri. Taj varesar dikhel kote e ∑ore Romes peske ‰avoresa, taj
®al kote, taj ∑i ®anav akanik, pe varekas dikhlas les, pe Romes, o
Rom kerdas leske jokar vareso. «Rakhlem tu akanik, ∑ora Roma!
Akanik sikavo tuke, me so kerav tuke!» Taj geri Romni: «Na ker
amenca khan∑i, Rom sam, ∑i kerdam tuke ame khan∑i ‰oha na ka
‰oha!» «Maj sikavo tumenge, me!» Vareso ∑orde lestar, bakren vaj
vareso. Taj sas kecavo xolariko, taj lel e Romes anda vurdon opre,
anda vurdon avri. Taj sas inke jeg – duj sas, te na bistrav, kodaj
nasul manu‰a! Taj len les taj cirden les ka o kopa∑i: «Akanik si te
umblavas tu, vaj kames vaj ni∑i! Ke but ∑orimo xalam anda tu!»,
phenel kodoleske. «Jaj sunto Devla, ka pelem, te a‰ilemas mange
khere ka muro phral!» Len von taj ‰on prej les o ‰ejlo pe leski kori,
taj ‰uden les pa kopa∑i. Ale vo, kodo Rom ande pesko ∑orimo: «A
haj kana aba mudaren ma, muken ma trival, te cipinav ka muro
Del, taj ‰aj keren manca atun∑i, so kamen!» «No kodo ‰aj keres!»
«Trival ‰aj cipinav les?» «Trival ‰aj cipines les!» Taj cipij o Rom:
«Bagara!» O Bagara pale pa‰lolas, sar ‰unel taj si aba dopa‰ opre.
O dujto var cipij: «Bagara!» Taj ural, e bal las khetane taj phanglas
le, taj ural. Uralas andi zor, ando ∑orimo, ando kino taj las e bal,
kana phandelas maj zuralo sas. Taj si aba ande felhejvura, sar o
dujto var cipindas. Taj po trito sar cipij: «Bagara!», taj tordjol aba
angla les. Taj dikhen e duj kovi juhasura kote so si taj mucisajle,
∑udisajle: «Katar avilas kado?» Taj las le dujen, kakales e ‰erestar
taj vi kakales taj maladas le khetane. Taj kadej slobodisajlas kodo
∑oro. Taj tradine sa khere atun∑i taj trajinde inke but ber‰. Taj
kodo si kodo Bagara, ka phenen si amaro nipo, o hiro so gelas
lestar. Kadi parami∑a vaj ∑a∑i vaj ni∑i, kadej ®al.
16

Sar ‰udas o Rom
e benges perdal
katar i Ceija Stojka
Sas ka nas, phure Romna be‰enas taj tanazinas pa‰a
ve‰. Unen cerhi sas, unen vonvago, unes brek.
Katka pa‰a ‰udro paji karig o Wiener Neustadt. Taj o
jek ‰avo ∑ordasas ekhe grastes, lengo ‰avo. Mindjar
∑i rakhle e ‰ingale e romes, de ∑ak avile pala les taj igerde les e
‰ingale. No xalo sas o ‰ero akanik, ke o rom, o ‰ero phanglo-j. Thaj
si kate i terni romni taj avla la ‰avoro taj o dad kana hibazij sogodi
hibazij, na? Sa xalo-j! Rovel i romni anda pesko rom, e ‰avora
roven anda dad. No sas pan®, ‰ov vurdona khetane po drom,
phure Rom taj phure Romna. Taj phenel e jeg maj phuri Romni:
«Aven pala ma!» Taj ®al ka pesko phuroro taj phenel leske: «©a-tar
in∑a, ‰uv tela vurdon tegli vaj aver variso so xutilela i rota, ke i
paluni rota trubuj ma!» Taj lel katar i hintova i paluni rota tele taj
cipij vi avere phure Romnan. Sas ‰tar phure romna.Taj ®an taj
cipin taj ku‰en taj gjilaben taj khelen, vickazin, na? Khelen pe. O
‰onatiko igen u∑o-j opre. Taj phenel jeg Romni: «Tehara ‰il avla, i
mulha avla!» «Muk avel i mulha, kana muro ‰avo naj khere taj e
‰avora meren bokhate». «Na rov ketji», phenel i aver, «maj variso
avla!» «Aj tu kames te ikres e ‰avren, e ∑oren? Kon ®ala te pravarel
e grasten aj anla lenge thud?» «De, aven ∑ak feri pala ma, o ‰onatiko
igen u∑o-j opre sar o kham. O intrego ve‰ dikhes, e ka‰ dikhes,
mevi lengo salo bal kana mi‰kij pe, dikhes les ando ‰onatiko!»
Dur ®an aba du ∑asura anda ve‰. No jek phuri Romni phenel:
«Ka igres ame, ‰ej?» «Aj na phu‰en, aven feri!» «Aj kinilem aba
17

Kipo:
Milan erveňák,
11 ber‰engo
muk be‰as tele!» «Naj slobo te be‰en tele!» Taj resen ∑ak pe kodo
kerestuto baro drom . O ‰onatiko vorta pe kodo kerestuto drom
opre dikhel. Taj i rota, na? Mindig i rota si te pizdelas jokhar kuki,
jokhar kuki, cirdenas la. Thaj phenel i phuri Romni, i jek maj
phuri: «De ®a-tar tu kutka pe kuko ‰arko, pe kuko eko, tu pe kuko,
me a‰av katka taj tu pe kuko. Taj kaste i rota ®ala ma‰karal, kodi
pale pizdela palpale mande. Adig, adig, adig meg o beng avela avri
pa kerestruto ka kodi gofka si!» No taj kerel kodi Romni. Lel i rota
taj ‰inel, taj i rota palpale na‰el, na. Taj v’e aver taj ‰inel i rota
na‰el, aba eg dopa‰ ∑aso keren kado, aba phurden e avera, e ‰eja!
Taj ecere phenel o beng: «So kamen mandar pe kado nasul ∑aso?
Sar troman tume te u‰taven ma opre?» «Ahaj, raja, tjo barimo, ava
avri!» «De, phenen so kamen?!» «Aratji igerde mura ‰ejake romes
ande, phangle les ando ujheli taj akak e ‰avora bokhale tru‰ale
avna, ke naj o ‰ero khere. Taj a romna avla ‰avoro, leska
romnora!» «Dikh anda kecavo dilimo anen ma tume avri, anda
muro ficko, aj so gindinen tume, kon san tume?» «De raja, tjo
barimo, kodo das tu so mangesa, te ®utisa ∑ore Romen, ke hiro
sas, hod tu igen, igen godjaver san, faino san, sakone manu‰es
‰unes taj halgatis taj tjo hiro igen ande cara luma phiradas pe,
mevi paj bare tengera perdal!» Bulharel pe muro beng avri, kana
‰unel sar a‰aren les. Katka i ∑orri romni rovel anda ‰avo, anda
pesko ‰avo. «©utin man, aldij tu, kadej taj kadej, e intregi ∑oxaja
t’aven tje piramna!» Taj vi ku‰el les. «·inel o merimo ande tu,»
phenel leske jek. «©utin, dikh-ta soske lole ‰ama si tu, taj koj ‰ukar
‰or! ©utin, ko bango purno ∑’avla bango, vi tut ®utija varikon.» No
asal katkake, taj dikhel pre le, hod soske nasul romna-j. «Kana
igerde les?» No kade mothoven, sar so pelas. «No so avla, so dena
ma?» «So dasa tu? So manges raja?» «No me mangav tumara
‰ejake ‰aves, so avla la!» «·avo avla la?» «·avo! De kodoles kamav!
Taj t’avla meg o ‰avoro, kodo ande si te ikren, te den les!» – De,
muri mami kade mothovelas kadi parami∑a, hod ∑a∑es si te
gindisas, hod kadej si! – No so keren? E phure Romna ®an pi rig,
18

na? Karig o kopa∑i, karig o ve‰. Pe jeka ®uvlaki ‰am pekel o kham,
taj dikhel o beng pre la, soski ‰ukar-i, na? Sosko ‰ukar ‰avoro avla
kadala, kadalaka mama, laka bora, ke vi o ‰avo fur∑avo si te avel!
I faca cirdel tele. Aven e romna palpale: «So manges raja? Kodole
cignes? No kade t’avel! T’avel tjiro!» «No mi‰to-j, na keren but,
®an tumenge khere, tume ∑i na resna inke khere, aba tumaro phral
khere sovel ka peske ‰avora taj ka peski romni!» No vi kade sas:
Mukle les! No ®an e Romna akanik, ke igen, igen ‰ukar si lenge,
na?!
Taj phenel o Rom: «So kerdan? Taj sar pelas pe kado?» No ∑i
mothoven e phure romna. I terni romni mindig phenel: «No so
kerdan avri tume duj, trin, ‰tar ∑oxaja. So kerdan, ka khere avilas
o rom. Ka dal love, mita vaj so?» «Ni∑i, ni∑i! Den pa∑a, astaras taj
®as-tar!» «No ∑a∑es astaren ande taj muken pe lungone dromeske
tele. Pi aver rig ®an akanik, ke kote perdal o paji si but Rom taj
kote kamen te ®an, te resen pe o milaj. No lokhes, lokhes kezdij
t’avel palpale o eso. No i ‰ej aba phari si, na? Taj jeg katka ‰u‰ogin
e ‰tar ®uvjla: «So avla akanik, xalas o khul o ga®o taj kade, taj
kade. So avla akak? So kerasa, avel o beng taj igrel e ‰avores, ke
‰inadam les!» «Na vorbin», phenel i aver, «na vorbin ketji, muk
astaren, ke o ivend avel, si te tradas!»
No si jek vurdon akanik. Paj aver rig muken pe tele anda ve‰
plajeske taj resen pe ’k ‰ukar lungo vorta drom. No ®an duj
bogura, e grast, cirden o vurdon. Kaki pale cipij aba, ke o ‰avoro
kerdjol. Ando iv di∑on e petala e grastenge. I hera pale taj o khas
taj o ®ov mindig avri folij anda vurdon. Mindig ‰indo sas o gono
lenge. Ando ve‰ pale, o beng be‰el po kopa∑i taj dikhel, na? Ta
kanagodi vareko de cipij ek sako percosa avla les o ‰avoro. No taj
den andi xar ande pala plaj, mek si o ‰avo. «·arav les tele», cipin e
Romna, «‰arav tele e ‰avores! ·uv opre o dikhlo pra les. De les i
∑u∑i, xutil les, ‰uv tru‰ul, ker kako vi kako!»
Kutka ando ve‰ pale e ∑oxaja ‰unen aba ka aba katkake, so
kerel kodo. No keren eg bari jag taj o bolimo. Hop taj avel angla
20

olimo, tordjol angla le. Khonik ∑i dikhel les,feri von. Asala taj
leske dand somnakune. Taj asal, rehegij po ‰avo, ke fur∑avo-j.
Phenel jeg romni: «Xalo-j mange! Muro phral, e ‰aves ‰inadam pe
kodo, hod tut te meken!» «©anglem, ke vareso jag maladas ma,
tatjimo maladas ma. ©anglem tume kerdan vareso. So kerdan?
Phenen mange avri so kerdan!» No mi‰to-j, taj phenel i romni sar
sas po kerestuto drom, so mangelas o beng, taj phenel avri. «De
mi‰to-j», phenel o ‰avo. Fur∑o terno ‰avo sas, tranda ber‰engo.
«Na daran, muken ®al o beng, maj pale avela! Keren jag taj kiraven
kavea taj zuma taj peken e khajnan taj keren khelimo, gjilabimo,
hod o beng te avel, te dikhav vi me.» Taj avela taj tatjola o beng, taj
asal peske taj dikhel mindig ka o ‰avoro. Taj lel o Rom kana das
les aba vi kavea, vi te xan vi te pen taj phenel leske: «Mo, ‰undem
tjo hiro, sosko hire‰o san, taj so tu sa ®anes pe kadi luma te keres,
so sar ®anes i luma te valtis tu: Kana kham-i, mukes o jego te perel,
aj keres tu kado taj ecere o kham pekel, ®al i balval! Sosko hire‰o
manu‰ san tu! Aj tu maj nasul san sar o svunto Del!» «De meam
kodam sim. Muro anav, phende kadaj Romna, gelas ande intrego
luma.» «Ej vi kade si!» «Taj khonik ∑i birij man te xoxavel!»
«a∑es?» «Na, aba sas kacave Rom taj kacave manu‰a pi luma, so
kamenas perdal te ‰uden ma. De man ∑i birij khonik perdal te
‰udel ma! «Ha», phenel o Rom, «∑a∑es. No mi‰to-j. Tu mure ‰aves
kames? De ande kado si ande sakone manu‰eske pi luma, so pi
luma avel manu‰, ®ivindo manu‰, so rat folij kana ‰ines taj dukhal,
sakoneske slobodo si, kodo phendas o svunto Del, hod ‰aj mangel
jek vorba, slobodo-j leske jek Wunsch, so fogadij. Aj vi me kate
sim, akak hod fogadij tusa!» «Aj hiaba keres tu kodo,» phenel,
«hod te fogadis, aj man ∑i biris perdal te ‰udes, feri opre xutiles
ma, muro cajto les, taj so ‰indado-j, si te igrav taj si te ®ap-tar dur
muro drom.» «Mi‰to-j naj khan∑i. Tu si te des ma kodo, ke kadej si
o Gesetz pi luma, so boldel-pe.» «No mi‰to-j, phen aba so t’avel taj
sar t’avel.» «No mi‰to-j, kon o maj dur ‰udela o barr taj ∑’avla
palpale, kodoleske avla o ∑a∑imo. Te avla muro barr palpale,
21

atun∑i igresa sar so si avri kerdo. Taj tjiro te avela palpale, atun∑i
aj tu ∑ak o angluno manu‰ san paj luma.» Taj asal muro beng,
rehegij aj ka birij perdal te ‰udel les varikon? Khonik! Taj morel
pes: «Hahaj, kodo naj mange khan∑i!» Morel peske naja taj asal:
«De la‰i zumi kiradan Romale», phenel, «‰aj xas inke pala kodo.
De mi‰to-j akank keras kodo sigo so fogadindam.» «De, le o barr!»
No rodel o barr o beng taj ‰udel les kadej dur, hod ®anel o Del,
mevi opre na‰lo ®i ka kodo baro ‰ukar ‰onatiko. Perdal ‰indas
jagasa taj varekaj tele pelas. «De akanik tu aves, Roma.» «Mi‰to-j».
Taj lel, «a‰ta ande posotji muro barr. Ake lo, he!» Taj lel, taj mukel
avri a ∑irikla. Taj lel pe i ∑irikli erekre, de ∑’avel aba palpale.
Kadej ‰udas o Rom e benges perdal. Taj tradine penge.
·ingerdas pe o beng ande xoli, sa mundardas pe ande stanki. Taj
kadej train e Rom ®’adjes inke.
22

O Rom njerij e benges
katar o Karl Nitsch
Sas ek gaf, ek foro, taj sas lengi khangeri tele atkozime,
taj nas ∑i sosko manu‰, kon opre mentij kodi
khangeri. Skirin avri o foro, e mujale, kon i khangeri
opre mentoja, hod ketji thaj ketji mije love den
les. De ∑i rakhel-pe khonik. So tradel kotar o ∑oro Romungro
vorta peske vurdonesa taj ‰unel. Aj ®al ka o svunto ra‰aj taj phenel
leske: «Tu svuntona ra‰aja, me birij tji khangeri opre te mentoj.
Dena vi man kodoj but miji, so ‰inadan tume, o foro, kon mentoja
i khangeri opre?» Ale lesk’o svunto ra‰aj: «Jo, te birisa te mentos
la, vi tuke peren, aj vi tu manu‰ san, sar te na das le vi tuke.» «No
atun∑i adjes be‰o me andi khangeri taj mentono tumari khangeri
opre.»
No si vorta dopa‰ aratjako, kana o beng vorta avel, ke feri
dopa‰ aratjako avel. Taj lel peski lavuta o Rom, taj ®al-tar andi
khangeri taj be‰el peske kote pe’k barr taj kezdij te cirdel. Na
kecave ‰ukare gjila ba‰avel, hod mevi o ka‰tuno Del kezdijas te
rovel. T’avel o beng taj ‰unel les taj ‰unel les taj ‰unel les taj ‰unel.
Ale vo leske: «Jaj Romungrona, na‰tig sitjares vi man kadej
‰ukares te cirdap pi lavuta?» «Na so-j kodo, muro raj-beng, aj
mindjar sitjarap tu, feri du percura, de feri tjire vundji lungi-j, ke
phagres muri lavuta e lungone vundjenca, si te ‰inav le tuke tele.»
No taj phenel leske: «No katka si te ‰os tjire naja ande, sar le
kova∑es si, kaj sastra boldel ande.» Taj ‰ol peske o beng peske naja
ande, ta o ∑oro Romungro boldel, boldel ande, na kadej! No o
beng aba si te ®al-tar. O jeg ∑aso avel, lesko ∑aso na∑ilas si te ®altar.
Katka lesko vast ande phandado. No kothe kodo sastri si po
23

aro barr phanglo opre cirdino bare ‰rofonca. No o beng na‰tig
®al-tar, ecera dikhel, aba leski vrama geli-tar. Taj ®al-tar o beng
kusa sastresa, kusa barresa urajlo-tar erekre.
Taj sas i khangeri opre mentome, dine les e but miji e ∑ore
Romungros, taj ®alas leske sar e rajeske, kinelas gada, vurdon,
grasten. Taj vorta sar tradel pa them avri, avel pala leste o beng
dopa‰ aratjako. Ale vo e romnjake: «Jaj muri romnji, xasajlam,
avilas te igrel ma. De sigo o ‰ero a phuvake, i bul e ∑ereske!»
Dikhel o beng kodo, ha vo: «Aj gindis, me pale mure naja khote
ande ®av?!» Taj las pe erekre taj ‰oha ∑i dikhlas les aba. Taj o ∑oro
Romungro mentodas pe, taj te na mulas, ®’adjes trajij.
Kipo:
©aneta Kalejová,
13 ber‰engi
25

O ∑oro Rom taj
o ®idovo
katar i Ru®a Nikoliç-Lakatos
Kipo:
Adriana
Kalejová,
13 ber‰engi
Sas ka nas, sas jokar eg ∑oro Rom thaj sas les ek
romni. Na dur lender sas jek bolta, trafiko, ka
kinenas sako djes, kinelas peske o phuro Rom o
duhano, so ®anel te pel. No sas le v’eg cigni khajnjori.
Sako djes tojias lenge ’k anro. Pe kodo anro denas ka o
®idovo taj kinenas o duhano. Na akanik so te kerel o ∑oro, phuro
Rom ? Lungi sas aba e djes, aba karing o ivend sas, ®anen, taj ∑i
aba cera sas leske o duhano. Jek paklivo, aba duj trubunas les
ande’g djes. Phenel jokar feri peska romnjake: «Sar avlas», phenel,
«te ®as perdal ka o ®idovo taj te manges les ‰ukares, te del ma
inke’g duhano», phenel, «dikhes», phenel, «na∑ilas mange muro
duhano. Phenesa leske, maj tehara dasa leske kodola du krajcara!»
Las i ∑ori Romni vadj kamlas vadj ni∑i, si te gelas, na, taj
manglas. Das la o ®idovo, de kade phendas lake, tehara aba si te
den leske du krajcara. No mi‰to-j. Lel o ∑oro, phuro Rom, phenel,
gindij-pe pe ratja falo, ®anes, so te kerel? Sar ‰aj kerel kodo, hod te
tojij leske i khajni du anre, te ‰aj kinel sako djes du duhanura. Las,
phenel peska romnjake, te xaxavel la mi‰to, kam tojija du anre
leske. Lel pe kodo, so te phenav tumenge, taj xaxavel la i ∑ori
phuri Romni, pharo sas lake, ke ®anglas ke murdajvela, kana but
te xan den la. De, si te kerdas leske, lako rom phendas lake, na?
Taj avel, taj ®i detehara murdajlas, so gindin, i cigni khajnjori. Na
akak i ∑ori Romni rovel, ke nas la maj but feri kodi, na? Akanik
v’o ∑oro phuro Rom aba bunusajlas, ka xaxadas a khajnja,
26

phendas peska romnjake, te xaxavel la. Kaj murdalas, akak ∑’o jeg
duhano naj les. No so te kerel? Gindij-pe, phenel: «No so ‰aj kero?»
Pu‰el latar, so te kerel, a romnjatar, phenel: «©a ka –», phenel,
«ando foro», phenel, «taj an mange kopor‰ovo», phenel, «kero
ma», phenel, «hodj mulem. Taj t’avela o ®idovo, phenesa leske,
mulem aba, avri sim ande mulengo kher, ando hulahazo, na!» Taj
lel i ∑ori phuri Romni taj kerdas kodo, na. Avel o ®idovo pe ratjate
fele kade, taj ∑i kodo ∑i phendas lake: «La‰i tji rat» oda «O Del
tusa», khan∑i, ®al ande feri, ®anes kade. Mindjar anglunes sas leske
te pu‰el e phures: «Ka le mure duj krajcara? ©’akanik ∑’andan le!»,
phenel. Rovel akak i ∑ori phuri Romni, phenel: «Raja tjo barimo,
sar ‰aj kero, so ‰aj kerav, dikhes», phenel, «mulas», phenel, «muro
rom. Vi muri khajnjori murdajlas», phenel, «so sas ma jek pala
muro ‰ero, kodi jek sas ma», phenel, «najo», phenel, «khan∑i»,
phenel, «akak aba», phenel, «de feri muro rom te na mulinon,»
phenel, «maj feder avilon», phenel. «Na‰ti dav akak tje du krajcara,
t’ avena ma love, dav le vi kade tuke!», phenel. «Na, na, khan∑i»,
phenel o ®idovo. «Si te ®av avri», phenel, «ande murmunci akanik,
taj ande si te xjav ande tje romesko muj», phenel, «taj avri si te lav
ande muri palma», phenel, «mura ‰urasa», phenel, «lesko ilo»,
phenel, «te dikhav, sosko ilo sas les», phenel, «kaj kadej ®anelas te
xoxavel», phenel vov. No taj las, ∑i na ∑i pu‰las, ∑i na ∑i phendas
les – lake: «Devlesa mukav tu», khan∑i! Las taj gelo-tar avri vorta
ande murmunci.
N’aba pe ratjate sas na, kana kothe reslas, o ∑oro Rom pa‰jol
ando kopor‰ovo opre mosa, na. Sama las, kana o ®idovo ande
gelas. Taj ®al kothe, dikhel o ®idovo, ∑a∑imasa pa‰jol kothe opre
mosa ando kopor‰ovo, o phuro Rom. Taj lel taj phenel leske,
kadej sar ®uvindo t’avilon, vorbij lesa. «Na», phenel, «∑i pokjindan
mure du krajcara», phenel, «de akanik te ®anes», phenel, «ande
xijav ande tjo muj», phenel, «taj pala kodo pale avri lo», phenel,
«tjo ilo», phenel, «te dikhav sosko-j», phenel. Las pe kodo o ∑oro
Rom, ∑i tromal angle te del khan∑i, mucisajlas, ∑i ®anel te vorbij
28

ande dar. a∑imasa kerel. Las pe kodo, ‰uvel tele peski kalca taj
®al opre pe kodo pado, kaj sas kodo kopor‰ovo ‰uto! Na ? Pe
deski. ©al opre taj aba kamel te xijel ande lesko muj. Pe kodo
puterdjol o vudar, taj aven ande ‰tarvarde‰ ∑or. Taj duj ®ene anda
lende anen pe pengo dumo eg gono, gono galbi. Sako po gono,
®anen. No len, ®an ande, ‰uven les tele, vorbin pe akanik. Ake
kana kado dikhline, o ∑oro Rom taj o ®idovo, darajle akanik. Akak
aba vi o ®idovo bisterdas v’e du krajcara, akak pe kodo sar ®ala
avri. Na‰ela-tar. Se du darajle, de! Kako ∑oro Rom ∑i tromal te
vorbij misto ®idovo. No lel, akanik cipij, zuradas pe pest’ o ∑oro
phuro Rom, phenel: «Akak aba sajek-i!» Phenel: «So avla, avla»,
phenel, taj: «So Del dela pe mande, v’atun∑i», phenel, «vorbino,
kam ®utija pe mande te vorbino». Taj lel taj cipij jokar feri: «Kon
angla kado ‰ele ber‰enca mulan, aven!» Taj cipij pe kodo, o ®idovo
opre, ande dar, ®anen: «©as aba!» Kana cipindas, ande soba ‰u‰i
sas, na, kodi mulengi soba ‰undjolas, sar but ®ene te vorbindinon.
Pe kodo darajle e ∑ore ∑or, mukline sogodi kothe, ∑i gindinde von
pe galbi, khan∑i nas ande lengi godji, kana ‰undine, kon ‰ele
ber‰enca angla kodo mule, t’aven. Taj line pe avri, so gindin, andaj
soba, taj line pe, na‰le-tar.
Akanik o ∑oro Rom opre u‰tjilas anda kopor‰ovo, o ®idovo
®anglas aba, ke ∑i mulas, na. Taj line te ulaven pe pe lende, le
galbi! Vi line sako peske rigate, ‰uven po jeg, po jeg, kade hodj
ulade le, e galbi khetane anda se du gone.
Akanik katka ke pale palpale t’avas pale pe ∑or, phenel o maj
baro: «Trubujas te dikhas, so keren kola but mule, hodj ketji ®ene
avile aba», phenel. Phenel: «Av tu manca», phenel jeke ∑oreske,
«®as, dikhas», phenel, «halgatinas, so keren!» Taj len taj a‰on e
aver palpale, taj ®an e duj te ‰unen. Ake vorta pe kodo resline
kothe, kana o ®idovo taj o ∑oro Rom aba ulade pe e galbi. Sakones
mi‰to pele, na?! Sakones dopa‰ pele. Atun∑i phenel e ∑ore
Romeske: «Haj mure duj krajcara, ka le ? Vi kola si te des mange.»
Atun∑i resle kothe e duj ∑or. Kana kodo ‰undine: «Xalo-j amenge.
29

Sigo, sigo te ®as-tar katar», phenel o maj baro e ∑orengo. «So
gindis», phenel, «ketji mule si», phenel, «hodj anda kodola but
galbi», phenel, «feri duj krajcara jutij sakoneske!», phenel. «Ale
akak sigo palpale», phenel, «te ®as-tar, ke sa xan ame kate», phenel.
Taj line pe na‰le-tar, a jumasa geline-tar, na.
Katkake pale o ∑oro phuro Rom las peske galbi khetane
lo‰andas, na, andaj dar, andaj but dar taj anda ∑orimo kerdjilas
barvalo. Katka vi o ®idovo udje, das vi leske duj krajcara, taj vi vov
barvajlas. Taj line, geline-tar khere. Taj aver ∑i trubujas, na, te
mangel o ∑oro Rom lestar, e ®idovostar, duhano. Pala kodo ∑i
®anav mevi ®i ketji sas leske dosta kodola galbi. Pala kodo ‰aj ke
pale gelas leste, ∑i ®anas aba kodo. Te na mule, v’adjes trajin!
30

E duj phral
katar i H. S.
Sas duj phral. Taj sas o jek, so vazdelas, so lelas ando
vast somnakaj kerdjolas. Taj o aver ‰aj kerelas so
kamel, ∑i nas maj but, feri e ‰avoren te del marno
vaj ek semiko zumi. Sas les feri ek cerha taj kukoles
sas, na, jek kher. Taj be‰enas aba ande jekhe gaves. Taj sas les but
‰avora geres taj sas o jivend taj ‰il. Taj kuko, sas les o fur∑o
vonungo taj kher, taj ‰talovo, grast, sa! Taj kuko gero be‰elas kote
taj nas les khan∑i. Taj phenel leske leski romni: «©a ka tjo barvalo
phral, kam del tu vareso, muro rom, meren e ‰avora bokhate.
Na‰tig – e krumpli avri gele, e ‰ax gele avri, ®a, kam del tu vareso!»
Taj ®al, ∑i mukelas les ande, pi felastra kerdas te avel: «So kames?»
«Ahaj muro phral, me ‰avora meren bokhate! Naj tu mange vareso,
te des le vareso?» «Aj sostar si tu ketji ‰avora, soste kerdal ketji
‰avoren? ©a te butjazis!» Phenel gero: «Aj ®anes, sar kerav, de ma
tu butji taj potjin mange, sar e ga®enge so potjines vaj tje manu-
‰enge!» Cipij leski romni, ke igen nasul sas: «Na, na amende te na
avel ande, sa i mel ingrel ande pe mo ‰ukar palovo. Muk ®al-tar!»
O barvalo phral sako trin ‰on vaj pan® ‰on, sar pala lesko jilo,
sar ®alas ando ve‰ te phu‰el e Devlestar, te vorbij lesa, so te kerel
peske barvalimasa, vaj sar te kerel vaj sar te avel. ·tarengo detehara
gelas pale taj phendas, sar ‰unelas hod lesko phral pe lesko
kova sas, pe leski Wies’n mukelas les kote kodi cerha: «Muro
phral, ka ®as?» «Aj ka o Del ®av pale te phu‰av lestar, so te kerav
mure barvalimasa!» Ka nas les ‰avora, khonik! «Aj sar barvajvo
inke maj vaj so!» «Aj ∑umidav tjo jilo, phu‰esa lestar sar avela
manca? So dela ma, vaj sar avela? Me ‰avora bokhate merena!»
31

«Mi‰to-j, phu‰o lestar.» ©al muro – lesko phral ando ve‰, vorbij e
Devlesa, avel palpale pala trine, ‰tare ∑ason. «No muro phral, so
vorbindal, so phendas o svunto Del pra ma?» «Jo», phendas, «jek
zubuno-j tu!» Eg bunda sas les. «Oba vi kodi lela tutar! Kadi kodi
inke but-i tuke inke!» Taj sas jivend. Taj phendas: «So? O Del avela
muri bunda te lel, muro jek zubuno so si ma?! A‰ta, te na avel te
lel les tele!» Taj lel les tele taj ‰udel les andi jag. Hat las les vi kade
lestar. Taj atun∑i gelo taj phendas: «Aj ®o vi me ka o svunto Del, te
phu‰av lestar kam vorbij vi mande!» Taj ∑’avilo o svunto Del leste.
Taj sar ®al khere taj sas sa ∑ik taj mel po drom. Taj sas kecavi
gla®a, vaj so sas kodo. Taj malavel les furt, furt. Taj kerdjilas
immer maj but ∑ik opre. Taj phendas: «A‰ta ka kecavo u®o-j muro
phral taj barvalo, malavo leske kaj ∑ikali gla®a ande!» Taj ‰udel la
paj felastra ande. Taj pharadjili taj sas inke maj but love taj inke
maj but simadji ande kodi gla®a. Taj voj gindijas, e phraleske
kerdas vareso opre. Taj las aba o Del lesko jek zubuno, dikhes?
Kadej! Taj gindijas, o Del avela leste, aba ∑i avilo leste. Kado jeg
zubuno las lestar.
Kaske ‰inado-j! De‰uduj phral ‰aj aven taj duj si kece barvale
taj e avera meren bokhate taj keren maj but sar kuko. Na‰tig rodel
o manu‰ peske avri. Sar o Del kerel pre tu, kadej si!
Kipo:
Bartolomej Giňa,
13 ber‰engo
33

O Marko ∑apalij mol
anda ambrol
katar o Morinka Stojka
Kipo:
David
Kaleja-Januv,
14 ber‰engo
Sas ka nas, sas ek rom. Marko bu‰olas, taj sas les ek
vurdon taj grast. Taj sar tradelas kadej bare
dromesa ivende, aj dikhel paj phuva e bungordija.
Taj tordjarel e grastesa, taj ®al tele pa pesko
ungriko vurdon, u‰tavel po hagovo, taj ®al pe phuv tele, taj ®al taj
lel kodo ropaj opre. «No, kado do mure grasteske te xal, kado
ropaj!» Taj ‰utas les po vurdon, o ropaj, o Marko. Tradel aver djes,
taj po ladel and’ek vej‰, o Marko. Phirel pala ka‰ten ando vej‰, te
kerel jag, te kiravel leski romni. Rakhlasas ekhe mundale bales!
Taj kiravlas leske anda mundalo mas ‰axenca. Taj pekelas ande
vatra eg bokoli, o Marko. Taj sar phirelas pala ka‰ten taj rakhel
jekh ‰u‰o kopa∑i. Ambrolin sas o kopa∑i, taj s’ek ‰uko ambrol po
kopa∑i. Taj lel les tele. So avla ande kodo ambrol, ‰avale? I maj
la‰i, i maj ku∑ Tokajaki mol, loli! Taj lel la taj putrel, pel andaj mol
o Rom. Ajne, de la‰i! «No, anda kadi do vi mure phralen, mure
nipos!» Taj las aver djes taj tradas. Anda ropaj xaxavel peske
bogos – ∑i na∑ol o ropaj. But xaxavel anda les! Tradel, taj rakhel
valami de‰e kumpanije Romen, o Marko. «Devlesa rakhav tumen,
mure phral!» – «O drago Del andas tu, Marko, muro phral.
Katar?» – «Katkar, andaj plajina, andaj arkura avav», o Marko
lenge. De, lel avri peske grastes, mukel les po rito. «De, hajde,
aven-tar orde, Romale, sa! Vi cigne, vi bare! Vi romnja, vi terne, vi
phure!» Taj kezdindas anda ambrol te ∑apolij a Tokajaki loli mol.
No, e romnja anen ku∑a, nas le gla®i, pohar, e gla®, e pira anen, le
34

ku∑a. Mukel lenge muro Marko, pen, mulatin e Rom. De, mure
phenja kezdinen te gjilaben, te khelen. Kezdinde e romnja te
gjilaben, te khelen, taj sas pre le romane bulhe coxi, pe romnja.
Taj bulhe kretinci, taj le bare lungi bal, e ∑urni, le romnjan, taj e
cerulja ando purno, ande e Romnjango. Pile kote trin djes taj trin
ratja. So sas le Markos ek ‰avo, kade de‰u‰ove ber‰engo! Taj s’ek
Rom kote, taj si les ‰ukar ‰ejori. So mulatinde, kamle, kerde, taj
kam peren ande kamimas le duj ternimata, o ‰avo taj i ‰ej. Ale e
‰ej peska dake: «Mama, me kamav, me kamav koj ‰aves!» –
«Saves?» – «E Markoskires!» – «Te kames les, majd pu‰asa!» Al’ o
‰avo e Markosko la dake: «Mama, me kamav kola ‰a!» – Ale kana
‰undas o Marko, taj la ‰ako dad, hod e duj ternimata kamen pe, taj
len aver djes taj kharen pe khetane: «Hat, xutilas ame xanamiken,
Marko! Tut si ‰avo, man si ‰ej!» – «Hat, te si Devlestar muro phral,
muk xutilas xanamiken!» Puterdas pale, ∑apalindas anda pesko
ambrol pale e Tokajaki loli mol, kezdinde te keren o bálo, o biav.
Phangle lole dikhle e romnja po ‰ero, le pharnune, le bandliki
ando biav. Trin djes taj trin ratja mindig o biav gelas, xale taj pile
sa anda kodo jek ambrol i mol! Bi‰ gras sas e Romen! Anda kodo
bungo, anda kodo ropaj xaxade e grasten! Taj ∑i na∑olas. No, taj
pala ‰tarto djes kidas opre pe pesko vurdon taj phendas peske
xanamikaske: «No, a‰ dragone Devlesa, xanamika!» ·utas peska
bora po vurdon. «Tuke Del, mange Maria, a‰ Devlesa!» Taj tradastar
lendar. Te na mule, ®’ adjes trajin!
36

O ∑oro Rom taj
i ketana
katar o Karl Nitsch
Sas ek ∑oro Rom taj sas les inja ‰avora taj nas les
vurdon taj cirdenas pengo vurdon. Sar cirdelas les
taj e ‰avora palal na‰enas. Taj ®anas pa drom. Taj
sas tato djes, vorta e kire‰engi vrama sas. Taj sar ®an
kadeta taj cirden pengo vurdon, so lel pe o ∑oro Rom taj masij opre
po kopa∑i. Savi kranga ‰inela tele? Pe savi vorta opre be‰el!
Taj sar vorta ‰inel, t’avel ek ketana pe pesko parno grast taj
dikhel pre les taj tordjol taj phenel leske: «Hej, ∑ora Roma, so
keres? Te ‰inesa kodi kranga tele, tele peres!» «A so ®anes tu, tu
dila, me so ‰inav, ‰inav, kodo ‰inav, so me kamav.» N’o tisto ®al
maj dur taj o Rom maj dur ‰inel. Ecera perel tele. Sas pe’k –, perel
tele, dikhel. Vazdel pe opre taj lel pe’k fuga pala i ketana, taj na‰el,
ame: «Hej ketana tordju, tordju!» No tordjol i ketana: «So kerdan
manu‰a?» «Jaj manu‰a, sar ®anesas tu, hod me tele pero? Jo, tu o
svunto Del san! Aj ka svunto Del san, phen mange, kana mero!»
«No ‰aj phenap tuke», kodo phenel leske i nasul ketana, «muro
grast te mukla i trito ril!» N’o ∑oro Rom pala leste na‰el taj i romni
cirdel o vurdon taj inja ‰avora palal na‰en.
Ta grast sar ®al taj hingalij pe, ecera mukel o grast ek ril. O
∑oro Rom phenel: «Jaj, muri romni nasvajlem, jaj dukhal ma
katka, katka dukhal ma!» Taj furt na‰en palaj ketana taj e ‰avora
cirden taj folin pra le paja.» Ecera o grast mukel i duto ril. Ale vo
o Romungro pale o ∑oro: «Jaj muri romni kecavo nasvalo
kerdjilem! Aba merav!» Taj na‰el furt palaj ketana. No akanik
37

mukel a ketanako grast i trito ril. O ∑oro Rom ®al-tar ando ‰anco
taj pa‰lol ando ‰anco taj mukel e vast taj e purne tele te login taj
pa‰lol kothe sar mulo. E leske ‰avora pre leste, taj leski romni: «Joj
so kerdan, dade! So kerdan, muro rom!» «Joj manca na vorbinen
aba, me mulo sim!».
Kipo:
Martin Husár,
14 ber‰engo
39

O khandino taj i ‰ej
katar o Karl Nitsch
Sas jek ∑oro ‰avo taj ∑i kamelas butji te kerel, igen,
igen re‰no sas. Taj mindig kamelas te sovel taj te
pa‰ljol. Ka ®ala-tar? ©al-tar vorta telaj phabajesko
kopa∑i thaj pa‰ljol tela kopa∑i taj le‰ij meg i phabaj
perel leske ando muj. Taj le‰ij, taj le‰ij. No, kon ®ala kotar? Vorta
o svunto, o phuro svunto Del avilas tele als phuro manu‰ kerdas
pe, taj ®alas vorta kotar, te dikhel so kerel i ljuma tele. Taj vorta
katar kodo ®al taj pu‰el lestar: «He more, phen-ta mange, karing si
kuko gav taj kuko gav?» A o re‰no ∑i kamel te u‰tel taj sikavel le
svuntone Deleske e purnesa kadej-ta. No, o svunto Del dikhel pre
les, ®al maj dur taj ®al maj dur taj peske dromesa. So dikhel tela’k
paji po foljovo, sar thovel jek terni Romni peske gada, e kirpi taj
peske gada. Taj cipij o svunto Del prej la tele: «Tu ‰eje, ∑i ®anes
karing ®al o drom ande kuko taj kuko gav?» Taj xutjel opre i terni
®uvli. Taj na‰el leske opre taj phenel leske: «Jo, kadej, a‰ta ®ap
tusa, sikavap tuke kadej taj kadej-ta.» Taj ®al lesa taj sikavel leske o
drom, sar te ®al. Taj o svunto Del gindij pe: «Dikhes, kadala si te
dap kukoleske, ke kadala du igen pasolinas khetane.»
Kipo:
Jana Bilá,
15 ber‰engi
41

E ‰tar phral taj
i xoxamni Romni
katar i Ceija Stojka
Kipo:
Marek Kaleja,
15 ber‰engo
Sas trin phral, barvale phrala! Taj kodola sas karig o
Neusiedlersee. Jek la‰o than, phure kopa∑a kote, sar
pe ko bildo, taj o kham pekelas. Taj phenel o jek
phral: «Ame froh ‰aj avas, more, kaj si ame kecave
la‰e romna taj phena taj deja taj ‰avora. Amaro nipo igen la‰o!»
De phenel o aver: «Sar ni∑i, aj dikhes muri romni soski la‰i. Aba
pan®engo sas ando gav taj andas trine khajnan!» «Pan®engo? Aba
muri trinengi gelas. O thud taj sogodi, arne aba sa kaj rota, ej kaj
paluni ∑i dikhlan?» «Jaj», phenel o aver, «de taj muri pale ek semo
maj sani, muri ek semo maj nasvali kobaj kine‰o-j kodi. De muri
me igen kamam mura romna!» De taj o ‰tarto phral phenel palal:
«De tume a‰aren pa tumare romna, si te vorbin tume, ke muri i
krajaskinja-j pa tumare!» «Mi‰to-j», phenen e avera, «tu feri tjira
a‰ares mindig, ke kodi si i romni!» «Aj vi kade si», phenel. «De
‰unen», phenel o maj cigno phral, «so phenap tumenge. Dikhen
kutkake koj zeleno ∑ar, pala plaj, ek semo plaj si, dikhen opre fele.
Kana dikhes, dikhen ek phuro kopa∑i, ∑i soski patrin naj opre pe
ko kopa∑i, feri krangi. Taj eg manu‰ ‰aj garadjol ande ando
kopa∑i, ke aba phuro-j. Sar i buraca kerdjilas o kopa∑i. ·unen
akank so phenap tumenge: Maj dikhasa saveski romni so-j maj la‰i
taj maj ∑a∑i. Me kera ma o sunto Del taj me ®av ando kopa∑i. Taj
tume hire‰kedina, katka ande, hod o sunto Del ande sako phuro
kopa∑i ®al te sovel, ke kote maj ‰ukar leske. Taj kon ®al kote, te
mangel, te rugjij, kodo vi kerel o sunto Del!»
42

Taj pe ratja, kana si o xabe, kiraven, xan, den pe tele. Koran
hajnalba o jek phenel, ando gav si te ®al, te kerel fouro pe grastengo
foro. Aj ‰udel pe ando kopa∑i. Katka e romna aba penge naja
phagren, i jeg cirdel o dikhlo orde, jeg pa kaki rig, jek cirdel,
bangjarel i kretinca katka ande. Taj ∑i ®anen sar te keren, hod te
‰aj na‰en ka o kopa∑i. Ando kopa∑i pale reslon ande vi trin mur‰,
sar tu Mozes, bulhe. Taj ®al i angluni romni kote, plajeske opre, i
bradji ande lako vast taj laki cigni trasta. De ®al apal pala kodo, ka
ko‰aresa taj cerhasa te ‰ol ®ov vaj khas, so kuldulij, so mangel,
t’anel khere. «Aj suntona Devla, ∑umidav tje vastora! ©utin ma, de
ma tji baxt, tji zor, mindig la‰i romni t’avav pa‰a muri famelija taj
mure romeske, de les zor taj bax, suntone Marijo!» «©a khere»,
phenel, «kade avla!» ©al i dujto: «Svuntone Marijo, ∑umidav tu,
inke naj ma ‰avoro, ®utin ma t’avel ma ’g cignoro! T’avel muri
famelija, t’avel muro dad vi kodo te ‰aj asal jokhar, ke mindig
brigako-j!» «©a khere, kade avla!» ©al v’e trito, vi kodi mangel
variso, vi kodolake ®al mi‰to. Taj cirden pe mindjar, sa ando cigno
gav pa‰a paji, pa‰a Neusiedl am See taj ‰on ande posotji trine, ‰tare
khajnan sako. Kaki ∑i ®al, i phuri. Pa‰a vej‰ palaj kopa∑a ®al, sar eg
sap vuluj pe te na dikhel la khonik, hod vi vo ®al, na? I hire‰o romni
∑ak ∑i trubuj te ®al. Taj ®al kodi ∑ak! «Svuntone Marijo, korrar les,
korrar mure romes! Le lesko trajo! Le leske jakha lestar taj korrar
les, ke kutkake palaj vulica, ®anes, kutkake, po aver than le‰ij muro
piramno. Svuntonja, ®utin ma, ∑umidav sogodi so si tu, tje
sumnakune», phenel, mevi kodala ∑umidel. No mi‰to-j. Taj ‰undas
akan, so phendas i romni.
No ®an e romna sa pe pengi butji, na, ando gav, savi maj sig
khere resel, savi ni∑i. Bari jag keren e sikra sijabia, i balval ®al,
kiraven e romna, no intrego than sa pala peke khajnan taj halu‰ki
taj pharado xumer, taj ‰ax taj ‰elati taj zuma, sogodi aba kote mek
si, na?! Taj aven e phral. «Jaj phene, de la‰o kiradan! Aj terne so-j
kaj zumi!» O aver pale phenel: «Jaj, so kerdan: halu‰ki taj e peke
khajna, an orde, an o intrego asta∑i angla ma!» No ‰on pe e Rom
44

kote sa angla kodi vatra, na?! Kaki muri maj phuri ‰ej kiradas
kodi, andas kebore khajnan, e maj bare khajnan, so sas ando gav,
vo las le, lolen kebora! Phure kaponen dujen taj parnen taj kalen.
Ruck-zuck kerdas le tele. Perlindas le, ‰ingerdas le. No kerdas ∑ak
mevi dudum kerdas horezosa. Taj o Rom phenel lake: «Dur drom
simas adjes e ga®esa meg parudem lesa, pharo ga®o sas, de andem
tuke khere sogodi! Taj vi pharni kindem tuke, lolo ‰eliko, pharni
andem tuke, taj rojto‰o dikhlo taj ande tje kan, so phendem tuke,
tje galbenge zlaga andem le khere aba. Maj te ‰utan mange, te
xalem, pala kodo ‰aj be‰as amenge, keras amenge kavea kutkake
taj pala kodo be‰as taj sikhavav tuke, taj cipisa vi tje ‰ogorkijnen
taj kote be‰asa amenge!» «Jo, jo, kade te avel! De maj inti av taj
xav more!», phenel. «Aj keco bokhalo sim ∑a∑es, hod ∑i le‰ij me te
astarav e grastes avri, maj o ‰avo kerla kodo.» «De mi‰to-j, ®a de
more. ©a, astar e grasten avri!» Cipij i dej. No ®an e ‰ave taj
astaren avri, e khure hermetin ando ve‰. E ‰eja gjilaben penge pe
mala. E borora avile sa penge romenca, ke so mangle akan, sa o
svunto Del kerel lenge, na?! No kaki akanik o maj la‰o xabe
kiradas, ke vo phendas lake: «©a ando gav», – ando kopa∑i sar sas
–, «taj le maj bare khajnan so dena tu, taj kirav i maj hire‰o zumi
taj o maj hire‰o dudum taj ‰ax taj halu‰ki taj de les so biris, o maj
ginje‰o ker leske taj e mo®inki e arnenca si te keres leske taj e
bukenca te pekes le leske, hod kodo avel o angluno, de maj inti
ande ∑eza te ‰os leske ek semo khajnaki zumi ‰afranosa!» No del
les akank andi ∑eza eg dopa‰ mereta, feri ‰ol leske kodo, sivij i
zumi opre. Hasnij leske na, ande lesko perr. ·ol leske andaj ‰ax
duj rojora! Xal! Atun∑i dikhel taj phenel: «So-j katkake terne, so-j
kadala?» «E mo®inki taj e buke feri tuke kerdem kadala. E ‰ave naj
slobodo te xan!» «Aj so ‰inel o menkivo ande tu?», phenel, «mure
‰aven ∑i des?» «Na kadala feri tuke, ke naj but! Kakala-j feri tjire,
taj kadala tu xas!» «De mi‰to-j, an le orde!»
Taj xal muro ‰avo, xal, hasnij leske, o ∑iken tele folij leske pa
lesko perr, khosel. «De xa inke ek semo, akank si te xas vi katkar
45

andaj halu‰ki, anda pharodo xumer, anda galbeno horezo, sa si te
zumaves taj akank anda dudum!» i birij aba o rom. So kerla? Taj
katka i labo‰a taj ‰ol i roj na ande zumi vaj ande ‰ax v’ando xumer,
andi ∑ar, andi po‰, andi jag. «Aj so keres?», phenel i romni, leski
romni, «so keres? Aj katka-j o xabe, taj katka-j e halu‰ki taj i zumi,
katkake. Aj soste ®asa -». «Me ∑i ®anav, so t’avel kado, ‰ej. i
®anav, terne, so t’avel kado! i dikhav!» «Dikh ka ‰avo,
pherasazis?!» «So pherasazij, dilajlan tu, ke me ∑i pherasazij! Kado
∑a∑imo si, ∑i dikhes hod ∑i dikhav?! Hod akana xasardem mure
jakha taj ∑i dikhav khan∑i!» Taj kerel kadej, kadej ha, hasnij lake
na?! Ke lako, lako si akank o maj baro. Mi‰to-j, avel i ratji, kerel te
rovel, taj lel o ‰ungar taj makhel pe peske jakha kodi. Lel o Rom
taj kerel pe: «Na rov, muri cigni ga®i! Na rov! Aj minek rovesa, aj
phuro sim aba vi kadej. Minek?» Katkake pala lako dumo pale
avel lako piramno, ke aba bi‰adas leske po‰ta, hod kote si, taj aba
korrajlo taj ∑i trajij ∑i kadej but. Avilas katkake taj ‰utas sa intregi
labo‰a sa angla ∑orro taj angla pesko piramno taj phenel leske:
«Rande i piri!» Phenel: «Aj kon-i kado, ‰ej? Kon-i pa‰a tu?» «De o
∑orro, ∑i ®anes, o ga®o ∑orro kutka, so vakarij mindig tje grasten
taj gri®ij le, taj so muklan andi piri, aj de so kerav lesa. Na‰ti
mukav les kade, muklem te xal. No xal o ∑orro, na?!» «Mi‰to-j»,
phenel. «Maj do me kadalako marno!» Taj las la pe ratja. Taj sas la
duj ∑urni, taj las la taj phanglas la ka lake ∑urni kaj o kopa∑i. Taj
sas kacavo djes, hod ketji sunogi sas, ketji sunogi sas! Taj ‰utas la
tele, na. E Rom pale astarde taj tradine-tar. Vo pale a‰ilas lasa
kote. Taj phanglas la po kopa∑i lake ∑urnenca taj muklas e sunogi
te xan la. Taj atun∑i phendas lake: «Sar tu so maresas ma taj
kamesas te mundares ma, misto kuko ∑orraresas ma taj vi mure
‰avoren, akank kate si te xan tu e birula.» Taj muklas la kote aj
xuklas po vurdon taj gelo-tar taj ®’adjes trajij. Te na mulas ®’adjes
trajij!
46

So o juhasi sikjilas
e ba‰nestar
katar o Guszti Szendrei
Hat ‰avale taj Romale, pheno tumenge inke pa ®uvlja.
Sas ek ∑oro juhasi. Hat ‰avora nas les, ke atun∑i
solaxardas na dulmut peska romnjasa, terne
manu‰ora sas. De, la ®uvla kasavi ‰ib sas bari, hodj
pe luma kasava bara ‰ibaki ®uvli khatikaj nas sar voj. O rom
phenlas jek vorba, aba voj kaj phirlas? Ande Amerika le vorbenca!
Hat sar kana phenes hodj ma‰in, Sprochmaschin!
Taj o ga®o, kana nas khere, mindig ®alas peske bakrorenca te
xaxavel le. Akana dikhel, be‰el tele tela kast, tela thulo, thulo ka‰t
taj pihenij peske kothe, xal tela ka‰t, pe u‰alin. ©an opre trin
holovuri, uran pe kodo ka‰t. Phenen akana kodol’ trin holovuri,
phenel jek holovo: «Dikh, kado ∑oro manu‰», phenel, «kate be‰el
telal. Am’ te ®anlas», phenel, «hod tela kado ka‰t so si, hat ‰oha ∑i
trobujas leske butji te keren. Hat tela kado ka‰t jeg bari kekava
somnakaj si, eg bari kekava.» Phenel e dujto holovo: «Mmh, kodi
khan∑i naj. Me», phenel, «®anav kodi», phenel, «ande kaki taj ande
kaki xar tele te ®alas, arakhelas kasavi ∑ar, voj te xalas kodi ∑ar,
kade dikhelas avri taj kade pe sako ‰ib hatjarlas.» – De mi‰to-j. V’e
trito phendas vareso, aba ∑i ®anav so, bisterdem aba vi me aba,
‰avale, ‰aj ertin ma! D’akana haj xalas o juhasi anda kodi ∑ar. Taj
sar so xalas anda kodi ∑ar mindjar, jaj xav tumare Devles! Taj sar
so ®al taj si eg bari jag taj ‰unel ande jag vareko jajgatij: Hülfe,
Hülfe! Na‰el kothe muro juhasi, so si ande? Kabor cigno saporo
andi jag! De mi‰to-j taj xutjel ande ande jag aj lel avri le sapes. Taj
47

Kipo:
Naďa Du®dová,
15 ber‰engi
akanak phenel o sap: «Inger ma kaj muro dad!» So sas lesko dad?
Le intregone sapengo kraj! De mi‰to-j. Kana sas le sapengo kraj ta
akanak phenel o cino saporo: «Jaj muro dad kado manu‰ avri
®utisardas ma, ande jag phabuvos. Hat so kivanij, de les!» «Hat so
kames te kivanis?» «Me», phenel, «kodi kamav, hot pe sako ‰ib te
®anav te vorbij ma.» De taj vi del la leske. So alato sas pe ljuma,
∑irikli, bogari, gindako, hod akarso voj sakoneski ‰ib hatjarlas. Taj
akana lel pe ‰ukares muro juhasi taj ®al peske. Taj vi das les inke vi
somnak. Aj atun∑i be‰el tela ka‰t, aba khinjilas, taj ®an kothe trin
holovuri. Phenel e jeg holovo: «Dikh, kado manu‰», phenel, «te
®anlas», phenel, «tela kado ka‰t, so pa‰ljol, eg bari kesla, kekava
somnak.» Taj o juhasi ‰unel. Phenel e dujto: «Ja», phenel,
«hanem», phenel, «godjasa trobuj avri te lel les», phenel, «de kade
te ingrela les khere, murdaren les.» Phenel e trito pale: «Mmh»,
phenel, «khere pale te na phenel peska ®uvlake khan∑i, ke v’atun∑i
murdarna les.» Kodolasa urajle-tar le holovuri. Taj lel muro juhasi,
hunavel avri o somnakaj. D’akana dikhel les, ande hunavel les
palpale aj ®al khere. Aj sas les do rotengi kordeva. Aj sas les ek
samara – Esel! T’astarel la ande taj ‰udel ande, telal o somnak,
opral e phuv, hodj voj phuv ingrel khere. D’ akana – mi‰to-j,
ingerdas o somnakaj khere, kerdjile barvale, na?!
D’ akana vareso sas la esla, la samara ek cino ‰avoro, samara
cignori! Taj kerdas e samara vareso e cignori taj e bari pe late
morgisardas. Taj lel o juhasi pe kodi malavel te asal. Phenel e ga®i
leske: «Sostar asajlan tu akana?» «Na, me kodi na‰tig phenav!» «Te
na phenes avri akana, sostar asajlan akana, ∑’avla tusa mi‰to!»
«Muri romni, me kadi te pheno avri, me mindjar si te merav!» Ke
phendas o sap: «Tu te phenesa avri, hodj e ‰ib kastar si, atun∑i
mindjar meres!» «De, si te phenes taj si te phenes! Me kodolasa ∑i
terödij.» De taj lel o ga®o, o juhasi: «Hat kana anjira san, phenav
la», phenel, «a maj inti», phenel, «kerav muro kopor‰ovo.» Aj kerel
pesko kopor‰ovo. Pa‰lol ande, phabarel le memelja. D’ akana sar
so phabarel e memelja haj pa‰ljol ande aba, kamel te phenel. ©an
48

kothe le khajnja sa taj kothe v’o ®ukel aj kothe v’o ba‰no. Akana
lel e ga®i, ‰udel le ®ukleske manro, ∑i xal les o ®ukel. Aj ®an kothe
le khajnja aj o ba‰no haj xan. Phenel o ®ukel le khajnjange, le
ba‰neske: «Du grausliger ba‰na», phenel, «∑i dikhes, amaro gazda
®al te merel taj tute inke kasavi voja si te xan.» Phenel o ba‰no
leske: «Haj kana kasavo dilo-j», phenel, «haj te merel», phenel, «haj
te murdajvel!» O ga®o sa ‰unel. «Dikh», phenel, «man de‰uduj
romnja si, aj sel de‰udujenge ®anav te paran∑olij. Les pale kodi jek
si, haj ∑i ®anel te vladij lake. Hat atun∑i te murdajvel! Sar te lelas,»
phenel, «ek la‰i rovli ando vast taj te del la. Haj mindjar ab’ ®al te
merel!» Kana kadi ‰undas muro juhasi, huklas opre anda
kopor‰ovo taj las jek rovli, ‰avale, piff puff ande peski romni, sa
murdardas la, sa phagerdas la. Akana: «Muro rom, na azba ma,
‰oha ∑i pu‰av maj but tutar khan∑i!» Meg ®’adjes train, te na
muline!
50

I ∑ori ketana
katar o Guszti Szendrei
Hat sas kaj nas, te na avlas kadi sunto ratji, ∑i
parami∑a ∑i phenlas pe, ‰avale.
O BEA·: T’al amenge baxtali kadi sunto rat!
O GUSZTI: Amen ka ®utij o sunto Del.
Hat sas ek ∑ori ketana. Hat atun∑i, ande kodi vrjama inke trin
ber‰ haj po efta ber‰ solgalinas le ketani. De, t’aba ek igen phuri
ketana sas aba. Kote sas la‰e de‰upan® ber‰, taj telaj de‰upan®
ber‰ inke ∑i jokhvar nas khere. De hat, ∑i khonik nas les kaste te
gelino, kote pale mek sas lesko xamasko, mek sas leske gadora,
mek sas lesko thanoro kaj sovel, haj ∑i gindijas pe khan∑este.
A‰ilas peske andre, udje, ketanake. De mi‰to-j, xav tumare suntone
Raj-Devles, taj pe kodi vrjama, kana denas varekas sapa∑ago, o
Urlaub, hod khere muken les, vi pu‰ka, vi gada, sako falo ‰aj
ingrenas penca, haj o xanro taj vi le grastes.
·aj gindis, katji gelas, katji phirdas aba, hodj v’o grast
murdajlas aba leste. T’aba vi voj merlas ande bokh. Vi ∑arate, vi
burende, vi ka‰tende xutjilas pe, hod te na perel katar i bokh.
T’aba kana avri merilisajlas katar i zor, avri po∑isardas taj lel,
dikhel ek vara. Ek ∑ori pustijo vara, dur amendar, te ®al a ratjasa.
O BEA·: Purani djiz sas kadi.
O GUSZTI: Taj lel: «So sunto Raj-Del dela pe mande, inke
katji zor t’avel ma, feri ®i kote ande te ®av, ∑i bunuj mure trajosa.»
Taj phare, phares, pharimasa peski letzte zor avri das, taj ®al opre
ande kodi bari vara. De akana si andre ekh ∑oro vudar. «De, o
sunto Del te dela akar so dela pe mande, o sunto Del, me ande
®av, ande kate, avri putrav kado vudar!» Taj putrel avri, muro
51

Kipo:
Klára
Kukuricová,
12 ber‰engi
phral, o vudar, taj lel, haj ®al andre. Hat akana gradi∑uri ingren
tele. De, muro phraloro, ®al tele, muro phral, ®al, ®al, ®al, taj ∑’
arakhel khan∑i. ©utij tu ratji tunjariko, hod ∑i dikhel pesko naj
inke. ·aj gindis, kamlas te phabarel ekh salo ma‰ina, haj katji
lavergövo nas, am – aba tele sas –, hod i ma‰ina te phabol, ∑i
phabolas i ma‰ina. De, taj jekhvar si jekh cigno vudaroro. D’ aba
kodo sastruno vudar sas, thulo sastruno vudar, muro phraloro.
O BEA·: Jovan, muro phral, de.
O GUSZTI: Taj lel, putrel avri haj malavel les lixto, udud. Sas
aba kote: ekh cigni sobica, kheroro, ekh skamin, ekh mesalja, taj
pe mesalji jekh kabor sumnakuni palca, cini rovlji, sar memeljori.
Taj si kote ekh sunto kenva. De, mi‰to-j. Taj lel voj kodi kenva,
putrel la avri taj dikhel ande late.
O BEA·: Savi? Biblija sas kodi!
O GUSZTI: Biblija!
O BEA·: Hoj, va muro phral, kade-j.
O GUSZTI: De, xav tumare suntone Devles, taj lel, anda kapa
kaver rig puterdjol avri ekh aver vudar. So avel ande? Anda tista,
tista kalende ekh rakli, taj vi voj tista kali sas, sar o angar.
O BEA·: I rakli?
O GUSZTI: I rakli! «De, so rodes tu kate ∑ore manu‰a?» «Oh,
muri manu‰ni, t’aves aldome katar o sunto Del», phenel, «∑i me ∑i
®anav sar ®utisardem ma, sar pelem me kate. O sunto Del andas
man v’orde vaj sar, vaj sar, me ∑i ®anav, me selber ∑i ®anav. Feri
hodj kate sim.» «De mi‰to-j, muro manu‰, ∑ore ketano, a‰ tuke kate.
Eta kodi cini rovljori, taj malav la mesaljake ‰tar ‰arkuri haj phen
kodi feri, hod tu katji kivanis te xan taj te pen. Taj eta o pato, de tu
tele haj pihenin tu, njugotin tu avri, ke dural aves.» De mi‰to-j,
kodolasa kidas pe opre i rakli aj geli-tar. i na ∑i dikhlas la ma but.
O BEA·: A raklja!
O GUSZTI: Na, muro phraloro, gelas-tar. Maj phenel: «Jekhvar
majd avo tuke inke tute», phenel, «majd atun∑i maj vorbija ma
tusa.»
52

O BEA·: Maj but vorbinasa.
O GUSZTI: Maj but vorbisaras. – Lel akana i ketana, muro
phral, sako djes pel, xal, pel, xal, aj ginavel i biblia, taj sovel taj xal
taj pel, muro phral.
O BEA·: Zurajvel, zor lel ande pes!
O GUSZTI: Avel lokos, lokos ekh kurko aba kote. Kote dujto
kurko. Avel o trito kurko: «D’av avri!»
O BEA·: Pravardo, zuralo de.
O GUSZTI: Pravardo-j aba.Taj puterdjol o vudar, t’avel i rakli.
De: «Sar xatjares tu, ∑ore ketanone?» «Hat akana, najis dav le
Devleske, maj feder, sar kana kate avilem maj inti.» «Nojo»,
phenel, «inke ∑i vorbij ma kade tusa, xa taj pi inke, zurajvi! Pa do
kurkende kate sim tute.» «De mi‰to-j.» «A‰ Devlesa!» «Devlesa!»
O BEA·: But vrjama delas les!
O GUSZTI: But!
Taj xal, pel i ketana, sovel, ginel i biblia. De mi‰to-j. Aven le duj
kurke taj hodj avel i rakli. «De, Devlesa rakhav tu, ∑ore ketano!»
«O drago sunto Del andas tu, muri manu‰ni, t’aves aldome le
suntone Raj-Devlestar!» «T’aves vi tu! De, akana kate ‰un», phenel,
«u‰ti, manca aves pe ’kh than manca.» «©av me.» «‰un», phenel,
«zumav, vazde kodi bari lada opre.» So sas ekh sastruni lada, muro
phraloro. Sas kasavi lungo sar kate o falo haj kasavi u∑i, muro
phraloro, i lada, i sastruni Kist’n. De, taj lel haj vazdel la. «Oh»,
phenel. «‰uv la tele, lokos, lokos, lokos!» Taj ‰ol la tele. De phenel:
«Xa inke trin kurke, xa i pi inke trin kurke, taj aver na ker, xa, pi,
sov taj ginav i biblia!» De mi‰to-j, taj lel, kodolasa ®al-tar i rakli.
De, lel kado, xal, pel, ginavel peske kana vi kade rucij, fitjelij
peske, djilabel peske vi kako, de, sako falo. De, xav tumare suntone
Devles, t’aven lokos le trin kurke, phare, phares la rakljake.
Taj lel, avel leste: «De, av pala mande!» Aba ∑i pu‰el lestar: «Sar
xatjares tu?» Aba hat si ande kodi, hodj pesko celo resel lesa. Xav
tumare Devles, ingrel les ka i lada, kaj kodo Kist’n. «De», phenel,
«akana ®anav, hod biris kadala kistnjasa. Dikhes kadi sastruni
54

kemenca? Oxto djes, oxto ratja, ker ande la jag. Kana dikhes aba,
hod o sastri biljal, ∑epegizal o paji, atun∑i», phenel, «majd avo!»
De, mi‰to-j. Taj lel i rakli, pale ®al-tar. Oxto djes, oxto ratja, muro
phral, kerel i jag, aba le sastra ketane kamen te ®an. Taj avel i rakli,
dikhel ande kemenca: «Mhm, mhm, la‰i», phenel. «De, xutjil kado
Kist’n, ma mi‰to xutjil, le sama te na peraves les palpale!» «Na
dara», phenel. «Taj puter avri la kemencako vudar. Taj malav les
palpale, te ®al andre.» Taj lel, xutjilel la, vup, haj ‰udel la andre.
«De», phenel, «phandav o vudar avral pe late.» Phandavel. Pe late
ekh lakato po vudar! «De, ‰uv opre o lakato, la kijasa phandav les
tele!» Kana tele phandadas les, phenel: «De, u‰ti, ®as-tar!» Taj
kidel pe opre kodolasa, aj ®an-tar. Palal pa ’k dopa‰ ∑aso ba‰las
kabor, sar kana de‰jefta agjuvuri jekhvarsa avri muken. Hat kon
sas ande kodi konjha, dur amendar, te ®al a ratjasa: le bengengi
dej sas!
O BEA·: Le bengengi dej sas?!
O GUSZTI: De, muro phraloro. Taj lel pe kodolasa, phenel i
rakli, kana kade aba mek sas: «Akar kon avla tute, akar sar vorbina
pe tusa, tu na vorbin lenca khan∑i, tu ∑i pe le na dikh! Te ‰ingrena
tu sar o ‰ax, ∑’atun∑i na. Tu feri mindig ande dikh, ande sunto
kenva. Maj me ande tordjuvav ando ‰arko, ande vuluj ma ande ricij
hat pa muro ‰eresko tatavo i memeli phabola tuke, lixtija tuke,
udud kerla tuke.» De mi‰to-j, taj vi kade kerdas i rakli.
Avel le de‰uduj ∑asuri ratji. Sar so i ketana ginel i sunto kenva,
i biblija, perel tele pa plafoni ek vast, perel tele ek punro, perel tele
ek ‰ero, perel o kaver punro, o kaver vast, o ma‰kar, taj na‰en ketane,
haj kerdjon ande jek manu‰, haj u‰tjel opre. «De, so rodes tu kate,
∑ore ketanone?» I ketana ∑i phenel khan∑i, ande kenva dikhel.
O BEA·: Avri sikjardas les i rakli, de!
O GUSZTI: «De, ∑i vorbis? Tele ‰inav tjo vast!» Hat lel, ‰inel
avri lesko jek vast, atun∑i lel ando kaver vast i kenva, ∑ak ande la
dikhel. ·inel tele vi lesko kaver vast. De, kaj kenva ∑i tromal te
inzol o beng, ka sunto kenva. Aj perel angla leste i kenva tele aj
55

kade dikhel. Lel avri leski jakh, lel avri i kaver jakh, lel, ‰ingrel les
sar o ‰ax, ‰ol les and’ ek baro bogra∑i, kesla. T’aba rakij telal le
ka‰t, le suluma, te phabarel. Phabarel i ma‰ina, likrel, kamel te
likrel kote, te del pe jag, so feri jokhvar jek cigno ba‰no anda ‰arko
malavel pe anda l’ phaka: «Kukuriku!» Taj kodolasa ®al-tar o beng.
Aba nas les zor, nas zor. Aba i rakli ®i kate parni. Phenel: «De kadi
mi‰to sas. D’ aba mindig kade, akar sar, ama te ‰ingrena tu, na
dara, me kate sim!» De, bistrav te phenav, kana gelas-tar o beng,
voj las, rakisardas les ketane, i rakli, taj makhlas les ande e
drabenca. U‰tadas les opre. Maj ‰ukar kerdjilas, ‰elvar sar so sas,
o raklo, i ketana.
Avel i kaver ratji, muro phral. Aven leste vadj bi‰. So te cirdav
i vorba, muro phraloro, ‰ingren les, kamen te kiraven les, ∑i birin.
O ba‰no malavel pe anda l’ phaka, cipij: «Kukuriku», aba ®an-tar.
Pe trito ratji, so sas beng, sa kote kerdjile, meg v’o Luciferi, muro
phraloro. Sikaven les. «Ka lo mange?» «A‰ta, te lav avri leske
jakha!» De, korro sas o beng, aba kasavo phuro sas, kurel leska
adako manro. De, kodo sas o maj nasul, o Luciferi. De muro
phraloro, ‰ingren les, darabonin les. Taj lel feri jekhvar o ba‰no
pale: «Kukuriku», aj gele.
Haj lel i rakli, rakij les ketane, kerdjilas i ketana kasavi ‰ukar,
afton peki sumnakuni. Aba i rakli tista parni kerdjilas. I
rezesbanda ba‰ol dural. I korona ‰ute ande lesko ‰ero. Parnisajlas
avri kodi vara, kerdjilas kasavi kine‰o djiz. S’ ando sumnakaj
kerdjilas. Atkozime sas i vara katar i ∑oxaji, atkozisardas la. Aj
kana phabardas la i ketana, nas la zor. Taj las mindjar o ra‰aj, dur
amendar, das le ketane, aj kerdjilas le la intregona lumako kraj. Te
na mulas v’adjes trajij o kraj.
O BEA·: T’aves baxtalo!
O GUSZTI: T’aves vi tu, muro phral!
O BEA·: Ande bute ber‰en te phenes amenge!
O GUSZTI: Amen te ®utij o Del!
O BEA·: Taj vi mure phraleske!
56

O lolo ga®o
katar o Bea‰ Lakatos
De, t’al amenge baxtali kadi sunto rat.
O NANO KALO: Te del o Del, ∑arav lako ilo!
O BEA·: Te na i parami∑a avlas, ∑i ratji ∑’ avlas.
·avale, pheno ande tumaro mi‰timo pheno
tumenge ek parami∑a.
No, sas ek ∑orro ga®o. Anda kodo gav kodo sas o maj ∑orro,
hod mernas aba vi bokhate. No mi‰to-j. Ake sas kodol ∑orre ga®es
trin rakle. No, kana sas kodol trin rakle, phenel kadej-ta: «Ej
dade», phenel, «kadej ∑’avla mi‰to, ke ame vi bokhate meras»,
phenel kadej-ta. «Alom si te d®as varekaj vitez‰igo, te dikhas
amenge butji. Te sikjuvas ande kado them», phenel. «No, mi‰to
avla, muro kedve‰o ‰avo!» «No», phenel o maj phuro raklo, «de
muri dej, pek mange bokoli», phenel, «andaj ∑ikate!» No, peklas
leske bokoli andaj ∑ikate. No, kana peklas, ‰utas ande trasta. «Me,
muro dad, akak ®ap-tar!» «No, me pale kodo phenav tuke, muro
raklo: ·aj ®as akar kaste, vi krajende, vi hercegonde, karigodi ‰aj
®as, feri kadej, feri kadej kecaveste te na d®as lole gad®este!»
«Mi‰to-j, muro dad! Mi‰to-j, muro dad», phenel. No, las pe utnak
gero gelas. Ve‰enge, burrenge, kanrenge ®alas, muro kedve‰o
phral, le balangoknok, ‰unes, ®alas karigodi. «No», phenel. Kaj ®al
akanik? ©i vorta ande ’k agoruno kher: «La‰i ratji te del o Del,
muro manu‰», phenel. «O Del andas tu, muro raklo», phenel kadej
leske. «De, so rodes vaj ∑e aratba san?», phenel. «Jo, t’avesas
kecavo la‰o», phenel, «te phenes mange varika butjori», phenel
kadej-ta, «ke me igen kamav te kerav butji». «Oh jo, muro raklo,
maj me opre lav tu, vorta aratji gelas-tar muro jeg amal», gazda
57

Kipo:
Jozef Husár,
16 ber‰engo
phenel kadej-ta, «o soga.» «Opre lav tu!» De mi‰to-j, das les te xan
pe ratja, ke de ratji sas, ®anes, aba, del les te xan. Xalas o raklo, das
les than, ®anes, ande soba, pe ’k pato sovel sar ek kraj.
No, detehara u‰tel opre o raklo taj o ga®o. «De muro raklo»,
phenel kadej-ta, «akanik ‰un so phenav, so avla o paran∑o.» «De,
muro dad», phenel, «phen mange», phenel, «tji vorba!» «No, pheno
tuke», phenel, «kadej avla», phenel, «do tute ‰tare guruven»,
phenel, «taj ek ®ukel si, kodo maj igrela tu kote, sikavla tuke, ka
trobuj te santis, ‰unes, te santis. Taj do tut ek manro, taj ek baro
‰onko, ‰oldo, vi ‰aj xas, vi ‰aj pes, de kadej si te anes palpale
intrego mange, sar so igres les», phenel. ·unes. «Ko maj sig
xolajvela», phenel kadej-ta, «mortji cirdas pa dumo», phenel kadejta.
«Mi‰to-j, muro manu‰!» No, lel o raklo, ®al, santij, santij, ‰avale,
soro djes, soro djes, aba ∑i tromal t’azbal pa‰a xabe. No, phenel
kadej-ta, ®al khere pe ratja: «De xolajves», phenel leske gazda,
«muro soga?» «Sar te na xoljavos», phenel, «aratji ∑i na ∑i xalem, ∑i
na ∑i pilem, taj soro djes butji kerdem, aj sar ∑i xoljavo!» «De avtar,
u‰ti, ®anes, so sas o egje‰igo», phenel. «Jo!» Taj lel taj cirdel pa
lesko dumo eg mortji tele. «De ®a-tar khere, inke sikjuv», phenel.
No, so te phenav tuke, but butestar, muro kedve‰o phral,
kerdas v’o dujto kadej. No mi‰to-j, ®al khere o raklo, phenel kadejta
– duj rakle phenen. «Udje phendem tuke, kaj lole gad®este te
na ®as, ke o lolo ga®o so kerel», phenel kadej-ta. «No, muro dad»,
phenel kade o cigno raklo, «maj me ®o», phenel. No, taj las pe
utnak gelas gero raklo dur, dur, mire reslas kote, ‰avale. Taj
ratjajvel ande. Ka ®ala ka ni∑i? Ande kodo kher. «La∑hi ratji te del
o Del, muro manu‰!» «O Del andas tu, muro ‰avo», phenel. No
phenel: «Mi aratba san, so kames?» «Kamos te desas man semo
butji», phenel, «vareko vadj te ®anesas mange kate butji.» «Oh jo,
vorta aratji gelas-tar muro raklo», phenel, «taj akak trubuj ma!» O
raklo katka maladas pe, o cigno, hodj kodo-j kodo ga®o, ko cirdas
mortji pa le phralengo dumo. No, taj las apal, kadej te phenav
tuke, muro kedve‰o phral, tje rajimaske, las o raklo, a‰ilas kote.
58

Taj phendas leske, das leste ek manro, ‰tare guruven, hod te santij.
T’ale vov kadej-ta. «No, kodo avla o biro», phenel, «te avri birisa
trin djes», phenel, «‰unes, atun∑i dav tu, ketji kames», phenel. «És»,
phenel kadej-ta, «ko maj sig xolajvela, kodo cirdel mortji.»
Mi‰to-j. ©al muro raklo avri, ®al o ®ukel anglal, ®al o ®ukel
anglal, sikavel leske, ka trobuj te santij. ©an-tar, tordjarel kote
guruven taj lel muro raklo bulharel peski kapa tela peste, taj
kezdindas te xal. ·unes, xal, xal muro raklo, ®anes, taj lel o manro
intrego, te na dikhas sunende, aj lel o mezo avri sa, taj xal les. Taj
kuko so tele ‰indas, kuko kotor taj ‰ol les palpale, ®anes. No,
katka, xalas pa mas tele vaj pa kokalo, sa o mas. I mol avri pilas,
‰ordas ande paji, ®anes, ‰ordas ande paji taj ‰ol ande trasta. Mi‰to,
avel in∑a ’g ga®o, eg baro raj: «Manu‰a, biknes mange kaj
guruven?» «Jo», phenel, «so des ma prej le, ketji?» Taj vi biknel le,
‰unes. No, kana bikindas le, ®al khere muro raklo, mardoj –
O NANO KALO: Bi guruvengo?
O BEA·: Bi guruvengo! Muro raklo ®al khere, fitjelij, gjilabel.
O NANO KALO: Matjilas vaj?
O BEA·: No jo, ka pilas i but mol de, d’ande voja!
«No», phenel kadej, «xolajves, gazdam?», phenel. «Ni∑i! Aj tu,
sogam?» «i me!», phenel. «De atun∑i mi‰to-j, de tu tele.» Phenel
katka leski phuri romni: «Phendem tuke, kadalesa te na kecijas
avri», phenel. «Kadi xal amaro trajo», phenel, ‰unes. «No, zumav
lesa inke, zumavo lesa inke, muri romni! ©anes, so keresa»,
phenel, ke sas len but khajna, kodol lole ga®es, ®anes, – barvalo,
kjerno sas ando barvalimo, mo. ©anel e pustija ketji ezera guruva
sas les, taj bale, bakre, khajnja. Phenel kade o ga®o: «Muro raklo»,
phenel kadej-ta, «katka amende avel variko», phenel kadej-ta, «me
∑i ®anav», phenel, «tromas te le‰is», phenel kadej-ta, «sako pe ratja
igrel amare khajnjan», phenel kadej-ta, «mindig hianzin amare
khajnja!» So sas le ga®es, e lole ga®es, ®anes, kecavi vadasicko
pu‰ka, duplam ∑ebo‰o sas. Ake, ®anel o raklo, dikhlas, kana opre
®al po kopa∑i, taj kerel «grauf, grauf», ®anes.
60

O NANO KALO: O ga®o?
O BEA·: I gaj®i, i ∑oxaji kerdas pe! De, muro raklo taj vi ®al
ande, ∑i vorbindas o ga®o khan∑i, ke rigate sas andi soba. Taj kapij
peski pu‰ka, o raklo – puff – taj vi del la pe tele pu‰ke.
O NANO KALO: Pe ∑oxaja?
O BEA·: Na, la phura gaj®a, leska romna.
No, kana das la pu‰ke, mi‰to-j. No, phenel kadej-ta: «No mire
me khere avo», phenel kadej-ta, «rendbe te keres kate, ®av-tar ande
sunto khangeri», phenel kadej-ta, «rendbe te keres kate, te
tistogatis v’e rakloren.»
O NANO KALO: O ga®o.
O BEA·: Jo! i mi‰to ∑i gelas-tar o ga®o katkar taj del o
rakloro, le raklores, taj murdarel duje rakloren. ·unes, taj lel le
andi tepsija taj ‰ol le ande taj pekel le leske. «No, rendbe kerdan
mure ‰avoren?» «Jo», phenel, «le de xa», phenel. Taj lel pe taj xal.
Xalas o ga®o anda peske raklora. No, mi‰to-j, dikhel. «Xolajvesa,
gazdam?» «Ni∑i! Aj tu?» «i me», phenel o raklo, ‰unes. De
phenel: «Me akanik, ®o-tar», phenel, «ande kir∑ima, pe ratja»,
phenel, «de mange», phenel, «de katar muro kher ®i kam i kir∑ima,
kecavo podo te na avla hod feri mure papu∑i te na kopogin»,
phenel kadej-ta, «taj ududesa t’avav khere», phenel, «tjo ‰ero tele
lav, cirdav mortji.» «Mi‰to-j, muro manu‰.» Hat ∑i mi‰to ∑i gelastar
o ga®o taj das ande udvara ande taj kezdindas te murdarel le
bakren taj le guruven taj le balen. Sa cirdel, sa cirdel taj rakij kote
‰orba, ‰unes. Mi‰to-j. Hat katka le‰ijas, hodj kana avel lesko gazda
khere. No kana dikhlas avel lesko gazda khere, taj las o gjutovo
taj phabardas o kher, savo ®upo‰o sas, ®anes. Hat udje ∑i na ∑i
kopogij leske papu∑i, pe podo avel, taj vi udud si les. Avel khere,
dikhel. «De xoljajves, gazdam», phenel leske. «Sar te na xoljavos»,
phenel leske. ·un feri: «Mudardan mura romna, mudardan mure
‰avoren», phenel, «muro kher phabardan, muro josago, sogodi
kerdan, sar te na xoljajvav!» «De av de, gazdam», phenel kadej-ta.
Taj lel, igrel les ande kova, phandel leske vast khetane taj cirdel
61

anda leste, na kebor so leske phralen, ale maj baro! Pharradas les
du rigal. Taj pustisajlas, mulas.
Hat katka so barvalimo ka a‰ilas, o josago, taj le but love, le
galbi, le somnakaja, taj ‰utas le ande posotji, ande kova, taj vi gelas
khere. No, kana gelas khere, katka udje mo lesa le kovi, de mi‰toj.
Taj sastjardas peske duje phralen anda kodoj love taj trajinde
∑ore meg ikerde le le love. Taj te na mule, ®’adjes trajin! T’aves
baxtalo, muro phral, ande bute ber‰ende te phenav tuke parami∑a,
e lole gad®eski.
O NANO KALO: T’aves vi tu ande bute ber‰ende.
O BEA·: T’aves baxtalo!
62

I rakli taj lako
bornjuvo
katar o Guszti Szendrei
Hat sas kaj nas ek ∑oro ga®o taj ek ∑ori ga®i. Taj
kodolen sas ek raklori. T’akana e ga®i nasvali sas,
taj hat mulas. Ande pesko baro nasvalipe sas te
merel. Taj muklas peska raklora taj peske romes.
De mijelöt mulas, avri das peske romeske kodi, hodj mardo t’avel
le Devlestar, peska rakla te mukla, vadj te lela kasava romnja, hodj
te marel la, laka raklora te marel i mo‰toho dej. Taj sas len eg
bornjuvo, eg cino bornjuvo. Kana mulas e ga®i, taj phendas peska
raklorake: «Akar ande sosko ∑oripe avela, kodo naj slobodo egjatal
aba pestar te del.» De vi kade sas. No, akana pa jeg ber‰, duj ber‰,
na∑ol e vrama, no hat but butji sas le ∑ore ga®es korkori. E raklori
pale inke kasavi cigni sas, ∑i ®anelas laki hasna te lel avreste, sar
kaj xaxavelas peske bornjuvos. E rakli sako djes ingrelas les avri
karing o ve‰ taj kote xalas e ∑ar.
De taj jekhvar lengo somsedo –, sas ek gaj®i, be‰las, kodola nas
rom, de kana nas la rom, sas la trin raklja, la gaj®ja. De, tecijas la
gaj®jake o phivlo ga®o, taj vi le phivle ga®eske tecijas e gaj®i. Taj
ekvar phenel la rakljorake – ke mindig kote phirlas e cigni rakli, kaj
peske pajta‰a, kaj peske kolegi, te khelel pe lenca. Taj i ga®i andre
las la peste mindig, taj delas la te xan. Taj jekvar phenel peske
dadeske: «Phen tje dadeske, te lela ma, mi‰to ®ala tuke.» De, taj ®al
e raklori khere taj phenel leske: «Muro dad, kodi phendas kadi
gaj®i, hod tu te lesa la, mange igen mi‰to ®ala.» De, mi‰to-j. Taj v’e
rakli phendas: «Le la muro dad, mi‰to ®ala mange, ∑i trobuja katji
63

Kipo:
Peter Giňa,
14 ber‰engo
te senvedisaras.» No, mi‰to-j. Taj lel pe kodolasa o ga®o haj gindij
pe. De kana gindisardas pe, taj gelas late taj las la. No, jek djes, duj
djes, trin djes mi‰to ®al a cina rakljake. Taj pala kodi aba ∑i te xan
∑i kamel te del la. Taj i raklori rovel, e but butji denas la. Lake trin
grasnja raklja pale ∑i kernas khan∑i. Hat sas la trin raklja, e maj
phuri rakli, hat kodi rende‰o rakli sas, sar manu‰ rende‰o manu‰.
Sas la jek rakli, kodola sas jek jakh. Sas e dujto, kodola sas duj
jakha. Sas e trito rakli, kodola sas lake duj jakha, kas phenav
«rende‰o», de v’ando ∑ikat sas jek jakh, i trito jakh feri, katar kodi
na‰tig dikhnas i trito jakh, ke le bal opre loginas lake. De mi‰to-j.
Akana e raklori ®al sako detehara peske bornjuvosa avri kaj le
ve‰eski podji, taj xaxavel peske bornjuvos. Taj kana avel e ratji ®al
khere peske bornjuvosa aj phandel les ande ‰talova, taj del les paji,
taj kodalasa vi voj del pe tele. No, phenel e ga®i mindig: «Eta, xa!»
Kerelas lake mo‰liko sar baleske, taj e rakli phenlas: «Me ∑i sim
bokhali. Me ∑i xav! Xalem aba.» «Kaj xalan?» «Ando ve‰ xalem.»
De, kade ®al eg djes, duj djes, trin djes, ek kurko, duj kurke, trin
kurke, ek ‰on, duj ‰on – ‰oha ∑i xal e rakli khere. Ake la gaj®ake
krafin maladas ando ∑ikat: «Sostar ∑i xal e rakli khere, e ∑ori
rakli?» Aj phenel vi lake dadeske: «Phen mange, sostar ∑i xal tji
rakli, kate khere ‰oha? So-j kadi bari butji? Kadi bari ∑uda-j, taj
kodi me ∑i pakjav, hodj te na xal khan∑i duj, trin ‰on, hodj avri
birij bi-xabe.» No, phenel o ga®o, hodj ∑i ®anel. i kamlas te ®anel
opral khan∑i, aj ∑i kamlas o ga®o te phenel peska romnjake, ke
daralas, hodj anda kado baro ∑oripe avri perla pe, te phenla peska
romnjake. De taj akana e ga®i ∑i phendas khan∑i.
Ek ‰ukar detehara las pe e rakli peske bornjukosa taj ingerdas
les ando ve‰ te xal. Koran detehara, kana avri gelas kade karing le
oxto, inja ∑asuri, vadj de‰, taj lel, dikhel pe krujal e rakli, aj cipij
ande le bornjuvosko kan, taj puterdjol ek vudar avri anda lesko
kan taj ®al andre. De kote aba avri e mesali lake bulhardi, te pen,
te xan. Kana xalas, pilas, ®i po mizmeri o baldo sas! Kodolasa pale
avel avri anda lesko kan thaj pa‰ljol peske taj sovel maj dur pa‰a
64

pesko bornjuvo. De katka e rakli, e jekha jakhaki rakli, gelas ∑oral
pala late. No, hat kaki rakli, le burnjuvoski gazdasonja, mindadig
∑i kerdas khan∑i meg ∑i suti-tar e rakli. Taj suti-tar e rakli, ∑i
dikhlas khan∑i. U‰tjavel la opre: «U‰tji opre, aven khere!» Taj
kiden pe kodolasa haj ®an khere. De kana gele khere pu‰el e ga®i
katar peski dej – vaj katar peski rakli, dav te phenav – : «De, so
dikhlan?» «Mamo, me ∑i dikhlem khan∑i, me sutem-tar.» De mi‰toj.
Phenel akana e ma‰karuni rakli: «No, tehara me ®o lasa avri.»
Taj kidel pe opre e dujto, e kaver detehara, e rakli e raklorasa, laki
mo‰toho phen, taj ®al lasa. De karing o de‰, de‰ujek ∑aso, ∑ak,
lindrajlas kaki rakli, ke peklas igen o kham, thaj suti-tar. Thaj kaki
cipij ande lesko kan, puterdjol o vudar le bornjuvoske, taj ®al
ande, pel, xal, avri kheldas pe, avri mulatisardas pe, taj kodolasa
avel avri anda lesko kan taj ®an khere. Joam, khere kana resle, ∑i
®anglas te phenel e rakli khan∑i, hodj so dikhlas nevipe.
De, aldij tume o Del, ko ‰unel, taj pe trito detehara phenel e
maj phuri rakli: «Dehat maj ®o me, maj me dikho so si o nevipe!»
Taj lel pe kodolasa taj ®al ando ve‰. Akana ®al lasa vi laki mo‰toho
phen. Na‰tig phenel kodi lake, hodj: «Naj av manca!» Gindisardas
peske: «Maj vi tu sovesa-tar, kade sar tje kavera duj phenja». De
mi‰to-j. Aven le de‰, de‰ujek ∑aso, aj lel kaki rakli, phandavel ande
le duj jakha, de ∑i sovel, de i trito jakh lake ando ∑ikat opre sa
dikhel. So akana ®al e rakli kaj pesko bornjuvo haj cipij ande lesko
kan, taj puterdjol angla la ek vudar, aj ®al andre. D’ akana xutjel
opre kaki rakli, haj ‰unel kaj lako kan, haj vi kodi ‰unel kaj xal kaj
mesali, le roja ba‰on, taj pala kodi vi kodi ‰unel, kaj vorbij pe taj
khelel taj kerel ande bornjuvosko kan. De kodolasa, kana ‰undas,
aba puterdjol o vudar, kerdas pe pale te del pe tele taj kerlas pe te
sovel. E rakli avilas avri, u‰tjadas la opre: «U‰ti, ®as khere, ke aba
ratji!»
Na lende, kaj ®al ka peski dej khere e rakli, haj phenel lake so
sas, so dikhlas, taj so ‰undas. Jo, e ga®i kana kadi ‰undas, hat ∑i
tecisardas lake, ke bistrav te phenav, ∑i na ∑i muklas voj pa late te
66

thovel ‰oha, haj ∑i gada ∑i muklas te kinen lake, haj mindig ande
nevende sas, ande u®ende sas. Taj kadi föltinevo sas la, laka
mo‰tohona adake. «Aj so, kadi kade ®al pe, de hat maj ∑’ avesa tu
kasavi, maj tele ‰inasa ame tje bornjuvos!» Lel pe akana kodolasa,
phenel lake dadeske: «Tehara o bornjuvo tele avla ‰indo!» Phenel
o ga®o: «De hat, ‰ines tu kodole bornjuvos tele kado, kadale
bornjuvos inke muri romni kindas» phenel «lake taj kado lako-j,
kaj kado bornjuvo ∑i xal ∑i sosko vast.» «Atun∑i», phenel e ga®i,
«mandar opre si te kides tu rötgen, haj sofort si te ®as-tar. De ande
kadi minuta!» Taj lel o ga®o taj phenel peska rakljake: «Muri rakli,
tele ‰inen tje bornjuvos tehara.» De akana e ∑ori rakli malavel te
rovel, taj ®al avri ande ‰talova kaj pesko bornjuvo, ∑umidel les,
kerel les, taj phenel leske: «Muro ∑oro bornjuvo! Xan tjo ‰ero,
tehara tele pusaven tu!» Phenel lake o bornjuko katka: «Na dara
khan∑i!» phenel, «Kana avna», phenel, «le flaj‰hokera, le
mesaro‰a, te pusaven ma tele, tu aves aj mi‰to xutjiles muri korr,
taj mi‰to xutjiles la, o kaver muri butji.»
De aver detehara, detehara aven kote le hente‰a, taj kamen tele
te pusaven les. Taj ®al e rakli kote aj xutjilel leski korr, haj
kapaskodij mi‰to ande leski korr, taj lel o bornjuvo jekfarsa
malavel pe khetane, taj xutjel jek aba. «Kaj lo?» Opre, opre ando
levegevo. Aba ∑i na ∑i dikhle les, urajlas-tar kade, sar kana ∑’ avilo
kote ‰oha. Kaj urajlas lasa tele ande ‰ukar, ‰ukar ve‰, kote sas ek
igen, igen ‰ukar djizori. No, aba muntosardas o bornjuvo pesko
trajo haj vi la rakljorako. Taj akana phenel lake: «·un! Dikh kadi
djiz, kadi djiz tjiri-j. Kadi me tuke dav! Kadi djiz muri sas. Eta e
somnakuni kija: Puter avri le vudara, dikh so si andre, kate si sako
falo, edinjo sogodi ‰aj pekes, ‰aj kiraves, me feri mizmere avo
khere. Me detehara ®av-tar ando ve‰, taj mizmere khere sim.»
De mi‰to-j, taj ∑umidel peske bornjuvos taj kodolasa, o
bornjuvo ®al-tar ando ve‰, te legelij, ∑ar te xal. Sar so bornjuvo
gelo-tar kheral, avel late eg zurali, eg zurali bika. Taj ®al lake e bika
jagasa, parasa: «Kaj tjo rom? Kaj tjo bornjuko?» «So kames tu mure
67

ornjukosa?» «Adjes inke si te murdarav les. Phen leske, ka o
xarkuno podo t’avel avri, po baro bajo.» Taj malavel e rakli te rovel:
«So kames tu mure bornjuvosa, aj ∑i kerdas kodo tuke khan∑i!»
«No, kodo si t’avel avri, phen leske, adjes inke – tehara inke si te
vigzij lesa. Vaj voj si te merel, vadj me si te merav.» Taj lel pe kodi
rakli, malavel te rovel, ∑i na ∑i thovel aba o palovo opre, feri rovel.
Muro bornjuvo, gjilabindos avel khere, e pori le ∑ereske opre,
khelindos taj xutjel, khelel, kana avel khere mizmere. Phenel leske
i rakli: «Inke kheles, xutjes, gjilabes?» phenel. «De sostar te na
gjilabav?» phenel, «Muri gazdasonja?» Phenel: «Kana tehara si te
®as avri po xarkuno podo taj ek bari bika sas kate, kodolasa te ®as
te mares tu.» «Oh, me ∑i darav katar kodi bika!» phenel. «Me
kodola tela duj percuri avri kerav!» «De hodj kodi murdarel tu,
kasavi zurali bika, anda lako muj jag avlas, anda lako nakh!»
phenel. «Ah, me ∑i darav katar kodi bika!» Aver djes detehara lel pe
opre muro bornjuvo, taj ®al avri ka o xarkuno podo, taj kote e bika
aba ®ukarel les. De so te phenav tumenge, aldij tume o Del, ‰avale,
muro bornjuvo ek xuklas aba, vi avri pusadas la, avri pharadas la, la
bika. Taj kodolasa ®al peske khere khelindos.
De mi‰to-j, pale ek, duj, trin kurke na∑on-tar, eg ‰on, pale thovel
e rakli opre o palovo. Akana ®al late ek ‰arkani. Phenel lake: «Kaj
tjo rom?», pu‰el latar. «So kames tu mure bornjukostar?» «Phen
leske, tehara, pe l’oxto ∑asuri ka o rupuno podo t’avel.» «De sostar,
ake, ∑i kerdas kodo tuke khan∑i!» «Phen leske, tehara ka o rupuno
podo t’avel, ke te na avla kote atun∑i xav les. Vi kade, aj vi kade xav
les!» No, akana e rakli alulisajlas-tar, nasules kerdjili ande dar, taj ∑i
®anglas t’u‰tel opre mindadig meg o bornjuvo ∑’ avilas khere. O
bornjuvo thodas la opre pajesa. De phenel: «So kerdan, sostar
kerdjilan nasules?» «Jaj», phenel «ek ‰arkani sas kate, taj phendas,
tehara ka o rupuno podo si t’aves, ke te na ®asa vi kade murdarel
tu, aj vi kade murdarel tu. Na ®a, u‰ti, ®as-tar amenge, ke vi kade lel
tjo trajo, u‰ti, ®as-tar pa kado tajo, ®as-tar avere thaneste amenge, te
‰aj muntus tjo trajo.» «A, me ∑i darav lestar!» phenel peska
68

gazdasonjake. «Pa kodi ∑i te na dukhal tjo ‰ero!» De e rakli
gindisardas, ‰aj hod ∑a∑ipe avla les, de ∑i pakjalas. De mi‰to-j.
T’avel e detehara, pe l’oxto ∑asuri aba muro bornjuvo ®al, de aba
muro ‰arkani, de, ®ukarel les, ka o rupuno podo. Taj ®al, haj marel
pe lesa la‰e duj, trin ∑asura, thaj murdarel le trokos o bornjuvo. Aj
kodolasa avel peske khere, khelindos, gjilabindos. Kana dikhlas les
e rakli, hat so ‰aj phenav tumenge, soski lo‰ sas pe late!
Kodolasa pale na∑on duj, trin ‰on, pale kezdij te thovel o
palovo. Kon ®ala late, kon na? Ek fo‰to‰o, khulalo cigno ‰o‰oj, taj
so thovel e rakli o palovo. Aj ®al pe kodo u®o than, aj fo‰ij tele
intrego palovo, xijel les tele. «E franca, e fene te xal tu! ©a-tar, ke
tele malavav tu rögten, hodj avla anda tute meg ∑’ o praho»,
phenel. «So rodes tu kate?» «Me?», phenel. «Kaj tjo bornjuvo?»
«So kames tu mure bornjuvostar?» Asal pe leste. «Ando ve‰ xal.»
«Phen leske, tehara po somnakuno podo t’avel, kothe te ®ukarel
ma, pe ’l inja ∑asuri, si man lesa vorba! Te n’avla kote, vi kade taj
vi kade, haj avla kote, haj na, si te merel.» Taj malavel te asal po
‰o‰oj. «E fene te xal tut, tu mure bornjuvos ®anesa te murdares?»
phenel. «Aj,» phenel, «la bika taj le trokos, le ‰arkanos murdardas.
Aj ke tut, phurdel pe tute, taj aba ∑i san pe ljuma!» «De maj
dikhasa, feri phen leske!»
So muro bornjuvo, na mizmeri sas, ke ®i akana mindig
mizmere avlas khere, akana aba kali ratji sas. Taj lesko ‰ero tele
logij taj gindonca avel. No, dikhel e rakli pe les haj inke e rakli
gjilabel taj kerel. Akana o bornjuvo phenel lake: «Gjilabes?» «De
so te kerav?» phenel. «Ake dikhav, naj tu khan∑i bajo. ©i akana
murdardan vi la bika, vi le ‰arkanes.» «Jaj», phenel, «sas kate ek
‰o‰oj, taj kaki taj kuki phendas mange.» Taj phendas leske, sa so
pelas pe, so phenlas o ‰o‰oj. Phenel o bornjuvo: «Bizo kodo lela
muro trajo!» phenel. «Phendas pe ’l inja ∑asuri kote t’aves po
somnakuno podo.» «Hat kamav vaj na, si te ®av.» De akana
phenel: «·un kate, so me tuke phenav: Me vi kade merav,» o
bornjuvo phendas la rakljake. «Av sikavav tuke vareso.» Taj ®al
69

avri. «Me pe kado than kergjuvo ek ka‰t, phabajengo ka‰t, kana
murdarna ma. Taj meg ∑’ avla kodo manu‰, ko avri arakhla kado
ka‰tesko anav, hod sar bu‰ol kodo ka‰t, mardi t’aves le suntone
Devlestar, hod te tromasa mindadig romeste te ®as, meg kodole
ka‰tesko anav ∑i ®anla te phenel kodo manu‰. Taj kadale ka‰tesko
anav ’Ka‰t taj Ka‰t’ si. Kadi te ®anla o manu‰ te phenel tuke, hodj
kodo ka‰t sar bu‰ol ’Ka‰t taj Ka‰t’ – atun∑i kaj kodo ‰aj ®as.» De,
taj ®al avri aver djes pe ’l inja ∑asuri po somnakuno podo, taj kote
aba o ‰o‰oj ®ukarel les, aj vi murdardas les, le bornjuvos. O
bornjuvo mulas. De feri avel avri e rakli detehara, dikhel o ka‰t.
Hat o ka‰t ande ’k ∑aso ‰ovarde‰var boldelas pe, kade, sar sode
minuti si ande ’k ∑aso, ande sako minuta boldelas pe o ka‰t. De
sodevar boldelas pe o ka‰t, katjivar de‰ kilura somnakaj ‰ordjolas
anda leste avri. Le phabaja tista somnakune sas opre.
De akana na∑ol jek ber‰, duj ber‰, trin ber‰, hat aba romeste de
si te ®al, aba kerdjilas kasavi barvali, aba ∑i ®anel so te kerel anda
barvalipe. De, ®an late le grofuri, le barovuri, le herceguri, le leg
maj ‰ukara manu‰a. De late jek xanro si, somnakuno xanro. Pu‰el
lendar: «Sar bu‰ol kado ka‰t?» «Haj, ka‰t!» «Tu ∑i san mange la‰o!»
Xutjilas o xanro taj ‰inlas lengi korr tele. De, pale na∑ol eg ber‰.
So ®al in∑a ek phuro ‰orvalo ga®o, taj sa ‰eburi, sa ‰eburi sas, o leg
maj ®ungalo manu‰ pe ljuma, hodj kana dikhlas les manu‰,
trobujas te ‰andel lestar. Taj ®al-tar angla laki feljastra. Taj voj ipen
avral dikhel e rakli, taj gindij pe e rakli. Phenel lake o phuro
kuldu‰i: «De ma ek kotor manro!» «De av ande, dav tu!» Taj ®al
ande taj del les te xan taj te pen. Pu‰el latar o phuro kuldu‰i:
«Sostar gindis tu katji, muri manu‰ni? Kasi fajn ‰ukar terni
manu‰ni san, aj vi barvali san, aj gindis tu?» «Hm,» phenel, «soste
mange o barvalipe haj e ‰uk, kana xasardem» phenel, «mure maj
kedve‰ones, so sas ma, taj azota man naj khonik, aj ∑i romes
na‰tig lav. Aba injavarde‰-taj-inja ‰ere», phenel, «ando kilo
maladem.» «Aj sostar na‰tig les tu romes?» «Hm», phenel, «si ma
ande udvara ek ka‰t. Aj khonik inke ∑i ®anglas kodole ka‰tesko
70

anav te phenel, ke feri kaj kodo ‰aj ®av romeste, kon kodole
ka‰tesko anav ®anla te phenel.» Phenel: «Hajkam me ®ano te
phenav les.» Taj malavel e rakli: «Tu?» phenel, «tu ∑ora, ®uvala
kuldu‰ina! – Aba akana ®a-tar anda muri udvara», phenel, «ke vi
tut, me tu ‰ingrav sar o ‰ax!» De phenel, «av, sikav mange kaj o
ka‰t.» «De hat, «phenel, «legalab vi tjire ‰eresa maj but avela ma»,
phenel. «Av!», haj lel pesko xanro, tordjol pa‰a ka‰t, taj lel o
xanro, aba vi vazdel, hod te ‰inel tele leski korr. Dikhel o phuro
kuldu‰i o ka‰t, taj phenel lake: «©anes sar bu‰ol kado ka‰t?» «De
sar?» «Ka‰t taj Ka‰t!» «Jaj, somnakune Raja-Devla! Anda ’l but
‰ukar terne manu‰a kaj kado kuldu‰i pelem, kaj kado ®uvalo, kaj
kado ‰ebe‰o?!» «De, mi‰to-j», phenel, «avri rakhlan! T’aves
baxtalo!» «T’aves vi tu!» Taj lel kodolasa, sas la solgalkinji, taj
xutjilen le kuldu‰es. Aj sas la but kanuri, kase bale, mur‰ bale. Bare
bale, hizovuri. Taj ‰uden les ande, ande l’ kodol vadni kanuri, hod
te ‰ingren les, te xan les.
De, aver djes detehara ®an, te den le kanon te xan. So? i dikhen
balen kote, ∑i jekhes! Kodo olo, ande soste bale sas, kaj ‰udine
le ga®es, kerdjilas kaso ‰ukar, hat phabolas sar o somnakaj. Taj kon
be‰el andre, kon na? Ek ‰ukar terno manu‰, hod pe luma cara aba
kasavo terno manu‰ nas! Taj avel e solgalkina, na‰el ande kaj
krajaskina: «Krajaskinjo, tjo baripe, av avri!» «So-j kodi?» «Av avri,
dikh bari ∑uda!», taj ®al, na‰el, dikhel, sas te merel. Haj malavel o
terno raklo, kraj, haj malavel t’asal pe late. «Udje», phenel, «kamesas
te xas muro ‰ero.» T’avel avri. «De pin®ares ma, kon sim?»
Phenel e rakli: «Na!» «De, ap pala ma! De», phenel, «kaj kodo ka‰t,
so kate sas,» phenel, «kodo ’Ka‰t taj Ka‰t’!» Kaj? Dikhen: Naj kote!
Hat ko sas kodo, kon na? Kodo bornjuvo, kas murdardas o
‰o‰oj! Akana e rakli pelas ande leski korr, taj ∑umide pe. Taj keren
ek baro abav, hodj hira gelas leske ande efta thema. Solaxarde, taj
te na mule, ®i adjes trajin.
71

O princo Kokalo
katar o Koci Lakatos
Kipo:
Marcela
erveňáková,
12 ber‰engi
Sas ka nas ek phuro kraj. Taj kodole krajes sas ek
‰avo. De nadjon pakjalas lesko muj, kade sar o
Robert peske paposko. Feri kana barilas aba,
mindig maj phuro, maj phuro sas, mindig aver taj
aver butji kamlas te kerel. Taj aba kana reslas peske de‰u‰ov,
de‰uefta ber‰, sa pala raklja ∑oranes dikhelas. Aj jokfarsa jek djes
phenel lesko dad: «Dade!» – e ‰aveske phenel aba, e princoske –
«Muro raklo, me trubuj te ®av avri ando ve‰ mure ketanenca, te
vadasinav!» Te xutjilel varesoske alaton. Taj phenel: «Mi‰to-j,
muro raklo! Taj ‰un, muro ‰avo: Dav tut e kiji paj efta sobi. De
ande ‰ov ande sako jek ‰aj ®as, de ande eftato, muro raklo, te ®asa,
vi mange bajo anesa angle taj vi tuke, no?» Taj o raklo, so
phendas? «Mi‰to-j, dade! An mande le kiji, taj a‰av khere.»
©al o raklo ande jek soba, so dikhel ande godi soba? Pherdo,
pherdo kesave obrazura, – dikh, sar kate po A-B-C-da. – Putrel e
aver soba: Pherdo sumnakaj taj rob. Putrel i soba, trito: Brilantura,
‰maragura, le maj ku∑ bar le angru‰tja sas ande. Putrel e ‰tarto.
Pherdo, pherdo, kukola maj ku∑ obrazura sas ande, so makhenas
e ga®e. Kukola ku∑, so si antika! Taj keti, keti kerdas, meg ∑i
puterdas – ‰ov. J’eftato inke ∑i puterdas. Aba rucilas pe, ∑i ®anelas
so te kerel, phenel: «Jaj, Devlam, so te kerav ma? Vi ∑alo sim, vi
tru‰alo sim, vi bokhalo sim univar» phenel, «taj vi rucinav ma, me
®av, putrav godi soba!» ©al te putrel i soba, ‰ol ande e kija. «Jaj,
Devlam, me ∑i putrav la, ke me dem mure dadeske muri vorba, te
na putrav la. Aj me trubujas la‰o ‰avo t’avav, te pakjav mure
dadesko muj, kana phenav muri vorba, t’avav rom lake te inkrav
72

la.» Aj pa ’k cera, pale gindol pe taj phenel: «Jaj, Devlam! Mange
gado ∑i tecil! Sostar muro dad das mande pa sel efta sobi le kiji, taj
phendas mange, hod i eftato soba te na putrav, no, vov ∑i pakjal pe
ande pesko ∑a∑o ‰avo? Kado naj mi‰to! Sar te avos lesko mo‰toho
‰avo, kade inkrel ma! Sostar ∑i phendas mange, so-j andi godi
soba? Maj dur, hod te phendon aver varesoski vorba, na feri godo,
hod te na ®av ande godi soba! Godo, gadi vorba, godo phenel
mange, hod ∑i pakjal pe muro dad ande mande! De so dela o Del,
pe muro ‰ero dela, me ®av taj zumavav taj putrav le, godo vudar!»
No, ®al ∑oranes, taj ‰ol ande i kija, taj putrel.
Kana puterdas, so dikhlas andi soba? Dikhlas ekha ‰ukara
raklja! Aj so phendas? Taj phenel i rakli: «Me aba igen dolmut
le‰inos tu! Kana cigno ‰avoro sanas inke taj meg barosa opre, adig
me le‰indem tu s’ande kadi soba. Aj ®anglem, ke tu putresa la, taj
avesa ®i mande! De te kames akanik me t’avav tjiri taj tu muro, si
te biris opre te rakhes ma, ke but khino, but pari papu∑i kopisa,
meg tu man rakhesa.» – «De sar so tecindan mange, ∑ore», phenel
o raklo aba, ke tecindas leske vi ∑a∑es. «i teredinav, te xasarav
meg vi muro ‰ero, taj sa si, t’aves muri, ke pe khan∑este ∑i gindono
ma, feri pe tute!» phenel. «Aj, godole gindosa si te rakhav tu! Mevi
pe la lumako agor t’avesa!»
Aj, pe kado o raklo gindol pe mindjar, lel pe taj na‰el-tar avri
anda i soba, phandavel la raklja pale tele ande godi soba. No,
akanik o raklo, so kerel? Phirel vi opre vi tele, v’ opre vi tele, ande
rucija. i ®anel aba, pe soste te gindol pes, sa pe la rakljake vorbi
gindol pe, so phendas leske. Meg lesko dad avilas, taj meg gindolas
pe, meg phirdas vi opre vi tele, trin pari papu∑i kopisardas. Taj kote
o koridori, i xodba, sar kaj phenel pe, kopisardas, pe dopa‰ meteri,
sar kade te xunadanas avri kodi, kesavo than kerdas. Haj vi ∑a∑es,
kana lesko dad reslas khere, kan’avilas, andas pesa ∑a∑es kodole
eziken, vadnone balen, sako felo, so xutjildas ande godo ve‰. Taj
phenel o dad le ‰aveske: «Jaj, muro raklo, tista galbeno dikjos avri,
so kerdan? Sostar san kesavo brigako? Avri sar nasvalo dikjos
74

mange avri!» «Dade, ∑i na na pu‰ mandar!» o raklo aba. «Jaj, muro
raklo! ©anav me aba so kerdan! Tu muri vorba opre phaglan! Soste
kerdan gado, muro raklo? Akanik vi tut o ∑orimo taj o nasul bajo
le‰ila, taj vi man! Aj ∑i birindan godo te le‰is, hod te na putres i
soba, inke jek ber‰ sas te le‰is, hod te na putres i soba, aj te phenav
tuke sar-i o ∑a∑imo! Haj ∑i le‰indan! Xalan muro ‰ejro, udje, muro
raklo! Akanik, muro ‰avo, fajma ∑i birisa ∑i godo te dikhes: Kana
mero, majd’ pa‰a muro praxomo t’aves?! Ke aba injavarde‰e
ber‰engo sim, aj trubujas tu t’aves o kraj ande gado them. Haj
godola raklja, so tu dikhlan kote andi godi eftato soba, godi tjiri
princesa trubundon t’avel. Taj avri avilon mentome, feri tu ∑i
rebdindan gado thaj ande dan ande godi soba. Akanik ∑ac´s but
senvedisa meg rakhesa la!» No, o raklo: «Dade, erton mange, ke me
∑i kamos, dade! Feri kesavo gindo nasul las ma, taj mindig vareko
sar te cipilas mange, sar te phenlas mange palal pala muro dumo:
’Puter i soba, puter, kam dikhesa vareso ande!’ Taj godole gindosa
taj gelem kote pa‰e, dade, aj jokfarsa puterdem la. Aj aba kana
dikhlem, so si ande ande godi soba, taj avilem-tar avri aba,
benundem la. De, dade, so dela o Del pe muro ‰ero, dela. Dade, ‰in
pe mande tru‰ul taj baxtjar muro drom, hod te ®av la lumasa, te
rodav la!» Phenel: «Jaj, jaj, muro raklo, tu san muro jeek, muro jeek
∑a∑o vast, muro raklo! Haj te xasardan aba tu tja romnja, legalab na
ker godo, te xasarav me tut! A‰ pa‰a tjo dad, muro raklo, na ®a pala
la!» – «Na, dade! So dela o Del pe muro ‰ero dela, ∑i teredinav i
muri kori, vi muro ‰ero te xasaro!» phenel. «De me musaj gadala
raklja te rakhav, dade!» Axton peki sumnakuni sas, ®i pe bi‰taj‰tar
thema lumi hiro sas lako angla godo, meg i soba ∑i puterdas. Feri ∑i
®anelas khonik te rakhel la avri. Kana gadi vorba phendas o raklo,
si te ®al, si te ®al, si te ®al, phenel o dad kade: «Jaj, muro raklo, me
aba phuro manu‰ sim!» phenel. «De dikhav, ke ∑i birinav ande tjo
‰ero te dav aj ∑i birinav tele t’a‰avav tu. No, tehara dikho, sosko
suno dikho, haj te dela o Del, ‰ino pe godo baxtalo tru‰ul haj ®asa
tje baxtale dromesa!»
75

E ·AVORA PU·EN: Nano, aj sode ber‰engo sas anglal, kana
∑i puterdas i soba?
O KOCI: De‰efta ber‰engo sas. De‰oxto ber‰engo trubundon
t’avel, aba ‰aj linon la rakla. Feri ∑i le‰indas ande! Kana puterdas
i soba de‰eftango atun∑i sas. Lesko dad sas injavarde‰engo.
De‰oxtongo t’avilon, njerindon a princena, feri akana but musaj
te senvedil, hod te njerila la. Aj ko senvedil, akanik njerila la, vaj
ni∑i?
Taj phenel peske ketanenge gade o raklo aba, taj vi o kraj
detehara dikhlas la‰o suno, taj phenel kadeke: «No, muro raklo,
‰inav pe tu baxtalo tru‰ul, t’al baxtalo tjo drom, karinga te ®asa,
phiresa, t’al o Del tjo ®utori!» Taj lel o raklo taj las le maj la‰e
ketanen potjindas le galbenca taj kukole bare lovenca, ke atun∑i
kukola bare lova sas! Taj keradas le maj ku∑ taj le maj bare ‰ukar
hajovura.Taj pa‰e ‰olas vi le cine ladikura, hod, kana tasola o baro
hajovo, te hasnalil le cine ladikura. Taj lel pe po paji te ®al, te
indulil avri pe godo drom te rodel la rakla. Sar be‰las, sar be‰le,
efta, efta ladikura kerde, te ®an po paji, po baro tengeri. ©an, haj
kerdjol anda ‰ukar djes ®ungalo djes. Meg ∑i tela ’k dopa‰ ∑aso
kide pe khetane e felhevura sa, sar baro bri‰ind te delas, kide pe,
taj kezdindas jek baro bri‰ind te del, taj kesavi bari balval sas, hod
e ‰ov hajovura phurdas i balval! Taj o princo ∑i na ∑i ®anel, kaj
phurdas len. No, o princo, ‰indjilas jek hajovo pe kodo tengeri, taj
vi godo ∑i ®anelas, so trubulas vov te kerel pe godo tengeri. Feri ∑e
bax, nadjon mi‰to sas godo, kaj sas les nadjon godjaver kapitano
pe lesko hajovo. ©an, ®an, ®an, but ajk gele. But ajk gele, meg ∑i
dikhlas o kraj aba, sar o princo, na, ek bari bari skala. Skala, godo
si kesavo baro bar, po paji. Taj pu‰el o princo: «Kapitanona! ·aj
phenesas mange, so ‰aj avel kutka?» ©al opre o kapitano, masil
opre pe letri, pe kukola ‰ejleske ®i opre, kaj o lobogo phanden, taj
dikhel: Jaj, taj avel brigasa ∑oro, taj leske asva fojinas. Taj phenel
kadeke: «Naj, muro gazda, tjo baripe!» phenel. «Feri o sunto Del
kas kamela te mentol, kodoles mentola. Ke gadi skala, gado bar
76

kacavo-j, akar sosko hajovo vadj ladiko, te ®ala pa‰a leste, sar
magni‰i taj ∑irdel pe peste, aj kana malavel koteke, phagerdjol sa,
haj vi le manu‰a tason. Ah, sako jek maj cino sastri, sako jek maj
cigno karfin po hajovo avri muklol, aj cirdel les sa pa‰a e skala.
Taj anda godo akanik feri le Devleski voja-j, kasko ‰ero mentola.»
Kana kado ‰undas o princo, maladas vi vov te rovel, feri mindjar
das pe gindo te putrel avri o ka‰tuno ladiko. Ni∑i bax! Ando
ka‰tuno ladiko sas, bute thanende, karfa. Aj vi godola karfa sa
cirdas pa‰a peste i skala, haj o baro ladiko, lengo so sas, cirdas
kade pa‰e, hod sar de sijel phagerdjilas, taj vi le ga®e sa tasonas.
– Dikhen andi kenva! – Kate sas e skala taj pe godi skala sas ek
xarkumuno ga®o, pe grast be‰elas. Aj varesar, varesar o princo
xutjilel pe, de ∑i mukel pe! Taj xutjilel pe godole dulungostar, de ∑i
mukel pe lestar, sar xutjilel pe, ‰unes, de ande godo naj karfa, leski
jek baxt-i, ke o ka‰t tela paji ∑i ®al, taj inkrel les opral, aj feri le
purnenca marel o princo, marel, ®i pa‰a i skala te ®al, te dikhel,
katar ‰aj ®alas opre. Dikh, rodel, rodel, ek dopa‰ djes, krujal godi
skala mindig phirelas. Taj jokfarsa dikhel letri pe godi skala, ke
godi skala, ke godo baro bar kesavo sas, sar i gla®a, phares sas
manu‰ opre te ®al, ∑i birilas ∑i sar. Varesar dikhlas kodole cigne
letri, taj ®al ®i opre. Kana gelas ®i opre, sar vareko te ‰ugilas leske
ando kan: «Te dikhesa suno pa trin sumnakune njilura, te des
pu‰ke ande godo manu‰ harkuno, so be‰el po grast, te perel ando
paji!» Haj vi ∑a∑es dikhlas o suno, trin sunakune njilura pa‰a leste,
aj lel, taj del pu‰ke. i maladas! Lel o dujto. i maladas! Lel o
trito. Kade nirilas, po trito kade zurales nirilas, meg vi leski asvin
folijas avri andaj jakh! Taj ∑ak maladas les, tela lesko ‰ero, taj
pelas ande ando paji! Kana ando paji pelas ande, so jokfarsa
‰undas sar pa ∑eri ek hango: «Akanik avla karing tute xarkumuno
manu‰ pe ’k ladiko taj phenla te be‰es ande! So maj sigo te xutjes
ande ando ladiko, taj vov tradela tusa po ‰ukimo avri! Feri o drom
avla injavarde‰ djes vrjama meg resasa ®i avri po silo le pajesko.
Haj ∑i lela tu ∑i soski bokh, ∑i soski tru‰. Feri ∑’avla tuke slobodo,
77

∑i soski vorba te phenes tela de‰ djes. Te phendan varesoski vorba,
pale ∑orimo, bajo resel tu!» Haj vi kade sas. Na, kade zurales
avelas ek xarkumuno manu‰ po cino ladiko karing leste, kana
dikhlas o raklo, ke pa‰a i skala pa‰e? Aba nas kesavi zurali zor la
skala, te cirdel le sastra pa‰a peste. Taj kova, ke o raklo tele das
pu‰ke le sastrune ga®es, so sas opre pi skala gado, aver-i. No, kana
xuklas ande ando ladiko, cirdel godo xarkumuno manu‰, cirdel na
kade, te ®al ®i po silo.
Na∑ol o jek djes, na∑ol o dujto, trito djes. Leske sa kade sas, sar
kana le djes sar le ∑asura. Jek djes, jek ∑aso, duj djes, duj ∑asura,
trin djes, trin ∑asura. Kana aba o princo dikhlas, ke aba pa‰ol po
silo pi mal, kaj le khera, taj asal, taj lo‰al, taj phenel kadek’ o raklo:
«Tuke najis, muro suntona Raj-Del! Mentondan ma anda godo
∑oro paji, kaj resav aba po ‰ukimo.» Sar gadi vorba phendas, so
kerdas pe? ·indjilas o ladiko ando paji, aj xasajlas o xarkumuno
manu‰. Aj o raklo, kamel o princo te usil, usil, marel ando paji, ∑i
biril ∑i te usil, sar ek ®ukel marel, ‰unes, ∑i biril aba, ka leski jejk bax
inke avilas jek baro talazo, haj godo maladas les ®i avri po silo e
pajesko. De kote vov badadindas, ∑i ®anelas pa peste khan∑i, sar
kana sovelas. Taj u‰tel opre po eftato djes, po aver kurko aba.
Akanik aba na∑ilas kuko, so phendasas o phuro ga®o, ke aba
akanik vi bokhajvel, vi tru‰ajvel, taj vi lindrajvel vi khinjol. Merel
andi bokh, ∑i ®anel so te xal. No so xal? Le ∑igabugi, le rakura.
Univar, kana dikhel bara rima, mevi la rima xal. Musaj te xal, te na
merel! Taj dikhel pe ’k bari palma, p’ eg baro ka‰t, palma so bu‰ol,
sar kukola kokusa le akhora so si. Taj phenel: «Tuke najis, Devlam!
A‰ta, masinav opre te xav!» Aj lel pe taj masil opre taj masil. No,
vov ∑i birilas opre te ®al. Haj ®al ando paji ando tengeri, haj
kingarel peski kalca. Kana kingerdas i kalca taj ®al opre, hod te
masil, aba maj feder xutjilelas o kingimo karing leske purne, haj
birindas te masil kade ®i opre. Kana masindas ®i opre, vi xalas, vi
kesavo sar than kerdas peske, hod te na khinjol, te xutjila pe, hod te
be‰el, hod te dikhel po paji, kana avla varesosko ladiko, hod te ‰aj
78

cipil vadj te lel o zubuno, vadj pesko gad te kerel kade sar lebogovo,
hod t’aven karing leste te menton lesko ‰ero. So jokfarsa po ‰tarto
djes aver kurko pale dikhel, avel jeg baro baro ladiko! Taj phenel:
«Devlam, so te kerav? Na‰o tele pa ka‰t, masino sigo tele, taj
phabarav bari jag, te dikhen e jag, hod me kate sim, t’avel o ladiko
kate, te lel ma opre. Na, ∑i kerav gado, ∑i kerav, ∑i kerav! So te
kerav, Devlam!» i ®anelas, sosko gindo so maj sigo te rakhel avri.
So dikhel o baro ladiko, mindig maj pa‰e taj maj pa‰e sa karing
leste avel. Taj phenel gade: «Ah, ∑i cipinav. i jag ∑i kerav! i mure
gadesa ∑i dav semno, ∑i mure zubunosa, khan∑esa! Hanem, so dela
o Del pe muro ‰ero, dela, maj dikho, so avela maj dur!» Le‰il o
raklo, le‰il, le‰il, aj so dikhel o ladiko, taj le ga®e sa avri aven po
‰ukimo kote, kaj si vov. Kote pa‰e pa‰a godo ka‰t.
Kana avile kote, taj phenel kadek’ o maj phuro anda lende.
Von vorbinas pe aver ‰ib, feri o raklo ∑i hatjarelas le. Taj ®an vorta
tala godo ka‰t, ka o raklo sas, haj vazden opre sar mal i ∑ar, so sas,
haj so dikhel: kote talaj phuv sas baro kher, sar pinca. So kerde, so
ni∑i ? Kote pherdo xamo taj pimo sas, gindol pe! Taj vi sas koteke.
Haj jokfarsa t’aven opre le avera, feri jekhe manu‰es mukle kote
tele. Haj avile-tar kakala, be‰line pe pengo baro hajovo, taj so maj
sigo, maj sigo trade-tar kotar katar o paji. O raklo ni∑i tela ek
minuta, aba ∑i na ∑i dikhlas kote o baro ladiko. Phenel: «Devlam,
so me te kerav akanik, kesavo dilo simas, te na ®av-tar pe godo
ladiko, aj kate sas avri po ‰ukimo, vadj meg von sas katka ande
kaki gropa, me ‰aj gelemas-tar! No, akanik kon ®anel, von ‰aj si
mange pe muro ∑orimo kadala manu‰a, ‰aj murdardon ma. Fajma
man mi‰to sas , ka ∑i sikhadjilem, hat fajma vi ∑oripe sas, ka ∑i
sikhadilem. De so dela o Del pe muro ‰ero, dela!» phenel, «hanem,
me ®o taj dikho, so si tala gado ka‰t tele, telal. ©av taj dikhav!» Taj
masil tejle. Ke aba meg vov opre sas, o raklo meg vov opre sas,
aba ‰ukjile le gada pe leste, haj kana tele avel, taj igen baro o
kopa∑i, avri phabon vi leske vast, taj vi leske purne, taj v’e kalca sa
‰aj ‰ingerdjol. Taj anda kodo so kerdas, kon ®anel? Muterdas pe, o
79

Del te ertil, kaj phenav, muterdas pe de ande peske kalci, t’avel
kingi, hod te ‰aj xutjilel maj federes taj muklas pe tele! Kana
muterdas pe aba, ke xutjilenas maj feder leske ∑anga kote o ka‰ taj
muklas pe ®i tele ‰ukares.
Haj putrel opre godi phuv, vazdel vi vov opre sar le ga®e kaj
vazdenas. So dikhel kote akanik: Pherdo te xan! Akar so, lubenici,
bananura, konservi, ‰unki, ‰oldura, khajna peke, golumbura peke,
∑irikla! Meg vi rimi peke sas! Aj so dikhel po divani? Ekhe
de‰u‰ove ber‰engere raklores, be‰el o rakloro, kana dikhlas le
krajes, le princos, ke vov bu‰olas o kraj Agip. ·as leske romano
anav! Sosko, kon phenel? Sigo phenen, sosko anav te ‰as leske?
·as leske anav «Kokalo». La‰o anav-i. Kokalo. Taj lel taj akanak,
so kerel vov, kana dikhlas les, o rakloro rovel, taj phenel: «Joj,
manu‰a, na mudar ma, na mar ma!» – «Na, me ∑i kamav te
mudarav tu! Me la‰o manu‰ sim.» Feri o raklo peske korkoro
phenel: «Me ∑i phenav avri muro anav. Te pu‰av lestar kon-i vov,
aj katar avel, aj sostar mukle les kate.» Taj pu‰el o raklo: «·aj
phenesas mange, kon andas tu kate, aj sostar ande tu, sostar mukle
tu von kate, sostar garade tu kate?» – «Jo» phenel, «Me musaj sas
kate t’avav, ke muro dad musaj sas kate te garavel ma, ke o kraj o
Agip sas te mudarel ma!» Taj o Agip, o kraj, kado Kokalo sas, lesa
sas ande, haj vov daralas lestar, ke phenelas: «Muro dad phendas
mange, ke o kraj, o Kokalo kamel te mudarel ma!» Taj kana
‰undas o kraj, o Kokalo, so gidindas pe? «Me ∑i phenav avri muro
anav, te ®i ma maj darala mandar!» «No, mi‰to-j, na dara
godolestar, ke godo kate ∑i avel. Hanem ame duj ®ene ‰aj xas, ‰aj
pijas kate, aj keras amari voja, meg avna pala tute, aj ingrena vi
man, aj ®as-tar katar!» Aj kade o raklo bisterdas v’ e dar aj penas
taj xanas taj ®alas pe lengi voja. i sama ∑i line, kana o ber‰
na∑ilas, sas t’aven pala rakloro – feri o rakloro so phendas le
krajeske, le Kokaloske? Phenel kadeke: «Kraja» – de nas kraj, ∑i
®anelas pa leste o rakloro, gindilas, ke ∑oro manu‰-i, na? Phenel:
«Manu‰a!» phenel, «Man anda godo andas kade muro dad, ke o
80

kraj o Kokalo man rodelas te mudarel ma. Muri jek baxt sas godo,
te anda godo trajindem, ke aba po silo sas le pajesko, haj vov
vorbindas, ke te na vorbindon, me mulemas. Taj vorbindas haj
kade trajindem, haj muro dad garadas ma anda godo kate, hod o
Kokalo kraj te na rakhel ma!» Taj o raklo, kaj vorbindas, anda
godo vo mentosardas lesko trajo. De o kraj ∑i kamelas ∑i kade te
mudarel les o Kokalo, ke godjaver manu‰ sas vov.
Po ber‰ aba sas t’aven po dopa‰ drom aba pa‰e vi trubundas
lenge baro hajovo, ‰unes, hod aba aven. Taj phenel o rakloro:
«An-tar koj lubenica taj e ‰uri, taj ‰in-tar mange andaj lubenica te
xan!» Taj lel o Kokalo, ke vov kraj sas, feri o rakloro ∑i ®anelas,
gindilas, ke ∑oro manu‰-i. ©al o Kokalo taj lel i lubenica, anel la,
phenel: «Me ∑i rakhav i ‰uri! Kaj la?» – «©a kutka, le la opral pa
kredenci. ©a, rode la!» Aj ®al o raklo opre po kredenci, taj rakhlas
i ‰uri, t’anel la, taj lel pe te ‰inel i lubenica. O kraj, o Kokalo ∑i
kamelas te mudarel les! Feri direkt i ‰uri das ande rakloresko jilo!
Kade sas leske ‰inado katar o sunto Del, hod te rakhela les o kraj
Kokalo, si te merel, taj o kraj, o Kokalo rakhlas les! Kana dikhlas
kado o kraj, o Kokalo: So kerel akanik? Andi xoli sa avri cirdel
peske bal! Sa ‰ingrel vi pesko muj, vi peske gada! i kamelas te
mudarel les, kamelas le raklores vov, ke sitjilas les aba, eg ber‰ sas
lesa kote, vi xalas lesa, vi khelelas pe, ‰ingerdas pa peste vi peske
gada, vi pesko muj ‰ingrelas, meg vi boksura ande pesko nakh,
dukhuma marelas pe. Taj peske bal cirdelas. No, ‰aj ®anen, hod
ketji but bal cirdas anda pesko ‰ero, meg vi ‰epruva ‰aj kerdol
anda kodola bal.
Taj kadeke avilas o baro hajovo, kan’ avilas, taj dikhle le krajes
le Kokales godola. ©angle aba, ke o rakloro aba mulas! Haj
mindjar inja ®ene godola, de mindjar muci kerdjile. A‰ile muti, ∑i
®anenas te vorbin, hiaba pu‰las len o raklo, katar-i, so kamen, vadj
so keren. i ®anenas te vorbin ∑isar. Ke mulas o rakloro, ja! Aj po
but, po but kerdjol angla leste ek bari bari ‰ukar djiz. Dikh, le
raklores, sar ingrelas aba lesko dad ingerdas les, o phuro.
81

Aj katkake, kerdjilas angla leste kodi djiz, phenlas peske vov
korkori: «Jaj, Devlam, kesavi djiz me ‰oha ande muro trajo ∑i
dikhlem!» Phenel, «Gadi djiz na‰ti t’avel manu‰eske vastenca
kerdi! Hanem, so dela o Del pe muro ‰ero, dela, me ®ap-tar taj
zumavav te dikhav, so si ande ande godi djiz!» Aj ®al. So dikhel
ande godi djiz? De‰uduj rakla, le maj ‰ukar, aftonpeki sumnakune,
taj kote sas vi godi, kas vov rodelas, ma‰kar lende! «Baxtalo djes,
te del o Del!» phenel o raklo. «O Del andas tu, t’aves baxtalo,
princo Kokalo!» phenel i rakli. «But ber‰ le‰inasas tut amen, meg
tu kate pelan! Feri inke te na gindis, ke njerindan! Te biris amenca
avri jek ber‰, taj jek ber‰ bi amaro, atun∑i ‰aj ®anes, ke tjiri sim.»
Phenel: «Sostar ni∑i! Ke ∑ak anda godo avilem me kate, te birinav
avri, so-j mange, jek ber‰ ∑ak p’ek purno be‰av les avri.» Aj ∑i sama
∑i las pe, le raklanca khelelas, gjilabelas, mevi pala ma‰e phirelas,
te xutjilel le raklanca. i sama ∑i las, sar na∑ilas godo ber‰. T’avel
leste i rakli, godi leski piramni, phenel leske: «Princona, Kokalo!
©anes tu, sode vrama nakhlas aba?» – «Jo, ®anav! Sode? Ek
kurko!» – «Na! Ek ber‰ na∑ilas! Taj akanik me dav tute perdal pa
inja sobi e kiji. Ande oxto ‰aj rodes, de ande injato te na ®as! Ande
injato soba te ®asa, atun∑i ∑orimo rodes vi tuke, taj vi mange, taj
man ∑i birisa te rakhes, feri atun∑i, kana tjo dad merela. Aj ∑i
birisa ∑i pe lesko praxomo te aves.» Taj anda godo o raklo akanak
das pe gindo, taj phenel peske ande pes korkoro: «Xoxadem jokfar
mure dades. De aba tut ∑i xoxavav, haj ®anav, ke ∑orimo rodav feri
avri godolesa, kana me korkoro ande ma ∑i patja ma.»
No, vi ∑a∑es, o raklo ®al, aba ke le raklja te irisajle, gele-tar, na?
O raklo, so kerel? Phirel peske ande jek soba, and’ek aver. Andaj
dujto ande trito. Andaj trito ande ‰tarto, andaj ‰tarto ande pan®to,
andaj pan®to ande ‰ovto, andaj ‰ovto ande eftato. Haj kade kerel,
meg ∑i reslas ®i kaj i oxtoto soba.
Opre phirdas le oxtoto, jek mindjar, ‰unes. De aba rucil pe, ∑i
®anel, so te kerel! Phenel «Devlam, so te kerav? Sostar me na‰ti
dikhos i injato soba? So dilarel vi gadi rakli? Aj kam si kate vareso
82

intresantno bajo kacavo, hod birijno te mentonav vi mura raklja,
taj vi muro dad a‰ola, haj sa mi‰to avela! De me zumavo ma»,
phenel, «a‰ta, ®av legalab te dikhap, pa kuki cigni gropa, le
kilin∑eski.» – So si i kija, kaj ‰ol pe ande, ®anen?! – «A‰ta, ®ap,
dikhap feri pa godi, te dikhav, so ‰aj dikho ande!» Aj ®al pe ‰tare
purnende o raklo, ®al masil, masil, lel ∑orales, vazdel la kijako
kuko, kesavo, ®anes, so ‰eradol tele e kija, vazdel te dikhel ande.
Dikhel a jakhasa, taj dikhel. Zurales la‰arel peski jakh akarsar te
dikhel! De so dikhel? i biril khan∑i te dikhel, ke feri vorta dikhel
pa godi kijaki gropa. Taj phenel kadeke: «Ah, so dela o Del pe
muro ‰ero, dela, me si te dikhava ande, so-i ande, a‰ta, te dikhav!
Sostar ∑i birinav te dikhav ande pa gadi gropa?» Pala godo pale
gindol pe: «Na, ∑i ®av! i ®av! i ®av! De kade xoxadem vi mure
dades! Hanem rebdij taj le‰iv, meg i rakli avla khere!» Aj so
jokfarsa pale ‰unel jek hango, pala pesko dumo: «Puter tu dila o
vudar. Puter, ke koteke sa mi‰to sa avri rakhesa intrego bajo, taj
mentos vi tja raklja, haj ande tje dadeski luma peresa pale! Puter
avri o vudar, so daras? Kastar daras? Naj kate khonik! i dikhel tu
khonik. Puter avri o vudar!!» Taj o raklo ®al, taj phenel: «Jo! ©av
taj putrav o vudar! Sostar te na putrav les?» Haj ‰ol ande i kija
ando vudar – kana ‰utas ande i kija ando vudar feri, taj las te ‰unel
ek ‰ukar muzika! ·ukar, nadjon ‰ukar gili, so ®’ande lesko jilo
‰inelas. Taj so jokfarsa ‰unel pale jek hango o raklo palal, pala
pesko ‰ero, pa‰a kan: «Na puter o vudar, ke xoxaven tu le nasula
manu‰a, le biu®e. Na puter! Na puter o vudar! Le avri sigo i kija,
ke xan tjo ‰ejro. Pale ∑i rakhesa la raklja, feri atun∑i kana tjo dad
merela!» Kapil o raklo mindjar avri i kija. «Kurva t’al tumari dej,
tume bengonale! Tume diljaren ma, me te putrav o vudar! Na, me
∑i putrav les! Xal tume i raka, pustin tume avri pala tumaro nipo,
sostar diljaren ma?!» Vov korkoro phenel. Haj pala kodo pale
phenel: «O, ‰ilavel tume i pustija, te phiraven djaso pala tumaro
nipo! Sostar diljaren ma, taj muri godji kamen te len, hod te
putrav o vudar?» Haj so pale ‰unel jek hango: «Puter, na dara! Dilo
83

san! Puter o vudar! Ke kote avla tji intrego bax! Meg tu reslan
kado, tjire ber‰ te pheres de‰efta aba, de‰oxto ber‰engo pheres,
aba de‰oxto ber‰engo avesa. Aba ‰aj putres o vudar. ’avla tuke
khan∑i! a∑es, me solaxarav tuke pe sunto Del aj pe sunto Maria!»
phenel pala lesko dumo. «Jo, mi‰to phenes! Putrav o vudar!»
phenel o raklo. Haj ‰ol ande e kija ando vudar, pale ‰unel godi
‰ukar muzika, taj pale pa‰a lesko kan phenel: «Na puter o vudar,
ke o biu®o phendas tuke pale, hod te putres les, na puter les,
xoxavel tu feri!» Taj atun∑i phenel kadeke, ke o biu®o, vov
solaxarel po sunto Del taj pi sunto Maria, ke von ∑i patjan e
Devles! «Na puter o vudar!!!» – «©a ande pustija, so dilares ma,
putrav o vudar!» Taj lel taj putrel o vudar!
Kana puterdas o vudar, godi muzika ®i maj maj, taj ®i maj maj
sa ande lesko jilo, sa ande lesko jilo ®al! Aj so jokfarsa dikhel ek
sumnakuni ∑ugni po falo. Aj ®al, taj lel pa falo tele e sumnakuni
angru‰tji, de e ∑ugni. Kana las tele i ∑ugni, taj lel v’e angru‰tji, ke vi
e angrusti sas pa‰e. Haj ®al maj dur, so maj dur ®al, mindig taj maj
pa‰e, taj maj pa‰e pa‰ol ando ma‰kar, ande godo centro, kaj trubuj
t’avel, te rodel, so opre ande godi soba so si. So dikhlas kote
ma‰kare, so ni∑i? Ekhe kale ‰ukare grastes! Sumnakuno skamin sas
pe lesko sadlo, so be‰en pe leste, taj sumnakune kantara, aj v’e
gjiplova. Taj lel, taj be‰el po grast taj phenel: «Djooo!» le grasteske.
De o grast pa than ∑i ®al khati. Haj lel i sumnakuni ∑ugni, taj ‰inel
ando grast zurales. Kana ‰indas la sumnakuna ∑ugnasa ando gras,
taj baron le grastes phaka, taj kerdjol anda les tato‰i. Taj hural lesa
o gras. Hural pala le skali, pala ve‰a, pala paja tengera. Hural lesa,
na kade zurales hural lesa, ∑i sama ∑i lel, sar hural lesa o gras. Taj
hurala lesa ande save thema, ande savi luma, kon ®anel te rakhel
avri? ©i kote ingerdas les, o raklo kaj maladas i ‰uri ande rakloresko
jilo, de vov ∑i kamelas! Vorta pe kodo than! Vrumm! Taj
‰udel les o grast tele pa pesko dumo! Aj malavel le palune purnesa
o gras, haj malavel le rakleski jakh avri! Aba naj les jakh, avri
maladas leski jakh o grast. Kon avel angla leste, kon ni∑i? Le inja
84

manu‰a, le muci, so ∑i ®anenas te vorbin. Ah phenen kade leske:
«No akanik ®anes tu, sostar ame ∑i vorbinasas tusa. Akanik vi tu
muto san. Ame tusa birinas te vorbinas, haj vi tu amenca, ke vi tu
san kade muto sar vi ame!» Haj sako jek anda lende sas pe jek jakh
korro taj vi muto. «©anes akanik sostar?» – «Jo, ®anav!» – «De phen
amenge, sostar te ®anes!» – «Anda godo fajma, ke vi tume kamenas
te zumaven la krajaskinja te menton lako ‰ero, taj phendas
tumenge, hod i injato soba te na putren, haj puterde la vi tume, haj
vi tume kade phirde sar vi me, be‰line po gras, aj malade les la
sumnakunasa ∑ugnjasa, haj andas tume ®i kate, taj maladas vi
tumare jakha avri!» – «Dikhes, sar ®anes! Trubundanas sama te les
tu, kurva t’avel vi tji dej! Kesavo dilo ‰ero so si tu tut, pelan jokfar
ande bajoste vi ka tjo dad, phendas tuke tjo dad, aj ∑i patjandan tu
∑’ande tjo dad taj ∑’ande rakli! Akanik feri atun∑i ‰aj avel i rakli
tjiri, kana tjo dad merela.» Aj so na‰el? Jek ketana muto, karing
lende na‰el, na‰el, na‰el, dabi, dabi so phurdel, taj phenel: «Jaj,
kodo hiro anav, ke le Kokale krajesko dad mulas!» Mulas lesko
dad. Kana le raklesko dad mulas, o raklo rovel. Rovel taj rovel, ∑i
®anel so te kerel. ·ingerlas pesko muj anglunes, kana le raklores
mudarlas taj ∑i kamlas te mudarel les. Akana ®i maj maj, kana
xutjilel ande ‰ama aj cirdel. Katar cirdel sa rat folij. De andi godi
xoli, ande godi briga vi peske bal sa avri cirdkerdas. Taj a‰ol kopas
opla‰ a‰ol, sar o komisari and’ TV, so si o Kojak. Taj a‰ol kopas. Taj
las taj kindas peske pala godo kolopo, taj resel ®i ande pesko them,
ande peske dadesko. De kon-i kote aba i krajaskinja, ∑ak gadalate
®al o ∑oro aba. Taj lel taj kerdas nadjon, nadjon baro bijav, taj
phendas leske azir i rakli: «Dikhes?» Phenel: «Marel tu i pustija,
t’avilemas aver, ∑i na lemas tu! Pustis tu avri, ∑i bal naj tu, taj
kopaso san, taj te lav tu? I me ‰ukar aftonpeki sumnakuni rakli. Aj
xasardan vi tje dades, anda tjiri dili godji! Akanik legalab naj tu ∑i
godji taj ∑i bal po ‰ero!» Leski jakh aba palpale avilas.
Haj le inja ®ene kote pustisajle, ma‰e kerdjile anda lende, haj
xutjildas o Pitjo le maj bares, lenge kapitanos, le kapros. Haj le
85

dujtone kapros xutjildasas o kirvo Dana‰ koteke, haj de pa godi
vrama le avera sa mule, ande mermunci ingerde le. Anda kodo ∑i
muken maj but le romen ma‰en te xutjilen pe godo than, ke inke
efta ®ene a‰ile!
86

I ·ofolica
katar o Bea‰ Lakatos
Sas ka nas, baxtala Devla, t’al amenge kadi sunto rat
baxtali. Sas ek kraj. Aba phuro sas o kraj taj mulas
taj a‰ilas leski romni taj lesko raklo. Taj v’ek rakli
sas les. Aba v’e krajaskinja hatjarlas, hodj si te
merel vi voj, taj das le rakles te solaxan, atkozime t’avel vi
Devlestar, vi Marijatar, te avera romna sar kecava romna te lel,
kaski laki papu∑a la‰i avla lake. «Dade», phenel, «∑i ∑ejri, ∑i phuv
te na lel tu ande, adig meg kaske muri papu∑a avla la‰i, kodola te
les!» No mi‰to-j.
O krajicko raklo mindjar phirelas peske v’orde, v’in∑a. De
khere sas feri leski phen. Taj lel kodi i papu∑a taj zumavel la, i
rakli. No kana zumadas i papu∑a vorta lake pasij, vorta lake la‰i
sas. Taj maladas te rovel i rakli: «Devla, me si te lav mure phrales»,
phenel kadej, «so kero», phenel, «te me si te ®av-tar», phenel, «te
dikhav ande thema, te rodap varikas, kaske la‰i avla kadi papu∑a!»
No mi‰to-j, muro kedve‰o phral, ∑i phendas peske phraleske
khan∑i taj lel pe i rakli, las peske gadora taj gelas-tar pe dromeste.
No kana gelas, ®alas, muro phral, le vej‰enge, le burenge, le
kanrenge, karigodi phirelas, hodj aba butvar daba sas i rakli, ∑i
®anlas aba te d®al, ke but droma, taj gindijas pe: «Devla, ka rakho
me kecava rakla», phenel kadejta, «vaj gaj®a», phenel, «ternja,
kaske la‰i avla kadi papu∑a? Ke te na rakho, si te lav mure
phrales!» Feri ®al, ®al, ®al, muro kedbe‰o phral. Hat feri jokhar ®al
ande ’k vej‰ ande, kadej aba pe ratja falo sas, so dikhel eksemo
ududoro ka si ande eg vej‰. Dikhel eg cigno kheroro: «No, so o
Del dela prej mande», phenel, «me bizo ®o taj dikho kon-i kate!»
87

Kipo:
Du‰an Kaleja,
13 ber‰engo
No, ®al kopogij ande. «·aj aves ande», phenel kadejta, ‰unes. No
kana ®al ande, hat bizo ∑i dikhlas avra sar eka rakla kote, ‰unes.
No i rakli mindjar tecindas lake, ®anes, amalnja kerdjile,
®anes, vorbin, keren kote. Jaj, i‰tene ajandiko, ke sar kana o sunto
Del dino la, kote udje ke ∑i phiravelas in∑a ∑i ∑irikli! No kana
vorbinde pe kote, so jokhar feri avel laki dej. Hatjarlas aba i rakli,
hodj avel laki dej, lako dumo phabolas. «Jaj muri phenori», phenel
lake, «akak te avel khere muri dej, dikhela tu kate, mindjar vi tut
xal, vi ma xal», phenel. «De, so o Del dela pre mande, me garavo
tu.» Taj kerel anda la kecavi ek falato i rakli, taj ‰ol la telaj gjisuva,
‰unes, a raklja. No gelas khere laki dej. «No muri rakli, mirano
manu‰-i kate, durutno», phenel, «de les angle! Kaj lo?», phenel.
«Oh, muri dej», phenel, «kon avlas karig amende, kana meg ∑’ eg
∑irikli ∑i birij t’avel orde, aj sar avla, muri dej», phenel. «Ni∑i, muri
rakli, feri de les angle.» «No kana kadej si tuke», phenel kadej, «hat
si te dav les angle», phenel. «Le! Eta le! Kutka avilas jek rakli»,
phenel kadejta, «te kames.» Taj lel i phuri ∑oxaji taj vi kapij la
ande taj nakhavel la tele. No, kana nakhadas la tele, no phenel
akanik, maladas te rovel i rakli, laki rakli, a ∑oxajaki rakli. «Aj
sostar roves, muri ‰ej?» «Aj sar te na, muri dej», phenel kadej, «sar
te na rovav? Ke feri o sunto Del das la, kadala mange, udje kana tu
®asas taj pe tje thema ®as-tar, me korkori simas mindig, kadej pale
∑i rucij ma», phenel kadej, «ke si ma amalni. Sar kana muri phen
avlas maj feder», phenel kadejta, «kadej kamas ame», phenel. «Aj
kadej kado muri rakli?» «Jo», phenel taj vi ‰andel la avri taj si i
rakli ®uvindi. No, mi‰to-j. Kamen pe kadej sar maj nasul laki phen
t’avilo.
Kana gelas-tar laki dej kheral pe peske forura avri, ke kecavi
∑oxaji sas kodi, ®alas-tar te phirel, te dikhel peske thema, taj kas
azbalas, kas musavelas. Feri jokhar phenel i rakli kadej, de i
krajeski phen: «Le, phenem», phenel kadejta, «zumav-ta kaj
papu∑i», phenel kadej. Taj lel taj cirdel opre, zumavel le, a ∑oxajaki
rakli. Vorta lake punrestar-i, vorta pasij! Vorta pasolijas pe lako
88

punro! «Oh muro sunto Del, ∑umidem tje punre, tje vastora, o
sunto Del andas ma orde», phenel, «ka ord’ avilem, hat vorta kadi
la‰i avla mange borake», phenel. No i rakli kate dikhel: «No rakle,
phenav tuke variso», phenel kadej, «muri phen», i krajeski phen,
«pheno tuke variso, si ma ’k phral», phenel kadej, «de kecavo ‰ukar,
inke ‰oha ande tjo trajo ∑i dikhlan kecave ‰ukares sar muro phral
si», phenel. «Hat me avilem, te rodav mange bora», phenel kadejta.
«Taj vi me korkoro sim, kana ®al-tar muro phral», phenel, «pe peske
forura, pej thema», phenel, «te ikrel vorba peske niponca. Taj vi me
korkoro sim, hat vorta kadej maladjilas. No, rakle», phenel kadejta,
«muri phen», phenel lake, «ap-tar manca! No, ®as-tar», phenel
kadej. Taj vorbinde pe kethane taj vi gelas pe dromeste. No, kana
®al, khere fele aba, phenel lake: «Rakle, muri phen» – la krajeska
phenake –, «te n’avla kadej», phenel kadejta, «‰aj ®anes, ke murdarav
tu», phenel, «te man xoxavesa.» «Ni∑i, muri phen», phenel, «sar
xoxavo tu?» Phenel, «de ap-tar!»
No, ®an, ®an, muro kedve‰o phral, ‰unes, so-j jokhar feri, kana
®an. «Rakle», phenel, «dikh palpale», phenel, «muro dumo igen
phabol, karig te na muri dej avel pala amende», phenel, ‰unes. No,
«Rakle», phenel, dikhel palpale: «Jo avel», phenel kadejta, «jagasa
taj thuvesa avel», phenel kadejta, «resel ame». «De jokharsa ‰ude
palpale kaki kangli», phenel, «de, na dikh pala tute», phenel, «kana
‰udesa la!» Taj lel i rakli, le krajeski rakli, taj ‰udel palpale i kangli
taj ∑i dikhlas palpale. Kerdjilas kecavo ‰iribno vej‰, muro kedve‰o
phraloro, hodj tele meg ∑’ ek ∑irikli ∑i birij perdal te ®al, keca
‰ingrel pe ande kanre t’ande ’l bur, udje kecavo ‰iribno kerdjilas.
Taj las i ∑oxaji pe kado taj tordjilas, ‰unes. Taj kana tordjilas kothe
taj kezdindas te phenel:
«Jaj ·ofolica, muri rakli, irin pale tjo semili.
Igerdas tu, xoxadas tu, de ma, i‰ten, ajandiko.»
Taj lel pe kodo, muro kedve‰o phral, taj kezdindas te ‰ingrel angla
peste kodo vej‰, kodol bur, ‰ingerdas. Hat kakala aba mindig maj
dur-i mire ‰ingerdas kodo baro vej‰, ®anes. No, haj las pe taj
90

‰ingerdas la tele pra pe. Kakala maj dur sas aba, le rakla. No, ®al,
®al, ®al, ®al, feri jokhar feri pale: «Rakle», phenel kadej, «phenem,
dikh palpale, ke avel muri dej adig te na!» No dikhel i rakli palpale:
«Avel», phenel, «i jag ‰udel pala amende», phenel kadejta, «anda
lako muj langa avel, kodi jag.» «Le de sigo, ‰ude palape ka trin
semo fusuj», phenel. No kana ‰udas les palpale, kodo fusuj, taj
kerdjol ketji memeliga angla late, muro kedve‰o phral, hodj aba ∑i
birij khati te ®al, ke sar o sunto ∑ejri sas lako u∑imo. ·unes. No,
tordjol kote kaj kodi memeliga taj kezdij te cipij, te gjilabel.
«Jaj ·ofolica, muri rakli, irin pale tjo semili.
Igerdas tu, xoxadas tu, de ma, i‰ten, ajandiko.»
Taj las pe kodo, muro kedve‰o phral, taj be‰las neki tordjilas taj
xalas kodo but memeliga. Sa xalas la. «No, so o Del dela pre
mande, de sa xo la!», phenel. Kakala mindig maj dur sas aba, kana
kado kerlas. No mi‰to-j. Taj las, muro kedve‰o phral, te phenap tje
rajimaske, kana xalas la sa, taj ek d®al pala lende ®i maj, maj ®al,
jag avel anda late, ®anes, kadej ®al i ∑oxaji pala lende. No, feri
jokhar cipij i ·ofolica: «Dikh palpale, phenem», phenel, «igen
phabol muro dumo, muri dej avel!» «Jo, resela maj», phenel aba,
«naj dur aba!» «Le sigo, ‰ude ka ®ebkendevo», phenel kadejta. Taj
‰udel o ®ebkendevo taj kerdjilas kebor paji angla late, hod ∑i angle
∑i palple ∑i birij khati te d®al i ∑oxaji. No: «De ·ofolica, muri
raklji, akak xalem tu», phenel kadejta, «igerdas tjo i‰ten ajandiko!»
Pel paji, pel, pel, pel, ®anes, aba nas but paji angla late. «De o
sunto Del so dela pre mande, de sa po les», phenel. Aj phenel:
«·ofolica muri rakli, irin pale tjo semili.
Igerdas tu, xoxadas tu, de ma, i‰ten, ajandiko.»
Taj be‰las nek kodol pajeske taj vi pel les ek ∑epig avri. Kakala dur
sas! No, kana pilas o paji sa, ake, muro phral, i but memeliga udje,
o but paji, o baro kjinimo murdarde sas ∑ora udje, sa e rata folinas
andaj ∑oxaji, ®anes. Taj las, muro kedve‰o phral, taj kebor
posanindas i ∑oxaji, kana pilas o paji, hod de‰u‰tar thema
‰undjilas lako ba‰imo, kebor ba‰ilas, ‰unes. Taj vi pustisajlas.
91

No, ®an, ®an, ®an le raklja, ake vorta, kana lake phralesko
obhataro sas, so sas kote xaing kote pe kodo rito, ®anes. Hat ek
juhasi sas lende, bakrari, ®anes, ka le bakren erzijas, ®anes, aminti
lelas pre le. De taj kade las, muro phral, sas kothe xaing, no, kadej
taj bandjon ande duj ®ene, i rakli taj la ∑oxajaki rakli so sas. Taj
bandjon de katka taj vi pele ande, ande xaing ande, sol duj, sol duj.
No, ande pele, muro kedve‰o phral, te phenav tje rajimaske. No
kana pele taj barilas anda le duj bozija avri, kecave sane bozi,
®anes. De duj sas.
No, hat d®alas in∑a kothe phirelas, delas paji, cirdelas paji le
bakrenge lengo juhasi. No phenel: «Devla, so t’al kado?», phenel
kadejta, «sar barilas kadej bozijo», phenel. Taj lel taj xutjilel jek taj
‰inel avri, ®anes. Taj kerel peske ek furulja, ‰unes. No, phenel
akak, ‰ol la po muj, phurdel, ale vo kadej:
«Lokes cirde, lokes phurde, mure phralesko juhasi,
ke but me phirdem, faradindem, ‰ukara bora me andem.»
Taj ‰unel kado taj diljajvel, ‰unes. Taj lel v’e aver taj ‰inel tele. Taj
kerel v’anda kodi ek furulja, ®anes. No, kana kerdas, muro phral,
ake so te kerel? Taj ‰ol la po muj, taj phenel:
«Lokes cirde, lokes phurde, vidiknona juhasina,
ke andas ma, xoxadas ma, de ma, i‰ten, ajandiko.»
·unes, taj lel pe kado o juhasi taj ‰ol le ande peski trasta, sol duj,
e furuli, taj ®al khejre. No kana gelas khere: «Kraj, tjo barimo, te
na xolajvesas, phenos tuke variso, hod ‰un-ta kaj furuli!», phenel
kadejta. Taj lel o kecavo juhasi taj kezdij la raklako. Phenel:
«Lokes cirde, lokes phurde, vidiknona kraja, tjo barimo»
– ke vo phurdelas! –
«ke andas ma, xoxadas ma, de ma, i‰ten, ajandiko.»
La ∑oxajaki rakli phendas kado! Taj lel kuko taj phurdel:
«Lokes cirde, lokes phurde, muro kedve‰o phraloro,
but me phirdem, faradindem, ‰ukara bora me andem.»
Taj lel o krajicko raklo taj maren les efta ‰ele ber‰engi ‰il pe lesko
muj, kana kado ‰undas: «No, sar avla, muro kedve‰o juhasina, so
92

kerasa akanik, sar mentonasa opre kadalen, vaj sar avla vaj so-j?»
No, ‰ol le akak kote pe peski mesalja, le duj furuli, ®anes, no, taj
las, muro kedve‰o phral, hat katka phenel lesko juhasi: «Na dara,
majd variso avla», phenel, «kerasa». No, katka phiravel kodol
xabenata, ®anes, igen but ‰ukar xabenata ande kodi kova. Taj kako
le‰ij mindig o juhasi, so keren, ®anes. Feri jokhar bolden pe pa
korrate taj kerdjona testbe lélekbe sas, ®anes. No, kote xan akanik,
taj asan taj keren le du phenja. Ke phenja sas udje. Xan. «De akak
t’avlas variko», phenel, «ko xutjilel ame», phenel, «taj pale kodola
avasas, so samas», phenel kadej, «∑e mi‰to avlas amenge. O sunto
Del te delas kado», phenel, «hod te avas pale kadej amenge
®uvinde», phenel, «ke dopa‰ mule sam ame, dopa‰ ®uvinde»,
phenel, ‰unes. No, taj las, muro kedve‰o phral, kado sa avri
halgatindas o juhasi taj phendas peske krajeske: «Jo, kadej avla,
muro kraj, tjo barimo, hodj ame si te le‰inas», phenel kadejta, «sol
duj ®ene, si te le‰inas kate ande, kana ‰asa kate o xabe taj xana
mismere, taj kana cipina, xana, ∑aljona, pena», phenel kadej, «vi
mol, vi xabe xan. Taj kana cipina taj kamenas palpale te ®an ande
kodi furulja taj ‰udas pe lengo ‰ero parno colo. Taj kadej xutjilas
sol dujen», phenel kadej, taj: «Te na mukes le, kraja, tjo barimo,
avri, mind’ adig meg telje‰en parne ∑’avna!». «Mi‰to-j, muro
juhasi», phenel, taj las, muro kedve‰o phral. No, kana las, xan
kote, keren: «Akanik avlas mi‰to», phenel, «de xutjilas ame
variko», phenel, «te na mukenas ame!» Taj vi kapin le, ®anes.
Cipin akak leske: «Muk ma, xav tu, muk ma, xap tu!» Keren sapa
anda pende, ∑oxaja! De d®anel e sunto Marija te phenel, hod tje
alatura, fixura, d®anes, sas anda le. De bizo kakala ∑i muken le.
Taj kerdjile kecave parne sar ka papiro‰i, ‰unes. No, kote kana
kerdile parne, kezdij te ∑umidkerel peske phrales, ®anes, le
juhases, taj vi kuki ∑oxajaki rakli ∑umidkerel le krajeske rakles,
udje, taj dikhel la, taj merevedij, d®anes. ·unes. Taj las la mindjar.
Kerde eg baro biav, ropantoto abav, ‰unes, biav. No, taj kerde
trin djes taj trin ratja mindig. Xanas, penas, muro kedve‰o phral,
93

taj ∑i ®annas penge, hod so te keren, ‰unes. Taj – «No, muro
kedve‰o phral», phenel kadejta, «but senvedindem me, but phirdem.
Kadej taj kadej sas», phenel. Taj phendas peske phraleske, so
tertenindas pre late, hod laki dej atkozindasas la, hodj kaske la‰e
avna kodola papu∑i, kecava te lel, ‰unes. «Taj vorta mange sas
la‰e, muro kedve‰o phral, taj kadej lem ma opre taj phirdem, but
senvedindem, taj rakhlem tuke kadala», phenel kadejta. «Ke vi
kadej sam ame sar phralora, phen, sar muri phenjori t’avlas, taj
kadej san. Kadi mentondas vi tjiro ‰ero», phenel, «taj vi muro»,
phenel, ‰unes, taj kadej. «No, phrala», phenel kadejta, «tu lan»,
phenel, «tuke eka rakla, rakhlem tuke, hat vi me amare juhases lo,
ke kodo mentondas opre muro trajo», phenel kadej, «aj lo les!» Taj
kerde kethane o biav.
Igen baro biav sas, no akak cirden e Romungri, xap tjo ilo ®i
∑angate, muro phral. Dine ma eg baro kokalo vi ma, taj la∑hi zumi
guruvani, xalem! ©anes. Avilas mange godjate, hod tusa ande
akhoren khelos, de kre∑une djes, taj pav ande posotji, ®anes, a
baxtake. Taj ake phagav akhor taj phagap les duj rigal, taj kadej
avilam-tar ame, ‰un feri so, muro kedve‰o phral, avilam pe kadi
luma, dikhes, muro phral! Hat te na mule, ®’adjes train. T’aves
baxtalo taj sasto, muro phral, ande bute ber‰ende te phenap tuke
parami∑a, taj vi ko ‰unla muri parami∑a, t’an baxtale! Te n’avla
la∑hi, te phenel la mange palpale!
94