SZPAKOWSKI
WrzesieÅ 2007 - Farmacja i Ja
WrzesieÅ 2007 - Farmacja i Ja
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ISSN 1733-5256<br />
MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW<br />
WRZESIEŃ 2007<br />
JAK SIĘ<br />
UCHRONIĆ<br />
przed wypaleniem<br />
zawodowym?<br />
Tylko u nas!<br />
„APTEKA<br />
Z OGRODEM”<br />
POWIEŚĆ<br />
W ODCINKACH<br />
Medycyna<br />
• Leki a ciąża<br />
• Odporność u dzieci<br />
• Ostre zapalenie zatok<br />
Nowa rubryka<br />
MENEDŻER APTEKI<br />
BANK W KOMPUTERZE<br />
NORWESKA KARUZELA<br />
RECEPTA NA SUKCES<br />
Dariusz<br />
<strong>SZPAKOWSKI</strong><br />
Kucharz piłkarskich emocji<br />
7 grzechów<br />
żywieniowych<br />
POLAKÓW
FARMACJA I JA MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW NR 9 (WRZESIEŃ) 2007 R.<br />
Spis treści<br />
Fot. Sylwia Skorstad, East News, SGM<br />
Drodzy<br />
Czytelnicy!<br />
Przeprowadzone przez SMG/KRC<br />
badania po raz kolejny pokazały, że<br />
„Farmacja i ja” jest niekwestionowanym<br />
liderem w segmencie prasy<br />
skierowanej do farmaceutów. Cieszy nas<br />
to. Tym bardziej, że ciężko pracujemy na<br />
takie wyróżnienia.<br />
Co miesiąc, kiedy kończymy prace nad<br />
ostatnią kolumną magazynu i oddajemy<br />
numer do druku, wraz z całym zespołem<br />
zastanawiamy się: czy na pewno sprosta<br />
on Państwa oczekiwaniom. Czy<br />
poruszyliśmy w numerze tematy, które<br />
z punktu widzenia Czytelnika są<br />
interesujące, ważne, godne przeczytania?<br />
Nieodmiennie pozostaje w nas wrażenie<br />
niedosytu. Pewnego niedopełnienia.<br />
Że na coś nie wystarczyło miejsca, że nie<br />
wszystko jest możliwe do zrealizowania.<br />
A jednak, pewne pomysły udaje się nam<br />
się wcielać w życie. Niektóre z nich, już<br />
w tym numerze, będą mogli Państwo<br />
sami ocenić.<br />
Pierwszy z nich – specjalnie dla naszego<br />
magazynu powstaje powieść z życia<br />
farmaceutów. Będzie opowiadała<br />
o problemach, z jakimi mogą się oni<br />
borykać w codziennej pracy, ale także<br />
o ich perypetiach miłosnych i dramatycznych<br />
wyborach skutkujących<br />
zaskakującymi zwrotami akcji.<br />
Drugi – strony szczególnie przydatne<br />
w menedżerskiej praktyce wyróżnione<br />
zostały żółtym kolorem, w celu łatwiejszej<br />
ich identyfikacji.<br />
Trzeci – w ciągu najbliższych miesięcy<br />
zamierzamy powiększyć objętościowo<br />
magazyn. Większa liczba stron to więcej<br />
miejsca do poruszenia tematów godnych<br />
Państwa uwagi.<br />
FAKTY<br />
4 Przegląd prasy<br />
4 5 spraw, o których warto<br />
pamiętać we wrześniu<br />
5 Aktualności<br />
US Pharmacia – uznana marka<br />
5 We wrześniu w tv<br />
5 Zapowiedzi zmian prawnych<br />
MENEDŻER APTEKI<br />
6 Prawo i farmacja<br />
Nowe recepty<br />
EAHP – co to takiego?<br />
Działanie e-apteki<br />
8 Finanse w praktyce<br />
Finanse on-line<br />
10 Marketing<br />
Analiza trendu<br />
12 Zarządzanie<br />
Recepta na sukces<br />
14 Apteki świata<br />
Norwegia – Leki na karuzeli<br />
18 Akademia Farmaceuty<br />
Płacz w aptece<br />
MEDYCYNA<br />
20 W trosce o bezpieczeństwo<br />
pacjenta<br />
Poznaj swojego pacjenta...<br />
z nadciśnieniem tętniczym<br />
Zdjęcie na okładce: SGM, stylizacja Dorota Sadoch<br />
21 Farmakologia<br />
Leki a ciąża<br />
22 Lekarz rodzinny radzi<br />
Kaszel u dzieci<br />
24 Pediatria<br />
Budowanie odporności<br />
u dziecka<br />
26 Laryngologia<br />
Jesienny problem<br />
28 Obserwatorium<br />
gastrologiczne<br />
Kamienie nie całkiem<br />
szlachetne (cz. 3)<br />
30 Alergia pokarmowa<br />
Alergia czy nietolerancja<br />
32 Alfabet farmaceuty<br />
Ź jak źdźbła ziół<br />
34 Znane rośliny, nieznane<br />
możliwości<br />
Zdrowie o smaku cytryny<br />
36 Odkrycia<br />
Leki biologiczne kontra RZS<br />
LIFESTYLE<br />
38 Rozmowa<br />
Dariusz Szpakowski<br />
Piłka wyzwala emocje<br />
40 Psychologia<br />
Gdy praca przestaje cieszyć<br />
42 Dieta<br />
Żywieniowe grzechy Polaków<br />
44 Uroda<br />
Jak na dłoni<br />
PO GODZINACH<br />
46 Powieść<br />
Apteka z ogrodem<br />
48 Szkoła języka<br />
Sprechen wir Deutsch<br />
49 Krzyzówka<br />
50 Humor<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
3
FAKTY<br />
Przegląd<br />
PRASY<br />
Diagnostyka<br />
nowotworów w domu?<br />
„The Analyst”: Naukowcy z amerykańsko-tajwańskiej<br />
grupy badawczej (Iowa<br />
State University z USA oraz National<br />
Tsing-Hua University, Academia Sinica,<br />
National Taiwan University Hospital i National<br />
Taiwan University College of Medicine<br />
z Tajwanu) opracowali urządzenie,<br />
niewiele większe od średniej wielkości<br />
monety, które służy do szybkiej detekcji<br />
komórek nowotworowych w badanej<br />
próbce. Analizator swe działanie opiera<br />
na znakowaniu komórek odpowiednimi<br />
barwnikami, w tym wypadku barwnikiem<br />
fluorescencyjnym BMVC, który po wniknięciu<br />
do wnętrza struktur subkomórkowych<br />
chorej komórki, oświetlony odpowiedniej<br />
długości fali światłem świeci<br />
światłem fluorescencyjnym. Badanie trwa<br />
tylko 20 minut i pozwala na wykrycie<br />
4 typów nowotworów.<br />
Za mało serotoniny<br />
„Sleep”: Naukowcy argentyńscy z Universidad<br />
de Buenos Aires zaobserwowali,<br />
że osoby, które pracują w systemie<br />
zmianowym, mają w mózgu znacznie<br />
niższy poziom serotoniny – związku<br />
regulującego emocje, nastroje i sen – niż<br />
osoby pracujące w dzień. Badacze liczą,<br />
że wyniki ich badań pomogą leczyć zaburzenia<br />
snu i wiele innych dolegliwości<br />
związanych z pracą na zmiany. Pracownicy<br />
zmianowi śpią przeważnie od 1 do<br />
4 godzin krócej niż przeciętna osoba,<br />
a jakość ich snu jest bardzo obniżona,<br />
dlatego m.in. często budzą się niewypoczęci.<br />
To z kolei może negatywnie<br />
wpływać na ich wydajność oraz osłabiać<br />
zdolność do koncentracji uwagi, zwiększając<br />
przez to ryzyko wypadku czy<br />
urazu.<br />
Leczą cukrzycę,<br />
szkodzą sercu<br />
„Diabetes Care”: Zrosiglitazon i pioglitazon,<br />
dwa leki często przepisywane pacjentom<br />
z cukrzycą typu II, dwukrotnie<br />
zwiększają ryzyko niewydolności krążenia.<br />
Szkodliwy efekt mogą dawać nawet niskie<br />
dawki, także u osób przed 60. rokiem<br />
życia i u tych, którzy dotąd nie mieli problemów<br />
z sercem. Naukowcy oraz European<br />
Medicines Agency nie zalecają<br />
jednak chorym odstawienia leków, ale<br />
– jeśli poczują się zaniepokojeni – konsultację<br />
z lekarzem prowadzącym. Rozważana<br />
jest zmiana zaleceń dla lekarzy<br />
przepisujących farmaceutyki.<br />
1<br />
NADCHODZI<br />
JESIEŃ...<br />
Choć trwa jeszcze kalendarzowe lato,<br />
pomyślmy o zrobieniu miejsca w magazynie<br />
na „jesienne” produkty: preparaty<br />
wzmacniające odporność, środki przeciwbólowe<br />
i przeciwgorączkowe. Zamiast<br />
kremów z filtrami UV i preparatów związanych<br />
z opalaniem wyeksponujmy<br />
„wrześniowe” dermokosmetyki nawilżające<br />
– te, które mają przywrócić skórze<br />
i przesuszonym słońcem włosom dobry<br />
wygląd po wakacjach.<br />
2<br />
13-14 WRZEŚNIA<br />
ETYKA I PRAWO<br />
W BADANIACH KLINICZNYCH<br />
Na konferencji „Rejestracja badań klinicznych”,<br />
która odbędzie się w warszawskim<br />
hotelu InterContinental, będzie<br />
można zapoznać się z zagadnieniami<br />
prawnymi oraz etycznymi związanymi<br />
z badaniami klinicznymi. Poruszane będą<br />
m.in. takie tematy, jak koncepcja produktu<br />
leczniczego jako „potential high risk”,<br />
wymogi dotyczące protokołu badania<br />
klinicznego, wytyczne Komisji Europejskiej.<br />
Rejestracja: tel. 0 22 256 72 00.<br />
3<br />
5<br />
SPRAW, O KTÓRYCH WARTO PAMIĘTAĆ<br />
we wrześniu<br />
18-19 WRZEŚNIA<br />
APTEKI PO ZMIANACH<br />
Jak przygotować aptekę do zmian wynikających<br />
z wejścia w życie nowych zapisów<br />
prawnych oraz w jaki sposób skutecznie<br />
je wykorzystać do wzmocnienia swojej<br />
pozycji na rynku będzie można dowiedzieć<br />
się podczas I Kongresu Aptekarzy „Apteka<br />
w nowym ładzie prawnym”. Konferencja<br />
została objęta honorowym patronatem<br />
Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.<br />
Więcej informacji: tel. 0 22 696 98 28.<br />
4<br />
21 WRZEŚNIA<br />
FARMEXPO 2007<br />
Organizatorzy Międzynarodowych Targów<br />
Łódzkich zapraszają do wzięcia udziału<br />
w tegorocznej edycji FarmExpo. Na targach,<br />
które odbędą się w Łodzi, będą prezentowane<br />
m.in. leki recepturowe, preparaty<br />
OTC, leki pochodzenia naturalnego, kosmetyki<br />
zatwierdzone do sprzedaży aptecznej,<br />
oprogramowanie, wyposażenie<br />
i sprzęt apteczny, obuwie i odzież apteczna,<br />
usługi dla aptek, firmy ubezpieczeniowe,<br />
firmy szkoleniowe i doradcze, wydawnictwa<br />
branżowe itp. Wejście tylko za<br />
zaproszeniami. Formularz zgłoszeniowy<br />
można pobrać ze strony http://www.mtl.<br />
lodz.pl/web/index/getpage/page/512.<br />
Więcej informacji: tel. 0 42 636 29 83.<br />
5<br />
25-28 WRZEŚNIA<br />
FARMACJA XXI WIEKU<br />
– WYZWANIA I NADZIEJE<br />
Pod koniec września w katowickim Spodku<br />
odbędzie się XX Naukowy Zjazd Polskiego<br />
Towarzystwa Farmaceutycznego pod<br />
hasłem „Farmacja XXI wieku – wyzwania<br />
i nadzieje”. Organizatorami imprezy są<br />
Oddział Katowicki PTF oraz Wydział<br />
Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny<br />
Laboratoryjnej Śląskiej Akademii Medycznej.<br />
To doskonała okazja do spotkania<br />
przedstawicieli całego środowiska oraz<br />
poznania aktualnego stanu badań naukowych<br />
prowadzonych we wszystkich ośrodkach<br />
akademickich Polski. Więcej informacji:<br />
tel. 0 32 292 55 09.<br />
Fot. Archiwum Medi Press, Philips<br />
4 Farmacja i ja Wrzesień 2007
FAKTY<br />
AKTUALNOŚCI<br />
U S znana Pharmacia<br />
marka<br />
W 2007 r. US Pharmacia została uznana za jedną<br />
z najsilniejszych marek biznesowych w Polsce<br />
– otrzymała tytuł „Business Superbrands”.<br />
US Pharmacia jest liderem wśród firm<br />
farmaceutycznych działających na<br />
rynku leków OTC. Fakt, że jest<br />
jednym z najdynamiczniej rozwijających<br />
się i najefektywniejszych polskich przedsiębiorstw,<br />
został dostrzeżony już w 2005 r.<br />
– US Pharmacia otrzymała od Instytutu<br />
Nauk Ekonomicznych PAN oraz Ministerstwa<br />
Gospodarki tytuł „Perły Polskiej<br />
Gospodarki”.<br />
WŚRÓD NAJLEPSZYCH<br />
W tym roku Niezależna Rada Marek przyznała<br />
firmie US Pharmacia prestiżowy<br />
tytuł „Business Superbrands”. Stemplem<br />
„Business Superbrands”, znanym w ponad<br />
70 krajach, mogą posługiwać się tylko najlepsze,<br />
najbardziej cenione i najlepiej zna-<br />
ne marki. Otrzymanie wyróżnienia po raz<br />
kolejny potwierdza przynależność US<br />
Pharmacia do tego elitarnego grona.<br />
– Firma każdego roku umacnia swoją pozycję<br />
biznesową – przynaje prezes US<br />
Pharmacia Bogdan Lang. – Nasz sukces<br />
zawdzięczamy wysokim kompetencjom<br />
na rynku leków OTC, inwestycjom w nowoczesną<br />
wytwórnię farmaceutyczną we<br />
Wrocławiu oraz współpracy z najwyższej<br />
klasy kontrahentami – dodaje.<br />
Z MYŚLĄ O PRZYSZŁOŚCI<br />
Misją US Pharmacia jest dostarczanie<br />
produktów, które najlepiej zaspokajają<br />
potrzeby konsumentów, poprawiając ich<br />
zdrowie, samopoczucie i jakość życia.<br />
Takie marki, jak APAP, Ibuprom i Gripex<br />
zdobyły zaufanie Polaków, stały się synonimami<br />
całych kategorii. Co czwarta tabletka<br />
przeciwbólowa w Polsce pochodzi<br />
właśnie z naszej firmy.<br />
US Pharmacia to obecnie 14 silnych marek<br />
z różnych kategorii terapeutycznych. Jednak<br />
firma, w odpowiedzi na potrzeby pacjentów,<br />
nieustannie wprowadza nowoczesne preparaty<br />
stosowane w samoleczeniu.<br />
WE WRZEŚNIU W TV<br />
Zapowiedzi<br />
ZMIAN PRAWNYCH<br />
• Ratownik na kursie<br />
Weszło w życie rozporządzenie ministra zdrowia z 14 czerwca 2007 r. w sprawie<br />
doskonalenia zawodowego ratowników medycznych. Zgodnie z nowym aktem, ratownicy<br />
mogą podnosić swoje kwalifikacje zawodowe w ramach kursów doskonalących,<br />
seminariów lub samokształcenia. Każdej z tych form doskonalenia zawodowego<br />
jest przypisana określona suma punktów, którą ratownik będzie mógł uzyskać.<br />
Pierwsze punkty ratownicy mogą zacząć zdobywać w styczniu 2008 r.<br />
• Ile za zezwolenie?<br />
W Ministerstwie Zdrowia trwają prace nad projektem rozporządzenia ministra<br />
zdrowia w sprawie wysokości opłaty za udzielenie zezwolenia na prowadzenie<br />
punktu aptecznego oraz za zmianę zezwolenia na prowadzenie takiego punktu.<br />
Dotychczas ustawa przewidywała obowiązek wnoszenia opłaty jedynie za udzielenie<br />
zezwolenia na prowadzenie punktu aptecznego. W ramach nowelizacji prawa farmaceutycznego<br />
wprowadzony został obowiązek wnoszenia opłaty również za zmianę<br />
zezwolenia na prowadzenie punktu aptecznego.<br />
• Kwalifikacje lekarzy<br />
Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza<br />
dentysty. Intencją twórców zmian jest m.in. uproszczenie procedur uznawania<br />
kwalifikacji zawodowych lekarzy i lekarzy dentystów – obywateli państw Unii Europejskiej,<br />
którzy zamierzają pracować w Polsce.<br />
Farmaceuto, w związku z emisją<br />
reklam telewizyjnych, przygotuj<br />
się na zwiększone zainteresowanie<br />
pacjentów tymi produktami:<br />
• Gripex Regular – nowa kampania,<br />
• Vigor Plus,<br />
• Acatar Acti Tabs,<br />
• Ibuprom Zatoki,<br />
• Ibuprom Max,<br />
• Ibuprom Regular – nowa kampania,<br />
• Apap Regular,<br />
• Apap Extra,<br />
• Apap Noc,<br />
• Verdin,<br />
• Stoperen,<br />
• Xenna Extra.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
5
MENEDŻER APTEKI<br />
prawo i farmacja<br />
Jak szukać<br />
Zapytaj<br />
INFORMACJI<br />
EAHP – CO TO TAKIEGO?<br />
Europejskie Stowarzyszenie Farmaceutów<br />
Szpitalnych (European Association<br />
of Hospital Pharmacists – EAHP)<br />
zrzesza krajowe organizacje farmaceutów<br />
szpitalnych ze wszystkich<br />
krajów Unii Europejskiej (a także m.in.<br />
ze Szwajcarii, Norwegii oraz Turcji).<br />
Reprezentuje interesy około 21 tys.<br />
farmaceutów z aptek szpitalnych. Jego<br />
celem jest w szczególności rozwój<br />
farmacji szpitalnej, a także działania<br />
na rzecz poprawy pozycji i roli europejskich<br />
farmaceutów pracujących<br />
w szpitalach. Każdego roku EAHP<br />
organizuje Europejski Kongres Farmacji<br />
Szpitalnej oraz publikuje magazyn<br />
„European Journal of Hospital<br />
Pharmacy”. Więcej informacji można<br />
znaleźć na stronie internetowej Stowarzyszenia:<br />
www.eahponline.org<br />
lub www.eahp.eu.<br />
PRAWNIKA<br />
DZIAŁANIE E-APTEKI<br />
Obecnie wraz z zespołem moich<br />
współpracowników przygotowuję się<br />
do rozszerzenia działalności i założenia<br />
apteki internetowej. W jaki<br />
sposób pacjenci mogą składać zamówienia<br />
w tego typu placówce?<br />
Czy tylko przez internet?<br />
Farmaceuta z Bydgoszczy<br />
Pacjenci Pańskiej apteki nie będą musieli<br />
koniecznie korzystać z internetu,<br />
aby zamówić wybrane przez siebie<br />
produkty. Zgodnie z projektem rozporządzenia<br />
ministra zdrowia w sprawie<br />
warunków wysyłkowej sprzedaży produktów<br />
leczniczych oraz sposobu dostarczania<br />
ich do odbiorców, podstawą<br />
wydania produktu z apteki ogólnodostępnej<br />
lub punktu aptecznego jest<br />
zamówienie złożone:<br />
• w miejscu prowadzenia placówki,<br />
• telefonicznie,<br />
• faksem,<br />
• pocztą elektroniczną,<br />
• za pomocą formularza ze strony<br />
internetowej placówki.<br />
Najistotniejszą zmianą wprowadzoną<br />
przez nową regulację jest<br />
obowiązek umieszczania na<br />
każdej recepcie z lekiem refundowanym<br />
numeru PESEL. Skąd ta zmiana? Zgodnie<br />
z uzasadnieniem dołączonym do<br />
rozporządzenia, nowe rozwiązanie zaproponowane<br />
przez Ministerstwo Zdrowia<br />
ma przede wszystkim ułatwić jednoznaczne<br />
zidentyfikowanie każdego<br />
pacjenta, a także monitorowanie ilości<br />
leków przepisywanych konkretnym<br />
osobom.<br />
Ponadto, jeżeli na recepcie wpisano<br />
mylnie lub w sposób nieczytelny numer<br />
PESEL, osoba wydająca lek może go<br />
skorygować na podstawie dokumentów<br />
przedstawionych przez osobę okazującą<br />
receptę.<br />
Nowy akt wprowadza również pewne<br />
ułatwienie dla pacjentów. Jest nim możliwość<br />
wypisywania podczas jednej wizyty<br />
pacjenta w gabinecie lekarskim trzech<br />
recept na trzy kolejne miesięczne kuracje<br />
– jest to tzw. recepta odnawialna. Osoba<br />
wystawiająca receptę jest przy tym zobligowana<br />
do określenia dnia, po którym<br />
może nastąpić realizacja.<br />
Kolejną zmianą wprowadzoną przez nowe<br />
przepisy jest odstąpienie od możliwości<br />
drukowania recept przez Narodowy<br />
Fundusz Zdrowia z pozostawieniem<br />
możliwości wydawania upoważnionym<br />
podmiotom „zakresów liczb” mających<br />
Aleksandra<br />
Kunkiel-Kryńska<br />
Jest prawnikiem<br />
w zespole<br />
farmaceutycznym<br />
kancelarii Wierzbowski<br />
Eversheds,<br />
doktorantem<br />
w Instytucie Nauk<br />
Prawnych PAN.<br />
Nowe recepty<br />
W ostatnim numerze wspominaliśmy o nowym rozporządzeniu<br />
w sprawie recept lekarskich z dnia 17 maja 2007 r., które weszło<br />
w życie 1 lipca 2007 r. Zastąpiło ono dotychczas obowiązujące<br />
rozporządzenie z 28 września 2004 r. Poniżej przedstawiamy<br />
najważniejsze zmiany wprowadzone nowym aktem prawnym.<br />
służyć jako numery recept. Dotychczasowa<br />
metoda pozyskiwania druków recept<br />
z NFZ będzie jednak możliwa do dnia<br />
31 grudnia 2007 r.<br />
Wprowadzono także obowiązek umieszczania<br />
u dołu druku recepty danych<br />
podmiotu, który receptę wydrukował.<br />
W przypadku druku wystawionego przez<br />
lekarza należy zamieścić informację „druk<br />
własny”. Zrezygnowano z recept wystawianych<br />
na kuponie dołączonym do<br />
dokumentu potwierdzającego uprawnienia<br />
do świadczeń opieki zdrowotnej<br />
(RUM). Zastosowano natomiast przepis<br />
przejściowy, zgodnie z którym recepty<br />
wystawiane na takich kuponach mogą<br />
być realizowane jeszcze do dnia 31 grudnia<br />
2008 r.<br />
Recepty wystawione przed dniem wejścia<br />
w życie nowego rozporządzenia są realizowane<br />
na dotychczasowych zasadach.<br />
Natomiast na receptach wydrukowanych<br />
przed dniem wejścia nowej regulacji dopuszcza<br />
się możliwości nanoszenia numeru<br />
PESEL oraz ewentualnie datę realizacji<br />
kolejnej recepty. Recepty wydrukowane<br />
przed wejściem w życie nowego rozporządzenia<br />
zachowują ważność do końca tego<br />
roku. Skutkiem wprowadzonych zmian<br />
jest nowy wzór recepty. Nowe recepty<br />
powinny mieć wymiary nie mniejsze niż<br />
90 mm (szerokość) i 200 mm (długość)<br />
– oraz nie większe niż 110 mm (szerokość)<br />
i 215 mm (długość). Druga strona recepty<br />
pozostaje pusta.<br />
Fot. Archiwum prywatne<br />
6<br />
Farmacja i ja Wrzesień 2007
MENEDŻER APTEKI<br />
finanse w praktyce<br />
Finanse<br />
on-line<br />
Magdalena Adamska<br />
Autorka tekstów<br />
ekonomicznych,<br />
publikowała m.in.<br />
w „Rzeczpospolitej”,<br />
„Pulsie Biznesu”,<br />
„Życiu Warszawy”,<br />
„Home & Market”,<br />
„Gazecie MSP”,<br />
„Nowym Rynku”.<br />
Co w prowadzeniu biznesu jest naprawdę bezcenne?<br />
Po pierwsze: dostęp do informacji. Po drugie i trzecie<br />
– oszczędność czasu oraz kosztów. Każdą z tych trzech<br />
przesłanek sukcesu odnajdziemy w ofercie bankowości<br />
elektronicznej.<br />
Banki w pełni wirtualne (nieposiadające<br />
naziemnych oddziałów, np.<br />
Inteligo i mBank) pojawiły się<br />
w Polsce dopiero kilka lat temu. Ich sukces<br />
zachęcił do eksperymentów również<br />
banki tradycyjne, które internetowy dostęp<br />
do kont zaczęły oferować swoim<br />
klientom jako opcję dodatkową. Dziś<br />
każdy może zarządzać bieżącymi finansami<br />
firmy zza własnego biurka, a dokładnie<br />
– zza ekranu komputera.<br />
Internetowy dostęp zarówno do kont<br />
osobistych, jak i firmowych oferują obecnie<br />
niemal wszystkie banki tradycyjne.<br />
Obsługa rachunku on-line daje te same<br />
możliwości co korzystanie z pośrednictwa<br />
okienka oddziału, a jest od sposobu tradycyjnego<br />
o wiele tańsza i dużo wygodniejsza.<br />
WIRTUALNE BHP<br />
Dostęp do elektronicznego rachunku<br />
firmowego chroniony jest indywidualnym<br />
numerem i hasłem. Same transakcje zabezpieczone<br />
są dodatkowo hasłem do<br />
autoryzacji dyspozycji, a połączenie<br />
z bankiem jest szyfrowane oraz zabezpieczone<br />
protokołem SSL. Dodatkowo niektóre<br />
banki (mBank, Inteligo) wydają<br />
użytkownikom tzw. listy haseł jednorazowych,<br />
bez których nie można dokonać<br />
transakcji.<br />
W innych bankach dodatkowym zabezpieczeniem<br />
jest swoisty klucz elektroniczny,<br />
czyli karta chipowa, na której<br />
zaszyfrowane są dane identyfikujące<br />
użytkownika. To rozwiązanie pociąga za<br />
sobą jednak dodatkowe komplikacje: aby<br />
z karty korzystać, konieczna jest instalacja<br />
specjalnego czytnika.<br />
SZYBCIEJ I TANIEJ<br />
E-banking oferuje użytkownikom oszczędność<br />
czasu i kosztów. Przelew z rachunku<br />
firmowego w tradycyjnym oddziale<br />
to przecież koszt nie niższy niż 4 zł,<br />
tymczasem za przelew przez internet nie<br />
zapłacimy więcej niż 2 zł (w wielu przypadkach<br />
jest bezpłatny).<br />
Jednak największą zaletą korzystania<br />
z konta internetowego jest stały wgląd<br />
w działania dokonywane na rachunku<br />
firmowym. To wprost niezastąpiona<br />
pomoc dla pracy księgowości: przy pełnym<br />
dostępie do danych analiza przychodów<br />
i rozchodów firmy jest dużo<br />
mniej żmudnym zadaniem, a szczegółowa<br />
kontrola wydatków dokonywanych<br />
przez pracowników przy użyciu kart<br />
płatniczych właściwie „robi się sama”.<br />
Home banking czy e-banking?<br />
Home banking:<br />
1. System off-line (właściciel konta<br />
nie ma bezpośredniego połączenia<br />
z systemem banku).<br />
2. Oprogramowanie (instalowane na<br />
komputerze właściciela rachunku)<br />
do wprowadzania dyspozycji.<br />
3. Właściciel konta nie monitoruje<br />
zmian na swoim rachunku w czasie<br />
rzeczywistym.<br />
4. Konto firmowe nie jest narażone<br />
na atak hackerów.<br />
5. Dodatkowe opłaty za korzystanie<br />
z systemu.<br />
KORZYSTAJĄC Z E-KONTA<br />
MOŻNA:<br />
• dokonywać płatności zza własnego<br />
biurka: przelewy na rachunki kontrahentów,<br />
transfery na rachunki kart<br />
kredytowych, etc.,<br />
• przygotować wcześniej przelewy z przyszłą<br />
datą wykonania,<br />
• zakładać lokaty,<br />
• składać wniosek o kredyt, wydanie<br />
karty, itp.,<br />
• stale monitorować listę rachunków<br />
bieżących,<br />
• samodzielnie archiwizować dokumenty:<br />
zapisywać historię rachunku, drukować<br />
potwierdzenia przelewów,<br />
• zarządzać przelewami grupowymi<br />
(zatwierdzanymi przez jednokrotną<br />
autoryzację) oraz swobodnie ingerować<br />
w wydane wcześniej dyspozycje,<br />
• ustanowić przypomnienia o terminach<br />
płatności, upływie lokaty, itp.,<br />
• doładować telefony komórkowe.<br />
E-banking<br />
1. System on-line (właściciel konta ma<br />
bezpośrednie połączenie z systemem<br />
banku).<br />
2. Właściciel konta uzyskuje bezpośredni<br />
dostęp do swojego konta<br />
poprzez internet.<br />
3. Właściciel konta obserwuje zmiany<br />
na swoim koncie w czasie rzeczywistym.<br />
4. Konieczne są zabezpieczenia: logowanie,<br />
podanie hasła autoryzacji,<br />
hasła jednorazowego itp.<br />
5. Bezpłatny kanał dostępu.<br />
Fot. East News, T. Perczyński<br />
8 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MENEDŻER APTEKI<br />
marketing<br />
Analiza trendu mówi nam o zmianach<br />
w czasie. Jest to metoda bardzo prosta<br />
w stosowaniu, a zarazem bardzo<br />
użyteczna w zarządzaniu. Pozwala nam<br />
przewidzieć zmiany, których możemy<br />
spodziewać się w przyszłości.<br />
prof. dr hab.<br />
Henryk Mruk<br />
Pracuje w Katedrze<br />
Strategii Marketingowej<br />
Akademii Ekonomicznej<br />
w Poznaniu.<br />
Jest wybitnym<br />
specjalistą w dziedzinie<br />
marketingu<br />
farmaceutycznego.<br />
Analiza trendu<br />
Wdotychczasowych artykułach<br />
pisaliśmy o różnych miernikach<br />
statystycznych, które<br />
można wykorzystywać w procesie<br />
analizowania obrotów w aptece. Były<br />
to wskaźniki dynamiki, tempa wzrostu,<br />
struktury, natężenia, miary średnie.<br />
W niniejszym tekście przybliżymy znaczenie<br />
analizy zmian w czasie, nazywanej<br />
także analizą tendencji rozwojowej<br />
lub analizą trendu.<br />
ZASTOSOWANIE<br />
1<br />
POJĘCIA TRENDU<br />
Analiza trendu polega na obserwowaniu<br />
rozwoju zjawiska w czasie. Mówimy np.<br />
o trendzie wzrostu liczby aptek w Polsce,<br />
tendencji do wzrostu sprzedaży dermokosmetyków<br />
lub o trendzie zmniejszania<br />
się liczby osób przypadających na<br />
jedną aptekę. Z tych rozważań wynika,<br />
że możemy mówić zarówno o trendach<br />
wzrostowych, jak i o spadkowych. Dla<br />
ścisłości należy wspomnieć o stabilizacji,<br />
czyli utrzymywaniu się danego zjawiska<br />
na tym samym poziomie.<br />
Znajomość trendu, czyli rozwoju danego<br />
zjawiska w czasie, pozwala na przewidywanie<br />
przyszłości, a zatem zmniejsza<br />
ryzyko podejmowanych decyzji.<br />
Każdy z nas chciałby przecież wiedzieć,<br />
co się wydarzy w przyszłości, aby móc<br />
dostosować strategię rozwoju apteki do<br />
tych zmian. Jedną z metod, która to<br />
umożliwia, jest właśnie analiza trendu.<br />
Jest to metoda bardzo prosta w stosowaniu,<br />
a zarazem bardzo użyteczna<br />
w zarządzaniu.<br />
2005 2006 2007<br />
Istota analizy trendu sprowadza się do<br />
powiązania zmian badanego zjawiska<br />
z upływem czasu. Jest to niezwykle wygodne<br />
uproszczenie. Zilustrujmy to<br />
przykładem noworodka. Załóżmy, że<br />
jego waga w chwili przyjścia na świat<br />
wynosiła 3,850 kg. Możemy co tydzień<br />
ważyć dziecko i odnotowywać jego wagę.<br />
Jeśli będziemy to czynić przez np. 60<br />
tygodni, otrzymamy tyleż pomiarów.<br />
Załóżmy, że w 60. tygodniu waga dziecka<br />
wyniesie 11,250 kg. Możemy umieścić<br />
Rys. Żuczek<br />
10<br />
Farmacja i ja Wrzesień 2007
MENEDŻER APTEKI<br />
marketing<br />
te dane na wykresie, otrzymując sześćdziesiąt<br />
punktów. Pierwszy punkt będzie<br />
miał wartość 3,850 a ostatni – 11,250.<br />
Jeśli połączymy te punkty, wówczas<br />
zobaczymy linię trendu, w tym przypadku<br />
trend wzrostowy. Inaczej mogłoby<br />
być w przypadku stosowania suplementu<br />
diety przez osobę, która<br />
zamierza zrzucić 20 kg nadwagi. Wtedy<br />
trend może być spadkowy.<br />
2 OBLICZANIE MODELU<br />
Wracając do przykładu noworodka,<br />
wiemy, że przyrost wagi jest efektem<br />
działania wielu czynników – odżywiania<br />
się, temperatury, snu, higieny, opieki<br />
rodziców itp. Trudno obliczyć wpływ<br />
każdego z tych czynników na przyrost<br />
wagi dziecka. Mamy jednak zmienną<br />
syntetyczną, czyli upływ czasu. Na tym<br />
właśnie polega uproszczenie, a zarazem<br />
wysoka przydatność analizy trendu.<br />
Upływ czasu traktujemy jako syntezę<br />
upływu wielu różnorodnych czynników.<br />
Obliczając model (inaczej funkcję) trendu,<br />
możemy przewidywać przyszłość.<br />
Najprostsza postać trendu liniowego<br />
to funkcja:<br />
y = a + b x t<br />
Jest to bardzo prosty, a zarazem bardzo<br />
przydatny model. Zilustrujemy go omawianym<br />
przykładem wagi noworodka.<br />
Załóżmy, że – po wykonaniu obliczeń<br />
– model ten wygląda następująco:<br />
y = 3,730 + 0,123 x t<br />
Podstawiając do tego modelu odpowiednie<br />
wartości za „t”, otrzymujemy wagę<br />
dziecka dla każdego tygodnia. Łatwo<br />
to można sprawdzić. W pierwszym tygodniu<br />
waga ta wynosi:<br />
y = 3,730 + 0,123 x 1 = 3,853<br />
W 60. tygodniu wyniesie ona:<br />
y = 3,730 + 0,123 x 60 =<br />
= 3,730 + 7,380 = 11,110<br />
Załóżmy, że chcemy prognozować wagę<br />
dziecka, kiedy skończy 80 tygodni (około<br />
1,5 roku). Wówczas mamy:<br />
y = 3,730 + 0,123 x 80 = 3,730 + 9,84 =<br />
= 13,570<br />
Z analizy trendu wynika, że dziecko<br />
osiągnie wagę 13,570 kg w 80. tygodniu<br />
swego życia.<br />
Interpretacja obliczonej funkcji trendu<br />
jest bardzo prosta. W pierwszym tygodniu<br />
życia dziecko ważyło 3,730 kg.<br />
Z tygodnia na tydzień, noworodek przybierał<br />
na wadze 0,123 kg. Model trendu<br />
jest tu pewnym uproszczeniem rzeczywistości,<br />
ale pozwala na prognozę tego,<br />
co będzie w przyszłości.<br />
DLA MENEDŻERA<br />
3<br />
APTEKI<br />
Przeniesiemy teraz te rozważania na<br />
grunt apteki. Załóżmy, że apteka wprowadziła<br />
w 2000 r. sprzedaż dermokosmetyków.<br />
Właściciel obliczył trend<br />
sprzedaży tych produktów w swojej<br />
aptece w latach 2000-2006, czyli w okresie<br />
siedmiu lat. Załóżmy, że zebrał dane<br />
ilościowe, to znaczy produktów w opakowaniach.<br />
Obliczona funkcja trendu<br />
przyjęła postać:<br />
y = 516 + 72 x t<br />
Oznacza to, że w pierwszym roku (2000),<br />
apteka sprzedała 516 opakowań dermokosmetyków.<br />
W okresie od 2000 do<br />
2006 r. apteka co roku sprzedawała<br />
(przeciętnie) o 72 opakowania dermokosmetyków<br />
więcej. W 2006 r. sprzedaż<br />
ta zatem wyniosła:<br />
y = 516 + 72 x 7 = 516 + 504 = 1020<br />
Jeśli ten trend się utrzyma, to w 2008 r.<br />
apteka sprzeda prawie 1,2 tys. opakowań<br />
dermokosmetyków. Właściciel apteki<br />
może w ten sposób także obliczyć wartość<br />
sprzedaży dermokosmetyków.<br />
Załóżmy, że funkcja trendu ma postać:<br />
y = 48 250 + 6950 x t<br />
Oznacza to, że w 2000 r. apteka sprzedała<br />
dermokosmetyków za ponad 48 tys.<br />
zł. W 2008 r. w badanej aptece sprzedaż<br />
dermokosmetyków wyniesie:<br />
y = 48 250 + 6 950 x 9 =<br />
= 48 250 + 62 550 = 110 800 zł<br />
Analiza trendu może dotyczyć dowolnych<br />
informacji, które są dostępne<br />
w aptece. Obliczenia są bardzo łatwe do<br />
wykonania. Zwykle można ich dokonać<br />
w ramach posiadanego w aptece oprogramowania<br />
(np. z firmy Kamsoft) lub<br />
też wyliczyć parametry funkcji trendu<br />
za pomocą arkusza kalkulacyjnego Excel.<br />
Dla właściciela apteki będzie z pewnością<br />
użyteczne wykonanie analiz oraz<br />
wyliczenie prognoz.<br />
Przytoczone przykłady dostarczają wiedzy<br />
na temat interpretacji parametrów<br />
trendu oraz ich wykorzystywania do<br />
obliczania zmian w przyszłości.<br />
Prognoza jest bezpieczna, jeśli okres prognozowania<br />
nie jest zbyt długi. Jeśli apteka ma dane z pięciu<br />
minionych lat, to nie należy prognozować na kolejne<br />
cztery lata, bowiem sytuacja może się zmienić.<br />
4 UWAGA NA PUŁAPKI!<br />
W przypadku omawianej, liniowej<br />
postaci trendu, parametry są wyrażone<br />
w jednostkach naturalnych – kilogramach,<br />
sztukach, złotówkach. Łatwo<br />
je można interpretować i prognozować.<br />
Trzeba jednak pamiętać o kontroli warunków,<br />
w których będzie prowadzona<br />
analiza. Prognoza jest bezpieczna, jeśli<br />
okres prognozowania nie jest zbyt długi.<br />
Jeśli apteka ma dane z pięciu minionych<br />
lat, to nie należy prognozować na<br />
kolejne cztery lata, bowiem sytuacja może<br />
się zmienić. Nie można również prognozować<br />
zmian na podstawie trendu,<br />
jeżeli zmienią się warunki funkcjonowania<br />
rynku (np. zmiana przepisów<br />
prawnych, silna inflacja, duża migracja,<br />
epidemia itp.).<br />
Prowadzone dotąd rozważania dotyczyły<br />
analizy trendów liniowych. Są one<br />
najprostsze do obliczenia oraz interpretacji.<br />
W rzeczywistości możemy mieć<br />
do czynienia z bardziej skomplikowanymi<br />
trendami krzywoliniowymi. Może<br />
to być na przykład trend wykładniczy,<br />
potęgowy, hiperboliczny lub paraboliczny.<br />
Ale i one są łatwe w obliczaniu<br />
(istnieje gotowe oprogramowanie) oraz<br />
interpretacji. Wystarczy jedynie dobrze<br />
poznać mechanizm ich liczenia oraz<br />
interpretowania parametrów. Poznanie<br />
tego mechanizmu jest już jednak kwestią<br />
bardziej złożoną.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
11
MENEDŻER APTEKI<br />
zarządzanie<br />
Tomasz Barałkiewicz<br />
National Trade<br />
Marketing<br />
Manager w firmie<br />
US Pharmacia.<br />
Jest autorem<br />
licznych publikacji<br />
oraz specjalistą<br />
z zakresu marketingu<br />
i zarządzania apteką.<br />
W poprzednim numerze<br />
zakończyliśmy cykl wywiadów<br />
z właścicielami rodzinnych<br />
aptek. Dziś przyszedł czas<br />
na podsumowanie.<br />
Postaram się omówić<br />
najważniejsze uwagi, które<br />
przekazywali nam<br />
właściciele aptek,<br />
oraz wskazać, jakie czynniki<br />
są najistotniejsze<br />
w drodze do sukcesu.<br />
Recepta<br />
Wkilku kolejnych numerach<br />
naszego magazynu mieliśmy<br />
przyjemność przedstawić<br />
Państwu sylwetki aptekarzy, którzy osiągnęli<br />
sukces na swoim rodzinnym rynku.<br />
Prezentowaliśmy apteki z całej Polski,<br />
z dużych i małych miast. Wnikliwy czytelnik<br />
z pewnością zaobserwował, że<br />
sukces każdej z nich wynikał z ciężkiej<br />
pracy oraz z kilku różnych, odmiennych<br />
dla każdej z nich, czynników.<br />
na sukces<br />
PO PIERWSZE PACJENT<br />
Każdy z bohaterów naszego cyklu mówił<br />
wprost, że orientacja na pacjenta jest jedną<br />
z podstaw pracy. Ciągłe myślenie<br />
o oczekiwaniach i odpowiadanie na potrzeby<br />
lokalnych nabywców było i nadal<br />
jest przewagą konkurencyjną opisywanych<br />
przez nas placówek. Doskonale opisała<br />
to Pani Grażyna Lubińska z Więcborka,<br />
która jako jedną z głównych wskazówek<br />
podała: „wychodzenie naprzeciw potrzebom<br />
pacjentów”. Rzeczywiście w aptece<br />
Państwa Lubińskich pojawił się program<br />
lojalnościowy, który był odpowiedzią na<br />
oczekiwania mieszkańców szukających<br />
promocji i dodatkowych korzyści. Państwo<br />
Lubińscy poświęcają też dużo czasu na<br />
negocjacje z dostawcami, przez co mogą<br />
proponować atrakcyjne ceny – tak bardzo<br />
oczekiwane przez niezbyt zamożną społeczność<br />
ich miasta.<br />
Podobnie wypowiadał się Pan Siedlecki<br />
z Włocławka, w którego aptece nigdy nie<br />
zabraknie czasu na pomoc pacjentom.<br />
Trudno nie zgodzić się z wypowiedzią<br />
Pana Bolesława, że aptekarz to przede<br />
wszystkim doradca pacjenta, a dopiero<br />
potem ekonomista.<br />
Z wielką przyjemnością czytałem również<br />
porady Państwa Cyfra z Nowego Sącza,<br />
którzy robią wszystko, aby pacjenci mieli<br />
dużo wygodnych miejsc do parkowania<br />
przed placówką, w aptece nie czekali<br />
w kolejkach, a najmłodsi pacjenci mogli<br />
poczekać na mamę lub tatę, bawiąc się<br />
w specjalnych kącikach dla dzieci.<br />
Te i wiele innych wypowiedzi bohaterów<br />
naszych artykułów wskazują pierwszy<br />
i najważniejszy czynnik sukcesu: słuchanie<br />
i zaspokajanie potrzeb naszych pacjentów,<br />
gdyż to dzięki nim i dla nich<br />
apteka funkcjonuje.<br />
EDUKACJA<br />
Kolejnym krokiem do sukcesu jest ciągłe<br />
pogłębianie wiedzy. Nasi praktycy wskazywali<br />
na konieczność bezustannej edukacji.<br />
Na początku lat 90. większość<br />
farmaceutów stała się przedsiębiorcami<br />
i rozpoczęła pracę we własnych placówkach.<br />
Ci, którzy postawili na samokształcenie<br />
i rozwój personelu – wygrali. Mówili<br />
o tym Państwo Pasławscy z Kętrzyna,<br />
którzy przewagę rynkową osiągali właśnie<br />
poprzez rozwijanie swojej wiedzy<br />
o zarządzaniu. Dzięki poznaniu tajników<br />
ekonomii potrafili lepiej analizować<br />
wyniki, inwestować środki oraz efektywnie<br />
zarządzać biznesem. Farmaceuta po<br />
skończeniu studiów nie ma kompetencji<br />
z zakresu ekonomii i zarządzania, więc<br />
zdobycie ich daje faktycznie ogromną<br />
przewagę.<br />
Fot. Getty Images/FPM<br />
12 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MENEDŻER APTEKI<br />
zarządzanie<br />
Jeszcze mocniej zwróciła na to uwagę<br />
Pani Grażyna Lubińska, której córka<br />
Jolanta poświęciła czas na ukończenie<br />
studiów podyplomowych i przygotowała<br />
biznesplan dotyczący funkcjonowania<br />
i rozwoju ich apteki. Państwo Lubińscy<br />
oraz personel ich apteki regularnie uczestniczą<br />
w szkoleniach warsztatowych.<br />
Jeszcze dalej w zakresie szkoleń i rozwoju<br />
personelu poszli Państwo Cyfra z Nowego<br />
Sącza. W ich aptekach nie tylko<br />
systematycznie odbywają się szkolenia<br />
z zakresu komunikacji z pacjentem, ale<br />
regularnie odwiedza je też profesjonalny<br />
psycholog, podnosząc jakość współpracy<br />
z pacjentami i wewnątrz zespołu.<br />
Pani Jadwiga Policzkiewicz ze Szczecina<br />
podała jeszcze jeden sposób na szybkie<br />
rozwijanie wiedzy – lekturę pism branżowych.<br />
Trudno nie zgodzić się z Panią<br />
Jadwigą, skoro właśnie teraz, w chwili<br />
czytania tego artykułu, Państwa wiedza<br />
rośnie. Jeżeli tylko będą ją Państwo potrafili<br />
wykorzystać w praktyce, to do sukcesu<br />
będziecie o krok bliżej. Zapraszamy<br />
więc do regularniej lektury naszego magazynu,<br />
a my zatroszczymy się o jak największą<br />
liczbę przydatnych wskazówek.<br />
Pamiętajmy o radach lokalnych liderów<br />
i dbajmy o rozwój wiedzy zarówno<br />
własnej, jak i pracowników. Czas i pieniądze<br />
zainwestowane w edukację zwrócą<br />
się szybko i można je uznać za jedną<br />
z najbardziej rentownych inwestycji.<br />
INNOWACYJNOŚĆ<br />
Spośród wielu uniwersalnych prawd<br />
o sukcesie jedna podoba mi się najbardziej.<br />
Zacytował ją kiedyś profesor Henryk<br />
Mruk podczas jednego ze swych<br />
wykładów: na rynku nie wygrywa duży<br />
z małym, ale szybki z wolnym. Sukces<br />
lokalnych aptek opisywanych na naszych<br />
łamach w pełni potwierdza słowa profesora.<br />
Ich właściciele nie bali się wprowadzania<br />
innowacyjnych rozwiązań i dzięki<br />
temu, że zrobili to jako pierwsi<br />
– wygrywali! Najlepszym przykładem<br />
są opisywane w numerze majowym apteki<br />
Państwa Policzkiewicz. Wdrożenie<br />
najnowszych technologii i połączenie<br />
aptek w jedną sieć z centralnym systemem<br />
zamówień to najwyższy poziom innowacji.<br />
Właściciele mogą w każdej chwili,<br />
nawet z domu, zarządzać magazynem<br />
dowolnej apteki i skontrolować jej pracę.<br />
Dzięki takim właśnie działaniom oszczędzają<br />
czas, pieniądze i gwarantują najwyższą<br />
jakość oferty dla pacjentów.<br />
Apteki Kwiatowe w Szczecinie ciągle<br />
szukają innowacji, czego najlepszym<br />
przykładem jest wdrożenie części samoobsługowej<br />
i poszukiwanie w niej<br />
kolejnego czynnika odróżniającego je<br />
i dającego dodatkowe zyski. Państwo<br />
Lubińscy podzielili się z nami jednym<br />
z czynników swojego sukcesu, jakim<br />
jest indywidualny system motywacyjny<br />
dla personelu ich apteki. Rzeczywiście,<br />
w czasie, kiedy większość aptek utrzymuje<br />
system stałych wynagrodzeń, zaproponowanie<br />
personelowi odmiennych<br />
rozwiązań działa motywująco i pobudza<br />
do skuteczniejszej pracy oraz utożsamiania<br />
się z placówką.<br />
Aby odnieść sukces,<br />
warto kreować wyrazisty<br />
obraz marki, starać się<br />
wychodzić naprzeciw<br />
potrzebom pacjentów<br />
oraz być otwartym na<br />
nowoczesne rozwiązania.<br />
Omawiany wcześniej system szkoleń<br />
i wizyty psychologa, wdrożony przez<br />
Państwa Cyfra w Nowym Sączu, należy<br />
również zapamiętać jako bardzo innowacyjny<br />
i dający przewagę.<br />
Generalnie jedną z podstawowych dróg<br />
do sukcesu jest poszukiwanie sposobów<br />
na odróżnienie się. Najczęściej dzieje<br />
się to poprzez zastosowanie innowacyjnych<br />
działań lub rozwiązań. Zachęcam<br />
Państwa nie tyle do kopiowania działań<br />
bohaterów naszych artykułów, ile do<br />
poszukiwania własnych innowacji, które<br />
w danym miejscu dadzą przewagę.<br />
ZINTEGROWANY ZESPÓŁ<br />
W majowym numerze „Farmacji i ja”<br />
miałem przyjemność przedstawić swój<br />
artykuł o integracji zatytułowany „Może<br />
do teatru?”. Próbowałem przekonać Państwa<br />
do poszukiwania wszelkich możliwych<br />
metod do integrowania wszystkich<br />
pracowników apteki. Tym bardziej cieszy<br />
mnie fakt, że każda rodzina aptekarzy,<br />
prezentowana na naszych łamach, silnie<br />
wskazywała na ten aspekt, jako jeden<br />
z czynników sukcesu.<br />
Państwo Pasławscy z Kętrzyna wspominali<br />
o tym, że są ze swoimi pracownikami<br />
na „koleżeńskiej stopie”. Według nich<br />
miła, przyjazna atmosfera ułatwia pracę<br />
i czyni ją dużo przyjemniejszą. Podobnie<br />
ucieszyła mnie wypowiedź Pani Doroty<br />
Cyfra, która spędza wiele czasu po pracy<br />
ze swoimi pracownikami. Wspólne ogniska,<br />
kuligi czy też spotkania całych rodzin<br />
sprawiają, że pracownicy dbają o apteki<br />
jak o własne i wspólnie tworzą ich sukces.<br />
Warto też przypomnieć, że drużyna „Naszych<br />
Aptek” z Nowego Sącza bierze udział<br />
w trzecioligowych meczach piłki halowej<br />
i jest aktywnie wspierana z trybun przez<br />
cały personel. Taki poziom integracji polecam<br />
wszystkim.<br />
Jeżeli zależy Państwu na doskonałej pozycji<br />
rynkowej oraz możliwości rozwoju<br />
to z pewnością ważnym czynnikiem jest<br />
kompetentny, przyjazny i lojalny personel.<br />
Integrujmy więc naszych pracowników<br />
i dbajmy o ich satysfakcję – szczególnie<br />
teraz, kiedy rynek pracy staje się<br />
coraz trudniejszy dla pracodawców.<br />
KOLEJNE PORADY<br />
Niniejszym podsumowaniem kończymy<br />
cykl prezentujący rodzinne apteki. Mam<br />
nadzieję, że w każdym z artykułów znaleźli<br />
Państwo przydatne wskazówki, które<br />
wdrożone w aptece pozwalają rozwijać<br />
biznes. W celu dostarczenia jeszcze większej<br />
porcji praktycznych rad postanowiliśmy<br />
odbyć podróż poza granice naszego<br />
kraju. Na następnej stronie rozpoczynamy<br />
więc cykl artykułów omawiających funkcjonowanie<br />
aptek w innych państwach.<br />
Kiedy rozpoczynałem swoją przygodę<br />
z rynkiem farmaceutycznym, wiele czytałem<br />
i analizowałem informacje o rynkach<br />
farmaceutycznych na całych świecie.<br />
Mnóstwo moich pomysłów było<br />
zainspirowanych właśnie wiedzą o działaniach<br />
tych rynków. Jestem przekonany,<br />
że również Państwo podczas lektury<br />
aktualnego i kolejnych numerów „Farmacja<br />
i ja” znajdą w tych artykułach<br />
ciekaweinformacje, które dostosowane<br />
do polskich uwarunkowań pozwolą<br />
Państwu zdobyć przewagę i znów być<br />
o krok przed konkurencją.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
13
MENEDŻER APTEKI<br />
apteki świata<br />
Choć Norwegia należy do grupy<br />
państw o najwyższym na świecie<br />
standardzie życia, aptek jest tu<br />
stosunkowo niewiele. Szczególnie<br />
w regionach północnych punkty<br />
farmaceutyczne to miejsca wyjątkowe,<br />
choć już nie tajemnicze. Bo klienci mogą<br />
tu zajrzeć do prawie każdego kąta.<br />
Norwegia<br />
Leki na karuzeli<br />
Tekst: Sylwia Skorstad<br />
Trondheim to trzecie co do wielkości<br />
miasto Norwegii. Autostradą Arktyczną<br />
E6 mkną wozy kempingowe<br />
zmierzające na Nordkap. Większość z nich<br />
zatrzyma się właśnie w centrum królewskiego<br />
miasta. Globtroterzy nie będą<br />
chcieli przegapić największej sakralnej<br />
budowli Skandynawii oraz klejnotów<br />
koronacyjnych zgromadzonych na muzealnej<br />
ekspozycji.<br />
To nic, że uznawane przez Norwegów za<br />
metropolię miasto jest nie większe od<br />
Olsztyna, a „autostrada” to w rzeczywistości<br />
wąziutka nitka asfaltu. Latem<br />
Trondheim nie zasypia, również dlatego,<br />
że słońce zachodzi zaledwie na kilkanaście<br />
minut.<br />
Tuż przy trasie E6, kilkaset metrów przed<br />
centrum miasta, znajduje się apteka Tempe,<br />
należąca do Alliance Apotek, jednej<br />
z trzech najbardziej popularnych sieci<br />
w Norwegii. Jest wczesne przedpołudnie,<br />
jeszcze nie zaczął się ruch. Pracownicy<br />
mają czas na wypicie pierwszej kawy<br />
i rozmowę o realiach pracy.<br />
RAZEM LEPIEJ<br />
Szef apteki, Mortem Loennechen jest<br />
akurat na urlopie, więc jego obowiązki<br />
przejęła zastępczyni, 63-letnia Kine Knudsen.<br />
Farmaceutka pracuje w zawodzie od<br />
40 lat i pamięta jeszcze czasy, kiedy w Trondheim<br />
działało zaledwie 8 aptek. Dziś<br />
już przestała liczyć nowo powstające,<br />
straciła rachubę po otwarciu 50. Kine ma<br />
tytuł farmaceutki, jednak zgodnie z przepisami<br />
może tylko czasowo pełnić obowiązki<br />
kierowniczki, bowiem ukończyła<br />
odpowiednik polskich studiów licencjackich.<br />
Szefem apteki może być jedynie<br />
farmaceuta, który ukończył pięcioipółletnie<br />
studia magisterskie.<br />
W sieci<br />
W Norwegii działa ponad 550 aptek,<br />
z czego tylko 15 jest w rękach prywatnych,<br />
reszta należy do jednej z trzech<br />
sieci lub częściowo im podlega. Każda<br />
sieć współpracuje z jedną hurtownią.<br />
Kilka lat temu nowy przepis doprowadził<br />
do konsolidacji hurtowni farmaceutycznych.<br />
Żeby utrzymać się na rynku, trzeba<br />
było posiadać pełen asortyment<br />
potrzebny aptekom. Wymóg ten spełniały<br />
jedynie trzy podmioty, które dziś<br />
obsługują apteki zrzeszone w sieci,<br />
kilkanaście aptek przyszpitalnych oraz<br />
garstkę prywatnych.<br />
Mieszcząca się na 160 metrach kwadratowych<br />
apteka zatrudnia 6 pracowników,<br />
z czego 4 na pełen etat. Połowa załogi to<br />
farmaceuci, reszta ma tytuły techników<br />
farmacji.<br />
Każdy z pracowników jest specjalistą<br />
w danej dziedzinie. Sølvi świetnie radzi<br />
sobie z komputerami. Anja specjalizuje<br />
się w dermatologii, to najczęściej ona<br />
doradza klientom w sprawie kosmetyków.<br />
W Norwegii farmaceuci nie mają ustawowego<br />
obowiązku ciągłego dokształcania<br />
się, jednak w praktyce nie da się wykonywać<br />
zawodu bez odbywania szkoleń.<br />
Polityka każdej z trzech sieci zakłada<br />
ustawiczne doszkalanie pracowników.<br />
– Działanie w ramach sieci ma wiele dobrych<br />
stron, o czym przekonałam się<br />
z czasem – mówi Kine. – Zrzeszenie się<br />
w większej grupie pozwala na to, by ludzie<br />
zajmowali się tylko tym, w czym są najlepsi.<br />
W naszej aptece specjaliści z Alliance<br />
zajmują się rozwiązywaniem wielu<br />
kwestii organizacyjnych, a my mamy czas<br />
na sprawy najważniejsze: kontakt z ludźmi.<br />
Nie musimy zajmować się modelowaniem<br />
przestrzeni, opracowywaniem<br />
strategii, wymyślaniem kampanii promocyjnych.<br />
Każdy z pracowników wie<br />
Fot. Sylwia Skorstad<br />
14 Farmacja i ja Wrzesień 2007
dobrze, kiedy i gdzie przychodzi czas na inicjatywę. To moment,<br />
w którym nasz próg przekracza osoba potrzebująca porady.<br />
KLIENT ZNACZY PACJENT<br />
Norwescy farmaceuci nazywają swoich pacjentów klientami.<br />
– W tym słowie zawiera się szacunek – tłumaczy Kine. – Ludzie<br />
zostawiają tu ciężko zarobione pieniądze, a naszym zadaniem<br />
jest zapewnienie im jak najlepszej obsługi. Staramy się nawiązać<br />
z każdym rozmowę. Jeśli ktoś trafia do nas z receptą, zaczynamy<br />
od pytania, czy na pewno pamięta dokładnie zalecenia<br />
lekarza. Niektórzy, szczególnie starsi pacjenci, są podczas<br />
wizyty lekarskiej tak przejęci, że nie potrafią się skoncentrować<br />
na poruszanych wątkach i w efekcie często zapominają, jak<br />
zażywać leki. Wyjaśniamy, jakie mogą być skutki uboczne i jak<br />
im zapobiec, których leków nie można łączyć, jakich reakcji<br />
organizmu trzeba się spodziewać po zażyciu leku. Niektórzy<br />
klienci wolą pytać o radę farmaceutę niż lekarza.<br />
Apteka działa w dzielnicy Tempe zaledwie od roku i na razie<br />
personel ogniskuje działania na jak najlepszym rozpoznaniu<br />
rynku i potrzeb pacjentów. W okolicy mieszka wiele osób starszych.<br />
Któryś z pracowników zauważył, że w sąsiedztwie nie<br />
ma żadnego punktu sprzedającego okulary i zaproponował,<br />
by otworzyć w aptece specjalne stoisko. Pomysł się przyjął,<br />
okulary rozchodzą się jak świeże bułeczki.<br />
Według Raportu „Fakty i Dane o Aptekach oraz Farmaceutykach<br />
w Norwegii w roku 2006”, wydanego przez Norges Apotekerforening<br />
(Norweskie Stowarzyszenie Farmaceutów), 40% obywateli<br />
Norwegii odwiedza apteki co najmniej raz w miesiącu.<br />
To dużo, jeśli weźmie się pod uwagę specyfikę skandynawskiego<br />
rynku. Choć królestwo zajmuje większą powierzchnię od<br />
Polski, zamieszkuje je prawie dziesięć razy mniej ludzi, czyli<br />
około czterech i pół miliona. Na prowincji leki zamawia się<br />
w najbliższej aptece za pośrednictwem internetu lub telefonu.<br />
„Najbliższa” bywa oddalona o kilka godzin jazdy samochodem,<br />
a prowincją można właściwie nazwać całe terytorium kraju<br />
Część samoobsługowa<br />
ma sprawiać wrażenie otwartej<br />
i przestronnej, by pacjenci śmielej<br />
zapoznawali się z produktami.
MENEDŻER APTEKI<br />
apteki świata<br />
powodzeniem cieszą się więc zestawy produktów<br />
odświeżających, które można<br />
włożyć do samochodowego schowka lub<br />
torby podręcznej w samolocie.<br />
Po wejściu do apteki w oczy rzucają się<br />
letnie promocje – preparaty przeciwsłoneczne<br />
oraz środki odstraszające insekty.<br />
z wyjątkiem kilku dużych miast. Zamówiona<br />
paczka dociera do adresata w ciągu<br />
dwóch, trzech dni. Nikt nie narzeka na<br />
ten system, ponieważ wiele preparatów<br />
z grupy OTC jest dostępnych w każdym<br />
z marketów, a antybiotyki często sprzedaje<br />
lekarz wypisujący receptę.<br />
Sklepy internetowe są ważnym elementem<br />
systemu sprzedaży. Norwegowie są przyzwyczajeni<br />
do robienia zakupów w ten<br />
sposób. Ze strony internetowej Alliance<br />
można wejść do trzech „butików”. W jednym<br />
klienci wybierają kosmetyki i preparaty<br />
OTC, w drugim artykuły dla<br />
zwierząt domowych, a w trzecim pożywienie<br />
przeznaczone dla alergików.<br />
Za ważną część swojej misji norwescy<br />
farmaceuci uznają nienaruszanie relacji,<br />
jaka powstaje między pacjentem a lekarzem.<br />
– Niekiedy lekarz i pacjent budują<br />
wzajemne zaufanie przez wiele tygodni<br />
i nam nie wolno podkopywać ich wspólnego<br />
dorobku – wyjaśnia Kine.<br />
KARUZELA Z LEKAMI<br />
Tempe nie różni się wyglądem od innych<br />
aptek Alliance. Farmaceutki objaśniają<br />
szczegóły polityki sieci. Wszystkie punkty<br />
w każdym zakątku kraju są podobne<br />
i łatwo rozpoznawalne dla klientów, grupy<br />
leków i produktów są rozkładane w tych<br />
samych częściach pomieszczeń. W Norwegii<br />
ze świecą można szukać aptek,<br />
w których to farmaceuta podaje leki<br />
z grupy OTC. Królują duże, otwarte<br />
obiekty samoobsługowe. Klienci nie mają<br />
dostępu tylko do części przeznaczonej<br />
dla personelu. Zdaniem Sølvi takie rozwiązanie<br />
ma walor edukacyjny, pacjenci<br />
stają się bardziej świadomymi konsumen-<br />
tami, jeśli mogą sami obejrzeć wszystko<br />
i przeczytać szczegóły na ulotce.<br />
Zdaniem OECD jeszcze w 2001 roku Norwegia była na<br />
przedostatnim miejscu w Europie pod względem liczby<br />
aptek w przeliczeniu na liczbę mieszkańców.<br />
Centralnym punktem apteki Tempe jest<br />
„karuzela”, na której znajdują się wszystkie<br />
leki na receptę (z wyjątkiem narkotyków,<br />
zamykanych w osobnych szafkach). Kine<br />
pokazuje ją z dumą i wyjaśnia, w jaki sposób<br />
karuzela zapobiega niebezpiecznym<br />
pomyłkom. Składa się z jedenastu poziomów,<br />
z czego każdy został podzielony na<br />
6 przegródek. Lekarstwa mają przydzielone<br />
numeryczne „adresy”, drukowane<br />
również na receptach. Preparaty zostały<br />
ułożone na karuzeli w taki sposób, by<br />
sąsiadowały ze sobą leki o bardzo różnym<br />
działaniu i wyglądzie. Nie ma możliwości,<br />
by sięgając w pośpiechu po środek na<br />
depresję, wybrać przez nieuwagę lek o podobnej<br />
nazwie, lecz zupełnie innym przeznaczeniu.<br />
Najbliżej wejścia znajdują się stoiska z preparatami<br />
będącymi przedmiotem letnich<br />
promocji. Zaczął się sezon wakacyjny (tekst<br />
był pisany w lipcu – przyp. red.), więc<br />
natychmiast rzucają się w oczy kampanie<br />
promujące preparaty chroniące skórę przed<br />
działaniem promieni słonecznych oraz<br />
kosmetyki przydatne w podróży. Norwegowie<br />
są zapalonymi turystami, dzięki<br />
wysokim płacom nawet przedstawiciele<br />
klasy średniej mogą sobie pozwolić na<br />
częste podróżowanie po świecie. Dużym<br />
Przy osobnej kasie klienci płacą za kosmetyki<br />
i leki z grupy OTC, z innej korzystają,<br />
gdy chcą zrealizować receptę. Za<br />
leki wypisane na recepcie białej klient<br />
płaci całkowicie z własnej kieszeni, niebieska<br />
upoważnia go do zniżki. Na państwowej<br />
liście chorób przewlekłych jest<br />
ponad 40 schorzeń, z budżetu dopłaca<br />
się ponad 50% do każdego preparatu<br />
koniecznego do ich leczenia. Jeśli mimo<br />
wszystko pacjent w ciągu pierwszych<br />
kilku miesięcy wyda na leki więcej niż<br />
przewiduje ustalony limit roczny, za realizację<br />
jego niebieskich recept do końca<br />
roku płaci państwo.<br />
Zdaniem farmaceutki z „Tempe” z roku<br />
na rok rośnie znaczenie sprzedaży leków<br />
z grupy OTC, jednak nie potwierdzają<br />
tego dane statystyczne. Od roku 2004<br />
zyski ze sprzedaży leków OTC w aptekach<br />
są mniejsze od spodziewanych. Około<br />
90% całości obrotu generują leki sprzedawane<br />
na receptę. Według Norweskiego<br />
Stowarzyszenia Farmaceutów wyhamo-<br />
Kine Knudsen przy tzw. karuzeli.<br />
Składa się ona z 11 poziomów,<br />
każdy jest podzielony na 6 części.<br />
Przechowuje się na niej wszystkie<br />
leki sprzedawane na receptę.<br />
Fot. Sylwia Skorstad<br />
16 Farmacja i ja Wrzesień 2007
Sølvi odbiera<br />
towar od dostawcy<br />
z hurtowni.<br />
wanie tempa wzrostu sprzedaży leków z grupy OTC wynika<br />
z faktu, że są one coraz bardziej dostępne poza aptekami.<br />
„FARMACEUTA” BRZMI DUMNIE<br />
Kine opowiada o tajnikach swojego zawodu z ciepłym uśmiechem.<br />
Profesja farmaceuty cieszy się wśród Norwegów dużym<br />
społecznym poważaniem, kojarzy z prestiżem i zamożnością,<br />
bowiem praca w aptece jest bardzo dobrze opłacana. – Patrząc<br />
z perspektywy na moją karierę w farmacji, mam tylko jedną<br />
obawę – zwierza się. – W dużych miastach, takich jak Trondheim,<br />
aptek jest coraz więcej, klienci mogą dokonać wyboru, co<br />
zwiększa potrzebę bycia konkurencyjnym. Nie chciałabym,<br />
byśmy stali się pewnego dnia w większym stopniu sprzedawcami<br />
niż doradcami. Uczono nas, jak służyć ludziom fachową<br />
poradą, i to powinno pozostać naszym głównym zadaniem.<br />
Na szczęście młode pokolenia rozumieją, co jest ich misją. Wierzę,<br />
że dokąd nauczyciele akademiccy będą podkreślać znaczenie<br />
i sens pracy farmaceuty, nie mamy się czego obawiać.<br />
W opinii farmaceutek z trondheimskiej apteki to, że ich zawód<br />
cieszy się dużym prestiżem, jest w dużej mierze zasługą związków<br />
zrzeszających farmaceutów. Pracownicy aptek, podobnie<br />
jak nauczyciele, mają dużą siłę przebicia. Ich głos słychać wyraźnie,<br />
gdyż potrafili stworzyć prężne, skonsolidowane organizacje<br />
zawodowe. Ta dość niespotykana w Polsce aktywność<br />
wynika zapewne z faktu, że Norwegia ma niejako naturalne,<br />
długie tradycje społeczeństwa obywatelskiego. Od setek lat małe<br />
grupy ludzi łączyły się w większe zbiorowiska i współdziałały<br />
dla własnego dobra.<br />
Minęło południe, powoli w „Tempe” zaczyna się większy ruch.<br />
Kine wraca do swoich codziennych obowiązków. Jeszcze kilka<br />
dni i przyjdzie jej kolej na urlop. Nie wyklucza, że odwiedzi<br />
coraz bardziej popularną wśród Skandynawów Polskę – kraj<br />
„piękny, płaski i tani”.<br />
Podziękowania:<br />
Autorka dziękuje za poświęcony czas Kine Knudsen z Alliance Apotek<br />
Tempe (Tempevegen 22 Postbox 6717, 7031 Trondheim).<br />
Forfatteren ønsker å si takk til Kine Knudsen (Alliance Apotek Tempe<br />
(Tempevegen 22 Postbox 6717, 7031 Trondheim)<br />
for hennes tid og hjelp.
MENEDŻER APTEKI<br />
akademia farmaceuty<br />
Izabela Zdolińska<br />
Negocjator<br />
i mediator,<br />
współzałożycielka<br />
Stowarzyszenia<br />
Instytut<br />
Rozwiązywania<br />
Konfliktów.<br />
1 OPIS PRZYPADKU<br />
W kolejce do okienka w aptece<br />
stoi sześć osób. Jedna z oczekujących<br />
pacjentek przyszła do apteki razem ze<br />
swoim małym dzieckiem, które nagle<br />
zaczyna płakać. Płacz dziecka powoduje<br />
podenerwowanie pozostałych osób<br />
czekających w kolejce.<br />
Farmaceuta obsługujący pacjentów,<br />
słysząc płacz dziecka oraz obserwując<br />
reakcje pozostałych osób, próbuje przyspieszyć<br />
obsługę pacjentów. W praktyce<br />
takie działanie nie sprawdza się, ponieważ<br />
trudno jest przewidzieć, jakie będą<br />
potrzeby pacjenta oraz ile czasu trzeba<br />
będzie mu poświęcić. Gdy przychodzi<br />
kolej na panią z dzieckiem, okazuje się,<br />
że powodem płaczu malucha jest jego<br />
choroba.<br />
RELACJE<br />
2<br />
OBSERWATORA<br />
W aptece jest kilka osób oczekujących<br />
na swoją kolej. Jedna z kobiet stojących<br />
w kolejce przyszła do apteki z dzieckiem<br />
w wózku. Nagle rozlega się płacz dziecka.<br />
Wszystkie osoby w aptece natychmiast<br />
zwracają swoją uwagę na matkę z dzieckiem.<br />
Usilne próby uspokojenia malucha<br />
przez mamę nie zdają egzaminu.<br />
Głośny płacz negatywnie wpływa na<br />
pozostałych pacjentów. Klienci czują<br />
się w tej sytuacji niekomfortowo i jedyną<br />
rzeczą, o której myślą, jest szybkie<br />
Płacz<br />
w aptece<br />
Głośny płacz dziecka może wyprowadzić z równowagi<br />
każdego, a tym bardziej osobę, która źle się czuje i czeka<br />
w kolejce w aptece. Farmaceuta próbujący przyspieszyć<br />
obsługę tylko pogorszy tę sytuację. Co ma zatem zrobić?<br />
dokonanie planowanych zakupów<br />
i opuszczenie apteki.<br />
Zniecierpliwienie oczekujących pacjentów<br />
z minuty na minutę rośnie i przekłada<br />
się na krytyczną ocenę jakości<br />
usług świadczonych w aptece. Farmaceuta<br />
nie radzi sobie z sytuacją.<br />
PUNKT WIDZENIA<br />
3<br />
FARMACEUTY<br />
Jest to częsta sytuacja w pracy farmaceuty.<br />
Zdarza się, że rodzice po wizycie<br />
u lekarza od razu idą do apteki. Wiadomo,<br />
że w takim przypadku zarówno<br />
rodzic, jak i dziecko chcą jak najszybciej<br />
być w domu i nie mają ochoty stać w kolejkach.<br />
Trudno mieć pretensje do małego<br />
dziecka, że płacze. Zazwyczaj sami<br />
pacjenci w takich okolicznościach przepuszczają<br />
rodzica w kolejce, aby szybciej<br />
został obsłużony. My, farmaceuci, nie<br />
możemy nakazać pacjentom przepuszczania<br />
rodziców z dziećmi poza kolejnością,<br />
ponieważ wywołałoby to pretensje<br />
pozostałych osób stojących<br />
w kolejce. Sami pacjenci muszą wykazać<br />
się wyczuciem. W naszym zawodzie<br />
staramy się do każdego pacjenta i sytuacji<br />
podchodzić indywidualnie, oczywiście<br />
na ile pozwalają na to możliwości<br />
i czas.<br />
Najtrudniej jest, kiedy trudne sytuacje<br />
kumulują się, np. przed pacjentem<br />
z dzieckiem stoi osoba, która potrze-<br />
Fot. Corbis, M. Szacho/Photopass<br />
18<br />
Farmacja i ja Wrzesień 2007
MENEDŻER APTEKI<br />
akademia farmaceuty<br />
buje porady w sprawie przepisanego leku,<br />
a to wymaga poświęcenia jej większej<br />
ilości czasu. Wtedy działania standardowe<br />
nie sprawdzają się i zaczynamy<br />
działać instynktownie, ale w takich<br />
przypadkach nieumiejętna komunikacja<br />
natychmiast wywołuje kryzys, a co<br />
za tym idzie, prowadzi do wzrostu niezadowolenia<br />
wśród pacjentów.<br />
Każda ekstremalna sytuacja, a do takich<br />
możemy zaliczyć przedstawiony przypadek,<br />
powoduje przedłużenie obsługi<br />
jednego pacjenta. Wpływa to negatywnie<br />
na relacje z pozostałymi stojącymi w kolejce<br />
osobami. Bywa, że rodzice z chorymi<br />
dziećmi oczekują, że zostaną<br />
szybciej obsłużeni, często nawet poza<br />
kolejnością. Wymagają tego zarówno<br />
od samych farmaceutów, jak i od apteki<br />
jako instytucji. Jeżeli nie są oni potraktowani<br />
priorytetowo, swoje niezadowolenie,<br />
zniecierpliwienie oraz<br />
zmęczenie spowodowane chorobą dziecka<br />
przelewają na nas, farmaceutów.<br />
Zaczynają postrzegać naszą aptekę jako<br />
miejsce nieprzyjazne.<br />
OPINIA EKSPERTA<br />
4<br />
– SPECJALISTY DO<br />
SPRAW KOMUNIKACJI<br />
Usiłowanie przyspieszenia obsługi pacjentów<br />
jest nieskuteczne, ponieważ<br />
konflikt w aptece rozgrywa się wyłącznie<br />
na poziomie emocjonalnym, i dlatego<br />
wyłącznie na tej płaszczyźnie można<br />
go zażegnać.<br />
Zgodnie z teorią frustracji i agresji zachowania<br />
agresywne biorą się z braku<br />
możliwości zaspokojenia własnych potrzeb<br />
(w tym przypadku z niemożności<br />
uniknięcia oddziaływania nieprzyjemnego<br />
bodźca, jakim jest płacz dziecka,<br />
bez rezygnacji z zaspokojenia ważnej<br />
potrzeby, jaką jest konieczność zakupienia<br />
leków). Skutkiem przyspieszenia<br />
obsługi pacjentów będzie jedynie wzrost<br />
frustracji u farmaceuty, spowodowany<br />
większą presją ze strony kolejki (niektórych<br />
czynności przyspieszyć się nie da,<br />
przyspieszanie innych może być niebezpieczne<br />
ze względu na możliwość<br />
pomyłki, np. dawki lub postaci leku).<br />
Zdenerwowanie farmaceuty udzieli się<br />
osobom oczekującym i nasili ich dyskomfort,<br />
ponieważ zdenerwowany farmaceuta<br />
nie będzie postrzegany jako<br />
kompetentny, a nerwowo obsługiwany<br />
klient może się poczuć lekceważony.<br />
Co więc należy zrobić?<br />
Po pierwsze<br />
Błędem jest przekonanie, że farmaceuta<br />
pozostaje w tej sytuacji całkowicie<br />
bezsilny, ponieważ nie ma prawa nakazać<br />
pacjentom przepuszczenia matki<br />
w kolejce i może jedynie oczekiwać, że<br />
pacjenci sami taką możliwość zaproponują.<br />
Farmaceuta ma do dyspozycji<br />
jeszcze dwie inne możliwości: poprosić<br />
pacjentów o przepuszczenie („Proszę<br />
państwa, czy mogliby państwo przepuścić<br />
tę panią, ponieważ jej dziecko płacze”)<br />
albo zapytać, czy nie woleliby, aby<br />
tę panią obsłużyć poza kolejnością.<br />
Różnica pomiędzy nakazem a prośbą<br />
lub pytaniem jest zasadnicza. Pacjenci,<br />
którzy zareagowaliby niechęcią na przymus<br />
w postaci autorytarnego nakazu<br />
przepuszczenia („Dlaczego on mi mówi,<br />
co mam zrobić?”), z dużym prawdopodobieństwem<br />
wyrażą zgodę, jeśli zostaną<br />
postawieni w pozycji osób wyświadczających<br />
przysługę i jeśli będą mieli<br />
świadomość, że to oni podejmują tę<br />
decyzję – nawet jeśli miałaby to być<br />
przysługa w celu osiągnięcia spokoju<br />
(„Właściwie to niech idzie pierwsza<br />
i szybko stąd znika”). Warto zauważyć,<br />
że do przepuszczenia będą bardziej<br />
skore osoby stojące z tyłu kolejki niż<br />
osoby znajdujące się bliżej okienka,<br />
ponieważ są skazane na dłuższe oczekiwanie<br />
w hałasie, a przesunięcie się<br />
z miejsca np. 5. na 6. nie będzie się wydawało<br />
dotkliwe. Jeśli kolejka jest długa,<br />
warto zwrócić się z pytaniem najpierw<br />
do osób stojących z tyłu, a po uzyskaniu<br />
akceptacji – do znajdujących się bliżej.<br />
Osobom stojącym bliżej trudniej będzie<br />
odmówić, jeśli będą musiały sprzeciwić<br />
się ustaleniom grupy. Ważne jest również<br />
podanie uzasadnienia, choćby dla<br />
wszystkich oczywistego („ponieważ<br />
dziecko płacze”). Badania wykazały, że<br />
siła oddziaływania prośby jest o wiele<br />
większa, jeżeli jest ona w jakikolwiek,<br />
nawet banalny i oczywisty sposób uzasadniona.<br />
Jeśli osób jest mało, bardzo<br />
skuteczną metodą uzyskania zgody<br />
będzie zwrócenie się z bezpośrednim<br />
pytaniem do każdego z klientów.<br />
Dobrą drogą wyjścia z nieprzyjemnej sytuacji jest wskazanie<br />
pajentom sposobów jej rozwiązania i pozostawienie decyzji<br />
w ich rękach. Mając prawo decyzji, sami dokonają wyboru<br />
i zaakceptują go.<br />
Po drugie<br />
Jeżeli frustracja osób stojących w kolejce<br />
jest na tyle duża, że prawdopodobieństwo<br />
odmowy na bezpośrednią<br />
prośbę jest zbyt wysokie, należy przyjąć<br />
inną strategię. Gdy pacjenci zaczynają<br />
wyrażać niepochlebne opinie w stosunku<br />
do bezradnej matki albo w sposób<br />
niewerbalny demonstrować swoje niezadowolenie,<br />
podstawowym sposobem<br />
wpływania na ich zachowania jest oddziaływanie<br />
na ich uczucie frustracji.<br />
Ponieważ nie możemy usunąć bezpośredniej<br />
przyczyny kłopotu, ważne jest,<br />
aby okazać pacjentom, że dostrzegamy<br />
problem. Najłatwiej osiągnąć to, opisując<br />
sytuację i nazywając uczucia wszystkich<br />
osób wprost. Choć może się to<br />
wydawać bardzo dziwne i nazbyt „amerykańskie”,<br />
warto powiedzieć np. „Widzę,<br />
że maluszek płacze. Czy jest chory?<br />
Zapewne chciałaby pani być obsłużona<br />
poza kolejnością. Może państwo panią<br />
przepuszczą? Stanie w kolejce z płaczącym<br />
dzieckiem musi być dla państwa<br />
bardzo uciążliwe”.<br />
Wygłoszenie takiej kwestii będzie miało<br />
jeszcze jedną zaletę. Jeśli opanujemy<br />
emocje i będziemy mówić spokojnym,<br />
przyjaznym tonem, istnieje szansa, że<br />
nasze uczucia udzielą się osobom stojącym<br />
w kolejce, a informacje uzyskane<br />
w dialogu z matką umożliwią zrozumienie<br />
sytuacji (choroba dziecka) i zwiększą<br />
wyrozumiałość osób oczekujących.<br />
Czas poświęcony na rozmowę zwróci<br />
się z nawiązką. Nawet jeśli pozostali<br />
pacjenci nie przepuszczą matki, farmaceuta<br />
zacznie być postrzegany jako<br />
osoba empatyczna i życzliwa, a pozytywny<br />
obraz jego osoby zostanie przeniesiony<br />
na całą aptekę.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja 19
MEDYCYNA<br />
w trosce o bezpieczeństwo pacjenta<br />
lek. med. Barbara<br />
Nurowska-Wrzosek,<br />
Katedra<br />
i Klinika Chorób<br />
Wewnętrznych,<br />
Nadciśnienia<br />
Tętniczego i Angiologii<br />
Akademii Medycznej<br />
w Warszawie<br />
Poznaj swojego pacjenta...<br />
z nadciśnieniem<br />
tętniczym<br />
Na nadciśnienie tętnicze choruje około miliarda mieszkańców naszej planety. Szacuje się,<br />
że do 2025 r. liczba ta przekroczy półtora miliarda. Zarówno rozpoznawalność nadciśnienia<br />
tętniczego, jak i skuteczność jego leczenia wciąż nie jest zadowalająca.<br />
Zaledwie 14% pacjentów w Polsce<br />
osiąga zalecane wartości ciśnienia<br />
tętniczego, co nie odbiega od<br />
sytuacji w innych krajach Europy. Nadciśnienie<br />
tętnicze jest najważniejszym<br />
czynnikiem ryzyka chorób sercowo-<br />
-naczyniowych, jak zawał serca czy udar<br />
mózgu. Ma wpływ na niewydolność<br />
serca i schyłkową niewydolność nerek.<br />
WHO wskazuje na podwyższone wartości<br />
ciśnienia tętniczego jako najczęstszą<br />
przyczynę zgonów na świecie.<br />
nerek, zwężenia tętnic nerkowych, guza<br />
chromochłonnego, koarktacji aorty,<br />
pierwotnego hiperaldosteronizmu. Niektóre<br />
leki mogą spowodować rozwój<br />
bądź złą kontrolę nadciśnienia tętniczego.<br />
Obserwuje się to przy stosowaniu<br />
erytropoetyny, leków immunosupresyjnych,<br />
jak cyklosporyny i takrolismusa,<br />
podczas antykoncepcji hormonalnej.<br />
LEKI A NADCIŚNIENIE<br />
TĘTNICZE<br />
Również preparaty dostępne bez recepty<br />
mogą wywołać nadciśnienie tętnicze.<br />
Szczególnie dobrze poznany jest wpływ<br />
NLPZ na ciśnienie tętnicze. Leki z tej<br />
grupy, hamując syntezę prostaglandyn,<br />
poprzez zwiększoną retencję sodu i wody<br />
w organizmie prowadzą do wzrostu<br />
ciśnienia tętniczego. Niektóre z nich<br />
stosowane przez wiele lat mogą spowo-<br />
(np. w formie rozpuszczalnej) zawierających<br />
większe ilości sodu. Pojedyncze<br />
doniesienia wykazały wzrost ciśnienia<br />
tętniczego u osób stosujących przewlekle<br />
w dużych dawkach paracetamol – wymaga<br />
to jednak dalszych badań.<br />
ZALECENIA DLA PACJENTÓW<br />
Chory na nadciśnienie tętnicze to często<br />
pacjent w podeszłym wieku, ze współistniejącymi<br />
czynnikami ryzyka chorób<br />
sercowo-naczyniowych (otyłość, cukrzyca,<br />
hiperlipidemia) lub już rozpoznaną<br />
chorobą wieńcową, zmagający się też<br />
z innymi dolegliwościami. Należy więc<br />
dobrać lek o bezpiecznym profilu działania,<br />
nie zwiększający ryzyka powikłań<br />
sercowo-naczyniowych, np. paracetamol.<br />
Doraźne, krótkoterminowe stosowanie<br />
NLPZ (jak np. ibuprofenu) nie podwyższa<br />
ciśnienia tętniczego.<br />
Substancje i leki mogące indukować nadciśnienie tętnicze:<br />
• kokaina • amfetamina • lukrecja • erytropoetyna • cyklosporyna •<br />
takrolismus • antykoncepcyjne środki hormonalne • steroidy • niesteroidowe<br />
leki przeciwzapalne • pseudoefedryna • leki zawierające duże ilości sodu.<br />
GRUPY RYZYKA<br />
Nadciśnienie tętnicze rozpoznajemy<br />
od wartości 140/90 mmHg. Większość<br />
pacjentów z podwyższonym ciśnieniem<br />
tętniczym to chorzy na pierwotne nadciśnienie<br />
tętnicze. Powstaje ono u osób<br />
predysponowanych genetycznie, ale<br />
niewątpliwy jest też udział czynników<br />
środowiskowych. Wtórne nadciśnienie<br />
tętnicze dotyczy poniżej 5% chorych.<br />
Rozwija się m.in. w przebiegu chorób<br />
dować nieodwracalne uszkodzenie nerek,<br />
również przyczyniające się do powstania<br />
tej choroby. U pacjentów leczonych<br />
z powodu nadciśnienia tętniczego NLPZ<br />
zmniejszają skuteczność terapii hipotensyjnej.<br />
Wpływ na rozwój nadciśnienia<br />
tętniczego mają nieselektywne niesteroidowe<br />
leki przeciwzapalne, jak<br />
i selektywny celekoksyb, a także nadużywanie<br />
preparatów zawierających<br />
pseudoefedrynę oraz stosowanie leków<br />
Partnerem cyklu artykułów „W trosce o bezpieczeństwo pacjenta” jest<br />
Rozpoznanie wtórnego nadciśnienia<br />
tętniczego spowodowanego nadużywaniem<br />
niesteroidowych leków przeciwzapalnych<br />
bywa trudne, gdyż chorzy<br />
nie przyznają się do stosowanych dodatkowo<br />
preparatów. Dobór właściwego<br />
leku przeciwbólowego lub przeciwprzeziębieniowego<br />
to ważny, często bagatelizowany<br />
problem medyczny. Widać tu,<br />
jak ważna jest współpraca między pacjentem,<br />
lekarzem i farmaceutą.<br />
Fot. East News, BE&W, archiwum prywatne<br />
20 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
farmakologia<br />
Leki a ciąża<br />
Leki wywołujące reakcje organizmu<br />
niepożądane w czasie ciąży można<br />
podzielić na preparaty o działaniu<br />
toksycznym – powodujące bezpośrednie<br />
uszkodzenie narządów wewnętrznych<br />
płodu, oraz teratogennym – odpowiadające<br />
za powstawanie wad wrodzonych<br />
u dziecka, a także o działaniu, którego<br />
skutki można ocenić w dalszym okresie<br />
rozwoju dziecka, np. opóźniony rozwój<br />
umysłowy.<br />
KTÓRY TRYMESTR<br />
Przy ocenie ewentualnej szkodliwości<br />
leku dla płodu istotny jest trymestr<br />
ciąży. I trymestr (etap embriogenezy – do<br />
12. tygodnia) to okres największej wrażliwości<br />
zarodka na działanie czynników<br />
teratogennych (w tym leków), które<br />
mogą prowadzić do powstawania wad<br />
rozwojowych. Po 12. tygodniu ciąży<br />
ryzyko powstawania wad rozwojowych<br />
jest już niewielkie, ale podawane leki<br />
mogą mieć wpływ na uszkodzenia<br />
ukształtowanych narządów płodu.<br />
Ważny jest też okres okołoporodowy,<br />
w którym zagrożeniem dla dziecka może<br />
być np. stosowanie leków mających<br />
wpływ na częstość pracy serca (atenolo,<br />
werapamil) lub spowalniających akcję<br />
porodową.<br />
WAŻNE ZASADY<br />
Oto kilka ogólnych zaleceń dotyczących<br />
stosowania farmaceutyków przez kobiety<br />
ciężarne:<br />
• Częstym problemem zgłaszanym przez<br />
przyszłe matki są zgagi – stosowanie<br />
Dobór leków<br />
dla kobiety w ciąży<br />
bywa kłopotem zarówno<br />
dla wypisujących<br />
recepty lekarzy,<br />
jak i polecających<br />
ogólnodostępne<br />
środki farmaceutów.<br />
Lek działa bowiem<br />
jednocześnie na dwa<br />
różne organizmy,<br />
z których każdy<br />
może mieć odmienne<br />
potrzeby.<br />
wapniowych, glinowych czy magnezowych<br />
leków alkalizujących jest<br />
bezpieczne. Podawanie leków blokujących<br />
receptor H02 (dostępna bez<br />
recepty ranitydyna) powinno być<br />
ograniczone do II i III trymestru ciąży<br />
i konsultowane z lekarzem.<br />
Klasyfikacja farmaceutyków według FDA<br />
• Poza czopkami glicerynowymi nie<br />
należy polecać innych preparatów<br />
stosowanych przy zaparciach – zbyt<br />
intensywna perystaltyka jelit może<br />
indukować skurcze macicy.<br />
• Przy biegunkach i stanach zapalnych<br />
śluzówki przewodu pokarmowego<br />
dopuszczalne jest stosowanie preparatu<br />
Smecta w zalecanych ogólnie<br />
dawkach.<br />
• Przy dolegliwościach bólowych i zwyżkach<br />
ciepłoty ciała można polecić<br />
paracetamol.<br />
• W czasie trwania ciąży nie wolno<br />
przyjmować preparatów zawierających<br />
aspirynę i złożonych środków stosowanych<br />
przy przeziębieniach. Bez<br />
zalecenia lekarza nie powinno się<br />
polecać żadnego z pozostałych dostępnych<br />
w wolnej sprzedaży<br />
NLPZ.<br />
• Należy zachować ostrożność przy polecaniu<br />
preparatów ziołowych, ponieważ<br />
nie zawsze jest znany dokładny<br />
skład i interakcje pomiędzy poszczególnymi<br />
składnikami leku.<br />
lek. med. Beata Wrona-Bąk<br />
Opracowano kilka klasyfikacji leków pod względem bezpieczeństwa stosowania<br />
w czasie ciąży. Najczęściej używaną jest klasyfikacja według amerykańskiej Food<br />
and Drug Administration (FDA) oceniająca czynniki ryzyka dla płodu:<br />
Kategoria<br />
A<br />
Kategoria<br />
B<br />
Kategoria<br />
C<br />
Kategoria<br />
D<br />
Kategoria<br />
X<br />
Lek bezpieczny w czasie ciąży, np. paracetamol.<br />
Badania na zwierzętach nie wykazały ryzyka dla płodu, ale nie potwierdzono<br />
tego u kobiet w ciąży. Do tej grupy zaliczono np. antybiotyki<br />
beta-laktamowe czy metyldopę.<br />
W badaniach na zwierzętach wykazano wpływ embriotoksyczny i teratogenny,<br />
lecz brak badań kontrolnych w ciąży. Lek można stosować<br />
wówczas, gdy korzyść z jego stosowania usprawiedliwia ryzyko dla<br />
płodu. Przykładem może być diosmina, doxazosyna, mebewryna.<br />
Istnieje ewidentne ryzyko dla płodu, lecz korzyści wynikające ze<br />
stosowania tego leku w ciąży mogą usprawiedliwiać podanie leku<br />
(chodzi m.in. o karbamazepinę).<br />
Badania na zwierzętach lub u ludzi wykazały szkodliwe działanie leku<br />
na płód, a ryzyko stosowania go u kobiet w ciąży przeważa wszystkie<br />
możliwe korzyści. Leki tej grupy przeciwwskazane są również u kobiet<br />
planujących ciążę. Przykładem może być acenokumarol o dokładnie<br />
udowodnionym działaniu teratogennym.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
21
MEDYCYNA<br />
lekarz rodzinny radzi<br />
Marcin Pustkowski<br />
lekarz rodzinny<br />
Kaszel<br />
u dzieci<br />
Dziecięcy kaszel – szczególnie przeciągający się<br />
– jest jedną z tych dolegliwości, które najbardziej<br />
niepokoją rodziców. Na szczęście u jego podłoża rzadko<br />
leży jakaś poważna przyczyna.<br />
Kaszel to jeden z odruchów obronnych<br />
organizmu. Kaszlemy, aby z dróg<br />
oddechowych usunąć śluz, drażniące<br />
substancje czy drobnoustroje. Z powodu<br />
obronnego charakteru ten odruch<br />
uważany jest za pożyteczny i dlatego tak<br />
dużo kontrowersji wzbudza stosowanie<br />
– w celu jego zwalczenia – leków przeciwkaszlowych.<br />
Kaszel jest objawem choroby,<br />
ale przecież kaszlemy (najczęściej nie<br />
zdając sobie z tego w ogóle sprawy) także<br />
w pełnym zdrowiu (dzieci ok. 40 razy<br />
dziennie).<br />
Najprostszym i najczęściej używanym<br />
podziałem jest sklasyfikowanie kaszlu<br />
ostrego i przewlekłego. Granicą jest tutaj<br />
okres 3 tygodni. Na przyczynę kaszlu<br />
może także naprowadzić jego charakter<br />
(patrz ramka: Charakter kaszlu a rozpoznanie).<br />
Innym podziałem, mającym<br />
znaczenie głównie dla ustalenia sposobu<br />
jego leczenia, jest rozróżnienie kaszlu<br />
„wilgotnego” i „suchego”.<br />
NA OSTRO<br />
Kaszel ostry u dzieci, podobnie jak u dorosłych,<br />
to przeważnie wynik wirusowych<br />
Charakter kaszlu a rozpoznanie<br />
infekcji górnych dróg oddechowych, czyli<br />
popularnego „przeziębienia”. U małych<br />
dzieci może dojść nawet do 10 takich zakażeń<br />
w ciągu roku. Podczas infekcji wirusowej<br />
dochodzi do zajęcia i podrażnienia<br />
błon śluzowych przez zarazki, a także<br />
do ściekania wydzieliny z jamy nosowej<br />
po tylnej ścianie gardła. Oba mechanizmy<br />
wywołują kaszel. Przeziębienie opisaliśmy<br />
szerzej w artykułach o gorączce i katarze<br />
u dzieci. Leczenie jest tutaj typowo objawowe,<br />
antybiotyki nie są wskazane. Warto<br />
zapamiętać (i powiedzieć o tym rodzicom),<br />
że kaszel jest objawem, który ustępuje jako<br />
jeden z ostatnich w przeziębieniu. Trwa<br />
nawet do 2 tygodni, a nierzadko jeszcze<br />
dłużej. Mówimy wówczas o tzw. kaszlu<br />
poinfekcyjnym. Kaszel ostry spotyka się<br />
także w innych infekcjach, np. w zapaleniu<br />
płuc czy zapaleniu oskrzeli.<br />
WIELKA TRÓJKA<br />
Rodziców najbardziej niepokoi wielotygodniowy<br />
lub wielomiesięczny kaszel<br />
przewlekły. Przyczyny są tu podobne jak<br />
u dorosłych. Za większość przypadków<br />
odpowiada „wielka trójka”: astma oskrzelowa,<br />
refluks żołądkowo-przełykowy oraz<br />
ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie<br />
gardła (zapalenie błony śluzowej nosa<br />
i zatok). U dzieci częściej niż u dorosłych<br />
• Kaszel „szczekający” – świadczy zazwyczaj o zapaleniu krtani i tchawicy<br />
(głównie wirusowym), często towarzyszy mu stridor, czyli szorstki, wysoki dźwięk<br />
pojawiający się na wdechu. Zwykle występuje nagle, w środku nocy.<br />
• „Pianie koguta” – świadczy o opisanym w artykule krztuścu.<br />
• Kaszel ze świszczącym dźwiękiem pojawiającym się na wydechu – jest<br />
charakterystyczny dla astmy oskrzelowej, infekcji dolnych dróg oddechowych<br />
lub ciała obcego.<br />
• Kaszel pogarszający się w nocy – charakterystyczny dla ściekania wydzieliny<br />
po tylnej ścianie gardła (mechanizm opisany obok) oraz dla astmy oskrzelowej<br />
i rzadziej dla refluksu żołądkowo-przełykowego.<br />
• Kaszel z gorączką – łagodna gorączka zwykle oznacza przeziębienie,<br />
temperatura powyżej 39°C może świadczyć o zapaleniu płuc.<br />
Fot. BSIP/East News<br />
22 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
lekarz rodzinny radzi<br />
Leczenie domowe<br />
• W pokoju dziecka dobrze jest umieścić nawilżacz.<br />
• Korzystne jest wypijanie przez dziecko dużej ilości płynów (np. soków owocowych).<br />
• Pierwszą pomocą w kaszlu „szczekającym” jest zabranie dziecka do łazienki, zamknięcie<br />
drzwi i puszczenie prysznica, tak aby nagromadziła się para. Dziecko<br />
powinno ją wdychać przez ok. 20 minut.<br />
• Nie należy samemu podawać dziecku (szczególnie małemu) „mieszanek” przeciwprzeziębieniowych<br />
i leków przeciwkaszlowych albo wykrztuśnych (szczególnie tabletek<br />
do ssania – małe dzieci mogą się zakrztusić!). Zawsze należy poradzić się w tym<br />
celu lekarza. Leki wykrztuśne pomocne będą w kaszlu z odkrztuszaniem wydzieliny<br />
(„wilgotnym”), a leki przeciwkaszlowe w kaszlu „suchym”, zakłócającym sen.<br />
• Plan postępowania w napadzie astmy oskrzelowej ustala lekarz. Rodzice muszą<br />
wtedy podawać leki stosowane w zaostrzeniach ściśle według jego zaleceń.<br />
występuje aspiracja ciała obcego, krztusiec<br />
czy tzw. kaszel nawykowy. Rzadziej widuje<br />
się u małych pacjentów nowotwory płuc<br />
czy kaszel polekowy (po inhibitorach<br />
konwertazy angiotensyny).<br />
U niektórych dzieci (choć u mniejszej<br />
liczby niż się kiedyś uważało) kaszel jest<br />
jedynym objawem astmy. Charakterystyczne<br />
jest jego nasilanie się pod wpływem<br />
zakażeń wirusowych, wysiłku i zimnego<br />
powietrza. Kaszel jest wtedy silniejszy<br />
w nocy. Towarzyszy mu najczęściej świszczący<br />
oddech i napadowa duszność. Na<br />
szczęście astmę potrafimy skutecznie<br />
leczyć, a u dzieci używa się zasadniczo<br />
tych samych leków co u dorosłych.<br />
Refluks żołądkowo-przełykowy to kolejna<br />
ważna przyczyna kaszlu przewlekłego.<br />
Jego charakterystycznym objawem jest<br />
zgaga, co naprowadza lekarza na właściwy<br />
trop. Jednak małe dzieci (oczywiście te,<br />
które już mówią) nie umieją opisać tego<br />
objawu, albo nie wiedzą, że oznacza coś<br />
złego. Sytuację komplikuje fakt, że zgaga<br />
nie zawsze występuje w refluksie (to samo<br />
dotyczy też dorosłych). Rozpoznanie<br />
choroby refluksowej wymaga czasami<br />
wykonania pH-metrii lub endoskopii.<br />
Kolejną przyczyną kaszlu jest ściekanie<br />
wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Dzieje<br />
się tak w przypadku zapalenia nosa<br />
lub/i zatok. Częstą przyczyną takiego<br />
nieżytu nosa jest opisany w poprzednim<br />
numerze katar sienny. Wodnista wydzielina<br />
wydobywa się wtedy nie tylko z przodu<br />
(przez nozdrza przednie), ale również<br />
z tyłu (przez nozdrza tylne). Zapalenie<br />
zatok może trwać przez wiele tygodni.<br />
Katar sienny czy przewlekłe infekcje zatok<br />
czasem objawiają się jedynie uporczywym<br />
kaszlem, bez objawów ze strony nosa!<br />
Inne, rzadsze przyczyny kaszlu obejmują:<br />
wspomniany kaszel poinfekcyjny,<br />
kaszel nawykowy (ma tło psychogenne,<br />
znika w nocy), podrażnienie przez dym<br />
tytoniowy i spaliny oraz inhalację ciała<br />
obcego (kawałki zabawek, cukierków itp.<br />
– głównie u chłopców od 2. do 4. r.ż.).<br />
UWAGA: KRZTUSIEC!<br />
Wydawało się, że ta choroba jest już opanowana.<br />
Po wprowadzeniu po wojnie<br />
obowiązkowych szczepień liczba przypadków<br />
systematycznie malała. Trwało<br />
to jednak tylko do połowy lat 90.<br />
Kiedy do lekarza?<br />
• Zawsze z dzieckiem poniżej 3. miesiąca<br />
życia.<br />
• Zawsze wtedy, kiedy dziecko ma trudności<br />
z oddychaniem, odczuwa duszność.<br />
• Zawsze wtedy, kiedy dziecko kaszle<br />
krwią.<br />
• Kiedy oddycha w szybszym tempie<br />
niż dotychczas (szczególnie w spoczynku).<br />
• Kiedy sinieją mu wargi, twarz i język.<br />
• W przypadku wysokiej gorączki (szczególnie<br />
u niemowlęcia).<br />
• Kiedy po kaszlu występuje „pianie<br />
koguta”, kaszlowi towarzyszy stridor<br />
(na wdechu) albo świst (na wydechu)<br />
albo kiedy kaszel jest „szczekający”.<br />
• Kiedy dziecko jest apatyczne, podsypia<br />
lub jest nadmiernie pobudzone.<br />
XX wieku. Po tym okresie odnotowywano<br />
niewielki, ale stały wzrost zachorowań.<br />
Nie wiadomo, co jest przyczyną: wygasanie<br />
odpowiedzi po szczepieniach czy<br />
mutacje pałeczki krztuśca. Jedno jest jednak<br />
pewne: na krztusiec trzeba uważać.<br />
Powikłania (duszenie się, zapalenia płuc,<br />
drgawki, encefalopatia, krwotok śródmózgowy)<br />
mogą u noworodków i niemowląt<br />
doprowadzić nawet do zgonu.<br />
Głównym, charakterystycznym objawem<br />
jest zanoszenie się kaszlem, czyli odgłos<br />
przypominający pianie koguta, pojawiający<br />
się, gdy dziecko wdycha powietrze.<br />
Następuje on po serii krótkich, męczących,<br />
napadowych kaszlnięć, powtarzających<br />
się wielokrotnie w ciągu doby. Wcześniej<br />
(przed pojawieniem się napadów kaszlu)<br />
choroba przypomina zwykłe przeziębienie<br />
z katarem, kichaniem i łagodną gorączką.<br />
Kaszel może być ostry (do 3 tygodni)<br />
lub przewlekły. Osoby szczepione<br />
przechodzą chorobę łagodniej, przez co<br />
jest ona trudniejsza do rozpoznania.<br />
Każdego chorego (dziecko i dorosłego)<br />
z napadowym kaszlem, a już szczególnie<br />
pacjentów „piejących”, należy skierować<br />
do lekarza, który potwierdzi rozpoznanie.<br />
W leczeniu krztuśca podaje się antybiotyki.<br />
W zapobieganiu bardzo ważne są<br />
szczepienia. Obecnie rozważa się stosowanie<br />
rutynowych szczepień przypominających<br />
dla młodzieży i dorosłych, żeby<br />
nie przenosili – kichając i kaszląc – choroby<br />
na niemowlęta, które nie zdążyły<br />
się jeszcze uodpornić.<br />
JAK LECZYĆ?<br />
Leczenie kaszlu to przede wszystkim terapia<br />
wywołującej go choroby. Leczenie<br />
„domowe” przedstawiono w ramce obok<br />
(Leczenie domowe). Łagodnie przebiegające<br />
przeziębienie mogą leczyć sami rodzice.<br />
W innych wypadkach (patrz ramka:<br />
Kiedy do lekarza?) konieczna będzie<br />
konsultacja lekarska.<br />
Piśmiennictwo:<br />
1. Chang AB, Glomb WB. Guidelines for<br />
evaluating chronic cough in pediatrics:<br />
ACCP evidence-based clinical practice<br />
guidelines. Chest. 2006;129 (1 Suppl):<br />
260S-283S. Review.<br />
2. Bręborowicz A. Przewlekły kaszel u dzieci.<br />
Przewodnik Lekarza 6/2001: 125-128.<br />
3. Wysocki J. Krztusiec. Komentarz do artykułu.<br />
Lekarz Rodzinny, 3/2007 (dodatek: LR<br />
– opieka na dziećmi): 39.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
23
MEDYCYNA<br />
pediatria<br />
Budowanie<br />
odporności u dziecka<br />
Przekraczając próg przedszkola, dziecko musi poradzić<br />
sobie nie tylko z własnymi emocjami, nawiązaniem nowych<br />
relacji z rówieśnikami, ale i szkodliwymi drobnoustrojami.<br />
O tym, czy wyjdzie z tej próby zwycięsko, często decyduje<br />
zapobiegliwość rodziców.<br />
dodatkowo bioflawonoidy (zwiększają<br />
przyswajanie witaminy C) i działający<br />
przeciwzapalnie cynk. Witaminę C<br />
i inne wartościowe substancje (m.in.<br />
magnez, wapń, potas, witaminę B) zawiera<br />
miód, nie należy jednak stosować<br />
go w pierwszych 2 latach życia.<br />
Dla budowania odporności dziecka<br />
ważne są też: codzienny ruch na świeżym<br />
powietrzu, dostosowany do pogody<br />
ubiór, odpowiednia wilgotność powietrza<br />
w mieszkaniu (zwłaszcza zimą) oraz<br />
ochrona przed biernym paleniem.<br />
Pierwszy dzień w przedszkolu jest<br />
najczęściej nie tylko powodem<br />
rodzicielskiej dumy, ale równie<br />
często bywa powodem do niepokoju.<br />
Wśród wielu obaw jest także i ta, że<br />
wiadomo, iż prędzej czy później (a czasami<br />
prędzej niż później) pociecha<br />
zachoruje.<br />
W pierwszych 6 miesiącach życia dzieci<br />
chronione są przez immunoglobuliny<br />
przekazane w czasie ciąży i karmienia<br />
piersią przez matkę. Następnie<br />
stopniowo muszą wykształcić własną<br />
broń przeciw zakażeniom. Pełna odporność<br />
humoralna i komórkowa wykształca<br />
się dopiero w 12.-15. r.ż. Nic<br />
więc dziwnego, że niemal każde dziecko<br />
w wieku przedszkolnym choruje znacznie<br />
częściej niż dorosły. Epizody przeziębieniowe<br />
zdarzają się mu około 6-8<br />
razy w roku.<br />
KROK 1<br />
Szczepienia<br />
Ponieważ nie sposób uniknąć zakażeń<br />
u dzieci, warto wiedzieć, jak zmniejszyć<br />
ich prawdopodobieństwo i wspomóc<br />
układ odpornościowy malucha. Programowo<br />
wzmacnia się go szczepieniami<br />
ochronnymi prowadzonymi według<br />
kalendarza. Oprócz szczepień obowiązkowych<br />
można również zainwestować<br />
w szczepienia dodatkowe: przeciw Haemophilus<br />
influenzae, pneumokokom i meningokokom,<br />
różyczce i śwince, a nawet<br />
ospie wietrznej, albo skorzystać ze znacznie<br />
wygodniejszych w zastosowaniu<br />
preparatów poliwalentnych. Warto także<br />
zaszczepić dziecko przeciw grypie,<br />
dotyczy to zwłaszcza dzieci w wieku od<br />
6 do 2 lat. Szczepieniu powinni się wówczas<br />
poddać także domownicy.<br />
KROK 2<br />
Prawidłowe odżywianie, sen<br />
i aktywność<br />
Same szczepienia jednak nie wystarczą.<br />
Aby układ odpornościowy funkcjonował<br />
prawidłowo i w pełni odpowiedział<br />
na szczepionki, dziecko musi mieć wystarczające<br />
zasoby energii i substancji,<br />
których jego organizm nie jest w stanie<br />
wyprodukować. Dostarczymy je, stosując<br />
dobrze skomponowaną dietę.<br />
Najbardziej znaną witaminą „antyinfekcyjną”<br />
jest kwas askorbinowy (witamina<br />
C), ale przed zakażeniami chroni<br />
też witamina A, której prekursorem<br />
jest beta-karoten. Jej źródłem są marchew,<br />
morele, pomarańcze, śliwki, brokuły,<br />
botwina oraz szpinak. Witamina A zwykle<br />
nie wymaga suplementacji, warto<br />
natomiast suplementować kwas askorbinowy,<br />
zwłaszcza u karmionych sztucznie<br />
niemowląt i małych dzieci. Często<br />
wykorzystuje się preparaty łączące witaminę<br />
C z rutyną, a nawet zawierające<br />
Elementy kształtowania<br />
odporności:<br />
• dieta bogata w warzywa i owoce,<br />
• ubiór dostosowany do pogody,<br />
• codzienna porcja ruchu na świeżym<br />
powietrzu,<br />
• odpowiednia wilgotność powietrza<br />
w mieszkaniu,<br />
• ochrona dziecka przed biernym<br />
paleniem.<br />
KROK 3<br />
Suplementacja<br />
tylko na ratunek<br />
Jeśli dziecko często choruje, można<br />
wypróbować suplementy diety dostępne<br />
w różnych postaciach. Przy nawracających<br />
zakażeniach pediatra może<br />
zdecydować o leczeniu preparatami<br />
immunostymulującymi, pobudzającymi<br />
odporność niespecyficzną, w tym<br />
specjalnymi szczepionkami w formie<br />
doustnej lub donosowej. Warunkiem<br />
rozpoczęcia takiej terapii jest brak jawnej<br />
klinicznie infekcji u dziecka (przy<br />
czynnym zakażeniu dodatkowa stymulacja<br />
układu odpornościowego jest<br />
szkodliwa). Można również posiłkować<br />
się preparatami ziołowymi zawierającymi<br />
np. wyciąg z aloesu czy jeżówki.<br />
Ważną rolę w kształtowaniu odporności<br />
poprzez wpływ na wzrost prawidłowej<br />
mikroflory jelitowej odgrywają<br />
prebiotyki, będące pożywką dla saprofitów<br />
jelitowych (np. inulina), występujące<br />
m.in. w bananach, cebuli, szparagach.<br />
Są one naturalnym składnikiem mleka<br />
kobiecego, obecnie coraz częściej dodaje<br />
się je do produktów żywnościowych<br />
przeznaczonych dla dzieci. Warto też<br />
sięgnąć po probiotyki zawierające bakterie<br />
zasiedlające przewód pokarmowy<br />
i stwarzające środowisko nieprzyjazne<br />
dla patogenów. Są one zwłaszcza wskazane<br />
podczas leczenia antybiotykiem<br />
i po kuracji, a ich systematyczne stosowanie<br />
ułatwia utrzymanie równowagi<br />
mikrobiologicznej przewodu pokarmowego.<br />
Podaje się je w formie przetworów<br />
mlecznych lub preparatów dostępnych<br />
w aptece.<br />
lek. med. Dorota Zielińska<br />
24 Farmacja i ja Wrzesień 2007
Suplement diety<br />
Novorutin C Junior:<br />
pomaga uzupełnić substancje potrzebne<br />
do utrzymania naturalnej odporności,<br />
dostarcza witaminę C w okresach<br />
zwiększonego zapotrzebowania<br />
zawiera niezbędny dla dzieci wapń.<br />
Novorutin C Junior - bąbelkuje odporność buduje.
MEDYCYNA<br />
laryngologia<br />
prof. dr hab. n. med.<br />
Dariusz Jurkiewicz<br />
Kierownik Kliniki<br />
Otolaryngologii<br />
Wojskowego<br />
Instytutu Medycznego<br />
w Warszawie, członek<br />
Rady Programowej<br />
kampanii<br />
Zdrowe Zatoki.<br />
datkowe. Chorobę można rozpoznać<br />
w przypadku stwierdzenia dwóch lub<br />
więcej objawów głównych lub jednego<br />
głównego i dwóch lub więcej dodatkowych<br />
(patrz ramka).<br />
Jesienny<br />
problem<br />
Ostre zapalenie zatok przynosowych szczególnie często<br />
występuje jesienią. Jest dolegliwością powszechną, ale<br />
diagnozowaną stosunkowo rzadko. Powód? Pacjenci często<br />
mylą jego objawy z przeziębieniem i próbują leczyć się na<br />
własną rękę.<br />
Mianem ostrego zapalenia zatok<br />
przynosowych określa się stan<br />
zapalny błony śluzowej nosa<br />
i zatok przynosowych rozwijający się<br />
nagle i trwający nie dłużej niż 4 tygodnie.<br />
Najczęściej proces zapalny przechodzi<br />
do jam zatok od strony nosa i stąd coraz<br />
częściej ujmuje się te dwie choroby wspólnie,<br />
określając je: rhinosinusitis.<br />
SKĄD TEN BÓL?<br />
Do zapalenia dochodzi najczęściej wtedy,<br />
gdy w wyniku np. przebytej infekcji<br />
górnych dróg oddechowych czy alergicznego<br />
nieżytu nosa zostanie zamknięte<br />
naturalne ujście zatoki. Powstają wtedy<br />
korzystne warunki do rozwoju flory<br />
bakteryjnej oraz zahamowania czynności<br />
rzęsek, co prowadzi do zastoju i rozwoju<br />
stanu zapalnego.<br />
Zasadniczą rolę w powstaniu zapalenia<br />
odgrywają wirusy. Choroba może być<br />
wywołana jednak i przez bakterie tlenowe,<br />
a wśród nich: Streptococcus pneumoniae,<br />
Haemophilus influenzae, Moraxella catarrrhalis,<br />
Streptococcus gr. A. Staphylococcus aureus,<br />
pałeczki Gram(-) oraz bakterie beztlenowe.<br />
UCIĄŻLIWE OBJAWY<br />
Aby ułatwić diagnostykę choroby, objawy<br />
ostrego zapalenia zatok przynosowych<br />
podzielono na dwie grupy: główne i do-<br />
W ostrym zapaleniu zatok przynosowych<br />
początek choroby jest zwykle nagły, poprzedzony<br />
infekcją błony śluzowej nosa.<br />
Oprócz objawów ze strony nosa i zatok<br />
przynosowych mogą występować te ogólne:<br />
podwyższona ciepłota ciała, złe samopoczucie,<br />
uczucie rozbicia czy brak<br />
łaknienia. Objawy miejscowe to bolesność<br />
nad chorą zatoką, niedrożność i wydzielina<br />
z nosa, bóle głowy, niekiedy zębów,<br />
osłabienie powonienia. Ból nasila się<br />
przy pochylaniu głowy, podnoszeniu<br />
się, kaszlu, wysiłku fizycznym oraz innych<br />
czynnościach zwiększających ciśnienie<br />
w zatokach przynosowych. Ból i odczuwany<br />
ucisk twarzy jest najczęstszym<br />
objawem zmuszającym chorego do zgłoszenia<br />
się do lekarza.<br />
W zapaleniu zatoki czołowej chorzy<br />
skarżą się na ból umiejscowiony w okolicy<br />
czoła i/lub twarzy. W zapaleniu<br />
zatok sitowych ból odczuwany jest pomiędzy<br />
oczami, ponad oczami lub<br />
w przyśrodkowym kącie oka. W stanie<br />
zapalnym zatoki szczękowej – w okolicy<br />
policzka i górnych zębów. W zapaleniu<br />
zatoki klinowej ból może mieć charakter<br />
Objawy zapalenia zatok<br />
przynosowych<br />
• Objawy główne: upośledzenie<br />
drożności nosa, wydzielina z nosa,<br />
ból w rzucie chorej zatoki, uczucie<br />
rozpierania, zaburzenie węchu.<br />
• Objawy dodatkowe: ból głowy,<br />
stany gorączkowe, nieprzyjemny<br />
zapach z ust, uczucie zmęczenia,<br />
ból zębów, u dzieci również kaszel,<br />
niepokój.<br />
Fot. BSIP/East News, materiały Ibuprom Zatoki, archiwum prywatne<br />
26 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
laryngologia<br />
wieloogniskowy lub być zlokalizowany<br />
w potylicy lub środku głowy.<br />
CHORY U LEKARZA<br />
Diagnostyka zapaleń zatok przynosowych<br />
obejmuje wywiad, badanie przedmiotowe,<br />
diagnostykę obrazową, badanie bakteriologiczne,<br />
niekiedy diagnostykę<br />
alergologiczną, ewentualnie konsultacje<br />
stomatologiczną oraz neurologiczną.<br />
Badania laryngologiczne pozwalają ocenić<br />
obrzęk w jamach nosa i charakter wydzieliny.<br />
Ponadto daje możliwość wykluczenia,<br />
czy w ich obrębie nie występują inne zmiany,<br />
które mogą powodować podobne<br />
objawy (polipy nosa, nowotwory).<br />
Badanie bakteriologiczne wydzieliny<br />
z jamy nosa pobrane z okolicy ujścia<br />
zatoki lub ze jej światła może potwierdzić<br />
obecność drobnoustroju patogenetycznego<br />
odpowiedzialnego za proces chorobowy,<br />
jak również ustalić jego wrażliwość<br />
na poszczególne chemioterapeutyki.<br />
Diagnostyka obrazowa obejmuje najczęściej<br />
zdjęcie przeglądowe zatok przynosowych.<br />
W ostrym zapaleniu można<br />
uwidocznić na nich poziom płynu w zatoce.<br />
W przypadku podejrzenia powikłań<br />
ostrego zapalenia zatok przynosowych<br />
wskazane jest wykonanie TK i RM.<br />
Godnym polecenia przesiewowym badaniem<br />
oceniającym stan zatok przynosowych<br />
może być termowizja. Jest to<br />
badanie nieinwazyjne polegające na ocenie<br />
różnic temperatury między tkanką<br />
zdrową a zmienioną chorobowo.<br />
NIE ZAWSZE ANTYBIOTYK<br />
Większość ostrych zakażeń nosa i zatok<br />
przynosowych stanowią zakażenia wirusowe.<br />
Nie należy więc spieszyć się z podawaniem<br />
antybiotyku, a wdrożyć leczenie<br />
zachowawcze. W pierwszej fazie<br />
reakcji zapalnej, zwanej naczyniową lub<br />
obrzękowo-wysiękową, celem leczenia jest<br />
zmniejszenie przekrwienia i obrzęku oraz<br />
gorączki i bólu. Na tym etapie stosuje się<br />
leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe,<br />
przeciwzapalne, obkurczające naczynia,<br />
zmniejszające wydzielanie śluzu.<br />
Wczesne zastosowanie leków przeciwbólowych,<br />
przeciwgorączkowych i udrażniających<br />
ujścia zatok przynosowych<br />
W badaniach przeprowadzonych w Polsce przez PBS<br />
wynika, że ok. 15% badanych Polaków cierpi<br />
na bóle zatok. Ból będący podstawowym objawem<br />
zapalenia zatok przynosowych wystąpił u 52%<br />
badanych bezpośrednio po przeziębieniu.<br />
w pierwszym okresie infekcji, może spowodować<br />
ustąpienie dolegliwości i brak<br />
konieczności stosowania antybiotyków.<br />
WIRUSOWE CZY BAKTERYJNE?<br />
Niełatwo jest rozróżnić, czy ostre zapalenie<br />
zatok jest wywołane przez wirusy<br />
czy bakterie. Przedłużająca się infekcja<br />
wirusowa i blokada ujścia zatoki może<br />
prowadzić do zakażenia bakteryjnego.<br />
Niepokojącymi objawami będzie zmiana<br />
charakteru wydzieliny ze śluzowej w ropną<br />
(żółtą, zieloną), mniejsze nasilenie<br />
dolegliwości ogólnych, a większe ze strony<br />
zatoki objętej procesem zapalnym.<br />
Zwykle objawy zakażenia bakteryjnego<br />
występują po tygodniu trwania infekcji<br />
wirusowej. Jeśli do niego doszło, konieczne<br />
jest rozpoczęcie antybiotykoterapii<br />
(stosuje się: amoksycylinę, amoksycylinę<br />
i kwas klawulanowy, cefaklor, cefprozil,<br />
cefuroksym oraz klindamycynę).<br />
W przypadku narastania dolegliwości<br />
bólowych ze strony zatoki szczękowej przy<br />
stosowaniu prawidłowego leczenia udrażniającego<br />
ujścia zatoki można wykonać<br />
punkcję. W leczeniu uzupełniającym<br />
stosuje się leki obkurczające błonę śluzową<br />
nosa i ujść zatok. Leki te mogą być<br />
podawane miejscowo na błonę śluzową<br />
nosa lub ogólnie. Ponieważ leki stosowane<br />
miejscowo mogą mieć niekorzystny<br />
wpływ na przebieg choroby (związane jest<br />
to z zaburzeniami transportu śluzowo-<br />
-rzęskowego oraz nasileniem procesu zapalnego),<br />
lepszy efekt leczniczy uzyskuje<br />
się, stosując ogólnie leki obkurczające.<br />
Godne polecenia są preparaty złożone<br />
z niesteroidowych leków przeciwzapalnych<br />
o działaniu przeciwbólowym (np. ibuprofen)<br />
oraz leków obkurczających błonę<br />
śluzową nosa (pseudoefedryna).<br />
UWAGA NA POWIKŁANIA<br />
Nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre<br />
zapalenie zatok przynosowych może prowadzić<br />
do przewlekłego zapalenia zatok<br />
lub do licznych powikłań, m.in. ropowicy<br />
oczodołu, zapalenia powiek, zapalenia<br />
nerwu wzrokowego, ropnia zewnątrzoponowego,<br />
ropnia wewnątrzoponowego,<br />
zapalenia opon miękkich, zakrzepu zatoki<br />
jamistej, zakrzepu zatoki strzałkowej<br />
górnej. W leczeniu powikłań należy wykonać<br />
zabieg radykalny oczyszczenia<br />
chorej zatoki i usunięcia powikłań oraz<br />
zastosować dożylnie chemioterapeutyki<br />
o szerokim spektrum działania.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
27
MEDYCYNA<br />
obserwatorium gastrologiczne<br />
Kamienie (cz.3)<br />
nie całkiem szlachetne<br />
dr n. med. Krzysztof<br />
Wojciechowski<br />
Kamica żółciowa<br />
zazwyczaj przebiega<br />
bezobjawowo. Kiedy jednak<br />
sprawia kłopoty, trzeba ją<br />
leczyć. Oprócz zabiegu<br />
chirurgicznego istnieją też<br />
inne, alternatywne metody,<br />
ale żeby je zastosować,<br />
muszą być spełnione<br />
określone warunki.<br />
Złogi w pęcherzyku żółciowym są<br />
problemem na tyle częstym, że każdy<br />
farmaceuta ma szansę zetknąć<br />
się z cierpiącym z tego powodu pacjentem.<br />
Chorym z jawną klinicznie kamicą pęcherzyka<br />
żółciowego na ogół proponuje się<br />
jego chirurgiczne usunięcie. Najczęściej<br />
stosuje się metodę laparoskopową lub tradycyjną<br />
(czyli otwarcie powłok brzucha).<br />
PO PIERWSZE: DIAGNOSTYKA<br />
Chirurg musi przede wszystkim ocenić<br />
drogi żółciowe u operowanego. Złogi mogą<br />
bowiem przemieszczać się z pęcherzyka<br />
do dróg żółciowych nawet w ostatniej<br />
chwili przed jego usunięciem, a powstają<br />
nie tylko w pęcherzyku, ale i w drogach<br />
wyprowadzających żółć do dwunastnicy.<br />
Uwięziony tam złóg bywa przyczyną groźnych<br />
powikłań, jak zablokowanie odpływu<br />
żółci czy zapalenie dróg żółciowych.<br />
Ponieważ drogi żółciowe i przewód trzustkowy<br />
u większości osób zbiegają się tuż<br />
przed ich ujściem na brodawce Vatera,<br />
zablokowanie ich w tym ostatnim wspólnym<br />
odcinku może spowodować ostre<br />
żółciopochodne zapalenie trzustki. Dlaczego<br />
tak ważna jest ocena, czy w drogach<br />
żółciowych nie pozostały lub nie powstają<br />
de novo złogi.<br />
Przed zabiegiem drożność przewodu żółciowego<br />
wspólnego można ocenić dzięki<br />
diagnostyce obrazowej (USG, CT, NMR),<br />
a w trakcie zabiegu specjalnym drenem<br />
(w trakcie operacji wykonywanej metodą<br />
klasyczną). Operacja laparoskopowa takiej<br />
możliwości nie daje. Dlatego – jeśli są<br />
wskazania – drogi żółciowe uwidocznia<br />
się i ocenia podczas endoskopowej cholangiografii<br />
wstępującej (ECPW). Lekarz<br />
odnajduje wtedy w dwunastnicy ujście<br />
dróg żółciowych i może przez nie podać<br />
pod ciśnieniem kontrast, który wypełniając<br />
wstecznie drogi żółciowe, „uwidacznia<br />
je” dla promieni rentgenowskich. Umożliwia<br />
to ocenę ich szerokości i występowania<br />
cieni złogów. Jeśli zostaną dostrzeżone,<br />
można naciąć brodawkę Vatera (sfinkterotomia),<br />
aby poszerzyć jej ujście i ułatwić<br />
ewakuację złogów. Jeśli są bardzo duże, za<br />
pomocą koszyczka Dormia można uchwycić<br />
je w drogach żółciowych i usunąć lub<br />
przynajmniej rozkruszyć, co ułatwia ich<br />
wydalenie.<br />
ROZPUSZCZANIE I ROZBIJANIE<br />
Niektórzy pacjenci poszukują niechirurgicznych<br />
metod leczenia kamicy żółciowej.<br />
Jedni z obawy przed operacją, inni z powodu<br />
ważnych obciążeń (np. zaawansowany<br />
wiek czy niewydolność krążenia). Od<br />
połowy lat 80. ubiegłego wieku znana jest<br />
metoda podawania za pomocą cewnika<br />
przechodzącego przez powłoki brzuszne<br />
i miąższ wątroby eteru metylterbutalinowego<br />
(MTBE). Po podaniu leków sedatywnych<br />
i wykonaniu nakłucia podaje się<br />
MTBE wprost do światła pęcherzyka żółciowego,<br />
po czym aspiruje w wielu cyklach.<br />
Substancja ta dość szybko rozpuszcza małe<br />
nieuwapnione złogi cholesterolowe. Jest<br />
to relatywnie bezpieczny zabieg, oszczędza<br />
pęcherzyk żółciowy, ale niestety nie zapobiega<br />
nawrotom kamicy. Z tego powodu,<br />
oraz dzięki uproszczeniu i znakomitym<br />
wynikom zabiegów laparoskopowych,<br />
rozpuszczanie złogów eterem nie jest zbyt<br />
popularne ani często stosowane.<br />
Inna nieinwazyjna metoda to rozbicie<br />
złogów wysokoenergetyczną zewnątrzustrojową<br />
falą generowaną przez urządzenia<br />
zwane litotryptorami. Można ją stosować,<br />
gdy złogów jest niewiele, a ich średnica<br />
nie przekracza 30 mm. Powodując duże<br />
naprężenia w złogu fale kruszą go. Nie<br />
ALTERNATYWA<br />
DLA SKALPELA<br />
Niechirurgiczne procedury prowadzące<br />
do pozbycia się złogów<br />
z pęcherzyka żółciowego można<br />
podzielić na;<br />
• nieinwazyjne – np. leczenie<br />
farmakologiczne, pozaustrojowa<br />
litotrypsja;<br />
• inwazyjne – np. miejscowa<br />
litoliza złogów eterem MTBE.<br />
ma jednak gwarancji bezpiecznej ewakuacji<br />
tak rozdrobnionych złogów. Przechodząc<br />
samoistnie z pęcherzyka żółciowego<br />
do dwunastnicy, mogą powodować powikłania.<br />
Dlatego w niektórych ośrodkach<br />
rozdrobnione złogi poddawane są jeszcze<br />
działaniu MTBE lub stosuje się doustne<br />
preparaty kwasów żółciowych.<br />
W sumie działania te okazują się dość<br />
skomplikowane, nie zawsze komfortowe,<br />
często kosztowne. Zapewne tłumaczy to<br />
fakt ich małej popularności w codziennej<br />
praktyce klinicznej.<br />
Rys. SPL/East News<br />
28 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
alergia pokarmowa<br />
Alergia<br />
Nadwrażliwość pokarmowa to<br />
coraz częstszy problem w praktyce<br />
lekarskiej. Zwykle jednak<br />
jej objawy nie są wystarczająco silne,<br />
aby zmusić pacjentów do natychmiastowej<br />
wizyty u lekarza, dlatego swoje<br />
pierwsze kroki kierują najczęściej do<br />
apteki. Warto zatem przypomnieć sobie<br />
przyczyny i sposoby leczenia tych<br />
dolegliwości. W pierwszej części naszego<br />
cyklu przyjrzymy się czynnikom,<br />
które nadwrażliwość mogą wywołać.<br />
NADWRAŻLIWI NA POKARM<br />
Na tzw. nadwrażliwość pokarmową<br />
składają się alergia pokarmowa i nietolerancja<br />
pokarmowa. Definiuje się ją<br />
jako każdą niepożądaną reakcję organizmu<br />
wywołaną spożyciem określonego<br />
pokarmu w ilości, która tolerowana<br />
jest przez zdrowego człowieka.<br />
Reakcja ta może dotyczyć zarówno<br />
samego pokarmu, jak i innych składników<br />
dodawanych do żywności lub powstających<br />
wskutek niewłaściwego jej<br />
przechowywania. Nadwrażliwość pokarmowa<br />
może mieć charakter immunologiczny<br />
(alergia pokarmowa) bądź<br />
nieimmunologiczny (niealergiczna<br />
Określenia<br />
„alergia<br />
pokarmowa”<br />
i „nietolerancja<br />
pokarmowa” są<br />
często<br />
stosowane<br />
zamiennie. I choć<br />
kryjące się pod<br />
nimi schorzenia<br />
mogą wywoływać<br />
podobne<br />
dolegliwości,<br />
mają odmienne<br />
przyczyny.<br />
czy nietolerancja?<br />
reakcja pokarmowa określana dawniej<br />
nietolerancją pokarmową). Cechuje się<br />
powtarzalnością występowania objawów<br />
klinicznych po spożyciu konkretnego<br />
pokarmu, ich odwracalnością po zaprzestaniu<br />
tego spożycia oraz brakiem nawrotu<br />
objawów w okresach wykluczenia<br />
z diety źle działającego produktu.<br />
ATAK NA SIEBIE<br />
Alergia pokarmowa jest nieprawidłową<br />
reakcją organizmu na pokarm, w którą<br />
zaangażowane są mechanizmy immunologiczne.<br />
U zdrowego człowieka<br />
w odpowiedzi na wprowadzenie do<br />
ustroju antygenu układ odpornościowy<br />
Mylące objawy<br />
W alergii pokarmowej antygeny pokarmowe<br />
nie zostają unieczynnione<br />
i wywołują nadmierną odpowiedź<br />
immunologiczną.<br />
W nietolerancji pokarmowej mogą<br />
wystąpić tzw. objawy pseudoalrgiczne.<br />
Pojawiają się u osób nadwrażliwych<br />
po spożyciu pokarmów zawierających<br />
duże ilości histaminy.<br />
uruchamia proces obronny mający na<br />
celu pozbawienie go aktywności biologicznej.<br />
Poprzez produkcję przeciwciał,<br />
które wiążą się z tym białkiem, prowadzi<br />
do jego zobojętnienia i eliminacji.<br />
W alergii pokarmowej antygeny pokarmowe<br />
nie zostają unieczynnione i są<br />
przyczyną nadmiernej odpowiedzi immunologicznej.<br />
W 50% przypadków wywołują one reakcję<br />
typu I, czyli alergię IgE-zależną.<br />
Występuje ona u osób predysponowanych<br />
genetycznie do produkcji swoistych,<br />
skierowanych przeciwko konkretnym<br />
antygenom pokarmowym, immunoglobulin<br />
klasy E (IgE). Przeciwciała te<br />
łączą się ze spożytym alergenem, a powstały<br />
kompleks antygen-przeciwciało<br />
uruchamia uwalnianie z mastocytów<br />
i bazofilów mediatorów reakcji alergicznej:<br />
histaminy, serotoniny i cytokin.<br />
W ścianie przewodu pokarmowego<br />
powodują one miejscowe przekrwienie,<br />
obrzęk śluzówek, zwiększenie produkcji<br />
śluzu i przepuszczalności nabłonka,<br />
nasilenie perystaltyki jelit, klinicznie<br />
– biegunkę i ból brzucha. Spożyte alergeny<br />
mogą również zostać wchłonięte<br />
do krwioobiegu i wywołać podobne<br />
odczyny w każdym innym narządzie.<br />
TOKSYCZNE JEDZENIE<br />
Nietolerancja pokarmowa jest niepożądaną<br />
reakcją na pokarm powstającą<br />
bez udziału układu immunologicznego.<br />
Zostaje ona wywołana bezpośrednim<br />
działaniem na tkanki substancji zawartej<br />
w nietolerowanym pokarmie. Dotyczy<br />
zwykle konserwantów i dodatków<br />
do żywności mających poprawić jej smak,<br />
zapach i barwę. Nietolerancja pokarmowa<br />
może być również powodowana<br />
działaniem zawartych w produktach<br />
spożywczych takich substancji, jak serotonina,<br />
kofeina czy tyramina.<br />
Nietolerancja pokarmowa bywa wywoływana<br />
działaniem mikroorganizmów,<br />
np. bakterii przewodu pokarmowego<br />
zmieniających zawarte w białku aminokwasy<br />
(histydynę) na histaminę. Wśród<br />
innych przyczyn tych dolegliwości wymienia<br />
się zaburzenia metaboliczne<br />
wynikające z genetycznie uwarunkowanych<br />
niedoborów enzymów trawiennych,<br />
np. laktazy czy fenyloalaniny.<br />
lek. med. Anna Kamińska<br />
Fot. SPL/East News<br />
30 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
alfabet farmaceuty<br />
Ź jak<br />
źdźbła ziół<br />
Lato to czas<br />
przeznaczony na<br />
gromadzenie<br />
zapasów ziół<br />
leczniczych.<br />
By otrzymać<br />
surowiec<br />
najwyższej<br />
jakości, trzeba<br />
jednak<br />
przestrzegać<br />
pewnych zasad.<br />
dr n. farm.<br />
Katarzyna Żurowska<br />
uzasadnione najlepszymi dla danego<br />
gatunku warunkami dla zachowania<br />
najlepszej jakości zbieranego surowca.<br />
Każda z roślin leczniczych w pewnym<br />
okresie swojego wzrostu zawiera optymalną<br />
ilość substancji leczniczych. Warto<br />
zatem wiedzieć, czy należy ją zbierać<br />
w okresie kwitnienia, przed pojawieniem<br />
się liści, rano, w południe czy wieczorem.<br />
W przypadku upraw jest to dokładnie<br />
planowane i wychwycony zostaje czas<br />
maksymalnej zawartości substancji czynnych<br />
w roślinie danego gatunku. Ogólne<br />
zasady zbioru przedstawiono w tabeli.<br />
Zioła używane do nowoczesnej produkcji<br />
farmaceutycznej pochodzą<br />
zwykle ze specjalistycznych upraw.<br />
Zapewniają one pozyskiwanie surowca<br />
roślinnego w celu uzyskania roślinnych<br />
preparatów leczniczych o odpowiednio<br />
wysokiej jakości. Jednak także osoby,<br />
które same zbierają zioła na własny użytek,<br />
powinny zwrócić uwagę na przestrzeganie<br />
pewnych zasad dotyczących czasu<br />
zbioru, sposobu suszenia i przechowywania.<br />
W obu przypadkach – samodzielnego<br />
zbierania ziół oraz pozyskiwania<br />
na skalę przemysłową – przestrzeganie<br />
tych reguł umożliwia uzyskanie ze zbiorów<br />
maksymalnej ilości wartościowych<br />
składników.<br />
MIEJSCE ZBIORU<br />
Najbardziej wartościowe są zioła pochodzące<br />
ze specjalistycznych upraw, ponieważ<br />
warunki ich wzrostu są stale kontrolowane.<br />
Uprawy mające pokryć<br />
zapotrzebowanie na konkretne zioła<br />
obejmują wybrane, szczególnie cenne<br />
odmiany danego gatunku i zapewniają<br />
uzyskanie jednolitego surowca.<br />
Inaczej jest z ziołami pochodzącymi ze<br />
stanu naturalnego. Zbieracze indywidualni<br />
powinni zbierać zioła jedynie w miejscach<br />
położonych z dala od ruchliwych<br />
dróg bądź zakładów produkcyjnych<br />
mogących zanieczyszczać środowisko.<br />
CZAS ZBIORU<br />
Termin zbioru ziół ma bardzo duże znaczenie.<br />
I nie jest to podyktowane dawnymi<br />
zwyczajami, które kazały zbierać<br />
zioła „w pochmurny bezdeszczowy dzień<br />
lub w godzinach porannych”. Jest to<br />
Części rośliny Przykłady Warunki zbioru<br />
Kory<br />
Korzenie<br />
i kłącza<br />
Kwiaty<br />
Liście<br />
Ziele<br />
Owoce<br />
i nasiona<br />
Zasady zbioru wybranych roślin leczniczych<br />
wierzba, dąb<br />
mniszek<br />
lekarski, perz<br />
rumianek,<br />
kocanka,<br />
nagietek<br />
pokrzywa,<br />
malina,<br />
mącznica<br />
macierzanka,<br />
krwawnik, ruta<br />
róża, len<br />
SUSZENIE ZIÓŁ<br />
Zbieracze ziół oddają do skupu zwykle<br />
świeże zioła. Nie wszystkie jednak da się<br />
też przetworzyć bezpośrednio po zbiorze.<br />
Stąd suszenie ziół w celu pozostawienia<br />
ich do wykorzystania w późniejszym<br />
czasie. Proces ten przedłuża ich przydatność,<br />
ponieważ wraz z utratą nawet 95%<br />
wody zamierają w nich przemiany metaboliczne<br />
i reakcje enzymatyczne. Dzię-<br />
wczesną wiosną zdejmuje się z gałęzi ściętych<br />
przy okazji ścinek i wyrębów (nigdy z drzew<br />
rosnących)<br />
zbiera się po zakończonej wegetacji rośliny<br />
– jesienią lub bardzo wczesną wiosną<br />
pozyskuje się na początku lub<br />
w pełni kwitnienia (nigdy po przekwitnięciu)<br />
najczęściej przed lub w trakcie kwitnienia<br />
rośliny, o ile nie ma innych szczególnych<br />
wskazówek<br />
najczęściej w początkach kwitnienia, czasem<br />
w pełni kwitnienia lub w początkach tworzenia<br />
się nasion<br />
w początkach dojrzewania lub całkiem<br />
dojrzałe, jędrne, najlepiej w dni pochmurne,<br />
ale bezdeszczowe, w godzinach porannych<br />
Fot. Archiwum Medi Press<br />
32 Farmacja i ja Wrzesień 2007
ki temu,<br />
spowolnieniu<br />
ulegają<br />
niekorzystne<br />
przemiany substancji<br />
aktywnych<br />
oraz rozwój<br />
bakterii. Suszenie<br />
ziół nie jest sprawą<br />
prostą. Każdy z surowców<br />
wymaga bowiem<br />
specyficznych<br />
warunków – temperatury,<br />
przewiewu. Generalna<br />
zasada jest taka – nie wolno<br />
suszyć ziół w słońcu. Surowców<br />
olejkowych (mięta, koper<br />
włoski itp.) zwykle też nie rozdrabnia<br />
się, aby uniknąć strat<br />
cennego olejku.<br />
PRZECHOWYWANIE<br />
Po wysuszeniu roślinne surowce<br />
lecznicze są przechowywane<br />
do czasu, kiedy okażą się potrzebne<br />
do produkcji. Zwykle<br />
w miejscach zaciemnionych<br />
i przewiewnych. Pojemniki są<br />
zawsze bardzo dokładnie oznaczane,<br />
aby w późniejszym czasie<br />
uniknąć pomyłek.<br />
Odpowiednio pozyskany i przygotowany<br />
surowiec roślinny jest<br />
podstawą przetworów roślinnych<br />
odpowiedniej jakości,<br />
zarówno tych przygotowywanych<br />
samodzielnie w domu,<br />
jak i w warunkach przemysłowych.<br />
Od tego zależy również<br />
ich skuteczność.
MEDYCYNA<br />
znane rośliny, nieznane możliwości<br />
Zdrowie<br />
lek. med.<br />
Paweł Kańka<br />
o smaku cytryny<br />
Nazywana jest trawą<br />
cytrynową lub cytronelą.<br />
Palczatka cytrynowa<br />
(Cymbopogon citratus),<br />
bo o niej mowa,<br />
wykorzystywana jest<br />
nie tylko w kuchni<br />
i przemyśle kosmetycznym,<br />
ale i w medycynie.<br />
Stosuje się ją w łagodzeniu<br />
bólów brzucha i zwalczaniu<br />
kataru. Być może wkrótce<br />
będzie wspomagać<br />
leczenie cukrzycy<br />
i wrzodów żołądka.<br />
Palczatka cytrynowa uprawiana jest<br />
w krajach śródziemnomorskich,<br />
Afryce oraz w południowo-wschodniej<br />
Azji. Jej liście i łodygi mają silny<br />
cytrynowy smak i zapach. Świeże lub<br />
suszone stosuje się do aromatyzowania<br />
napojów, ciast i deserów, a także do<br />
przyprawiania sosów, zup i warzyw,<br />
szczególnie w kuchni azjatyckiej.<br />
Zawarty w roślinie olejek eteryczny (lemongrasowy)<br />
uważa się za cenny produkt<br />
w przemyśle kosmetycznym – jest składnikiem<br />
mydeł, perfum, kremów, a także<br />
preparatów do kąpieli zdrowotnych<br />
i odświeżających. Cytronela wykorzystywana<br />
była również w medycynie<br />
tradycyjnej. Stosowano ją ze względu<br />
na właściwości przeciwgrzybicze, antybakteryjne,<br />
przeciwzapalne i przeciwgorączkowe.<br />
Leczono nią również zaburzenia<br />
trawienia, bóle mięśni, katar.<br />
W chorobach dróg oddechowych do<br />
inhalacji używano świeżych liści palczatki.<br />
ZABÓJCA BAKTERII<br />
Współczesne próby odkrycia właściwości<br />
palczatki częściowo potwierdziły<br />
wspomniane kierunki działania.<br />
W 1984 r. naukowcy z Japonii, korzystając<br />
z chromatografii i spektroskopii<br />
masowej, wyizolowali trzy główne składniki<br />
olejku eterycznego odpowiedzialne<br />
za działanie przeciwbakteryjne.<br />
Ustalili również, że dwa z tych trzech<br />
składników alpha-cytral (geranial) i beta-cytral<br />
(neral) mają dość silne właściwości<br />
przeciwbakteryjne, zarówno<br />
w kierunku gram-dodatnich, jak i gram-<br />
-ujemnych organizmów. Natomiast<br />
trzeci wyizolowany składnik – mircen<br />
– samodzielnie nie wykazywał takiego<br />
działania, jednak po zmieszaniu z którymś<br />
z dwóch pozostałych, potęgował<br />
działanie przeciwbakteryjne.<br />
W 2003 r. inni japońscy naukowcy z Uniwersytetu<br />
Medycznego w Kyoto, zajmujący<br />
się chorobą wrzodową, poszukiwali<br />
składników roślinnych zwalczających<br />
Helicobacter pylori (bakterię sprzyjającą<br />
powstawaniu choroby wrzodowej). Wśród<br />
13 badanych substancji najskuteczniejszy<br />
był właśnie olejek lemongrasowy.<br />
Wykazał działanie bakteriobójcze w stosunku<br />
do H. pylori w 10-krotnie mniejszym<br />
stężeniu niż inne preparaty. Co ważne,<br />
nie zaobserwowano podczas badania<br />
rozwoju oporności badanych bakterii<br />
na tę substancję, podczas gdy w takich<br />
samych warunkach rozwinęła się oporność<br />
na klarytromycynę – lek pierwszego<br />
rzutu w eradykacji H. pylori.<br />
POZIOM GLUKOZY W DÓŁ<br />
Ostatnie lata przyniosły nowe zastosowania<br />
preparatów z cytroneli. Na przykład<br />
w cukrzycy, która często współistnieje<br />
z zaburzeniami lipidowymi.<br />
Leczenie tej przypadłości powinno nie<br />
tylko normalizować stężenie cukru, ale<br />
również poprawiać stężenie cholesterolu<br />
i trójglicerydów.<br />
Spośród 13 substancji<br />
badanych na skuteczność<br />
w zwalczaniu bakterii<br />
H. pylori najlepszy okazał<br />
się olejek lemongrasowy.<br />
Naukowcy z Nigerii badali wpływ wodnego<br />
wyciągu palczatki na stężenie<br />
cukru i poziomy lipidów u zwierząt<br />
laboratoryjnych. Wyniki ich badań,<br />
opublikowanych w 2007 r., są zachęcające.<br />
Wykazały obniżenie stężenia glukozy<br />
na czczo, cholesterolu całkowitego<br />
i LDL, a także zwiększenie stężenia HDL.<br />
Uzyskane efekty i mała toksyczność<br />
sprawiają, że palczatka powinna zostać<br />
poddana dalszym badaniom.<br />
Piśmiennictwo:<br />
1. Inawunmi GO et al., Antibacterial<br />
constituents in the essential oil of<br />
Cymbopogon citratus (DC.) Stapf.,<br />
J Ethnopharmacol. 1984 Dec; 12(3):279-86.<br />
2. Ohno T et al., Antimicrobal activity of<br />
essential oils against Helicobacter pylori.,<br />
Helicobacter. 2003 Jun; 8(3):207-15.<br />
3. Adenete AA, Agbaje EO, Hypoglicemic<br />
and hypolipidemic effects of fresh leaf<br />
aqueous extract of Cymbopogon citratus<br />
Stapf. in rats. J Ethnopharmacol. 2007<br />
Jul 25;112(3):440-4.<br />
Fot. East News<br />
34 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
odkrycia<br />
Leki<br />
biologiczne<br />
kontra<br />
RZS<br />
lek. med. Agnieszka<br />
Szumska-Olczak<br />
Oprócz leków hamujących TNF-<br />
-alfa (omówionych w poprzednim<br />
numerze „Farmacja i ja”)<br />
szeroko poruszano zagadnienia związane<br />
z leczeniem przy użyciu dwóch<br />
nowszych leków biologicznych: abataceptu<br />
i rituksymabu.<br />
ABATACEPT HAMUJE<br />
POSTĘP CHOROBY<br />
Abatacept to jedyny jak dotąd lek utrudniający<br />
przekazywanie informacji przez<br />
komórki prezentujące antygen limfocytom<br />
T podczas odpowiedzi immunologicznej<br />
(blokujący cząsteczki „sygnału<br />
drugiego”). Jest to białko złożone<br />
z zewnątrzkomórkowej domeny cząsteczki<br />
CTLA-4 i fragmentu Fc ludzkiej<br />
immunoglobuliny G1. Abatacept okazał<br />
się skuteczny u chorych na RZS – zmniejsza<br />
nasilenie objawów zapalenia i hamuje<br />
postęp zmian destrukcyjnych<br />
w stawach.<br />
Badania wykazały, że u 60,9% pacjentów<br />
leczonych lekiem w terapii skojarzonej<br />
z metotreksatem wystąpiła redukcja<br />
objawów klinicznych o co najmniej 20%<br />
w porównaniu z 35,5% pacjentów leczonych<br />
wyłącznie metotreksatem.<br />
Drugie badanie wykazało dodatkowo<br />
poprawę funkcjonowania fizycznego<br />
i mniejszy stopień uszkodzenia stawów<br />
po jednym roku leczenia.<br />
Mówiąc o nowoczesnym leczeniu reumatoidalnego<br />
zapalenia stawów coraz mocniej podkreśla się<br />
potrzebę agresywnej terapii i coraz częściej wymienia<br />
się tzw. leki biologiczne. Podejście takie<br />
przedstawiano także w trakcie 60. kongresu The<br />
European League Against Rheumatism (EULAR).<br />
RITUKSYMAB NA CIĘŻKIE<br />
POSTACIE RZS<br />
Kolejną terapią biologiczną jest zarejestrowany<br />
procedurą centralną w lipcu<br />
2006 r. rituksymab – chimeryczne przeciwciało<br />
przeciwko receptorowi CD20<br />
znajdującemu się na limfocytach B. Lek<br />
hamuje wytwarzanie autoprzeciwciał.<br />
Rituksymab stanowi całkowicie nowe<br />
podejście do leczenia RZS. Lek wiąże<br />
Rys. SPL/East News<br />
36 Farmacja i ja Wrzesień 2007
MEDYCYNA<br />
odkrycia<br />
się swoiście z antygenem CD-20, występującym<br />
na limfocytach B, uruchamiając<br />
mechanizmy układu odpornościowego<br />
prowadzące do zniszczenia pewnej<br />
grupy limfocytów B. Badania ostatnich<br />
lat pokazały, że to właśnie limfocyty B<br />
odgrywają kluczową rolę w immunopatogenezie<br />
RZS i między innymi aktywują<br />
układ immunologiczny po rozpoznaniu<br />
antygenu (rozpoczynają<br />
odpowiedź immunologiczną), wytwarzając<br />
przeciwciała skierowane przeciwko<br />
własnym białkom (czynnik reumatoidalny<br />
RF) oraz wytwarzając<br />
prozapalne cytokiny. Lek przerywa proces<br />
zapalny prowadzący do zaniku<br />
chrząstki stawowej i uszkodzenia tkanki<br />
kostnej.<br />
Wskazaniem do stosowania rituksymabu<br />
(łącznie z metotreksatem) jest ciężka<br />
postać RZS u dorosłych, u których zaobserwowano<br />
niedostateczną skuteczność<br />
bądź brak tolerancji na dotychczasową<br />
terapię, w tym również leków blokujących<br />
-alfa, zarówno in vitro, jak i in vivo. Hamuje<br />
wiązanie ludzkiego TNF-alfa do<br />
receptorów p55 i p75 na komórkach<br />
ludzkich i jest bardzo selektywne dla<br />
TNF-alfa.<br />
Poznanie patogenezy RZS, a przede wszystkim funkcji<br />
limfocytów T i B, makrofagów, monocytów, cytokin<br />
prozapalnych i przeciwzapalnych oraz metaloproteinaz,<br />
przyczyniło się do powstania nowej generacji leków<br />
– tzw. leków biologicznych.<br />
czynnik martwicy nowotworów (TNF).<br />
Uznano, że lek może być przydatny<br />
u chorych na reumatoidalne zapalenie<br />
stawów w aktywnym okresie choroby,<br />
gdy LMPZ i inhibitory TNF-alfa okazały<br />
się nieskuteczne. Znalazł on także<br />
zastosowanie w wielu innych chorobach<br />
o podłożu autoimmunologicznym.<br />
Jednakże szereg zagrożeń związanych<br />
z działaniem rituksymabu wymaga wyjątkowej<br />
ostrożności w podejmowaniu<br />
decyzji o jego zastosowaniu.<br />
ADALIMUMAB, CZYLI<br />
SIŁA PRZECIWCIAŁA<br />
Kolejną nowością jest cząstka D2E7<br />
(adalimumab), która jest rekombinowanym<br />
ludzkim przeciwciałem monoklonalnym<br />
anty-TNF-alfa. Posiada więc<br />
niską immunogenność przy zachowaniu<br />
dużych właściwości terapeutycznych:<br />
D2E7 aktywnie neutralizuje szerokie<br />
spektrum aktywności biologicznej TNF-<br />
W badaniach klinicznych wykazano,<br />
że D2E7 podawany podskórnie w odstępach<br />
2-tygodniowych, w skojarzeniu<br />
z MTX, skutecznie hamuje objawy zapalenia<br />
stawów. Terapia skojarzona<br />
powodowała u 2/3 pacjentów co najmniej<br />
20% redukcję objawów po 6 miesiącach<br />
leczenia. Po roku leczenia zaobserwowano<br />
także mniej uszkodzeń stawów<br />
i mniejszą redukcję funkcjonowania<br />
fizycznego w porównaniu do chorych<br />
leczonych wyłącznie metotreksatem.<br />
Dodatkowo u 62% pacjentów, którzy<br />
wcześniej nie przyjmowali metotreksatu<br />
zaobserwowano redukcję objawów<br />
klinicznych o 50%. Wykazano ponadto,<br />
że u chorych leczonych D2E7 poziom<br />
metaloproteinaz w surowicy (MPP1<br />
i MPP3) obniżył się o 50% w porównaniu<br />
z wartościami wyjściowymi. W długotrwałych<br />
obserwacjach większość<br />
pacjentów kontynuowała leczenie, co<br />
przemawia za dużym bezpieczeństwem<br />
leku.<br />
W trakcie 60. kongresu EULAR ogłoszono<br />
wyniki trzech kolejnych badań<br />
nad adalimumabem. Dowodzą one, że<br />
pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem<br />
stawów leczeni preparatem byli dłużej<br />
zdolni do pracy, mieli mniejszą liczbę<br />
nieobecności, a przy tym zauważali<br />
większe postępy w swoich osiągnięciach<br />
zawodowych.<br />
Bliżej przedstawię wyniki jednego badania<br />
poprowadzonego pod nazwą<br />
Zapobieganie Niezdolności do Pracy<br />
(PROWD). Badanie analizowało wpływ<br />
terapii kombinowanej na czas trwania<br />
pracy pacjentów z reumatoidalnym<br />
zapaleniem stawów. Było to pierwsze<br />
badanie prospektywne, kontrolowane<br />
placebo, w którym jako punkt końcowy<br />
przyjęto pomiar zdolności do pracy.<br />
Badanie PROWD wykazało, że utratę<br />
pracy lub zagrożenie utratą pracy odnotowało,<br />
po 56 tygodniach, znacznie<br />
więcej pacjentów zażywających sam<br />
metotreksat niż leczonych kombinacją<br />
cząstek adalimumab plus metotreksat.<br />
Wyniki te są istotne o tyle, że reumatoidalne<br />
zapalenie stawów jest jedną z najpowszechniejszych<br />
przyczyn niezdolności<br />
do pracy w krajach Europy<br />
Zachodniej.<br />
OBIECUJĄCE POSTĘPY<br />
Inną formą neutralizowania TNF-alfa<br />
są próby wprowadzenia do leczenia RZS<br />
inhibiotorów enzymu konwertującego<br />
TNF-alfa (TACE – tumor necrosis converting<br />
enzyme). TACE jest metaloproteiną, która<br />
posiada prekursor (26 Kda) wiążący<br />
TNF-alfa na błonie komórkowej (pro-<br />
-TNF-alfa) do rozpuszczalnego komponentu.<br />
W badaniach klinicznych znajduje<br />
się obecnie szereg doustnych,<br />
biologicznie czynnych, selektywnych<br />
inhibitorów TACE. Inhibitory te blokują<br />
mediowany przez TACE proces<br />
przekształcenia pro-TNF-alfa i są w stanie<br />
hamować produkcję TNF. Wykazano<br />
wysoką skuteczność inhibitorów<br />
TACE, związaną przypuszczalnie z wysoką<br />
penetracją do miejsc produkcji<br />
TNF-alfa.<br />
Aktualnie prowadzone są również badania<br />
nad zastosowaniem w leczeniu<br />
RZS ludzkich przeciwciał monoklonalnych<br />
do receptora dla IL-6 (anti-IL-<br />
-6R). IL-6 jest cytokiną o szerokim<br />
spektrum aktywności biologicznej.<br />
Indukuje one różnicowanie szeregu<br />
typów komórek T i B, monocytów, fibroblastów,<br />
keratocytów, komórek śródbłonka,<br />
komórek mesengialnych i płytek<br />
krwi. IL-6 indukuje hepatocyty do<br />
produkcji białek ostrej fazy (CRP, SAA,<br />
fibrynogen, alfa 1-antytrypsyna), ponadto<br />
aktywuje osteoklasty, prowadząc<br />
do resorbcji kości. W badaniach klinicznych<br />
nad skutecznością i bezpieczeństwem<br />
stosowania ludzkich przeciwciał<br />
monoklonalnych do receptora IL-6<br />
wykazano ich wysoką skuteczność w leczeniu<br />
aktywnych postaci RZS. Odległe<br />
wyniki tej metody leczenia nie są dokładnie<br />
sprecyzowane.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
37
LIFESTYLE<br />
rozmowa<br />
Piłka<br />
wyzwala emocje<br />
Umie mówić wtedy, kiedy nam, kibicom, brakuje słów.<br />
Choć mowa to jego żywioł, milknie, gdy dochodzi<br />
do dramatycznych wydarzeń. Dariusz Szpakowski<br />
z najsilniejszymi emocjami woli nas zostawiać sam na sam.<br />
Farmacja i ja: Właśnie wrócił Pan<br />
z wakacji...<br />
Dariusz Szpakowski: Tak, byliśmy<br />
z rodziną nad morzem. Jest takie miejsce<br />
w Dębkach, do którego jeździmy od lat,<br />
spędzając tam dwa, trzy tygodnie. Polskie<br />
wybrzeże ma niepowtarzalny urok, a do<br />
spędzania urlopów zagranicą mi niespieszno,<br />
ponieważ moje życie zawodowe w dużej<br />
mierze wiąże się z wyjazdami.<br />
Pańska praca jest trudna. Zły komentator<br />
psuje najlepsze widowisko,<br />
ale dobry potrafi pomóc kibicom odnaleźć<br />
żywiołowość emocji. Podczas<br />
oglądania relacji sportowych ludzie<br />
krzyczą, płaczą, tańczą z radości<br />
– i w dużej mierze od komentatora<br />
zależy, czy sobie na to pozwolą.<br />
Porównuję moje zadanie do roli kucharza,<br />
który doprawia gotowe potrawy. Nie może<br />
dodać ani za dużo przypraw, ani za mało.<br />
Dziś każdy kibic może w kilka sekund<br />
odnaleźć w internecie informacje o ulubionym<br />
sportowcu lub klubie – gdzie kto<br />
grał, ile ma lat, jak zaczął karierę. Moim<br />
zadaniem nie jest więc zasypywanie widzów<br />
samymi danymi statystycznymi, a wyszukiwanie<br />
dla nich ciekawostek, których<br />
nie znajdą w sieci. Korzystam z własnego,<br />
archiwum europejskich książek i encyklopedii<br />
sportowych oraz z doniesień<br />
prasowych z danego kraju.<br />
Gdy zdarza się na przykład, że polska<br />
reprezentacja gra z reprezentacją kraju,<br />
którego języka nie znam, korzystam z pomocy<br />
znajomych, którzy tam mieszkają<br />
i z prasowych doniesień wybieram rodzynki<br />
dla polskich kibiców. Tak odszukałem<br />
na przykład opowieść o wybitnym brazylijskim<br />
piłkarzu Ronaldinho, który<br />
zachwyca bardzo dobrą techniką gry. Skąd<br />
u niego te umiejętności? Gdy był dzieckiem,<br />
dostał od ojca piłkę, jednak przegryzł<br />
ją pies. Rodzina nie była zamożna, więc<br />
ojciec kupił mu nową, ale zapowiedział,<br />
że to ostatnia i musi uważać na psa. Ronaldinho<br />
nauczył się żonglować i wprost<br />
tańczyć z tą piłką, trenując w ogrodzie<br />
z jednym najgroźniejszych przeciwników,<br />
jakich kiedykolwiek spotkał.<br />
Szeroka wiedza zarówno o sporcie,<br />
jak i ludziach, by wiedzieć, czym<br />
można zainteresować kibiców, to<br />
tylko część sekretu komentatora.<br />
Jakie jeszcze cechy charakteru czy<br />
umiejętności trzeba posiąść, aby<br />
zdobyć uznanie publiczności?<br />
Wyczucie. Nawet z opowiadaniem ciekawostek<br />
nie można przesadzić. Trzeba<br />
wiedzieć, w którym momencie widzowi<br />
przeszkadzać. Komentator nie powinien<br />
zakłócać odbioru widowiska. Szybko<br />
nauczyłem się, że najlepszą reakcją na<br />
bramkę jest... cisza. To wyjątkowy moment,<br />
który kibice przeżywają indywidualnie<br />
i najlepiej w niego nie ingerować.<br />
Myślę też, że komentator musi mieć dobry<br />
głos. Nie da się być dobrym komentatorem<br />
sportowym, nie posiadając frapującego,<br />
rozpoznawalnego głosu. Kolejna rzecz to<br />
po prostu dobry warsztat. Uważam, że<br />
nie ma lepszej szkoły niż radio. Mieliśmy<br />
z Włodkiem Szaranowiczem to szczęście,<br />
że podczas pracy w Polskim Radio spotkaliśmy<br />
wspaniałego nauczyciela, Bogdana<br />
Tuszyńskiego. Do dziś, gdy przygotowuję<br />
się do komentowania ważnego<br />
wydarzenia, proszę go o radę i cieszę się,<br />
że potrafi pokazać mi niedociągnięcia.<br />
Oczywiście błędy będę popełniał zawsze,<br />
mówimy przecież o komentowaniu wydarzeń<br />
na żywo, nie mam napisanego<br />
tekstu na kartce i zapewne jeszcze nie raz<br />
się pomylę.<br />
Według mnie sens dobrej pracy komentatora<br />
polega przede wszystkim na posiadaniu<br />
pewnej wrażliwości.<br />
Co ma Pan na myśli?<br />
Widowiska sportowego nie da się komentować<br />
bez zangażowania. Nie można stać<br />
z boku i opowiadać widzom anegdotek.<br />
Pamiętam wiele chwil, kiedy będąc na<br />
antenie, czułem się wzruszony i nie ukrywałem<br />
tego. Komentowałem osiem finałów<br />
mistrzostw świata w piłce nożnej, a do<br />
dziś pamiętam te pierwsze w TVP i moje<br />
wielkie emocje, gdy Włodzimierz Smolarek<br />
strzelił bramkę.<br />
Podobnie czułem się, gdy po 16 latach<br />
przerwy polska reprezentacja awansowała<br />
do finałów w Korei i Japonii, wygrywając<br />
mecz z Norwegią. To była eksplozja<br />
radości. Podczas relacji na żywo kibice<br />
mogli zobaczyć, jak piłkarz Tomasz Iwan<br />
polewa mnie szampanem. Takich momentów<br />
nie da się „zagrać”. W komentowaniu<br />
widowisk sportowych nie ma niczego<br />
z aktorstwa. Kiedyś wystąpiłem<br />
gościnnie w serialu Klan, miałem zagrać<br />
komentatora, który cieszy się, że Polacy<br />
zdobywają mistrzostwa świata. Było to<br />
dla mnie bardzo trudne zadanie. Podobnie<br />
jest, gdy wraz z Włodkiem Szaranowiczem<br />
nagrywamy komentarze do gry<br />
komputerowej FIFA. Muszę się naprawdę<br />
starać i wyobrażać prawdziwe mecze, żeby<br />
brzmiało to autentycznie.<br />
Co jest złym snem komentatora?<br />
Relacja na żywo, gdy wiatr porwał<br />
wszystkie notatki?<br />
Nie, największym koszmarem jest brak<br />
połączenia ze studiem. Podczas jednego<br />
z meczów usłyszałam nagle głos z warszawskiego<br />
studio: „O, wreszcie jesteś, od<br />
kilkunastu minut puszczamy widzom<br />
muzykę i podajemy wynik!”. Zmartwiałem,<br />
gdy dotarło do mnie, że kibice nie<br />
słyszeli moich wypowiedzi, mam zacząć<br />
od początku, gdy trwa druga połowa,<br />
streścić dotychczasowe wydarzenia i w ciągu<br />
kilku sekund zbudować atmosferę do<br />
bieżących wydarzeń. Mogłoby się wyda-<br />
38 Farmacja i ja Wrzesień 2007
LIFESTYLE<br />
rozmowa<br />
wać, że z czasem człowiek przyzwyczaja<br />
się do stresu, improwizacji, kłopotów<br />
technicznych. Ale to nie jest tak. Im dłużej<br />
pracuję na antenie, tym bardziej zdaję<br />
sobie sprawę z odpowiedzialności przed<br />
widzami. Oni mają prawo oczekiwać ode<br />
mnie wiele, a ja nie mogę zawieść pokładanego<br />
we mnie zaufania.<br />
Dariusz Szpakowski.<br />
Najbardziej znany<br />
polski komentator<br />
i dziennikarz<br />
sportowy. Znawca<br />
piłki nożnej.<br />
Ma Pan możliwość spotkań z niezwykłymi<br />
osobowościami. Kto z polskich<br />
sportowców zrobił na Panu<br />
największe wrażenie?<br />
Jednym z powodów, dla których ludzie<br />
lubią oglądać zawody sportowe, jest możliwość<br />
obserwowania postaci wybitnych.<br />
Nie potrafię wyliczyć wszystkich, którzy<br />
zrobili na mnie wrażenie. Choćby Irena<br />
Szewińska, Teresa Sukniewicz, Kazimierz<br />
Górski, Włodzimierz Lubański, Kazimierz<br />
Dejna... Krótkie chwile wywiadów z nimi<br />
są trudne do przekazania, bo na ogół<br />
związane z kontekstem wydarzeń. Podczas<br />
olimpiady w Sydney po chodzie na<br />
20 kilometrów podszedłem do Roberta<br />
Korzeniowskiego. Podczas rozmowy zjawił<br />
się przy nas trener i krzyknął, iż pierwszy<br />
na mecie Meksykanin jest zdyskwalifikowany<br />
– Robert został mistrzem<br />
olimpijskim! Zarejestrowaliśmy moment<br />
niekłamanej radości sportowca.<br />
Cenię Adama Małysza za to, że potrafił<br />
na nowo odnaleźć energię do skakania,<br />
bo pamiętam, jak mówił zrezygnowany<br />
podczas igrzysk olimpijskich w Nagano,<br />
że chce zakończyć karierę. Imponuje mi<br />
postawa Otylii Jędrzejczak, która poznała<br />
niebo i piekło, a mimo to powróciła<br />
do sportu. Nie zapomnę spotkania z Pelem<br />
ani Ronaldhinio. Zabawne było<br />
spotkanie z Beckhamem. Na hotelowym<br />
basenie zapytałem, czy mogę zrobić sobie<br />
zdjęcie z idolem młodego pokolenia,<br />
mimo że ma na sobie tylko kąpielówki.<br />
Odparł, że ponieważ ja mam na sobie<br />
taki sam strój, nie widzi problemu.<br />
Dlaczego, według Pana, ludzie tak<br />
emocjonują się sportem? Co jest<br />
w nim takiego, co przyciąga?<br />
To możliwość obserwowania mistrzów,<br />
okazja do podziwiania tych, którzy docierają<br />
do granic wytrzymałości ludzkiego<br />
organizmu. Patrząc na sportowców,<br />
widzimy też coś, co w codziennym życiu<br />
rzadko się zdarza: niekłamane wybuchy<br />
emocji. Zawodnicy płaczą ze szczęścia,<br />
odbierając nagrodę, lub krzyczą ze złości,<br />
gdy coś im nie wyjdzie. Myślę również,<br />
że kibicowanie daje mnóstwo radości,<br />
ponieważ budzi poczucie wspólnoty.<br />
W dobie globalizacji to jedna z niewielu<br />
okazji, by poczuć narodową jedność i dumę.<br />
Polscy kibice mają jeszcze wiele takich<br />
chwil przed sobą.<br />
Rozmawiała Sylwia Skorstad<br />
Fot. SGM, stylizacja Dorota Sadoch<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
39
LIFESTYLE<br />
psychologia<br />
Gdy praca<br />
przestaje cieszyć<br />
Wraz z nabywaniem doświadczenia<br />
zawodowego, paradoksalnie, może pojawić się<br />
znużenie i zmęczenie obowiązkami<br />
zawodowymi. Co można zrobić, by nadal<br />
czerpać z pracy satysfakcję?<br />
Swoją zawodową karierę zaczynamy<br />
pełni entuzjazmu i zapału. Wyobrażamy<br />
sobie, że zawód, który<br />
wybraliśmy będzie spełniał nasze oczekiwania:<br />
da nam szansę na rozwój, satysfakcję<br />
zawodową, dobre warunki<br />
finansowe. Czasami jednak po kilku<br />
latach okazuje się, że rzeczywistość rozmija<br />
się z oczekiwaniami. Możliwości<br />
szkolenia są mniejsze niż przewidywaliśmy,<br />
codzienne obowiązki są monotonne,<br />
droga awansu – zamknięta. Pojawiają<br />
się myśli: „To tak ma wyglądać<br />
moja praca aż do emerytury?”, „Dłużej<br />
tego nie wytrzymam”. To pierwsze oznaki<br />
wypalenia zawodowego.<br />
WYPALENIE<br />
– CO TO TAKIEGO?<br />
Jednym z pierwszych objawów wypalenia<br />
jest spadek satysfakcji z wykonywanych<br />
obowiązków. To, co dotychczas<br />
sprawiało radość, zaczyna nudzić. Nie<br />
cieszy nas spotkanie z pacjentami, przygotowywanie<br />
leków to coś, od czego<br />
zaczynamy uciekać. Patrzymy na wydawanie<br />
medykamentów jak na najbardziej<br />
banalną czynność świata.<br />
Kolejną oznaką jest dystansowanie się<br />
wobec pacjentów. Nie wczuwamy się<br />
już w ich sytuację, nie zaczynamy przyjacielskich<br />
pogawędek. Jednym słowem<br />
– zaczynamy traktować pacjentów chłodniej<br />
niż dotychczas. Profesjonalnie,<br />
grzecznie, ale bez przesadnej życzliwości.<br />
Odcinamy się od ludzi, nie chcemy<br />
wysłuchiwać ich problemów, drażnią<br />
nas ich pytania.<br />
Innym objawem wypalenia zawodowego<br />
jest wyczerpanie emocjonalne. Chroniczny<br />
stres towarzyszący pracy sprawia,<br />
że przestajemy sobie radzić z emocjami.<br />
Pojawia się drażliwość, nadwrażliwość,<br />
zbyt gwałtowne reakcje na błahe nawet<br />
sytuacje. Nasz stan emocjonalny wpływa<br />
z kolei na inne sfery życia – relacje<br />
z rodziną, przyjaciółmi, zaangażowanie<br />
w sprawy pozazawodowe.<br />
Przemęczenie emocjonalne nie pozostaje<br />
bez wpływu na nasz stan fizyczny.<br />
Mamy trudności z zasypianiem, cierpimy<br />
na napięciowe bóle głowy, dolegliwości<br />
żołądkowe czy bolesność kręgosłupa<br />
i karku. Jeżeli w porę nie<br />
zareagujemy na te somatyczne objawy<br />
Rys. Getty Images/FPM<br />
40 Farmacja i ja Wrzesień 2007
LIFESTYLE<br />
psychologia<br />
niechęci do pracy zamienią się one<br />
w konkretną chorobę, która – na zasadzie<br />
błędnego koła – stanie się i przyczyną,<br />
i skutkiem wypalenia zawodowego. Praca<br />
będzie powodem występowania objawów<br />
chorobowych, a jednocześnie<br />
objawy chorobowe pozwolą na unikanie<br />
nielubianej pracy.<br />
Wypalenie zawodowe wiąże się także<br />
z poczuciem własnej niekompetencji.<br />
Człowiekowi zniechęconemu do pracy<br />
wydaje się, że nie jest dobrym pracownikiem,<br />
ponieważ nie czuje ani radości<br />
z pracy, ani nie jest w nią zaangażowany.<br />
Wydaje mu się, że to, co robi, mógłby<br />
robić ktokolwiek inny.<br />
KTO SIĘ SPALA<br />
NAJSZYBCIEJ?<br />
Wypalenie zawodowe zwykle dotyka<br />
osoby, których praca jest związana z kontaktem<br />
z ludźmi, z niesieniem im pomocy<br />
i wsparcia. Szybko mogą więc ulec<br />
wypaleniu lekarze, pielęgniarki, personel<br />
medyczny, farmaceuci, terapeuci,<br />
pracownicy socjalni, nauczyciele. Dlaczego<br />
oni? Bo właśnie w pracy z ludźmi<br />
często doświadczają uczucia bezradności,<br />
poczucia, że problemy podopiecznych<br />
ich przerastają, że frustracja pacjenta<br />
staje się ich frustracją.<br />
Syndromowi wypalenia zawodowego<br />
ulegają zarówno ci, którzy rozpoczynają<br />
pracę zawodową z wysokim poziomem<br />
zaangażowania, jak i doświadczeni,<br />
wieloletni pracownicy. Dla młodych<br />
zapaleńców bolesne jest zderzenie z nieco<br />
przyszarzałą codziennością, gdy mija<br />
radość i zapał związany z objęciem nowej<br />
posady, przychodzi znużenie i zniechęcenie.<br />
Dla wieloletnich pracowników<br />
frustrująca może być codzienna rutyna,<br />
niemożność zawodowego rozwoju,<br />
awansu, poprawienia swojej sytuacji<br />
materialnej.<br />
Innymi cechami prowadzącymi do tego<br />
syndromu są ambicja i perfekcjonizm.<br />
Im wyżej postawiona poprzeczka, tym<br />
większa szansa, że nie uda nam się sprostać<br />
oczekiwaniom. Okazuje się, że<br />
w pracy nie jesteśmy tak wybitni, wydajni<br />
i kreatywni, jak chcielibyśmy być.<br />
Owocuje to stresem i zniechęceniem.<br />
Osoby dotknięte syndromem wypalenia<br />
zawodowego często mają problemy<br />
w kontaktach międzyludzkich – nie<br />
potrafią korzystać ze wsparcia innych,<br />
dzielić się zmartwieniami, prosić o udzielenie<br />
pomocy i jej przyjmować. Osoby<br />
te nie dają sobie prawa do popełnienia<br />
błędu, do słabości, odpoczynku.<br />
Wypalenie zawodowe nie tylko utrudnia<br />
nam pracę. Zagraża także naszemu samopoczuciu<br />
i zdrowiu. Dlatego warto<br />
słuchać sygnałów płynących z organizmu<br />
i reagować na pierwsze z nich.<br />
ZANIM POJAWI SIĘ<br />
WYPALENIE<br />
Przed pojawieniem się syndromu wypalenia<br />
zawodowego chroni nas przede<br />
wszystkim świadomość, że… taki syndrom<br />
istnieje. Kiedy czujemy się wciąż<br />
zmęczeni, zniechęceni, reagujemy drażliwością<br />
na najbardziej błahe problemy<br />
i nie chcemy myśleć ani mówić o życiu<br />
zawodowym, jest to wskazówka, by<br />
baczniej przyjrzeć się temu, jak czujemy<br />
się w pracy. Czy jesteśmy z niej zadowoleni?<br />
Czy idziemy do pracy z radością?<br />
A może nasza profesja stała się już tylko<br />
przykrym obowiązkiem?<br />
Poza objawami psychicznymi warto<br />
przypatrywać się także kondycji ciała.<br />
Temu, jak sypiamy, czy mamy apetyt,<br />
czy zmieniły się nasze potrzeby seksualne.<br />
Czy po stresującym dniu czujemy<br />
ból lub napięcie mięśniowe? Może częściej<br />
łapią nas infekcje?<br />
By nie ulec wypaleniu, musimy także<br />
wyznaczyć konkretną granicę pomiędzy<br />
pracą a życiem osobistym. Sprawy związane<br />
z pracą powinnyśmy zostawiać za<br />
progiem domu. Po pracy konieczne jest<br />
wyznaczenie czasu na odpoczynek, relaks,<br />
uprawianie sportu. Dbałość o regenerowanie<br />
sił powinna być tak samo<br />
istotną częścią dnia, jak praca czy sen.<br />
Dlatego warto rozwijać sposoby radzenia<br />
sobie ze stresem, trenować trudną<br />
sztukę odpoczywania.<br />
Wzmacniająco działa także korzystanie<br />
ze wsparcia społecznego. Zwykłe spotkanie<br />
ze znajomymi, rozmowa z przyjacielem<br />
lub wyżalenie się mężowi<br />
czy żonie może podziałać oczyszczająco,<br />
dać nam poczucie, że jesteśmy rozumiani.<br />
Poza tym przy bliskich osobach<br />
możemy pozwolić sobie na zwierzenie<br />
się z własnych słabości, przyznać do<br />
popełnionych błędów, a jednocześnie<br />
oczekiwać wsparcia (w pracy w takiej<br />
sytuacji bylibyśmy poddani ocenie,<br />
a raczej krytyce).<br />
Warto także przemyśleć własne nastawienie<br />
i przekonania dotyczące pracy.<br />
Jakie mamy oczekiwania wobec miejsca<br />
pracy i czy są one możliwe do spełnienia?<br />
Czy rzeczywiście nie możemy uzyskać<br />
w firmie takiej zmiany warunków, by<br />
czuć się bardziej komfortowo? Jak postrzegamy<br />
siebie jako pracownika? Czy<br />
nie wymagamy od siebie zbyt wiele, nie<br />
chcemy być idealnymi specjalistami,<br />
rodzicami, partnerami?<br />
To nieprawda, że syndrom wypalenia zawodowego dotyka<br />
tylko ludzi związanych z pomocą socjalną oraz pracujących<br />
po kilkanaście godzin dziennie pracowników wielkich korporacji.<br />
Jego ofiarą może paść każdy, szczególnie gdy nie widzi szans<br />
dalszego rozwoju.<br />
Warto przemyśleć te sprawy i zrewidować<br />
swoje przekonania tak, aby łatwiej<br />
nam się z nimi żyło. Ochroną przed<br />
wypaleniem zawodowym jest w końcu<br />
aktywna postawa wobec pracy. Dokształcanie<br />
się, codzienne szukanie sposobów<br />
na to, by unikać rutyny, i kreatywne<br />
podchodzenie do pojawiających się na<br />
naszej drodze wyzwań sprawią, że nie<br />
damy się zniechęceniu. Unikniemy nudy,<br />
jeśli będziemy starali się utrzymywać<br />
zaangażowaną postawę wobec swojego<br />
zawodu i patrzeć na znane już problemy<br />
świeżym okiem.<br />
Chodzenie do pracy z radością nie jest<br />
takie łatwe, skoro mamy do przepracowania<br />
kilkadziesiąt lat. Ale nie znaczy<br />
to, że musimy ulec wypaleniu zawodowemu.<br />
Jest bowiem szereg sposobów, by<br />
mu zapobiegać. A najważniejszy z nich<br />
to świadomość, że taki syndrom istnieje<br />
i może nas dotknąć.<br />
Lena Zawadzka<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
41
LIFESTYLE<br />
dieta<br />
Żywieniowe<br />
grzechy Polaków<br />
Izabela Wołodkiewicz<br />
Jest dietetykiem,<br />
pracuje w Centrum<br />
Diagnostyki Medycznej<br />
i Hematologii „BIOS”<br />
w Warszawie.<br />
Efekty złych nawyków żywieniowych nie dadzą znać o sobie<br />
natychmiast. Jednakże grzechy popełniane w żywieniu nie<br />
będą nam darowane i prędzej czy później przyjdzie nam za<br />
nie zapłacić. Poznajmy występki, by móc jak najszybciej<br />
wstąpić na ścieżkę solennej poprawy.<br />
Dieta przeważnie kojarzona jest<br />
z odmawianiem sobie nadmiaru<br />
potraw. Ale to tylko jedna strona<br />
medalu. Znacznie większym grzechem<br />
jest jedzenie nawet umiarkowanych ilości,<br />
ale produktów źle przygotowanych, nieodpowiednio<br />
zestawionych lub spożywanych<br />
w złych proporcjach.<br />
1<br />
SPOŻYWANIE<br />
W NADMIARZE TŁUSZCZÓW<br />
UTWARDZANYCH<br />
Tłuszcze spożywcze dzielimy na roślinne<br />
i zwierzęce. Do pierwszej grupy zaliczamy<br />
oleje, margaryny, do drugiej – masło,<br />
smalec i łój.<br />
W prawidłowej diecie powinny przeważać<br />
tłuszcze roślinne, które jemy na surowo,<br />
czyli nie poddając ich obróbce termicznej<br />
(smażeniu). W naszej kuchni powinny<br />
więc znaleźć się: oliwa z oliwek, olej<br />
rzepakowy niskoerukowy, sojowy, lniany,<br />
sezamowy, z wiesiołka. Są to oleje o długim<br />
łańcuchu węglowym z kilkoma<br />
wiązaniami podwójnymi (jedynie kwasy<br />
tłuszczowe oliwy z oliwek mają jedno<br />
wiązanie podwójne).<br />
Od tego, w jaki sposób się<br />
odżywiamy, zależy jakość<br />
naszego życia. Prawidłowa<br />
dieta sprawi, że będziemy<br />
w pełni sił witalnych,<br />
energiczni, zdrowi<br />
i zadowoleni z życia<br />
– niewłaściwa może<br />
doprowadzić do poważnych<br />
schorzeń.<br />
Już od dawna zauważono wyraźny wzrost<br />
spożycia tłuszczów roślinnych w dietach<br />
Polaków. Badania dowiodły jednak, że<br />
są to – niestety – tłuszcze spożywane<br />
w postaci niekorzystnych dla zdrowia<br />
margaryn. Margaryny produkuje się<br />
z olejów roślinnych poddanych uwodornieniu.<br />
Tłuszcze utwardzane można<br />
podzielić na widoczne (margaryny) i niewidoczne<br />
(wypieki cukiernicze, ciasta,<br />
ciastka, batony, wafelki i niektóre wyroby<br />
czekoladowe). Takie tłuszcze znajdują się<br />
też w produktach przetworzonych, np.<br />
tzw. gorących kubkach.<br />
Kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans<br />
spożywane w nadmiarze mogą powodować<br />
podnoszenie w osoczu krwi stężenia cholesterolu<br />
całkowitego oraz cholesterolu<br />
LDL, obniżają HDL, mogą podwyższać<br />
poziom insuliny we krwi i zaburzać czynność<br />
układu immunologicznego. Kwasy<br />
tłuszczowe trans podnoszą także stężenie<br />
trójglicerydów, które są odpowiedzialne<br />
za tworzenie zakrzepów w żyłach.<br />
2SPOŻYWANIE<br />
W NADMIARZE PRODUKTÓW<br />
ZAWIERAJĄCYCH CUKIER<br />
Gdy jesteśmy głodni, organizm domaga<br />
się pożywienia, które zostanie szybko<br />
wchłonięte, powodując wzrost poziomu<br />
cukru (natychmiastowy zastrzyk energii).<br />
W takiej sytuacji mamy ochotę na coś<br />
słodkiego. Nieszczęście polega na tym,<br />
że w dzisiejszych czasach wszędzie mamy<br />
dostęp do tego typu żywności: batonów,<br />
wafelków, jogurtów, serków, słodkich<br />
napojów. A skoro są łatwo dostępne, korzystamy<br />
z nich. Jednak poziom cukru<br />
szybko podniesiony w organizmie przez<br />
spożycie np. batonika równie szybko<br />
opada i koło się zamyka. Znów jesteśmy<br />
głodni. Takie sposoby na zabijanie głodu<br />
w ciągu dnia mogą grozić zachorowaniem<br />
na cukrzycę, a także spowodować szybkie<br />
przybieranie na wadze. Nadmiar cukrów<br />
w diecie przyczynia się do wyższego poziomu<br />
trójglicerydów, co może doprowadzić<br />
do miażdżycy. Oprócz kalorycznego<br />
cukru, takie produkty zawierają<br />
również dość dużą ilość tłuszczu.<br />
3SPOŻYWANIE<br />
W NADMIARZE PRODUKTÓW<br />
Z OCZYSZCZONEGO ZIARNA<br />
Produkty oczyszczone to między innymi<br />
białe pieczywo, bułki, wypieki cukiernicze,<br />
ciasta, ciasteczka, ryż biały, makaron ze<br />
zwykłej pszenicy. Spożywanie wymienionych<br />
produktów powoduje podniesienie<br />
poziomu cukru w organizmie, a następnie<br />
Fot. Archiwum Medi Press, archiwum prywatne<br />
42 Farmacja i ja Wrzesień 2007
duży wyrzut insuliny. Zwiększamy w ten<br />
sposób ryzyko powstania otyłości i zachorowania<br />
na cukrzycę. Są to choroby dietozależne,<br />
tj. w dużym stopniu skojarzone<br />
ze złymi nawykami żywieniowymi. Produkty<br />
oczyszczone pozbawione są także<br />
naturalnych witamin, przede wszystkim<br />
z grupy B, a także minerałów. Poza tym<br />
jest w nich bardzo mało błonnika, jeśli<br />
więc staną się głównym składnikiem diety<br />
(białe pieczywo), grozi to pojawieniem<br />
się problemów jelitowych – brak błonnika<br />
sprzyja bowiem powstawaniu zaparć.<br />
5<br />
4SPOŻYWANIE<br />
W WIĘKSZOŚCI PRODUKTÓW<br />
PRZETWORZONYCH<br />
W krajach uprzemysłowionych rozwija się<br />
konsumpcja żywności wygodnej. Żywność<br />
wygodna to taka, którą można w krótkim<br />
czasie przygotować do jedzenia: gotowa do<br />
podgrzania, której termin trwałości jest<br />
długi. Niewątpliwie ułatwia to życie, szczególnie<br />
wtedy, gdy praca zajmuje nam większość<br />
dnia. Odżywianie się w ten sposób<br />
ma jednak złe strony. Dlaczego? Taka żywność<br />
jest poddana obróbce termicznej, co<br />
oznacza, że większość witamin, bardzo<br />
wrażliwych na wysokie temperatury, po<br />
prostu ginie. Staje się więc uboższą wersją<br />
naturalnego produktu. Producenci często<br />
starają się nadrobić te braki, dodając sztuczne<br />
barwniki i wzmacniacze smaków. Tym<br />
sposobem zjadamy duże ilości sztucznych<br />
6<br />
dodatków. Konserwanty natomiast dodaje<br />
się do żywności, która powinna mieć dłuższy<br />
okres przydatności do spożycia. Codzienna<br />
dieta złożona z produktów przetworzonych,<br />
grozi niedoborami<br />
witaminowymi i mineralnymi w organizmie.<br />
ZŁY ROZKŁAD POSIŁKÓW<br />
W CIĄGU DNIA I POŚPIECH<br />
W JEDZENIU<br />
Wielu Polaków jest zapracowanych. Posiłki<br />
jemy wtedy, gdy czas na to pozwala.<br />
Cierpią na tym całe rodziny, które muszą<br />
się przystosować do tego, że najważniejszy<br />
i najobfitszy posiłek jest spożywany<br />
późnym wieczorem, tuż przed snem.<br />
Zegar biologiczny organizmu o tej porze<br />
się wycisza i zmniejsza wydzielanie soków<br />
trawiennych, a tu nagle pojawia się dawka<br />
ciężkostrawnego posiłku.<br />
Inne nacje – Francuzi, Włosi i Hiszpanie<br />
– co prawda jedzą ostatni posiłek bardzo<br />
późno, lecz w ich diecie dominują produkty<br />
lekkostrawne. Przede wszystkim są to<br />
świeże warzywa, owoce i oliwy. Posiłki spożywane<br />
są spokojnie i przez długi czas.<br />
Konsekwencją pośpiesznego jedzenia dużej<br />
ilości żywności w jednym posiłku może<br />
być nadmierne rozciąganie ścian żołądka,<br />
co prowadzi do gorszego trawienia i wchłaniania<br />
oraz do dyspepsji żołądkowych.<br />
LIFESTYLE<br />
dieta<br />
NIEODPOWIEDNIA OBRÓBKA<br />
KULINARNA<br />
Obiad przeciętnego Polaka składa się<br />
z produktów gotowanych i smażonych,<br />
a co gorsza panierowanych i smażonych.<br />
Należy podkreślić, że tłuszcze (szczególnie<br />
te, które zawierają kwasy tłuszczowe<br />
z większą ilością podwójnych wiązań)<br />
poddane obróbce w wysokiej temperaturze<br />
(smażenie, grillowanie) ulegają<br />
niekorzystnym zmianom, m.in. oksydacji<br />
i polimeryzacji. Może to powodować<br />
straty witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,<br />
straty NNKT (niezbędnych nienasyconych<br />
kwasów tłuszczowych) oraz<br />
wzrost zawartości nadtlenków, powstawanie<br />
polimerów. Niekorzystne produkty<br />
polimeryzacji i oksydacji mogą np.<br />
uszkodzić błony komórkowe, unieczynnić<br />
enzymy, przyczynić się do rozwoju<br />
miażdżycy i nowotworów.<br />
Długie gotowanie w dużej ilości wody<br />
powoduje natomiast straty witamin roz-<br />
w 7puszczalnych wodzie.<br />
BRAK WARZYW I OWOCÓW<br />
Warzywa i owoce surowe powinny znaleźć<br />
się w każdym posiłku. Są one niskokaloryczne,<br />
zawierają cenne naturalne witaminy,<br />
minerały, błonnik, wodę i substancje<br />
chroniące organizm przed<br />
szkodliwymi czynnikami, takimi jak:<br />
toksyny, azotany, pestycydy, metale i inne.<br />
Nigdzie nie znajdziemy tyle antyoksydantów<br />
co w warzywach i owocach. Powinniśmy<br />
nauczyć się wykorzystywać<br />
sezonowość naszego klimatu i korzystać<br />
z tego, co daje natura. Obróbka wstępna<br />
warzyw (mycie, obieranie, krojenie), na<br />
pewno zajmuje więcej czasu niż przygotowanie<br />
już częściowo przetworzonej<br />
żywności, ale należy uświadomić sobie,<br />
że robimy to dla swojego zdrowia i zdrowia<br />
naszej rodziny.<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
43
LIFESTYLE<br />
uroda<br />
na<br />
dłoni<br />
O dłonie i paznokcie nie wystarczy tylko dbać. Trzeba dbać systematycznie.<br />
Kontakt z wodą i detergentami, stres, zła dieta, starzenie się, uwarunkowania<br />
genetyczne, schorzenia dermatologiczne sprawiają, że uroda paznokci szybko gaśnie.<br />
Połamane, nierówno opiłowane,<br />
o chropowatej powierzchni... Takie<br />
paznokcie to informacja, że keratyna<br />
– naturalny budulec paznokcia – uległa<br />
zniszczeniu. Często wpływa na to<br />
niezdrowy tryb życia. Paznokcie nie lubią<br />
też detergentów i wody. Nie służą im<br />
metalowe pilniczki, zmywacze z acetonem,<br />
lakiery z dodatkiem niklu. Jak o nie dbać,<br />
jakich błędów unikać i jakich zabiegów<br />
szukać w salonach urody?<br />
RYCYNA I CYTRYNA<br />
Jeśli paznokcie są kruche i zniszczone,<br />
warto poddać je dwu-trzytygodniowej<br />
kuracji. W tym czasie opiłowujemy je na<br />
krótko, nie malujemy lakierami, za to<br />
fundujemy im codzienną porcję zdrowia.<br />
Paznokcie potrzebują żelaza, wapnia,<br />
krzemu, witamin z grupy B, biotyny, potasu,<br />
więc w jadłospisie nie może zabraknąć<br />
jaj, natki pietruszki, kiełków zbóż,<br />
galaretek, przetworów z soi, ryb. Zwolenniczki<br />
„babcinych” metod mogą wzmocnić<br />
paznokcie, kąpiąc je codziennie przez<br />
kwadrans w trzech łyżkach podgrzanego<br />
oleju rycynowego lub oliwy z oliwek z dodatkiem<br />
soku z cytryny. Po takim zabiegu<br />
odtłuszczamy paznokcie i wmasowujemy<br />
w dłonie krem pielęgnacyjny.<br />
GRUNT TO PILNICZEK<br />
Co jest podstawą dobrego manicure?<br />
Pilniczek! Szklany, papierowy, z kamienia<br />
nie niszczy tak płytki paznokcia jak metalowy<br />
i eliminuje ryzyko podrażnienia<br />
skóry. Paznokcie opiłowujemy na sucho<br />
(w jedną stronę), następnie fundujemy<br />
im zmiękczającą kąpiel, po której raz<br />
jeszcze opiłowujemy wystające „frędzelki”.<br />
Skórki wycinamy albo zmiękczamy<br />
za pomocą specjalnej oliwki i odsuwamy.<br />
Płytkę paznokcia wygładzamy polerką,<br />
a przed położeniem pierwszej warstwy<br />
lakieru malujemy ją wzmacniającą bazą<br />
(m.in. zapobiega przebarwieniom). Manicure<br />
powinien mieć 4 warstwy – bazę,<br />
dwie warstwy lakieru i utwardzacz.<br />
Aby mieć ładne<br />
paznokcie<br />
• Myj dłonie w letniej wodzie.<br />
• Używaj delikatnych mydeł bezzapachowych<br />
lub preparatów, które jednocześnie<br />
natłuszczają dłonie i paznokcie.<br />
• Sprzątaj w rękawiczkach.<br />
• Raz na tydzień rób peeling enzymatyczny<br />
dłoni i paznokci.<br />
ODŻYWKI I MASECZKI<br />
Kiedy paznokcie są słabe i zniszczone,<br />
lepiej wybierać lakiery z dodatkiem witaminy<br />
E, nylonu, akrylu albo zmikronizowanego<br />
tytanu. Można też malować<br />
je samymi odżywkami, które zawierają<br />
zwiększoną dawkę krzemu i nylonu (wnika<br />
on w szczeliny paznokcia i wypełnia<br />
je). Są też specjalne olejki do masażu<br />
paznokci i skórek, bogate w witaminy,<br />
masło karite czy wyciągi roślinne, które<br />
aplikuje się na minutę, a potem zmywa.<br />
Możemy też zastosować balsam z woskiem<br />
i witaminami – trzeba wmasowywać go<br />
dwa razy dziennie, albo żelową maseczkę<br />
z wapniem, którą rano zdejmiemy<br />
z paznokcia niczym pasek folii. Są wreszcie<br />
głęboko penetrujące płyny w sztyfcie,<br />
utwardzające paznokcie i zatrzymujące<br />
rozdwajanie, które stosuje się 2 razy w tygodniu<br />
tylko na końcówki.<br />
U MANICURZYSTKI<br />
Co zaproponuje specjalista na słabe<br />
i brzydkie paznokcie? Regenerujący masaż<br />
dłoni na bazie olejku ze słodkich<br />
migdałów, awokado, jojoby lub parafinową<br />
kąpiel, po której opatuli dłonie<br />
w podwójne rękawiczki, by po 20 minutach<br />
zdjąć suchą skorupkę, odsłaniając<br />
wygładzoną skórę i błyszczące paznokcie,<br />
bądź maskę liftingującą (tzw. minilift)<br />
czy manicure spa… Ostatnio przebojem<br />
jest budyń do dłoni i paznokci, czyli<br />
ciepły witaminowo-mineralny preparat<br />
o konsystencji i zapachu deseru. Wzmacnia<br />
on płytkę paznokcia i poprawia jej<br />
koloryt. Modny jest także owocowy manicure,<br />
podczas którego wmasowuje się<br />
żel z wyciągiem z żurawiny, robi się owocowy<br />
peeling paznokci i dłoni, a następnie<br />
nakłada na skórki i paznokcie balsam<br />
z żurawiną i olejek energetyzujący.<br />
Wystarczy tylko znaleźć trochę czasu dla<br />
siebie. Warto? Jeśli prawdą jest, że po<br />
dłoniach i paznokciach poznaje się nie<br />
tylko wiek, ale i pozycję kobiety, odpowiedź<br />
nasuwa się sama.<br />
Anna Niewiadomska<br />
Fot. Jump<br />
44 Farmacja i ja Wrzesień 2007
PO GODZINACH<br />
powieść<br />
Drodzy Farmaceuci!<br />
Przed Państwem pierwszy odcinek powieści „Apteka z ogrodem”. Chcemy, by była to opowieść o aptece, która integruje<br />
społeczność lokalną, opowieść o przyjaźni i radzeniu sobie z trudnymi życiowymi problemami. O tym, że nie ma sytuacji<br />
bez wyjścia. O tym, że jeśli mamy przyjaciół i potrafimy myśleć – wyjdziemy obronną ręką z każdej opresji. Przez najbliższy<br />
miesiąc mają Państwo realny wpływ na jej powstawanie. Proszę pisać, jakie wątki chcieliby Państwo rozwinąć, jakie problemy<br />
postawić przed bohaterami.<br />
Czekamy na Państwa pomysły. Najciekawsze – nagrodzimy.<br />
Apteka z ogrodem<br />
Sylwia Skorstad<br />
Rozdział 1<br />
Układam pudełka witamin na stosie. Moja matka mawiała, że zostanę artystą, bo rozumiem mowę kolorów.<br />
To nie do końca prawda, ale potrafię przynajmniej usłyszeć, które z nich kłócą się szczególnie<br />
głośno, i staram się je odseparować. Stosik prawie gotowy.<br />
– Lepiej się obudź i stań za pierwszym stołem – słyszę nad głową głos Basi.<br />
Nawet nie podnosząc oczu wiem, że istnieje powód, bym ją zastąpił. Nigdy nie zwraca się do mnie tonem<br />
nieznoszącym sprzeciwu bez istotnej potrzeby.<br />
W kolejce stoi moja Ola.<br />
Przygotowywałem się do tego spotkania przez kilka tygodni. Już podczas jej ostatniej wizyty byłem pewien,<br />
że tym razem się uda – odezwę się. Mam trzydzieści osiem lat i nigdy wcześniej nie bywałem nieśmiały wobec<br />
kobiet. Powiem więcej, to ja chodziłem z najładniejszą dziewczyną na studiach, zwaną Sznurówką, choć<br />
w koperczaki uderzali do niej krewcy mistrzowie basenu i siłowni oraz bladzi romantycy z klubu teatralnego.<br />
I pomińmy milczeniem fakt, że ten sukces jest na razie jednym z moich najdonioślejszych osiągnięć w dziedzinie<br />
towarzyskiej.<br />
Kiedy obawiam się nadchodzącego wydarzenia, nie pocieszam się, że wszystko będzie dobrze, nie poklepuję<br />
przyjacielsko po mentalnym ramieniu. Wymyślam najczarniejsze możliwości, żeby dotrzeć do źródła strachu<br />
i przekonać się, co w nadchodzącej próbie mnie niepokoi, a tym samym, jak mogę to zwalczyć. Pierwszą rozmowę<br />
z Olą odbywałem w myślach już dziesiątki razy, próbując odegrać różne niefortunne sceny. Najbardziej<br />
bałem się, że w czasie rozmowy będę zdenerwowany i zdradzę prawdę. Że zdarza mi się marzyć o niej wieczorami,<br />
że czekam na każde jej pojawienie się w aptece, że śniło mi się, iż to ona jest motorniczym magicznego<br />
pociągu, którym jadę, że głaszczę recepty, które mi podaje, żeby wyczuć na nich ślad dotyku jej palców. Czyli<br />
wyjdę na wariata. Kto umawia się z wariatem? Nikt. Nawet wariaci nie umawiają się z wariatami, a może nawet<br />
szczególnie oni.<br />
Statystyczny mężczyzna w moim wieku ma rodzinę, mieszkanie, dwa kredyty, dalmatyńczyka, przynajmniej<br />
jeden wrzód oraz początki kłopotów z ciśnieniem. Ja podkochuję się w nieznajomej. Jednak z drugiej strony<br />
w mojej fascynacji Olą nie ma nic dziwnego. Aleksandra Dajerling jest piękna i potrzebuje pomocy. Od kiedy<br />
regularnie tu przychodzi z receptami na antydepresanty, ani razu się nie uśmiechnęła, ani razu nie powiedziała<br />
nam „dzień dobry”, ani razu w jej oczach nie było iskierki nadziei. Wygląda jak cudowny, skrzywdzony<br />
łabędź.<br />
Kiedy ostatnio moja piękność pojawiła się w aptece, wszyscy wstrzymali oddech. Zdawało mi się, że zapanowała<br />
nienaturalna cisza, tak cicha, że i głos z Litwy bym usłyszał. Basia spróbowała mi pomóc i zapełnić ją<br />
gorliwym paplaniem do Ewy, ale było już za późno. Wspaniale psychicznie przygotowany nie powiedziałem<br />
do Oli ani słowa, tylko sprzedałem jej Lexapro.<br />
Dziś jestem już spokojny jak jogin.<br />
Ola podaje mi receptę. Bez słowa. Jak zwykle. Szukam lekarstwa w szufladzie i myślę, co mógłbym jej powiedzieć.<br />
Wracam do stołu z Lexapro. Wyciąga dłoń po lekarstwo i wtedy wreszcie wypowiadam pierwsze słowa,<br />
które brzmią niezwykle lekko i naturalnie. Aż dziw, że z nieba nie rozlega się dźwięk fanfarów.<br />
– Może miałabyś ochotę pójść ze mną dziś do kina? Mógłbym ci powiedzieć, że koleżanka z ostatniej chwili<br />
zrezygnowała z biletu, ale to nieprawda. Chciałem zaprosić właśnie ciebie, bo...<br />
Z oczu Oli nic nie dało się wyczytać. Nie zrobiły się ani większe, ani jaśniejsze, ani ciemniejsze. Położyła<br />
pieniądze i po prostu wyszła. Nie wzięła nawet reszty.<br />
46 Farmacja i ja Wrzesień 2007
PO GODZINACH<br />
powieść<br />
Jeszcze kilkadziesiąt sekund temu byłem pewien, że wymyśliłem każdy najgorszy, najdziwniejszy i najgłupszy<br />
scenariusz. Tego jednak nie przewidziałem. Ola nie zareagowała na mój występ ani dobrze, ani źle. Ona<br />
go chyba nawet nie zauważyła.<br />
Kolejne pół godziny przesiedziałem na zapleczu, zatapiając kawałki babeczki w kawie. Nie myślałem o niczym<br />
i nic nie myślało o mnie. Cieszyłem się, że żadne z przyjaciół nie próbowało mnie pocieszyć. Nauczyliśmy się<br />
nie zawracać sobie głowy w momentach, gdy któreś z nas jest w nastroju Dajcie Mi Granat i Idźcie.<br />
Zrobiło się późne popołudnie i zaczął się ruch. Poszedłem za pierwszy stół. Nie pamiętam nikogo, kto tego<br />
dnia był po drugiej stronie. Pod wieczór kątem oka zauważyłem, że do apteki weszła Ewa. Z wyrazu jej twarzy<br />
wyczytałem, że to nie koniec złych wiadomości na dziś.<br />
– Zadzwonisz po Michała? – zapytałem Basię w chwili przerwy.<br />
– Już to zrobiłam.<br />
Gdy Basia zamknęła drzwi za ostatnim z pacjentów, poszliśmy do gabinetu, nawet nie zdejmując fartuchów.<br />
Ewa nie wyglądała na zmartwioną, raczej skupioną i napędzaną nową dawką energii o niewiadomym pochodzeniu.<br />
Obok niej stał Piotr. Jego instynktowne pojawianie się przy żonie w momentach istotnych stało się dla<br />
nas tak przewidywalne, jak bywały spacery Kanta dla mieszkańców Królewca.<br />
– Wiecie już, że mam do powiedzenia coś, co nie spodoba się nikomu z nas. Powiem szybko i krótko, żeby<br />
nie bolało. Za parę tygodni kilkaset metrów od nas zostanie otwarta duża sieciówka. Dwieście pięćdziesiąt<br />
lśniących metrów kwadratowych obrzydliwego luksusu. Nie muszę przypominać, że w tym mieście są cztery<br />
apteki i pojawienie się nowej oznacza śmierć przynajmniej jednej z nich. Codziennie będą mieli więcej promocji<br />
niż my w ciągu miesiąca, a w programie lojalnościowym dla klientów noc z dyrektorem w Sheratonie<br />
jako nagrodę główną. Założę się, że byłby wniebowzięty.<br />
Objąłem przyjaciół spojrzeniem. Każdy, kto tutaj siedzi, wie doskonale, że jeśli przyjdzie nam szukać nowej<br />
pracy, to tylko razem, całą piątką. Ktoś powinien się szykować na upadłość, ale nie my. Apteka prowadzona od<br />
pokoleń przez rodzinę Ewy nie zniknie z mapy miasta, równie dobrze można by próbować wykreślić z jego<br />
nazwy jedną literę.<br />
Ewa. Jest jak światło latarni, które przyciąga rozbitków. Ona i Piotr stanowią dla nas żywy dowód filmowej<br />
tezy, że ludzie mogą być ze sobą szczęśliwi przez lata. Nikt oprócz nich nie ma prawa mówić do mnie autorytatywnym<br />
tonem o sposobie na udane życie rodzinne.<br />
Jesteśmy tu wszyscy dzięki nim.<br />
Basia. Cztery lata po rozwodzie. Ma nieco zbyt poważnego jak na dziewięciolatka synka i zupełnie niepoważnego<br />
kota. Zbyt krótkie włosy, zbyt krótkie paznokcie, by nie mogła ich obgryzać, zbyt krótkie noce spędzane<br />
na czytaniu kryminałów Cobena i przewodników po Azji. Właścicielka najpiękniejszych snów, o jakich dane<br />
mi było kiedykolwiek słyszeć. Myślę, że gdyby zechciała pójść do psychoterapeuty, to byłby gotów płacić jej<br />
100 złotych za każdą sesję tylko po to, by mieć możliwość słuchania jej snów. To Ewa nauczyła nas bacznego<br />
zwracania uwagi na marzenia senne.<br />
Michał, najmłodszy z nas. Potrafi płakać, gdy ktoś opowiada mu o prawdziwej miłości. Z kolekcji numerów<br />
telefonów wciskanych mu nad ranem przez studentki mógłby zrobić taśmę zdolną opasać Ziemię, ale pewnie<br />
pod żaden nigdy nie zadzwonił. Wciąż nie jestem pewien, czym tak skutecznie przyciąga kobiety – mrocznym<br />
wyglądem, zdolnością do interesującego opowiadania choćby i o cyklu rozmnażania muchołówki czy skłonnością<br />
do wzruszania się na melodramatach. Twierdzi, że potrafi zahipnotyzować człowieka przez internet.<br />
Kiedyś uratował mi życie.<br />
I ja. Nie muszę już chyba dowodzić, że nie mieszczę się w definicji normalności. Od lat marzę o rodzinie,<br />
ale jak na razie nie jestem nawet o krok bliżej. Po koszu, jakiego dostałem dziś od Oli, można powiedzieć, że<br />
jestem nawet krok dalej niż zwykle. Może życie, jakie wyobrażam sobie z kobietą, jest zbyt odległe od rzeczywistości,<br />
a zbyt bliskie książce „Śniadanie u Tiffany’ego”?<br />
– Spotkamy się tutaj w niedzielę popołudniu – mówiła Ewa z zapałem. – Mamy weekend, żeby pomyśleć,<br />
w jaki sposób nie dać się znokautować konkurencji. Zróbcie burzę mózgów, bądźcie po dziecięcemu głupi i tym<br />
samym kreatywni. W niedzielę będziemy rozmawiać dopóty, dopóki nie wymyślimy czegoś sensownego.<br />
Zebranie było skończone.<br />
Nikt nie zaprosił mnie na drinka, nikt nie zapytał, czy mam ochotę obejrzeć wspólnie horror lub pograć<br />
w chińczyka. Skoro żadne z przyjaciół nie zaproponowało swojego towarzystwa, widać istniały ku temu ważne<br />
powody. Do domu poszedłem sam. Choć moje mieszkanie znajduje się zaledwie trzy uliczki od apteki,<br />
musiałem niemal wpełzać na drugie piętro, aby dostać się do łóżka. Czułem się śmiertelnie zmęczony. Było<br />
po dwudziestej, a mnie chciało się tylko spać. Tak, łóżko to dobry pomysł. Może okaże się, że to był Dzień<br />
Świstaka. Obudzę się jutro i zrobię wszystko lepiej, uważniej, mądrzej.<br />
cdn…<br />
Wrzesień 2007 Farmacja i ja<br />
47
PO GODZINACH<br />
szkoła języka<br />
Sprechen wir Deutsch<br />
Peter Wolf fühlt sich schlecht.<br />
Er geht zum Arzt und spricht von seinen Beschwerden.<br />
Doktor Ulrich Mann ist auch krank. Er hilft aber seinen Patienten.<br />
Opracowanie: Magdalena Olszewska<br />
Peter Wolf: Guten Tag.<br />
Ulrich Mann: Guten Tag. Sie sehen schlecht aus. Was fehlt Ihnen?<br />
Peter Wolf: Ich bin krank. Mein Hals tut mir weh. Ich habe<br />
Kopfschmerzen, Schnupfen und Husten. Mein Hals tut auch weh.<br />
Ulrich Mann: Machen Sie bitte Ihren Oberkörper frei. Atmen Sie tief.<br />
Peter Wolf: Herr Doktor, ich sehe, es geht Ihnen auch nicht so gut?<br />
Ulrich Mann: Ja, es geht mir schlecht. Ich habe Magenbeschwerden.<br />
Haben Sie die Temperatur gemessen?<br />
Peter Wolf: Ja, ich habe hohes Fieber. Herr Doktor ich kann Ihnen auch<br />
helfen.<br />
Ulrich Mann: Sie sind stark erkältet. Ich verschreibe Ihnen eine gute<br />
Arznei, einen guten Hustensaft und Tabletten gegen Halsschmerzen.<br />
Sie müssen die Medikamente drei mal täglich einnehmen.<br />
Peter Wolf: Sind die Medikamente rezeptfrei? Muss ich ins Krankenhaus<br />
Herr Doktor?<br />
Ulrich Mann: Nein, Sie brauchen kein Rezept und sie müssen nur nach<br />
Hause gehen und im Bett 4 Tage bleiben.<br />
Peter Wolf: Alles klar. Herr Doktor, Sie sollen Pfefferminztee trinken und<br />
strenge Diät halten.<br />
Ulrich Mann: Danke Ihnen. Ich wünsche Ihnen gute Besserung.<br />
Peter Wolf: Danke, Ihnen auch.<br />
Beantworten Sie bitte die Fragen<br />
(Proszę odpowiedzieć na pytania)<br />
1. Welche Beschwerden hat Peter?<br />
2. Ist der Arzt auch krank und was fehlt dr Ulrich?<br />
3. Was verschreibt der Arzt?<br />
4. Was soll der Arzt gegen seine Beschwerden tun?<br />
4. Der Arzt soll Pfefferminztee trinken und strenge Diät halten<br />
LEARN ENGLISH AGAIN<br />
Halsschmerzen.<br />
2. Ja, der Arzt ist auch krank und er hat Magenbeschwerden.<br />
3. Der Arzt verschreibt eine gute Arznei, einen guten Hustensaft und Tabletten gegen<br />
Antworten (odpowiedzi)<br />
1. Er hat Kopfschmerzen, Schunpfen und Husten.<br />
W październikowym numerze „Farmacji i ja” rozpoczniemy nową serię lekcji języka<br />
angielskiego! Zaproponujemy nową formułę, praktyczne teksty i interesujące<br />
ćwiczenia.<br />
WÖRTERBUCH – SŁOWNICZEK<br />
sich schlech fühlen – czuć się źle<br />
die Beschwerde, -n – dolegliwość<br />
die Krankheit, -en – choroba<br />
krank<br />
– chory<br />
gesund<br />
– zdrowy<br />
erkältet<br />
– przeziębiony<br />
der Patient, -en – pacjent<br />
schlecht aussehen – źle wyglądać<br />
was fehlt Ihnen? – co panu/pani dolega?<br />
was fehlt dir?<br />
– co ci dolega?<br />
das Hals tut weh – boli gardło<br />
Kopfschmerzen/Kopfweh<br />
haben<br />
– mieć bóle głowy<br />
Schnupfen haben – mieć katar<br />
Husten haben<br />
– mieć kaszel<br />
Bauchschmerzen haben – mieć bóle brzucha<br />
den Oberkörper<br />
frei machen<br />
– rozebrać się do pasa<br />
tief atmen<br />
– oddychać gęboko<br />
die Magenbeschwerden – bóle żołądka<br />
der Muskelkater – ból mięśni<br />
die Temperatur messen – mierzyć temperaturę<br />
hohes Fieber haben – mieć wysoką gorączkę<br />
verschreiben<br />
– przypisać, zapisać<br />
das Medikament, -e – lekarstwo<br />
der Hustensaft<br />
– syrop<br />
die Pille, -n<br />
– pigułka<br />
die Tablette, -n – tabletka<br />
die Halstabletten – tabletki od bólu gardła<br />
die Salbe, -n<br />
– maść<br />
die Nasentropfen – krople do nosa<br />
das Schlafmittel – środek nasenny<br />
rezeptfrei<br />
– bez recepty<br />
das Rezept, -e<br />
– recepta<br />
schlucken<br />
– połykać<br />
impfen<br />
– szczepić<br />
strenge Diät halten – przestrzegać diety<br />
der Rettungsdienst – pogotowie ratunkowe<br />
die Röntgenaufnahme – zdjęcie rentgenowskie<br />
die Blutung, -en – krwawienie<br />
die Schwellung, -en – opuchlizna<br />
die Lungenentzündung – zapalenie płuc<br />
die Entzündung – zapalenie<br />
die Schlafstörungen – zakłócenia snu<br />
besser vorbeugen<br />
als heilen<br />
– lepiej zapobiegać<br />
niż leczyć<br />
48 Farmacja i ja Wrzesień 2007
KRZYŻÓWKA<br />
NAGRODY<br />
Na pierwszych 3 autorów<br />
poprawnych odpowiedzi<br />
czekają hypoalergiczne dziecięce<br />
kołdry Silk Dreams wypełnione<br />
naturalnym jedwabiem<br />
w bawełnianej powłoczce.<br />
Nagrody ufundowała firma<br />
M-Evolution Semi Line<br />
Sp. z o.o. Sp. k.<br />
www.silkdreams.pl<br />
Litery z ponumerowanych<br />
kratek utworzą hasło.<br />
Rozwiązania prosimy przysyłać<br />
do 30 września br.<br />
• SMS-em pod numer 7238;<br />
należy wpisać 14-literowe<br />
hasło krzyżówki według<br />
wzoru: FIJ.NR9.HASŁO.<br />
Koszt SMS-a wynosi 2 zł<br />
+ VAT (2,44 zł brutto);<br />
• lub pocztą na adres<br />
„Farmacja i ja”,<br />
ul. Niedźwiedzia 12a,<br />
02-737 Warszawa.<br />
Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych<br />
osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o., ul.<br />
Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych.<br />
Jednocześnie oświadczam, że swoje dane<br />
osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em<br />
zapoznana/y z prawem dostępu do treści moich<br />
danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania<br />
sprzeciwu co do ich przetwarzania.<br />
Data<br />
Czytelny<br />
podpis<br />
Nagrodę za poprawne<br />
rozwiązanie krzyżówki<br />
z numeru czerwcowego<br />
otrzymuje:<br />
Anna Wdzięczna,<br />
Brudziew.<br />
Sprawdź, co pamiętasz z numeru wrześniowego „Farmacji i ja”<br />
Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca.<br />
Na kupony czekamy do 30 września br.<br />
1 Proszę podać pełną łacińską nazwę bakterii sprzyjającej powstaniu<br />
choroby wrzodowej, do której zwalczania stosowany jest olejek<br />
lemongrasowy.<br />
...........................................................................................................<br />
Na pierwszych<br />
10 autorów<br />
poprawnych<br />
odpowiedzi czekają<br />
zestawy przypraw<br />
Prymat.<br />
Imię i nazwisko ........................................................................<br />
Nazwa i adres apteki ...............................................................<br />
...............................................................................................<br />
Tel. kontaktowy ........................................................................<br />
Fot. Ryszard Sterczyński<br />
2 Czym jest analiza trendu?<br />
...........................................................................................................<br />
3 Proszę wymienić tzw. wielką trójkę, czyli najczęstsze przyczyny<br />
długotrwałego kaszlu.<br />
...........................................................................................................<br />
4 Jak brzmi nazwa systemu, w którym właściciel konta nie ma<br />
bezpośredniego połączenia z systemem banku?<br />
...........................................................................................................<br />
5 Co to jest sfinkterotomia?<br />
...........................................................................................................<br />
Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru czerwcowego<br />
otrzymują Karolina Ratajczak, Jarocin; Ewelina Maciuba,<br />
Dębica; Agnieszka Olszewska, Kutno.<br />
Kupon numer 9 z odpowiedziami prosimy przesyłać na adres:<br />
„Farmacja i ja”<br />
ul. Niedźwiedzia 12a, 02-737 Warszawa<br />
Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych<br />
przez US Pharmacia sp. z o.o., ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław,<br />
do celów marketingowych. Jednocześnie oświadczam, że<br />
swoje dane osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em<br />
zapoznana/y z prawem dostępu do treści moich danych,<br />
prawem do ich poprawiania oraz wyrażania sprzeciwu co<br />
do ich przetwarzania.<br />
Data .........................................................................<br />
Czytelny podpis ..............................................................................
PO GODZINACH<br />
humor<br />
Dwaj lekarze rozmawiają w szpitalu<br />
psychiatrycznym:<br />
– Ten pacjent spod siódemki wczoraj<br />
mi się oświadczył!<br />
– To chyba z nim naprawdę jest<br />
coraz gorzej...<br />
– No wiesz?! Uważasz, że nie jestem<br />
przystojny?<br />
Po przebadaniu pacjenta lekarz oznajmia:<br />
– Jest pan zdrów jak koń.<br />
– Słucham?<br />
– No... jakby to powiedzieć... Jest pan<br />
zdrów jak ryba!<br />
– O rany, nie wiedziałem, że trafiłem<br />
do weterynarza...<br />
pacjentów. W końcu lekarz każe wprowadzić<br />
mężczyznę do gabinetu, ale by zrobić na<br />
nim wrażenie, podnosi słuchawkę telefonu<br />
i zaczyna fantazjować: „Naprawdę nie mogę<br />
pana przyjąć, jestem strasznie zapracowany.<br />
No... może za miesiąc... Dobrze, proszę<br />
jeszcze zadzwonić”. Odkłada słuchawkę<br />
i udaje, że dopiero w tej chwili zauważył<br />
pacjenta:<br />
– Och, przepraszam, byłem bardzo<br />
zajęty. Co pana tu sprowadza?<br />
– Jestem z telekomunikacji. Przyszedłem<br />
podłączyć telefon.<br />
Przygotowała Tamara Klupińska<br />
REDAKCJA<br />
ul. Niedźwiedzia 12a<br />
02-737 Warszawa<br />
tel./faks: 0 22 853 73 72; 853 76 77;<br />
853 07 68; 853 79 71; 853 79 72<br />
e-mail: farmacjaija@medi-press.pl<br />
REDAKTOR NACZELNA<br />
lek. med. Agnieszka Szumska-Olczak<br />
PRODUCT MANAGER<br />
Iwona Rubin<br />
REDAKTOR PROWADZĄCA<br />
Inga Kazana<br />
ZESPÓŁ REDAKCYJNY<br />
prof. dr hab. Henryk Mruk<br />
dr n. med. Krzysztof Wojciechowski<br />
dr n. farm. Katarzyna Żurowska<br />
lek. med. Marcin Pustkowski<br />
Magdalena Adamska<br />
Tomasz Barałkiewicz<br />
Aleksandra Kunkiel-Kryńska<br />
Wojciech Mikoliński<br />
Sylwia Skorstad<br />
Izabela Zdolińska<br />
REDAKTORZY WYDANIA<br />
Maja Denisiuk<br />
Kazimierz Kozub<br />
STUDIO DTP I GRAFIKA<br />
Katarzyna Żuczek, Mariusz Sibilski;<br />
Agata Ostrowska, Jolanta Olszowa<br />
(fotoedycja)<br />
Przychodzi baba do lekarza.<br />
– Panie doktorze, przyszłam do pana,<br />
bo jak się schylam, to mnie tak<br />
okropnie tu boli.<br />
– Nie schylać się. Następna proszę!<br />
Lekarz otworzył właśnie nowy gabinet<br />
i czeka na swojego pierwszego pacjenta.<br />
Nagle słychać stukanie do drzwi, po chwili<br />
wchodzi jakiś mężczyzna. Pielęgniarka<br />
długo tłumaczy mu, że trzeba cierpliwie<br />
poczekać, bo pan doktor ma mnóstwo<br />
OGŁOSZENIA DROBNE/PRACA<br />
Apteka we Włodawie (Apteka Centrum, ul. 1000-lecia P.P. 13a) zatrudni magistra i technika<br />
farmacji. Oferujemy miejsce do zamieszkania, tel. 0 51 303 00 12.<br />
Zatrudnię technika farmacji do punktu aptecznego. Woj. mazowieckie, 50 km od Radomia.<br />
Stanowisko samodzielne, tel. 0 608 533 321, Katarzyna Napora.<br />
Ogłoszenia przyjmuje Anna Harazińska, tel. 0 22 853 73 72, 853 76 77, 853 07 68 w. 203<br />
lub 0 694 986 909; e-mail: anh@medi-press.pl<br />
WYDAWNICTWO<br />
Medi Press sp. z o.o.<br />
Zarząd:<br />
Andrzej Horoszczak (prezes)<br />
Arkadiusz Wyszyński<br />
(dyrektor wydawniczy)<br />
DRUK<br />
Elanders Polska Sp. z o.o.<br />
Płońsk, ul. Mazowiecka 2<br />
NA ZLECENIE<br />
Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych,<br />
zastrzega sobie prawo redagowania<br />
zamówionych tekstów, nie odpowiada za<br />
treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń.<br />
Magazyn „Farmacja i ja” nie zastępuje<br />
porady lekarskiej, może jedynie stanowić<br />
źródło informacji. Bezumowna dystrybucja<br />
lub sprzedaż magazynu jest nielegalna.<br />
Przedruk materiałów bez zgody wydawcy<br />
jest zabroniony.<br />
Rys. Maciej Trzepałka<br />
50 Farmacja i ja Wrzesień 2007
Change language