Olga BOŃCZYK
26.09.2015 • Views
Share Embed Flag

Olga BOŃCZYK

Czerwiec 2008 - Farmacja i Ja

Czerwiec 2008 - Farmacja i Ja

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
  • No tags were found...
farmacjaija.pl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

ISSN 1733-5256<br />

MIESIĘCZNIK<br />

DLA FARMACEUTÓW<br />

CZERWIEC 2008<br />

Jaka<br />

MARCHEWKA<br />

dla najlepszych<br />

pracowników<br />

WYGRAĆ<br />

ZE STRESEM<br />

• Zwolnij, leniwi żyją dłużej<br />

• Ochroń nienarodzone dziecko<br />

• Ćwicz jogę, mądrze wypoczywaj<br />

KREDYT<br />

konsolidacyjny<br />

sposób na problemy<br />

finansowe<br />

Mieszaj i łącz<br />

skomponuj pyszną sałatkę<br />

<strong>Olga</strong><br />

<strong>BOŃCZYK</strong><br />

Żyje intensywnie, ale we własnym tempie

Spokój i relaks<br />

Sposób na<br />

piękno latem<br />

Energia ciała i umysłu<br />

Piękne włosy<br />

Piękna skóra<br />

Linia Receptury Natury to pierwsze na rynku Oryginalne kompozycje ziół, witamin i minerałów przygotowane<br />

tak, by naturalnie wspomagać zdrowie i dobre samopoczucie Twoich klientów.<br />

W sezonie wiosenno-letnim szczególnie ważna jest uroda, dobra kondycja i doskonałe samopoczucie.<br />

Wspomagaj zdrowie swoich klientów naturalnie!<br />

Polecaj wszystkie 9 produktów z linii Receptury Natury!<br />

Receptury Natury. Naturalna recepta na zdrowie.

FARMACJA I JA MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW NR 6 (CZERWIEC) 2008 R.<br />

Spis treści<br />

FAKTY<br />

LIFESTYLE<br />

36 Firmowe stresory<br />

Jak poradzić sobie ze stresem<br />

w pracy?<br />

38 Rozmowa<br />

<strong>Olga</strong> Bończyk:<br />

Rozkwitam na scenie<br />

Fot. Cara Interior Project Management, AKPA, P. Pokrycki<br />

Drodzy<br />

Czytelnicy!<br />

Wystarczy rzut oka na znajdujący się<br />

obok spis treści, by wiedzieć, o czym<br />

w tym numerze będziemy pisać. Dla<br />

porządku podsumujmy: o stresie.<br />

Pojęcie to do języka nauki wprowadził<br />

Hans Hugon Selye. To on jako pierwszy<br />

próbował opisać, czym stres jest i jak<br />

powstaje. To on również zauważył,<br />

że wiele chorób somatycznych jest<br />

skutkiem przedłużającego się<br />

i niemożliwego do odreagowania stresu.<br />

My – podążając tropem tej prawdy<br />

– chcieliśmy pokazać jak nieodłączną<br />

parę stanowi stres i zmęczenie, na jakie<br />

paskudne choroby możemy zapaść,<br />

gdy stres zdominuje nam życie, jak<br />

stresujące może być nasze codzienne<br />

środowisko pracy, a wreszcie – w jaki,<br />

bezpieczny, sposób możemy negatywnych<br />

skutków stresu się pozbyć.<br />

Proszę Państwa, stresujące może być<br />

wszystko. I praca, i awans, i życie<br />

rodzinne, i wychowanie dzieci, i urlop.<br />

Nawet jeśli owa praca jest interesująca,<br />

awans wyczekiwany, życie rodzinne<br />

udane, dzieci wspaniałe, a urlop<br />

planowany. Stres jest bowiem naturalną<br />

reakcją na codzienne wyzwania<br />

i życiowe zmiany – nie tylko te<br />

negatywne, ale również i pozytywne.<br />

Bo tak naprawdę to nie sam stres jest<br />

niebezpieczny, ale to, jak na niego<br />

reagujemy. My chcemy pokazać,<br />

że można nad nim zapanować, choćby<br />

ćwicząc jogę, jedząc zdrowo, słuchając<br />

muzyki czy kąpiąc się długo w wannie.<br />

Pozdrawiam, i kończę. Bo już samo<br />

pisanie o stresie jest dla mnie stresem.<br />

4 Przegląd prasy<br />

4 Pięć spraw, o których warto<br />

pamiętać w czerwcu<br />

5 Marki Godne Zaufania<br />

5 Nowe recepty jak... banknoty<br />

5 W czerwcu w tv<br />

MENEDŻER APTEKI<br />

6 Prawo i farmacja<br />

Prawa pracownicze<br />

8 Marketing<br />

Efektywność działań<br />

marketingowych<br />

10 Zarządzanie<br />

zasobami ludzkimi<br />

Zatrzymać najlepszych<br />

12 Finanse w praktyce<br />

Jeden za wszystkie<br />

16 Nowe technologie<br />

Więcej niż odtwarzacz<br />

18 Akademia Farmaceuty<br />

Dostosuj się lub odejdź<br />

20 Apteki świata: Australia<br />

Tam, gdzie diabeł tasmański<br />

mówi dobranoc<br />

MEDYCYNA<br />

24 Profilaktyka<br />

Pracowici żyją krócej<br />

28 Odkrycia<br />

Bądź spokojna, mamo<br />

30 Obserwatorium<br />

gastrologiczne<br />

Jelito a psyche<br />

32 Suplementacja diety<br />

Naturalne adaptogeny<br />

34 Znane rośliny,<br />

nieznane możliwości<br />

Spokój z Prowansji<br />

Zdjęcie na okładce: ZOOM<br />

40 Psychologia<br />

Sztuka wypoczywania<br />

42 Dieta<br />

Mieszaj i łącz, czyli rzecz<br />

o sałatkach<br />

44 Dieta<br />

Letnie pragnienia<br />

46 Fitness<br />

Joga – lekarstwo na stres<br />

48 Uroda<br />

Piękna ekspresowo<br />

50 Uroda<br />

Relaks w wannie<br />

PO GODZINACH<br />

52 Od alchemii do farmacji<br />

Pięć przypadków, które<br />

wstrząsnęły farmacją<br />

54 Powieść<br />

Apteka z ogrodem<br />

56 Szkoła języka<br />

English in a pill<br />

57 Krzyżówka<br />

58 Humor<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

3

FAKTY<br />

Przegląd<br />

PRASY<br />

Nietypowe ciążowe<br />

zachcianki<br />

BBC: Trzy czwarte z 2,2 tys. Brytyjek<br />

ankietowanych przez portal społecznościowy<br />

gurgle.com wyznało, że doświadczyło<br />

ochoty na dziwne rzeczy w czasie<br />

ciąży. Jedna trzecia pragnień dotyczyła<br />

nietypowego jedzenia, np. mydła, błota<br />

czy zapałek. Najpopularniejsza jest jednak<br />

czekolada. Dr Joanne Lunn z British Nutrition<br />

Foundation twierdzi, że przyczyny<br />

pojawiania się zachcianek są właściwie<br />

nieznane. – Zdarza się, że kobiety nie<br />

jedzą w czasie ciąży ulubionych produktów,<br />

a sięgają po te, których zwykle nie biorą<br />

do ust. Nie ma się czym martwić do momentu,<br />

jeśli zachcianki nie są zbyt niepohamowane<br />

i jeśli stosuje się zdrową<br />

dietę – uznała dr Lunn.<br />

Leczy osteoporozę,<br />

szkodzi sercu?<br />

„Archives of Internal Medicine”: Jak wynika<br />

z badań naukowców z Group Health<br />

Center for Health Studies oraz University<br />

of Washington, Fosamax lek stosowany<br />

w leczeniu osteoporozy, zwiększa o 86%<br />

ryzyko migotania przedsionków, zaburzenia,<br />

które samo w sobie nie jest zbyt<br />

groźne, jednak obniża sprawność serca<br />

i w niektórych przypadkach może prowadzić<br />

do udaru mózgu. Jak zaznaczają<br />

autorzy badań, w wielu wypadkach ryzyko<br />

związane z migotaniem przedsionków<br />

jest mniejsze niż korzyść, jaką daje pacjentowi<br />

skuteczne leczenie osteoporozy.<br />

Dlatego każdy przypadek trzeba rozpatrywać<br />

indywidualnie.<br />

Można przewidzieć<br />

menopauzę<br />

„Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism”:<br />

Jak wykazali holenderscy naukowcy<br />

z uniwersytetu w Utrechcie, poziom<br />

tzw. hormonu antymullerowskiego (AMH)<br />

mógłby pozwolić przewidzieć, kiedy u kobiety<br />

wystąpi menopauza. Poziom AMH<br />

we krwi wiąże się z liczbą małych pęcherzyków<br />

obecnych w jajnikach. Pęcherzyki<br />

te uwalniają co miesiąc komórki jajowe.<br />

Gdy nie ma już odpowiedniej liczby pęcherzyków,<br />

następuje menopauza – zwykle<br />

pomiędzy 40. a 60. rokiem życia.<br />

Wiele par odkłada posiadanie dzieci na<br />

później – po 30. roku życia – tymczasem<br />

u niektórych kobiet już wówczas płodność<br />

drastycznie spada. Dzięki pomiarowi poziomu<br />

AMH można by zawczasu podejmować<br />

właściwe decyzje.<br />

1<br />

2<br />

3<br />

5<br />

SPRAW, O KTÓRYCH WARTO PAMIĘTAĆ<br />

w czerwcu<br />

5-7 CZERWCA<br />

50 LAT HEMODIALIZY<br />

Podczas XVII Konferencji Naukowo-<br />

-Szkoleniowej Polskiego Towarzystwa<br />

Nefrologicznego „50 lat pierwszej<br />

w Polsce hemodializy”, która odbędzie<br />

się na terenie Międzynarodowych<br />

Targów Poznańskich, najnowszą wiedzę<br />

z zakresu chorób nerek zaprezentują<br />

wybitni przedstawiciele polskiej<br />

nefrologii. Więcej informacji:<br />

tel. 0 61 656 22 00.<br />

6-7 CZERWCA<br />

POSTĘPOWANIE<br />

W NADCIŚNIENIU<br />

Podczas VII Konferencji Dydaktycznej<br />

Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia<br />

Tętniczego, która odbędzie się w Warszawie,<br />

zostaną zaprezentowane najnowsze<br />

wytyczne dotyczące postępowania<br />

w nadciśnieniu tętniczym,<br />

szczególnie ich praktyczne aspekty,<br />

tak aby ułatwić uczestnikom konferencji<br />

ich zastosowanie w codziennej<br />

pracy. Wykładowcami będą m.in. autorzy<br />

zaleceń ESH/ESC. Udział w konferencji<br />

jest bezpłatny. Więcej informacji:<br />

tel. 0 58 320 94 94.<br />

13 CZERWCA<br />

OCHRONA UKŁADU<br />

SERCOWO-NACZYNIOWEGO<br />

Nowe dowody w ochronie układu sercowo-naczyniowego<br />

to tematyka konferencji<br />

o tym właśnie tytule, która<br />

odbędzie się w połowie czerwca w hotelu<br />

Westin w Warszawie. Wykłady<br />

poprowadzą m.in. prof. Andrzej Budaj,<br />

prof. Anna Członkowska, prof. Andrzej<br />

Tykarski. Więcej informacji: tel.<br />

0 61 656 22 00.<br />

4<br />

5<br />

25-28 CZERWCA<br />

SPOTKANIE NA SZCZYCIE<br />

Konferencja „Astma – alergia – POChP.<br />

Chory – lekarz – pielęgniarka. Edukacja<br />

chorych” to sympozjum członków zespołów<br />

terapeutycznych (rehabilitantów,<br />

pielęgniarek) i specjalistów z dziedziny<br />

pulmonologii z pacjentami. Seminarium<br />

jest uwieńczeniem kampanii promującej<br />

wprowadzenie ostrzejszych regulacji prawnych<br />

dotyczących palenia oraz nowych<br />

form finansowania i organizacji rehabilitacji<br />

chorych na przewlekłe choroby<br />

płuc. Więcej informacji: http://www.nt7.<br />

vmgroup.pl.<br />

27-28 CZERWCA<br />

ŻYCIE BEZ BÓLU<br />

Psychoonkologia, opieka paliatywna nad<br />

pacjentami chorymi na choroby nienowotworowe<br />

oraz przegląd, specyfika i zastosowania<br />

leków opoidowych to tematy<br />

konferencji „Postępy medycyny paliatywnej<br />

2008”, która odbędzie się w Warszawie.<br />

Patronat nad spotkaniem objął Krajowy<br />

Konsultant Medycyny Paliatywnej. Więcej<br />

informacji: http://www.mpp2.viamedica.pl.<br />

Fot. Shutterstock<br />

4 Farmacja i ja Czerwiec 2008

FAKTY<br />

...godne zaufania<br />

W Centrum Olimpijskim w Warszawie, podczas uroczystej gali,<br />

uhonorowano Marki Godne Zaufania. Z przyjemnością<br />

informujemy, że wśród nagrodzonych znalazły się aż trzy marki<br />

US Pharmacia – APAP ® , Gripex ® oraz VIGOR ® .<br />

a ich zaufanie jest dla wszystkich firm najważniejsze.<br />

Marka VIGORr ® otrzymała statuetkę po raz<br />

pierwszy, więc dołożymy wszelkich starań, aby<br />

w kolejnych latach nasza pozycja się umacniała<br />

– mówi Agata Jasińska, Senior Product Manager<br />

marki VIGOR ® .<br />

Wkategorii środek przeciwbólowy<br />

rekordzistą jest APAP ® ,<br />

marka najbardziej godna zaufania<br />

nieustannie od ośmiu lat, czyli od<br />

pierwszej edycji największego badania<br />

konsumenckiego – European Trusted<br />

Brands. APAP ® stał się w Polsce synonimem<br />

środka przeciwbólowego.<br />

– Jesteśmy dumni, że filozofia marki, u której<br />

podstaw leży troska o zdrowie i bezpieczeństwo<br />

pacjentów, jest tak trafnie odczytywana i doceniana<br />

przez Polaków. Zaufanie, którym<br />

konsumenci obdarzają markę APAP ® ,<br />

to zaszczyt, ale przede wszystkim docenienie<br />

pracy wielu osób w US Pharmacia<br />

– mówi Maciej Derda,<br />

Group Brand Manager.<br />

SZTUKA DOBREGO WYBORU<br />

Gripex ® zyskał miano marki najbardziej<br />

godnej zaufania w kategorii środek przeciwprzeziębieniowy<br />

po raz czwarty. Zdaniem<br />

Dawida Forysiaka, Brand Managera tej<br />

marki, przyznanie Gripeksowi ® tytułu to<br />

dowód na to, że konsumenci doceniają<br />

skuteczność i działanie produktu. – Przyznana<br />

nagroda pokazuje, że wielu pacjentów<br />

dokonało już wyboru. To dla nas ważne wyróżnienie<br />

– podkreśla Dawid Forysiak.<br />

KRYSZTAŁ PO RAZ PIERWSZY<br />

VIGOR ® otrzymał Kryształową Statuetkę<br />

Marki Godnej Zaufania po raz pierwszy.<br />

– To dla nas duże wyróżnienie. Jest ono tym<br />

bardziej cenne, że przyznają je sami konsumenci,<br />

S<br />

Sukces wyróżnionych<br />

marek US Pharmacia jest<br />

możliwy dzięki wsparciu<br />

i zaangażowaniu wielu osób,<br />

w tym farmaceutów.<br />

Wszystkim serdecznie<br />

dziękujemy!<br />

US Pharmacia<br />

Dowiedz się więcej o badaniu The Most Trusted Brand<br />

European Trusted Brands to największe i najszerzej zakrojone badanie konsumenckie,<br />

przeprowadzane w Europie przez „Reader’s Digest”. European Trusted<br />

Brands po raz pierwszy przeprowadzono w 2001 r. i od tamtej pory jest ono co<br />

roku kontynuowane w kilkunastu krajach europejskich. Tegoroczna edycja została<br />

przeprowadzona w okresie sierpień – październik 2007 r. w 16 krajach europejskich,<br />

łącznie z Rosją (Austria, Belgia, Czechy, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy,<br />

Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, Węgry i Wielka Brytania). W tegorocznej,<br />

ósmej już edycji, badania marki wybierane były w 20 kategoriach. W badaniu<br />

wzięło udział 23 651 respondentów, w tym 1012 Polaków.<br />

Nowe recepty jak... banknoty<br />

Ja doniósł portal Gazeta.pl, Ministerstwo<br />

Zdrowia planuje wprowadzenie nowych<br />

recept wyposażonych w szereg zabezpieczeń<br />

przeciw fałszowaniu. Każda nowa<br />

recepta będzie miała swój indywidualny<br />

numer zapisany w kodzie kreskowym. Dodatkowo<br />

znajdzie się na niej znak wodny<br />

i włókienka, które świecą pod lampą ultrafioletową.<br />

Kolejnym elementem ma być<br />

mikrodruk, którego nie da się podrobić<br />

w żadnej drukarni w Polsce. Papier użyty<br />

do produkcji nowych recept będzie pochodził<br />

z jednej wytwórni w kraju. Ma on mieć<br />

takie właściwości, że jeśli ktoś będzie chciał<br />

coś na recepcie przerobić, np. zmienić<br />

liczbę opakowań, odbarwi się. Resort zapewnia<br />

jednocześnie, że nowe recepty będą...<br />

tańsze od dotychczasowych.<br />

W CZERWCU W TV<br />

Farmaceuto, w związku z emisją<br />

reklam w telewizji, przygotuj się<br />

na zwiększone zainteresowanie<br />

tymi produktami w czerwcu:<br />

• Ibuprom,<br />

• APAP,<br />

• Receptury Natury,<br />

• Xenna,<br />

• Stoperan.<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

5

MENEDŻER APTEKI<br />

prawo i farmacja<br />

Małgorzata Puchalska<br />

Jest radcą prawnym<br />

w US Pharmacia.<br />

PRAWA<br />

pracownicze<br />

Stresu w pracy nie da się całkowicie wyeliminować,<br />

należy go jednak minimalizować. Choćby poprzez należyte<br />

wykonywanie przez pracodawcę podstawowych obowiązków<br />

wobec pracowników.<br />

Wrozumieniu przepisów<br />

Kodeksu pracy apteka jest dla<br />

farmaceutów zakładem<br />

pracy. Do podstawowych<br />

obowiązków każdego pracodawcy, w tym<br />

również prowadzącego aptekę, należy m.in.<br />

organizowanie pracy w sposób zapewniający<br />

zmniejszenie jej uciążliwości, przeciwdziałanie<br />

dyskryminacji w zatrudnieniu<br />

z jakiejkolwiek przyczyny, stosowanie obiektywnych<br />

i sprawiedliwych kryteriów oceny<br />

pracowników oraz wyników ich pracy,<br />

wpływanie na kształtowanie w zakładzie<br />

pracy zasad współżycia społecznego, a także<br />

przeciwdziałanie mobbingowi.<br />

ODPOWIEDZIALNOŚĆ<br />

PRACODAWCY<br />

Jeśli pracodawca nie wykonuje nałożonych<br />

na niego obowiązków lub robi to w sposób<br />

nienależyty, naraża się na różnego<br />

rodzaju odpowiedzialność, poczynając<br />

od odpowiedzialności odszkodowawczej<br />

wobec pracowników, a kończąc nawet na<br />

odpowiedzialności karnej.<br />

Zgodnie z art. 55 §1(1) Kodeksu pracy pracownik<br />

może rozwiązać umowę o pracę bez<br />

wypowiedzenia, gdy pracodawca dopuścił<br />

się ciężkiego naruszenia podstawowych<br />

obowiązków wobec pracownika. W takim<br />

przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie<br />

w wysokości wynagrodzenia<br />

za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa<br />

o pracę została zawarta na czas określony<br />

lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości<br />

wynagrodzenia za okres 2 tygodni.<br />

Zgodnie zaś z art. 18 (3d) Kodeksu pracy<br />

pracownik, wobec którego pracodawca<br />

Czym jest mobbing?<br />

Mobbing to inaczej uporczywe i długotrwałe<br />

nękanie lub zastraszanie<br />

pracownika, wywołujące u niego zaniżoną<br />

ocenę przydatności zawodowej,<br />

powodujące lub mające na celu poniżenie<br />

lub ośmieszenie go, izolowanie<br />

lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.<br />

naruszył zasadę równego traktowania<br />

w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania<br />

w wysokości nie niższej niż minimalne<br />

wynagrodzenie za pracę.<br />

Pracownik, u którego mobbing wywołał<br />

rozstrój zdrowia, może dochodzić od<br />

pracodawcy zadośćuczynienia pieniężnego<br />

za doznaną krzywdę. A jeśli pracownik<br />

rozwiązał umowę o pracę na skutek<br />

mobbingu, ma prawo dochodzić od pracodawcy<br />

odszkodowania w wysokości nie<br />

niższej niż minimalne wynagrodzenie za<br />

pracę.<br />

OD WYKROCZENIA<br />

DO PRZESTĘPSTWA<br />

Naruszenie przez pracodawcę niektórych<br />

obowiązków wobec pracowników może<br />

stanowić wykroczenie, a w niektórych<br />

przypadkach również przestępstwo. Wykroczeniem<br />

jest np. zawieranie umów<br />

cywilnoprawnych w warunkach, w których<br />

powinna być zawarta umowa o pracę,<br />

nieterminowe lub niepełne wypłacanie<br />

wynagrodzenia za pracę, nieudzielanie<br />

lub bezpodstawne obniżanie wymiaru<br />

urlopów wypoczynkowych. Wykroczenia<br />

te są zagrożone grzywną w wysokości od<br />

tysiąca do 30 tys. zł.<br />

Natomiast przestępstwem przeciwko prawom<br />

pracownika jest m.in., tak jak określa<br />

to Kodeks karny, złośliwe lub uporczywe<br />

naruszanie praw pracownika wynikających<br />

ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.<br />

Za tego rodzaju przestępstwa<br />

przewidziana jest kara grzywny, ograniczenia<br />

wolności albo pozbawienia wolności<br />

do lat 2.<br />

Fot. Shutterstock<br />

6 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

marketing<br />

Efektywność<br />

działań marketingowych<br />

Dążąc do osiągnięcia długookresowego sukcesu na rynku,<br />

powinniśmy mieć świadomość efektywności prowadzonych działań.<br />

Wiedza o tym, które z nich przynoszą zyski, a które straty, pozwala<br />

inwestować w te najbardziej rentowne.<br />

Tomasz Barałkiewicz<br />

Group Account<br />

Director w agencji<br />

reklamowej<br />

Tequila Polska.<br />

Jest ekspertem<br />

w dziedzinie<br />

marketingu<br />

farmaceutycznego.<br />

Wzeszłym roku miałem<br />

przyjemność doradzać<br />

właścicielowi pewnej apteki.<br />

Była ona zlokalizowana<br />

w dobrej dzielnicy jednego z największych<br />

miast w Polsce i miała szanse<br />

na podniesienie obrotów dzięki umiejętnym<br />

działaniom marketingowym. Właściciele,<br />

po licznych analizach, zdecydowali<br />

się na całkowitą modyfikację<br />

placówki i stworzenie znacznej części<br />

samoobsługowej z licznymi markami<br />

dermokosmetyków. Skala inwestycji była<br />

bardzo duża i już na wstępie wiadomo<br />

było, że aby całość opłaciła się inwestorom,<br />

obroty powinny wzrosnąć przynajmniej<br />

o 15%. Po kompleksowej modernizacji<br />

i rozpoczęciu pracy okazało się, że już<br />

w drugim miesiącu obrót był o 30% wyższy<br />

w stosunku do roku poprzedniego.<br />

Właściciele, przeliczając dokładnie dodatkowe<br />

zyski, byli bardzo zadowoleni.<br />

Ważne jest jednak to, że podejmując działanie,<br />

mieli pełną świadomość, że by inwestycja<br />

stała się rentowna, konieczne jest<br />

podniesienie efektywności. Wyznaczony<br />

cel nie tylko został osiągnięty, ale znacznie<br />

przekroczony. Teraz dokładnie analizując<br />

wyniki, mają świadomość efektu i wiedzą,<br />

że mogą świętować sukces.<br />

Przytaczam ten przykład, ponieważ doskonale<br />

wskazuje on na prawidłowy sposób<br />

myślenia o dużym przedsięwzięciu, jakim<br />

jest modernizacja apteki. Pamiętajmy, że<br />

powinniśmy analizować również codzienne<br />

działania, aby znać wynik inwestowanego<br />

czasu i pieniędzy.<br />

Fot. Shutterstock<br />

8 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

marketing<br />

PORÓWNYWANIE OBROTU<br />

Najprostszą i jedną z podstawowych metod<br />

analizy efektywności jest porównywanie<br />

obrotu placówki w czasie. Załóżmy, że<br />

podjęliśmy decyzję o przystąpieniu do<br />

programu lojalnościowego organizowanego<br />

przez hurtownię. Rozpoczęliśmy<br />

działanie na przykład w czerwcu i po<br />

kilku miesiącach chcielibyśmy poznać<br />

efekty. Na koniec września pobieramy więc<br />

dane z systemu komputerowego na temat<br />

całkowitego obrotu w okresie od czerwca<br />

do września bieżącego roku i w analogicznym<br />

okresie roku poprzedniego. W prosty<br />

sposób dowiadujemy się, o ile procent<br />

wynik jest lepszy i jeżeli wprowadzenie<br />

programu było głównym wydarzeniem<br />

w tym czasie, to możemy z dużą dozą<br />

pewności uznać je za sprawcę sukcesu.<br />

Również w przypadku braku wzrostu warto<br />

się zastanowić, czy aby nie poświęciliśmy<br />

czasu i pieniędzy na darmo i nie bać się<br />

rozważenia rezygnacji z działania, które<br />

nie przynosi dodatkowych zysków.<br />

NIERÓWNY SEZON<br />

Porównywanie obrotów ma jednak pewną<br />

ułomność. Leki nie są żywnością, którą<br />

ludzie konsumują w równym natężeniu<br />

przez cały rok. W branży farmaceutycznej<br />

występuje istotna sezonowość, której cykle<br />

nie zawsze są równe w kolejnych latach.<br />

Obserwują Państwo sami, że w jednym<br />

roku sprzedaż leków na przeziębienie jest<br />

wysoka do końca maja, a w innym zanika<br />

w połowie marca. Istnieje sposób niwelowania<br />

tych niedogodności w analizie.<br />

Działające na rynku dwie firmy badawcze<br />

czasami publikują ciekawe informacje<br />

o rynku farmaceutycznym (wartość sprzedaży<br />

w całej Polsce w danym czasie) oraz<br />

informacje o średnim obrocie statystycznej<br />

apteki w danym miesiącu. Posiadając takie<br />

dane, możemy zweryfikować nasze osiągnięcia.<br />

Wykorzystując wcześniejszy przykład,<br />

w tabelce przedstawiamy obroty apteki,<br />

która uruchomiła program lojalnościowy<br />

w czerwcu, i obroty statystycznej apteki<br />

w Polsce. Zwróćmy uwagę na obliczenia.<br />

Obrót wzrósł w naszej placówce o 10%<br />

w pierwszym miesiącu, ale w statystycznej<br />

aptece w Polsce również obserwowany<br />

był progres, choć na niższym poziomie.<br />

Różnica (8%) to nasz wzrost skorygowany<br />

o wzrost rynku. Idea tej analizy opiera się<br />

na prostym i prawdziwym twierdzeniu,<br />

że zmiana w wysokości 2% (zbliżona do<br />

Porównaj się z innymi<br />

Obroty Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień<br />

Nasza apteka 100 000,00 zł 110 000,00 zł 100 000,00 zł 140 000,00 zł<br />

Zmiana % 10% -9% 40%<br />

Apteka statystyczna 100 000,00 zł 102 000,00 zł 90 000,00 zł 120 000,00 zł<br />

Zmiana % 2% -12% 33%<br />

Różnica 8% 3% 7%<br />

rynku) pojawiłaby się, nawet gdybyśmy<br />

nie wprowadzili nowych działań.<br />

Podobny sposób myślenia, ale w innym<br />

kierunku, ma miejsce przy analizie wyniku<br />

w sierpniu. Rynek spada o 12%, a nasze<br />

obroty tylko o 9%, czyli jakieś działanie<br />

sprawiło, że obroniliśmy nasze wyniki<br />

i wygenerowaliśmy 3% więcej obrotu. Gdybyśmy<br />

nie mieli porównania ze średnią<br />

apteką, to z pewnością wynik spadkowy<br />

nie napawałby nas optymizmem. Warto<br />

obserwować zmiany własnych wyników<br />

Warto obserwować zmiany<br />

własnych wyników na tle<br />

rynku, ponieważ daje to<br />

bardziej klarowny obraz<br />

sytuacji, w jakiej znajduje<br />

się nasza apteka.<br />

na tle rynku, ponieważ daje to bardziej<br />

klarowny obraz sytuacji, w jakiej znajduje<br />

się nasza apteka.<br />

SPÓJRZMY<br />

NA KONKRETNE LEKI<br />

Prostym sposobem jest obserwowanie<br />

sprzedaży poszczególnych leków, szczególnie<br />

jeżeli prowadzimy w związku z nimi<br />

konkretne akcje. Najczęściej spotykanymi<br />

promocjami są akcje dotyczące leków<br />

OTC i suplementów diety. W większości<br />

placówek możemy spotkać kilka ciekawych<br />

ofert na te produkty.<br />

Załóżmy, że apteka posiada 200 opakowań<br />

suplementu z dodanym upominkiem<br />

dla pacjenta. Kierownik poświęcił czas<br />

na zaplanowanie miejsca do ekspozycji,<br />

personel ją wykonał i regularnie pilnuje<br />

jej wyglądu (inwestujemy czas pracy ludzi),<br />

oddaliśmy 10% marży, aby cena była<br />

lepsza (inwestycja pieniędzy) i liczymy<br />

na efekt. Bezwzględnie należy oczekiwać<br />

skuteczności i obliczyć efekt. Załóżmy,<br />

że sprzedaliśmy w danym miesiącu 100<br />

opakowań, a w poprzednim jedynie 10.<br />

Wynik to 90 opakowań więcej. Po obliczeniu<br />

marży wiemy, ile zarobiliśmy, ale<br />

powinniśmy też oszacować, ile kosztowała<br />

nas ta akcja i dopiero wtedy zdecydować<br />

o uznaniu jej za sukces lub porażkę.<br />

Znam wiele aptek, które ze wzglądu na<br />

znaczną sprzedaż kosmetyków zatrudniają<br />

fachowców zajmujących się specjalistycznym<br />

doradztwem pacjentom. Jest to<br />

znaczna inwestycja: personel, szkolenie,<br />

sprzęt do badań skóry, zwiększenie stanów<br />

magazynowych kosmetyków itp. Dobrym<br />

działaniem jest w takiej sytuacji regularne<br />

sprawdzanie, jak rozwija się sprzedaż wybranego<br />

asortymentu. Przykładowo, jeżeli<br />

wprowadziliśmy nową markę dermokosmetyków,<br />

to po kwartale intensywnego<br />

wspierania możemy sprawdzić, ile zysku<br />

generujemy dzięki temu asortymentowi.<br />

Wykonując takie obliczenia wraz z właścicielami<br />

lub kierownikami placówek,<br />

wielokrotnie widziałem ich zdziwienie,<br />

kiedy zauważali, iż sprzedaż np. niektórych<br />

serii kosmetyków, pomimo wielu<br />

działań marketingowych z ich strony, jest<br />

bardzo mała.<br />

ANALIZUJĘ, WIĘC JESTEM<br />

Praca nad liczeniem wyników i rentowności<br />

nie jest często lubiana i dlatego bywa<br />

pomijana – szczególnie przy mniejszych<br />

akcjach. Zachęcam jednak do próby analizowania<br />

większości Państwa działań<br />

marketingowych z prostego powodu:<br />

jeżeli dowiemy się, że określona akcja<br />

przyniosła efekt i mechanizm był bardzo<br />

skuteczny, to możemy go powielać i wykorzystywać<br />

dalej, z drugiej strony wiedza<br />

o braku rentowności pozwala nam szybko<br />

i zdecydowanie zrezygnować z podobnych<br />

mechanizmów w przyszłości. Zapraszam<br />

więc wszystkich do komputerów i obliczeń<br />

– gwarantuję, że niejednokrotnie wnioski<br />

będą zaskakujące!<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

9

MENEDŻER APTEKI<br />

zarządzanie zasobami ludzkimi<br />

Magdalena Adamska<br />

Autorka tekstów<br />

ekonomicznych,<br />

publikowała m.in.<br />

w „Rzeczpospolitej”,<br />

„Pulsie Biznesu”,<br />

„Życiu Warszawy”,<br />

„Home&Market”,<br />

„Gazecie MSP”,<br />

„Nowym Rynku”.<br />

Gdy na rynku pracy<br />

popyt przewyższa<br />

podaż, pracodawcy<br />

chcącemu<br />

zdyscyplinować<br />

pracowników<br />

wystarczy<br />

przysłowiowy<br />

kij – widmo<br />

zwolnienia. Gdy<br />

jednak koniunktura<br />

ulega odwróceniu,<br />

trzeba sięgnąć po<br />

„marchewkę”, czyli<br />

systemy motywacyjne<br />

dla pracowników.<br />

Pracownik narażony na stres, poddany<br />

ciągłej presji, przestaje być<br />

efektywny. System kar warto więc<br />

zastąpić systemem nagród nawet<br />

wówczas, gdy jeszcze nie grozi nam odpływ<br />

najlepszych ludzi z zespołu.<br />

Na motywację pracownika wpływ ma naprawdę<br />

wiele czynników, i to nie tylko tak<br />

oczywistych jak wysokość comiesięcznych<br />

zarobków, premie kwartalne i roczne, składające<br />

się na określony roczny dochód<br />

pracownika, ale i atmosfera w zespole,<br />

dodatkowe bonusy w postaci upominków,<br />

dofinansowania wakacji, szkoleń<br />

czy nawet architektura budynku i wystrój<br />

miejsca pracy.<br />

Myśląc jednak o systemach motywacyjnych,<br />

mamy na myśli pewien logicznie<br />

uporządkowany schemat wynagradzania za<br />

dobrą czy też nieprzeciętnie dobrą pracę.<br />

Czyli dokładnie to narzędzie, po jakie<br />

należy sięgać wówczas, gdy zagraża nam<br />

odpływ wartościowych pracowników.<br />

KRYTERIA OCENY<br />

Jak stworzyć motywacyjny system wynagrodzeń<br />

oparty o płace? Po pierwsze<br />

należy ustalić kryteria oceny pracowników.<br />

Jakiekolwiek by one nie były, powinny<br />

spełniać dwa warunki: muszą być mierzalne,<br />

a pracownicy zaangażowani w projekt<br />

muszą mieć na nie wyraźny, najlepiej bezpośredni<br />

wpływ.<br />

Kolejną decyzją jest ustalenie kryteriów<br />

uczestnictwa w systemie. Nawet w małej<br />

firmie mogą się bowiem zdarzyć wykluczenia<br />

z systemu pojedynczych osób, ze<br />

względu chociażby na staż pracy czy odmienny<br />

rodzaj umowy o pracę.<br />

TRZYSTA PROCENT NORMY<br />

Kiedy już wiemy, kogo i za co chcemy<br />

nagradzać, czas podjąć decyzję o wysokości<br />

gratyfikacji. Najczęstsza praktyka opiera<br />

się na ustaleniu tzw. premii docelowej,<br />

którą wypłaca się wówczas, gdy dany<br />

pracownik (lub zespół) zrealizuje założony<br />

cel w stu procentach. Możliwe jest<br />

również ustalenie niższych lub wyższych<br />

progów realizacji zadanego celu (np. 70%<br />

realizacji celu) z odpowiednio niższymi<br />

kwotami premii. Częstym rozwiązaniem<br />

jest określenie minimalnego wyniku, przy<br />

którym gratyfikacja jest w ogóle wypłacana.<br />

Wysokość gratyfikacji w poszczególnych<br />

progach założonego celu można określić<br />

jako procent płacy podstawowej lub chociażby<br />

procent od sprzedaży.<br />

Ciekawym i pożytecznym pomysłem<br />

jest powiązanie premii za indywidualne<br />

Fot. Getty Images/FPM<br />

10 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

zarządzanie zasobami ludzkimi<br />

wyniki z premią za wyniki całego zespołu.<br />

Dzięki takiemu połączeniu kryteriów<br />

oceny pracownicy chętniej dzielą się ze<br />

sobą swoim know-how i wszyscy członkowie<br />

zespołu mogą uczyć się od siebie<br />

najlepszych rozwiązań.<br />

CO MIESIĄC, KWARTAŁ, ROK<br />

Wdrażając jakikolwiek system motywacyjny<br />

musimy określić częstotliwość<br />

wypłat. Wypłaty miesięczne sprawdzą się,<br />

gdy zależy nam na doraźnej nagrodzie,<br />

a wzmożona aktywność pracowników ma<br />

służyć zrealizowaniu krótkodystansowego<br />

celu, na przykład zwiększeniu sprzedaży<br />

produktów sezonowych. Wypłaty rzadsze,<br />

wieńczące np. realizację celu rocznego,<br />

bywają jednak bardziej doceniane przez<br />

pracowników, jako że kwota jednorazowej<br />

wypłaty jest wielokrotnie wyższa.<br />

Niezłym pomysłem bywa ustalenie wypłat<br />

premii na okres, kiedy domowe budżety<br />

pracowników narażone są na największe<br />

wydatki – w okresie przedświątecznym<br />

i przedurlopowym.<br />

DIABEŁ TKWI<br />

W SZCZEGÓŁACH<br />

Nie każdy system obiecujący pracownikom<br />

krociowe zyski za solidną pracę okaże się<br />

stuprocentowo efektywny. Skoro już zdecydujemy<br />

się wyasygnować pewne środki na<br />

dodatkowe gratyfikacje, musimy pamiętać<br />

o kilku prostych zasadach.<br />

Po pierwsze nasz system motywacyjny nie<br />

może stawiać zbyt wysokich, nierealnych<br />

celów. Niewiele większy efekt uzyskalibyśmy,<br />

jeśli system progów byłby zbyt<br />

skomplikowany. System premiowania musi<br />

być czytelny dla wszystkich pracowników<br />

– to po drugie.<br />

Aby uniknąć zarówno pierwszej, jak<br />

i drugiej pułapki, dobrze byłoby zaprosić<br />

pracowników do konsultacji nad planowanym<br />

systemem. Poza usunięciem podstawowych<br />

zagrożeń (nieosiągalności celów<br />

i niejasności systemu) zyskujemy wówczas<br />

aprobatę opracowywanego projektu już<br />

na etapie jego powstawania.<br />

ADEKWATNIE DO MOŻLIWOŚCI<br />

System musi być adekwatny także do aktualnego<br />

stanu i kondycji firmy. Powinien<br />

ewoluować wraz z nią i dostosowywać się<br />

do każdego etapu jej rozwoju: od fazy<br />

narodzin, poprzez fazę wzrostu, dojrzałości<br />

i odnowy.<br />

W pierwszym okresie działalności, kiedy<br />

firma musi wywalczyć swoją pozycję na<br />

rynku, warto szczególnie docenić duże<br />

zaangażowanie i kreatywność pracowników<br />

i wyniki wynagradzać wysokimi premiami.<br />

Często na tym pierwszym etapie walki<br />

o rynek organizacja firmy jest jeszcze nieokrzepła:<br />

stanowiska są wielofunkcyjne;<br />

słowem „wszyscy robią wszystko”. Warto<br />

wówczas pomyśleć o takim systemie wynagradzania,<br />

który odzwierciedlałby ten stan<br />

rzeczy; na przykład nagradzać pracowników<br />

za wyniki całej firmy lub wprowadzić inne<br />

elastyczne sposoby gratyfikacji.<br />

Na motywację opartą o premie za indywidualne<br />

wyniki przyjdzie czas w fazie pełnej<br />

dojrzałości firmy, kiedy stanowiska będą<br />

Motywowanie pracowników osiąga się nie tylko przez<br />

przyznawanie określonych premii pieniężnych. Równie<br />

motywujący jest upominek na święta, prezent podarowany<br />

z okazji ślubu lub narodzin dziecka, dofinansowanie<br />

wyjazdu wakacyjnego lub ułatwienie trudnego<br />

dojazdu do pracy.<br />

sprofesjonalizowane i każdego pracownika<br />

będzie można rozliczać wyłącznie za<br />

wykonanie jego własnych zadań.<br />

CO SIĘ WYMYKA SYSTEMOM?<br />

Każdy z nas zna z pewnością osoby, które<br />

zrezygnowały z lukratywnych posad na<br />

rzecz skromniejszych pensji, tylko dlatego<br />

że firma dobrze opłacająca swoich pracowników<br />

niezbyt dobrze ich traktowała.<br />

A może sami znajdowaliśmy się kiedyś<br />

w takiej sytuacji?<br />

Pieniądze to wiele, ale nie wszystko. Warto<br />

o tym pamiętać, gdy z pracownika stajemy<br />

się pracodawcą, choć właśnie wtedy paradoksalnie<br />

trudniej w to uwierzyć.<br />

Na motywowanie pracowników nie składają<br />

się tylko premie, ale cały arsenał tzw.<br />

miękkich środków. Ich stosowanie można<br />

rozpocząć już w chwili przyjmowania<br />

nowego pracownika do firmy: Podpisując<br />

umowę o pracę, należy jasno określić zakres<br />

obowiązków pracownika. To niby<br />

oczywiste, ale każdy dzień pracy może<br />

przynieść sytuacje, w których nowo przyjęty<br />

pracownik zagubi się w tym, kiedy ma<br />

prawo działać na własną rękę, a w jakich<br />

sprawach niezbędny jest jednak kontakt<br />

z szefem.<br />

Nowy pracownik powinien też poznać<br />

zasady egzekwowania odpowiedzialności<br />

za jego błędy oraz wiedzieć, jaki jest margines<br />

błędów, w którym może niwelować<br />

je sam, bez meldowania o problemach<br />

zwierzchnikowi.<br />

PORZUĆ RĘCZNE<br />

STEROWANIE<br />

Pamiętajmy, że wielu konfliktów na linii<br />

pracownik-szef (które tak skutecznie<br />

demotywują podwładnych do solidnej,<br />

wytężonej pracy) w ogóle można by uniknąć,<br />

gdyby tylko chcieć poskromić własny<br />

temperament.<br />

Pracownik zmotywowany do pracy to<br />

przede wszystkim pracownik poczuwający<br />

się do współodpowiedzialności za<br />

firmę. Tymczasem wielu właścicieli firm<br />

skutecznie zniechęca czy wręcz uniemożliwia<br />

wzięcie części tej odpowiedzialności,<br />

nie dopuszczając swoich podwładnych do<br />

informacji niezbędnych przy wykonywaniu<br />

zwykłych zawodowych obowiązków. Zazdrosne<br />

pilnowanie wszelkich informacji<br />

o funkcjonowaniu firmy oraz ręczne sterowanie<br />

każdym, najdrobniejszym aspektem<br />

jej działalności zemści się wcześniej czy<br />

później.<br />

Poza jasną polityką informacyjną dobrze<br />

również zawczasu opracować możliwie<br />

szczelne procedury postępowania, dzięki<br />

którym można będzie uniknąć autorytatywnych<br />

rozstrzygnięć oraz wymyślanych<br />

na poczekaniu poleceń służbowych. Niewiele<br />

rzeczy wpływa tak demotywująco<br />

na ambitnego pracownika, jak sytuacja,<br />

w której ad hoc odmawia mu się prawa do<br />

korzystania z kompetencji, jakie wcześniej<br />

zostały mu przyznane.<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

11

MENEDŻER APTEKI<br />

finanse w praktyce<br />

Kredyt konsolidacyjny to doskonałe rozwiązanie dla osób<br />

posiadających kilka kredytów w różnych bankach. Jest to często jedyna<br />

droga do uwolnienia się z tzw. pętli długów, a także znakomity sposób<br />

na zmniejszenie comiesięcznych obciążeń.<br />

Artur A. Adamski<br />

Redaktor<br />

i prowadzący<br />

działy inwestycyjne<br />

m.in. w PAP,<br />

„Życiu Warszawy”,<br />

„Pulsie Biznesu”,<br />

„Home&Market”,<br />

„Gazecie MSP”,<br />

„Twoim Biznesie”.<br />

Idea kredytu konsolidacyjnego jest prosta<br />

– jest to zamiana kilku mniejszych<br />

kredytów na jeden większy. Kredyt taki,<br />

zwany także połączeniowym, jest pożyczką<br />

udzielaną na spłatę innych kredytów.<br />

Umożliwia spłatę: debetu na rachunku<br />

oszczędnościowo-rozliczeniowym<br />

(ROR), karty kredytowej, kredytu ratalnego<br />

w sklepie, kredytów konsumpcyjnych,<br />

kredytu samochodowego czy mieszkaniowego.<br />

Jest zastąpieniem starych – na ogół<br />

droższych pożyczek – jedną tańszą. Kre-<br />

dyty konsolidacyjne udzielane są w polskich<br />

złotych, euro, dolarach amerykańskich<br />

i frankach szwajcarskich.<br />

Pojedyncze kredyty zaciągnięte w różnych<br />

bankach – w porównaniu do wysokości<br />

zsumowanego kredytu konsolidacyjnego<br />

– są pożyczkami niewielkimi. Posiadając<br />

kilka mniejszych kredytów w różnych<br />

bankach, nie jesteśmy atrakcyjni dla żadnego<br />

z nich. Banki uprzywilejowują bowiem<br />

„dużych klientów”.<br />

Fot. Shutterstock<br />

12 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

finanse w praktyce<br />

NIŻSZA RATA<br />

– DŁUŻSZA SPŁATA<br />

Im lepszy (czytaj: bardziej zadłużony)<br />

klient, tym lepsze warunki kredytowania,<br />

czyli niższe odsetki i bardziej elastyczne<br />

podejście do warunków spłat. Długi czas<br />

spłaty daje wytchnienie dla budżetu: spłacanie<br />

np. 200 tys. zł przez 40 lat nie jest<br />

tak męczące jak spłata takiej kwoty przez<br />

np. 10 lat. Nie może jednak umknąć uwadze<br />

fakt, że nikt nie daruje nam rat – po<br />

prostu spłata wydłuża się w czasie i zamiast<br />

10 ciężkich lat czeka nas 40, tyle że z mniejszymi<br />

ratami.<br />

Ze względu na to, że kredyty konsolidacyjne<br />

są stosunkowo nowym produktem<br />

na naszym rynku finansowym i nie ma<br />

wyrobionej powszechnej wiedzy na ich<br />

temat, w niektórych bankach doradcy lub<br />

reklamy kamuflują kwestię czasu spłaty,<br />

eksponując zalety nominalnie niewielkich<br />

rat. To oczywiście podejście nieuczciwe,<br />

bowiem klient zwiedziony wielkością raty<br />

zapomina o tym, że często wręcz do wieku<br />

emerytalnego będzie przywiązany do<br />

banku-kredytodawcy. Mimo wszystko fakt<br />

lepszych warunków oprocentowania<br />

i mniejsze miesięczne raty są pierwszym<br />

powodem, dla którego warto zainteresować<br />

się kredytem konsolidacyjnym.<br />

KREDYT POD HIPOTEKĘ<br />

Kredyt konsolidacyjny jest tańszy niż suma<br />

kilku kredytów. Dzieje się tak z kilku powodów.<br />

Przede wszystkim wynika to z czasu<br />

kredytowania. Wynosi on najczęściej<br />

od 5 do 40 lat, jest więc – obok kredytu<br />

hipotecznego – najdłuższym oferowanym<br />

okresem kredytowym. A im dłuższy okres<br />

spłaty, tym dogodniejsze warunki. Ta zasada<br />

obowiązuje wszędzie.<br />

Z długim okresem wiąże się druga istotna<br />

kwestia: zabezpieczenie. Przy kredytach<br />

konsolidacyjnych wymagana jest najpewniejsza<br />

forma zabezpieczenia, czyli hipoteka.<br />

Bank, mając jako zastaw nieruchomość<br />

(dom, mieszkanie, działkę, inny kredyt<br />

hipoteczny), ma większą gwarancję odzyskania<br />

pieniędzy niż w przypadku kredytu<br />

udzielanego na dowód osobisty i zaświadczeniu<br />

o zarobkach.<br />

Właśnie wysokie ryzyko niewypłacalności<br />

całkowitej czy nawet tylko częściowej jest<br />

w znacznej mierze wyznacznikiem ceny<br />

kredytu. Za zwiększone ryzyko każda instytucja<br />

każe sobie więcej płacić – musi<br />

więc uzyskać dodatkową premię w postaci<br />

wyższego oprocentowania. Z tego też<br />

powodu najdroższymi dostępnymi kredytami<br />

są tzw. szybkie pożyczki konsumpcyjne<br />

(oscylują one wokół górnej dopuszczalnej<br />

prawem granicy oprocentowania),<br />

ale także debet na koncie czy zadłużenie<br />

na karcie kredytowej.<br />

Niższe oprocentowanie kredytu konsolidacyjnego<br />

wynika także z faktu narastającej<br />

konkurencji i coraz ostrzejszej walki<br />

o klienta. Mimo wzrostu podstawowych<br />

stóp procentowych banki obniżyły oprocentowanie<br />

w stosunku do obowiązującego<br />

kilka lat temu. Tak więc warunki<br />

„starych” kredytów są gorsze od tych,<br />

jakie można wynegocjować obecnie.<br />

Lepsze warunki oprocentowania i mniejsze miesięczne raty<br />

są pierwszym powodem, dla którego warto zainteresować się<br />

kredytem konsolidacyjnym.<br />

DŁUGO ZNACZY TANIEJ<br />

Banki udzielające pożyczek stosują zdroworozsądkową<br />

regułę: im łatwiejsze, bardziej<br />

dostępne kredytowanie, tym będzie<br />

ono droższe. Za udzielenie „szybkiej”<br />

pożyczki bank każe sobie płacić frycowe<br />

w myśl zasady: łatwy pieniądz to drogi<br />

pieniądz.<br />

Zalety i wady<br />

kredytu konsolidacyjnego<br />

Zalety:<br />

• mniejsze comiesięczne obciążenie<br />

domowego budżetu;<br />

• dogodne warunki spłaty – możliwość<br />

przełożenia spłaty raty na inny miesiąc;<br />

• jedna rata zamiast kilku;<br />

• niższe oprocentowanie niż innych dostępnych<br />

zobowiązań.<br />

Wady:<br />

• obciążenie kredytem hipoteki nieruchomości;<br />

• długi okres kredytowania (do 40 lat);<br />

• pokusa dalszych wydatków konsumpcyjnych<br />

w ramach wolnej kwoty.<br />

Wiąże się to nie tylko z omówionym ryzykiem,<br />

ale także z techniką przyznawania<br />

pożyczki. Przy „szybkich” kredytach wystarczą<br />

często tylko dwa dokumenty tożsamości,<br />

ewentualnie zaświadczenie<br />

o zarobkach. Uzyskanie (taniego) kredytu<br />

konsolidacyjnego wymaga już bardziej<br />

skomplikowanych zabiegów i przejścia<br />

odpowiednich procedur. A te mogą rozłożyć<br />

się nawet na kilka tygodni. Biorąc<br />

jednak pod uwagę oszczędności w skali<br />

każdego miesiąca, konsolidacja w wielu<br />

przypadkach to często optymalne rozwiązanie.<br />

UZYSKANIE KREDYTU,<br />

CZYLI BIEG Z PRZESZKODAMI<br />

Chociaż kredyt konsolidacyjny wydaje się<br />

bez mała w zasięgu ręki, nie jest jednak<br />

dostępny dla wszystkich. Należy spełnić<br />

trzy kryteria, by w ogóle móc starać się<br />

o zobowiązanie połączeniowe.<br />

Pierwszym i podstawowym jest konstrukcja<br />

umowy starych kredytów, umożliwiająca<br />

wcześniejszą ich spłatę. Jeśli bowiem<br />

w umowie istnieje zastrzeżenie o niemożności<br />

wcześniejszej spłaty (nasze „stare”<br />

kredyty spłaca bank udzielający „nowego”<br />

kredytu) – wyklucza to automatycznie<br />

możliwość podpisania umowy.<br />

Jeśli ten warunek mamy spełniony, kolejną<br />

przeszkodą może być zastaw. Najlepiej,<br />

gdy się jest właścicielem nieruchomości<br />

(dom, działka, mieszkanie,) ewentualnie<br />

ma się już zaciągnięty kredyt hipoteczny<br />

lub wzięcie takiego kredytu w planach.<br />

Oczywiście w banku udzielającym pożyczki<br />

konsolidacyjnej.<br />

I tu jest kolejna pułapka: banki najczęściej<br />

wymagają, żeby kredyt hipoteczny stanowił<br />

co najmniej połowę wartości wszystkich<br />

przenoszonych kredytów, czyli przykładowo<br />

przy 200 tys. zł kredytu konsolidacyjnego<br />

minimum 100 tys. zł to pożyczka<br />

hipoteczna. Ewentualnie jeśli bierzemy<br />

w tym samym banku kredyt hipoteczny,<br />

a do niego dołączamy inne pożyczki z innych<br />

banków, suma „podpiętych” pod<br />

kredyt hipoteczny (staje się on automatycznie<br />

konsolidacyjnym) innych zobowiązań<br />

nie może stanowić więcej niż<br />

połowy wartości kredytu hipotecznego.<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

13

MENEDŻER APTEKI<br />

finanse w praktyce<br />

PREFEROWANI MŁODZI,<br />

EMERYCI MOGĄ MIEĆ KŁOPOT<br />

Do kredytu konsolidacyjnego często<br />

uciekają się kredytobiorcy, którzy wpadli<br />

w spiralę zadłużenia, a więc ci, którzy<br />

spłacając jeden kredyt, sięgają w panice<br />

po kolejny, często „łatwiejszy”, więc<br />

droższy. Takiemu klientowi zależy nie<br />

tyle na optymalizacji długu w dłuższym<br />

czasie, lecz na doraźnym obniżeniu comiesięcznych<br />

ciężarów związanych<br />

z zadłużeniem. Aby jednak przerwać to<br />

błędne koło i aby bank w ogóle zechciał<br />

zrestrukturyzować zobowiązania osoby,<br />

która ma kłopoty z comiesięczną obsługą<br />

zadłużenia – kredytobiorca musi nadal<br />

posiadać zdolność kredytową. I to jest<br />

trzeci warunek uzyskania kredytu konsolidacyjnego.<br />

Klienci, którzy mają na swoim koncie<br />

opóźnienia w spłacie kredytów lub wobec<br />

których wszczęto już postępowanie egzekucyjne,<br />

nie mogą liczyć na konsolidację<br />

swoich zobowiązań. To rozwiązanie warto<br />

zatem brać pod uwagę w momencie,<br />

kiedy nasza sytuacja kredytowa jest trudna,<br />

lecz jeszcze nie beznadziejna.<br />

Przykładowe kredyty<br />

Oprocentowanie<br />

(w proc.)<br />

Kredyty konsolidacyjne udzielane są na<br />

długie terminy (nawet do 40 lat) i podobnie<br />

jak w przypadku kredytów hipotecznych<br />

– bank preferuje osoby młode. Mimo<br />

że zabezpieczeniem jest nieruchomość,<br />

bankowi zależy na systematycznym spłacaniu<br />

rat kredytu i odsetek, a nie wystawianiu<br />

na licytację majątku, gdyż wiąże<br />

się to z uruchamianiem wewnętrznych<br />

procedur przeksięgowujących, a także<br />

możliwością strat, jeśli zlicytowana nieruchomość<br />

nie pokryje wartości długu.<br />

Dlatego też osoby w wieku emerytalnym<br />

mogą mieć kłopoty z otrzymaniem kredytu<br />

np. na 30 lat. Chyba<br />

że bank zadowoli się<br />

odpowiednio młodym<br />

poręczycielem.<br />

Jaki kredyt wybrać – sprawdź i policz<br />

DROGA PRZEZ<br />

DOKUMENTY<br />

Procedury formalne związane<br />

z zaciągnięciem kredytu<br />

konsolidacyjnego nie różnią<br />

się od innych obowiązujących<br />

przy zaciąganych pożyczek. Konieczne<br />

jest przygotowanie dla banku niezbędnych<br />

dokumentów dotyczących<br />

osiąganych dochodów (ocena zdolności<br />

kredytowej), a także innych<br />

związanych z nieruchomością, która stanie<br />

się zabezpieczeniem kredytu konsolidacyjnego.<br />

Kredyt konsolidacyjny<br />

to często jedyny sposób<br />

na uwolnienie się z pętli<br />

długów. Jednak w euforii<br />

znalezienia rozwiązania<br />

bieżącego problemu<br />

finansowego nie można<br />

zapominać o jego wadach.<br />

Okres kredytowania<br />

(miesiące)<br />

Wartość<br />

kredytu (zł)<br />

Miesięczna rata<br />

(zł)<br />

Pożyczka gotówkowa 17,00 36 15 000,00 534,79<br />

Kredyt na samochód 10,00 48 25 000,00 634,06<br />

Kredyt gotówkowy 15,00 12 5000,00 416,67<br />

Karta kredytowa 22,00 12 5000,00 250,00<br />

Kredyt hipoteczny 300 50 000,00 292,30<br />

SUMA 100 000,00 2127,82<br />

Kredyt<br />

konsolidacyjny<br />

zmienne 480 100 000,00 552,22<br />

Obliczenia na podstawie danych Polbanku. LIBOR 3 M – 2,75%.<br />

Coraz więcej banków, chcąc sprostać<br />

konkurencji – szczególnie te, które niedawno<br />

pojawiały się na rynku – stosuje<br />

tzw. uproszczone procedury rozpatrywania<br />

i udzielania kredytów. Jednak nawet<br />

gdy trafimy na bank stosujący „szybką<br />

ścieżkę”, najczęściej należy i tak skompletować<br />

kilkanaście dokumentów, m.in.<br />

zaświadczenie o zarobkach, innych dochodach<br />

(np. przychody z tytułu wynajmu<br />

lokalu, prac zleconych), PIT za miniony<br />

rok, a dla osób prowadzących<br />

działalność gospodarczą – zaświadczenie<br />

o niezaleganiu ze składkami<br />

w ZUS i urzędzie skarbowym, aktualny<br />

odpis z księgi wieczystej,<br />

dokument potwierdzający podstawę<br />

nabycia nieruchomości, dokumenty<br />

dotyczące kredytów,<br />

które mają zostać<br />

skonsolidowane.<br />

Patrząc na spis wymaganych<br />

załączników,<br />

można odnieść pozytywne<br />

wrażenie: to kwestia zgromadzenia zaledwie<br />

kilkanastu „papierków”. Trzeba<br />

jednak pamiętać, że uzyskanie niektórych<br />

z nich może przeciągnąć się w tygodnie,<br />

a czas czekania w kolejce do odpowiedniego<br />

pokoju urzędnika potrwać nawet<br />

kilka godzin. Trzeba więc uzbroić się<br />

w cierpliwość.<br />

NIEBEZPIECZNY BONUS<br />

Z pomocą kredytu konsolidacyjnego możemy<br />

spłacić w zasadzie każdy kredyt:<br />

gotówkowy, na kartach kredytowych, kredyt<br />

odnawialny w ROR, mieszkaniowy,<br />

samochodowy. Dodatkowo pewną – ściśle<br />

określoną, choć zwykle niemałą – część<br />

kredytu możemy przeznaczyć na dowolne<br />

cele konsumpcyjne, czyli niezwiązane<br />

ze spłatą konsolidowanego zadłużenia:<br />

na przykład bieżące wydatki, remont albo<br />

zapłatę faktur.<br />

Na konsumpcję, a więc de facto ponowne<br />

zadłużenie tym razem wobec banku<br />

oferującego konsolidację, banki wyznaczają<br />

zwykle od 10 do 30% wartości całego<br />

kredytu konsolidacyjnego. Schemat<br />

obliczania kwoty dostępnej jest banalnie<br />

prosty: maksymalna wartość dodatkowej<br />

gotówki równa się wartości nieruchomości<br />

minus wartość przeniesionych<br />

kredytów.<br />

Z tego swoistego bonusu rozważnie powinny<br />

korzystać zwłaszcza osoby, dla<br />

których konsolidacja miała być nie tyle<br />

sposobem na optymalizację zadłużenia,<br />

co sposobem na uniknięcie kłopotów ze<br />

zbyt dużym miesięcznym obciążeniem.<br />

Gdyby tej rozwagi zabrakło, może się bowiem<br />

okazać, że kredyt konsolidacyjny<br />

jest nie tyle wybawieniem z jednych kłopotów,<br />

ile początkiem nowych.<br />

Fot. Shutterstock<br />

14 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

nowe technologie<br />

Więcej<br />

niż odtwarzacz<br />

Muzyka łagodzi<br />

nie tylko obyczaje,<br />

ale i stres. Dzięki<br />

postępom w technice<br />

można jej słuchać<br />

właściwie wszędzie<br />

– prowadząc<br />

auto,<br />

spacerując czy<br />

jeżdżąc na rowerze.<br />

Potrzebujemy jedynie<br />

urządzenia wielkości<br />

paczki zapałek<br />

– odtwarzacza mp3.<br />

Na początku swojej kariery<br />

odtwarzacze mp3 służyły<br />

głównie młodzieży do słuchania<br />

muzyki. Jednak w nowoczesnych<br />

technologiach coś, co się nie<br />

rozwija, dokonuje żywota – tak też i w tym<br />

przypadku rozwój następuje błyskawicznie,<br />

a prosty odtwarzacz oferuje coraz<br />

więcej funkcji.<br />

RADIO, BUDZIK, ORGANIZER<br />

Odtwarzacze oprócz podstawowej funkcji,<br />

czyli możliwości odtwarzania plików<br />

w formacie mp3 (może być to muzyka,<br />

lekcje angielskiego, coraz popularniejsze<br />

książki dźwiękowe, tzw. audiobooki, notatki<br />

głosowe), w większości mają wbudowane<br />

radio FM z możliwością zaprogramowania<br />

od 10 do 40 stacji. Przydatną<br />

funkcją jest także dyktafon: można coś<br />

nagrać zamiast notować na papierze. Niektóre<br />

modele zaopatrzone są w funkcję<br />

prostych organizerów: zegar, kalendarz,<br />

terminarz. W urządzeniach tych można<br />

znaleźć także budzik, gry i stoper.<br />

MP3 I CO DALEJ?<br />

Aby wgrać pliki, mp3 podłączamy bezpośrednio<br />

do komputera (ważne, aby<br />

łączenie odbywało się poprzez standard<br />

USB 2.0 – jest to najszybszy dostępny<br />

transfer danych). Może on służyć wówczas<br />

jako zwykły pendrive: do przenoszenia<br />

plików arkuszy kalkulacyjnych<br />

i tekstowych, archiwizacji danych, zdjęć<br />

i filmików.<br />

I właśnie jeśli chodzi o te ostatnie, pojawia<br />

się tu kolejna atrakcja: wiele droższych<br />

i zaawansowanych modeli jest zaopatrzonych<br />

w kolorowy wyświetlacz, na którym<br />

można oglądać filmy lub zdjęcia. Nie są<br />

to już odtwarzacze mp3, lecz ich następcy:<br />

mp4, czyli urządzenia obsługujące<br />

standard kompresji i zapisu plików w formacie<br />

mp4 (nie tylko dźwięk, ale także<br />

obraz).<br />

Oczywiście urządzenia te mają te same<br />

funkcje co „em-pe-trójki”, lecz charakteryzują<br />

się większym rozmiarem (ze względu<br />

na monitorek oraz wbudowany mały<br />

twardy dysk) i stanowią w pełni multimedialne,<br />

przenośne centra rozrywkowe<br />

oferujące muzykę, filmy, zaawansowane<br />

gry, możliwość podłączenia do zwykłego<br />

telewizora.<br />

ILE PAMIĘCI?<br />

Wybierając mp3, warto zwrócić uwagę<br />

na kilka cech urządzenia. Najważniejsza<br />

jest pojemność pamięci odtwarzacza.<br />

Na rynku dostępne są modele o pojemności<br />

od 512 MB aż do 80 GB. Pamięci<br />

mogą być typu flash (bez mechanicznych<br />

części, od 512 MB<br />

do 8 GB) oraz twarde minidyski<br />

(od 4 do 80 GB).<br />

DO WYBORU, DO KOLORU<br />

Kolejnym elementem, jaki warto wziąć<br />

pod uwagę przy wyborze, jest wyświetlacz.<br />

Najtańsze modele mają wyświetlacze<br />

czarno-białe. Modele pośrednie mają<br />

ekrany kolorowe, przypominające te z telefonów<br />

komórkowych. Najdroższe są<br />

minimonitorki do oglądania filmów.<br />

Największe wyświetlacze mają rozdzielczości<br />

320 x 240 pikseli i wyświetlają 262<br />

tys. kolorów.<br />

Inną kwestią jest rodzaj zasilania. Na rynku<br />

dostępne są dwa standardy: baterie tzw.<br />

paluszki i wbudowane akumulatory litowo-jonowe<br />

lub litowo-polimerowe. Zaletą<br />

baterii jest niezależność od źródła zasilania<br />

(można kupić w każdym kiosku), wadą<br />

natomiast koszt zakupu. Kosztów nie<br />

ponosimy przy wbudowanych akumulatorach,<br />

ale że ładowanie odbywa się poprzez<br />

kabel USB łączący mp3 z komputerem,<br />

brak dostępu do komputera uniemożliwia<br />

ładowanie. Droższe modele mają dodatkową<br />

ładowarkę pozwalającą na podłączenie<br />

do zwykłego gniazdka.<br />

Jest jeszcze jeden drobny element, na który<br />

warto zwrócić uwagę: przełącznik hold.<br />

Ten mały guziczek jest wyłącznikiem<br />

wszystkich innych przycisków, nie ma<br />

więc obaw, że np. w torebce samoistnie<br />

zmieni aktualną funkcję.<br />

Andrzej Osypowicz<br />

Fot. materiały prasowe<br />

16 Farmacja i ja Czerwiec 2008

IBUPROM ®<br />

Lek dost´pny bez recepty.<br />

Sk∏ad: 1 tabletka zawiera: substancje czynne: ibuprofen 200 mg; substancje pomocnicze: w tym glikol polietylenowy. Lek IBUPROM ® jest lekiem dzia∏ajàcym przeciwbólowo (na poziomie centralnym i obwodowym). Stosowany jest w leczeniu stanu zapalnego, który<br />

jest jednà z przyczyn bólu (dzia∏anie obwodowe). Skutecznie obni˝a goràczk´ (dzia∏anie centralne). Wskazaniem do stosowania leku sà dolegliwoÊci bólowe o ró˝nej etiologii o nasileniu s∏abym do umiarkowanego, w tym: bóle g∏owy, bóle z´bów, bóle mi´Êniowe, bóle<br />

okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej, bóle kostne i stawowe. Bolesne miesiàczkowanie. Goràczka. Nie nale˝y stosowaç leku jeÊli: WczeÊniej wyst´powa∏y objawy alergii na którykolwiek sk∏adnik leku, wykazano nadwra˝liwoÊç (katar, napad astmy, pokrzywka) na kwas<br />

acetylosalicylowy lub inny lek z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wyst´pujà nast´pujàce schorzenia: czynna lub niedawno przebyta choroba wrzodowa ˝o∏àdka i (lub) dwunastnicy, skaza krwotoczna, ci´˝ka niewydolnoÊç wàtroby i(lub) nerek, III trymestr<br />

cià˝y. Leku nie nale˝y podawaç dzieciom w wieku poni˝ej 12 lat. Zachowaç szczególnà ostro˝noÊç stosujàc lek IBUPROM ® jeÊli: wyst´puje astma oskrzelowa, choroba wrzodowa ˝o∏àdka i(lub) dwunastnicy w wywiadzie, zaburzenia krzepni´cia krwi, nadciÊnienie t´tnicze,<br />

zaburzenia czynnoÊci wàtroby i(lub) nerek. Prowadzona jest równoczeÊnie terapia innym lekiem z grupy niesteroidowych leków przeciwazapalnych. Cià˝a i okres karmienia piersià. Lek ten nale˝y do grupy leków (niesteroidowe leki przeciwazaplne), które mogà niekorzystnie<br />

wp∏ywaç na p∏odnoÊç u kobiet. Dzia∏anie to jest jest przemijajàce i ust´puje po zakoƒczeniu terapii. Przed zastosowaniem leku nale˝y poradziç si´ lekarza. Nie nale˝y stosowaç u kobiet w III trymestrze cià˝y. Wa˝ne informacje o niektórych sk∏adnikach<br />

leku IBUPROM ® : JeÊli stwierdzono wczeÊniej u pacjenta nietolerancj´ niektórych cukrów, pacjent powinien skontaktowaç si´ z lekarzem przed przyj´ciem leku. Jak stosowaç lek IBUPROM ® : DoroÊli i dzieci w wielku powy˝ej 12 lat: w doraênym leczeniu:<br />

1 do 2 tabletek doustnie co 4 do 6 godzin (nie nale˝y stosowaç iloÊci wi´kszej ni˝ 6 tabletek na dob´). Leku nie nale˝y stosowaç u dzieci w wieku poni˝ej 12 lat. Osoby w podesz∏ym wieku: nie jest wymagana modyfikacja dawkowania. Mo˝liwe dzia∏ania niepo˝àdane:<br />

Jak ka˝dy lek, IBUPROM ® mo˝e powodowaç dzia∏ania niepo˝àdane. Cz´ste (1%-10% pacjentów) nudnoÊci, wymioty, zgaga, niestrawnoÊç, wzd´cia, biegunki, zaparcia, ból w nadbrzuszu, dusznoÊç, zaostrzenie astmy oskrzelowej, bóle i zawroty g∏owy, nadpobudliwoÊç,<br />

Êwiàd, pokrzywka, plamica, wysypka, zatrzymywanbiue p∏ynów i obrz´k. Niezbyt cz´ste (0,1%-1% pacjentów) – nadciÊnienie, zaburzenia smaku, zwi´kszenie aktywnoÊci enzymów wàtrobowych AspAT i AIAT. Rzadkie (0,01%-0,1% pacjentów) – krwawienie<br />

z przewodu pokarmowego, sennoÊç lub bezsennoÊç, zaburzenia krzepni´cia, trombocytopenia. Bardzo rzadkie (

MENEDŻER APTEKI<br />

akademia farmaceuty<br />

Izabela Zdolińska<br />

Negocjator<br />

i mediator,<br />

współzałożycielka<br />

Stowarzyszenia<br />

Instytut<br />

Rozwiązywania<br />

Konfliktów.<br />

Dostosuj się<br />

lub odejdź<br />

Lojalność, konformizm, ostracyzm. Każda grupa<br />

wymaga od swoich członków lojalności<br />

i dostosowania, a nieposłuszeństwo karze<br />

wykluczeniem. Środowisko medyczne jest tego<br />

szczególnie jaskrawym przykładem.<br />

Co byś pomyślał, gdyby do twoich<br />

rąk trafiła absurdalnie<br />

wypisana recepta, np. lek poprawiający<br />

potencję zapisany<br />

niemowlęciu lub preparat nasenny w dawce<br />

dziesięciokrotnie przekraczającej maksymalną?<br />

Zapewne: „Co za idiota wystawił<br />

tę receptę!”. A jakie słowa skierowałbyś<br />

do pacjenta? „Proszę wrócić do lekarza,<br />

pan doktor prawdopodobnie się pomylił”.<br />

Różnica w treści wypowiedzi to coś<br />

więcej niż kwestia kultury osobistej.<br />

W kwietniu br. problem dopuszczalności<br />

krytyki lekarza trafił do Trybunału Konstytucyjnego.<br />

Skargę konstytucyjną złożyła<br />

Zofia Sz., pracownik naukowy Akademii<br />

Medycznej we Wrocławiu. Lekarka<br />

na łamach prasy pozwoliła sobie na skrytykowanie<br />

wykonywania punkcji u dzieci<br />

wyłącznie w celach eksperymentalnych,<br />

za co została ukarana naganą przez komisję<br />

dyscyplinarną uczelni i upomnieniem<br />

przez Naczelny Sąd Lekarski. Jednak<br />

przepis Kodeksu etyki lekarskiej, stanowiący<br />

o konieczności zachowania szczególnej<br />

ostrożności w formułowaniu opinii o działalności<br />

zawodowej innego lekarza, został<br />

uznany za niezgodny z konstytucją, a jego<br />

wykładnia – obecnie zbyt szeroka – będzie<br />

musiała ulec zmianie. Z pewnością<br />

nie wpłynie to jednak na solidarność<br />

zawodową pracowników służby zdrowia.<br />

Dlaczego tak się dzieje?<br />

INFORMACYJNY<br />

WPŁYW SPOŁECZNY, CZYLI<br />

ROBIĘ TO, CO INNI<br />

Każde środowisko społeczne rządzi się<br />

własnymi regułami. Niektóre z tych reguł<br />

są jawne (np. prawo karne), inne – ukryte.<br />

W sytuacjach, które są dla nas nowe, kiedy<br />

nie wiemy, jak się zachować ze względu<br />

na zbyt mały zasób informacji, za źródło<br />

wiedzy uznajemy zachowanie innych<br />

ludzi. Pytanie lub obserwowanie innych<br />

pomaga nam ocenić sytuację i podporządkować<br />

się obowiązującym normom.<br />

Uległość grupie nie jest spowodowana<br />

słabością, tchórzliwością czy brakiem<br />

wiary w siebie, lecz przekonaniem, że<br />

cudza interpretacja sytuacji jest słuszniej-<br />

Rys. Shutterstock; fot. Photopass<br />

18 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

akademia farmaceuty<br />

sza niż nasza. Zjawisko to nazywamy<br />

informacyjnym wpływem społecznym.<br />

Często jest ono pożyteczne. Kiedy na<br />

eleganckim przyjęciu podadzą potrawę,<br />

którą pierwszy raz widzimy, dyskretnie<br />

rozglądamy się, by podpatrzeć, jak jedzą<br />

ją inni. A jeśli znajdziemy się w kłopotliwej<br />

sytuacji, przebywając na wakacjach<br />

w obcym kraju, podpatrujemy zachowanie<br />

tubylców.<br />

Niekiedy jednak informacyjny wpływ<br />

społeczny może doprowadzić do katastrofy.<br />

To właśnie to zjawisko jest odpowiedzialne<br />

za psychozę tłumu (jednoczesne<br />

występowanie w grupie ludzi<br />

podobnych objawów fizycznych bez<br />

przyczyny fizycznej), masową histerię czy<br />

wiele zbrodni wojennych. Szczególnie<br />

łatwo informacyjnemu wpływowi społecznemu<br />

ulega się bowiem:<br />

• gdy sytuacja jest niejasna, wieloznaczna<br />

– gdy nie jesteśmy pewni, jak się<br />

zachować; wtedy staramy się polegać<br />

na interpretacji innych osób, choć może<br />

być ona równie błędna jak nasza;<br />

gdy sytuacja jest kryzysowa – wiąże się<br />

ona z niepewnością i brakiem czasu na<br />

samodzielną analizę sytuacji;<br />

gdy inni są ekspertami (lub wydają się<br />

nimi być) – im więcej ktoś ma wiedzy<br />

i doświadczenia, tym cenniejszym jest<br />

przewodnikiem w niejasnej sytuacji.<br />

Na szczęście informacyjnemu wpływowi<br />

społecznemu jesteśmy w stanie się oprzeć.<br />

W sytuacji kryzysowej warto zadać sobie<br />

pytanie: czy inni ludzie naprawdę wiedzą<br />

więcej niż ja o tym, co się dzieje? Czy<br />

jest w pobliżu jakiś ekspert – człowiek,<br />

który wie więcej od innych? Czy postępowanie<br />

innych ludzi i ekspertów wydaje<br />

się rozsądne? Czy nie jest sprzeczne<br />

z moim rozsądkiem lub poczuciem<br />

dobra i zła?<br />

NORMATYWNY WPŁYW<br />

SPOŁECZNY, CZYLI<br />

POTRZEBA AKCEPTACJI<br />

Oprócz potrzeby informacji jest jeszcze<br />

jeden czynnik, który sprawia, że ulegamy<br />

innym: podporządkowujemy się normom<br />

społecznym, by inni nas akceptowali<br />

i lubili. Ten rodzaj dostosowania prowadzi<br />

do publicznej akceptacji poglądów<br />

i zachowań grupy, ale niekoniecznie do<br />

akceptacji prywatnej – oznacza to, że<br />

ulegamy wpływowi grupy nawet wówczas,<br />

gdy jej poglądy lub zachowanie uważamy<br />

za złe. W większości przypadków dzieje<br />

się tak dlatego, że nonkonformiści są<br />

wyśmiewani, odrzucani lub w inny sposób<br />

karani przez grupę. Zdarza się jednak,<br />

że uległość wobec opinii większości ma<br />

miejsce nawet wtedy, gdy składa się ona<br />

z osób obcych, których nigdy już nie<br />

spotkamy, a nasze poglądy nigdy nie<br />

zostaną skonfrontowane z poglądami<br />

większości.<br />

Na stopień konformizmu wpływa przekonanie<br />

o randze decyzji. Eksperymenty<br />

wykazują, że w kwestiach zasadniczych<br />

konformizmowi normatywnemu ulega<br />

16% badanych, a w kwestiach mniej znaczących<br />

– aż 33%! Wyniki pokazują, że<br />

odsetek osób ulegających grupie w sprawach<br />

zasadniczych jest nieznaczny. Im jednak<br />

ranga decyzji niższa, tym silniej ulegamy<br />

informacyjnemu wpływowi.<br />

Choć konformizm jest powszechnym<br />

zjawiskiem, ludzie nie zawsze ulegają naciskom.<br />

Zgodnie z teorią wpływu społecznego,<br />

prawdopodobieństwo poddania się<br />

presji zależy od trzech czynników:<br />

• siły, czyli znaczenia, jakie ma dla nas<br />

grupa – im ważniejsza (im silniejsze<br />

Uległość grupie nie jest spowodowana słabością,<br />

tchórzliwością czy brakiem wiary w siebie,<br />

lecz przekonaniem, że cudza interpretacja sytuacji<br />

jest słuszniejsza niż nasza.<br />

relacje łączą nas z jej członkami oraz im<br />

bardziej się z nią utożsamiamy), tym<br />

większa skłonność do podporządkowania<br />

się naciskom normatywnym;<br />

• bezpośredniości, czyli bliskości oddziaływania<br />

grupy w czasie i przestrzeni;<br />

• liczebności grupy – im liczniejsza, tym<br />

silniejsze jej oddziaływanie. Znaczny<br />

nacisk mogą wywrzeć już trzy osoby.<br />

Równie ważnymi czynnikami są:<br />

• brak sojusznika – oparcie się wpływowi<br />

grupy jest łatwiejsze, jeśli mamy<br />

sprzymierzeńca, który podziela nasz<br />

sprzeciw;<br />

• cechy osobowości, tj. niskie poczucie<br />

wartości, silna potrzeba uznania;<br />

• płeć – choć uważa się, że kobiety są<br />

bardziej skłonne do ulegania presji otoczenia,<br />

to metaanaliza wyników eksperymentów<br />

wykazała, że tylko niewiele<br />

ponad połowa mężczyzn jest mniej<br />

uległa niż przeciętna kobieta. Badania<br />

wykazały także, że różnice między płciami<br />

są widoczne tylko w przypadku<br />

nacisku bezpośredniego, kiedy przejawy<br />

konformizmu są widoczne dla otoczenia.<br />

Jeżeli decyzja nie jest przedstawiana<br />

grupie, kobiety nie ulegają wpływowi<br />

częściej niż mężczyźni.<br />

Aby oprzeć się normatywnemu wpływowi<br />

społecznemu, musimy być świadomi<br />

jego istnienia. Drugim sposobem ułatwiającym<br />

przeciwstawienie się presji jest<br />

znalezienie sojusznika. Okazjonalny<br />

sprzeciw bez narażania się ułatwia też<br />

uzyskany wcześniej kredyt zaufania – grupa<br />

łatwiej akceptuje zachowanie nonkonformistyczne,<br />

jeśli zwykle dostosowujemy<br />

się do jej norm.<br />

KIEDY MNIEJSZOŚĆ<br />

PRZEKONUJE WIĘKSZOŚĆ<br />

Zdarza się i tak, że to większość ulega<br />

naciskowi mniejszości. Warunkiem wpływu<br />

mniejszości jest spójność jej poglądów.<br />

Jeśli mniejszość konsekwentnie wyraża<br />

dany pogląd, większość skłonna jest go<br />

przyjąć. Oddziaływanie mniejszości odbywa<br />

się poprzez informacyjny wpływ<br />

społeczny – w ten sposób na poglądy<br />

społeczeństwa jest w stanie wpływać nieliczna<br />

grupa naukowców czy lekarzy.<br />

Przykładem oddziaływania mniejszości<br />

jest posłuszeństwo autorytetom. Jest to<br />

norma społeczna ceniona w każdej kulturze,<br />

dlatego już od najmłodszych lat<br />

przyzwyczaja się dzieci do uległości osobom,<br />

które są uznawane za autorytet.<br />

Z jednej strony zjawisko to jest niekorzystne<br />

– posłuszeństwo złym autorytetom jest<br />

odpowiedzialne za wiele zbrodni. Z drugiej<br />

jednak strony ułatwia ono funkcjonowanie<br />

społeczeństwa. Warto pamiętać,<br />

że w aptece „autorytet białego fartucha”<br />

może pomóc w zapanowaniu nad sytuacjami<br />

konfliktowymi. Pomaga również<br />

w edukacji pacjenta.<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

19

MENEDŻER APTEKI<br />

apteki świata<br />

AUSTRALIA<br />

Tam, gdzie diabeł tasmański<br />

Tasmańska natura<br />

to swoisty zielnik,<br />

z którego bogato<br />

czerpią poszukiwacze<br />

nowych leków.<br />

Podczas gdy<br />

w laboratoriach<br />

trwają badania,<br />

farmaceuci z wyspy<br />

prześcigają się<br />

w pomysłach<br />

na podniesienie<br />

jakości obsługi.<br />

mówi dobranoc<br />

Tasmania, najmniejszy region Australii,<br />

nawet dla Australijczyków<br />

z kontynentu jest synonimem końca<br />

świata, niepoznaną i tajemniczą<br />

krainą. Wyspa położona przy południowo-wschodnim<br />

wybrzeżu kontynentu ma<br />

łagodniejszy od australijskiego klimat.<br />

Nie ma tu ani wypalonych słońcem piaszczystych<br />

wzgórz, ani śladu „księżycowego”<br />

krajobrazu. Ogromne terytoria zajmują<br />

uprawy maku, lawendy oraz<br />

tulipanów.<br />

Większość z półmilionowej populacji<br />

wyspy mieszka w kilku większych miastach,<br />

zaś porośnięte gęstymi lasami połacie<br />

wyspy pozostają zasiedlone tylko przez<br />

niezwykłe, często niespotykane nigdzie<br />

indziej zwierzęta. Niedostępne leśne tereny<br />

to królestwo diabłów tasmańskich,<br />

wombatów, kolorowych gekonów oraz<br />

walabów przypominających małe kangury.<br />

Tylko na Tasmanii żyje największy<br />

na świecie gatunek raka, którego okazy<br />

ważą nawet 13 kilogramów. Wyspa chroni<br />

swoje skarby – na obszarze porównywalnym<br />

do Irlandii jest 18 wielkich parków<br />

narodowych. Co jakiś czas pojawiają się<br />

doniesienia, że na ich terenach widywane<br />

są wilki workowate, zwane tasmańskimi<br />

tygrysami, zwierzęta od dawna uznane<br />

przed naukowców za wymarłe. Flora tasmańska<br />

jest równie unikalna jak fauna,<br />

roślinność porastająca wyspę to w 80%<br />

Fot. Cara Interior Project Management, www.caraipm.com.au<br />

20 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

apteki świata<br />

endemity, zatem nie ma się co dziwić, że<br />

właśnie na Tasmanii prowadzi się badania<br />

tysięcy związków organicznych, które<br />

kiedyś mogą się stać bazą dla nowych<br />

leków.<br />

DAWNO TEMU<br />

ZA SIEDMIOMA GÓRAMI<br />

Wiedza o leczniczym działaniu roślin,<br />

gromadzona przez tysiące lat przez tasmańskich<br />

Aborygenów, niestety w większości<br />

przepadła. Rdzenna ludność wyspy<br />

została całkowicie eksterminowana przez<br />

białych osadników. Ostatnia prawdziwa<br />

Tasmanka, Tanini, zmarła w 1876 r., po<br />

zakończeniu tak zwanej Czarnej Wojny,<br />

w wyniku której całe plemiona aborygeńskie<br />

wraz z ich kulturą i wiedzą przeszły<br />

do historii. Z zapisków badaczy, którzy<br />

w XVIII w. odwiedzali wyspę wiemy, że<br />

jednym ze skarbów medycyny naturalnej<br />

Aborygenów był eukaliptus. Kawałeczki<br />

suszonego drzewa dawano do żucia osobom<br />

trapionym przeziębieniem i gorączką.<br />

Biały gubernator wyspy wysłał próbki<br />

różnych gatunków eukaliptusa do Anglii<br />

i tak rozpoczęła się kariera tasmańskich<br />

roślin w przemyśle farmaceutycznym.<br />

Australijskie apteki to nie tylko miejsca,<br />

w których kupuje się leki, ale także<br />

duże, dobrze zaopatrzone drogerie.<br />

czątkowo do Australii przypływali jedynie<br />

lekarze wojskowi, mający służyć pomocą<br />

żołnierzom i osadnikom. Przez wiele lat<br />

nie było regulacji prawnych, które rozdzielałyby<br />

zawód lekarza od farmaceuty,<br />

zatem chirurdzy polowi, dysponujący<br />

znajomością zaledwie kilku substancji<br />

służących do znieczulania, byli jednocześnie<br />

farmaceutami.<br />

W 1832 r. kapitan John Wilkinson założył<br />

w stolicy Tasmanii – Hobart – pierwszą<br />

aptekę z prawdziwego zdarzenia. Nie miał<br />

doświadczenia jako lekarz, wszystko wskazuje<br />

na to, że nie był nawet chemikiem.<br />

Ponieważ dopiero wiele lat później ure-<br />

Obecnie rząd australijski przeznacza<br />

miliony dolarów rocznie na projekty<br />

badawcze związane z poszukiwaniem<br />

związków organicznych mogących mieć<br />

znaczenie dla rozwoju wiedzy medycznej.<br />

Mimo to historia farmacji na Tasmanii<br />

wciąż zaczyna się w podręcznikach od<br />

dnia przybycia do osad białego człowieka,<br />

który zajął się dystrybucją leków. Pogulowano<br />

prawnie status farmaceuty,<br />

Wilkinson mógł sprzedawać każdy środek<br />

jako „lekarstwo” na wybraną chorobę.<br />

Zarówno on, jak i jego potomek, który<br />

przejął interes ojca, serwowali pacjentom<br />

najdziwniejsze specyfiki. Nalewkę z opium<br />

uważano w tamtym czasie za najlepsze<br />

lekarstwo na biegunkę, czystą morfiną<br />

łagodzono kaszel, zaś do środków przeciwbólowych<br />

dodawano metale ciężkie,<br />

takie jak ołów i rtęć.<br />

Ralf Tapping z Wydziału Farmacji Uniwersytetu<br />

Tasmańskiego napisał w artykule<br />

poświęconym początkom farmacji<br />

na wyspie: „Kiedy w kwietniu 2003 r.<br />

zamykano działalność apteki Wilkinsona,<br />

mieszczącej się od ponad stu lat w tej<br />

samej siedzibie, znaleziono w niej niewiarygodne<br />

skarby. Przeterminowane od<br />

dziesiątków lat leki, receptury pochodzące<br />

z początków XIX w., przypominające<br />

narzędzia tortur instrumenty chirurgiczne<br />

i unikalne etykiety medykamentów<br />

z poprzedniej epoki”.<br />

GDZIE DWÓCH SIĘ BIJE...<br />

Obecnie w Australii istnieją dwie potężne<br />

organizacje zrzeszające farmaceutów<br />

– PSA (Australijskie Stowarzyszenie Farmaceutów)<br />

oraz FGO (Australijski Cech<br />

Farmaceutów) – federalny organ reprezentujący<br />

interesy farmaceutów. Zdarza<br />

się, że kompetencje i granice działania<br />

organizacji zachodzą na siebie, co prowadzi<br />

do konfliktów, ale jednocześnie<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

21

MENEDŻER APTEKI<br />

apteki świata<br />

W tej aptece widać wyraźne odejście od<br />

typowego dla aptek „sterylnego” wystroju.<br />

Jasne, wesołe kolory mają dobrze nastrajać<br />

pacjentów, oddzielać od zgiełku świata.<br />

Dużą powierzchnię apteki<br />

zajmuje część samoobsługowa<br />

– standy z produktami kosmetycznymi.<br />

Dzięki dobrze zorganizowanej<br />

przestrzeni zakupy są komfortowe.<br />

zmusza farmaceutów do aktywizowania<br />

działań w ramach zrzeszeń oraz zwiększania<br />

konkurencyjności. Stowarzyszenia<br />

prowadzą analizy i badania, których wyniki<br />

mają w praktyczny sposób pomóc<br />

farmaceutom rozwiązywać codzienne<br />

problemy zawodowe.<br />

Duże poruszenie w środowisku farmaceutów<br />

wywołał artykuł opublikowany<br />

na początku 2007 r. w specjalistycznym<br />

czasopiśmie „Farmaceuta Australijski”,<br />

Obecnie rząd australijski przeznacza miliony dolarów<br />

rocznie na projekty badawcze związane z poszukiwaniem<br />

związków organicznych mogących mieć znaczenie<br />

dla rozwoju wiedzy medycznej.<br />

Maskotką<br />

wyspy<br />

jest diabeł<br />

tasmański.<br />

W pełni<br />

zasługuje na<br />

swoją nazwę...<br />

dotyczący rosnącej liczby skarg pacjentów<br />

na obsługę w aptekach. W roku 2006 pacjenci<br />

zgłosili o 50% więcej oficjalnych<br />

zażaleń do PSA niż 10 lat wcześniej. Typowe<br />

skargi na otrzymane leki dotyczyły<br />

sprzedaży nienadających się do użytku<br />

szczepionek, które aptekarze przechowywali<br />

w nieodpowiednich warunkach,<br />

sprzedaży preparatów, na które pacjent<br />

okazał się uczulony, polecania nieodpowiednich<br />

lekarstw kobietom w ciąży.<br />

W kwestii jakości obsługi australijscy<br />

klienci aptek narzekają na naruszanie ich<br />

prywatności i warunków intymności przez<br />

farmaceutów oraz zbyt natarczywe polecanie<br />

produktów wybranych marek.<br />

W związku z artykułem PSA opracowało<br />

zalecenia dla zrzeszonych farmaceutów,<br />

mające podnieść jakość usług w aptekach.<br />

W pełni zastosował się do nich między<br />

innymi Jerry Hamilton, prowadzący aptekę<br />

w północnej części Hobart. – Zatrudniłem<br />

firmę szkoleniową, która przeprowadziła<br />

kurs dla pracowników apteki<br />

– mówi. – Żeby zachęcić załogę do wzięcia<br />

udziału w niedzielnych zajęciach,<br />

obiecałem podwyżkę płac dla wszystkich,<br />

jeśli w ciągu pół roku od zakończenia<br />

kursu nie wpłynie żadna skarga od pacjentów,<br />

a także specjalną premię dla<br />

osoby najlepiej ocenionej przez szkoleniowców.<br />

Przez 6 tygodni uczestniczyliśmy<br />

w warsztatach mających na celu poprawić<br />

naszą zdolność do komunikacji z pacjentami.<br />

Aż trudno uwierzyć, że właściwie<br />

każda rozmowa może się okazać dla pacjenta<br />

intymna lub wstydliwa. Niektóre<br />

młodsze osoby krępują się kupować prezerwatywy,<br />

środki antykoncepcyjne, testy<br />

ciążowe, a nawet preparaty przeznaczone<br />

do higieny intymnej. Starsi pacjenci nie<br />

lubią mówić o swoich schorzeniach, jeśli<br />

rozmowie przysłuchuje się ktoś poza<br />

farmaceutą.<br />

Od zakończenia szkolenia w aptece Jerry’ego<br />

wszystkie leki są podawane pacjentom<br />

w małych, kolorowych torebkach,<br />

aby nikt poza farmaceutą i pacjentem nie<br />

wiedział, jaki produkt jest właśnie kupowany.<br />

Apteka uruchomiła stronę internetową,<br />

na której zachęca się pacjentów do<br />

zadawania „wstydliwych” pytań na temat<br />

schorzeń oraz palety oferowanych produktów.<br />

Jerry sam odpisuje na e-maile<br />

i, jak mówi, dzięki temu o wiele lepiej<br />

poznał swoich pacjentów i ich problemy.<br />

Pracownicy starają się być bardzo dyskret-<br />

Fot. Cara Interior Project Management, www.caraipm.com.au; Shutterstock<br />

22 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MENEDŻER APTEKI<br />

apteki świata<br />

ni w rozmowach z pacjentami. Pilnują<br />

też, by w każdym możliwym przypadku<br />

oferować przynajmniej dwa produkty<br />

różnych marek do wyboru.<br />

Od czasu szkolenia minęły 4 miesiące<br />

i jak dotąd nie było żadnego zażalenia na<br />

jakość obsługi. Pracownicy trzymają kciuki,<br />

aby ta tendencja się utrzymała.<br />

SYSTEMOWA<br />

WALKA O ZDROWIE<br />

Ponad pół wieku na Uniwersytecie Tasmanii<br />

działa Wydział Farmacji. Jak przyznają<br />

pracownicy uniwersytetu, początki nie<br />

było łatwe, bowiem brakowało odpowiedniej<br />

kadry. Przez długie lata przykładano<br />

zbyt dużą wagę do wiedzy akademickiej,<br />

a za mało do praktycznego przygotowania<br />

do zawodu. Od 25 lat czas studiów został<br />

wydłużony, a do programu wprowadzono<br />

więcej przedmiotów. Powstał wielostopniowy<br />

system przyznawania uprawnień<br />

oraz kontroli farmaceutów. Od 2003 r.<br />

absolwenci farmacji są zobowiązani do<br />

wybrania konkretnej drogi kariery, bowiem<br />

nie można łączyć zawodu konsultanta<br />

medycznego oraz praktyki aptekarskiej.<br />

Od roku 2000 liczba absolwentów wydziału<br />

farmacji stale rośnie.<br />

Hobart to nowoczesne,<br />

choć stosunkowo niewielkie<br />

miasto potrowe. Nad nim<br />

wznosi się szczyt Góry Wellingtona.<br />

Obecnie na Tasmanii działają 133 apteki,<br />

w całej Australii jest ich blisko 5 tys. Farmaceuci<br />

stali się częścią długofalowego<br />

programu ochrony zdrowia przyjętego<br />

przez rząd australijski. Jednym z jego<br />

założeń jest „zero tolerancji dla niezdrowych<br />

przyzwyczajeń”. Farmaceuci, podobnie<br />

jak lekarze, mają przywiązywać<br />

większą wagę do lansowania zdrowego<br />

trybu życia.<br />

– Dawno minęły czasy, w których nasze<br />

zadanie polegało głównie na sprzedawaniu<br />

pigułek – mówi Jerry Hamilton.<br />

– W dzisiejszych czasach rośnie znaczenie<br />

profilaktyki i eliminacji złych nawyków<br />

szkodzących zdrowiu. Farmaceuta staje<br />

się przede wszystkim doradcą w kwestiach<br />

zdrowia.<br />

APTEKI PRZYSZŁOŚCI<br />

W ostatnich miesiącach Jerry zmienił nie<br />

tylko podejście do pacjentów, ale też wygląd<br />

apteki. Jak wielu innych australijskich<br />

właścicieli aptek, wynajął profesjonalną<br />

firmę zajmującą się aranżacją wnętrz.<br />

Współczesna apteka ma być jego zdaniem<br />

przede wszystkim przestronna i przyjazna,<br />

dawać pacjentom komfort wyboru i sprawiać<br />

wrażenie, że warto spędzić w niej<br />

dużo czasu. Wnętrze ma odgradzać od<br />

pędzącego zbyt szybko świata, łagodne<br />

kolory uspokajać zmysły.<br />

Jedną z firm, która zajmuje się wyposażeniem<br />

wnętrz i ich aranżacją, jest Cara<br />

Interior Project Management. Jej klientem<br />

jest między innymi australijska sieć aptek<br />

Pharmore Pharmacies. – Apteki przyszłości<br />

będą się znacznie różnic o tych, do<br />

których jesteśmy przyzwyczajeni dzisiaj<br />

– mówi koordynator działu marketingu<br />

Emma Crameri. – Obserwujemy tendencje<br />

na rynku międzynarodowym i wyraźnie<br />

widać, że apteki wypracowują swój<br />

niepowtarzalny styl. Stają się coraz bardziej<br />

otwarte na potrzeby pacjentów. Myślę, że<br />

za kilkadziesiąt lat ludzie będą się w nich<br />

umawiać na bezkofeinową kawę, bo będą<br />

to miejsca namawiające do odpoczynku,<br />

zwolnienie tempa i zajęcia się sobą. Nie<br />

zdziwiłabym się, gdyby zaczęły masowo<br />

powstawać kompleksy zdrowotne, na<br />

przykład połączone apteki, gabinety kosmetyczne<br />

i kluby fitness.<br />

Sylwia Skorstad<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

23

MEDYCYNA<br />

profilaktyka<br />

Osoby przepracowane skarżą się<br />

na OSŁABIENIE, ZAWROTY<br />

GŁOWY na granicy omdlenia,<br />

problemy ze snem, a także<br />

niemożność koncentracji i spadek<br />

sił intelektualnych.<br />

Naukowcy przypuszczają, że stres<br />

moze miec wpływ na rozwój<br />

CHORÓB AUTOIMMUNOLOGICZ-<br />

NYCH, takich jak bielactwo, toczeń<br />

rumieniowaty i reumatoidalne<br />

zapalenie stawów.<br />

U ludzi skrajnie przemęczonych<br />

szybko dochodzi do rozwoju nerwic<br />

oraz innych ZABURZEŃ<br />

PSYCHICZNYCH. Pojawiają się<br />

lęki i fobie, np. lęk przed śmiercią<br />

czy chorobą.<br />

Brak odpoczynku może<br />

przyspieszyć postępowanie<br />

rozwijającej się CHOROBY<br />

NIEDOKRWIENNEJ SERCA albo<br />

spowodować lub pogłębić<br />

zaburzenia rytmu pracy serca.<br />

Przewód pokarmowy także reaguje<br />

na stres i zmęczenie. Pojawiają<br />

się ZABURZENIA ŁAKNIENIA,<br />

nadmierny apetyt bądź niechęć<br />

do jedzenia, zgaga, bóle i inne<br />

DOLEGLIWOŚCI ŻOŁĄDKOWE.<br />

Gdy nie mamy czasu na<br />

odpoczynek, zaczyna szwankować<br />

nasz UKŁAD IMMUNOLOGICZNY.<br />

Właśnie wtedy najłatwiej złapać<br />

infekcje. Nasilają się też objawy<br />

wywołane chorobą wrzodową.<br />

Przemęczenie jest jednym<br />

z największych wrogów udanego<br />

ŻYCIA SEKSUALNEGO.<br />

W skrajnych przypadkach w ogóle<br />

zanika ochota do uprawiania<br />

seksu.<br />

Fot. Jump<br />

24 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MEDYCYNA<br />

profilaktyka<br />

Zmęczenie<br />

pogłębia istniejące<br />

już schorzenia,<br />

aktywuje te<br />

pozostające<br />

w uśpieniu i wywołuje<br />

nowe. Potrzeba<br />

odpoczynku nie jest<br />

więc kaprysem<br />

leniuchów, a najwyższą<br />

koniecznością. Także<br />

dla tych najbardziej<br />

pracowitych.<br />

Stres u wielu osób wywołuje lub<br />

pogłębia SCHORZENIA SKÓRNE.<br />

Wiele osób cierpi wtedy na<br />

opryszczkę, także łuszczyca<br />

i łysienie plackowate często<br />

aktywują się pod wpływem stresu.<br />

Żyjemy otoczeni udogodnieniami,<br />

dzięki którym wykonujemy<br />

coraz mniej pracy. Mimo to<br />

w XXI wieku większość ludzi jest<br />

przemęczona jak nigdy dotąd.<br />

W porównaniu z naszymi rodzicami mamy<br />

więcej możliwości poznawania świata,<br />

realizowania się, zarabiania. Zatraciliśmy<br />

jednak to, co najważniejsze – naturalną<br />

dla człowieka zdolność, którą opisywał<br />

Mikołaj Rej – rozpoznawania właściwego<br />

czasu. Na przygotowywanie ziemi, sadzenie<br />

roślin, pielęgnowanie i zbieranie plonów.<br />

Żadnego z tych etapów nasi przodkowie<br />

nie śmieli przyspieszać.<br />

KAROSHI NA ŻYCZENIE<br />

Przemęczenia nie należy mylić z uczuciem<br />

zmęczenia, jakie odczuwamy po intensywnej<br />

pracy, na przykład pieleniu ogródka<br />

czy porządkach w domu. Powodem<br />

przemęczenia nie jest jednorazowy wysiłek,<br />

a zbyt intensywny tryb życia i nieumiejętność<br />

dostrzeżenia oraz zaspokajania<br />

swoich potrzeb.<br />

Zbyt szybkie tempo życia osób aktywnych<br />

zawodowo, próba godzenia pracy z obowiązkami<br />

domowymi i rodzinnymi, towarzyszące<br />

nieustannemu pośpiechowi<br />

niezdrowe odżywianie się, spożywanie<br />

nadmiernych ilości kawy, palenie papierosów,<br />

całkowita rezygnacja z ćwiczeń fizycznych<br />

(które to zachowania zawsze<br />

towarzyszą długotrwałemu zmęczeniu)<br />

– prowadzą do licznych powikłań zdrowotnych.<br />

Czasami nawet do zgonu, czego<br />

przykładem jest fenomen śmierci z przepracowania<br />

– karoshi.<br />

REAKCJA NA ZMIANĘ<br />

Stres i zmęczenie tak często pojawiają się<br />

jednocześnie, że miewamy kłopoty z określeniem,<br />

które z nich właśnie odczuwamy.<br />

Co więcej: mogą być przyczyną wystąpienia<br />

tych samych symptomów – rozdrażnienia,<br />

kłopotów z koncentracją, rozchwiania<br />

emocjonalnego, zaburzeń rytmu snu,<br />

problemów z układem pokarmowym,<br />

osłabienia libido. Chcąc skutecznie im<br />

przeciwdziałać, warto nauczyć się odróżniać<br />

jeden stan od drugiego i tym samym<br />

powstrzymać błędne koło, w którym stres<br />

nasila zmęczenie, a zmęczenie stres.<br />

Stres zdarza się nam mylić ze zdenerwowaniem,<br />

zażenowaniem, podekscytowaniem,<br />

zainteresowaniem czy oczekiwaniem,<br />

bo tak naprawdę wszystko nas w pewnym<br />

sensie „stresuje”. Stres to reakcja na zmianę.<br />

Kiedy w otoczeniu zachodzi istotne<br />

wydarzenie – porażka w pracy, przeprowadzka,<br />

śmierć kogoś bliskiego, ale także<br />

narodziny dziecka albo wygranie szóstki<br />

w Lotto – organizm reaguje podwyższonym<br />

stanem gotowości. Czasem wystarczy tylko<br />

go nazwać, by nie przyniósł złych<br />

skutków. Zidentyfikowany na przykład<br />

jako „podekscytowanie” może się okazać<br />

czynnikiem motywującym. Stres staje się<br />

wrogiem, gdy zmiana okazuje się zbyt duża<br />

lub gwałtowna w porównaniu z naszą<br />

możliwością przystosowania się. Wpadamy<br />

w panikę, ponieważ nie wiemy, jak<br />

poradzić sobie w nowej sytuacji. Taki stan<br />

emocjonalny to już stres w znaczeniu<br />

pejoratywnym. Jeśli będzie się utrzymywał,<br />

wpłynie negatywnie na ogólną kondycję<br />

psychiczną i fizyczną, a jednym z objawów<br />

będzie zmęczenie.<br />

Stanowi permanentnego stresu towarzyszy<br />

uczucie permanentnego zmęczenia. Właśnie<br />

zmęczeniem organizm albo namawia<br />

do znalezienia wyjścia z sytuacji, albo też<br />

ucieka przed aktywnym działaniem. Człowiek<br />

niepotrafiący znaleźć satysfakcjonu-<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

25

MEDYCYNA<br />

profilaktyka<br />

jącej alternatywy zakończenia konfliktu,<br />

niestety częściej wybiera to drugie rozwiązanie,<br />

czyli czyni ze zmęczenia pancerz.<br />

Może odczuwać zmęczenie tak dotkliwe,<br />

że graniczy ono z wyczerpaniem, ale nie<br />

chce skojarzyć, że wynika ono ze stresu.<br />

Stres męczy również z powodów biochemicznych.<br />

Przysadka mózgowa oraz nadnercza<br />

wydzielają więcej niektórych hormonów,<br />

aby pobudzić organizm do<br />

wytężonej pracy. Serce człowieka zestresowanego<br />

bije szybciej, przyspiesza też jego<br />

metabolizm. Długotrwałe utrzymywanie<br />

się tego stanu w sposób nieunikniony<br />

wywołuje uczucie przemęczenia.<br />

ZMĘCZENI, CZYLI<br />

ZESTRESOWANI<br />

Fizyczne zmęczenie po wykonanej pracy<br />

to – podobnie jak krótkotrwały stres – reakcja<br />

normalna i pozytywna. Na skutek<br />

wzmożonej aktywności odczuwamy ociężałość,<br />

spadek motywacji do działania,<br />

niekiedy ból mięśni, głowy. W ten sposób<br />

organizm sygnalizuje, że wyczerpał łatwo<br />

dostępne zasoby energetyczne, które należy<br />

uzupełnić. Takie zmęczenie można<br />

pokonać krótkim odpoczynkiem.<br />

Zupełnie innym stanem jest zmęczenie<br />

przewlekłe, czyli odczuwane przez okres<br />

kilku tygodni, i to bez względu na podjęty<br />

wcześniej wysiłek. Gdy stajemy się jego<br />

ofiarą, trudno zacząć dzień w dobrym<br />

nastroju, bo zmęczenie dopada jeszcze<br />

w łóżku. Proste czynności sprawiają kłopot,<br />

wyjście z domu jest ogromnym wyzwaniem.<br />

Przewlekłe zmęczenie w sposób naturalny<br />

rodzi stres, bo aby wykonywać obowiązki<br />

w pracy i w domu – trzeba zmobilizować<br />

wszystkie rezerwy. Dodatkowo, zmęczenie<br />

rodzi u większości z nas poczucie winy<br />

– trudno po raz kolejny tłumaczyć bliskim,<br />

że zakupy niezrobione, a ogródek zarośnięty,<br />

bo my „jesteśmy zmęczeni”... Zaległości<br />

w wykonywaniu obowiązków<br />

rosną, spada poczucie wartości, zdajemy<br />

sobie sprawę, że powinniśmy dać z siebie<br />

więcej, a tymczasem możemy tylko mniej<br />

i mniej. Im bardziej rośnie poziom stresu,<br />

tym większe odczuwamy zmęczenie.<br />

GDY „MUSZĘ” TRACI WŁADZĘ<br />

Wzmacniające się nawzajem zmęczenie<br />

i stres są jak tocząca się górskim zboczem<br />

śniegowa kula. Z każdym tygodniem ich<br />

niszczący efekt jest coraz dotkliwszy, a nam<br />

trudno utrzymać nad nimi kontrolę. Żeby<br />

przerwać błędne koło, trzeba czasem sięgnąć<br />

po radykalne środki. Warto. Nie ma człowieka,<br />

który nie płaci zdrowiem za bagatelizowanie<br />

skutków zmęczenia i stresu.<br />

Prędzej czy później zareaguje któryś z układów<br />

naszego organizmu, a wtedy kilka<br />

dni odpoczynku już nie wystarczy.<br />

Samotny urlop dla zestresowanego człowieka<br />

przytłoczonego ciężarem obowiązków<br />

to wbrew pozorom nie najlepsza rada.<br />

Jeśli odpoczynkowi nie będzie towarzyszyła<br />

refleksja nad zmianą trybu życia, po<br />

powrocie do codzienności wejdzie w podobny<br />

schemat działania. Odpoczynek<br />

zaczyna się bowiem tam, gdzie traci władzę<br />

słowo „muszę”, a przejmuje „chcę”.<br />

Nie trzeba wyjeżdżać na wakacje, aby odpocząć.<br />

Każdy z nas ma mechanizmy,<br />

które powinny go chronić przed nadmiernym<br />

przepracowaniem i stresem. Szukanie<br />

odpoczynku w codzienności powinno<br />

być w istocie poszukiwaniem „ja”<br />

– odpowiadaniem na swoje potrzeby.<br />

„KIEDYŚ”, KTÓRE<br />

NIE NADCHODZI<br />

Człowiek przemęczony często bagatelizuje<br />

swój stan. Nie ma czasu na dogłębną<br />

analizę kondycji fizycznej i psychicznej,<br />

z konieczności zostawia to na bliżej nieokreślone<br />

potem. „Kiedyś odpocznę,<br />

Zespół przewlekłego zmęczenia<br />

kiedyś wezmę się za uprawianie sportu,<br />

dietę, kiedyś zrobię wszystkie badania”.<br />

Niestety „kiedyś” nigdy nie nadchodzi,<br />

bowiem to nie los nadaje naszemu życiu<br />

szybkie tempo. To my sami. Dlatego tylko<br />

my możemy zauważyć i zdecydować, że<br />

„kiedyś” nadeszło właśnie dzisiaj.<br />

Odsuwając decyzję o zadbaniu o zachowanie<br />

proporcji pomiędzy wypełnianiem<br />

obowiązków a odpoczynkiem, człowiek<br />

przemęczony zauważy u siebie kolejne<br />

objawy związane z wyczerpaniem.<br />

ROZSTRÓJ ORGANIZMU<br />

Na uczucie przewlekłego zmęczenia zareaguje<br />

układ nerwowy i hormonalny.<br />

Według niektórych teorii w przemęczonym<br />

organizmie wolniej zachodzi zjawisko<br />

wymiany informacji między neuronami,<br />

a to osłabia pracę autonomicznego układu<br />

nerwowego, odpowiedzialnego za<br />

kontrolę czynności narządów wewnętrznych.<br />

Organizm, próbując dostosować<br />

się do wzmożonych wymagań, produkuje<br />

więcej substancji chemicznych mających<br />

pomóc w zachowaniu zdolności do nadmiernej<br />

aktywności. Tarczyca, przysadka<br />

mózgowa i nadnercza pompują zwiększone<br />

dawki hormonów do krwi, co jednocześnie<br />

zaburza fazę odpoczynku.<br />

Rośnie poziom adrenaliny i kortyzolu,<br />

zwanego hormonem stresu, dzięki któremu<br />

we krwi utrzymuje się wysoki poziom<br />

Zespół przewlekłego zmęczenia (ZPZ) jest nazwą objawów chorobowych, którą nadano<br />

nie w pełni poznanemu, wyniszczającemu organizm zaburzeniu o nieustalonych<br />

jednoznacznie przyczynach. Po raz pierwszy zostało opisane w USA w 1988 r. przez<br />

Centrum Kontroli Chorób (CDC) – agencję rządu Stanów Zjednoczonych. Od czasu<br />

opublikowania raportu specjaliści nie mogą dojść do porozumienia dotyczącego<br />

wielu aspektów choroby. Niektórzy uważają, że nie jest to choroba sensu stricte,<br />

lecz zbiór dolegliwości mający podłoże psychiczne. Część z nich podważa sens samej<br />

nazwy, uważając, że trywializuje kryjące się za nią objawy, do których należą:<br />

• ciągłe zmęczenie, o trudnej do ustalenia konkretnej przyczynie, bliskie wyczerpaniu;<br />

• problemy ze snem – zaburzenia rytmu, czasem bezsenność;<br />

• ból – częste bóle głowy, przypominające skrajne formy migreny oraz mięśni<br />

i stawów;<br />

• objawy neurologiczne – niezborność ruchów, problemy z równowagą, zapominanie,<br />

zmęczenie mentalne;<br />

• objawy układu nerwowego – nudności, bladość, zawroty głowy;<br />

• objawy neuroendokrynologiczne – problemy z trawieniem, wahania temperatury<br />

od potów do dreszczy, niedociśnienie;<br />

• objawy immunologiczne – symptomy podobne do przeziębienia, złe samopoczucie<br />

po wysiłku. Do dzisiaj nie zdefiniowano jednoznacznie przyczyn ZPZ. Zachorować<br />

może każdy, niezależnie od płci i wieku. Liczba ludzi dotkniętych tą chorobą<br />

wciąż wzrasta, szczególnie w państwach uprzemysłowionych i rozwijających się.<br />

26 Farmacja i ja Czerwiec 2008

MEDYCYNA<br />

profilaktyka<br />

glukozy. Zaczynają się kłopoty ze snem,<br />

zwiększa potliwość ciała, a temperatura<br />

przestaje być stabilna – w ciągu godziny<br />

można odczuwać na przemian dreszcze<br />

i gorąco. Pojawiają się kłopoty z koncentracją,<br />

człowiek chciałby wykonywać kilka<br />

czynności naraz, ale na żadnej nie może<br />

się skupić. Taki stan tylko zwiększa drażliwość<br />

i nasila objawy zmęczenia. Osoby<br />

przepracowane skarżą się na osłabienie,<br />

zawroty głowy na granicy omdlenia.<br />

Kolejnym układem, który szybko reaguje,<br />

jest układ pokarmowy. Pojawiają się zaburzenia<br />

łaknienia, nadmierny apetyt bądź<br />

niechęć do jedzenia, zgaga, ból w przewodzie<br />

pokarmowym, dolegliwości żołądkowe.<br />

Objawy te na ogół ustępują po<br />

okresie wypoczynku i zastosowaniu zbilansowanej<br />

diety. Wbrew pozorom przemęczenie<br />

i stres nie powodują choroby<br />

wrzodowej. Wywołuje ją zakażenie bakteryjne.<br />

Trzeba jednak pamiętać, że właśnie<br />

w okresie przemęczenia szwankuje układ<br />

immunologiczny, zatem łatwiej „złapać”<br />

infekcję.<br />

Jeśli te sygnały nie skłonią do wygospodarowania<br />

czasu na odpoczynek, kłopoty<br />

może zacząć sprawiać serce. Przemęczenie<br />

i stresujący tryb życia to obok palenia<br />

tytoniu i braku ruchu jeden z podstawowych<br />

czynników ryzyka zachorowania<br />

na choroby układu krwionośnego. Brak<br />

odpoczynku może przyspieszyć postępowanie<br />

rozwijającej się choroby niedokrwiennej<br />

serca albo spowodować lub pogłębić<br />

zaburzenia rytmu pracy serca. Osoby narzekające<br />

na nadmierną liczbę obowiązków<br />

oraz stres są bardziej narażone na zawał<br />

mięśnia sercowego niż te, które zachowują<br />

proporcje między pracą i odpoczynkiem.<br />

Zawał mięśnia sercowego może dotknąć<br />

nawet tych, którzy nie chorują na chorobę<br />

wieńcową.<br />

GDZIE TO LIBIDO?<br />

Przemęczenie to jeden z największych<br />

wrogów libido. W skrajnych przypadkach<br />

w ogóle zanika ochota do uprawiania<br />

seksu, co ma zarówno podłoże psychiczne,<br />

jak i fizjologiczne. Z fizjologicznego<br />

punktu widzenia spadek zainteresowania<br />

seksem w stanie przemęczenia jest w pełni<br />

uzasadniony. U mężczyzn dzieje się tak<br />

na skutek zmniejszenia wydolności krążeniowej,<br />

spadku poziomu testosteronu<br />

we krwi oraz pogłębienia takich chorób,<br />

Zmęczenie jako objaw<br />

Ustawicznie odczuwane zmęczenie może<br />

być objawem wielu chorób, dlatego<br />

jeśli nie ustępuje po okresie odpoczynku,<br />

jest sygnałem do wykonania badań<br />

profilaktycznych i wizyty u lekarza. Może<br />

świadczyć między innymi o:<br />

• anemii;<br />

• ostrej infekcji wirusowej – od grypy<br />

po zapalenie wątroby;<br />

• niewydolności serca lub zapaleniu<br />

mięśnia sercowego;<br />

• rozwijającej się chorobie Parkinsona;<br />

• rozwijającym się stwardnieniu rozsianym;<br />

• rozwijającej się cukrzycy;<br />

• problemach z tarczycą;<br />

• depresji oraz chorobach natury psychicznej;<br />

• białaczce;<br />

• postępującej niewydolności nerek.<br />

jak: cukrzyca, miażdżyca czy nerwica.<br />

U pań winne są hormony – w okresach<br />

przemęczenia spada poziom estrogenów,<br />

za to rośnie poziom prolaktyny.<br />

NERWY JAK POSTRONKI<br />

Z przemęczenia choruje także umysł.<br />

U ludzi przeciążonych szybko dochodzi<br />

do rozwoju nerwic oraz innych zaburzeń<br />

psychicznych. Pojawiają się lęki i fobie.<br />

Człowiek wcześniej stabilny może nagle<br />

zacząć obawiać się śmierci, podróżowania,<br />

kontaktów z ludźmi. Pragnienie<br />

kontrolowania piętrzących się obowiązków<br />

staje się chorobliwe i przeradza<br />

w nerwicę lub obsesję. Nie można już<br />

zacząć dnia bez idealnie poukładanych<br />

papierów na biurku czy sterylnie wysprzątanego<br />

domu, bowiem akurat porządek<br />

dość łatwo kontrolować i pocieszać<br />

się iluzją, że skoro nie ma bałaganu, to<br />

wszystko jest dobrze.<br />

Naukowcy nie są pewni, czy przemęczenie<br />

i stres wpływają na rozwój grupy chorób<br />

autoimmunologicznych, czyli takich,<br />

w których organizm niszczy własne komórki.<br />

Bielactwo, toczeń rumieniowaty<br />

czy reumatoidalne zapalenie stawów pojawiają<br />

się bardzo często właśnie po okresach<br />

przemęczenia. Prawdopodobnie<br />

chodzi jednak o współwystępowanie wielu<br />

czynników.<br />

CIAŁO – MAPA<br />

PRZEMĘCZENIA<br />

Zdaniem lekarzy to dobrze, że u większości<br />

z nas objawy przemęczenia i stresu<br />

pojawiają się na ciele i trudno je przeoczyć.<br />

Dzięki plamom na skórze i wypadającym<br />

włosom do gabinetów lekarskich trafia<br />

na czas sporo pacjentów. Co dziwne, problemy<br />

kosmetyczne niepokoją nas bardziej<br />

niż bóle w klatce piersiowej.<br />

Ślady przemęczenia można znaleźć na<br />

całym ciele. Wiele osób, również tych<br />

w podeszłym wieku, cierpi na opryszczkę<br />

wargową, niekiedy owrzodzenie jamy<br />

ustnej. Zdarza się, że po okresie przemęczenia<br />

i stresu aktywują się poważne schorzenia<br />

skórne, np. łuszczyca (genetyczna<br />

i nieuleczalna choroba skóry) lub łysienie<br />

plackowate. W skrajnych przypadkach<br />

dochodzi do szybkiej utraty całego owłosienia,<br />

wypadają włosy rzęs i brwi. Niektóre<br />

choroby skórne atakują również<br />

paznokcie. Kto trafi do lekarza z powodu<br />

widocznych na ciele objawów stresu i przemęczenia,<br />

może się spodziewać, że przy<br />

To dobrze, że objawy przemęczenia i stresu pojawiają się<br />

na ciele. Dzięki plamom na skórze i wypadającym włosom<br />

do gabinetów lekarskich trafia na czas sporo pacjentów.<br />

okazji badań zostaną wykryte postępujące<br />

choroby, które nie dały jeszcze wyraźnych<br />

oznak i tym samym stanowiły duże zagrożenie<br />

dla zdrowia. Długotrwałe przemęczenie<br />

sprzyja rozwojowi chorób endokrynologicznych,<br />

m.in. cukrzycy<br />

i zaburzeń pracy tarczycy, a także wielu<br />

schorzeń ginekologicznych.<br />

Lekarze wypowiadają się ostrożnie na<br />

temat wpływu przemęczenia i stresu na<br />

choroby nowotworowe, jednak można<br />

przyjąć, że w przypadku niektórych nowotworów<br />

może to być jeden z czynników<br />

aktywujących chorobę. Genetyczna podatność<br />

na przykład na raka narządów<br />

rodnych połączona z długotrwałym okresem<br />

przemęczenia i stresu może doprowadzić<br />

do zachorowania.<br />

Sylwia Skorstad,<br />

Krzysztof Pawłowicz<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

27

MEDYCYNA<br />

odkrycia<br />

mamo<br />

Bądź spokojna,<br />

lek. med. Agnieszka<br />

Szumska-Olczak<br />

Stres jest czynnikiem predysponującym do<br />

rozwoju chorób – to prawda, którą zna każdy.<br />

Ale już nie każdy zastanawia się nad tym, jakie<br />

są konsekwencje dla potomstwa kobiet,<br />

które doświadczyły stresu w czasie ciąży.<br />

A niestety mogą to być następstwa trwałe<br />

i bardzo poważne.<br />

Najnowsze doniesienia z prasy<br />

medycznej wskazują, iż<br />

stres oraz problemy emocjonalne<br />

matek w czasie<br />

ciąży powodują 4-, 5-krotnie większe<br />

szanse urodzenia dziecka, które nadmiernie<br />

płacze. Niepokój, wyrażający<br />

się intensywnym płaczem, obserwowano<br />

szczególnie u noworodków tych<br />

matek, u których wystąpiło kilka czynników<br />

stresogennych, takich jak: objawy<br />

depresji, lęk, obawy przed macierzyństwem<br />

albo utrata pracy.<br />

ZABURZENIA SNU<br />

U NOWORODKÓW<br />

Zaburzenia snu, mierzone ilością wybudzeń<br />

w ciągu nocy oraz występowaniem<br />

przynajmniej jednego z siedmiu<br />

typowych zaburzeń snu, np. koszmarów<br />

nocnych, niechęci do kładzenia się spać<br />

czy kłopotów z zaśnięciem, obserwowano<br />

u noworodków matek, które<br />

w ciąży cierpiały na depresję lub doświadczyły<br />

stresu. Zaburzenia snu utrzymywały<br />

się u tych dzieci nawet do<br />

30. m.ż. pozałonowego.<br />

Stres matek, zwłaszcza we<br />

wczesnym okresie ciąży,<br />

może negatywnie wpływać<br />

na rozwój mózgu płodu, co<br />

odzwierciedla się późniejszym<br />

niższym potencjałem intelektualnym<br />

(IQ średnio o około 10 punktów poniżej<br />

przeciętnej) oraz zaburzeniami mowy<br />

u wieku wczesnodziecięcym.<br />

RYZYKO SCHIZOFRENII<br />

Badacze z uniwersytetu w Manchesterze<br />

wykazali, że kobiety, które na początku<br />

ciąży przeżywają bardzo silny stres, o 67%<br />

częściej rodzą dzieci chorujące potem<br />

na schizofrenię. Wnioski takie oparto<br />

na analizie danych 1,38 mln Duńczyków,<br />

urodzonych w latach 1973-1995. Za silny<br />

stres uznano śmieć lub ciężką chorobę<br />

kogoś z bliskiej rodziny w czasie<br />

ciąży bądź też bezpośrednio przed nią.<br />

Prawidłowość ta dotyczyła wyłącznie<br />

rodzin, w których w przeszłości nie<br />

występowały choroby psychiczne.<br />

PROGRAMOWANIE PŁODOWE<br />

Związek między środowiskiem, w jakim<br />

rozwija się płód, i jego późniejszym<br />

życiem próbuje tłumaczyć tzw. teoria<br />

programowania płodowego. Zgodnie<br />

z nią, pewne czynniki środowiskowe<br />

mogą zakłócać kluczowe etapy w rozwoju<br />

mózgu i innych narządów nienarodzonego<br />

dziecka, w ten sposób determinując<br />

jego podatność na rozwój<br />

różnych problemów zdrowotnych w przyszłości.<br />

Wyniki badań naukowych przeprowadzonych<br />

w ciągu ostatnich 15 lat<br />

wykazały, że choroby układu krążenia,<br />

cukrzyca typu 2 i osteoporoza mają<br />

związek z małą urodzeniową masą ciała<br />

i następującym później „skokiem wzrostowym”.<br />

Obserwacje te doprowadziły<br />

do postawienia tezy, że patologie te są<br />

wynikiem adaptacji płodu do warunków<br />

niedożywienia wewnątrzmacicznego<br />

oraz że trwale zmieniają jego metabolizm<br />

i modulują procesy fizjologiczne. Podobnie<br />

z badań wynika, że stres powodujący<br />

wzrost poziomu hormonów,<br />

takich jak kortyzol, może zakłócać formowanie<br />

się mózgu dziecka.<br />

Piśmiennictwo:<br />

1. Van der Wal MF at all: Stress and emotional problems during pregnancy and excessive infant<br />

crying. J Dev Behav Pediatr. 2007; 28(6): 431-7.<br />

2. O’Connor TG at all: Prenatal mood disturbance predicts sleep problems in infancy and<br />

toddlerhood. Early Hum Dev. 2007; 83: 451-8.<br />

3. Laplante DP at all: Stress during pregnancy affects general intellectual and language<br />

functioning in human toddlers. Pediatr Res. 2004;56(3): 400-10.<br />

4. Khashan AS at all: Higher risk of offspring schizophrenia following antenatal maternal exposure<br />

to severe adverse life events. Arch Gen Psychiatry. 2008; 65(2): 146-52.<br />

Fot. Shutterstock<br />

28 Farmacja i ja Czerwiec 2008

Sprzedaż ilościowa<br />

200 000<br />

150 000<br />

100 000<br />

50 000<br />

0<br />

VerdinaFix Konkurent 1 Konkurent 2<br />

*wśród mieszanek ziołowych wspomagających wątrobę Verdinafix jest najlepiej<br />

sprzedającą się herbatką w okresie grudzień-luty 2008. Dane IMS Dataview<br />

*Prawidłową pracę wątroby oraz prawidłowe procesy trawienne.

MEDYCYNA<br />

obserwatorium gastrologiczne<br />

Jelito<br />

a psyche<br />

dr n. med. Krzysztof<br />

Wojciechowski<br />

Praca serca, rytm oddychania, laktacja,<br />

wydzielanie potu i wiele<br />

innych reakcji fizjologicznych<br />

znajduje się pod kontrolą zarówno<br />

układu nerwowego, a szczególnie jego<br />

części wegetatywnej, jak i różnych hormonów.<br />

Bodźce powstające w układzie<br />

nerwowym i endokrynnym mają za zadanie<br />

nie tylko integrować działanie naszych<br />

narządów wewnętrznych, ale też przystosowywać<br />

je do potrzeb organizmu w sytuacjach<br />

ekstremalnych, takich jak zagrożenie<br />

i potrzeba ucieczki.<br />

Czynności naszego organizmu zależą w dużym<br />

stopniu od środowiska zewnętrznego oraz od<br />

naszych emocji. Jak stres działa na przewód<br />

pokarmowy i z czego to wynika?<br />

PRZYGOTOWANI DO UCIECZKI<br />

To, jak działa nasze ciało, stanowi dziedzictwo<br />

przystosowujące nas do przetrwania<br />

w sytuacjach, z którymi współcześnie<br />

nie mamy już do czynienia, takich jak<br />

agresja dzikich zwierząt czy ekstremalne<br />

warunki atmosferyczne. Spotykamy się<br />

natomiast z ich ekwiwalentami, a nasz<br />

organizm reaguje jak w warunkach pierwotnych:<br />

lęk powoduje reakcje zwiększające<br />

szansę na zwycięstwo w walce lub<br />

szansę udanej ucieczki. To tłumaczy przyspieszenie<br />

czynności serca i wzrost ciśnienia<br />

tętniczego pod wpływem stresu.<br />

Trudniej jednak wytłumaczyć reakcje na<br />

stres ze strony układów bezpośrednio<br />

niebiorących udziału w „walce”, na przykład<br />

przewodu pokarmowego. Być może<br />

niektóre przejawy tego przystosowania<br />

mają na celu takie skierowanie przepływu<br />

krwi, aby jej większość zaopatrywała zaangażowane<br />

w wysiłek fizyczny mięśnie<br />

szkieletowe, a nie łożysko trzewne.<br />

Ból trzewny czy somatyczny? Może to wyjaśnić badanie czynności mózgu.<br />

mu wypróżnień w postaci przewlekłej<br />

biegunki lub zaparć, bądź obu tych objawów<br />

występujących naprzemiennie.<br />

Interpretacja tych patologii uwzględnia<br />

istnienie zależności przewodu pokarmowego<br />

od bodźców z układu nerwowego<br />

– czyli osi mózg – jelito. Dotychczas nie<br />

Dowodów na związek<br />

czynności ośrodkowego<br />

układu nerwowego<br />

z czynnością jelit dostarczają<br />

nowoczesne badania mózgu.<br />

rozstrzygnięto, na którym jej odcinku<br />

znajduje się istota choroby. Jest jednak<br />

coraz więcej danych przekonujących,<br />

że należy uwzględniać wiele, wydawałoby<br />

się zupełnie niespodziewanych czynników.<br />

Na przykład obserwowane niekiedy rodzinne<br />

występowanie zespołu jelita nadwrażliwego<br />

może świadczyć bądź o genetycznym<br />

uwarunkowaniu cech sprzyja-<br />

OŚ MÓZG – JELITO<br />

Nie można w tak prosty sposób wytłumaczyć<br />

innych zaburzeń czynności przewodu<br />

pokarmowego, choć zwiększenie<br />

ich nasilenia pod wpływem stresu jest<br />

wyraźne. Dotyczy to zarówno niektórych<br />

przypadków dyspepsji, jak i zespołu jelita<br />

nadwrażliwego (IBS) – czy to przebiegającego<br />

z przewagą bólów brzucha i wzdęć,<br />

czy też z dominującym zaburzeniem rytjących<br />

ujawnieniu się choroby, za czym<br />

przemawiają wyniki badań na bliźniętach<br />

z IBS, bądź też mówią o sile zjawisk „uczenia<br />

się”, czyli przejmowania wzorców<br />

zachowań przez dzieci od demonstrującego<br />

objawy choroby rodzica, bądź też<br />

narzucania tych wzorców dzieciom przez<br />

chorego rodzica.<br />

NOWE METODY DIAGNOSTYKI<br />

Dowodów na związek czynności ośrodkowego<br />

układu nerwowego z czynnością<br />

jelit dostarczają nowoczesne badania<br />

obrazowe czynności mózgu, takie jak<br />

pozytronowa tomografia emisyjna (PET),<br />

czynnościowy rezonans magnetyczny<br />

(fMRI) czy magnetoencefalografia (MEG).<br />

Pozwalają one na nowo badać i obiektywizować<br />

różnice pomiędzy bólem trzewnym<br />

i somatycznym, modulujący wpływ<br />

stresu na czynność przewodu pokarmowego<br />

oraz działanie leków. Co więcej,<br />

otwiera to drogę do ponownej oceny znaczenia<br />

psychoterapii i technik behawioralnych<br />

w leczeniu chorób przewodu<br />

pokarmowego.<br />

Fot. Shutterstock<br />

30 Farmacja i ja Czerwiec 2008

owoc kolendry<br />

wspomaga prawidowe<br />

trawienie<br />

ziele mity<br />

wspomaga<br />

prawidow prac<br />

wtroby<br />

jak jest wydzielanie óci<br />

owoc kminku<br />

sprzyja naturalnej<br />

pracy jelit<br />

Od dzi polecaj herbatk VerdinaFix!!!<br />

*Prawidłową pracę wątroby oraz prawidłowe procesy trawienne.

MEDYCYNA<br />

suplementacja diety<br />

Naturalne<br />

adaptogeny<br />

dr n. farm.<br />

Katarzyna Żurowska<br />

Kiedy wymagania otaczającego świata stają się<br />

zbyt duże, wewnętrzna równowaga organizmu<br />

zostaje zachwiana. To początek drogi do<br />

poważnych schorzeń.<br />

Normalizujący wpływ na procesy<br />

fizjologiczne podlegające<br />

działaniu niekorzystnych<br />

warunków zewnętrznych mają<br />

adaptogeny. Nazwano je w ten sposób,<br />

ponieważ pomagają organizmowi adaptować<br />

się do trudnych warunków otoczenia.<br />

Są to substancje aktywne wywołujące<br />

w organizmie wzrost odporności<br />

na szkodliwe stresory – chemiczne, fizyczne<br />

lub biologiczne czynniki środowiska<br />

zewnętrznego. Cechą szczególną adaptogenów<br />

jest to, że pod ich wpływem odpowiedź<br />

organizmu na niekorzystne czynniki<br />

zewnętrzne jest niespecyficzna.<br />

Polega na utrzymaniu homeostazy organizmu<br />

na prawidłowym poziomie.<br />

TROCHĘ HISTORII<br />

Termin „adaptogen” zaproponował<br />

w 1947 r. farmakolog rosyjski Mikołaj<br />

Lazariew, opisując nieoczekiwane efekty<br />

działania dibazolu (2-benzylbenzimidazolu),<br />

którego działanie, w badaniach<br />

prowadzonych na myszach, wzmagało<br />

odporność organizmu na stres. Obecnie<br />

podejmuje się próby opisania komórkowych<br />

mechanizmów ochronnych adaptogenów<br />

za pomocą metod biologii molekularnej.<br />

Sądzi się też, że adaptogeny mogą<br />

działać jak słabe „prostresory” redukujące<br />

reaktywność systemu obronnego organizmu<br />

lub podwyższające poziom podstawowy<br />

mediatorów wprzęgniętych<br />

w odpowiedź na stres.<br />

ADAPTOGENY A SUBSTANCJE<br />

STYMULUJĄCE<br />

Wyjaśnienia wymaga duże podobieństwo<br />

adaptogenów do substancji o działaniu<br />

stymulującym, jedne i drugie powodują<br />

bowiem mobilizację sił organizmu. Różnica<br />

między nimi polega na tym, że<br />

w przypadku środków stymulujących<br />

ostatecznym następstwem ich wpływu<br />

jest obniżenie wydolności organizmu,<br />

zaś w przypadku adaptogenów wydolność<br />

organizmu po reakcji na stres nie obniża<br />

się poniżej poziomu fizjologicznego.<br />

ROŚLINNE SKARBY<br />

Jednym ze źródeł substancji o działaniu<br />

adaptogennym są rośliny. Pochodzą z wielu<br />

miejsc na kuli ziemskiej, należą do<br />

różnych gatunków, a zawarte w nich substancje<br />

aktywne, choć powodują ten sam<br />

niespecyficzny rodzaj aktywności, mają<br />

różną naturę chemiczną.<br />

Najczęściej wykorzystywanymi roślinami<br />

o działaniu adaptogennym są: Panax ginseng<br />

(żeń-szeń), Eleuterococcus senticosus (eleuterokok<br />

kolczysty), Schizandra chinensis<br />

(cytryniec chiński), Rhodiola rosea (różeniec<br />

górski) i Withania somnifera (witania).<br />

Wśród roślin o potencjalnym działaniu<br />

adaptogennym, również stosowanych<br />

obecnie w innych wskazaniach, znalazły<br />

się Bryonia alba (przestęp biały), Angelica<br />

sinensis (dzięgiel chiński), Scutellaria baicalensis<br />

(tarczyca bajkalska), Ocimum sanctum<br />

(bazylia), Salvia miltiorrhiza (szałwia czerwonokorzeniowa),<br />

Leuzea carthamoides<br />

(szczodrak krokoszowaty), Smilax china<br />

(kolcorośl chińska), Ginkgo biloba (miłorząb<br />

japoński), Lepidium meyenii (maca), Glycyrrhiza<br />

glabra (lukrecja gładka), Cimicifuga<br />

racemosa (pluskwica zwyczajna), a także<br />

Hypericum perforatum (dziurawiec zwyczajny)<br />

i Echinacea (jeżówka).<br />

Być może w niedalekiej przyszłości będziemy<br />

szeroko korzystać na co dzień<br />

z ich cennych właściwości adaptogennych.<br />

Potrzeba jeszcze niezbędnych badań,<br />

które dadzą dokładny obraz zawartych<br />

w nich czynników aktywnych i bezsprzecznie<br />

potwierdzą bezpieczeństwo stosowania<br />

oraz skuteczność we wspomaganiu<br />

fizjologicznych funkcji organizmu.<br />

Piśmiennictwo:<br />

1. Panossian A., Wikman G., Wagner H.: Plant adaptogens III. Earlier and more recent aspects<br />

and concepts on their mode of action. Phytomedicine 1999; 6: 287-300.<br />

2. Pike J.L., Smith T.L., Hauger R.L. et al.: Chronic life stress alters sympathetic, neuroendocrine<br />

and immune responsivity to an acute psychological stressor in humans. Psychosom. Med.<br />

1997; 59: 447-457.<br />

3. Brekhman I.I., Dardymov I.V.: New substances of plant origin which increase nonspecific<br />

resistance. Ann. Rev. Pharmacol. 1968; 8: 419-430.<br />

Fot. Shutterstock<br />

32 Farmacja i ja Czerwiec 2008

Stała towarzyszka podróży<br />

Twoich pacjentów!<br />

Zmiana otoczenia to jedna z przyczyn powstawania<br />

zaparć. A właśnie nadszedł czas wiosenno-letnich<br />

wyjazdów urlopowych.<br />

Przypomnij swoim pacjentom, aby<br />

koniecznie zabrali ze sobą Xennę Extra!!!<br />

XennaExtra to lek pochodzenia roślinnego, który<br />

skutecznie, ale niegwałtownie pomaga usunąć nawet<br />

trudniejsze zaparcia.<br />

Xenna Extra – niezbędna w Twojej aptece!<br />

XENNA® EXTRA (Sennae fructus pulveratus + Sól wapniowa sennozydów 20%) (240,0 mg + 49,0 mg), tabletki, Dawka 17 mg antranoidów. Skład: 1 tabletka zawiera substancje czynne: Sennae fructus pulveratus 240,0 mg, Sól wapniowa sennozydów 20% 49,0 mg oraz substancje<br />

pomocnicze. Opis działania i wskazania: Xenna® Extra jest lekiem do stosowania w doraźnym leczeniu zaparć. Zawiera ziołowy składnik przeczyszczający tj. sproszkowane strąki senesu a także sól wapniową sennozydów. Sposób stosowania i droga podania: Stosować doustnie.<br />

Dorośli i dzieci powyżej 12 r. ż.: jednorazowo 1 tabletkę najlepiej przed snem; w razie potrzeby dawkę można powtórzyć lub zwiększyć do 2 tabletek podanych 1 raz dziennie. Zaleca się przyjmowanie najniższej dawki powodującej uzyskanie efektu miękkiego stolca. Nie należy przekraczać<br />

łącznej dawki 2 tabletek leku Xenna® Extra, w ciągu doby. Działanie leku następuje po 6-12 godzinach i dlatego powtórna dawka leku może zostać podana dopiero po upływie tego czasu. Nie zaleca się stosowania dłużej niż 7-10 dni. Nie należy stosować leku Xenna® Extra,<br />

jeśli występuje: Niedrożność jelit. Ostre stany zapalne w jamie brzusznej (np. zapalenie wyrostka robaczkowego) choroba Crohna, ostre zapalenie okrężnicy. Nadwrażliwość na sennozydy lub inny składnik preparatu. Niezdiagnozowane bóle w jamie brzusznej. Stany odwodnienia<br />

z towarzyszącą utratą elektrolitów. Miesiączka. Ciąża: Nie zaleca się stosowania leku w okresie ciąży. Okres karmienia piersią: Aktywne metabolity przechodzą w niewielkiej ilości do mleka matki, dlatego nie zaleca się stosowania leku u kobiet karmiących piersią. Prowadzenie<br />

pojazdów i obsługa maszyn: Nie stwierdzono, aby Xenna® Extra upośledzała zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych. Stosowanie leku u dzieci: Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia. W przypadku zażycia większej dawki leku<br />

Xenna® Extra niż zalecana mogą wystąpić: bóle brzucha, biegunka. W takich przypadkach należy skontaktować się z lekarzem. W razie przyjęcia większej niż zalecana dawki leku, należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza lub farmaceuty. W przypadku pominięcia dawki leku Xenna®<br />

Extra: Nie stosować dawki podwójnej w celu uzupełnienia pominiętej dawki. Na rynku dostępny jest również preparat Xenna®. Xenna® Extra zawiera dwukrotnie większą dawkę antranoidów niż Xenna®. Możliwe działania niepożądane: Jak każdy lek Xenna® Extra może powodować<br />

działania niepożądane. Niekiedy mogą wystąpić: bóle brzucha, biegunka i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a szczególnie niedobór potasu (hipokalemia), nudności. Przewlekłe, niezgodne z zaleceniami, stosowanie może powodować przebarwienie błony śluzowej okrężnicy<br />

(Pseudomelanosis coli), białkomocz i krwiomocz oraz upośledzenie czynności motorycznej jelita grubego. Sennozydy mogą zmieniać barwę moczu. W przypadku wystąpienia innych objawów niepożądanych, nie wymienionych w tej ulotce, należy poinformować o nich lekarza. Podmiot<br />

odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. ul. Ziębicka 40, 50–507 Wrocław Pozwolenie nr: 8631. Produkt dostępny bez recepty.

MEDYCYNA<br />

znane rośliny, nieznane możliwości<br />

Spokój<br />

z Prowansji<br />

lek. med.<br />

Paweł Kańka<br />

Kojarzy nam się z latem, słońcem i fioletem<br />

prowansalskich pól. Lawenda jednak to dużo<br />

więcej niż tylko piękne kwiaty. To skuteczny lek<br />

dany nam przez naturę.<br />

NA NERWY<br />

Mimo wielokierunkowego działania antyseptycznego<br />

lawendy najczęściej wykorzystujemy<br />

jednak jej właściwości uspokajające<br />

i relaksujące. Efekt ten najłatwiej<br />

uzyskać, stosując lawendę doustnie.<br />

Lawendę (rodzina Labiatae) wywodzącą<br />

się z wybrzeża Morza Śródziemnego<br />

uprawia się obecnie na szeroką<br />

skalę głównie w południowych krajach<br />

Europy i Stanach Zjednoczonych.<br />

Jest ceniona ze względu na pozyskiwany<br />

z kwiatów olejek eteryczny wykorzystywany<br />

zarówno w medycynie, jak i kosmetologii.<br />

Surowcem mogą być również same<br />

kwiaty i liście.<br />

Właściwości aromatyczne lawendy wykorzystywano<br />

już w starożytnym Rzymie,<br />

gdzie stosowano ją do perfumowania wody<br />

do kąpieli. Słowo Lavandula, będące łacińską<br />

nazwą rośliny, wywodzi się prawdopodobnie<br />

od czasownika lavare, znaczącego<br />

„myć się”.<br />

NA OPARZENIA I RANY<br />

Lawenda to jednak nie tylko zioło do<br />

uatrakcyjnienia kąpieli. Od dawna znane<br />

są jej antyseptyczne właściwości. W średniowieczu<br />

za pomocą pęczków lawendy<br />

zawieszonych przed domem chroniono<br />

się przed dżumą i innymi „zarazami”.<br />

Na frontach I wojny światowej olejek lawendowy<br />

wykorzystywano do opatrywania<br />

ran. Wskazanie to nie traci na warto-<br />

Na wzdęcia i kolkę też<br />

Lawenda może być też wykorzystywana<br />

w dolegliwościach gastrycznych,<br />

tj. niestrawności, bólach brzucha, wzdęciach<br />

i kolce jelitowej. Szczególnie dużą<br />

skuteczność obserwuje się u dzieci<br />

i osób starszych.<br />

ści – do dziś wykorzystuje się ten olejek<br />

jako środek pierwszej pomocy w przypadku<br />

oparzeń i ukąszeń owadów, gdyż<br />

uśmierza ból i łagodzi stany zapalne.<br />

Właściwości antyseptyczne pomocne są<br />

też w leczeniu ropiejących, trudno gojących<br />

się ran i owrzodzeń. Roztwór olejku nadaje<br />

się również do płukania jamy ustnej<br />

i gardła w stanach zapalnych oraz jako<br />

składnik inhalacji w nieżytach oskrzeli,<br />

płuc, krtani i gardła.<br />

A co ze stosowaniem zewnętrznym? Ciekawe<br />

badania opublikowano w 2005 r.<br />

w „International Journal of Neuroscience”.<br />

Amerykańscy naukowcy udowodnili<br />

w nich, że chcąc skorzystać z uspokajającego<br />

działania lawendy, wystarczy<br />

zaopatrzyć się w kosmetyki o jej zapachu.<br />

Badaniu poddano 11 osób, które wąchały<br />

lawendowy żel. Badacze sprawdzali<br />

częstość skurczów serca, nastrój i zrelaksowanie<br />

uczestników oraz sprawność liczenia.<br />

Okazało się, że po takiej sesji zapachowej<br />

badani mieli lepszy nastrój<br />

i byli bardziej zrelaksowani. Potwierdzały<br />

to także obiektywne przesłanki – poprawiła<br />

się ich sprawność liczenia. Na<br />

krótko jednak.<br />

NA SERCE<br />

Japończycy, chcąc udowodnić dobroczynny<br />

wpływ lawendy, skorzystali z bardziej<br />

obiektywnych metod badawczych. Postanowili<br />

ocenić wpływ lawendowej aromaterapii<br />

na ukrwienie mięśnia sercowego.<br />

Metodą USG oceniali przepływ krwi przez<br />

tętnice wieńcowe u 30 młodych zdrowych<br />

mężczyzn przed i po 30-minutowej inhalacji<br />

roztworem olejku eterycznego. Wyniki<br />

pokazały, że terapia zwiększyła przepływ<br />

wieńcowy o ok. 25%. Dodatkowo<br />

zaobserwowano znaczne zmniejszenie<br />

stężenia kortyzolu. Zmiany, choć krótkotrwałe,<br />

z pewnością mają duże znaczenie<br />

dla zachowania zdrowego serca.<br />

Piśmiennictwo:<br />

1. Field T. et al. Lavender fragrance cleasing gel effects on relaxation. Int J Neurosci. 2005 Feb;<br />

115(2):207-22.<br />

2. Shiina Y et al. Relaxation effects of lavender aromatherapy improve coronary flow velocity reserve<br />

in healthy men evaluated by transthoracic Doppler echocardiography. Int J Cardiol. 2007 Aug 7.<br />

Fot. Shutterstock<br />

34 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

firmowe stresory<br />

Jak poradzić sobie ze<br />

Praca w aptece to nie sielanka. Możesz być<br />

uczestnikiem wielu sytuacji, które<br />

wyprowadzą cię z równowagi. Poznaj<br />

zagrożenia, by oswoić je śmiechem<br />

i wiedzieć, jak sobie<br />

z nimi poradzić.<br />

ZŁOŚLIWOŚĆ PRZEDMIOTÓW MARTWYCH<br />

Na zewnątrz 35 stopni, a lodówka zepsuta. Cholera jasna! Nie mogła<br />

zepsuć się zimą? I gdzie włożyć przygotowane w domu kanapki, bo<br />

w końcu ile można jeść kebaby i naleśniki na mieście... Brudny kubek<br />

z resztkami kawy znowu zostawiony przez kogoś na blacie. Czy ci<br />

ludzie w domu też po sobie nie sprzątają? Płyn do naczyń się<br />

skończył...<br />

STRES PRZEWLEKŁY<br />

Nasz organizm nie odróżnia<br />

zagrożenia fizycznego od<br />

psychicznego. Dlatego takie<br />

same reakcje obronne uruchamia<br />

na widok podbiegającego do nas<br />

rozłoszczonego człowieka, jak i na<br />

podniesiony w telefonie głos szefa<br />

czy spóźnienie w dostawie leków.<br />

Jeśli jednak takie reakcje obronne<br />

uruchamiane są zbyt często, mogą<br />

przerodzić się w stan permanentnej<br />

gotowości do obrony, zwanej stresem<br />

przewlekłym. A ten źle wpływa<br />

na stan naszego zdrowia.<br />

PRACA STRESUJE, BO... JEST PRACĄ<br />

Są takie dni, kiedy stojąc za ladą w aptece, możesz się zdenerwować<br />

na wszystko. Upał na zewnątrz, upał wewnątrz. Tłok, kolejka<br />

pacjentów do obsłużenia. Ich głośne rozmowy, uporczywy kaszel<br />

jednego z nich, zawodzący płacz dziecka. Koleżanka od rana narzeka<br />

na migrenowy ból głowy, nie masz wsparcia z jej strony. Praca się<br />

nawarstwia, kolejka wydłuża. To tylko zwiększa irytację.<br />

36 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

firmowe stresory<br />

stresem w pracy?<br />

NIESPODZIEWANA AWARIA SPRZĘTU<br />

Sprzęt laboratoryjny znowu się zepsuł. Wezwany na pomoc<br />

fachowiec diagnozuje: konieczna będzie wymiana części. Do<br />

naprawy zabiera się z charakterystycznym brakiem pośpiechu<br />

– w końcu to nie on ma przestój w wykonywaniu pracy. Zamówienia<br />

na leki czekają. Co powiedzieć pacjentom? Kiedy nadrobić stracony<br />

czas? Czy trzeba będzie wobec tego zostać po godzinach? A jeśli tak<br />

– kto odbierze dzieci z przedszkola, kto poda im obiad? Pytania się<br />

mnożą, stres narasta.<br />

OPÓŹNIENIA W DOSTAWIE<br />

Zamówione poprzedniego dnia leki<br />

miały być na czas. Niestety, dostawca<br />

znów się spóźnia. Telefon ponaglający<br />

nic nie pomaga – już wyjechał, stoi<br />

w korku. Ciebie jednak nie interesują<br />

przeciwności losu. Tym bardziej że<br />

musisz uporać się ze zirytowanymi<br />

klientami, którzy, jak na złość,<br />

masowo napływają na czas do apteki.<br />

Weź trzy głębokie oddechy i po raz<br />

kolejny odpowiedz, że za tę sytuację<br />

nie ty jesteś odpowiedzialny.<br />

SZEF JAK CHMURA GRADOWA<br />

Szef nie krzyczy – szef dobitnie wyraża swoje poglądy. Szef nie<br />

zapomina – on po prostu nie zaśmieca pamięci zbędnymi<br />

informacjami. Szef się nie myli – tylko podejmuje ryzyko. Szef nie się<br />

krzywi – on uśmiecha się bez entuzjazmu. Szef się nie spóźnia – jego<br />

zatrzymują ważne sprawy. I tak dalej, i tak dalej. A ty, jako<br />

pracownik, musisz mieć do tego dystans. Nawet kiedy jesteś<br />

wezwany na dywanik, by tłumaczyć się z niezależnych od ciebie<br />

opóźnień w dostawie leków lub awantury w aptece, do której<br />

doszło z powodu nadmiernego poirytowania pacjentów.<br />

SCENY JAK Z „DNIA ŚWIRA”<br />

– Proszę pana, nam już głowa pęka od walenia tym młotem! – Że co?<br />

Że pan też pracuje? A ja to niby co? Na urlopie jestem?...<br />

Ciągnące się wokół miejsca pracy remonty, przebudowy, likwidacje<br />

awarii i towarzyszący im nieustanny hałas zwiększa irytację, stres<br />

i poczucie zmęczenia. Można próbować założyć: walczę z tym, na co<br />

mam wpływ. To, na co wpływu nie mam, ignoruję. Umiesz tak się<br />

wyłączyć?<br />

Projekt: OUTLINE Studio

LIFESTYLE<br />

rozmowa<br />

Rozkwitam<br />

na scenie<br />

Piękna i utalentowana. Aktorka i piosenkarka. Świetnie gotuje, w wolnych<br />

chwilach maluje obrazy. <strong>Olga</strong> Bończyk żyje intensywnie, ale we własnym<br />

tempie. Być może dzięki temu ma w sobie godny pozazdroszczenia spokój.<br />

Farmacja i ja: Podobno zaczęła<br />

Pani malować dopiero kilka lat<br />

temu. To było spełnienie marzeń<br />

czy recepta na codzienny stres?<br />

<strong>Olga</strong> Bończyk: Raczej próba sił. Znalazłam<br />

się w takiej sytuacji, że telefon przestał<br />

dzwonić i mogłam zostać bez pracy.<br />

Ponieważ jestem zodiakalnym Koziorożcem,<br />

nie lubię stać w miejscu. Wiedziałam,<br />

że zawodowa przerwa nie będzie trwać<br />

wiecznie i pomyślałam, że to dobry moment,<br />

by spełnić jedno ze swoich pragnień.<br />

Maluję to, co zawsze chciałam mieć na<br />

ścianach. Kopiuję oryginały. Tak długo<br />

patrzę na obraz, aż dostrzegam w nim<br />

wszelkie szczegóły, załamania światła<br />

i pracuję dopóty, dopóki moja praca stanie<br />

się podobna do oryginału. Zajmuje<br />

mi to mnóstwo czasu, ale na szczęście<br />

jestem osobą nauczoną cierpliwości.<br />

To szkoła muzyczna nauczyła Panią<br />

takiego spokoju i opanowania?<br />

Zawsze umiałam panować nad emocjami.<br />

Nie oznacza to oczywiście, że jestem ich<br />

pozbawiona, ale na co dzień staram się<br />

być, nazwijmy to, zrównoważona. Nie<br />

wybucham publicznie płaczem, nie żalę<br />

się wszystkim z moich smuteczków.<br />

A jednak w ostatnim odcinku „Jak<br />

oni śpiewają”, kiedy widzowie zde-<br />

cydowali, że nie przechodzi Pani do<br />

kolejnego etapu, miała Pani szkliste<br />

oczy.<br />

Ten program zdumiał mnie samą. Bardzo<br />

zżyłam się ze wszystkimi uczestnikami,<br />

ekipą, muzykami, reżyserami. Wiele osób<br />

mocno mi kibicowało, twierdziło nawet,<br />

że powinnam wygrać. Kiedy okazało się,<br />

że nie wchodzę do półfinału, przyjęłam<br />

to spokojnie, bo wiedziałam, jakimi zasadami<br />

rządzi się takie show. Widzowie<br />

mają prawo wybrać swojego faworyta.<br />

Podczas przerwy na reklamy podeszło do<br />

mnie mnóstwo ludzi. Pocieszali mnie,<br />

współczuli, niektórzy mieli łzy w oczach.<br />

Zupełnie się wtedy rozkleiłam.<br />

A jednak na koniec zupełnie spokojnie<br />

zaśpiewała Pani arię z „Traviaty”…<br />

Bo z drugiej strony tak wielkie poparcie<br />

bardzo mnie wzmocniło. To niesamowicie<br />

budujące uczucie, kiedy ma się<br />

obok siebie życzliwe osoby. Dlatego<br />

czuję, że wyszłam z tego programu<br />

obronną ręką. Zrobiłam wszystko,<br />

by śpiewać jak najlepiej, i myślę,<br />

że udowodniłam, że<br />

naprawdę umiem to<br />

robić.<br />

Zapraszano Panią do tego programu<br />

już od pierwszej edycji. Czemu nie<br />

wyrażała Pani zgody?<br />

Ze strachu. Bałam się, że odpadnę w pierwszym<br />

odcinku i widzowie pomyślą, że nie<br />

umiem śpiewać. To bardzo proste skojarzenie.<br />

Dokładnie tak jest w przypadku<br />

„SmaczneGo!”. Jestem w tym programie<br />

tylko prowadzącą, gotują kucharze i goście,<br />

a jednak, kiedy ktoś zaprasza mnie na<br />

imprezę kulinarną, często słyszę pytanie,<br />

ile porcji mogę na niej ugotować. Obawiałam<br />

się, że przy „Jak oni śpiewają”<br />

będzie podobnie. Odpadnę i tym samym<br />

zostanę w pamięci jako ta nieśpiewająca.<br />

Tymczasem od 22 lat utrzymuję się ze<br />

śpiewania, daję koncerty i traktuję to jako<br />

bardzo poważną część swojego życia zawodowego.<br />

<strong>Olga</strong> Bończyk<br />

Aktorka teatralna i filmowa,<br />

piosenkarka. Ogromną popularność<br />

zdobyła dzięki roli doktor Edyty<br />

w popularnym serialu „Na dobre i na<br />

złe”, na stałe współpracuje z teatrami<br />

warszawskimi. Jako piosenkarkę<br />

widzowie mogą ją najczęściej usłyszeć<br />

w recitalach „Piosenki z klasą”<br />

(przeboje filmowe w polskich<br />

tłumaczeniach) i „Trzeba marzyć”<br />

(polskie przeboje z lat 50. i 60.).<br />

Prowadzi telewizyjny show kulinarny<br />

„SmaczneGo!”. Jest ambasadorem<br />

projektu „Dźwięki Marzeń”, którego<br />

celem jest rehabilitacja dzieci, które<br />

urodziły się z wadą słuchu.<br />

Fot. AKPA

LIFESTYLE<br />

rozmowa<br />

Procentują lata nauki w szkole muzycznej?<br />

Na pewno. Wiem, że mam takie przygotowanie<br />

i umiejętności, których aktor nie<br />

posiądzie w szkole aktorskiej, bo zwyczajnie<br />

brakuje mu na to czasu. Skończyłam<br />

wydział wokalno-aktorski, ale w moim<br />

życiu muzyka zawsze była na pierwszym<br />

miejscu.<br />

A dziś zderza się z aktorstwem?<br />

Nie musi. Jestem aktorką, kiedy wychodzę<br />

na scenie lub staję przed kamerą, a wokalistką,<br />

kiedy występuję na estradzie. Nie<br />

ma rzeczy ważniejszej i mniej ważnej.<br />

Robię to, co w danym momencie jest do<br />

zrobienia. Uważam, że skoro szczęśliwie<br />

zostałam obdarzona jakimiś zdolnościami<br />

artystycznymi, to grzechem byłoby<br />

ich nie wykorzystać.<br />

Wychowywała się Pani po części<br />

w świecie ciszy. Pani rodzice nie słyszeli.<br />

Gdzie szukała pani wsparcia,<br />

kiedy miała problemy w szkole?<br />

Mimo to wraz z moim starszym bratem<br />

Mirkiem zawsze przybiegaliśmy do nich<br />

w kryzysowych sytuacjach. Bardzo w nas<br />

wierzyli. Gdyby tak nie było, nie wysłaliby<br />

nas do tego typu szkół. A im mniej<br />

nam mogli pomóc, tym ich wiara była<br />

większa. A trzeba przyznać, że nie zawsze<br />

dawałam sobie radę i przynosiłam dwóje.<br />

W takich chwilach myślałam, czy nie<br />

lepiej zostać biologiem. Potem<br />

jednak spokojnie kalkulowałam,<br />

że przecież chcę być<br />

artystką. Moja pani profesor od fortepianu<br />

zawsze powtarzała, że jestem stworzona<br />

na scenę, bo tam rozkwitam. I rzeczywiście<br />

coś w tym było. Na co dzień byłam<br />

bardzo nieśmiałą osobą.<br />

To dość częsty przypadek wśród artystów.<br />

Nieśmiali ludzie szukają sposobu<br />

na uwolnienie emocji.<br />

Scena na pewno to ułatwia. Można przebrać<br />

się za kogoś innego, poudawać troszkę<br />

i w ten sposób poszukać wyjścia ze<br />

swojej skorupy. Prywatnie nie przepadam<br />

za tym, za to uwielbiam popisywać się na<br />

estradzie, udowadniać, że coś umiem,<br />

dzielić się tym i cieszyć.<br />

Stresuje się Pani przed występem?<br />

Zawsze. W środku kompletnie się gotuję,<br />

ale ponieważ wiem, że stres się udziela,<br />

staram się go nie okazywać. Ba, kiedy mam<br />

wyjść na scenę, unikam ludzi, którzy panikują<br />

albo epatują swoimi emocjami.<br />

Wiem, że to nic nie daje, a sporo utrudnia.<br />

Wolę się skupić, wziąć pięć głębokich<br />

oddechów, bo wiem, że po dwóch, trzech<br />

minutach występu stres zamieni się w radość.<br />

Chodzi tylko o to, by opanować ten<br />

pierwszy moment.<br />

Może dlatego jest Pani postrzegana<br />

jako rozsądna, spokojna osoba, która<br />

nie goni za sukcesem.<br />

Po prostu nie żyję życiem zawodowym<br />

przez całą dobę. Kiedy kończę pracę, zamieniam<br />

się w domatorkę. Siadam na<br />

tarasie, gotuję kolację dla przyjaciół, piję<br />

wino, czytam książki. Nie ma dla mnie<br />

nic przyjemniejszego, a moje życie prywatne<br />

w ogóle nie podlega prawom show-<br />

-biznesu. Nie bywam w klubach, na bankietach.<br />

Kiedy tylko wiem, że mogę<br />

wrócić do domu, włączyć muzykę, wziąć<br />

kota na kolana albo posadzić kwiaty<br />

w ogrodzie, już jestem szczęśliwa. Bankiety<br />

mnie nudzą, w dodatku często nie<br />

smakuje mi podawane tam jedzenie, bo<br />

sama gotuję lepiej.<br />

I podobno bez wpadek.<br />

Kiedy gotuję dla innych, rzeczywiście<br />

zwykle wszystko mi się udaje. Może dlatego,<br />

że goście są dla mnie inspiracją.<br />

Później nie zawsze umiem powtórzyć daną<br />

potrawę. Nie mam już takiego zapału.<br />

A tak zapraszam przyjaciół, obmyślam<br />

menu, czasami razem coś przyrządzamy.<br />

Lubię gotować dla ludzi. Może dlatego,<br />

że potem mnie chwalą (śmiech). Sama jestem<br />

wobec siebie niezmiernie krytyczna.<br />

Rozmawiała Anna Niewiadomska

LIFESTYLE<br />

psychologia<br />

Bywają chwile,<br />

gdy każdy z nas ma<br />

ochotę rzucić wszystko<br />

i zastosować<br />

remedium, o jakim<br />

śpiewała Maryla<br />

Rodowicz, czyli<br />

„wsiąść do pociągu<br />

byle jakiego, nie dbać<br />

o bagaż, nie dbać<br />

o bilet”. Nauka<br />

odpoczywania to<br />

szukanie czynności,<br />

które dają najwięcej<br />

przyjemności<br />

i oddawanie się im<br />

z odrzuceniem<br />

poczucia winy.<br />

SZTUKA<br />

wypoczywania<br />

Istnieje tyle sposobów na relaks, ilu<br />

ludzi. Każdy z nas po powrocie z pracy<br />

do domu myśli o tym, jak spędzić<br />

czas w taki sposób, aby mieć z tego<br />

przyjemność. Emeryci, ludzie niepracujący<br />

i osoby zawodowo zajmujące się<br />

domem, mają swój plan dnia, w którym<br />

nie może zabraknąć miejsca na odpoczynek.<br />

Dla naszego zdrowia niezbędne jest<br />

zachowanie proporcji: po zajęciach absorbujących<br />

nas mentalnie lub fizycznie<br />

nadchodzi czas na zwolnienie tempa.<br />

SŁODKICH SNÓW<br />

Bardzo ważnym elementem biernego<br />

wypoczynku jest sen. W zależności od<br />

wieku potrzeba innej ilości snu. Wbrew<br />

pozorom, im jesteśmy starsi, tym mniej<br />

go potrzebujemy. Nie jest to jednak taki<br />

rodzaj odpoczynku biernego, na jaki mamy<br />

ostateczny wpływ. Tutaj warunki stawia<br />

nasz organizm, a my jedynie możemy<br />

wprowadzać swoje modyfikacje, np. ustalając<br />

godziny snu. Najprościej mówiąc<br />

– śpij wtedy, gdy potrzebujesz.<br />

To ty jesteś panem swojego<br />

wolnego czasu i możesz wybrać<br />

to, dzięki czemu poczujesz,<br />

jak przestają ci ciążyć troski<br />

dnia. Nieważne, czy będzie<br />

to oglądanie telewizji czy<br />

intensywna jazda na rowerze.<br />

Relaks jest absolutnie uzależniony od<br />

naszej woli. To my decydujemy, czy pójdziemy<br />

na spacer, czy zostaniemy w domu<br />

i obejrzymy film. Wybieramy formę zależnie<br />

od wykonywanej przez nas na co<br />

dzień pracy, charakteru oraz nastroju. Kto<br />

napracował się fizycznie, chętnie wybierze<br />

wieczór przed telewizorem lub z ulubioną<br />

gazetą. Choć to rozrywka niepolecana<br />

przez lekarzy, którzy najchętniej widzieliby<br />

wszystkich na spacerze, nie odmawiajmy<br />

jej sobie od czasu do czasu. Kto<br />

odpoczywa najlepiej przy mało angażujących<br />

plotkach z życia gwiazd, niech się<br />

tego nie wstydzi. Ty jesteś panem swojego<br />

wolnego czasu i możesz wybrać to, dzięki<br />

czemu poczujesz, jak troski dnia przestają<br />

ciążyć ci na ramionach.<br />

TROCHĘ KULTURY…<br />

Wszystkie wieczory w tygodniu spędzone<br />

w fotelu mogą się okazać bardziej męczące<br />

niż aktywny wypoczynek. Nasze ciała<br />

zostały bowiem stworzone do ruchu.<br />

Aktywny wypoczynek sprzyja nie tylko<br />

poprawie kondycji fizycznej, ale i samopoczucia.<br />

Nawet zwykły spacer pomaga<br />

nabrać dystansu do kłębiących się w głowie<br />

myśli. Podczas niespiesznej przechadzki<br />

do parku można nagle zauważyć coś,<br />

na co byliśmy ślepi podczas codziennej<br />

podróży do pracy czy sklepu – klomb<br />

z kwiatami, nowy budynek, ławkę, posadzone<br />

drzewo.<br />

Dobrym pomysłem jest połączenie miłego<br />

z pożytecznym i udanie się do miejsca,<br />

do którego zazwyczaj nie mamy<br />

czasu często zaglądać – teatru lub opery.<br />

Ci, którzy wolą X muzę od aktorów oglądanych<br />

na żywo, mają szansę w inny,<br />

dojrzały sposób doświadczyć tego, co<br />

znają głównie dzięki dawnym wycieczkom<br />

z klasą do kina na adaptację jednej z lektur.<br />

Być może przekonanie o wyższości<br />

filmu nad przedstawieniem będzie można<br />

poddać weryfikacji? Dzięki zwykłemu<br />

Rys. Getty Images/FPM<br />

40 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

psychologia<br />

„ruszeniu się z domu” można odkryć<br />

dookoła siebie mnóstwo interesujących<br />

szczegółów.<br />

…I NATURY<br />

Jazda na rowerze, poprzez zwiększenie<br />

dystansu do pokonania, poszerza możliwości<br />

obcowania z naturą. Oddalenie<br />

się od domu, czy to na rowerze, czy autobusem<br />

lub pociągiem pozwala na chwilowe<br />

zostawienie codzienności za sobą.<br />

Poznawanie innych miast, miasteczek<br />

i wsi jest dobrą drogą do połączenia odpoczynku<br />

z zaspokojeniem ciekawości<br />

świata. Ostatnio wzrastającą popularnością<br />

zaczyna cieszyć się trekking – wędrówki<br />

przez ciekawe tereny. Na górskich<br />

ścieżkach trekkerów można rozpoznać<br />

z daleka po specjalnych kijkach w obu<br />

rękach. Zaprojektowano je w ten sposób,<br />

żeby pomagały przenosić część obciążeń<br />

z nóg na ręce. Innym wariantem tego<br />

sposobu na aktywny relaks jest tzw. nordic<br />

walking. Wymyślona w Skandynawii<br />

forma spacerów powoduje spalanie kalorii<br />

równie szybkie jak jogging.<br />

Jedną z ciekawszych form aktywnego<br />

wypoczynku jest wodny aerobik, tzw.<br />

akwaaerobik. Jest to połączenie klasycznych<br />

ćwiczeń z ruchami typowymi dla niektórych<br />

styli pływackich. Środowisko wodne<br />

zmniejsza ryzyko uszkodzeń mięśni i stawów,<br />

typowe dla ćwiczeń w sali.<br />

Nawet deszcz za oknem wcale nie musi<br />

oznaczać, że jesteśmy skazani na kolejny<br />

odcinek serialu w telewizji. Aktywnie<br />

odpocząć można również w domowym<br />

zaciszu, o ile znajdziemy coś, co będziemy<br />

mogli realizować jako hobby. Jeśli ktoś<br />

jako dziecko marzył o malowaniu, nauce<br />

języków obcych, tańca i poszerzaniu<br />

swojej wiedzy na różne tematy, na co czekać?<br />

Oczywiście, idealny moment to<br />

emerytura, jednak nie trzeba odkładać<br />

realizacji zainteresowań do czasu, w których<br />

metrykalnie będziemy się klasyfikować<br />

do grona słuchaczy uniwersytetu III<br />

wieku. Warto zacząć wcześniej, by potem<br />

na przykład dzielić się wiedzą z innymi<br />

na zajęciach organizowanych przez placówki<br />

dydaktyczne.<br />

Cokolwiek robisz, by odpocząć, nie licz<br />

czasu. Jest tylko twój i masz do niego<br />

pełne prawo.<br />

Sylwia Skorstad, Krzysztof Pawłowicz<br />

TEST<br />

Czy jesteś człowiekiem zmęczonym?<br />

Zdolności adaptacyjne zamieniają się czasem ze sprzymierzeńca w nieprzyjaciela.<br />

Dzieje się tak wtedy, gdy przez dłuższy czas jesteśmy poddani działaniu negatywnego<br />

czynnika, np. zmęczenia. Trudno obiektywnie ocenić, czy potrzeba nam<br />

wizyty u lekarza, czy tylko kilkudniowego wypoczynku. Poniższy test może pomóc<br />

w znalezieniu odpowiedzi na to pytanie. Przeczytaj pytania i udziel odpowiedzi<br />

z podanej listy. Za każą z nich przyznaj sobie odpowiednią liczbę punktów.<br />

Punktacja:<br />

• prawie nigdy – 1 punkt,<br />

• rzadko – 2 punkty,<br />

• czasami – 3 punkty,<br />

• często – 4 punkty,<br />

• prawie zawsze – 5 punktów.<br />

1) Często czuję się zmęczony/a, przez większość czasu fizycznie lub emocjonalnie<br />

wyczerpany/a.<br />

2) Zmieniając pozycję z leżącej na stojącą lub pochylając się nisko czuję się<br />

oszołomiony/a lub kręci mi się w głowie.<br />

3) Często miewam zawroty głowy. Czuję się jakbym się nie obudził/a lub jakbym<br />

wciąż śnił/a.<br />

4) Często mam problemy z wstaniem rano, chociaż położyłem/am się spać<br />

o rozsądnej porze.<br />

5) Piję więcej niż trzy filiżanki kawy, szklankę coli lub napoju z kofeiną dziennie,<br />

bo inaczej czuję, że nie jestem w stanie normalnie funkcjonować.<br />

6) Często przeziębiam się i łapię infekcje.<br />

7) Bez względu na porę dnia mam podkrążone oczy i „zmęczoną” skórę ze skłonnością<br />

do podrażnień.<br />

8) Odczuwam wzmożone łaknienie, szczególnie na słodycze i słone przekąski.<br />

9) Czuje się przytłoczony/a pracą, życiem rodziną, i codziennymi obowiązkami.<br />

10) Moje paznokcie stały się słabe i łamliwe, a włosy suche i pozbawione połysku.<br />

11) Po uprawianiu aktywności fizycznej czuję się bardziej zmęczony/a niż pełny/<br />

a energii.<br />

12) Temperatura mojego ciała wydaje się być nierównomierna (np. ręce i stopy<br />

są zimne, a twarz jest ciepła).<br />

13) Łatwo się irytuję, stałem/am się niecierpliwy/a, miewam nastroje depresyjne.<br />

14) W wolnym czasie jestem często zbyt zmęczony/a, żeby robić cokolwiek co<br />

może mieć związek z wychodzeniem z domu.<br />

WYNIKI:<br />

14-25 punktów – Nie masz problemów z zachowaniem właściwych proporcji<br />

pracy i odpoczynku. Prawdziwe zmęczenie rzadko ci towarzyszy. Jeśli czujesz, że<br />

potrzeba ci regeneracji sił, potrafisz zwolnić tempo i znaleźć niszę dla siebie.<br />

Zapewne posiadasz jakąś receptę na redukowanie poziomu stresu i zachowywania<br />

proporcji pomiędzy wypełnianiem obowiązków i relaksem. Cokolwiek to jest<br />

– spróbuj tego nauczyć swoje otoczenie.<br />

26-49 punkty – Wydaje się, że wszystko jest w normie. Mimo to należy uważać.<br />

Jeśli poczujesz, że dopada cię zmęczenie, postaraj się tego nie ignorować. Zrelaksuj<br />

się, zrób to, co lubisz najbardziej. Zmęczenie ma być dla ciebie takim samym<br />

sygnałem jak smutek dla duszy czy ból dla ciała – nadszedł czas, żeby zatrzymać<br />

się w biegu i nabrać oddechu.<br />

50-70 punktów – Wiele wskazuje na to, że twój stan to coś więcej niż zwykłe<br />

zmęczenie. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że cierpisz na zespół przewlekłego<br />

zmęczenia. Porozmawiaj z lekarzem i absolutnie nie lekceważ swojego stanu.<br />

Nie wystarczy zażyć kilka witamin i pojechać na urlop, trzeba opracować racjonalny<br />

plan walki ze zmęczeniem, zmienić tryb życia i przyzwyczajenia. Prawdopodobieństwo<br />

zachorowania na poważna chorobę w ciągu następnych dwóch lat jest<br />

u ciebie wysokie, zatem nie ma czasu do stracenia – to dobry moment na wizytę<br />

lekarską i przeprowadzenie wszystkich koniecznych badań.<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

41

LIFESTYLE<br />

dieta<br />

Mieszaj i łącz, czyli<br />

Sałata, choć smaczna<br />

sama w sobie,<br />

to jedynie baza<br />

do tego, co może<br />

zagościć na wiosenno-<br />

-letnich talerzach.<br />

Mnogość dodatków<br />

– warzyw, choć nie<br />

tylko, oszałamia<br />

i zachęca do jedzenia.<br />

Sałat mamy na rynku dostatek.<br />

W sklepach i na bazarach, gdzie<br />

nie spojrzymy, tam jakaś nowa,<br />

wcześniej nieznana. I to niekoniecznie<br />

zielona, niekoniecznie o dużych,<br />

sercowych liściach. Rozmaitość kształtów<br />

i smaków. Obok tradycyjnej, znanej z dzieciństwa,<br />

masłowej, leżą dumne sałaty<br />

rzymskie, słodkawe lodowe, gorzkawe<br />

dębowe, kędzierzawe endywie, fioletowe<br />

radicchio i dalej – roszponki o małych<br />

okrągłych listkach, rukole o ostrym, zdecydowanym<br />

smaku i kształcie przypominającym<br />

szczaw, boćwiny (nie mylić<br />

z botwinką) i pozwiązywane w pęczki<br />

liście szpinaku (tak, to też sałaty).<br />

Dodatkiem do sałaty może być praktycznie<br />

wszystko: warzywa, owoce, sery, mięso,<br />

ryby, owoce morza, zioła, nasiona. Świeże,<br />

grillowane, gotowane. Od rodzaju<br />

użytych dodatków bedzie zależeć charakter<br />

sałatki, jej przynależność do określonej<br />

kultury kulinarnej, kaloryczność.<br />

W komponowaniu składników sałatkowego<br />

dania panuje niemal całkowita<br />

dowolność. Niemal, bo jak we wszystkim<br />

wskazany jest umiar, by ilość nie zaważyła<br />

na jakości. W tabeli obok pokazujemy,<br />

co z czym można łączyć, by zachować<br />

i narodowy charakter dania,<br />

i spójność smaku.<br />

Antonina Miriam<br />

Nic nie trzeba, wszystko wolno. Nasza tabela pokaże, jakie produkty<br />

jednak, by nie popełnić grzechu nadmiaru. Wybierzmy jeden lub dwa<br />

Popularna nazwa<br />

sałatki<br />

NICEJSKA<br />

GRECKA<br />

CESARSKA<br />

MEKSYKAŃSKA<br />

Jakiej sałaty można<br />

użyć do tej sałatki?<br />

endywia, lodowa,<br />

masłowa, radicchio,<br />

rukola, roszponka<br />

lodowa, masłowa,<br />

rzymska, rukola,<br />

radicchio, endywia,<br />

roszponka<br />

rzymska, lodowa,<br />

rukola, radicchio<br />

lodowa, masłowa,<br />

szpinak<br />

Jakie warzywa i owoce<br />

do niej pasują?<br />

warzywa: ugotowane ziemniaki,<br />

ugotowana drobna fasola<br />

szparagowa, pomidory,<br />

bakłażan, cebula, oliwki;<br />

owoce: jabłka, pomarańcze<br />

papryka (czerwona, zielona,<br />

żółta), papryczki pepperoni,<br />

pomidor, cebula, ogórek,<br />

papryka, szparagi, oliwki,<br />

kukurydza, groszek, papryka,<br />

papryczki chilli, ogórek, fasola<br />

czerwona, czerwona cebula,<br />

pomidory, cukinia;<br />

owoce: awokado, mango,<br />

jabłka<br />

SKANDYNAWSKA lodowa, radicchio ugotowane ziemniaki, ogórek,<br />

rzepa, koper, seler naciowy;<br />

owoce: jabłka, żurawina<br />

ZE SZPINAKIEM świeży szpinak pomidory, czerwona cebula,<br />

pieczarki, dymka, kapary<br />

42 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

dieta<br />

rzecz o sałatkach<br />

można łączyć, by uzyskać harmonijny, acz niespodziewany efekt smakowy. Pamiętajmy<br />

z zaproponowanych w poszczególnych grupach składników, nie mieszajmy wszystkich naraz.<br />

Które zioła/nasiona<br />

będą się dobrze<br />

komponowały?<br />

Jaki rodzaj serów<br />

można dodać, by<br />

nie zepsuć smaku?<br />

Jakie mięso/ryby/<br />

owoce morza można<br />

dodać?<br />

Jakie sosy<br />

i dressingi<br />

wzbogacą smak<br />

Inne dodatki<br />

prażone orzeszki<br />

piniowe, posiekane<br />

i wyprażone orzechy<br />

laskowe, ziarna<br />

słonecznika<br />

feta, ser pleśniowy<br />

filety anchois,<br />

tuńczyk z puszki<br />

sos vinegret: 3 łyżki<br />

oliwy, 1 łyżka soku<br />

z cytryny 1/2 łyżki<br />

octu balsamicznego,<br />

1 zmiażdżony ząbek<br />

czosnku<br />

jajka gotowane<br />

na twardo (najlepiej<br />

przepiórcze), sól,<br />

pieprz<br />

świeża bazylia,<br />

prażone orzeszki<br />

piniowe<br />

feta, mozarella,<br />

parmezan, ricotta,<br />

ser pleśniowy<br />

gotowany kurczak,<br />

szynka parmeńska<br />

sos vinegret, oliwa<br />

z odrobiną musztardy<br />

i posiekanym<br />

czosnkiem<br />

–<br />

– parmezan filety anchois,<br />

grillowany kurczak<br />

żółtko jajka<br />

wymieszane z oliwą;<br />

sos worcester<br />

grzanki, natarty<br />

czosnkiem czerstwy<br />

chleb<br />

pieprz cayenne,<br />

orzechy włoskie<br />

starty na tarce<br />

twardy, ostry ser<br />

żółty<br />

grillowana wołowina<br />

pokrojona w paski,<br />

wędzony boczek<br />

sos vinegret;<br />

sos sporządzony<br />

z soku z cytryny,<br />

oleju z dodatkiem<br />

soli i pieprzu<br />

suszone pomidory,<br />

tabasco,<br />

koperek – śledzie, krewetki,<br />

paluszki krabowe,<br />

filety anchois<br />

prażone pestki<br />

słonecznika, dyni<br />

feta, ser kozi, ser<br />

pleśniowy<br />

podsmażany boczek<br />

miód wymieszany<br />

z musztardą<br />

z dodatkiem soli<br />

i pieprzu, koperku<br />

i odrobiny białego<br />

wina<br />

sos vinegret; sos<br />

majonezowy z dodatkiem<br />

estragonu, sól,<br />

pieprz do smaku;<br />

oliwa wymieszana<br />

z posiekanym<br />

czosnkiem<br />

jajka gotowane<br />

na twardo<br />

jajka gotowane<br />

na twardo<br />

Fot. Shutterstock, Food Centrale/FORUM<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

43

LIFESTYLE<br />

dieta<br />

Letnie pragnienia<br />

Jest ciepło, coraz<br />

cieplej. Ciało żąda<br />

nawodnienia, zmysły<br />

– orzeźwienia.<br />

Chce nam się pić.<br />

Cokolwiek. Stop – pić<br />

też trzeba umieć. Nie<br />

wszystkimi napojami<br />

ugasimy pragnienie,<br />

nie wszystkimi dodamy<br />

sobie zdrowia. Co pić<br />

latem? Jaki napój<br />

zdjąć ze sklepowej<br />

półki?<br />

Zbyt małe nawodnienie organizmu<br />

rozpoczyna w naszym organizmie<br />

szereg niekorzystnych procesów,<br />

począwszy od rozdrażnienia,<br />

zaczerwienienia skóry, braku apetytu,<br />

zaburzeń oddychania, po wysychanie<br />

błony śluzowej jamy ustnej, osłabienie sił<br />

fizycznych, stopniowe nagromadzenie<br />

związków toksycznych. Skutki odwodnienia<br />

mogą być katastrofalne – ze śmiercią<br />

włącznie.<br />

Dorosły zdrowy człowiek, umiarkowanie<br />

aktywny fizycznie, żyjący na naszej szerokości<br />

geograficznej powinien dostarczyć<br />

organizmowi około 3 litrów płynów<br />

dziennie. Połowę w postaci napojów,<br />

połowę w pokarmach oraz poprzez procesy<br />

zachodzące w organizmie. W ciągu<br />

doby około 5% przyswajanych płynów<br />

tracimy w procesie oddychania, a pozostałą<br />

część wydalamy wraz z potem<br />

i moczem. Warto o tym pamiętać, by<br />

wiedzieć co pić, aby naprawdę nawodnić<br />

organizm.<br />

WYBÓR 1<br />

Kolorowe napoje gazowane<br />

Jako społeczeństwo mamy wielką słabość<br />

do napojów typu cola. Smak kolorowych<br />

płynów z bąbelkami nieodmiennie uwodzi,<br />

w którym to uwodzeniu niemałą rolę<br />

odgrywają dobrze zrealizowane reklamy<br />

tych produktów. Gdy chce nam się pić<br />

i dodatkowo jesteśmy znużeni, napoje<br />

z kofeiną dają nie tylko poczucie zaspokojenia<br />

pragnienia, ale i doładowania wewnętrznych<br />

baterii. Z tego powodu część<br />

z nas małą butelkę bądź puszkę takiego<br />

napoju nosi zawsze przy sobie na wypadek,<br />

gdybyśmy w czasie pracy poczuli się, nie<br />

daj Boże, chwilowo zdekoncentrowani,<br />

nieco rozleniwieni lub zwyczajnie śpiący<br />

z powodu panującego upału. A że niektórzy<br />

z nas tak właśnie czują się nieustannie,<br />

wypijają i litr takich napojów dziennie.<br />

Tłumaczą sobie, że działa on na nich tak<br />

samo pobudzająco jak kawa i mocna herbata<br />

razem wzięte. Nad kawą – wedle samych<br />

zainteresowanych – napoje takie mają tę<br />

wyższość, że w przeciwieństwie do kawy<br />

można je pić wprost z butelki, w każdych<br />

okolicznościach.<br />

Rady dietetyków<br />

Można powiedzieć krótko: fatalny wybór.<br />

Kolorowe napoje gazowane to czysta chemia<br />

i… puste kalorie. Problemem tego typu<br />

napojów oprócz nafaszerowania chemią<br />

jest bowiem duża zawartość cukru. Im<br />

więcej cukru, tym płyn gorzej i wolniej<br />

się wchłania, nie może przeniknąć z przewodu<br />

pokarmowego do komórek całego<br />

organizmu. Fachowo nazywa się to, że taki<br />

napój jest hipertoniczny – co oznacza, że<br />

organizm, chcąc go w ogóle przyswoić, musi<br />

zainwestować wodę ze swoich zapasów, by<br />

dokonać rozcieńczenia. Pijąc colę albo oranżady<br />

– gasimy uczucie pragnienia, ale nie<br />

nawadniamy tak naprawdę organizmu.<br />

Poza tym: duża zawartość cukru, poprzez<br />

jego wysoką kaloryczność, sprzyja otyłości<br />

i powstawaniu próchnicy. Oczywiście od<br />

szklanki kolorowego napoju z bąbelkami<br />

nikt nie umrze, ale chcąc zachować szczupłą<br />

Fot. BE&W<br />

44 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

dieta<br />

sylwetkę i dbać o stan zębów, powinnyśmy<br />

ich unikać.<br />

WYBÓR 2<br />

Soki owocowe<br />

Wielu z nas myśli, że skoro owoce są jednym<br />

z lepszych możliwych naturalnych<br />

źródeł witamin i minerałów, to właśnie<br />

soki owocowe mogą być dobrym źródłem<br />

gaszenia letniego pragnienia. Niestety,<br />

robiąc zakupy, mało kto jednak wczytuje<br />

się dokładnie w etykietę, na której – wbrew<br />

pozorom – można wyczytać naprawdę<br />

ciekawe rzeczy.<br />

Rady dietetyków<br />

Przede wszystkim trzeba wiedzieć, że soku<br />

sprzedawanego w kartonach nie produkuje<br />

się z naturalnego soku powstałego<br />

z wyciśnięcia owoców, ale z zagęszczonego<br />

koncentratu owocowego. Proces ten polega<br />

na podgrzaniu owoców przeznaczonych na<br />

sok i pozbawieniu ich wody. Sok uzyskuje<br />

się po rozcieńczeniu powstałej cieczy taką<br />

ilością wody, jaką się odjęło. Następnie,<br />

aby przywrócić sokowi aromat i podnieść<br />

walory smakowe, dodaje się substancje<br />

słodzące oraz sok z cytryny bądź kwas cytrynowy.<br />

Do soków przecierowych wrzuca<br />

się także fragmenty miąższu, by – zgodnie<br />

z obietnicami producenta – pływały w nim<br />

„kawałki owoców” oraz by były gęstsze.<br />

Jeśli ilość dodanego cukru w gotowym do<br />

sprzedaży soku nie przekracza 15 gramów<br />

na litr, producent nie musi deklarować<br />

tego na opakowaniu, kiedy tę wartość<br />

przekracza, musi zaznaczyć na etykiecie,<br />

że jest to sok „z dodatkiem cukru”. Tak<br />

czy tak, środki dosładzające stosowane są<br />

w takich ilościach, że organizm ma trudności<br />

z przyswojenia wody z soku, a więc<br />

– nie zostaje nawodniony.<br />

Jakimś rozwiązaniem jest samodzielne<br />

rozcieńczanie soku przed wypiciem pół<br />

na pół z wodą. Ma to jeszcze jedną dobrą<br />

stronę: soki, które zawierają w sobie tyle<br />

cukru, są kaloryczne. W sklepach można<br />

znaleźć też soki niskokaloryczne (tzw. light).<br />

Są to jednak napoje, czyli zawierają więcej<br />

wody niż soku, i aby nadać im odpowiedni<br />

smak, zamiast cukru stosuje się słodzik.<br />

Jest on co prawda mniej kaloryczny, ale<br />

wpływa na proces gospodarowania węglowodanami<br />

przez nasz organizm.<br />

WYBÓR 3<br />

Woda<br />

Namnożyło nam się w sklepach wód przeróżnych.<br />

Stołowe, źródlane, mineralne, smakowe.<br />

Jeszcze kilkanaście lat temu dziwiliśmy<br />

się, że można kupować wodę w butelce.<br />

Dziś kupujemy ją zgrzewkami.<br />

Czysta woda nie jest jednak przez wszystkich<br />

W wodzie jest wiele ważnych<br />

dla organizmu składników,<br />

m.in. wapń, magnez,<br />

potas i sód, jod, żelazo,<br />

mangan, miedź, kobalt,<br />

krzem, selen, cynk.<br />

lubiana. Nie ma w sobie pokusy słodkości,<br />

nie wabi ani smakiem, ani kolorem.<br />

Niektórzy właśnie ze względu na jej bezsmakowość<br />

jej nie lubią, niektórzy piją ją,<br />

ale tylko w towarzystwie plastra cytryny,<br />

odrobiny soku. Niektórzy – wręcz przeciwnie<br />

– uważają się za takich znawców<br />

wody, że twierdzą, iż rozróżniają smak<br />

Perrier od wody z rodzimych górskich<br />

źródeł. O gustach trudno dyskutować,<br />

lepiej przyjrzeć się faktom.<br />

Nie wierz obiegowym opiniom na temat wody<br />

1. Stołowa woda butelkowana nie jest lepsza od spełniającej normy sanitarne „kranówki”.<br />

Normy higieniczne są dla obu wód, jako przeznaczonych do spożycia, takie<br />

same. Z kolei wiele wód sprzedawanych w sklepach ma mniej minerałów od wody,<br />

która płynie w naszych kranach.<br />

2. Osadzający się w czajniku kamień wcale nie świadczy o złej jakości wody, tylko<br />

o jej „twardości”, czyli o zawartości wapnia i magnezu. A miękka woda wcale nie<br />

jest zdrowa.<br />

3. W wodach butelkowanych są bakterie tak samo jak w kranówce.<br />

4. Wody smakowe to wyrób bliższy napojom owocowym niż wodzie. Polskie przepisy<br />

zabraniają aromatyzowania prawdziwej wody mineralnej.<br />

5. Tylko kilkanaście z setek rodzajów wód butelkowanych wytwarzanych w Polsce<br />

można nazwać mineralnymi.<br />

Rady dietetyków<br />

Woda to najlepszy wybór, i to nie tylko na<br />

ugaszenie pragnienia w letnie dni. W wodzie<br />

nie ma nic zbędnego: ani konserwantów,<br />

ani sztucznych aromatów, ani barwników,<br />

ani kalorii. Jest w niej natomiast mnóstwo,<br />

ważnych ze względu na prawidłowe funkcjonowanie<br />

naszego organizmu, składników:<br />

wapń, magnez, potas i sód, żelazo, mangan,<br />

miedź, kobalt, krzem, selen, jod, fluor,<br />

potas, cynk – i to w proporcjach, które<br />

są najwłaściwsze z właściwych, bo wyważyła<br />

je natura. Picie wody jest szczególnie<br />

ważne, gdy się odchudzamy. Woda nie<br />

ma kalorii, a wypijana przed posiłkiem<br />

wypełnia wolną przestrzeń w żołądku, co<br />

skutecznie ogranicza apetyt.<br />

Woda pomaga też w wypłukiwaniu z organizmu<br />

szkodliwych związków powstających<br />

w wyniku spalania tłuszczów, a ponieważ<br />

w czasie odchudzania tracimy najpierw<br />

beztłuszczową masę ciała, czyli właśnie<br />

wodę, musimy ją uzupełniać.<br />

A co do dylematu: pić gazowaną czy też<br />

niegazowaną… Woda gazowana nie jest<br />

dla wszystkich. Dwutlenek węgla drażni<br />

śluzówkę żołądka, więc przeciwwskazaniem<br />

do jej spożywania są wszelkie dolegliwości<br />

żołądkowo-jelitowe, wzdęcia, zgaga. Wody<br />

o bardzo wysokim nasyceniu CO 2<br />

będą także<br />

niewskazane dla osób z niewydolnością<br />

układu krążenia i układu oddechowego.<br />

Nie powinny ich też pić małe dzieci.<br />

Jednakże gdy nie jesteśmy w stanie przekonać<br />

się do wody niegazowanej, pijmy gazowaną,<br />

gdyż priorytetem jest uzupełnianie<br />

płynów w organizmie i dostarczanie mu<br />

jak najmniejszej ilości zbędnych kalorii.<br />

Lepiej regularnie pić wodę gazowaną niż<br />

inne napoje zawierające dużą ilość cukru:<br />

soki czy nafaszerowane chemią napoje.<br />

Pamiętajmy tylko, by wody gazowanej nie<br />

pić przez słomkę, ponieważ dodatkowo<br />

połykamy wtedy powietrze, co nasila<br />

produkcję gazów i prowokuje przykre<br />

wzdęcia.<br />

Natomiast wody smakowe to twór recepturowo<br />

dużo bliższy napojom niż wodzie.<br />

Niektóre potrafią dostarczyć nawet<br />

300 kcal (1,5-litrowa butelka), ze względu<br />

na zawartość środków słodzących (m.in.<br />

cukru) oraz konserwantów chemicznych.<br />

Nie dajmy się nabić w butelkę!<br />

Antonina Miriam<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

45

LIFESTYLE<br />

fitness<br />

Chcesz zapanować<br />

nad stresem?<br />

Naucz się relaksować<br />

– nie od święta, ale<br />

codziennie, wtedy gdy<br />

ciało woła o chwilę<br />

wytchnienia, a umysł<br />

domaga się spokoju.<br />

Zamknij oczy<br />

i weź głęboki oddech…<br />

Siddhasana (pozycja Mędrca)<br />

Siadamy na macie. Zginamy prawą<br />

nogę w kolanie, a stopę układamy<br />

u nasady lewego uda. To samo robimy<br />

z lewą nogą. Podeszwy stóp muszą<br />

być zwrócone do góry, a kręgosłup<br />

wyprostowany. Dłonie kładziemy na<br />

kolanach lub składamy je, łącząc<br />

palce na wysokości mostka. Skupiamy<br />

się na swoim wnętrzu i oddychamy.<br />

Następnie zmieniamy ułożenie nóg.<br />

Ważne jest podparcie miednicy kocem<br />

lub poduszką, aby łatwiej było<br />

wydłużyć kręgosłup.<br />

Cel ćwiczenia:<br />

Wycisza umysł, uspokaja i relaksuje.<br />

Zmniejsza dyskomfort związany<br />

z bólami miesiączkowymi. Dodatkowo<br />

rozciąga ścięgna kolan i kostek.<br />

Tadasana (pozycja Góry)<br />

Stajemy prosto ze stopami do siebie przylegającymi. Przyciskamy<br />

śródstopie i palce do podłoża, unosimy rzepki kolanowe do góry,<br />

kierujemy podstawę miednicy do przodu i pionizujemy biodra. Brzuch<br />

robi się płaski, a klatka piersiowa rozszerza się. Wyciągamy<br />

kręgosłup w górę na całej jego długości, głowę utrzymujemy lekko<br />

podniesioną. Nie przenosimy ciężaru na palce lub pięty, rozkładamy<br />

go równomiernie. Ręce trzymamy lekko odchylone od ud.<br />

Cel ćwiczenia:<br />

Jest to podstawowa pozycja stanowiąca wyjście do innych asan.<br />

Uczy, jak wyciągać kręgosłup i utworzyć dodatkową przestrzeń<br />

w klatce piersiowej.<br />

Fot. P. Pokrycki

LIFESTYLE<br />

fitness<br />

Poznaj swoje słabości i spróbuj je pokonać dzięki jodze<br />

Joga to staroindyjski system filozoficzny,<br />

który zmierza do odkrycia różnicy między<br />

stanem ciała i umysłu oraz osiągnięcia<br />

stanu równowagi między tymi dwoma<br />

stanami. Jeśli jednak o jodze mówimy<br />

na Zachodzie, mamy na myśli raczej<br />

rodzaj gimnastyki, która obok innych<br />

walorów ma też ten jeden – uczy kontrolowania<br />

stresu i emocji.<br />

Dla każdego<br />

Jogę praktykować może każdy. Nie jest<br />

to bowiem dziedzina aktywności, w której<br />

należy wykazać się jakimiś specjalnymi<br />

predyspozycjami. Nie ma tu również<br />

elementu rywalizacji. Celem jest nie<br />

porównywanie się z innymi, a praca nad<br />

samym sobą, nad uświadomieniem<br />

sobie własnych słabości oraz ograniczeń<br />

i próbą ich pokonania. Również wiek czy<br />

waga nie są przeciwwskazaniami do<br />

praktykowania jogi. Wręcz przeciwnie<br />

– to doskonały sposób na regenerację<br />

i wzmocnienie organizmu.<br />

Na wiele sposobów<br />

Choć istnieje wiele form jogi, największą<br />

popularnością cieszy się hatha-joga,<br />

której punktem wyjścia jest ciało. Systematyczne<br />

wykonywanie ćwiczeń dość<br />

szybko przynosi pozytywne efekty, również<br />

w sferze psychicznej. Hatha-joga<br />

odpręża, wzmacnia, reguluje funkcje<br />

organizmu, wpływa na samopoczucie.<br />

Ćwiczenie odpowiednich pozycji (asanów),<br />

kontrolowanie oddechu uczy sztuki panowania<br />

nad ciałem i umysłem.<br />

Dla początkujących<br />

Tak naprawdę do ćwiczenia jogi nic nie<br />

jest nam bezwzględnie potrzebne.<br />

Owszem, pewne akcesoria są przydatne,<br />

tj. mata czy wałek, ale wystarczy też<br />

kawałek podłogi, na którym swobodnie<br />

można wykonywać poszczególne pozycje.<br />

Podobnie strój do jogi – powinien być<br />

wygodny, by zapewnić swobodne wykonywanie<br />

ćwiczeń.<br />

Gimnastykę najlepiej rozpocząć pod<br />

kierunkiem nauczyciela jogi, w grupie<br />

dla początkujących. Szkół oferujących<br />

tego typu zajęcia jest wiele. Książki czy<br />

programy interaktywne nie zastąpią mistrza<br />

– nie poprawią błędów, nie utrwalą<br />

właściwych nawyków. Jeśli stałe<br />

uczestnictwo w zajęciach nie jest możliwe,<br />

należy raz na jakiś czas indywidualnie<br />

spotkać się z nauczycielem w celu<br />

korekty wykonywanych ćwiczeń.<br />

Pamiętajmy, że niektóre choroby wymagają<br />

indywidualnego programu stworzonego<br />

na potrzeby danej osoby. Nie zaszkodzi<br />

również zapytać swojego lekarza,<br />

czy nie widzi on żadnych przeciwwskazań<br />

do ćwiczenia jogi.<br />

Sukhasana (pozycja Mędrca<br />

w skłonie do przodu)<br />

Siadamy na podwyższeniu, np. na<br />

wałku, w siadzie skrzyżnym, ze<br />

stopami umieszczonymi pod kolanami.<br />

Wydłużamy kręgosłup i wychylamy<br />

tułów do przodu, opierając ugięte<br />

łokcie i głowę na krześle. Przymykamy<br />

oczy i głęboko, spokojnie oddychamy.<br />

Viparita Karani (pozycja odwrócona)<br />

Układamy wałek lub podłużnie złożony koc<br />

około 8 cm od drzewa lub ściany.<br />

Kładziemy się na plecach, głowa i barki<br />

spoczywają na macie. Nogi opieramy<br />

pionowo na ścianie, a ręce układamy po<br />

bokach tułowia. Tył szyi powinien<br />

być lekko wydłużony, broda nie<br />

może być zadarta do góry.<br />

Zamykamy oczy, oddychamy<br />

swobodnie, rozluźniamy całe ciało.<br />

Cel ćwiczenia:<br />

Odpręża nogi, rozluźnia mięśnie brzucha,<br />

ramiona i ręce, poprawia pracę przepony<br />

i serca. Szczególnie ułożenie głowy<br />

pozwala na odprężenie szyi, a także<br />

na uwolnienie zbędnych napięć z twarzy,<br />

uszu, oczu. Relaksuje mózg, pozwalając<br />

na osiągnięcie wewnętrznego spokoju.<br />

Cel ćwiczenia:<br />

Służy rozszerzeniu klatki piersiowej,<br />

co zapewnia głębsze, pełniejsze<br />

oddychanie oraz poprawę pracy<br />

serca. Odpręża, uwalnia wszelkie<br />

napięcia z czoła i oczu.<br />

Adhomukha Virasana (pozycja<br />

Odpoczywającego Bohatera,<br />

zw. inaczej pozycją Dziecka<br />

i Pokłonu)<br />

Klękamy na macie, łącząc duże<br />

palce stóp, a następnie siadamy<br />

na piętach. Rozsuwamy kolana<br />

tak, aby tułów zmieścił się między<br />

nimi, a następnie pochylamy się<br />

do przodu z wyprostowanymi<br />

rękoma. Opieramy czoło na macie.<br />

Dociskając pośladki do pięt,<br />

wyciągamy ręce jak najdalej do<br />

przodu. Pozostajemy w takiej<br />

pozycji przez minutę, przez cały<br />

czas wydłużając ciało.<br />

Cel ćwiczenia:<br />

Pozycja ta daje poczucie bliskości<br />

z Matką Ziemią, zapewniając<br />

głębokie odprężenie. Podczas<br />

ćwiczenia rozciągamy stopy,<br />

kolana, przednie uda i dolną część<br />

pleców.<br />

Opracowała Marta Lenkiewicz<br />

Za konsultację i prezentację asan dziękujemy<br />

pani Renacie Koba, dyplomowanemu<br />

nauczycielowi jogi.

LIFESTYLE<br />

uroda<br />

Każda kobieta ma<br />

swój sposób na<br />

pielęgnowanie urody.<br />

Jedna lubi celebrować<br />

codzienne zabiegi,<br />

druga sprowadza<br />

wszystko do programu<br />

minimum. Są też takie<br />

panie, które „chciałyby,<br />

ale nie mogą”, bo czas<br />

je goni. Żyją szybko,<br />

intensywnie, nie mają<br />

wolnego kwadransa<br />

na maseczkę. Czy jest<br />

sposób, by być kobietą<br />

zadbaną i nie<br />

zestresowaną<br />

tykaniem zegara?<br />

Kiedy firmy kosmetyczne wprowadzają<br />

na rynek nowy produkt,<br />

często przy tej okazji ujawniają<br />

wyniki badań, które ów specyfik<br />

przeszedł na probantach. Zwykle w takich<br />

testach pojawia się również pytanie do<br />

przyszłych użytkowniczek o spodziewane<br />

efekty. I wtedy czarno na białym widać,<br />

jak duże znaczenie ma dla kobiet czas.<br />

Najczęściej chcą, by dany krem przyniósł<br />

niemal natychmiastowe rezultaty. Żyją<br />

w coraz szybszym tempie, są dłużej aktywne<br />

zawodowo, łączą kilka funkcji<br />

społecznych, nic więc dziwnego, że zwiększa<br />

się także poziom ich oczekiwań. Na<br />

szczęście dziś w porze lunchu można<br />

zafundować sobie botoks, zmienić kolor<br />

włosów w 20 minut, zaś niechciany wąsik<br />

usunąć nawet w 5.<br />

Tyle teoria. Gorzej natomiast jest u nas<br />

z praktyką. Pielęgnacja skóry czy włosów<br />

często zajmuje nam tylko chwilę i ogranicza<br />

się do podstawowych produktów.<br />

Prysznic w minutę, kolejne dwie na mycie<br />

włosów, krem nakładany w pośpiechu,<br />

ekspresowy makijaż i… już. Na resztę<br />

brakuje czasu. Pytanie tylko, czy takie<br />

dbanie o urodę sprawia nam przyjemność<br />

i ile można pędzić przez życie w tempie<br />

japońskiego ekspresu. Rozwiązanie? To<br />

odpowiednie zarządzanie. Czasem i kosmetykami.<br />

DOCEŃ MOC SERUM<br />

Przyjrzyj się swojej kosmetyczce. Na pewno<br />

masz w niej kremy dobrane do rodzaju<br />

cery (na dzień, na noc i pod oczy), ale<br />

czy jest tam również serum? Jeśli nie, najwyższa<br />

pora to zmienić. Serum to preparat<br />

stworzony na miarę naszych czasów:<br />

silny i wielofunkcyjny, pełen witamin,<br />

protein, minerałów i substancji nawilżających.<br />

Składniki aktywne mają w nim<br />

większe stężenie niż w kremie, więc i efekt<br />

działania jest szybszy. Niekiedy widać go<br />

od razu, szczególnie w przypadku preparatów<br />

rozświetlających albo napinających<br />

skórę. Serum dobiera się do potrzeb cery<br />

i zwykle aplikuje pod krem. Wystarczy<br />

odrobina preparatu i kilkanaście sekund<br />

rano lub wieczorem, by skóra wyglądała<br />

lepiej. Kiedy wymaga dodatkowej pielęgnacji,<br />

dobrze jest zafundować sobie<br />

okresową kurację, np. serum na śniadanie<br />

przez trzy tygodnie.<br />

MASECZKA SOS<br />

Chcesz porozpieszczać skórę w rekordowym<br />

czasie? Użyj maseczki! Nie musisz<br />

w niej przecież na wzór starożytnych<br />

Egipcjanek leżeć przez 6 dni, ani nawet<br />

Fot. Image Source/Forum<br />

48 Farmacja i ja Czerwiec 2008

LIFESTYLE<br />

uroda<br />

przestępować z nogi na nogę przez 20 minut.<br />

Jeśli wybierzesz odpowiednią, wystarczą<br />

3 minuty. Takie ekspresowe maski<br />

najlepiej nakładać jest rano, po wyjściu<br />

spod prysznica. Zanim nawilżysz ciało,<br />

one już zadziałają. Usuną zaczerwienienia<br />

i oznaki zmęczenia, nawilżą i rozjaśnią<br />

cerę.<br />

Te, które wymagają 15 lub 20 minut, lepiej<br />

aplikować wieczorem, np. podczas kąpieli<br />

w wannie, kiedy otwierają się pory,<br />

a skóra lepiej pije dobroczynne składniki<br />

(wyjątkiem są maski z glinek, które powinny<br />

dobrze zaschnąć). Do wyboru masz<br />

maski w żelu, kremie, plastrach, a nawet<br />

materiałowe, nasączone koktajlem aktywnych<br />

składników. Musisz tylko wybrać<br />

odpowiednią i dać jej szansę. (Uwaga!<br />

W tym samym czasie możesz położyć też<br />

maseczkę na włosy!) Nie na darmo maska<br />

jest jednym z najstarszych kosmetyków<br />

upiększających.<br />

Leniwa niedziela<br />

PEELING DWA W JEDNYM<br />

Przesuszona, pozbawiona blasku cera,<br />

nierówności, sucha skóra na łokciach,<br />

kolanach, piętach, brzydkie wypryski na<br />

dekolcie. Jeśli taki obraz zdarza ci się oglądać<br />

w lustrze, przyznaj się sama przed<br />

sobą, kiedy ostatnio robiłaś peeling.<br />

A przecież regularnie stosowany wygładza<br />

i rozświetla cerę, przyspiesza odnowę<br />

komórkową. Dzięki niemu skóra lepiej<br />

wchłania substancje nawilżające i odżywcze<br />

ze stosowanych później preparatów.<br />

Zamiast więc wymawiać się brakiem czasu,<br />

poszukaj produktu typu dwa w jednym,<br />

dobranego dla potrzeb twojej skóry. Oczyszczający<br />

żel pod prysznic ze ścierającymi<br />

drobinkami, kremowy żel do mycia twarzy<br />

z mikrogranulkami, tonik o działaniu<br />

złuszczającym, płatki do demakijażu,<br />

które z jednej strony mają warstwę ścierającą,<br />

zostały stworzone do ekspresowej<br />

pielęgnacji. Wystarczy kilka minut raz<br />

w tygodniu, by zrobić kilka rzeczy jednocześnie.<br />

Umyć się, złuszczyć martwy<br />

naskórek, a do tego powalczyć z oznakami<br />

starzenia się skóry.<br />

SPRAY JEST SZYBSZY<br />

Kiedy wychodzisz spod prysznica i nie<br />

masz już chwili, by wetrzeć w ciało balsam,<br />

a na dodatek zapomniałaś o odżywce do<br />

włosów, wypróbuj kosmetyki w sprayu.<br />

Jeśli sięgniesz po oliwkę, nie będziesz<br />

musiała nawet dobrze wycierać skóry<br />

(oliwka najlepiej wchłania się, kiedy ciało<br />

jest wilgotne). Wystarczy kilka aromatycznych<br />

„psików” i gotowe. W tym samym<br />

czasie możesz nanieść na włosy odżywkę<br />

w sprayu (bez spłukiwania). Produkty<br />

w sprayu przydają się także w trakcie dnia<br />

– mgiełka do twarzy albo woda termalna<br />

natychmiast odświeża makijaż, zmniejsza<br />

oznaki zmęczenia i dodaje skórze witalności,<br />

chłodzący dezodorant do stóp jest<br />

niezastąpiony podczas upałów, orzeźwiający<br />

spray do ciała latem sprawdza się<br />

lepiej niż perfumy z alkoholem. Raz, dwa,<br />

trzy – i znów czujesz się świeżo.<br />

MAKIJAŻ DLA SPRINTERKI<br />

Profesjonaliści traktują twarz jak płótno<br />

i twierdzą, że na dobry makijaż powinno<br />

się poświęcić minimum pół godziny,<br />

a jeszcze lepiej całą. Tyle że oni pod podkład<br />

nakładają bazy, na powieki specjalny<br />

krem, który sprawia, że cienie lepiej się<br />

trzymają, mają pełną paletę korektorów<br />

w różnych kolorach i co najmniej kilka<br />

Chcesz poczuć prawdziwą przyjemność z pielęgnowania urody? Bierz przykład ze<br />

specjalistów i zafunduj sobie leniwą niedzielę. Przypomnij sobie, jak kosmetyczka<br />

obchodzi się z twoją skórą, ile uwagi manicurzystka poświęca każdej twojej dłoni,<br />

jak fryzjer pasmo po paśmie nakłada na włosy odżywkę. Tego dnia wyłącz telefon<br />

i zapomnij, że zegar tyka. Zrób sobie kąpiel w pianie albo relaksującej soli, wymasuj<br />

dobrze stopy, połóż na twarz, szyję i dekolt maskę, a na powieki kolagenowe<br />

płatki i włącz ulubioną muzykę. Pobaw się makijażem, wypróbuj nowe kolory lakierów<br />

do paznokci albo nałóż na ciało odżywczą maskę. Chodź po domu w szlafroku<br />

i z turbanem na włosach, wieczorem przy demakijażu zrób sobie masaż<br />

twarzy, a przed pójściem do łóżka nanieś dokładnie na całe ciało aromatyczny<br />

balsam. Nuć za Anną Marią Jopek „Niech ktoś zatrzyma wreszcie świat, ja wysiadam”<br />

i nie miej wyrzutów sumienia, że się rozpieszczasz. Następnego dnia przekonasz<br />

się w lustrze, że to działa.<br />

lub kilkanaście pędzelków i pacynek do<br />

malowania. Ty natomiast masz pięć minut<br />

na wszystko. Ratunek? Wielofunkcyjne<br />

kosmetyki. Kilkukolorowe paletki cieni,<br />

pudrów i rozświetlaczy (można malować<br />

się palcami), lekko brązujące kremy do<br />

twarzy (zastępują podkład i nie mają nic<br />

wspólnego z samoopalaczami), pudry<br />

w kulkach, modelujące owal twarzy (masz<br />

z głowy róż), pomadki i błyszczyki w jednym<br />

(w płynie, bo te kremowe wymagają<br />

czasu), mascary, które jednocześnie wydłużają,<br />

pogrubiają i podkręcają rzęsy.<br />

Wizażyści radzą, by w sytuacjach kryzysowych<br />

zrezygnować z cieni do powiek.<br />

Lepiej zająć się skórą, dobrze wyszczotkować<br />

rzęsy i nanieść błyszczyk. To podstawa<br />

dobrego makijażu.<br />

SZTUKA ZMYWANIA NA CZAS<br />

Demakijaż to podstawa dobrego wyglądu<br />

skóry. Tu nie ma miejsca na fuszerkę. Źle<br />

oczyszczona skóra jest gorzej dotleniona<br />

i szybciej się starzeje. Staje się matowa,<br />

łatwiej tworzą się zaskórniki. Nawyk prawidłowego<br />

oczyszczania twarzy, szyi i dekoltu<br />

to po prostu czysty zysk. Można<br />

zaoszczędzić na kosmetykach, a tym samym<br />

na czasie, ale nie sposób oszukiwać<br />

skóry. Co jest absolutnie zakazane? Zbyt<br />

ciepła woda (37 o to optimum), zbyt mocne<br />

pocieranie i rozciąganie skóry (zwłaszcza<br />

w okolicach oczu), zapominanie<br />

o toniku, brak staranności, a przede wszystkim<br />

spanie w makijażu. W tym przypadku<br />

nie wymówisz się brakiem czasu.<br />

Dobry demakijaż składa się z kilku etapów.<br />

Specjalistkami do niego są Japonki, które<br />

używają do tego celu ośmiu, dziewięciu<br />

produktów. Stoją przed lustrem dłużej,<br />

za to... wolniej się starzeją. Europejki wyznają<br />

jednak zasadę – minimum pracy,<br />

maksimum efektu i lubią kosmetyki stworzone<br />

do dobrego i krótkiego demakijażu.<br />

Jeśli jesteś jedną z nich, przetestuj mleczka<br />

zmieniające się na skórze w tonik,<br />

wielozadaniowe pianki, płyny micelarne<br />

do demakijażu twarzy i oczu, które zastępują<br />

mleczko, tonik i wodę, chusteczki,<br />

które pod wpływem wody tworzą na<br />

twarzy kremową piankę. Najważniejsze,<br />

by znaleźć produkt odpowiedni do potrzeb<br />

swojej skóry i nie przywiązywać się do<br />

niego zbyt mocno. Skóra zmienną jest<br />

i lubi, kiedy zmieniamy kosmetyki.<br />

Anna Niewiadomska<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

49

LIFESTYLE<br />

uroda<br />

Biorąc prysznic, oszczędzasz czas i wodę. Ale żaden natrysk nie umywa<br />

się do rozkoszy leżenia w wannie. Frajda, jaką sprawia zanurzenie<br />

zmęczonego ciała w wodzie – nie ma sobie równych. Poniższy tekst warto<br />

przeczytać tylko po to, by wiedzieć, co zrobić, by kąpiel wyszła na zdrowie.<br />

1. SKÓRA POTRZEBUJE<br />

WODY, LECZ KĄPIEL JEJ<br />

NIE NAWILŻA…<br />

Wręcz przeciwnie. W czasie długiej kąpieli<br />

skóra wysusza się, w czym znaczący<br />

udział mają silnie pieniące się kosmetyki<br />

oraz osad powstający ze złuszczonego<br />

naskórka i zmytego brudu.<br />

Rada: Szukaj preparatów, których składniki<br />

nawilżają, odżywiają i natłuszczają<br />

(wyciąg z ziaren owsa, pszenicy, migdałów,<br />

miód). Dobrze działają preparaty dwufazowe,<br />

składające się z warstwy olejków<br />

i preparatów nawilżających i substancji<br />

myjących. Mając skórę bardzo suchą,<br />

atopową – stosujmy emolienty. Wystrzegajmy<br />

się płynów do kąpieli – pięknie<br />

pachną, tworzą pianę, ale przesuszają,<br />

z tego powodu nie nadużywajmy tez<br />

kulek do kąpieli.<br />

2. CIAŁO POTRZEBUJE<br />

ROZLUŹNIENIA<br />

Aby kąpiel w wannie zrelaksowała,<br />

a nie zmęczyła, przygotowała<br />

do wypoczynku,<br />

a nie sprowadziła<br />

bezsenność<br />

– musi mieć<br />

odpowiednią temperaturę i czas trwania.<br />

Zbyt gorąca – osłabi, zimna – pobudzi, ale<br />

z racji bardzo krótkiego czasu jej trwania<br />

nie pozwoli na chwilę relaksu.<br />

Rada: Optymalny czas kąpieli to<br />

pół godziny, optymalna temperatura<br />

– 40 o C. Tylko taka odstresuje, rozluźni,<br />

ukoi, odpręży po wysiłku, złagodzi sztywność<br />

mięśni oraz pobudzi wydzielenie<br />

endorfin – naturalnego środka przeciwbólowego.<br />

3. PROCEDURY PO KĄPIELI…<br />

Po wyjściu z wanny nie należy wycierać<br />

się mocno ręcznikiem – energiczne<br />

ruchy naruszą bowiem cenną warstwę<br />

hydrolipidową skóry. Wystarczy się nim<br />

owinąć i ciało pozostawić do swobodnego<br />

wyschnięcia. Jedynymi miejscami,<br />

które powinny być staranie osuszone, są<br />

stopy, pachwiny, pachy. Jeśli mamy suchą<br />

skórę – po kąpieli wklepmy balsam lub<br />

wetrzyjmy krem.<br />

Rada: Balsam czy krem wcierajmy po<br />

wyjściu z wanny, gdy skóra jest jeszcze<br />

ciepła i rozpulchniona, co daje gwarancję,<br />

że kosmetyk dobrze się wchłonie.<br />

Karolina Porecka<br />

Kąpielowi pomocnicy<br />

Olejki kąpielowe – nadają się do skóry<br />

suchej i wrażliwej, nie posłużą tłustej<br />

i mieszanej.<br />

Olejki eteryczne – czyli ekstrakty zapachowe<br />

z roślin. Do kąpieli o działaniu<br />

odstresowującym nadaje się olejek<br />

bergamotowy, lawendowy, z mięty pieprzowej,<br />

ylangowy wlany w ilości 15<br />

kropli na wannę wody. Uwaga: mogą<br />

wywoływać alergie.<br />

Emolienty – nie zawierają substancji<br />

zapachowych, barwiących, mają za to<br />

składniki likwidujące uczucie ściągnięcia,<br />

podrażnienia.<br />

Sole – najlepiej z Morza Martwego<br />

(bogatą w magnez, wapń, jod, sód,<br />

potas), algi, które przyspieszają spalanie<br />

tkanki tłuszczowej oraz mieszankę<br />

olejków eterycznych. Jeśli nie mamy<br />

soli przygotowanej profesjonalnie do<br />

kąpieli możemy użyć soli kuchennej<br />

(ok. 1/3 kg na wannę wody).<br />

Fot. Corbis<br />

50 Farmacja i ja Czerwiec 2008

PO GODZINACH<br />

od alchemii do farmacji<br />

Kiła, impotencja,<br />

depresja – to<br />

choroby, które<br />

możemy leczyć<br />

dzięki... czystemu<br />

zbiegowi okoliczności.<br />

Odkrywcy skutecznych<br />

na te schorzenia<br />

farmaceutyków nawet<br />

nie podejrzewali, że<br />

są w posiadaniu<br />

substancji, które<br />

zrewolucjonizują<br />

medycynę.<br />

Pięć przypadków,<br />

które wstrząsnęły<br />

farmacją<br />

Gdyby ludzki organizm nie<br />

był tak skomplikowaną i tajemniczą<br />

konstrukcją, nowe,<br />

skuteczne leki odkrywalibyśmy<br />

codziennie. Ale skoro nie wiemy, skąd<br />

biorą się niektóre choroby, to w wielu<br />

odkryciach musimy niestety zdać się na<br />

fortunę. Na nasze szczęście bywa ona<br />

bardzo łaskawa. Oto klasycznie przypadkowe<br />

odkrycia w historii farmakologii.<br />

PENICYLINA<br />

„Kiedy budziłem się tuż po świcie 28<br />

września 1928 r., z pewnością nie miałem<br />

zamiaru rewolucjonizować całej medycyny,<br />

odkrywając pierwszy antybiotyk,<br />

czyli zabójcę bakterii. Ale najwyraźniej<br />

to zrobiłem” – zapisał później w swoich<br />

pamiętnikach Aleksander Fleming, szkocki<br />

biolog i farmaceuta. Nie był wówczas<br />

człowiekiem nieznanym. Miał opinię<br />

zdolnego i błyskotliwego naukowca, ale<br />

też wyjątkowego bałaganiarza. W jego<br />

laboratorium panował często – łagodnie<br />

mówiąc – nieporządek.<br />

Tak było i tym razem. Fleming zajmował<br />

się akurat badaniem bakterii gronkowca.<br />

Po powrocie z dłuższego urlopu zauważył,<br />

że na zaniedbanych szalkach z kulturami<br />

bakterii pojawiła się pleśń. Początkowo nie<br />

zwrócił na to uwagi, ale kiedy prezentował<br />

wynik swoich badań znajomemu, zauważył,<br />

że grzyb zabił bakterie. Zidentyfikował<br />

pleśń jako gatunek z rodzaju Penicilium.<br />

Szybko okazało się, że – w przeciwieństwie<br />

do innych środków aseptycznych swoich<br />

czasów – penicylina jest zabójcza dla mikrobów,<br />

ale niemal obojętna dla ludzkiego<br />

systemu odpornościowego. Tak oto szkocki<br />

bałaganiarz dokonał jednej z największych<br />

rewolucji w historii medycyny i zapoczątkował<br />

erę antybiotyków. Dostał potem za<br />

to Nagrodę Nobla i tytuł szlachecki.<br />

VIAGRA<br />

Walijskie miasteczko Merthyr Tydfil to<br />

prawdziwy koniec świata, jedno z najgorszych<br />

do życia miejsc w Wielkiej Brytanii.<br />

Przez wiele lat głównymi pracodawcami<br />

w okolicy były kopalnie węgla, huty żelaza<br />

i stali. Po reformach Margaret Thatcher<br />

nierentowne zakłady likwidowano,<br />

a w mieście pozostały rzesze bezrobotnych.<br />

Chorych bezrobotnych, bowiem jednym<br />

z elementów tego przemysłowego dziedzictwa<br />

są choroby przewlekłe – szacuje<br />

się, że blisko jedna trzecia mieszkańców<br />

cierpi na jakieś długotrwałe schorzenie.<br />

Wielu z nich ma nadciśnienie i chorobę<br />

52<br />

Farmacja i ja Czerwiec 2008

PO GODZINACH<br />

od alchemii do farmacji<br />

Fot. Ullstein Bild/BE&W<br />

Sir Humphry Davy, wybitny<br />

XIX-wieczny angielski fizyk<br />

i chemik, prezentuje działanie<br />

gazu rezweselającego.<br />

To ówczesna nazwa podtlenku<br />

azotu, gazu używanego dzisiaj<br />

w medycynie do znieczuleń.<br />

wieńcową. Nic więc dziwnego, że było<br />

to idealne miejsce na badania kliniczne<br />

nowego leku wyprodukowanego w laboratoriach<br />

firmy farmaceutycznej Pfizer.<br />

Sildenafil (właściwie cytrynian sildenafilu)<br />

miał zwalczać chorobę niedokrwienną<br />

serca. Ku zdumieniu naukowców niektórzy<br />

z badanych mężczyzn zaczęli prosić<br />

o... więcej. I to nie dlatego, że lek okazał się<br />

rewolucją w leczeniu dusznicy. Walijskim<br />

górnikom dużo bardziej spodobał się inny<br />

efekt medykamentu, mający niebagatelny<br />

wpływ na ich pożycie małżeńskie.<br />

Fachowcy z Pfizera zorientowali się, że właśnie<br />

odkryli żyłę złota. Zarejestrowali nowy<br />

lek pod nazwą handlową Viagra i wypuścili<br />

go na rynek. Niebieska, romboidalna pigułka<br />

stała się szybko jednym z najbardziej<br />

znanych leków na świecie.<br />

PODTLENEK AZOTU<br />

Dwa podrasowane samochody stoją obok<br />

siebie na pasie startowym nieużywanego<br />

lotniska. Ryk silników miesza się z okrzykami<br />

młodzieży stojącej po obu stronach.<br />

Kierowcy dodają gazu, ale nie czekają na<br />

sygnał startera. Muszą przejechać 400 m,<br />

żeby pokonać rywala... Pstryk... I nagle znajdujemy<br />

się w XIX-wiecznej Anglii, w domu<br />

sir Humphry’ego Davy’ego, wybitnego<br />

fizyka i chemika, członka Towarzystwa<br />

Królewskiego. U sir Davy’ego akurat siedzą<br />

jego znajomi, wśród nich poeci Samuel<br />

Taylor Coleridge i Robert Southey. Wszy-<br />

scy, razem z gospodarzem, chichoczą jak<br />

pensjonarki po ajerkoniaku.<br />

Co łączy te dwa tak odległe obrazki? Odpowiedź<br />

jest bardzo krótka: N 2<br />

O, czyli<br />

podtlenek azotu. Gaz współcześnie używany<br />

w instalacjach typu turbo, zwiększających<br />

na chwilę znacząco moc silnika samochodowego.<br />

A w czasach angielskiego naukowca<br />

znany głównie jako gaz rozweselający.<br />

Humphry Davy korzystał z niego z wielką<br />

rozkoszą, traktując go podobnie jak my alkohol.<br />

Któregoś dnia przypadkiem zwrócił<br />

jednak uwagę na jeszcze jeden efekt podtlenku<br />

azotu – po wdychaniu gazu przestał<br />

odczuwać ból. Davy sugerował użycie N 2<br />

O<br />

w chirurgii, ale ponieważ medycyna nie<br />

leżała w centrum jego zainteresowań, nie<br />

kontynuował tematu. Dopiero pół wieku<br />

później amerykański dentysta po raz<br />

pierwszy zastosował gaz do znieczulenia<br />

pacjenta podczas zabiegu.<br />

LSD<br />

O ile w przypadku podtlenku azotu mamy<br />

do czynienia z substancją rozrywkową,<br />

która niespodziewanie ujawniła swój<br />

medyczny pożytek, o tyle w przypadku<br />

LSD mamy do czynienia z odwrotnym<br />

przypadkiem.<br />

Krótko przed drugą wojną światową w laboratoriach<br />

firmy Sandoz (dziś Novartis)<br />

w szwajcarskiej Bazylei młody chemik<br />

Albert Hofmann badał pochodne alkaloidów<br />

występujących w sporyszu, czyli<br />

przetrwalnikach grzyba zwanego buławinką<br />

czerwoną. Dietyloamid kwasu lizergowego<br />

był 25. substancją, którą udało mu się<br />

zsyntetyzować. Hofmann miał nadzieję,<br />

że będzie można jej użyć jako leku pobudzającego<br />

układ oddechowy i krwionośny.<br />

Niestety, testy na zwierzętach nie wykazały<br />

specjalnej wartości leczniczej LSD-25.<br />

Kilka lat później Hofmann, kierowany – jak<br />

sam stwierdził – „dziwnym przeczuciem”,<br />

powrócił do badań nad LSD. 19 kwietnia<br />

1943 r. świadomie połknął 250 mg substancji.<br />

Szybko poczuł się dziwnie, zaczął mieć<br />

problemy z sensownym formułowaniem<br />

myśli i poprosił swojego asystenta, by towarzyszył<br />

mu w powrocie rowerem do domu.<br />

Z każdą chwilą robiło się coraz gorzej. Po<br />

powrocie do domu był przekonany, że jego<br />

ciało opętał demon, że meble czyhają na jego<br />

życie, że sąsiadka jest wiedźmą. Niby nic<br />

szczególnego, niektórzy nie potrzebują do<br />

takich wniosków narkotyku, ale Hofmann<br />

pojął, że ma do czynienia z niesłychanie<br />

silną substancją.<br />

LSD najpierw stało się lekiem stosowanym<br />

w psychiatrii, ale potem przyszły szalone,<br />

hipisowskie lata 60. i zwany potocznie kwasem<br />

narkotyk zmienił się w symbol przejścia<br />

do odmiennych stanów świadomości.<br />

Zmarły niedawno Hofmann skarżył się<br />

na to, że kontrkultura zawłaszczyła LSD,<br />

które jego zdaniem było świetnym „lekiem<br />

dla duszy”. Dziś trwają badania nad<br />

paliatywnym wykorzystaniem „kwasu”<br />

– do łagodzenia cierpień nieuleczalnie<br />

chorych ludzi.<br />

IPRONIAZID<br />

Stosunkowo najtrudniej o świadome<br />

odkrycie nowego leku jest w psychiatrii,<br />

zwłaszcza w dziedzinie zwalczania stanów<br />

depresyjnych. Problem w tym, że do dziś nie<br />

znamy procesów, które leżą u ich podstaw.<br />

Trudno się więc dziwić, że do tych odkryć<br />

dochodziło często przypadkiem.<br />

Niektórzy z przypadkowych odkrywców do samego końca<br />

zachowali skromność. – To natura wyprodukowała<br />

penicylinę, ja ją tylko odkryłem – mawiał na przykład<br />

Aleksander Fleming, który dał światu pierwszy antybiotyk.<br />

Tak było w latach 50. XX wieku, kiedy<br />

badano na ludziach chorych na zapalenie<br />

płuc nowy lek, będący pochodną<br />

hydrazyny. Tuberkulicznym pacjentom<br />

podawano iproniazid w nadziei, że pomoże<br />

on w oczyszczeniu dróg oddechowych<br />

z wydzieliny. Nie pomógł. Ku zdziwieniu<br />

lekarzy, pacjenci, którym podano ów lek,<br />

mieli jednak znacznie lepszy nastrój niż<br />

ci z grupy kontrolnej. Farmaceuci szybko<br />

zorientowali się, że działanie leku polega<br />

na inhibicji monoaminooksydazy. Tak<br />

oto powstała pierwsza generacja leków<br />

antydepresyjnych. Była to największa<br />

rewolucja w leczeniu „melancholii” aż<br />

do odkrycia prozacu.<br />

Wojciech Mikoliński<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja 53

PO GODZINACH<br />

powieść<br />

Apteka z ogrodem<br />

Sylwia Skorstad<br />

Rozdział 10<br />

Po zamknięciu apteki nikt nie ruszył się do domu.<br />

Nawet Piotr, który miał wrócić ze spotkania we<br />

Wrocławiu dopiero za dwa dni, zmienił plany<br />

i przyjechał, choć Ewa o to nie prosiła. Widocznie<br />

było coś w tonie żony, co wystarczyło, by porzucić<br />

ważnego prezesa i przygnać do niej.<br />

– Jurek, a może ty już pójdziesz? – zapytała z troską<br />

Ewa. – W tym zamieszaniu prawie zapomnieliśmy, że<br />

przydarzyło ci się dziś prywatne trzęsienie ziemi. Przepraszam.<br />

Masz ochotę zaszyć się w domu i ochłonąć?<br />

Przyjaciele spojrzeli na mnie ze skruchą. Miałem<br />

ochotę się roześmiać.<br />

– Ależ kochani! Właśnie dlatego, że udało mi się umówić<br />

na spotkanie z kobietą marzeń, rozsadza mnie<br />

energia. Mam dziecięce przekonanie, że wszystko<br />

skończy się dobrze. I choć to nieracjonalne, uważam,<br />

że szczerzący się optymista bardzo się w tym gronie<br />

przyda.<br />

– Zostajesz.<br />

Przenieśliśmy się do Gabinetu z Portretem. Zdziwiłem<br />

się, widząc na stole talerze z cudownie pachnącą pomidorówką,<br />

bo to znaczyło, że Ewa wezwała mamę<br />

na odsiecz. Podejrzewała, że przyda się ktoś, kto odrobi<br />

lekcje z dziećmi i dokarmi strapionych. Wieczór<br />

zapowiadał się na wyjątkowo długi.<br />

– Michał, ty mi opowiedz – poprosił Piotr, gdy już<br />

skończyliśmy kolację. – Krótko i treściwie. Co się<br />

dzieje?<br />

– Dziś rano ktoś zamieścił w internetowym wydaniu<br />

lokalnej gazety paskudne oskarżenie nowej apteki i jej<br />

pracownika. Chodzi o Wojtka, z którym spotyka się<br />

Basia. Opublikowano to, ponieważ autor tekstu spreparował<br />

list poparcia pod tekstem, używając nazwisk<br />

farmaceutów, w tym naszych. Choć artykuł jest jawnie<br />

oszczerczy, zniknie z internetu dopiero pojutrze, gdy<br />

wróci administratorka. Problem w tym, że większość<br />

kolegów z okolicznych aptek podejrzewa nas o autorstwo.<br />

Mieliśmy trzy telefony, niby obojętne, ale odnosiłem<br />

wrażenie, że ludzie badali grunt.<br />

– Czemu to się tak szybko roznosi?<br />

– Ktoś się postarał i o to. Lokalne radio włączyło<br />

wzmiankę o tekście do porannego przeglądu prasy.<br />

Dokładnie teraz odbywa się dyskusja z udziałem słuchaczy,<br />

czy człowiek skazany może mieć prawo wykonywania<br />

zawodu farmaceuty lub lekarza. Od rana pod<br />

tekstem pojawiło się ponad 350 komentarzy, co jest<br />

rekordem portalu. Odnosimy wrażenie, że człowiek<br />

podający się za różne osoby moderuje dyskusję i podgrzewa<br />

atmosferę. Ktoś napisał, że siedział z Wojtkiem<br />

w jednej celi i dokładnie pamięta, jak ten groził wytruciem<br />

całego miasta, gdy już wyjdzie na wolność.<br />

– Basiu, domyślam się, jakie to dla ciebie przykre – powiedział<br />

miękko Piotr. – Muszę wiedzieć, co o tym<br />

myślisz.<br />

Basia była bledsza niż zwykle. Bardziej przypominała<br />

własnego ducha niż wesołą wojowniczkę, jaką znaliśmy.<br />

Jej bladość podkreślał nowy, marchewkowy odcień<br />

włosów i podkrążone z niewyspania oczy. Współczułem<br />

jej. Po raz pierwszy od czasu, gdy została sama<br />

z synkiem, zaczęła się z kimś umawiać. Myśl, że jakiś<br />

oszołom ranił ją, by dokuczyć nam lub nowej aptece,<br />

budziła we mnie mordercze instynkty.<br />

Gdy zaczęła mówić, głos jej wibrował z emocji.<br />

– Nie mam dowodów, że Wojtek jest niewinny. Nie<br />

muszę, wierzę mu. Przestępcza przeszłość? Farsa! Wiem,<br />

co powiecie – weźmy byle jakiego mordercę i zapytajmy<br />

sąsiadów, a dziewięciu na dziesięciu powie, że to<br />

przemiły facet, muchy by nie skrzywdził. Uważają, że<br />

do stereotypu pasuje tylko ten, kto biega z siekierą po<br />

ulicy lub non stop do siebie mamrocze. Za dobrze<br />

znam ludzi, żeby tak się pomylić. Byłam u niego w domu,<br />

wypiłam ze trzy litry kawy z jego rodzicami. Są<br />

ciepłą, kochającą się rodziną. Rodzice wszędzie upychają<br />

zdjęcia synów. Nie mam pojęcia, jak Wojtek<br />

mógłby zrobić maturę, skończyć studia, zdobyć medale<br />

w łucznictwie, zachować zaufanie rodziców i jednocześnie<br />

znaleźć czas na proces i odsiadkę!<br />

– A co on powiedział? – zapytałem, nie lubiąc siebie<br />

za to pytanie. Domyślałem się, jak bardzo pragnęła,<br />

żebyśmy jej uwierzyli. Gdybyśmy poddali jej słowa<br />

w wątpliwość, ona również mogłaby zwątpić.<br />

– Niewiele – powiedziała ciszej. – Nie dałam mu okazji<br />

na więcej. Wczoraj próbował się ze mną skontaktować.<br />

Oddzwoniłam dopiero późnym wieczorem, zaczęłam<br />

podejrzewać, że coś się stało. Rozmawiał ze<br />

mną chyba z pociągu. Prosił, bym nie wierzyła w nic,<br />

co przeczytam. Był diablo zdenerwowany. Dziś nie<br />

odbiera telefonu, nie ma go w domu. Dzwoniłam do<br />

jego rodziców. Nie wiedzą, gdzie jest, a ja nie zdobyłam<br />

54 Farmacja i ja Czerwiec 2008

PO GODZINACH<br />

powieść<br />

się, by o cokolwiek zapytać lub uprzedzić, że chyba<br />

czekają ich kłopoty. Mieszkają na Podlasiu, mam nadzieję,<br />

że żaden życzliwy nie będzie ich nękał telefonami.<br />

Wojtkowi wysłałam dziś sześć SMS-ów, nie mam<br />

potwierdzeń odbioru...<br />

– Nic mu nie grozi, Basiu – powiedziała Ewa.<br />

– Skąd wiesz?<br />

– Od kierownika „Milanowa”. Dzwonił do mnie.<br />

– Nie mówiłaś nam! – zakrzyknął Michał. – Co<br />

mówił?<br />

– Zacytuję. W pierwszych słowach powiedział, że nas<br />

zniszczy, zmiecie z rynku i pozwie do sądu. Potem już<br />

było lepiej. Początkowo był przekonany o naszej winie,<br />

też dostał faks z nieszczęsną listą. Piotr stoi na najmniej<br />

zaszczytnym pierwszym miejscu, zaś ja na drugim.<br />

Próbowałam go przekonać, że ktoś pragnie zaszkodzić<br />

nam wszystkim. Nie wiem, na ile się udało.<br />

– Skąd wiesz, że z Wojtkiem wszystko w porządku?<br />

– powtórzyła Basia dobitnie.<br />

– Przepraszam, kochana, we mnie też buzuje. Jego szef<br />

powiedział mi, że Wojtek jest w bezpiecznym miejscu<br />

i szykuje pozew przeciwko ludziom w to zamieszanym.<br />

Piotr zirytował się i trzepnął dłonią o kolano.<br />

– Mówicie jak o aferze z pierwszych stron gazet! Rozumiem<br />

wzburzenie, ale nie traćmy trzeźwego oglądu<br />

sytuacji. Rozmawiamy o przykrym, ale mało groźnym<br />

Basia była bledsza niż zwykle. Bardziej<br />

przypominała własnego ducha niż wesołą<br />

wojowniczkę, jaką znaliśmy. Jej bladość<br />

podkreślał nowy, marchewkowy odcień<br />

włosów i podkrążone z niewyspania<br />

oczy. Współczułem jej. Po raz pierwszy<br />

od czasu, gdy została sama z synkiem,<br />

zaczęła się z kimś umawiać. Myśl, że<br />

jakiś oszołom ranił ją, by dokuczyć nam,<br />

budziła we mnie mordercze instynkty.<br />

paszkwilu w lokalnej gazetce. Nie jesteśmy winni.<br />

Ktoś sfałszował nasze podpisy, podobnie jak pozostałych.<br />

Jeśli ktokolwiek z branży wskazuje na nas<br />

placem, to pozostałymi czterema celuje w siebie. Poza<br />

tym, jeśli Wojtek jest niewinny, za chwilę go wszyscy<br />

przeproszą.<br />

– Nie przegra, zamieszczono te wypociny w dziale<br />

opinii mieszkańców – wyjaśniłem. – Mogę się mylić,<br />

ale starałem się znaleźć odpowiednie przepisy. Poza<br />

tym wszyscy powinniście wiedzieć, że zamieściłem<br />

w komentarzach nasze obszerne stanowisko. Protestujemy<br />

rękami i nogami. Czekam, aż reszta farmaceutów<br />

przyzna, że niczego nie podpisywała, na razie są trzy<br />

wpisy w tej sprawie.<br />

– Dobrze, fakty znamy – rzekł Piotr. – Chcę poznać<br />

wasze opinie. Kto tu miesza i dlaczego? Mówcie bez<br />

wewnętrznej cenzury, Michał, zacznij.<br />

– Moim zdaniem ktoś spoza branży. Jeśli sprawa będzie<br />

się rozkręcać w takim tempie, dotknie wszystkich<br />

farmaceutów w okolicy. Czytałem uważnie komentarze,<br />

tylu brudów nie wylano na nas od dawna. Trafiła<br />

się nam rola cyklistów, na których jest okazja zrzucić<br />

trochę odpowiedzialności za problemy świata. Reasumując,<br />

Wojtka chciał wrobić w aferę ktoś, kto mu źle<br />

życzy. Napisał o odpowiedzialności apteki, żeby się<br />

wkurzyli, może przy okazji chłopaka wyleją, zanim<br />

nie zdąży przepracować jednego dnia. Bo cokolwiek<br />

Wojtek teraz powie, smród się będzie zanim ciągnął<br />

tygodniami.<br />

Siedziałem przy stole jako następny. Moja kolei.<br />

– Krótko – ktoś z apteki zza torów. Za jednym zamachem<br />

uderzył w nowych i odwieczną konkurencję,<br />

czyli nas. Oni też zamieścili swój komentarz. Podkreślali,<br />

że w ich załodze wszyscy mają nieskalaną przeszłość,<br />

przez co dolali tylko oliwy do ognia.<br />

– Basiu?<br />

– Moja pierwsza myśl była podobna. Nie mam jednak<br />

pewności, za duży zamęt w głowie. Nie wiem, czy<br />

zwróciliście uwagę na jeden szczegół – Wojtek wiedział<br />

WCZORAJ, co się zdarzy. Skąd? Od właściciela portalu,<br />

który okazał się takim gentlemanem? A może<br />

wiedział, bo... uczestniczył w pisaniu tego? Boże, sama<br />

nie wiem!<br />

Ukryła twarz w dłoniach, jakby miała się rozpłakać.<br />

– Muszę to powiedzieć – zdecydowała Ewa. – Mnie<br />

też się tak wydaje. Szef Wojtka mógł zaplanować tę<br />

głupią akcję. Za zgodą samego zainteresowanego. Wiedzieli,<br />

że zarzuty okażą się z palca wyssane i szybko<br />

będą mogli to udowodnić. Wojtka wszyscy serdecznie<br />

przeproszą, a „Milanów” zyska darmową reklamę. Za<br />

miesiąc nikt nie będzie pamiętał, o co chodziło, ale<br />

otwarcia przy takim szumie nikt nie przegapi. Nie<br />

wyobrażam sobie, żeby kierownik nowej zaplanował<br />

to bez wiedzy Wojtka, to by było nielogiczne.<br />

Zamilkliśmy. Bez względu na to, kto miał rację, trudno<br />

było o optymistyczne wnioski. Może złe nastroje<br />

przy stole nie byłyby aż tak złe, gdyby nie fakt, że<br />

rzadko konfrontowaliśmy naszą grupkę z resztą świata.<br />

Lubiliśmy spędzać czas w swoim towarzystwie<br />

i w pracy, i poza nią. Mieliśmy pacjentów, własne kręgi<br />

znajomych i rodziny, ale to grupa zgromadzona<br />

przy stole była punktem odniesienia do oceny wszelkich<br />

zdarzeń. Tajemniczy mąciciel zdawał się pochodzić<br />

z odległej krainy, ale i tak wmaszerował w naszą<br />

rzeczywistość jak w masło.<br />

Żeby powrócił spokój, należało go z tej rzeczywistości<br />

wygonić.<br />

(cdn.)<br />

Czerwiec 2008 Farmacja i ja<br />

55

PO GODZINACH<br />

szkoła języka<br />

English in a pill<br />

LESSON 9<br />

Angielski w pigułce<br />

SHOULD WE USE SUNSCREENS?<br />

Sunscreen is any substance or material<br />

that protects the skin from UV radiation.<br />

Sunscreens are available in the forms of<br />

topical lotion, cream, ointment, gel or<br />

spray that can be applied to the skin;<br />

a salve or stick that can be applied to<br />

the lips, nose, and eyelids; a moistener<br />

in towelettes that can be rubbed against<br />

the skin; sunglasses that protect the<br />

eyes; and film screen that can be affixed<br />

to the windows of a car, room or office.<br />

SPF, an abbreviation for sun-protection<br />

factor, is a number such as 15, 30 or 50<br />

that indicates how long a topical<br />

sunscreen remains effective on the skin.<br />

A user can determine the duration of<br />

effectiveness simply by multiplying the<br />

SPF by the length of time it takes for him<br />

or her to suffer a burn without sunscreen.<br />

For example, Mary A. normally suffers<br />

a burn in 10 minutes without wearing<br />

a sunscreen. If she applies a sunscreen<br />

with an SPF of 15, she will be protected<br />

for 150 minutes (10 minutes multiplied<br />

by the SPF of 15). As another example,<br />

Jack B. normally burns in a half-hour<br />

without wearing a sunscreen. If he also<br />

applies a sunscreen with an SPF of 15,<br />

he will be protected for 450 minutes<br />

(30 minutes multiplied by the SPF of 15).<br />

Persons with sensitive skin who burn<br />

quickly and must spend a lot of time<br />

outdoors should consider applying<br />

a sunscreen with an SPF of 30 or more.<br />

Some sunscreens protect against only<br />

one type of ultraviolet radiation:<br />

ultraviolet-B (UV-B). Others protect<br />

against both types of ultraviolet radiation<br />

that reach earth’s atmosphere from the<br />

sun: ultraviolet-B and ultraviolet-A (UV-A).<br />

It’s a good general rule to apply<br />

a sunscreen very liberally. Anyone who<br />

skimps won’t receive full protection. The<br />

sunscreen should be applied about<br />

a half an hour before going outside to<br />

allow time for the sunscreen to soak in<br />

and take effect. Therefore, sunscreen<br />

should be reapplied at least every two<br />

hours and after swimming, bathing,<br />

perspiring heavily, or drying off with<br />

a towel or handkerchief. Water and<br />

perspiration resistant sunscreens are<br />

available.<br />

A joke<br />

Joan, who was a rather well-proportioned secretary, spent almost all of her vacation<br />

sunbathing on the roof of her hotel. She wore a bathing suit the first day, but on the<br />

second, she decided that no one could see her way up there, and she slipped out of it for<br />

an overall tan. She’d hardly begun when she heard someone running up the stairs. She<br />

was lying on her stomach, so she just pulled a towel over her buttocks. “Excuse me,<br />

miss” – said the flustered assistant manager of the hotel, out of breath from running up<br />

the stairs. “The Hilton doesn’t mind your sunbathing on the roof, but we would very much<br />

appreciate your wearing a bathing suit as you did yesterday.” “What difference does it<br />

make?” – Joan asked rather calmly. “No one can see me up here, and besides, I’m<br />

covered with a towel.” “Not exactly” – said the embarrassed man. “You’re lying on the<br />

dining room skylight.”<br />

to slip out of sth.<br />

buttocks<br />

to be flustered<br />

to be embarrassed<br />

skylight<br />

– wyślizgnąć się<br />

– pośladki<br />

– być zmieszanym<br />

– być zawstydzonym<br />

– okno w dachu<br />

The answer key: Exercise 2 1. b, 2. a, 3. d, 4. c, 5. f, 6. e<br />

Opracowała Agnieszka Rożyńska-Sałgut<br />

First-aid kit Apteczka<br />

sunscreen – filtr ochronny<br />

UV radiation – promieniowanie<br />

ultrafioletowe<br />

ointment<br />

– maść<br />

a salve<br />

– balsam<br />

a stick<br />

– sztyft<br />

a moistener – nawilżacz<br />

to rub sth against – wcierać<br />

towelette – chusteczka<br />

nawilżająca<br />

to affix<br />

– przyczepiać,<br />

przymocować<br />

an abbreviation – skrót<br />

duration<br />

– trwanie<br />

to multiply – mnożyć<br />

a burn<br />

– poparzenie<br />

liberally<br />

– hojnie<br />

to skip<br />

– skąpić,<br />

oszczędzać<br />

to perspire – pocić się<br />

a handkerchief – chusteczka<br />

resistant<br />

– odporny<br />

Exercise 1<br />

Answer the following questions:<br />

1. What are sunscreens?<br />

2. What does SPF stand for?<br />

3. Are all sunscreens equally effective?<br />

4. How often should sunscreens<br />

be applied?<br />

Exercise 2<br />

Match column A with B to make<br />

collocations.<br />

A<br />

1. UV<br />

2. to rub sth<br />

3. sun protection<br />

4. to suffer<br />

5. to receive<br />

6. to perspire<br />

B<br />

a. against the skin<br />

b. radiation<br />

c. a burn<br />

d. factor<br />

e. heavily<br />

f. full protection<br />

56 Farmacja i ja Czerwiec 2008

KRZYŻÓWKA<br />

NAGRODY<br />

Na pierwszego autora<br />

poprawnej odpowiedzi<br />

czeka cyfrowy aparat<br />

fotograficzny<br />

Canon PowerShot A580.<br />

Litery z ponumerowanych<br />

kratek utworzą hasło.<br />

Rozwiązania prosimy przysyłać<br />

do 30 czerwca br.:<br />

• SMS-em pod numer 7238;<br />

należy wpisać 28-literowe<br />

hasło krzyżówki według wzoru:<br />

FIJ.NR6.08.HASŁO. Koszt<br />

SMS-a wynosi 2 zł + VAT<br />

(2,44 zł brutto);<br />

• lub pocztą na adres<br />

„Farmacja i ja”,<br />

ul. Niedźwiedzia 12a,<br />

02-737 Warszawa.<br />

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych<br />

osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o.,<br />

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych.<br />

Jednocześnie oświadczam, że swoje dane<br />

osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em<br />

zapoznana/y z prawem dostępu do treści moich<br />

danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania<br />

sprzeciwu co do ich przetwarzania.<br />

Data<br />

Czytelny<br />

podpis<br />

Nagrody za poprawne<br />

rozwiązanie krzyżówki<br />

z numeru marcowego otrzymują:<br />

Iwona Belhouari, Warszawa;<br />

Halina Kłopotkiewicz,<br />

Skierniewice; Ilona<br />

Lewandowska, Warszawa.<br />

Sprawdź, co pamiętasz z numeru czerwcowego „Farmacji i ja”<br />

Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca. Na kupony czekamy do 30 czerwca br.<br />

1 Podaj łacińską nazwę lawendy.<br />

................................................................................................................................<br />

2 Kiedy został po raz pierwszy opisany, jako jednostka chorobowa, zespół przewlekłego<br />

zmęczenia.<br />

................................................................................................................................<br />

3 Wymień trzy choroby, w których zmęczenie może być jednym z objawów.<br />

................................................................................................................................<br />

4 Wymień trzy rośliny o potencjalnym działaniu adaptogennym.<br />

................................................................................................................................<br />

5 Podaj skrót pozytronowej tomografii emisyjnej.<br />

................................................................................................................................<br />

Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru marcowego otrzymują: Aleksandra Stachowiak,<br />

Śrem; Aneta Tkacz, Kielce; Kamila Zając, Myślachowice.<br />

Imię i nazwisko ......................................................................................<br />

Nazwa i adres apteki .............................................................................<br />

.............................................................................................................<br />

Tel. kontaktowy ......................................................................................<br />

Kupon numer 6 z odpowiedziami prosimy przesyłać na adres:<br />

„Farmacja i ja” ul. Niedźwiedzia 12a, 02-737 Warszawa. Wyrażam zgodę<br />

na przetwarzanie moich danych osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o.,<br />

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych. Jednocześnie<br />

oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em<br />

zapoznana/y z prawem dostępu do treści moich danych, prawem<br />

do ich poprawiania oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania.<br />

Data ............................................................................................<br />

Czytelny podpis .............................................................................<br />

Na pierwszych 4 autorów poprawnych odpowiedzi czekają publikacje<br />

książkowe: „Farmacja praktyczna” oraz „Fitoterapia i leki roślinne”.<br />

Nagrody ufundowało Wydawnictwo Lekarskie PZWL.<br />

www.pzwl.pl, infolinia 0 801 142 080

PO GODZINACH<br />

humor<br />

Przychodzi mężczyzna do apteki:<br />

– Proszę arszenik.<br />

– Arszenik tylko na receptę.<br />

– A zdjęcie teściowej nie wystarczy?<br />

W aptece:<br />

– Nie rozumiem, dlaczego pan<br />

znowu kupuje środki nasenne.<br />

Przecież pół nocy przesiaduje pan<br />

w barze...<br />

– Panie magistrze, to nie dla mnie, to<br />

dla żony.<br />

REDAKCJA<br />

ul. Niedźwiedzia 12a<br />

02-737 Warszawa<br />

tel./faks: 0 22 853 73 72; 853 76 77;<br />

853 07 68; 853 79 71; 853 79 72<br />

e-mail: farmacjaija@medi-press.pl<br />

REDAKTOR NACZELNA<br />

lek. med. Agnieszka Szumska-Olczak<br />

Przychodzi pacjent do apteki i prosi<br />

o krople:<br />

– Ale jakie? – pyta magister.<br />

– Do nosa. Tylko żeby były<br />

w dezodorancie.<br />

Profesor na wykładzie z przedmiotu chemia<br />

farmaceutyczna:<br />

– Tak, tak. Studiowanie to poezja<br />

życia, a życie to proza.<br />

Na to student z sali:<br />

– A chemia leków dramatem.<br />

Przychodzi pacjent do apteki<br />

z przeterminowaną o dwa dni receptą na<br />

antybiotyk. Aptekarz tłumaczy mu w czym<br />

rzecz, a on na to:<br />

– Proszę pana, ale ja nie mogłem<br />

przyjść wcześniej, bo byłem chory.<br />

Lekarz neurolog tłumaczy koledze:<br />

– Wszystko to z nerwów. I dom,<br />

i mercedes, i basen...<br />

Przychodzi pacjentka do lekarza:<br />

– Panie doktorze, źle się czuję.<br />

Lekarz ją zbadał:<br />

– Niech pani codziennie rano<br />

na czczo wypija jedno jajko.<br />

– Panie doktorze, ale ja nie znoszę jajek!<br />

– A kto je pani każe znosić?<br />

PRODUCT MANAGER<br />

Iwona Rubin<br />

REDAKTOR PROWADZĄCA<br />

Inga Kazana<br />

ZESPÓŁ REDAKCYJNY<br />

dr n. med. Krzysztof Wojciechowski<br />

dr n. farm. Katarzyna Żurowska<br />

lek. med. Anna Kamińska<br />

lek. med. Paweł Kańka<br />

Artur Adamski<br />

Magdalena Adamska<br />

Tomasz Barałkiewicz<br />

Wojciech Mikoliński<br />

Anna Niewiadomska<br />

Małgorzata Puchalska<br />

Sylwia Skorstad<br />

Izabela Zdolińska<br />

REDAKTORZY WYDANIA<br />

Maja Denisiuk<br />

Kazimierz Kozub<br />

STUDIO DTP I GRAFIKA<br />

Mariusz Sibilski<br />

Agata Ostrowska, Jolanta Olszowa<br />

(fotoedycja)<br />

WYDAWNICTWO<br />

Medi Press sp. z o.o.<br />

Zarząd:<br />

Andrzej Horoszczak (prezes)<br />

Arkadiusz Wyszyński<br />

(dyrektor wydawniczy)<br />

OGŁOSZENIA DROBNE<br />

Na przystanku autobusowym<br />

w Budapeszcie stoi dwóch studentów<br />

farmacji. Czytają rozkład jazdy. Jeden pyta<br />

drugiego:<br />

– Ty znasz to?<br />

– Nie.<br />

– No to zakuwamy!<br />

Przygotowała Tamara Klupińska<br />

Ogłoszenia przyjmuje Anna Harazińska, tel. 0 22 853 73 72, 853 76 77, 853 07 68 w. 203<br />

lub 0 694 986 909; e-mail: anh@medi-press.pl<br />

NA ZLECENIE<br />

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych,<br />

zastrzega sobie prawo redagowania<br />

zamówionych tekstów, nie odpowiada za<br />

treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń.<br />

Magazyn „Farmacja i ja” nie zastępuje<br />

porady lekarskiej, może jedynie stanowić<br />

źródło informacji. Bezumowna dystrybucja<br />

lub sprzedaż magazynu jest nielegalna.<br />

Przedruk materiałów bez zgody wydawcy<br />

jest zabroniony.<br />

Rys. Maciej Trzepałka<br />

58 Farmacja i ja Czerwiec 2008

VIGOR – Marka Godna Zaufania!<br />

Państwa Pacjenci obdarzyli VIGOR największym zaufaniem, ceniąc go za jakość<br />

i znajomość potrzeb, dzięki czemu po raz kolejny VIGOR to witaminy nr 1 w Polsce.<br />

Suplement diety USPharmacia. *PharmaExpert. Wartościowe udziały<br />

marki Vigor w rynku preparatów multiwitaminowych w 2007roku.

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!