FARMACJA JA

FARMACJA JA 

MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW (grudzień 2009) 

cena 9,90 zł (w tym 7% VAT) 

NEURONY 

Odmierzają 

czas życia! 

PORADY 

Jak rozmawiać 

ze starszymi 

pacjentami? 

Kiedy można 

dorabiać w aptece 

na emeryturze? 

Testujemy 

ciśnieniomierze 

KLIENTA 

PRZYCIĄGNIJ 

REKLAMĄ 

Konsekwencje 

pomyłek 

na liście leków 

● JAK ZMIENIA SIĘ UKŁAD NERWOWY ● GDZIE SZUKAĆ GERIATRY 

● MŁODOŚĆ PO SZEŚĆDZIESIĄTCE ● STARSI LUDZIE I SEKS 

ISSN 1733-5256

a wita Boego Narodzenia 

oraz Nowy Rok 2010 

wiele zdrowia i pozytywnej energii 

yczy wszystkim Czytelnikom 

miesicznika „Farmacja i Ja” 

U.S. Pharmacia SUPLEMENT DIETY 

– zdrowie na cay rok to najlepszy prezent dla najbliszych!

W NUMERZE 

lek. med. AGNIESZKA 

SZUMSKA-OLCZAK 

REDAKTOR NACZELNA 

Drodzy Czytelnicy! 

W poprzednim numerze pisma „Farmacja i Ja” zaproponowaliśmy sporo zmian. 

W tym wydaniu przedstawiamy już Wasze pierwsze wrażenia po lekturze odmienionego 

magazynu. Cieszy nas, że są one przychylne, bo to motywuje nas do kreatywnych działań. 

Ponieważ koniec roku sprzyja podsumowaniom, tematem ostatniego tegorocznego numeru 

jest starość – taki okres w życiu, w którym jesteśmy szczególnie skłonni do refleksji. 

W polskim społeczeństwie przybywa osób starszych, a apteka jest miejscem, w którym 

często oczekują one porady i wsłuchania się w ich potrzeby. Chcemy ułatwić Wam 

kontakty ze starszymi pacjentami i przybliżyć zagadnienia związane ze starością – pokazać jej 

cienie, ale i blaski, których przecież nie brakuje. To od nas samych często zależy, jak będzie 

wyglądała nasza jesień życia. 

Z okazji zbliżających się świąt życzymy Wam prawdziwej radości życia i młodości ducha, 

bez względu na metrykę. 

Aktualności 

Wśród nas 

4 W skrócie 

6 Przegląd prasy 

10 Wydarzenie 

Światła na Apap Noc 

Poradnik farmaceuty 

58 Apteki świata 

Po rozum na Łotwę 

64 Podróże 

Kolej na Orient Express 

66 Angielski w pigułce 

Old age 

fot. ISTOCKPHOTO (2), DAREK PIETRASZEWSKI 

12 Farmaceuta radzi 

13 Doradź pacjentowi 

Leki w apteczce podróżnika 

Nieznośne wzdęcia 

14 Farmaceuci testują 

Ciśnieniomierze – dla każdego inny 

16 Strona internetowa 

To nie koniec zmian 

18 Akademia Farmaceuty 

Coś się kończy, coś zaczyna 

20 Psychologia 

Psyche i umysł w jesieni życia 

24 Prawnik radzi 

25 Prawo 

Konsekwencje pomyłek 

na liście leków 

26 Marketing 

Reklamą przyciągnij pacjenta 

30 Bliżej pracownika 

Praca w aptece na emeryturze 

Zdrowie 

32 Raport 

Starość – czy pamięta o wszystkich? 

40 Odkrycia 

Badania nad długowiecznością 

42 Obserwatorium gastrologiczne 

Biegunka – przyczyny 

u starszych osób 

44 Ból i bezsenność 

Zdiagnozuj i pokonaj bezsenność 

46 Suplementacja diety 

Jak zapobiec osteoporozie 

47 Znane rośliny, nieznane 

możliwości 

Funk cjo nal na oli wa 

48 Historia zielarstwa 

Z praktyki lekarskiej: dawne metody 

50 ABC leków 

Pseudoefedryna – skuteczna, 

gdy używana z rozwagą 

52 Laryngologia 

Zmysł węchu w diagnostyce 

zapalenia zatok przynosowych 

54 Profilaktyka 

Czy to zawał? 

56 Kosmetyki w aptece 

7 grzechów przeciw młodości 

Po godzinach 

68 Kuchnia 

Zrzucić kilka lat! 

70 Hyde park 

Uważacie, że jesteśmy 

coraz lepsi 

72 W krzywym zwierciadle 

73 Krzyżówka z nagrodami 

74 Prenumerata 

Farmacja i Ja grudzień 2009 3

AKTUALNOŚCI 

W skrócie 

Na pomoc chorym zatokom 

23 października br. rozpoczęła się 

IX edycja Ogólnopolskiej Kampanii Edukacyjnej 

„Zdrowe Zatoki” 

REKLAMY 

W TELEWIZJI 

W związku z emisją reklam wte - 

le wizji przygotuj się na zwięk szo ne 

za in te re so wa nie t y mi pro duk ta mi: 

APAP 

APAP Extra 

APAP Noc 

Acatar Acti-Tabs 

Acatar Zatoki 

Gripex 

Gripex Extra 

Gripex Max 

Gripex Noc 

Herbitussin 

Herbaven 

Ibuprom 

Ibuprom Max 

Ibuprom Zatoki 

Stoperan 

Verdin 

Verdin Fix 

Vigor Complete 

Vigor Gold 

Xenna Błonnik 

Xenea Extra 

Wra mach ak cji w 11 lo ka li za - 

cjach na te re nie kra ju zo sta - 

ną prze pro wa dzo ne bezpłat 

ne ba da nia ter mo wi zyj ne. 

No wo ścią w te go rocz nej edy cji 

jest do dat ko we ba da nie wę chu, 

po zwa la ją ce na peł niej szą dia g- 

no sty kę scho rzeń no sa i za tok 

przy no so wych. 

Problem społeczny 

Kam pa nia „Zdro we Za to ki” przy - 

po mi na o ko niecz no ści wcze sne - 

go roz po zna wa nia za pa le nia za tok 

przy no so wych. Da ne po twier dza - 

ją wagę tego pro blemu, dla te go tak 

istotna jest edu ka cja Po la ków na 

te mat scho rze nia. Ba da nie TNS 

OBOP prze pro wa dzo ne w paź - 

dzier ni ku 2009 r. na re pre zen ta - 

tyw nej gru pie ty sią ca Po la ków, któ - 

rzy ukoń czy li 15 lat, wy ka za ło, że 

ok. 5 mln Po la ków ma pro ble my 

zza to ka mi. 

Za pa le niu za tok przy no so wych 

to wa rzy szą na stę pu ją ce ob ja wy: 

nie droż ność lub blo ka da no sa, 

wy dzie li na z no sa, ból i uczu cie 

roz pie ra nia w ob rę bie twa rzy 

oraz za bu rze nia wę chu (więcej 

czytaj na str. 52-53). Od czu wa nie 

bó lów za to ko wych de kla ru je 8% 

prze ba da nych Po la ków. Po ło wa z 

nich od czu wa za to ko we bó le 

gło wy w re jo nie czo ła, ko ści czo - 

ło wej, 41% bó le w oko li cach 

oczu, a 34% u na sa dy no sa. Bar - 

dzo czę sto po ja wia się tak że ból 

na si la ją cy się przy po chy la niu 

(37%). Ból za tok w wie lu przy - 

pad kach idzie w pa rze z ka ta rem, 

za rów no wod ni stym, jak i rop - 

nym – ta ki ob jaw ma aż 29% 

osób. Upo śle dze nie wę chu do ty - 

ka ok. 15% cier pią cych na za pa - 

le nie za tok. 

Wśród osób od czu wa ją cych ból 

za tok 37% twier dzi, że ból poja 

wił się bez po śred nio po prze zię - 

bie niu. U 33% na wro ty bó lu za - 

tok wy stę pu ją 1-2 ra zy w ro ku. 

Aż 49% osób od czu wa ta kie bó - 

le co naj mniej kil ka ra zy w ro ku. 

Bó le za tok ma ją cha rak ter prze wle - 

kły – spo śród osób, któ re ma ją pro - 

ble my z za to ka mi, 39% od czu wa 

je od po nad pię ciu lat. W za pa le - 

niu za tok okre śle nie „stan prze wle - 

kły” sto su je się, gdy cho ro ba trwa 

po nad 12 ty go dni, a „stan ostry” 

GABINET „ZDROWE ZATOKI” ODWIEDZI JESZCZE: 

Koszalin 11, 12, 13 XII 2009 Centrum Handlowe Forum 

Zabrze 08, 09, 10 I 2010 Centrum Handlowe Platan 

Wrocław 22, 23, 24 I 2010 Centrum Handlowe Magnolia 

Białystok 05, 06, 07 II 2010 Galeria Biała 

Bydgoszcz 19, 20, 21 II 2010 Focus Mall 

Olsztyn 05, 06, 07 III 2010 Centrum Handlowe Real 

Warszawa 12, 13, 14 III 2010 Galeria Rembielińska 

fot. AUDE, ISTOCKPHOTO, MATERIAŁY PRASOWE 

3 grudnia, Warszawa 

DYSKUSJA 

O NOWEJ USTAWIE 

Nowa ustawa o wyrobach medycznych 

i jej wpływ na obo wiąz ki jed no - 

stek no ty fi ko wa nych bę dą te ma tem 

kon fe ren cji, któ ra od bę dzie się w War - 

sza wie. Spo tka nie bę dzie oka zją 

do za po zna nia się z taj ni ka mi usta wy 

usa me go źró dła – wszel kie nie ja sno - 

ści i wąt pli wo ści co do usta wy bę dzie 

wy ja śniał An drzej Kar cze wicz, je den 

z twórców nowej ustawy, kierownik 

Wydziału Nadzoru Rynku w Urzędzie 

Rejestracji Produktów Leczniczych, 

Wyrobów Medycznych i Produktów 

Biobójczych. Na konferencji będzie 

można poznać definicje, gene zę usta - 

wy i wynikają ce z niej obowiązki. 

www.szkolenia.nf.pl 

Od 8 do 15 li sto pa da od no to - 

wa no 41096 za cho ro wań i po - 

dej rzeń za cho ro wań na gry pę 

czy li o po nad 164% wię cej niż ty - 

dzień wcze śniej (24971). Śred nia 

dzien na za cho ro wal ność w drugim 

tygodniu listopada wy nio - 

sła 13,5 na 100 tys. lud no ści. 

Tydzień listopada 

Ana li za da nych od 8 do 15 li sto - 

pa da wy ka za ła, że w czo łów ce wo - 

je wództw z naj więk szą licz bą za - 

Raport Centrum o grypie 

opr.: CEN TRUM IN FOR MA CJI O PRZE ZIĘ BIE NIU I GRY PIE 

cho ro wań znaj du ją się: wo je wódz - 

two ma zo wiec kie (7801), po mor - 

skie (7406) war miń sko -ma zur skie 

(4903) oraz łódz kie (4293). W po - 

rów na niu z po przed nim ty go - 

dniem (1-7 li sto pa da), naj więk szy 

wzrost za cho ro wań na gry pę 

wystąpił wła śnie w tych czte rech 

wo je wódz twach: po mor skie – 

wzrost o 4355 przy pad ków (z 3051 

do 7406), ma zo wiec kie – wzrost 

o 3148 przy pad ków (z 4653 

do 7801), łódz kie – wzrost o 1464 

przy pad ki (z 2829 do 4293), war - 

miń sko -ma zur skie – wzrost o 1314 

przy pad ków (z 3589 do 4903). 

Bar dzo du żo za cho ro wań z ten - 

den cją wzro sto wą od no to wa ło 

tak że wo je wódz two ma ło pol skie 

– wzrost o 1264 przy pad ki (z 1726 

do 2990). Du żą licz bę cho rych 

na gry pę w ba da nym ty go dniu 

zarejestrowano rów nież w wo je - 

wódz twie ślą skim (2841 za cho ro - 

wań). W po rów na niu z ubie głym 

ty go dniem w każ dym re gio nie na - 

4 grudzień 2009 Farmacja i Ja

–do12 ty go dni. U 15% są to pro - 

ble my wy stę pu ją ce kró cej niż rok. 

Termowizja 

iba da nia wę chu 

W ra mach kam pa nii „Zdro we 

Za to ki” Po la cy mo gą sko rzy stać 

zbez płat nych ba dań ter mo wi zyj - 

nych. W tym ro ku po raz pierw - 

szy re ali zo wa ne są ba da nia wę chu, 

któ re po zwa la ją roz po znać upo śle - 

dze nie lub utra tę wę chu, je den 

z pod sta wo wych ob ja wów za pa le - 

nia za tok przy no so wych. 

– Do tych cza so we roz po zna nie 

ile cze nie za pa le nia za tok przy no - 

so wych zo sta ło zre wo lu cjo ni zo wa - 

ne przez wpro wa dze nie wy tycz - 

nych EPOS 2007 – mó wi prof. dr 

hab. med. Da riusz Jur kie wicz, 

Kra jo wy Kon sul tant w dzie dzi nie 

Oto ry no la ryn go lo gii. – Za pa le nie 

za tok przy no so wych cha rak te ry zu - 

je się wy stę po wa niem co naj - 

mniej dwóch ob ja wów. Wcze sne 

ich roz po zna nie umoż li wia szyb - 

sze za sto so wa nie od po wied nie go 

le cze nia i w kon se kwen cji wy le cze - 

nie – wy ja śnia pro fe sor. 

Ba da nia w War sza wie 

i Kra ko wie 

Sto li ca by ła pierw szym mia stem, 

wktó rym go ścił Ga bi net „Zdro- 

we Za to ki”. Od 23 do 25 paź - 

dzier ni ka w Ga le rii Mo ko tów w 

ba da niach ter mo wi zyj nych i ba - 

da niach wę chu wzię ło udział 828 

miesz kań ców. Dru gim miej scem, 

któ re od wie dził Ga bi net „Zdro - 

we Za to ki”, by ła kra kow ska Ga - 

le ria Ka zi mierz. Pod czas week en - 

du od 6 do 8 li sto pa da z ba dań 

i po rad spe cja li stów sko rzy sta ło 

831 osób. W mo men cie za my ka - 

nia nu me ru trwa ły przy go to wa nia 

do ba dań w Gdań sku i Ra do miu. 

– Dla osób, u któ rych wy stę pu - 

ją ob ja wy za pa le nia za tok przy - 

no so wych, nie zwy kle waż ne jest 

szyb kie roz po zna nie cho ro by 

oraz roz po czę cie le cze nia. Nie le - 

czo ne lub nie pra wi dło wo le czo - 

ne scho rze nie mo że pro wa dzić 

do wie lu po wi kłań: do za pa le nia 

opon mó zgo wych, po za gał ko - 

we go za pa le nia ner wu wzro ko we - 

go lub rop nia mó zgu – pod kre - 

śla dr n. med. Piotr Ra piej ko 

zKli ni ki Oto la ryn go lo gii Woj sko - 

we go In sty tu tu Me dycz ne go 

wWar sza wie. 

Do tej po ry z bez płat nych ba dań 

ter mo wi zyj nych or ga ni zo wa nych 

wra mach kam pa nii sko rzy sta ło 

już po nad 30 tys. osób. 

Patronem Ogólnopolskiej 

Kampanii Edukacyjnej 

„Zdrowe Zatoki” od samego 

początku działań jest firma 

US Pharmacia, producent 

leku IBUPROM Zatoki. 


MARKETING 

W APTECE 

Farmaceuci mogą wziąć 

udział w III Konferencji „Trade 

Marketing Farmaceutyczny 

– Skuteczne działania 

marketingowe w aptece”. 

Celem szkolenia jest zwrócenie 

uwagi na dynamiczny rozwój 

rynku i konieczność 

poprawy poszczególnych 

elementów łańcucha dystrybucji. 

Konferencja będzie okazją do 

znalezienia skutecznych 

mechanizmów, które pozwolą 

na rozwój firmy przy jej wysokiej 

rentowności. Podczas warsztatów 

uczestnicy poznają skuteczne 

działania marketingowe i praktyki, 

dzięki którym można budować 

przewagę nad konkurencją 

w aptekach, sieciach aptek 

oraz hurtowniach. 

www.szkolenia.nf.pl 

sze go kra ju na stą pił znacz ny 

wzrost za cho ro wań. 

Z naj now sze go ra por tu opu bli ko - 

wa ne go przez Pań stwo wy Za - 

kład Hi gie ny (PZH) wy ni ka, 

że naj mniej za cho ro wań wy stą pi - 

ło wśród miesz kań ców wo je - 

wództw świę to krzy skie go (554) 

oraz lu bel skie go (643), gdzie 

w dru gim ty go dniu li sto pa da 

licz ba cho rych nie prze kro czy - 

ła 700 osób. 

Październik 2008 i 2009 

Wpaź dzier ni ku 2009 r. licz ba za - 

cho ro wań wy nio sła 31952, 

awpaź dzier ni ku 2008 r. – 14881. 

Zte go wnio sek, że licz ba za cho - 

ro wań zwięk szy ła się o po - 

nad 17071. W paź dzier ni ku 2009 

r. naj wię cej osób za cho ro wa ło 

w wie ku po wy żej 15 lat (16144), 

co sta no wi ło 51% wszyst kich 

przy pad ków za cho ro wań w tym 

mie sią cu. 

Da ne te po ka zu ją, że od po cząt - 

ku mie sią ca licz ba za cho ro wań 

za czę ła znacz nie wzra stać. To 

mo że mieć zwią zek ze zmien no - 

ścią je sien nej po go dy. 

Jesien ne prognozy 

Eks pert Cen trum In for ma cji 

oPrze zię bie niu i Gry pie, dr Ka - 

ta rzy na Mi kul ska, pro gno zu je, że 

utrzy my wa nie się nie ko rzyst nej 

au ry spo wo du je dal szy wzrost za - 

cho ro wań i in fek cji gry po wych. 

–Przede wszyst kim po win ni śmy 

pa mię tać, aby bu do wać na szą od - 

por ność. Nie za nie dbuj my spa ce - 

rów i ru chu. Je że li do dat ko wo na - 

sza die ta bę dzie uroz ma ico na 

–bo ga ta w wa rzy wa, owo ce, ry - 

by – mo że uda się nam nie za cho - 

ro wać na gry pę i nie do pad nie 

nas prze zię bie nie. 

Je śli jed nak już po ja wią się pierw - 

sze symp to my to wa rzy szą ce cho - 

ro bie, czy li go rącz ka, ka szel, ból 

gło wy, ka tar, po win ni śmy pa - 

mię tać o dzia ła niu kom plek so - 

wym i przyj mo wać le ki wie lo - 

skład ni ko we, któ re szyb ko i sku - 

tecz nie zwal czą wszyst kie ob ja wy 

cho ro by – ra dzi nasz eks pert. 

www.cen trum gry pa.pl 


METODY 

ZWALCZANIA BÓLU 

Zajęcia w ramach szkolenia, 

organizowanego przez Okręgową 

Izbę Lekarską i Warszawski 

Uniwersytet Medyczny, na temat 

„Farmakoterapia bólu" 

poprowadzą prof. dr hab. Helena 

Makulska-Nowak, dr Józef 

Meszaros, dr Sylwestra 

Gajewska-Meszaros. W ciągu 

ośmiu godzin wykładów przybliżą 

metody skutecznego 

i bezpiecznego zwalczania bólu. 

Szkolenie odbędzie się 

12 grudnia w Warszawie. 

www.farm.amwaw.edu.pl 


AKTUALNOŚCI 

Przegląd prasy 

Kłopoty z sercem 

Sercowe kłopoty kobiet, 

„Wprost” nr 46/2009, 

15 listopada 2009 r. 

Prześwietlone 

serce 

NHS scanner will spot chest pain 

problems in a flash, 

„The Times”, 12 listopada 2009 r. 

Opi nia, ja ko by na cho ro bę 

wień co wą by li na ra że ni głów nie 

męż czyź ni, jest mi tem. 

Ko bie ty za pa da ją na nią rów nie 

czę sto jak męż czyź ni, a prze bieg 

cho ro by wca le nie by wa ła god - 

niejszy. Na Kongresie 

Ka na dy j ski e go To wa r zy s t wa Kar - 

dio lo gicz ne go ogło szo no wy ni ki 

ba dań stwier dza ją cych, że ob ja - 

wy i prze bieg za wa łu ser ca są 

po dob ne u obu płci. 

Przed wcze sna cho ro ba wień co - 

wa, czy li wy stę pu ją ca przed 55 

ro kiem ży cia, do ty ka w du żej mie - 

rze pa la czy – aż 80% ko biet, 

u któ rych wy kry to scho rze nie, pa - 

li ło lub rzu ci ło pa le nie, gdy 

za czę ły się kło po ty z ser cem. 

Ko bie ty pra cu ją nie mniej in ten - 

syw nie niż męż czyź ni i są tak 

samo narażone na stres. Statysty 

ki wy ka za ły, że gdy ko bie ta ma 

za wał, na po da nie aspi ry ny lub 

wyko na nie an gio pla sty ki cze ka 

dłu żej niż męż czy zna. 

Póź niej udzie lo na po moc 

to więk sze ry zy ko kom pli ka cji 

p o za wa ł o wyc h. 

Nowe spojrzenie 

na Alzheimera 

Szansa dla chorych na Alzheimera?, „Newsweek Polska”, 

nr 46/2009, 9 listopada 2009 r. 

Jak wykazały badania naukowców z USA, ryzyko wystąpienia 

choroby Alzheimera można przewidywać nie tylko 

na podstawie sprawności umysłowej, ale też siły mięśni. 

Oso by o niż szej spraw no ści fi zycz nej są bar dziej na ra żo ne 

na to scho rze nie – po in for mo wa ło pi smo „Ar chi ves of Neu ro - 

logy”. Dr Patricia A. Boyle z Chicago kierowała zespołem 

naukowców, którzy przeanalizowali dane zebrane w grupie 

970 osób o śred niej wie ku po wy żej 80 lat. Na po cząt ku ba dani 

nie mieli problemów z pamięcią i innymi zdolnościami intelektualnymi. 

Po czterech latach okazało się, że u 138 osób rozwinęła 

się choroba Alzheimera. Był to 43-procentowy wzrost 

w stosunku do częstotliwości występowania choroby wśród 

osób sprawniejszych. To odkrycie pozwoli wcześniej zauważać 

pierwsze symptomy i zapobiegać rozwojowi choroby. 

Brytyjski National Health Service 

prezentu je nowy skaner, dzięki 

któremu będzie możliwa niezwykle 

szybka diagnoza chorób 

serca. Urządzenie będzie miało 

możliwość dostarczania obrazu 

serca w wysokiej rozdzielczości 

i naprawdę niezwykłej jakości 

w czasie krótszym niż uderzenie 

serca. Takie badanie da przejrzysty 

obraz schorzenia. Niekiedy 

USG lub EKG wy ko na ne zbyt 

wcze śnie nie wy ka zu je żad nych 

zmian. No wy ska ner ma roz po - 

znawać je już w najwcześniejszym 

sta dium, co pozwoli uniknąć błędów 

i odsyłania pacjentów 

do do mu po to, by po kil ku go dzi - 

nach wrócili z rozległym zawałem. 

Pierwszy model innowacyjnego 

urządzenia, który trafił do londyńskiego 

Chest Hospital, jednego 

zwio dących brytyjskich centrów 

kardiologicznych, kosztował ponad 

mi lion fun tów. 

Intensywne treningi a ciąża 

Za dużo siłowni to małe szanse na dziecko?, 

Medycyna24.pl, 9 listopada 2009 r. 

Badania norweskich naukowców dowiodły, że codzienne wyciskanie siódmych potów 

i ćwiczenia w siłowni do utraty sił mogą ograniczać możliwość zajścia w ciążę nawet u 

bardzo młodych kobiet. W trakcie badań zapytano kobiety o częstotliwość, natężenie 

i długość wykonywanych ćwiczeń na przestrzeni lat 1984-1986. Dziesięć lat później zostały 

one ponownie poproszone o wypełnienie ankiety – tym razem dotyczącej ciąży. Jak się 

okazało, najintensywniej ćwiczące panie miały kłopot z zajściem w ciążę przez rok lub więcej. 

Skutki nadmiernych ćwiczeń były odwracalne, kobiety wreszcie zachodziły w ciążę. Lekarze 

jednak zalecają umiar – nie należy rezygnować z aktywności, ale jeśli chcemy zajść w ciążę, 

ćwiczmy z umiarem. 

fot. ISTOCKPHOTO (3) 

6 grudzień 2009 Farmacja i ja

AKTUALNOŚCI 

Przegląd prasy 

Katar chroni 

przed nową grypą 

Common cold may hold 

off swine flu, „New Scientist”, 


Reumatyzm skraca życie nawet o dziesięć lat 

Ogień w stawach, „Wprost”, nr 46/2009, 


Obok no wo tworów i chorób układu krążenia, jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnej 

śmierci są choroby reumatoidalne. Towarzyszy im ciągły, trudny do zwalczenia ból, a w efekcie 

te scho rze nia mo gą mo gą skró cić ży cie pa cjen ta na wet o dzie sięć lat. Co pią ta oso ba 

przebywająca w polskich szpitalach trafia tam z powodu choroby stawów. Najczęściej 

za późno, ponieważ od pierwszych objawów do diagnozy mijają średnio dwa lata (w Niemczech 

ten czas to kil ka ty go dni). Dlatego trzeba kłaść nacisk na profilaktykę i przypo mi na nie 

pacjentom, by nie bagatelizowali objawów. Choroby stawów nie dotyczą, jak zwykło się sądzić, 

tylko starszych osób. Narażone są na nie szczególnie kobiety w każdym wieku, 

a zdarzają się również przypadki u kilkuletnich dzie ci. 

Naukowcy z USA podejrzewają, 

że wirus zwykłego przeziębienia 

może chronić przed siejącym 

panikę wirusem grypy A (H1N1)v. 

To tłumaczyłoby, dlaczego 

jesienna fala zachorowań 

przechodzi przez Europę tak 

wolno, a jej objawy są 

stosunkowo łagodne, szczególnie 

w porównaniu z wiosennymi 

zachorowaniami w obu 

Amerykach. Np. we Francji liczba 

zachorowań na nową grypę rosła 

w początkach września, by szybko 

pozostać na jednym poziomie 

160 na 100 tys. ludzi 

aż do końca października. 

Jean-Sebastien Caslegno 

z Uniwersytetu w Lyonie 

obserwował relację liczby 

zachorowań na grypę A (H1N1)v 

i zwykłe przeziębienie. Kiedy 

zachorowania na grypę spadały, 

przeziębienie wzrastało 

i odwrotnie. Naukowiec 

podejrzewa, że może to być 

wynikiem interferencji wirusowej 

– działanie jednego wirusa 

blokuje drugi. 

Wirus HIV szansą dla chorych na ALD? 

Wirus HIV plus geny powstrzymały chorobę, 

„Gazeta Wyborcza”, 6 listopada 2009 r. 

Ba daczom z międzynarodowego zespołu z Francji, Niemiec i USA udało się wymienić wadliwie 

działający gen i zahamować rozwój choroby zwanej adrenoleukodystrofią (ALD). Leczenie tej 

rzadkiej choroby układu nerwowego do tej pory było możliwe dzięki tzw. olejowi Lorenza, którego 

składniki pomagają usuwać długołańcuchowe nasycone kwasy tłuszczowe, których 

zgubne działanie w organizmie jest podstawą ALD. Szansą na wyleczenie był do tej pory przeszczep 

szpiku. W nowej metodzie z krwi wyodrębnia się jej komórki macierzyste, do których 

za pomocą wirusa HIV wprowadza się prawidłowy gen w miejsce wadliwego ABCD1. To 

pierwsze takie użycie HIV, który ma zdolność infekowania wielu różnych rodzajów komórek, 

także nieulegających już podziałom (czego nie potrafiły np. zarazki stosowane we wcześniejszych 

próbach terapii genowych). 

Trudno nadrobić braki snu w weekend 

Odsypianie w weekendy nie zdaje egzaminu, „Newsweek 

Polska”, nr 46/2009, 9 listopada 2009 r. 

Długo prowadzono badania i porównywano ich wyniki, żeby wykazać (czy raczej 

uświadomić upartym), że odsypianie w weekendy nie zdaje egzaminu. „The New York 

Times” opublikował informacje o badaniach, jakie były przeprowadzane w 2003 r. przez 

naukowców z Walter Reed Army Institute of Research. U osób, które przez tydzień spały 

zaledwie 3-5 godzin na dobę, a następnie starały się nadrobić braki, stwierdzono znacznie 

obniżoną sprawność 

psychomotoryczną. 

Pięć lat później podobny 

niezależny eksperyment 

wykazał dokładnie 

to samo. Kolejne 

badanie pokazało, 

że o wiele łatwiej jest 

zniwelować skutki 

niewyspania, jeśli 

co najmniej tydzień 

wcześniej sypiamy 

więcej niż trzeba. 



Przygotuj si na wzrosty sprzeday! 

Zamów ju dzi Xenn Extra! 

Zwikszone zakupy Xenna Extra przez pacjentów w okresie witecznym 

480 

tys. szt. 

+18% 

430 

09-10 2008 

11-12 2008 

380 

wrzesień/październik 

listopad/grudzień 

źródło: Dane Pharma Expert 

Sprzedaż ilościowa Xenna Extra 

za okres 09-12.2008r. 

Xenna Extra skutecznie, 

ale nie gwatownie pomaga 

usun nawet najtrudniejsze 

zaparcia. 

XENNA EXTRA (Sennae fructus pulveratus 240,0 mg + Sól wapniowa sennozydów 20% 49,0 mg), substancje czynne odpowiadają 17 mg sennozydów w przeliczeniu na sennozyd B. Tabletki. Wskazania: Preparat do stosowania 

w doraźnym leczeniu zaparć. Dawkowanie i sposób podawania: Stosować doustnie. Dorośli i dzieci powyżej 12 r. ż.: zalecane dawkowanie jednorazowo 1 tabletkę najlepiej przed snem. Nie należy przekraczać maksymalnej dawki 

dobowej 30 mg związków hydroksyantracenowych, dlatego nie zaleca się stosowania wyższej dawki niż 1 tabletka preparatu Xenna Extra w ciągu doby. Działanie leku następuje po 6–12 godzinach i dlatego produkt nie powinien 

być stosowany częściej niż raz na dobę. Nie zaleca się stosowania dłużej niż 7–10 dni. Na rynku dostępny jest również preparat Xenna. Xenna Extra zawiera dwukrotnie większą dawkę sennozydów niż Xenna. Przeciwwskazania: 

Niedrożność jelit. Ostre stany zapalne w jamie brzusznej (np. zapalenie wyrostka robaczkowego), choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy. Nadwrażliwość na sennozydy lub inny składnik preparatu. Niezdiagnozowane bóle 

w jamie brzusznej. Stany odwodnienia z towarzyszącą utratą elektrolitów. Miesiączka. Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 12 roku życia. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Nie należy stosować 

leków przeczyszczających przy silnych bólach brzucha, wymiotach lub zawrotach głowy. Należy powiadomić lekarza w przypadkach krwawienia lub niemożności wypróżnienia się po zażyciu środka przeczyszczającego. Nie stosować 

leku Xenna Extra, ani innych leków przeczyszczających zawierających antranoidy w sposób ciągły dłużej niż 7–10 dni ze względu na możliwość przyzwyczajenia i nasilenia zaparć. Ponadto przewlekające się stosowanie leków z tej 

grupy może powodować zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej i melanozę jelita grubego. Nie zaleca się stosowania wyższej dawki niż 1 tabletka leku Xenna Extra w ciągu doby. Ponadto należy stosować leki przeczyszczające 

co najmniej po 2 godzinach od podania innych leków doustnych. Lek powinien być stosowany tylko wtedy, gdy działanie terapeutyczne nie może być osiągnięte poprzez zmianę diety lub stosowanie środków pęczniejących 

o łagodnym działaniu przeczyszczającym. Nie zaleca się stosowania leku w okresie ciąży. Aktywne metabolity przechodzą w niewielkiej ilości do mleka matki, dlatego nie zaleca się stosowania leku u kobiet karmiących piersią. 

Działania niepożądane: Bóle brzucha, biegunka i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a szczególnie hipokalemia, nudności. Przewlekłe, niezgodne z zaleceniami, stosowanie może powodować przebarwienie błony 

śluzowej okrężnicy, białkomocz i krwiomocz oraz upośledzenie czynności motorycznej jelita grubego. Sennozydy mogą zmieniać barwę moczu. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. Nr pozwolenia: 8631 

Produkt dostępny bez recepty.

AKTUALNOŚCI 

Wydarzenie 

Kilkanaście godzin zdjęć, 60 osób na planie, 

tony sprzętu, rekwizytów, kostiumów – a to tylko niezbędne minimum, 

żeby powstało... 30 sekund reklamy telewizyjnej 

tekst i zdjęcia: KRZYSZTOF RUDY 

Światła na APAP Noc 

CISZA NA PLANIE! 

Za chwilę ta kamera zacznie 

pracę. A wtedy już nie ma 

miejsca na żaden błąd. 

Miesz kań cy za cisz nej ulicz - 

ki Bzo wej na war szaw - 

skim Mo ko to wie jesz cze 

prze cie ra li za spa ne oczy, 

gdy nad ra nem pod okna ich do - 

mów za czę ły pod jeż dżać cię ża rów - 

ki, wiel kie agre ga ty prą do twór cze 

iwszyst kie nie zbęd ne re kwi zy ty. 

Gdy chwi lę póź niej po tęż ni męż - 

czyź ni roz ła do wy wa li dzie siąt ki sta - 

ty wów, ogrom nych re flek to rów, 

to ny sprzę tu fil mo we go, wszyst ko 

sta ło się ja sne – „coś bę dą krę cić”. 

– Film ja kiś u nas ro bią! M jak mi - 

łość al bo coś po dob ne go? – mruk - 

nął je den z nie licz nych o tej po rze 

prze chod niów na ga by wa ny przez 

są sia da. Nie przy pusz czał, że w ele - 

ganc kiej wil li bę dzie po wsta wać naj - 

now sza re kla ma Apa pu Noc. 

Woka mgnie niu dom za peł nił się 

oświe tle niow ca mi, ope ra to ra mi 

iak to ra mi. Każ dy pre cy zyj nie zna 

i wy ko nu je swo je za da nia. Na 

planie nie ma czasu na zwłokę. 

Ekipa ma zaledwie 15 godzin, 

asa mo roz sta wie nie ton że la stwa, 

czar nych płasz czyzn i świa teł 

wy da je się za da niem na co naj - 

mniej pół dnia. Cza su jest ma ło. 

–Napew no zdą ży my – za pew nia - 

ła An na Ema ny z Film pro duk cji, 

któ ra re ali zo wa ła re kla mę. – Ma - 

my w tym do świad cze nie. Po - 

za tym to już mo ja ko lej na re kla - 

ma Apa pu. Ostat nią krę ci łam 

wio sną. Wte dy po szło świet nie 

itym ra zem też bę dzie na me dal. 

Nie prze sa dza ła. Zdję cia za czę ły 

się punk tu al nie. Do kład nie 

w chwi li, gdy ostat nim po praw - 

kom wi za żyst ki pod da no bo ha - 

ter kę fil mu, re ży ser ka Jo an - 

na Rech nio oznaj mi ła, że czas 

uru cho mić ka me rę. 

Sa mo ży cie 

Kon cep cja re kla my jest bar dzo ży - 

cio wa, moc no osa dzo na w rze czy - 

wi sto ści i do świad cze niach Po lek. 

Mło da ko bie ta, żo na, mat ka 

dwoj ga dzie ci, w cią gu dnia wy - 

ko nu je wie le ty po wych czyn no - 

ści, m. in.: wy pra wia dzie ci 

do szko ły, dba o naj bliż szych, 

dom i każ dy szcze gół ży cia ro - 

dzin ne go. Za bie ga na, nie ma 

cza su na od po czy nek. A kiedy 

koń czy się pra co wi ty dzień, 

zda rza się, że czuje się obolała. 

Po ja wia ją się także pro ble my 

zza śnię ciem. 

Wi told Płu cien nik, ope ra tor, sta - 

ran nie udo ku men to wał tych kil - 

ka co dzien nych, zwy czaj nych 

zda rzeń. Z pie ty zmem do glą dał 

każ de go ele men tu sce no gra fii, 

spraw dzał oświe tle nie. Wszyst ko 

po to, aby uzy skać jak naj bar dziej 

na tu ral ny efekt. 

–Ci sza na pla nie! – oznaj mił tu - 

bal ny głos. – Ka me ra, po szła! 

Ijuż wi dzi my jak Mag da le na Ale - 

xan der mi strzow sko wcie la się 

w ro lę straż nicz ki do mo we go 

ogni ska. Jej mę żem na czas zdjęć 

zo stał ak tor Grze gorz Go ła szew - 

ski. Obo je pod kre śla li, że pra ca 

KAŻDE UJĘCIE MUSI BYĆ PERFEKCYJNIE PRZYGOTOWANE 

W 30-sekundowym spocie wszystko musi być dopieszczone: od makijażu 

głównej bohaterki po wygląd terakoty na tarasie. Nie ma miejsca 

na najmniejsze niedopatrzenia. 


RODZINA ZACZYNA PRACOWITY DZIEŃ 

Główną bohaterką reklamy jest przeciętna Polka, przykładna żona i matka. W tę 

rolę wcieliła się Magdalena Alexander, a jej męża zagrał Grzegorz Gołaszewski. 

przy fil mie re kla mo wym wy ma - 

ga du żej dys cy pli ny. Tu nie ma 

cza su na dzie siąt ki du bli. Mak sy - 

mal na kon cen tra cja i do bre przy - 

go to wa nie to pod sta wa. 

Przy dał by się Apap Noc 

Wy da wać by się mo gło, że krę ce - 

nie re kla my w po rów na niu z two - 

rze niem np. se ria lu to drob nost ka. 

Nic bar dziej myl ne go. I tu, i tam 

po trzeb ny jest ze spół pro fe sjo na - 

li stów: re ży ser, pro du cent, ak to rzy, 

sce no graf, któ ry dba o do bór me - 

bli, i sty li sta, na któ re go gło wie jest 

do bra nie stro jów. Każ da, na wet naj - 

drob niej sza rzecz, któ ra po ja wi się 

wza się gu ka me ry, mu si być ide al - 

nie zgra na z wy pra co wa ną kon wen - 

cją. To dla te go w gar de ro bie wciąż 

by ło go rą co – przy miar ki, pra so wa - 

nie, skra ca nie. 

Wkoń cu któ ryś z oświe tle niow - 

ców za żar to wał, że eki pie też przy - 

dał by się sta ły do stęp do Apa pu 

Noc, bo „aż gło wa bo li od tem - 

pa pra cy i pro ble my z za śnię ciem 

mu ro wa ne!”. 

Kie dy skoń czy ły się zdję cia krę co - 

ne przy świe tle dzien nym i zo sta - 

ło jesz cze kil ka ujęć w do mu, nad - 

szedł czas na go dzin ną prze rwę. 

Efekt? Wspa nia ły! 

Po prze rwie, pod czas któ rej ca ła 

eki pa mo gła zre ge ne ro wać si ły, 

trze ba by ło przy stą pić do krę ce nia 

scen opo wia da ją cych o koń cu 

pra co wi te go dnia bo ha ter ki. – To 

jest naj trud niej sze pod wzglę dem 

tech nicz nym – tłu ma czył asy stent 

ope ra to ra. – Na ścia nach i za sło - 

nach w sy pial ni pre zen to wa ne 

bę dą sce ny, któ re na krę ci li śmy 

wcze śniej. To ro dzaj re mi ni scen cji 

bo ha ter ki na te mat całego dnia. 

Aja kie są efek ty? – Re kla ma jest 

już na an te nie te le wi zji od po ło - 

wy li sto pa da – mó wi Ma ria Ry - 

chlic ka -Fur ma ga, Pro duct Ma na - 

ger Apa pu. – Mam na dzie ję, że 

spot się podo ba. 

EKIPA PRZY PRACY 

Przed kamerą panowała rodzinna idylla. 

By ją wyczarować, potrzebna była praca wielu ludzi: 

oświetleniowców, dźwiękowców i operatora. 

Ich zmaganiom przyglądała się Product Manager Apapu 

Maria Rychlicka-Furmaga (na zdjęciu po prawej). 


PORADNIK FARMACEUTY 

Farmaceuta radzi 

MMR – SZCZEPIĆ 

CZY NIE SZCZEPIĆ? 

mgr farmacji 

MAGDALENA IZBICKA 

FARMACEUTKA PRACUJĄCA 

W APTECE W WARSZAWIE, 

WSPÓŁTWÓRCZYNI SERWISU 

ZAPYTAJFARMACEUTE.PL 

I LEKBEZPIECZNY.PL 

LIST Y 

Drogie Czytelniczki, 

na wszystkie Wasze 

pytania odpowie ekspert. 

Piszcie do nas na adres: 

farmacjaija@aude.pl 

lub ul. Puławska 118 A, 

02-620 Warszawa, 

z dopiskiem: 

„Pytanie do eksperta”. 

12 grudzień 2009 Farmacja i Ja 

INTERAKCJE 

LEKÓW 

Jak zachować się w przypadku, 

gdy na recepcie, 

którą przynosi pacjent, 

przepisane są leki, 

wchodzące w interakcje? 

● Je śli po mię dzy prze pi sa ny mi le - 

ka mi za cho dzi waż na kli nicz nie 

in te rak cja, far ma ceu ta jest zo bo - 

wią za ny po in for mo wać o tym 

pa cjen ta. Po wi nien też przed sta - 

wić pa cjen to wi roz wią za nie 

ta kie go pro ble mu le ko we go. 

Wielu in te rak cji moż na unik nąć 

przez zwięk sze nie in ter wa łu po - 

mię dzy po da niem obu le ków. 

Moż na tak że za su ge ro wać od sta - 

wie nie pre pa ra tu, któ ry nie jest 

nie zbęd ny, a mo że da wać groź ne 

in te rak cje z le kiem kluczowym 

w te ra pii scho rze nia. 

War to tak że za uwa żyć pro blem in - 

te rak cji le ków ze skład nikami 

po ży wie nia lub z so kiem grejp fru - 

to wym. Ten ostat ni, ja ko in duk tor 

izo en zy mu CYP 3A4, przy spie sza 

me ta bo lizm wielu le ków, przez co 

mo że wpły wać na ob ni że nie ich 

sku tecz no ści te ra peu tycz nej. 

Waż ne dla pa cjen ta są rów nież in - 

te rak cje z al ko holem i takiej 

in for ma cji po wi nien udzie lić far - 

ma ceu ta. Pa cjen ci bo wiem nie 

ma ją ten den cji do czy ta nia ulo tek 

do łą czo nych do opa ko wa nia le ku, 

a li sta sub stan cji wcho dzą cych 

w in te rak cje z eta no lem jest długa. 

Naj czę ściej za uwa ża nym pro ble - 

mem, zwłasz cza w se zo nie 

je sien no-zi mo wym, mo że być prze - 

pi sy wa ni e pa c j e n to wi 

rów no cze śnie le ku wy krztuśnego 

iha mu ją ce go od ruch kasz lu. 

W tym przy pad ku ko niecz ne jest 

po i n f o r mo wa ni e pa c j e n ta o spo so - 

bie przyj mo wa nia obu 

pre pa ra tów. 

Występowaniu groźnych interakcji 

mógłby zapobiec zintegrowany 

system danych o pacjentach. 

Dopóki jednak takiego systemu 

w Polsce nie ma, byłoby dobrze, 

gdyby pacjenci dostarczali 

lekarzom i farmaceutom pełną 

listę leków, które zażywają. 

Czy szczepienie dzieci szczepionką MMR może 

wiązać się z ryzykiem wywołania przez tę szczepionkę 

autyzmu u dzieci? 

● Zgod nie z obec nym sta nem wie dzy me dycz nej spra wa jest zbyt skom - 

plikowana i nieudokumentowana, zarówno by kategorycznie można było 

wykluczyć, jak i potwierdzić, że MMR lub inne szczepienia mogą przyczyniać 

się do wystąpienia zaburzeń autystycznych u dzieci. Ostatnio 

wyszło na jaw, że autor pracy naukowej, wiążącej autyzm z podawaniem 

dzieciom szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) 

przyznał się do stosowania nieetycznych metod badawczych. Istnieją 

także prace badawcze obalające wcześniejsze wnioski. Oczywiście, istnieją 

teorie, które mówią o wpływie podawanych dzieciom szczepionek 

zawierających preparaty rtęci, w szczególności szczepienia MMR, na no - 

towane obecnie zwiększenie zapadalności dzieci na autyzm. Hipotezy te 

nie są jednak uznane przez autorytety medyczne. Pacjent może zrezygnować 

z ta kiego szczepienia, należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że czę ściej 

występują niebezpieczne powikłania po przebytych chorobach niż działania 

niepożądane związane ze szczepieniem przeciw niej. 

POWRÓT DO PRACY 

PO DŁUGIEJ PRZERWIE 

Jakie szkolenie musi przejść farmaceuta powracający 

do zawodu po ponad pięciu latach przerwy? 

● W przypadku farmaceuty niewykonującego zawodu farmaceuty przez 

okres dłuższy niż pięć lat, a posiadającego wcześniej prawo wykonywania 

zawodu, konieczne jest przejście szkolenia uzupełniającego. Przeszkolenie 

to trwa do sze ściu mie się cy w wymiarze od 10 do 20 godzin tygodniowo. 

Jego koszty ponosi farmaceuta odbywający przeszkolenie. Zadaniem 

okrę gowych izb aptekarskich jest zaś wskazanie apteki prowadzącej przeszkolenie, 

wydanie karty szkolenia określającej okres trwania szkolenia 

oraz jego program. Po odbyciu takiego przeszkolenia w biurze okręgowej 

izby na le ży uzu peł nić do ku ment pra wa wy ko ny wa nia za wo du. Natomiast 

w przypadku farmaceutów, którzy ukończyli studia przed 

2004 r., tj. do momentu, kiedy obowiązkowy staż apteczny włączano 

w ramowy program studiów farmaceutycznych, konieczne jest przejście 

pełnego przeszkolenia. 

ZADAJ PYTANIE EKSPERTOWI: farmacjaija@aude.pl 

fot. ŁUKASZ IZBICKI, ISTOCKPHOTO (4)

Doradź pacjentowi 

Leki w APTECZCE PODRÓŻNIKA 

Zbli ża ją się świę ta i wie lu lu dzi wy jeż dża. 

War to przed po dró żą przy po mnieć pa - 

cjen tom, by do brze wy po sa ży li ap tecz kę. 

Przede wszyst kim po win ny zna leźć się w niej 

le ki sto so wa ne na sta łe przez po dró żu ją ce go. 

Do dat ko wo przy dat ne w po dró żach mo gą być 

na stę pu ją ce pre pa ra ty w za leż no ści od ro dza - 

ju wy jaz du: 

środki dezynfekcyjne i opatrunkowe (wo - 

da utle nio na, al ta cet, ste ryl ne ga zi ki na są czo - 

ne al ko ho lem, ja ło we kom pre sy, opa ski opa - 

trun ko we, ban da że ela stycz ne); 

środ ki pierwszej pomocy: jed no ra zo wa 

ma secz ka do re su scy ta cji krą że nio wo -od de - 

cho wej, rę ka wicz ki la tek so we oraz fo lia ra tow - 

ni cza NRC, która bar dzo do brze chro ni 

przed nie po żą da nym dzia ła niem czyn ni - 

ków ter micz nych. W za leż no ści od spo so bu 

okry cia po szko do wa ne go mo że chro nić 

przed utra tą cie pła albo przed nadmiernym 

przegrzaniem; 

sól fizjologiczna wjed no ra zo wych am puł - 

kach – przy da je się np. do wy płu ka nia ob ce - 

go cia ła z oka lub przy ka ta rze; 

leki przeciw bó lo we i pr ze ciw go rącz ko - 

we –na le ży pa mię tać o wła ści wym daw ko wa - 

niu tych preparatów; 

le ki roz kur czo we; 

le ki prze ciwbiegunkowe; 

preparaty probiotyczne. Waż ne, by pre - 

pa raty te nie wy ma gały prze cho wy wa nia 

wlo dów ce. Przed po dró ża mi do kra jów o od - 

mien nej flo rze bak te ryj nej na le ży za cząć je 

za ży wać już kil ka dni przed wy jaz dem, a po - 

tem kontynuować przez ca ły po byt. Wzmac - 

nia to flo rę or ga ni zmu i po ma ga za po bie gać 

za tru ciom po kar mo wym. Pre pa ra ty pro bio - 

tycz ne po zwo lą też od no wić flo rę bak te ryj - 

ną je lit po bie gun ce; 

le ki na ból gar dła (bez piecz niej sze w trans - 

por cie są ta blet ki do ssa nia); 

lek przeciwalergiczny; 

wapno musujące, po moc ne w prze zię bie - 

niu, jak i w przy pad ku re ak cji aler gicz nych; 

lek ła godzący obja wy cho ro by lo komocyjnej; 

le ki przeciwko odmrożeniom; 

preparaty multiwitaminowe; 

inne preparaty: krem z fil trem UV, na wil - 

ża ją ca po mad ka do ust, środ ki do od ka ża nia 

wo dy, jed no ra zo we strzy kaw ki z igła mi 

(w przy pad ku ko niecz no ści ko rzy sta nia z po - 

mo cy me dycz nej w kra jach eg zo tycz nych le - 

piej mieć wła sne), no życz ki, pę se ta, ter mo metr 

elek tro nicz ny. 

TRUDNE PYTANIA 

Nieznośne wzdęcia 

Niezdrowa dieta i siedzący tryb życia sprzyjają powstawaniu wzdęć. 

Co polecić pacjentowi na taką dolegliwość? 

● Oprócz oczy wi stej, choć czę sto trud nej 

do za sto so wa nia przez pa cjen ta po ra dy 

do ty czą cej zmia ny na wy ków ży wie nio - 

wych i zwięk sze nia ak tyw no ści fi zycz nej 

war to po le cić pre pa rat za wie ra ją cy 

symetykon. 

Lek ten jest bar dzo sku tecz ny 

i jednocześnie bez piecz ny. Obniża 

na pię cie po wierzch nio we pę che rzy ków 

ga zu w prze wo dzie po kar mo wym, dzię ki 

cze mu uła twia wy da la nie ga zów. 

Zmniejsza się w ten sposób napięcie 

ścian prze wo du po kar mo we go i ła go dzi 

spowodowany tym ból. 

Co waż ne, sub stan cja ta nie wchła nia się 

z prze wo du po kar mo we go, co zna czą co 

wpły wa na pro fil jej bez pie czeń stwa 

dla pa cjen ta. 



Farmaceuci testują 

Dla każdego inny 

CIŚNIENIOMIERZ 

Na nadciśnienie cierpi wiele osób. W celu prawidłowej diagnostyki i leczenia tego schorzenia 

niezbędne są systematyczne pomiary ciśnienia, często dokonywane kilka razy dziennie. 

Podpowiadamy, które ciśnieniomierze polecać pacjentom. 

opracowała: HANNA MĄDRA 

MAGDALENA RYBNER 

SPECJALISTA W ZAKRESIE MEDYCYNY RODZINNEJ, URLE 

 

WYBÓR ZALEŻY OD CHOROBY I WIEKU 

Ciśnieniomierz to urządzenie, 

które powinien mieć każdy z nas. 

Dla osób starszych 

najlepsze są 

ciśnieniomierze 

naramienne. 

Ciśnienie trzeba monitorować również 

w młodym wieku itak że wtedy, gdy sądzimy, 

że nic nam nie do le ga. Nad ci śnie nie 

jest podstępną chorobą – pojawia się znienac 

ka i nie bo li. Bar dzo czę sto moi pa cjen ci 

są zaskoczeni faktem, że „nagle” badanie 

wykazuje u nich podwyższone ciśnienie! 

Szcze gólnie istotne, by w domu monitorowały 

ciśnienie osoby cierpiące na choroby 

serca, ci, których krewni chorują na nadciśnie 

nie (a zwłaszcza te osoby, których 

krewni zmarli na nadciśnienie lub udar), 

cukrzycy i osoby chore na nerki. 

Ciśnienio mierz naj le piej jest ku pić w ap te - 

ce. Wte dy ma my gwa ran cję, że bę dzie wy - 

ko na ny przez do brą fir mę, naj praw do po - 

dob niej zaj mu ją cą się pro duk cją sprzę tu 

me dycz ne go. Dzię ki te mu bę dzie so lid nie 

i sta bil nie dzia łał. Zwróć my uwa gę na to, 

by ci śnie nio mierz miał 2-3-let nią gwa ran cję 

– wte dy w ra zie awa rii moż na wy mie nić go 

na nowy. Ku pio ny w ap te ce sprzęt bę dzie 

mo że nie co droż szy niż ten, któ ry mo że my 

do stać w su per mar ke cie, ale w tej kwe stii 

oszczęd no ści się nie opła ca ją. Ja kość tań - 

szych, nie fir mo wych apa ra tów nie jest tak 

do bra. 

Whan dlu dostępne są ciśnieniomierze naramienne 

i nadgarstkowe. Można je też podzielić 

na automatyczne, ręczne i półautomatyczne. 

Ręcznym ciśnieniomierzem mierzy 

nam ciśnienie pielęgniarka podczas wizyt 

u lekarza, pomagając sobie słuchawkami 

– to dość do kład ny po miar, ale wy ma ga - 

jący pomocy wyszkolonej osoby. Dlatego 

w użyciu domowym lepiej sprawdzają się 

au to ma t y i pół au to ma t y. W pr zy pad ku 

osób starszych polecane są ciśnieniomierze 

naramienne, ponieważ wynik ich pomiaru 

jest zdecydowanie dokładniejszy. Do ich 

użycia potrzebna może się okazać pomoc 

dru giej oso by, ale nie mu si to już być nikt 

z per so ne lu me dycz ne go – z za ło żeniem 

aparatu osobie badanej poradzą so bie 

mąż, żo na, cór ka. Ci śnie nio mie rze nad - 

garst ko we ma ją tę za le tę, że są bar dzo ła - 

twe w obsłudze, ale mogą zawyżać wyniki 

pomiaru (czasem nawet znacznie). Poza 

tym jest bar dzo istot ne, by nad gar stek z za - 

łożonym aparatem trzymać na odpowiedniej 

wysokości i nie ru szać pal cami – inaczej 

wynik będzie niemiarodajny. Ten typ 

aparatu wskazany jest bardziej dla ludzi 

młodych, monitorujących ciśnienie profilaktycznie. 

W ciśnieniomierzu ważna jest szerokość 

mankietu, dlatego pacjentom mającym 

grube przedramiona należy zaproponować 

aparat z dużą opaską. Są też aparaty, 

któ re mie rzą ci śnie nie i puls – do bre 

zwłaszcza dla osób z aryt mią. 


Testujemy ciśnieniomierze 

NAZWA 

DIAGNOSTIC DR-505 

DIAGNOSTIC HPL-300 

MICROLIFE BP A80 

Z DETEKTOREM ARYTMII 

BRAUN SENSORCONTROL 

EASYCLICK 3510 

OPIS 

Automatyczny aparat 

nadgarstkowy 

ze wskaźnikiem 

rozładowania baterii 

i błędu przy pomiarze. 

Automatyczny aparat 

do zakładania na ramię 

ze wskaźnikiem niskiego 

stanu baterii. Dwuletnia 

gwarancja producenta. 

Pół au to ma tycz ny apa rat 

naramienny ze wskaźnikiem 

ni skie go sta nu ba te - 

rii i au to ma tycz nym 

wyłącznikiem. 

Aparat nadgarstkowy 

z dwuletnią gwarancją. 

Spełnia długą listę norm 

dotyczących bezpieczeństwa 

i jakości pomiaru. 

ZALETY 

Zapamiętuje aż 80 

pomiarów z datą i godziną. 

Czytelny wyświetlacz. 

Bardzo dokładne pomiary. 


Pomaga wykryć arytmię. 

Mankiet (rozmiary M i L) 

można odpiąć i wyprać. 


Praktyczny schowek 

na mankiet. 

Pięcioletnia gwarancja. 

Zapamiętuje 50 ostatnich 

pomiarów. 

Mierzy ciśnienie i puls. 

Bardzo dokładne pomiary. 

WADY 

Brak. Pamięta tylko 10 

ostatnich pomiarów. 

Pamięta tylko ostatni 

pomiar. 

Wymaga czterech baterii. 

Tylko jeden rozmiar 

mankietu. 

Wysoka cena. 

CENA Ok. 140 zł Ok. 120 zł Ok. 150 zł Ok. 275 zł 

Mgr farm. BOŻENA SCHEFFS, 

ZĄBKI 

Mgr farm. MARCIN BATORY, 

WARSZAWA 

Mgr farm. KATARZYNA 

GNIEDZIEJKO, PUŁTUSK 

fot. DAREK PIETRASZEWSKI (4), MATERIAŁY PRASOWE 

W aparacie do mierzenia ci śnienia 

w wersji półautomatycznej powietrze 

trzeba napompować pompką, 

a nie za pomocą sprężarki – wolniej 

zużywają się wtedy baterie (sprężarka 

pobiera najwięcej energii). 

Jednak korzystanie z tych aparatów 

wymaga dobrego wzroku i koordynacji 

ruchowo-wzrokowej (ze względu 

na konieczność podłączenia wę - 

żyków, ustawienia aparatu i napompowania 

go). Aparaty automatyczne 

są natomiast bar dzo pro ste 

w obsłudze. Korzystanie sprowadza 

się do założenia mankietu i naciśnięcia 

przycisku. 

Gdy pa cjent pro si mnie o po moc 

w wy bo rze ci śnie nio mie rza, 

po le cam ci śnie nio mie rze fir my 

Omron. Są to urzą dze nia 

na r a mi e n ne – zd e c y d o wa ni e 

bar dziej do kład ne od wer sji 

nad garst ko wej. Są one wpraw dzie 

droższe od aparatów innych firm, 

ale ta in we sty cja się opła ca, 

ponieważ urzą dze nia te są prawie 

nie za wod ne. Mie rzą bar dzo 

do kład nie po ziom ci śnie nia 

i zwykle nie ma re kla ma cji. 

Polecam swoim pacjentom 

właśnie te apa ra ty już od nie - 

mal 20 lat! 

Różnorodność dostępnych w aptekach 

ci śnieniomierzy zobowiązuje 

nas, farmaceutów, do aktywnej pomo 

cy przy wyborze urządzenia 

przez pacjenta. Udzielając porady, 

kierujemy się indy wi du al ny mi ocze - 

kiwaniami pacjenta, głównie tym, 

czy pomiaru ciśnienia będzie dokonywał 

samodzielnie, czy będzie korzystał 

z aparatu w do mu, czy ma 

aryt mię i w ja kim jest wie ku. 

Bardzo dokładnie wyjaśniam też pa - 

cjentom zasady pomiaru ciśnienia. 

Pierwsze pomiary najczęściej 

odbywają się w aptece, w asyście 

farmaceuty. 



Strona internetowa 

To nie koniec 

ZMIAN 

Czytelnicy magazynu 

„Farmacja i Ja” na pewno 

zauważyli, jak bardzo 

zmieniła się nasza strona 

z okazji piątych urodzin. 

Czekają nas jednak jeszcze 

kolejne innowacje, którymi 

chcemy Was zainteresować. 

Je ste śmy otwar ci, sta ra my się iść z du - 

chem cza su i przede wszyst kim od po - 

wia dać na po trze by na szych czy tel ni ków 

iwszyst kich in ter nau tów od wie dza ją cych 

stro nę www.far ma cja ija.pl. Dla te go już 

wgrud niu wpro wa dzi my na stęp ne zmia ny. 

Więcej aktywności 

Pla nu je my oży wie nie ser wi su in ter ne to we - 

go ma ga zy nu „Far ma cja i Ja” – po ja wią się 

son dy i an kie ty na te mat ak tu al nych i in - 

te re su ją cych far ma ceu tów wy da rzeń. Te raz 

mo żesz wy ra zić w ten spo sób swo je zda nie 

o bie żą cych wy da rze niach. 

Prze czy ta łaś coś cie ka we go? Któ ryś ar ty kuł 

na na szej stro nie wy jąt ko wo cię za in te re so - 

wał? Od tej chwi li bę dziesz mo gła go po - 

le cić zna jo mym. Wy star czy, że wpi szesz ad - 

res e -ma ilowy oso by, któ rej chcia ła byś za - 

re ko men do wać ar ty kuł. Po nad to bę dziesz 

mo gła sko men to wać i oce nić każ dy ar ty kuł, 

któ ry po ja wił się w ma ga zy nie. 

W grudniu na stronie 

www.farmacjaija.pl 

Grafik dyżurów – praktyczna 

pomoc w planowaniu pracy. 

Świąteczne e-kartki. 

Quizy dla farmaceutów. 

Kalendarium dla kierownika 

apteki. 

Ogłoszenia o pracy. 

Wesołych Świąt! 

Za pro po nu je my rów nież qu izy, dzię ki któ - 

rym da my każ de mu szan sę spraw dze nia swo - 

jej wie dzy. 

Garść pomocnych rozwiązań 

Ma my na dzie ję, że du żym uła twie niem oka - 

żą się pro po zy cje uspraw nie nia co dzien nej pra - 

cy far ma ceu tów. Na stro nie www.far ma cja ija.pl 

umie ści my ka len da rium dla kie row ni ka ap te - 

ki i bę dzie my in for mo wać o ofer tach pra cy. 

Umie ści my też na stro nie gra fik dy żu rów, któ - 

ry bę dzie moż na wy dru ko wać, wy peł nić 

ipo wie sić w ap te ce. 

Świą tecz ne nie spo dzian ki 

Do dat ko wo, w związ ku z tym, że no we ele - 

men ty od świe żo nej wi try ny in ter ne to wej 

pojawią się w grud niu, na szych czy tel ni ków 

cze ka mi ła nie spo dzian ka. Na stro nie 

zamieścimy świą tecz ne e -kart ki – bę dziesz mo - 

gła prze słać ży cze nia ro dzi nie i zna jo mym 

– sprawdź, jak to dzia ła. 

Two rzy my no wo cze sny, cie ka wy ser wis ma ga - 

zy nu „Far ma cja i Ja”. Li czy my na two ją ak - 

tyw ność w sieci. 

fot. ISTOCKPHOTO 



Akademia Farmaceuty 

Coś się KOŃCZY 

coś 

ZACZYNA 

ŁUKASZ KOSTECKI 

Koniec roku to czas podsumowań i postanowień, które 

później... nie zawsze udaje się zrealizować. Co zatem zrobić, 

aby nasze plany, obietnice i marzenia się ziściły? 

PSYCHOLOG, TRENER, DORADCA. 

INTERESUJE SIĘ ASPEKTAMI 

KOMUNIKACJI, SPRZEDAŻY, 

ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW 

Cele powinny być: 

S 

spe cy ficz ne 

M 

mie rzal ne 

ART 

am bit ne 

re al ne 

ter mi no we 

Świę ta i ko niec ro ku to zwy kle oka zja 

do ana li zy zy sków i strat oraz skła da nia 

obiet nic i przy rze czeń. Jed nak kie dy za - 

sta na wia my się nad mi ja ją cym ro kiem, 

czę sto mu si my szcze rze sa mi przed so bą przy - 

znać: nie uda ło nam się zre ali zo wać wie lu ze - 

szło rocz nych po sta no wień. Czy by li śmy ma - 

ło kon se kwent ni, mało za an ga żo wa ni, le ni wi? 

Nie mie li śmy wy star cza ją cej mo ty wa cji? 

A może mie li śmy pe cha? Niekoniecznie. 

Oka zu je się bowiem, że aby zre ali zo wać swo - 

je pla ny i ma rze nia, ko niecz ne są nie tyl ko mo - 

ty wa cja i za an ga żo wa nie, lecz rów nież od po - 

wied nie po dej ście i umie jęt ność za rzą dza nia sa - 

mym so bą. 

Be SMART – czy li bądź spryt ny 

Aby no wo rocz ne po sta no wie nia mia ły szan sę 

na re ali za cję, za chę ca my do sko rzy sta nia 

zkon cep cji SMART (ang. mą dry, spryt ny) 

–kon cep cji, któ ra po zwa la na sze czę sto mgli - 

ste pla ny i ma rze nia prze ło żyć na kon kret ne 

ce le, któ re przy odro bi nie wy sił ku i wy trwa ło - 

ści mo że my osią gnąć. 

S – jak specyficzne 

Pod sta wo wym pro ble mem zwią za nym z pla - 

no wa niem jest to, że ce le, któ re so bie sta wia - 

my, są zbyt ogól ne. My śli my: „Chcę mieć za - 

do wo lo nych pa cjen tów”, „Chcę zwięk szyć ob - 

ro ty swo jej ap te ki”, „Chcę mieć wię cej cza su 

dla ro dzi ny”, „Chcę się roz wi jać”. Choć 

pla ny z po zo ru wy da ją się czy tel ne, w rze czy - 

wi sto ści nie wie le nam mó wią – bo co do kład - 

nie ozna cza, że „Chcę mieć za do wo lo nych pa - 

cjen tów” lub „Chcę się roz wi jać”? Aby ży cze - 

nia mia ły moc spraw czą, nasz cel mu si być 

kon kret ny. By go w ten spo sób okre ślić, war - 

to od po wie dzieć so bie na kil ka py tań, np.: ilu 

tych pa cjen tów ma być? Do ja kiej gru py wie - 

ko wej ma ją się za li czać? Co bę dzie ich 

do mnie spro wa dza ło? Dla cze go aku rat mo - 

ją ap te kę ma ją ce nić naj bar dziej? Te py ta nia 

pozwolą nam nie tyl ko do pre cy zo wać nasz cel, 

lecz rów nież spra wią, że na bierze on rze czy - 

wi ste go cha rak te ru. Jak do wo dzą ba da nia, im 

wię cej szcze gó łów do ty czą cych pla nów uda 

nam się zo bra zo wać, tym więk sza jest szan sa, 

że rze czy wi ście się speł nią. 

M – jak mie rzal ne 

Aby na sze pla ny i ce le mia ły szan sę się speł - 

nić, mu szą być nie tyl ko rze czy wi ste, ale i mie - 

rzal ne. Ozna cza to, że mu si my usta lić pa ra me - 

try, na pod sta wie któ rych bę dzie my w sta nie 

okre ślić, czy nasz cel zo stał zre ali zo wa ny, czy 

trzeba jesz cze nad nim po pra co wać. Je śli na - 

szym ce lem jest zwięk sze nie licz by za do wo lo - 

nych pa cjen tów, okre ślmy nie tyl ko, czym jest 

to za do wo le nie, lecz rów nież po czym je po - 

zna my i jak bę dzie my je mie rzyć. Po moc ne mo - 

gą być ta kie wskaź ni ki, jak np. licz ba pa cjen - 

tów od wie dza ją cych na szą ap te kę, czę sto tli wość 

ich od wie dzin, licz ba podziękowań, wy so kość 

ko szy ka za ku pów lub mniej sza licz ba za ża leń. 

Je śli fak ty i da ne po twier dzą na sze za ło że nia, 

będzie to oznaczało, że je ste śmy na do brej dro - 

dze do re ali za cji ce lu. Je śli nie – mu si my zmo - 

dy fi ko wać po dej ście i wło żyć wię cej wy sił ku 

wre ali za cję planów. 

A – jak ambitne 

Żeby pla ny i ce le słu ży ły na sze mu roz wo jo wi 

ipo zy tyw nie wpły wa ły na na sze ży cie, war to, 



„Ma rzyć ozna cza pra gnąć gwiazd ki 

z nie ba. Dzia łać – to wie dzieć któ rej”. 

Li dia Ja siń ska 

by by ły am bit ne i zmu sza ły nas do wy sił ku. 

Je śli ma my moż li wość osią gnię cia cze goś na - 

praw dę waż ne go, war to mie rzyć wy so ko i po - 

trak to wać szan sę re ali za cji swo ich ce lów ja ko 

wy zwa nie. Je śli cel bę dzie dla nas atrak cyj ny 

iważ ny – a na do da tek am bit ny – wte dy bę - 

dzie my po dwój nie zmo ty wo wa ni do te go, by 

go osią gnąć. 

Pa mię taj my, że nie jest waż ne to, gdzie je ste - 

śmy dziś, ale to, gdzie chce my być ju tro. Więk - 

szość na szych ma rzeń, pla nów i ce lów ro dzi 

się (i, nie ste ty, czę sto umie ra) w na szej gło wie, 

więc aby speł nić ma rze nia, trze ba uwie rzyć 

wsie bie i uświa do mić so bie, że je śli cze goś na - 

praw dę moc no pra gnie my, to je ste śmy w sta - 

nie to zdo być. 

R – jak re al ne 

By sta wia ne so bie ce le by ły mo ty wu ją ce i za - 

chę ca ły nas do wy sił ku – mu szą być nie tyl - 

ko am bit ne, ale re al ne oraz moż li we do wy - 

ko na nia. Choć wszy scy by śmy so bie te go ży - 

czy li, cel, ja kim jest np. „zmi ni ma li zo wa nie 

licz by trud nych pa cjen tów do ze ra”, jest 

po pro stu nie moż li wy do osią gnię cia i to nie - 

za leż nie od na sze go po dej ścia. Trud ni pa cjen - 

ci by li, są i bę dą – mamy wpływ jedynie na 

to, jak bę dzie my so bie z ni mi ra dzić. War to 

mie rzyć wy so ko, jed nak rów no cze śnie na le - 

ży pa mię tać o tym, że okre śle nie zbyt am bit - 

ne go i nie re ali stycz ne go ce lu mo że wy wo łać 

na szą fru stra cję i pod ko pać wia rę we wła sne 

moż li wo ści. By okre ślić am bit ny, ale i moż - 

li wy do re ali za cji cel, war to prze ana li zo wać 

na sze moc ne i sła be stro ny. Na ich pod sta - 

wie mo że my oce nić, co le ży w za się gu na szych 

moż li wo ści, do cze go mu si my się jesz cze przy - 

go to wać, a na co po pro stu nie ma my wpły - 

wu. Trud nych pa cjen tów nie da się unik nąć, 

jednak mo że my po sta wić so bie in ny, rów nie 

am bit ny, ale i re al ny cel, np. taki: „W kon tak - 

tach z trud ny mi pa cjen ta mi chcę za cho wać 

spo kój i opa no wa nie”. 

Pa mię taj my, że re ali za cja na wet ma łych, ale 

am bit nych ce lów do da je pew no ści sie bie, bu - 

du je po czu cie wpły wu na swo je ży cie 

i umacnia wia rę, że to, co so bie za pla no wa - 

li śmy, mo że my rze czy wi ście osią gnąć. 

T – jak terminowe 

Jed nym z po wo dów, któ re zmniej sza ją szan - 

sę re ali za cji pla nów, jest fakt, że nie na da je - 

my im kon kret nych ram cza so wych. Zda rza 

się, że do cho dzi my do wnio sku, że mu si my 

się wziąć w garść i obie cu je my so bie ja kąś 

zmia nę (już sam fakt przy zna nia się do te go 

trak tu je my ja ko suk ces), lecz to, kie dy ją wpro - 

wa dzi my w ży cie, to już spra wa dru go rzęd - 

na. „Ma my czas” – my śli my. To po waż ny błąd! 

Przy okre śla niu na szych ce lów war to pa mię - 

tać o tym, by by ły one do kład nie okre ślo ne 

wcza sie i w mia rę na szych moż li wo ści – pil - 

ne. By nasz cel prze ło żył się na kon kret ne dzia - 

ła nia, war to usta lić ra my cza so we i ter min, 

wktó rym na sze pla ny chce my zre ali zo wać. 

Usta le nie do kład ne go prze dzia łu cza so we go 

zmo bi li zu je nas do dzia ła nia i sprawi, że pla - 

ny, któ re ma my w gło wie, za czną nas na glić. 

Bądź go to wy na zmia ny 

Wprze szło ści wie lu z nas mó wi ło so bie, że 

np. za cznie zdro wo się od ży wiać, za cznie ćwi - 

czyć, za pi sze się na kurs ję zy ka an giel skie go 

lub rzu ci pa le nie. Choć po sta no wie nia te wy - 

da wa ły nam się roz sąd ne, a pla no wa ne zmia - 

ny ko rzyst ne – z cza sem odeszły w za po mnie - 

nie, a z pla nów ich re ali za cji nic nie po zo sta - 

ło. Praw do po dob nie sta ło się tak dla te go, że 

na pod ję cie tych kro ków nie by li śmy jesz cze 

go to wi lub trud no nam by ło zro bić coś, 

do cze go nie by li śmy do koń ca prze ko na ni. 

Każ dy z nas oba wia się zmian, a je śli na sze 

pra gnie nia i ce le na tra fia ją na nasz we - 

wnętrz ny opór, mo że my być pew ni, że pró - 

by realizacji tych planów skoń czą się nie po - 

wo dze niem. 

Jest takie powiedzenie: „Je ste śmy zdol ni je dy - 

nie do ta kich zmian, na ja kie je ste śmy go to - 

wi” – i jest w nim wie le praw dy. Do pew nych 

spraw trze ba po pro stu doj rzeć, do in nych 

– na le ży cie się przy go to wać. Pa mię taj my, że 

aby wpro wa dzić ja ką kol wiek zmia nę w na szym 

ży ciu mu si my jej nie tyl ko na praw dę chcieć, 

ale i być na nią go to wi. 

Zaufaj intuicji 

Opo wo dze niu na szych no wo rocz nych po sta - 

no wień zde cy du je my my sa mi. Nikt nie po - 

wie nam, co ma my ro bić – bo to my wiemy 

naj le piej, cze go nam bra ku je i co zro bić, by 

wy ko rzy stać swój po ten cjał i żyć peł nią ży cia. 

Nikt nie zro bi te go za nas – bo to my sa mi 

mu si my wziąć od po wie dzial ność za na sze de - 

cy zje i za na sze dzia ła nia. 

Należy słu cha ć wła snej in tu icji i za jąć się ty - 

mi spra wa mi, któ re pod po wia da nam nasz we - 

wnętrz ny głos i na sze ser ce. Ten we wnętrz ny 

ba ro metr wska że nam kie ru nek zmian, a je - 

śli po czu je my, że je ste śmy na nie go to wi – war - 

to je wcie lić w ży cie. 

Ma rze nia się speł nia ją, tyle tylko, że – aby mia - 

ły szan sę się zre ali zo wać – war to je prze ło żyć 

na kon kret ne ce le. Je śli na sze no wo rocz ne po - 

sta no wie nia uda się zde fi nio wać dzię ki kon - 

cep cji SMART i prze ło żyć na kon kret ne dzia - 

ła nia, to bę dzie naj lep szy pre zent, ja ki sa mi 

so bie mo że my po da ro wać. 

Realizacji wszystkich celów: 

specyficznych, mierzalnych, ambitnych, 

realnych i terminowych 

oraz odwagi i wytrwałości 

przy realizacji marzeń – życzy 

zespół Akademii Farmaceuty 



Psychologia 

JAGNA KACZANOWSKA 

PSYCHE 

I UMYSŁ 

w jesieni życia 

PSYCHOLOG 

Wie lu Po la ków jest prze ko na nych, że Pol ska to nie jest kraj dla sta rych 

lu dzi. Dla cze go? Bo eme ry tu ry ni skie, a ce ny wy so kie, bo sa mot ność, 

bo cho ro by... Czy sta rość mu si być smut na? Kiedy czło wiek jest stary? 

Dla cze go sta rzy lu dzie ma ją po czu cie wy - 

klu cze nia? Bo nikt się nie li czy ze zda - 

niem eme ry tów i ren ci stów? A mo że 

dla te go, że my, Po la cy, nie ma my ani 

re cep ty na to, jak ukła dać sto sun ki z oso ba - 

mi star szy mi, ani po my słu, jak do brze spę dzić 

je sień ży cia? Co to zna czy z psy cho lo gicz ne - 

go punk tu wi dze nia, że czło wiek jest sta ry? 

Co to ozna cza dla or ga ni zmu? Dla je go po - 

szcze gól nych or ga nów, w tym – mó zgu? A dla 

oso bo wo ści? Na te py ta nia od daw na pró bo - 

wa li od po wie dzieć fi lo zo fo wie i po eci, ale 

przede wszyst kim na ukow cy. Naj słyn niej - 

szym pro jek tem ba daw czym do ty czą cym 

32% 

sta ro ści są Bal ti mor skie Dłu go ter mi no we 

Ba da nia Sta rze nia, któ re roz po czę ły się 

w 1958 r. (Bal ti mo re, stan Ma ry land, USA). 

Od po wie dzi na py ta nia do ty czą ce sta rze nia 

się ludz kie go or ga ni zmu po sta no wi li po szu - 

kać fi zjo log Na than Shock i je go ze spół. 

Star si ce nią ży cie 

Po cząt ko wo w Bal ti mo re ba da no nie licz ną 

gru pę zdro wych męż czyzn. Pod ko niec 

lat 70. do wo lon ta riu szy bio rą cych udział w za - 

kro jo nym na sze ro ką ska lę eks pe ry men cie do - 

łą czy ły ko bie ty. Dziś (ba da nia trwa ją) gru pa 

„obiek tów” to po nad 600 osób, li czą cych 

Polaków w wieku 55-64 lat, 

według oficjalnych danych, 

jest czynnych zawodowo. 

od 18 do... 100 lat. W re gu lar nych od stę pach 

cza su wszy scy pod da wa ni są skom pli ko wa nym 

te stom kli nicz nym i psy cho lo gicz nym, któ - 

re po zwa la ją od no to wy wać zmia ny za cho dzą - 

ce w ich or ga ni zmach, umy słach, spo so bie 

my śle nia. 

Co za ska ku ją ce, na ukow cy stwier dzi li po - 

nad wszel ką wąt pli wość, że mi tem jest twier - 

dze nie, ja ko by na sta rość zmie nia ła się oso - 

bo wość czło wie ka, je go tem pe ra ment. Pod sta - 

wo we pa ra me try – np. skłon ność do in tro wer - 

sji, me lan cho lii, za cho wa nia pro spo łecz ne, to - 

wa rzy skość, pre fe ro wa ny po ziom ak ty wa cji 

(czy li to, czy ktoś lu bi ro bić wie le rze czy na - 

raz, spraw dza się w dzia ła niu, czy ra czej wo - 

li ci szę, spo kój) – po zo sta ją nie zmien ne. Oczy - 

wi ście, ewo lu ują pew ne pre fe ren cje – i tak np. 

im lu dzie są star si, tym mniej szą ma ją skłon - 

ność do po dej mo wa nia ry zy kow nych dzia łań, 

na wet je śli za mło du uwiel bia li sza leń stwa. 

Pew nie dla te go na ści ga czach, czy li su per mo - 

to rach o ogrom nych sil ni kach, nie spo ty ka 


PRZYCHODZI PACJENT DO APTEKI I… 

...zapomniał, po co przyszedł. 

Zdarza się, że ludzie starsi mają problemy 

z pamięcią i koncentracją i zapominają po co 

przyszli. W takiej sytuacji powinniśmy wykazać 

się opanowaniem i cierpliwie spróbować 

od kryć cel wi zy ty. By to zro bić, war to oka zać 

pacjentowi zrozumienie i zadać kilka pytań, 

np.: „Co pan za ży wał ostat nio?”; „Pro szę opi - 

sać swo je dolegliwości – spróbuję pani pomóc”. 

Je śli pa cjent mi mo roz mo wy nie przy - 

po mni so bie, co chce kupić, od po wie dzi, któ - 

rych nam udzieli, pomogą określić potrzeby 

pacjenta i nakierują na odpowiedni preparat. 

...rozpoczyna opowieść o swoim życiu, 

a kolejka oczekujących rośnie. 

Ludzie starsi często są samotni. Odwiedzają 

ap te kę nie po to, by ku pić kon kret ny lek, tyl ko 

po to, by móc porozmawiać z kimś życzliwym. 

Jeśli dzielą się swoimi problemami akurat 

z na mi, ozna cza to, że ma ją do nas du że za - 

ufanie. Trzeba to uszanować i poświęcić im 

ty le cza su, ile mo żemy. Jeśli widzimy, że kolejka 

rośnie, a pacjenci zaczynają się niecierpliwić, 

war to szcze rze po wie dzieć: „Mi ło mi się 

z panią rozmawia, ale niestety – pacjenci czeka 

ją. Czy po dać coś jesz cze?”; „Lu bię, jak pan 


Jak należy się zachowywać 

wobec starszego człowieka 

Okazywać szacunek. Starszych 

ludzi boli, że z wiekiem przestają się 

li czyć, że często słyszą po gar dli we: 

„Ciszej, babciu, nie jesteśmy głusi!”. 

U większości starszych osób zyskasz 

posłuch i zaskarbisz sobie ich sympatię, 

od no sząc się do nich uprzej mie, 

grzecznie i wysłuchując ich racji. 

Być opanowanym. Starszy człowiek 

może mówić głośno, ponieważ sam 

nie słyszy zbyt dobrze – ale jeśli 

zorientuje się, że ty też podnosisz głos, 

poczuje się atakowany, nieszanowany 

i... awantura gotowa. 

Okazać zrozumienie i pomoc. 

Przykładowo, gdy osoby starsze 

ubolewają nad wysoką ceną leków, 

wyraź zrozumienie i troskę, spo koj nym 

głosem zaproponuj tańszy odpowiednik 

po trzebnego lekarstwa. 

49,1% 

się pa nów po pięć dzie siąt ce, a ra czej 

– przed trzy dziest ką. By ły po seł SLD Je rzy 

Dzie wul ski, wła ści ciel szyb kie go mo to cy kla, 

przy znał, że już nie roz wi ja na nim za wrot - 

nej pręd ko ści. Pa ra dok sal nie (cze go do wo dzą 

tak że ba da nia z Bal ti mo re), im wię cej lat za na - 

mi, tym bar dziej ce ni my ży cie. 

Być jak Tho mas Edi son 

Na ukow cy stwier dzi li, że oso by star sze wca - 

le nie są nad mier nie skon cen tro wa ne na swo - 

im zdro wiu. Być mo że dla te go, że pew ne do - 

swojego czasu statystyczny 

polski emeryt poświęca 

na… sen. 

le gli wo ści uwa ża ją za na tu ral ną kon se kwen - 

cję wie ku i nie wi dzą po wo du, by alar mo wać 

le ka rza. Co cie ka we, ba da nia z Bal ti mo re pod - 

wa ża ją po wszech ną opi nię, że na sta rość lu - 

dzie ma ją więk sze kło po ty z pa mię cią. Mi mo 

to po ku tu je te za, ja ko by oso bom star szym ła - 

twiej przy cho dzi ło przy wo ły wać wspo mnie - 

nia z mło do ści, a trud niej te za ko do wa ne 

wpa mię ci krót ko ter mi no wej. Kie dyś ta ten - 

den cja zo sta ła na zwa na „pra wem Ri bo ta”. 

Dziś wia do mo, że prze cięt na, zdro wa oso ba 

w wie ku 70 lat ma po dob ne zdol no ści 

do za pa mię ty wa nia jak wte dy, gdy mia ła 

30 lat, tyl ko sie dem dzie sią cio la tek wszyst kie 

kło po ty z pa mię cią skła da na karb za awan - 

so wa ne go wie ku. „Mi mo że ma sa mó zgu za - 

czy na się stop nio wo zmniej szać w wie ku 

30 lat, roz wi nię te wcze śniej struk tu ry umy sło - 

we, słu żą ce po rząd ko wa niu i prze cho wy wa - 

niu in for ma cji, kom pen su ją ten uby tek” – 

pod kre śla Ma rion Per l mut ter w książ ce Nowe 

kierunki badań nad pamięcią i starzeniem się. 

Pa mięć nie po gar sza się więc aż tak bar dzo, 

jak zwy kli śmy są dzić. Z wie kiem tra ci my na - 

to miast coś, co na zy wa my ela stycz no ścią my - 

śle nia. Nie po tra fi my już au to ma tycz nie se - 

lek cjo no wać in for ma cji, od dzie lać ziar - 

na od plew, rze czy waż nych od nie istot nych. 

In ny mi sło wy – spa da na sza kon cen tra cja. To 

spra wia, że lu dzie star si czę sto gu bią się w za - 

wi łych dy wa ga cjach i nie są już pew ni, co wła - 

ści wie chcie li po wie dzieć. 

» 

nas od wiedza, ale obowiązki wzywają. Za praszam, 

jak bę dzie mniej pacjentów”. 

...krzy czy, że le ki są za dro gie, a pań - 

stwo go okra da. 

Wielu pacjentów skarży się na ceny leków 

i dotyczy to nie tylko osób starszych. Postawa 

taka jest wynikiem frustracji, żalu, rozgoryczenia 

wynikających z faktu, że coraz trudniej im 

zaspokajać podstawowe potrzeby, bo brakuje 

pie nię dzy. Nie ste ty, zda rza się i tak, że pa - 

cjenci za wysoką cenę leków obwiniają nas, 

farmaceutów. By rozwiązać tę sytuację, należy 

ze zrozumieniem podejść do rozgoryczenia 

pacjenta i spokojnym, lecz stanowczym głosem 

przy po mnieć, że ce ny le ków nie za le żą 

od nas. Jeśli powiemy: „Rozumiem pana, ale 

ce ny le ków nie za le żą ode mnie”; „Pro szę mi 

wierzyć, gdyby to ode mnie zależało, leki byłyby 

tań sze”; „Wiem, że jest pań stwu trud no, 

więc postaram się znaleźć tańszy odpowiednik”, 

pa cjent się uspo koi. 

...ma przeterminowaną receptę. 

Ta sy tu acja jest bardzo trud na – za rów no 

dla pa cjen ta, jak i far ma ceu ty. U pa cjen ta 

ro dzi sil ne emo cje: wstyd, żal, roz cza ro wa - 

nie, bez sil ność, fru stra cję – a far ma ceu ta 

powinien poradzić so bie wówczas z emocja 

mi pa cjen ta i pod jąć de cy zję, jak pa cjen - 

to wi po móc. By wy brnąć z ta kiej sy tu acji, 

na le ży oka zać pa cjen to wi zro zu mie nie, po - 

wie dzieć, dla cze go nie ma możliwości zreali 

zo wania ta kiej re cepty oraz poszukać 

do stęp ne go roz wią za nia, np.: „Wiem, że 

za le ża ło pa ni na tym, by te le ki wy ku pić 

– nie ste ty, re cep ta jest prze ter mi no wa - 

na i nie mo gę jej zre ali zo wać. Pro szę po pro - 

sić le ka rza o jej po pra wie nie, a ja te le ki 

› 



Psychologia 

» 

› 

Sta rość nie mu si więc ozna czać po wol nej utra - 

ty chę ci ży cia, kre atyw no ści, usu wa nia się 

wnie pa mięć. Wy star czy prze śle dzić ży cie Pa - 

bla Pi cas sa, Tho ma sa Edi so na, Win sto - 

na Chur chil la – wszy scy oni od no si li suk ce - 

sy w swo ich dzie dzi nach i po zo sta wa li ak tyw - 

ni, ma jąc gru bo po nad 60-70 lat. 

To wła śnie w ak tyw no ści tkwi se kret zło tej je - 

sie ni ży cia. Tym cza sem w Pol sce oso by star - 

PIŚMIENNICTWO 

1. DeFelice S.L., Nirenberg S., Utrata pamięci. Norma czy choroba, wyd. Prószyński i S-ka, 

Warszawa 2001. 

2. Hardo J.A., Rothman C.R., Jak radzić sobie ze starością rodziców, wyd. Muza S.A., 


3. Kępiński A., Rytm życia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1994. 

4. Kirkwood T., Czas naszego życia. Co wiemy o starzeniu się człowieka, wyd. Charaktery, Kielce 2005. 

odło żę i gdy pa ni wró ci, ob słu żę pa nią 

bez kolejki”. 


fot. ISTOCKPHOTO, MATERIAŁY PRASOWE 

Warto przeczytać 

Czas na sze go ży cia. Co wie my 

o starzeniu się człowieka, 

Tom Kirkwood, 

wyd. Cha rak te ry, Kiel ce 2005 

Profesor medycyny, 

jeden 

z najbardziej 

znanych badaczy 

procesu 

starzenia się, 

w tej bra wu rowo 

na pi sa nej 

książce przybliża 

zmia ny, któ - 

re zachodzą 

w naszym organizmie 

z upływem wieku. 

Zadaje przewrotne pytanie: czy musimy 

się sta rzeć i umie rać? 

Pierwsze 3 osoby, które przyślą e-mail 

na adres: farmacjaija@au de.pl 

i w temacie po dadzą ty tuł książ ki 

Toma Kirkwooda, otrzymają jej 

egzemplarz. 

sze po przej ściu na eme ry tu rę czę sto prze sta - 

ją po dej mo wać ja kie kol wiek dzia ła nia. A ży - 

cie, któ re go cen trum jest co dzien ne oglą da - 

nie te le no wel i uty ski wa nie na po gar sza ją cy 

się stan zdro wia, prze sta je cie szyć. Ty le tyl ko 

że... z ta ki mi wła śnie oso ba mi ma my naj czę - 

ściej kon takt w ap te kach. Jak so bie ra dzić 

wta kich sy tu acjach? Prze czy taj nasz mi ni po - 

rad nik (w ram ce). 

...pa cjent nie wie, jak przyj mować lek. 

Zda rza się, że lu dzie star si ma ją pro ble my 

ze słuchem, koncentracją lub ze zrozumieniem 

fachowej terminologii. Dlatego rozmawiając 

ze starszym pacjentem, należy 

mówić prostym, zrozumiałym językiem. 

Jeśli polecamy jakiś lek, lepiej opisać nie 

je go skład, ale spo sób, w ja ki lek pa cjen to - 

wi pomoże. W przypadku osób starszych 

należy pamiętać o tym, by poinformować 

o odpowiednim dawkowaniu leku i np. godzinach 

przyjmowania. Dobrym sposobem 

jest zapisanie podstawowych informacji 

na kartce. Jeśli informacja wymaga powtórzenia, 

należy ze spokojem to zrobić i upewnić 

się, że pa cjent ro zu mie, w ja ki spo sób 

ma lek przyj mo wać. 

Ludzie starsi oczekują od farmaceutów 

życz li wo ści, sza cun ku i za in te re so wa nia, 

ale przede wszyst kim wię cej cza su i uwa gi. 

Dlatego gorąco zachęcamy, by traktować 

starszych pacjentów tak, jak sami chcielibyśmy 

być traktowani w przyszłości… 

opacował: ŁUKASZ KOSTEC KI 

SKRÓCONA INFORMACJA O LEKU 

Acatar ZATOKI 

Ibuprofenum 200 mg + Pseudoephedrini hydrochloridum 30 mg. Żółcień 

pomarańczowa. Sacharoza. Benzoesan sodu. Tabletki powlekane. 

Wskazania: Doraźnie w łagodzeniu objawów grypy i przeziębienia 

takich jak: ból i niedrożność zatok obocznych nosa, nieżyt nosa (katar), 

ból głowy, gorączka, bóle stawowo-mięśniowe. 

Dawkowanie i sposób podania: 

Stosować doustnie. Dorośli i dzieci powyżej 12 lat: 1 do 2 tabletek 

doustnie co 4 godziny po posiłkach. Nie stosować więcej niż 6 tabletek 

na dobę (maksymalna dawka dobowa 1200 mg ibuprofenu i 180 mg 

pseudoefedryny chlorowodorku w dawkach podzielonych). Produktu 

leczniczego nie należy podawać dzieciom w wieku poniżej 12 lat. 

Osoby w podeszłym wieku: nie jest wymagana modyfikacja dawkowania 

o ile nie jest zaburzona czynność nerek lub wątroby. Należy stosować 

najmniejszą skuteczną dawkę, przez najkrótszy okres, do złagodzenia 

objawów. 

Przeciwwskazania: 

Ciąża i okres karmienia piersią. Nadwrażliwość na ibuprofen lub 

którąkolwiek substancję pomocniczą produktu leczniczego. Jeśli po 

przyjęciu kwasu acetylosalicylowego lub innych niesteroidowych 

leków przeciwzapalnych (NLPZ) występowały kiedykolwiek 

w przeszłości objawy alergii w postaci kataru, pokrzywki lub astmy 

oskrzelowej. Czynna lub występująca w przeszłości choroba wrzodowa 

żołądka i (lub) dwunastnicy, perforacja lub krwawienie, również po 

zastosowaniu NLPZ. Skaza krwotoczna. Ciężka niewydolność wątroby, 

ciężka niewydolność nerek lub ciężka niewydolność serca. Ciąża 

i okres karmienia piersią. Przyjmowanie jednocześnie niesteroidowych 

leków przeciwzapalnych w tym inhibitory COX-2. Ciężkie zaburzenia 

układu sercowo-naczyniowego, tachykardia, nadciśnienie tętnicze, 

dławica piersiowa. Nadczynność tarczycy. Cukrzyca. Jaskra z zamkniętym 

kątem. Rozrost gruczołu krokowego. Guz chromochłonny nadnerczy. 

Ostrzeżenia: 

Należy zachować ostrożność u pacjentów, u których występuje toczeń 

rumieniowaty układowy oraz mieszana choroba tkanki łącznej, 

choroby przewodu pokarmowego w wywiadzie (wrzodziejące zapalenie 

jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna), nadciśnienie 

tętnicze i (lub) zaburzenie czynności serca w wywiadzie, zaburzenie 

czynności nerek, zaburzenia czynności wątroby, czynna lub 

w wywiadzie astma oskrzelowa oraz choroby alergiczne, w podeszłym 

wieku - ze względu na ryzyko zwiększenia działań niepożądanych, a 

także u wszystkich przyjmujących: bromokryptynę, kabergolinę, lizuryd, 

pergolid, dihydroergotaminę, ergotaminę, metylergometrynę, 

linezolid, fenylefrynę, efedrynę, fenylopropanolaminę, inhibitory 

MAO i w okresie do 14 dni po ich odstawieniu. Zaleca się odstawienie 

produktu na 24 godziny przed planownym znieczuleniem ogólnym. 

Osoby z nietolerancją fruktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy 

lub niedoborem sacharazy-izomaltazy nie powinny 

przyjmować produktu leczniczego. 

Działania niepożądane: 

Mogą wystapić: niestrawność, ból brzucha, nudności, biegunka, wzdęcia, 

zaparcia, wymioty, zapalenie błony śluzowej żołądka, smołowate stolce, 

krwawe wymioty, wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, 

zaostrzenie zapalenia okrężnicy i choroby Cohna, choroba wrzodowa 

żołądka i (lub) dwunastnicy, perforacja, krwawienie z przewodu 

pokarmowego, czasem ze skutkiem śmiertelnym, szczególnie u osób 

w podeszłym wieku. Obserwowano też: bóle głowy, zawroty głowy, 

bezsenność, pobudzenie, drażliwość i uczucie zmęczenia. Sporadycznie 

w populacji osób z chorobami autoimmunologicznymi: toczeń 

rumieniowaty układowy, mieszana choroba tkanki łącznej, opisywano 

depresję, reakcje psychotyczne i szumy uszne, jałowe zapalenie opon 

mózgowo-rdzeniowych (szczególnie) ze sztywnością karku, bólem 

głowy, nudnościami, wymiotami, gorączką, dezorientacją. Ponadto: 

obrzęki, zmniejszenie ilości wydalanego moczu, niewydolność nerek, 

martwica brodawek nerkowych, zaburzenia czynności wątroby, anemia, 

leukopenia, trombocytopenia, pancytopenia, agranulocytoza, rumień 

wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, martwica toksycznorozpływna 

naskórka, pokrzywka i świąd, ciężkie reakcje nadwrażliwości 

jak: obrzęk twarzy, języka i krtani, duszność, tachykardia, hipotensja, 

wstrząs. Zaostrzenie astmy i skurcz oskrzeli, nadciśnienie tętnicze, 

niewydolność serca. Przyjmowanie ibuprofenu, szczególnie długotrwale 

w dużych dawkach (2400 mg na dobę) może być związane z niewielkim 

zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic (np. zawał serca lub udar). 

Działania niepożądane wynikające z obecności pseudoefedryny 

w produkcie leczniczym: niestrawność, zaburzenia czynności przewodu 

pokarmowego, zaczerwienienia i wysypki, nudności, wymioty, 

nadmierne pocenie się, zawroty głowy, wzmożone pragnienie, 

tachykardia, zaburzenia rytmu serca, niepokój, bezsenność, rzadko 

niekontrolowane wydalanie moczu, osłabienie mięśni, drżenia, lęk, 

omamy, trombocytopenia. 

Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. 

Nr pozwolenia: 11339 MZ. Lek dostępny bez recepty. 

Acatar Acti-Tabs 

Lek dostępny w aptekach bez recepty. 

Skład: pseudoefedryny chlorowodorek 60 mg, triprolidyny chlorowodorek 

2,5 mg oraz substancje pomocnicze w tym laktoza bezwodna. 

Postać: Tabletki. 

Wskazania: Łagodzenie objawów zapalenia błony śluzowej nosa, takich 

jak: obrzęk błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, wyciek wydzieliny 

z nosa (katar), uczucie zatkanego nosa oraz kichanie, występujących 

w przeziębieniu i grypie. Można stosować doraźnie w alergicznym 

zapaleniu błony śluzowej nosa (katar sienny) oraz w naczynioruchowym 

obrzęku błony śluzowej nosa. 

Dawkowanie: Stosować doustnie. Dorośli i dzieci w wieku powyżej 12 lat: 

1 tabletka co 6 do 8 godzin. Nie należy stosować dawki większej niż 4 

tabletki na dobę. Nie podawać dzieciom w wieku poniżej 12 lat. 

Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancje czynne lub 

którykolwiek składnik preparatu oraz aminy sympatykomimetyczne. 

Stosowanie inhibitorów monoaminooksydazy (MAO) i okres do 2 tygodni 

po ich odstawieniu. Ciężkie nadciśnienie tętnicze. Niestabilna choroba 

niedokrwienna serca. Stosowanie innych leków zawierających 

pseudoefedrynę lub leki antyhistaminowe. Ciężka niewydolność 

wątroby i nerek. Ciąża i okres karmienia piersią. Nie stosować łącznie 

z furazolidonem. 

Ostrzeżenia i środki ostrożności: Lek nie powinien być 

stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Podczas 

stosowania leku należy unikać spożywania alkoholu lub przyjmowania 

leków działających sedatywnie. Nie należy też kierować 

pojazdami ani obsługiwać maszyn w ruchu, ponieważ lek może 

powodować senność. Ze względu na zawartość pseudoefedryny 

nie należy stosować preparatu bez porozumienia z lekarzem u osób 

z cukrzycą, zaburzeniami rytmu serca, nadczynnością tarczycy, chorobą 

serca, z nadciśnieniem tętniczym, guzem chromochłonnym nadnerczy, 

ze zwiększonym ciśnieniem śródgałkowym, z zaburzeniami odpływu 

moczu, np. spowodowanymi przerostem gruczołu krokowego lub 

zwężeniem szyi pęcherza moczowego. Ze względu na zawartość 

triprolidyny preparat należy stosować ostrożnie u osób ze zwężeniem 

odźwiernika, astmą oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobą 

płuc. Ze względu na zawartość laktozy preparatu nie należy stosować 

u pacjentów z rzadko dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem 

laktazy Lappa lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. 

Działania niepożądane: Mogą wystąpić objawy hamowania lub 

pobudzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego (senność, 

zaburzenia snu, omamy), ponadto wysypka, świąd, tachykardia oraz 

uczucie suchości w jamie ustnej, nosie i gardle, zatrzymanie moczu u 

mężczyzn z powiększeniem gruczołu krokowego. 

Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o., ul. Ziębicka 40, 50- 

507 Wrocław. 

Pozwolenie nr 11149, MZ. 

*pojęcie używane przez pacjentów (badanie typu Omnibus, Millward- 

Brown SMG/KRC, marzec 2007, N=2004)


Prawnik radzi 

EKSPERCI WOLTERS 

KLUWER POLSKA 

NA WSZYSTKIE PYTANIA 

ODPOWIADAJĄ EKSPERCI 

SERWISU PRAWO I ZDROWIE, 

WOLTERS KLUWER POLSKA 

(WWW.ABC.COM.PL) 

LIST Y 

Drodzy Czytelnicy, 

na wszystkie Wasze pytania 

odpowiedzą prawnicy. 



lub 

Aude, ul. Puławska 118A, 

02-620 Warszawa 

z dopiskiem: 

„Pytanie do prawnika”. 

LEKI 

WYDAWANE 

PRZEZ TECHNIKA 

FARMACJI 

Jakich leków (bardzo silnie 

działających) nie może 

wydawać w aptece technik 

farmacji? 

● Zgodnie z przepisem art. 91 ust. 1 

ustawy z dnia 6 września 2001 r. 

– Prawo farmaceutyczne (t.j.: DzU 

z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.) 

technik farmacji, mający dwuletnią 

praktykę w aptece w pełnym wymiarze 

czasu pracy, może wykonywać 

w aptece czynności fachowe 

polegające na sporządzaniu, 

wytwarzaniu, wydawaniu produktów 

leczniczych i wyrobów medycznych, 

z wyjątkiem produktów leczniczych 

mających w swoim składzie: 

1) substancje bardzo silnie działające 

określone w Urzędowym Wykazie 

Produktów Leczniczych dopuszczonych 

do obrotu na terytorium 

Rzeczypospolitej Polskiej; 

2) substancje odurzające; 

3) substancje psychotropowe grupy I-P 

oraz II-P – określone w odrębnych 

przepisach. 

Dokonując wykładni logicznej 

powyższego przepisu, należy wskazać, 

że substancjami bardzo silnie 

działającymi są substancje 

zamieszczone w wykazie A 

„Farmakopei polskiej”. 

Natomiast wykaz produktów 

leczniczych opartych na tych 

substancjach znajduje się 

w Urzędowym Wykazie Produktów 

Leczniczych dopuszczonych do obrotu 

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 

Stwierdzenie, o jakiej grupie 

preparatów jest mowa w tym przepisie, 

ułatwia fakt, że zgodnie 

z rozporządzeniem Ministerstwa 

Zdrowia z 18 października 2002 r. 

w sprawie podstawowych warunków 

prowadzenia apteki (DzU Nr 187, 

poz. 1565), produkty te muszą być 

oddzielnie przechowywane (§ 4 ust. 2 

rozporządzenia). 

DOBRAWA BIADUN 

CZAS PRACY I FORMA 

ZATRUDNIENIA 

KIEROWNIKA APTEKI 

Czy kierownik apteki może być zatrudniony 

na pół etatu? Na podstawie jakiej umowy 

można zatrudnić kierownika apteki? 

● Prze pisy prawa nie określają formy prawnej ustanowienia 

kierownika apteki. Należy przy tym pamiętać, 

że zgodnie z art. 23 ust. 1 Kodeksu etyki aptekarskiej aptekarz 

pełniący funkcję kierownika apteki jako jej pracownik 

obowiązany jest zawrzeć z pracodawcą taką umowę, która 

gwa ran to wa ła by mu moż li wość wy ko ny wa nia za wo du ap te - 

karza zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie. 

W zakresie czasu pracy przepisy wskazują, że w godzinach 

pracy apteki powinien być obecny jej kierownik (art. 92 

ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne; 

t.j.: DzU z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.; da lej ja ko: 

u.p.f.). Na czas swojej nieobecności spowodowanej chorobą 

albo urlopem kierownik apteki wy zna cza zastępcę, którym 

może być jedynie farmaceuta posiadający prawo wykonywa 

nia zawodu farmaceuty (art. 88 ust. 4 u.p.f.). 

Je że li po wie r ze nie za stęp stwa kie ro wa nia ap te ką wy no si 

ponad 30 dni, wymagane jest powiadomienie o tym fakcie 

–wfor mie pi semnej – wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego 

i okręgowej izby aptekarskiej. 

Dlatego przepisy nie zabraniają zatrudnienia kierownika 

apteki na pół etatu. W czasie nieobecności jego obowiązki 

pełni bowiem zastępca kierownika apteki. 

DOBRAWA BIADUN 

OKREŚLANIE 

TERMINU 

PRZYDATNOŚCI 

LEKÓW 

Jak długo po otwarciu mogą być 

przechowywane leki w postaci płynu, 

np. Metronidazol, Neomycyna lub roztwór 

0,9% soli fizjologicznej (NaCl)? Czy są regulacje 

prawne dotyczące tego zagadnienia? 

● Dane farmaceutyczne obejmujące m.in. informacje 

na temat okresu ważności oraz, jeżeli to konieczne, okresu 

przydatności po rekonstytucji produktu leczniczego lub 

po pierwszym otwarciu jego opakowania bezpośredniego 

oraz specjalnych środków ostrożno ści przy prze chowywaniu 

zawiera Charakterystyka produktu leczniczego 

– zgod nie z art. 11 ust. 1 pkt 6 lit. c usta wy z 6 wrze - 

śnia 2001 r. – Pra wo far ma ceu tycz ne (t.j.: DzU z 2008 r. 

Nr 45, poz. 271 z późn. zm.) i tam należy szukać 

szczegółowych odpowiedzi na ten temat. 

BARBARA JAWORSKA-ŁUCZAK 


ZADAJ PYTANIE EKSPERTOWI: farmacjaija@aude.pl

Konsekwencje pomyłek 

Prawo 

NA LIŚCIE LEKÓW 

Od 14.10.2009 r. obo wią zu je roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia 

z 6.10.2009 r. w spra wie pro duk tów lecz ni czych do pusz czo nych do 

ob ro tu w pla ców kach ob ro tu po za ap tecz ne go i w punk tach ap tecz nych. 

MAŁGORZATA PUCHALSKA 

RADCA PRAWNY W US PHARMACIA 

Za strze że nia do ty czą przede 

wszyst kim ogra ni cze nia do - 

stęp no ści le ków na te re nach 

wiej skich, gdzie dzia łal ność 

pro wa dzą głów nie punk ty ap tecz - 

ne. W za łącz ni ku nr 1 do roz po rzą - 

dze nia znaj du je się li sta le ków do - 

pusz czo nych do ob ro tu w punk - 

tach ap tecz nych. Le ki, któ rych nie 

ma na li ście, nie mo gą być sprze - 

da wa ne w te go ro dza ju punk tach. 

Aktualizacje listy 

Gdy do ob ro tu zo sta nie do pusz czo - 

ny lek speł nia ją cy kry te ria okre ślo - 

ne w roz po rzą dze niu Mi ni stra 

Zdro wia z 2.02.2009 r. (w spra wie 

kry te riów kla sy fi ka cji pro duk tów 

lecz ni czych, któ re mo gą być do - 

pusz czo ne do ob ro tu w pla ców kach 

ob ro tu po za ap tecz ne go oraz punk - 

tach ap tecz nych), nie bę dzie mógł 

być sprze da wa ny w punk tach ap - 

tecz nych do cza su je go umiesz cze - 

nia w za łącz ni ku nr 1 do wspo mnia - 

ne go wy żej roz po rza dze nia 

z 6.10.2009 r. Na le ży przy tym pa - 

mię tać, że ak tuali za cja roz po rzą dze - 

nia jest prze wi dzia na je dy nie raz 

na 12 mie się cy. Dla te go miesz kań - 

cy wsi bę dą mie li ogra ni czo ny do - 

stęp do nie któ rych le ków, mi mo że 

speł nia ją one wszel kie kry te ria do - 

stęp no ści w punk tach ap tecz nych. 

Co wię cej, je śli pro du cent zmie ni 

na zwę le ku wy mie nio ne go w za łącz - 

ni ku nr 1, punkt ap tecz ny nie bę - 

dzie mógł sprze da wać te go le ku 

pod no wą na zwą, gdy w wy ka zie bę - 

Nowelizacja ustawy już w toku 

dzie wid nieć na zwa sta ra. Rów nież 

wtym wy pad ku ko niecz na bę dzie 

ak tu ali za cja li sty. 

Negatywna lista leków 

Wcze śniej obo wią zu ją ce roz po rzą - 

dze nie Mi ni stra Zdro wia 

z 6.07.2006 r. (w spra wie do pusz cze - 

nia do ob ro tu pro duk tów lecz ni - 

czych w pla ców kach ob ro tu po za - 

ap tecz ne go i punk tach ap tecz - 

nych) za wie ra ło tzw. li stę ne ga tyw - 

ną le ków, na któ rej by ły za pi sa ne le - 

ki wy łą czo ne z ob ro tu w punk tach 

ap tecz nych. Wszyst kie in ne pro duk - 

ty speł nia ją ce kry te ria do stęp no ści 

bez re cep ty oraz na re cep tę mo gły 

być sprze da wa ne w punk tach ap - 

tecz nych. 

Funk cjo no wa nie ne ga tyw nej li sty 

pro duk tów lecz ni czych przy czy - 

nia ło się do te go, że no we le ki, jak 

Nowa lista leków dopuszczonych do obrotu 

w punktach aptecznych zawiera wiele błędów 

i braków, np. w oznaczeniach składu leku. 

Uwa gi i za strze że nia do roz po rzą dze nia by ły zgła sza ne 

do Mi ni ster stwa Zdro wia za rów no przez wła ści cie li punk tów 

aptecznych, producentów leków, jak i przez stowarzyszenia 

bran żo we. Sze ro ko na ten te mat in for mo wa ły rów nież me dia. 

W związ ku z tym 30 października br. Mi ni ster stwo wy da ło ko - 

mu ni kat in for mu ją cy, że już trwa ją pra ce nad no we li za cją 

przed mio to we go roz po rzą dze nia. Na le ży ocze ki wać, że no we li - 

za cja na stą pi szyb ko i wy eli mi nu je wszelkie do tych cza so we błę - 

dy roz po rzą dze nia. Nikt nie po wi nien bo wiem po no sić ne ga tyw - 

nych kon se kwen cji omy łek urzęd ni ków, a już na pewno kon se - 

kwen cje te nie po win ny do ty kać pa cjen tów za opa tru ją cych się 

w leki w punktach aptecznych. 

rów nież le ki pod zmie nio ny mi na - 

zwa mi, mo gły au to ma tycz nie zna - 

leźć się w ofer cie punk tów ap tecz - 

nych bez ko niecz no ści ak tu ali za cji 

li sty. 

Braki i błędy nowej listy 

Za łącz nik nr 1 do roz po rzą dze nia 

z 6.10.2009 r. bu dzi tak że za strze - 

że nia do ty czą ce je go nie kom plet no - 

ści i nie ak tu al no ści. Bra ku je w nim 

le ków speł nia ją cych kry te ria okre - 

ślo ne w roz po rzą dze niu z 2.02.2009 

r. Zda rza się rów nież, że na li ście nie 

ma okre ślo ne go le ku, choć znaj du - 

je się in ny pro dukt o iden tycz nym 

skła dzie ilo ścio wo -ja ko ścio wym. 

Po nad to nie któ re le ki wy stę pu ją 

pod sta ry mi na zwa mi, choć zmia - 

na nazw na stą pi ła przed wej ściem 

wży cie roz po rzą dze nia. W wy ka zie 

umiesz czo ne są rów nież wiel ko ści 

opa ko wań nie za re je stro wa nych 

wurzę do wym wy ka zie le ków. Po ja - 

wia ją się tak że błę dy w ozna cze - 

niach skła du. Błę dy te są naj praw - 

do po dob niej kon se kwen cją po my - 

łek urzęd ni ków, któ rzy ba zo wa li 

na nie ak tu al nych da nych z urzę do - 

we go wy ka zu le ków. 



Marketing 

Były już billboardy i kampanie 

radiowe. Przyszedł czas 

na reklamy telewizyjne. 

Czy jednak reklama 

wystarczy, by nasza apteka 

zaistniała na rynku i stała się 

rozpoznawalną marką? 

DBAM O ZDROWIE 

Apteki „Dbam o Zdrowie” postawiły na sugestywną, opartą 

na pozytywnych emocjach reklamę. Czy jednak reklama wystarczy, 

by apteki tej sieci zyskały stałych lojalnych klientów? 

Reklamą przyciągnij 

TOMASZ BARAŁKIEWICZ 

DORADCA I TRENER Z ZAKRESU 

MARKETINGU APTECZNEGO 

PACJENTA 

AIDA 

A — Attention (uwaga), czyli 

przyciągnięcie uwagi klienta 

do produktu. 

I — Interest (zainteresowanie), 

czyli zainteresowanie klienta 

właściwościami produktu. 

D — Desire (pożądanie), czyli 

przekonanie klienta, że produkt 

jest mu potrzebny i może 

zaspokoić jego potrzeby. 

A — Action (działanie), czyli 

właściwe przekonywanie klienta 

do zakupu tego właśnie produktu. 

Dodatkowo: 

S — Satisfaction (satysfakcja), 

czyli usatysfakcjonowanie klienta, 

co spowoduje, że znowu wybierze 

ten sam produkt i poleci go innym. 

Źródło: wikipedia.org 

Od pew ne go cza su w te le wi zji mo że my 

oglą dać re kla mę, w któ rej sza le nie 

sym pa tycz na pa ni far ma ceut ka pro mu - 

je ogól no pol ska sieć ap tek. Film jest rze - 

czy wi ście dość do bry i mo że wzbu dzić 

uwie lu bar dzo pozytywne emo cje. Niektórzy 

mogą uronić łzę wzru sze nia, ja k przy oglą da - 

niu emo cjo nu ją cych scen se ria lu „M jak mi - 

łość” albo re kla my le ku Apap ze zna nym już 

wszyst kim pa nem An to nim. 

Od wie lu lat za sta na wia my się, kie dy iwja - 

ki spo sób sieć ap tek za ist nie je na trwa łe w re - 

kla mie. Moż na dojść do wnio sku, że już 

od pew ne go cza su nie któ re techniki i chwy - 

ty re kla mo we są wy ko rzy sty wa ne w pro mo - 

cji sie ci ap tek. Za sta nów my się za tem, ja kie 

szan se, ale i za gro że nia dla ap tek niesie roz - 

wój re kla my w mediach. 

Trochę histo rii 

Zja wi sko re kla my w mediach sie ci ap tek nie 

jest już no wo ścią, na wet w Pol sce. Pierw sza 

by ła re kla ma ak cji „Po pierw sze Czło wiek”, 

pro mu ją ca ap te ki sie ci Apo farm. 

Po prze ję ciu ko lej nych hur tow ni ap te kar skich 

przez li de rów ryn ku, mar ka i ak cja zo sta ły 

za po mnia ne. Ska la i ja kość tych re klam 

wów czas by ła zni ko ma, ale war to pa mię tać, 

że ta kie by ły po cząt ki. Ko lej nym kro kiem 

by ła eks pan sja bil l bo ar dów, któ re dziś są 

już stan dar do wą for mą re kla my sie ci ap tek. 

Wte dy jed nak to nie wy star cza ło, więc po ja - 

wi ło się za po trze bo wa nie na ko lej ne re kla my 

te le wi zyj ne. 

Rok te mu do cze ka li śmy się kam pa nii, któ ra 

to wa rzy szy ła po wsta niu i dy na micz ne mu 

roz wo jo wi sie ci nie za leż nych ap tek, sku pio - 

nych pod szyl dem „Świat Zdro wia”. Re kla mę 

te le wi zyj ną wspierała kam pa nia ra dio wa. Jed - 

nak nie by ła ona już ta ką no wo ścią i nie zro - 

bi ła na ni kim więk sze go wra że nia, po nie waż 

już od dłuż sze go cza su za rów no w ogól no - 

pol skich, jak i lo kal nych sta cjach ra dio wych 

moż na by ło usły szeć wie le re klam ap tek. 

Ob ser wu jąc obec ne kam pa nie re kla mo we, 

moż na stwier dzić, że na stą pi ła zmia na na ryn - 

ku izpew no ścią w przy szło ści te go ty pu 

rekla my aptek bę dą sta łym ele men tem na szej 

rze czy wi sto ści. 

Reklama sprzedaje 

Ten fakt jest dla każ de go far ma ceu ty oczy wi - 

sty. Każ de go dnia spo ty kać moż na pa cjen tów, 

któ rzy ku pu ją lub py ta ją o pro dukt zna ny z re - 

fot. DAREK PIETRASZEWSKI (3) *NA ZDJĘCIU: APTEKA DBAM O ZDROWIE UL. HOŻA 41, 

APTEKA DOBRYCH CEN (PORSPER) UL. WILCZA 3, ŚWIAT ZDROWIA UL. WSPÓLNA 37-39 WARSZAWA 


APTEKA DOBRYCH CEN 

„Ap teki Dobrych Cen” mają charakterystyczny wygląd. 

W tym przypadku każdy pacjent, który zna tę markę, bez kłopotu 

rozpozna tę placówkę. 

APTEKA DOBRYCH CEN 

Są jed nak w tej gru pie placówki, któ rych lo go i ele wa cja 

róż nią się – to mo że dez orien tować pacjentów i sprawić, 

że omi ną da ną ap tekę. 

kla my. Nie jed no krot nie przy wo łu ją oni frag - 

men ty fil mów lub po sta cie w nich wy stę pu - 

ją ce. Jest to zja wi sko po wszech ne, a osób, któ - 

re mó wią: „Poproszę to ta kie nie bie skie, co 

re kla mu ją te raz…”, bę dzie co raz wię cej. 

Do sko na le wpi su je się to w słyn ną opi nię pro - 

fe sora Hen ryka Mruka: „Po win ni ście oglą dać 

re kla my, aby być na bie żą co i nie da wać się 

za sko czyć pa cjen tom”. Sło wa pro fe so ra są do - 

sko na le zna ne fir mom far ma ceu tycz nym 

idla te go ich re pre zen tan ci czę sto in for mu - 

ją pra cow ni ków ap tek o emi to wa nych kam - 

pa niach re kla mo wych (także na łamach 

naszego magazynu możecie znaleźć 

informacje o reklamach: „W skrócie”, str. 4). 

Wie my więc, że pu blicz ne ko mu ni ka ty re kla - 

mo we ma ją du ży wpływ na sprze daż. W te - 

le wi zji re kla mu ją się wszyst kie naj więk sze sie - 

ci de ta licz ne w Pol sce, po cząw szy od hi per - 

mar ke tów, a na dro ge riach skoń czyw szy. 

Oczy wi ste jest, że sieć ap tecz na, ja ko obiekt 

han dlo wy, tak że mo że ko mu ni ko wać się 

zpo ten cjal ny mi klien ta mi w ten spo sób i czer - 

pać z te go ko rzy ści – ob ję cie ap tek kam pa - 

nią re kla mo wą jest oczy wi ście szan są na wzrost 

sprze da ży. 

Mar ka w świa do mo ści pa cjen tów 

Każ da mar ka, któ ra chce za ist nieć na ryn ku, 

mu si naj pierw zo stać po zna na i za pa mię ta - 

na przez lu dzi. Pierw szym kro kiem i ce lem 

re klam jest bu do wa nie świa do mo ści, czy li spra - 

wie nie, że po ten cjal ny pa cjent do wie się, iż 

ja kaś mar ka ist nie je na ryn ku. War to za uwa - 

żyć, że do nie daw na pa cjen ci czę ściej okre - 

śla li ap te ki nie za po mo cą kon kret nych ma - 

rek, ale za po mo cą lo ka li za cji. Mó wi li np., że 

cho dzi o ap te kę przy po czcie, ko ło ryn ku lub 

wprzy chod ni. Za nim więc za cznie my za sta - 

na wiać się, ja kie to wspa nia łe rze czy mo że my 

po ka zać w re kla mie, mu si my za dbać o to, aby 

lu dzie roz po zna li na szą sieć. Mo im zda niem 

wła śnie z te go po wo du nie tra fio na by ła 

kam pa nia ap tek „Świat Zdro wia”, któ ra po - 

ja wi ła się rok te mu. Mó wi ła ona głów nie 

opro gra mie lo jal no ścio wym i o ko rzy ściach, 

któ re ten pro gram da je – zwłaszcza o od bie - 

ra niu na gród za punk ty. Wie lu lu dzi z ca łej 

»


Marketing 

» 

re kla my zro zu mia ło tyl ko ty le, że w ja kichś 

ap te kach są roz da wa ne na gro dy. 

Wre zul ta cie pod wpły wem re kla my w wie lu 

ap te kach po ja wia li się lu dzie py ta ją cy o na - 

gro dy. Moż na więc z całą pewnością stwier - 

dzić, że naj pierw mu si my za dbać o świa - 

do mość, czy li spra wić, że lu dzie do wie dzą się 

o ist nie niu da nej sie ci, i do pie ro wte dy 

sta rać się o wy wo ła nie w nich okre ślo nych 

za cho wań. 

Przy cią gnąć uwa gę 

Mó wiąc o re kla mie, war to po my śleć, ja ki jest 

me cha nizm jej dzia ła nia. W mar ke tin gu ist - 

nie je pe wien bar dzo pro sty mo del, któ ry po - 

zwa la za sta no wić się, co na le ży zro bić, aby 

rze czy wi ście re kla ma „sprze da wa ła”. Jest to 

mo del AIDA, któ ry jest skró tem od pierw - 

szych li ter an giel skich słów (patrz ram ka 

na str. 26). 

Pierw szym kro kiem jest więc przy cią gnię cie 

uwa gi (At ten tion), czy li spra wie nie, że po ten - 

cjal ny pa cjent nas za uwa ży. Wte dy do pie ro 

moż na go za in te re so wać (In te rest) i pró bo - 

wać wzbu dzić po żą da nie (De si re). 

Ten ostat ni etap w naj nowszej re kla mie Ap - 

tek DOZ polega na po ka za niu wspa nia łych 

far ma ceu tów, któ rzy za opie ku ją się na mi 

wtych pla ców kach. Tu taj po ja wia się wła śnie 

po żą da nie, czy li część oglą da ją cych mo że 

chcieć tam pójść. 

Oczy wi ście mu szą to jesz cze zrealizować i dla - 

te go suk ces osią ga my do pie ro wte dy, kie dy na - 

stą pi ak cja (Ac tion), czy li wię cej lu dzi pój dzie 

do ap tek DOZ. Po win no być to wi docz ne 

wwy ni kach sprze da ży, są dzę więc, że już nie - 

dłu go moż na bę dzie spo koj nie przea na li zo - 

wać efek ty tej kam pa nii. 

Na pod sta wie mo de lu AIDA moż na prze ana - 

li zo wać me cha nizm dzia ła nia re klam. Na koń - 

CZY MOJA APTEKA 

ZAISTNIEJE NA RYNKU? 

Ana li zu jąc sy tu ację, mu si my być świa do mi, że sie ci for mal ne lub nie for - 

mal ne bę dą się re kla mo wa ły w mediach, a zjawisko to bę dzie się roz wi ja ło. 

Wła ści cie le ap tek, któ re są w ta kich struk tu rach, po win ni być więc za do wo le ni, 

bo mają szan sę na wzrost ob ro tów. 

Za gro że nie, któ re się z tym wiąże, to bu do wa nie związ ku mię dzy pa cjen tem 

a mar ką, a nie między pacjentem a ap te ką. Ozna cza to, że mu si my być pew ni 

na sze go wy bo ru part ne ra, po nie waż ewen tu al ne roz sta nie mo że być dla nas 

niekorzystne – pa cjen ci mo gą prze nieść się do in nej ap te ki tej samej mar ki. 

Ja ka jest więc al ter na ty wa? Od po wiedź na to pytanie znaj du je się w ana li - 

zie za gro żeń dla ap tek, któ re nie są w sie ci i nie są re kla mo wa ne pu blicz nie. 

Ta gru pa pla có wek mu si zdać so bie spra wę z tego, że do ce lo wi pa cjen ci bę dą 

wy bie ra li mar ki, bo tak jest na każ dym ryn ku. Należy więc bu do wać mar kę. 

Z pew no ścią mar ką nie jest stan dar do wy na pis AP TE KA oraz na zwa, któ ra 

obec na jest tyl ko w da nych fir mach. 

Na rynku są widoczne już setki przy kła dów wła snych ma rek ap tek i czę sto 

są one bar dzo do bre. Cza sa mi są to rów nież wspól ne mar ki kil ku za przy jaź nio - 

nych aptek z okolicy. 

Re asu mu jąc: pol scy ap te ka rze już dziś po win ni zdać so bie spra wę z tego, 

że są dwie dro gi: dołączenie do struk tu ry for mal nej lub nie for mal nej sie ci 

al bo stwo rze nie wła snej mar ki. To ostat nie jest moż li we, po nie waż w przy pad - 

ku punk tu han dlo we go sa ma ele wa cja i wnę trze bu du ją wi ze ru nek, a ze spo - 

łecz no ścią lo kal ną mo żna ko mu ni ko wać się za nie zbyt du że pie nią dze. 

Warunek jest jed nak je den: mar ka mu si być do bra i zde cy do wa nie kon ku ren - 

cyj na, lub na wet lep sza od obec nych na ryn ku sie ci. Trze ciego sposobu nie 

ma i im szyb ciej po dej mie my de cy zję i za cznie my dzia łać, tym le piej. 

Czas wybrać: albo two rzę wła sną, pro fe sjo nal ną mar kę i bu du ję ją 

w swo jej oko li cy, albo „pod pi nam” się pod jed ną z ist nie ją cych na ryn ku. 

Farmaceuci reklamowanych aptek 

powinni się starać, aby pacjenci czuli 

większą troskę niż w innych placówkach. 

cu te go mo de lu znaj du je się li te ra S od an - 

giel skie go sło wa Sa tis fac tion, czy li… 

Sa tys fak cja 

Nie wy star czy fakt, że pod wpły wem re kla my 

zwięk szy się licz ba klien tów. Mu szą oni jesz - 

cze wyjść za do wo le ni z wi zy ty, otrzy mać coś, 

cze go nie do sta li wcze śniej w in nej ap te ce. Tyl - 

ko to za gwa ran tu je, że bę dą po wra cać i sta - 

ną się lo jal ny mi klien ta mi. 

Obiet ni ca w re kla mie DOZ jest bar dzo du ża… 

Prze mi ła oso ba zapewnia, że się na mi za opie - 

ku je w ap te ce. Film odwołuje się do po zy tyw - 

ny ch emo cji i mo że skło nić do pój ścia do tej 

ap te ki, któ ra ma konkretne ozna cze nie (w tym 

przy pad ku po ma rań czo we). 

War to się za sta no wić, czy jest tak, że wcho dząc 

do wspo mnia nej ap te ki, pa cjent bę dzie za sko - 

czo ny, bo zo ba czy coś in ne go niż w kon ku - 

ren cyj nych ap te kach. 

Oprócz wła snych ap tek sie ci DOZ i nie licz - 

nych nie za leż nych zrze szo nych w sie ci, in ne 

zrze szo ne nie ma ją ko lo ry sty ki i wy glą du wnę - 

trza ta kie go, jak na re kla mie. Pa cjent ma ta - 

ką sa mą szan sę tra fie nia na do brą ob słu gę 

imi łą pa nią far ma ceut kę w ap te kach tej sie - 

ci, jak i w każ dej in nej pla ców ce w Pol sce. 

Pamiętajmy, że je że li obie cu je my coś kon su men - 

tom, a póź niej nie speł nia my ich ocze ki wań, to 

ist nie je du że praw do po do bień stwo, że ob ra żą 

się na nas i nie bę dą chcie li do nas wra cać. Mogą 

być nawet na nas źli, że na kła nia li śmy ich re - 

kla mą do przyj ścia do na szej ap te ki. 

Co moż na zro bić? Z pew no ścią far ma ceu ci 

zap tek ob ję tych kam pa nią po win ni bar dziej 

po sta rać się i za dbać o pa cjen tów, aby od czu - 

li oni więk szą tro skę niż w in nych pla ców kach. 

Zdru giej stro ny apteki, któ re nie na le żą do sie - 

ci, po win ny zro bić do kład nie to sa mo, aby 

pacjenci róż ni c w ja ko ści ob słu gi u kon ku - 

ren cji nie dostrzegli. 

ROZDAJEMY KSIĄŻKI 

Książka „Zakupologia...” spotkała się 

z dużym zainteresowaniem. Otrzymaliśmy 

mnóstwo e-maili. Niestety, tylko trzy 

pierwsze osoby otrzymają po egzemplarzu 

książki. Najszybszy 

był Ma ciej Kurc - 

man z Gry fic. Po nim 

napisały Alicja Hryniewicka 

z Żyrardowa 

i Ewa Brze ziń ska 

z Gliwic. Szczęśliwcom 

serdecznie gratulujemy! 

fot. MATERIAŁY PRASOWE 



Bliżej pracownika 

Pra ca w ap te ce na 

EME RY TU RZE 

Zaw sze przy da dzą się do dat ko we pie nią - 

dze w bu dże cie do mo wym. Na le ży tyl - 

ko pa mię tać, że prze pi sy okre śla ją pro - 

gi do cho do we, któ rych prze kro cze nie 

skut ku je zmniej sze niem eme ry tu ry al bo na - 

wet za wie sze niem wy płat przez ZUS, je śli je - 

steś na wcześniej szej eme ry tu rze. Za nim więc 

zde cy du jesz się pod jąć pra cę, upew nij się, że 

zy sku jąc wy na gro dze nie, nie stra cisz po bie ra - 

ne go świad cze nia. 

Pro gi do cho do we 

Na za wie sze nie eme ry tu ry lub zmniej sze nie jej 

wy so ko ści ma wpływ przy chód sta no wią cy 

pod sta wę wy mia ru skła dek na ubez pie cze nie 

spo łecz ne. Wy so kość przy cho dów po wo du ją - 

cych zmniej sze nie lub za wie sze nie wy pła ty 

eme ry tur jest ogła sza na co kwar tał. Jest ona 

ści śle uza leż nio na od prze cięt ne go mie sięcz - 

ne go wy na gro dze nia, któ re po da je GUS. Po - 

dej mu jąc za trud nie nie, war to znać bie żą cą wy - 

so kość pro gów. Pierw szy z nich jest rów - 

ny 70% prze cięt ne go wy na gro dze nia. Od 

1 wrze śnia do 30 li sto pa da 2009 r. wy no sił 

on 2157,10 zł. Dru gi próg jest na to miast rów - 

ny 130% prze cięt ne go wy na gro dze nia. Od po - 

cząt ku wrze śnia do koń ca li sto pa da 2009 r. 

próg ten wy no si 4006 zł. 

Na gro dy ju bi le uszo we, od pra wy pie nięż ne lub 

od szko do wa nia i re kom pen sa ty, wy pła ca ne 

zty tu łu wy ga śnię cia lub roz wią za nia sto sun - 

ku pra cy z przy czyn le żą cych po stro nie pra - 

co daw cy, nie wcho dzą w skład wy so ko ści przy - 

cho dów, nie po wo du ją za tem zmniej sze nia lub 

za wie sze nia wy pła ca nia eme ry tu ry. 

Zmniejszanie lub zawieszanie 

emerytury 

Do pó ki twój przy chód osią ga ny z ty tu łu za - 

trud nie nia nie prze kro czy pierw sze go pro gu, 

mo żesz być spo koj na. Nie ma bo wiem pod - 

70% 

Ak tyw ność za wo do wa nie mu si się koń czyć wraz 

z przej ściem na eme ry tu rę. Je śli tyl ko masz okazję 

do ro bić do świad cze nia wy pła ca ne go przez ZUS, 

a jed no cze śnie zdro wie nie od ma wia ci po słu szeń stwa, 

po win naś sko rzy stać z ta kie j możliwości. 

Przychody przekraczające taki 

proc. wysokości przeciętnego 

wynagrodzenia spowodują 

zmniejszenie emerytury. 

staw, by po bie ra na przez cie bie eme ry tu ra zo - 

sta ła zmniej szo na. Je śli wy so kość two je go przy - 

cho du z ty tu łu wy ko ny wa nej pra cy bę dzie mie - 

ści ła się mię dzy pierw szym a dru gim pro giem, 

mu sisz li czyć się z tym, że two je świad cze nie 

zo sta nie ob ni żo ne. Wy pła ty z ZUS -u są 

zmniej sza ne o ta ką kwo tę, o ja ką za ro bek z do - 

dat ko wej pra cy prze kra cza pierw szy z opi sa - 

nych pro gów. Je śli twój przy chód z pra cy jest 

wyż szy niż 2157,10 zł, ale nie prze kra cza jed - 

no cze śnie 4006 zł, mu sisz być świa do ma te - 

go, że two ja eme ry tu ra zo sta nie zmniej szo na. 

War to przy tym wie dzieć, że ZUS nie mo że 

zmniej szyć jej o kwo tę wyż szą niż wy ni ka ją - 

ca z prze pi sów. Obec nie tzw. kwo ta mak sy - 

mal ne go zmniej sze nia w przy pad ku eme ry tu - 

ry wy no si 467,09 zł. Aby przy bli żyć ci za sa - 

dy roz li cza nia świad cze nia, po słu ży my się przy - 

kła dem. 

57-letnia farmaceutka otrzymuje emeryturę w wysokości 

1650 zł. Dodatkowo podjęła pracę i otrzymuje 

za nią wynagrodzenie w wysokości 3000 zł. 

Kwo ta ta jest wyż sza niż pierw szy li mit obo wią zu - 

jący pracujących emerytów, czyli 70% przeciętnego 

wynagrodze nia (2157,10 zł), ale nie prze kracza drugiego 

limitu, czyli 130% przeciętnego wynagrodzenia 

(4006 zł). Eme ryt ka mu si więc li czyć się z tym, 

że jej świadczenie zostanie zmniejszone. Zmniejszenie 

jest równe kwocie, o jaką dodatkowy dochód przekracza 

pierwszy limit. W tym przypadku emerytura 

musiałaby zostać zmniejszona o 842,90 zł (3000- 

2157,10). ZUS mo że ją jed nak zmniej szyć naj wy - 

żej o 467,09 zł, ponieważ tyle wynosi kwota maksymalnego 

zmniejszenia w przypadku emerytur. Emerytka 

oprócz 3000 zł wynagrodzenia dostanie 

więc jeszcze 1182,91 zł emerytury. 

Do przy cho du, któ ry mo że wpły nąć 

na zmniej sze nie lub za wie sze nie świad cze nia, 

wli cza się tak że pie nią dze wy pła co ne za wy - 

ko na nie pra cy na pod sta wie umo wy o dzie - 

ło, je śli pra ca ta zo sta ła wy ko na na na rzecz pra - 

co daw cy, z któ rym eme ry ta wią że w tym sa - 

mym cza sie umo wa o pra cę. 

Owy so ko ści pro gów do cho do wych war to pa - 

mię tać, ne go cju jąc z pra co daw cą wy so kość wy - 

na gro dze nia. Je śli mia ło by to za po biec za wie - 

sze niu świad cze nia, na le ży za su ge ro wać mu, 

że za do wo lisz się niż szym wy na gro dze niem niż 

to, któ re on ci pro po nu je. 

Wyjątki od reguły 

tekst: EMI LIA ŁU KOM SKA 

Szcze gól na sy tu acja do ty czy osób, któ re rów - 

no cze śnie ma ją pra wo do eme ry tu ry oraz pra - 

wo do ren ty z ty tu łu wy pad ku przy pra cy. 

Zgod nie z prze pi sa mi mo gą one otrzy my wać 

jed no z tych świad czeń w ca ło ści oraz po ło - 

wę dru gie go świad cze nia. Mó wi my tu o tzw. 

zbie gu świad czeń. Je śli oso ba ko rzy sta ją ca ze 

świad czeń „zbie go wych” za mie rza pod jąć 

do dat ko wą pra cę, mu si li czyć się z tym, że wy - 

pła ty jed ne go z tych świad czeń (wy bra ne go 

przez za in te re so wa ne go) bez wzglę du na wy - 



Bez ograniczeń mogą 

dorabiać przede 

wszystkim emerytki, 

które ukończyły 

60 lat, oraz emeryci 

po 65. roku życia. 

NIE MUSISZ ROZWIĄZYWAĆ STOSUNKU PRACY 

Do koń ca 2008 r. obo wią zy wał prze pis, któ ry uza leż niał wy pła tę pierw - 

szej eme ry tu ry od za koń cze nia sto sun ku pra cy. Oso ba, któ ra na by ła pra wo 

do eme ry tu ry, mo gła li czyć na wy pła tę świad cze nia do pie ro wów czas, 

gdy roz wią za ła umo wę o pra cę. Od 1 stycz nia 2009 r. prze pi sy po zwa la ją 

na wy pła tę eme ry tu ry na wet tym oso bom, któ re nie roz wią za ły sto sun ku pra - 

cy. Kon ty nu acja za trud nie nia nie prze szka dza ani w otrzy ma niu wcze śniej szej 

eme ry tu ry, ani w otrzy ma niu eme ry tu ry przy zna nej po ukoń cze niu po wszech - 

ne go wie ku eme ry tal ne go, tj. w przy pad ku ko biet 60. roku ży cia. Oso by, któ - 

rym ZUS usta lił wy so kość eme ry tu ry, ale pod rzą da mi prze pi sów obo wią zu ją - 

cych do 31 grud nia ubie głe go ro ku nie mógł jej wy pła cić (z uwa gi na to, że nie 

roz wią za no umo wy o pra cę), te raz mo gą otrzy my wać przy słu gu ją ce im świad - 

cze nie. Wa run kiem roz po czę cia wy płat jest wy stą pie nie do ZUS -u z wnio skiem 

opod ję cie wy pła ty za wie szo nej eme ry tu ry. 

so kość osią ga ne go przy cho du z ty tu łu pra cy 

zo sta ną za wie szo ne. Na to miast świadczenie, 

które zostanie wybrane, ZUS będzie wypłacał 

na ogólnych za sadach do ty czą cych eme ry tur 

i rent, omówionych powyżej. 

Za rob ko wa nie bez ogra ni czeń 

Nie któ rzy eme ry ci są w uprzy wi le jo wa nej sy - 

tu acji. Nie za leż nie od te go, ile do ro bią 

do swo je go świad cze nia, nie mu szą oba wiać 

się, że zo sta nie ono zmniej szo ne lub je go wy - 

pła ty bę dą za wie szo ne. Bez ogra ni czeń mo gą 

do ra biać przede wszyst kim eme ryt ki, któ re 

ukoń czy ły 60 lat, i eme ry ci po wy żej 65. ro ku 

ży cia. Je śli masz więc ukoń czo ne 60 lat, wol - 

no ci do ra biać ty le, ile chcesz. Na wet bar dzo 

wy so kie za rob ki nie spo wo du ją żad nych kro - 

ków ZUS -u wo bec po bie ra ne go przez cie bie 

świad cze nia eme ry tal ne go. 

Prze pi sy nie na kła da ją też żad nych ogra ni czeń 

na eme ry tów i ren ci stów, któ rzy otrzy mu ją ho - 

no ra ria z ty tu łu dzia łal no ści twór czej lub ar - 

ty stycz nej. Twór cy i ar ty ści nie za leż nie od wie - 

ku nie mu szą oba wiać się zmniej sze nia ani za - 

wie sze nia świad cze nia wy pła ca ne go przez 

ZUS. Po nad to bez żad nych ogra ni czeń mo - 

żesz osią gać przy chód z ty tu łu praw pa ten to - 

wych, wy naj mu lub dzier ża wy nie ru cho mo ści 

bądź lo ka lu oraz da ro wizn i za po móg. 

Informacja dla ZUS-u 

Eme ryt, któ ry po sta no wił do ro bić do świad - 

cze nia, mu si za wia do mić ZUS o tym, od kie - 

dy pod jął pra cę i ja ki bę dzie je go do dat ko wy 

za ro bek. In for ma cję ta ką naj le piej prze ka zać 

na for mu la rzu ZUS -u Rw -73. Po za koń cze niu 

ro ku na le ży prze słać do ZUS -u za świad cze nie 

o wy so ko ści przy cho du. Jest na to czas 

do koń ca lu te go. Na tej pod sta wie ZUS roz - 

li czy uzy ska ne przy cho dy. 

War to pa mię tać, że z ra cji za trud nie nia kon - 

ty nu owa ne go już na eme ry tu rze co kwar tał po - 

win naś skła dać do ZUS -u za świad cze nia o za - 

trud nie niu i z te go ty tu łu bę dziesz mia ła do - 

li cza ny okres skład ko wy do sta żu eme ry tal ne - 

go. Spo wo du je to, że two je świad cze nie co 

kwar tał bę dzie tro chę wyż sze. 

POD STA WA PRAW NA 

Usta wa z dnia 17 grud nia 1998 r. o eme ry tu rach 

i ren tach z Fun du szu Ubez pie czeń Spo łecz nych 

(DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.). 


ZDROWIE 

Raport 

CZY PAMIĘTA O WSZ 

Żyjemy coraz dłużej. Nasi przodkowie sprzed 5 tys. lat 

żyli średnio ok. 20 lat. W ubiegłym wieku nastąpiła rewolucja 

– pod koniec stulecia średni wiek życia kobiet np. w USA 

wynosił 80, a mężczyzn 75 lat. Obecnie ponad 10% ludzi 

na świecie ma więcej niż 60 lat, a szacuje się, że w 2050 r. 

liczba ta się podwoi. 

Ile lat żyjemy 

Austria 

Bułgaria 

Finlandia 

tekst: KATARZYNA PRZEDPEŁSKA, konsultacja: dr n. med. MAREK KRUK 

82 

78 

77 

69 

82 

76 

Dzię ki po stę po wi tech ni ki i me dy cy ny ży - 

je my dłu żej. Dłu żej też bo ry ka my się 

zróż ne go ro dza ju cho ro ba mi wie ku 

star cze go. To, w ja ki spo sób przyj dzie 

nam spę dzić wy dłu żo ną je sień ży cia, 

w du żej mie rze za le ży od nas. Sami najlepiej 

możemy się przyczynić do tego, żeby przeżyć 

ten okres godnie i w dobrym zdrowiu. 

Od kie dy ze gar przy spie sza 

Francja 

Tak na praw dę za czy na my sta rzeć się wte dy, gdy 

84 otym jesz cze na wet nie my śli my – już po 25. 

78 

ro ku ży cia (już w tym wie ku np. wol niej wy - 

Japonia 

86 twa rza ny jest ko la gen, ko mór ki wol niej się re - 

79 ge ne ru ją i szyb ciej ob umie ra ją). Jed nak za próg 

Litwa 

sta ro ści przyj mu je się 60. rok ży cia. Za zwy czaj 

78 sta rość dzie li się na dwa eta py: wcze sną mię - 

65 

dzy 60. a 74. ro kiem ży cia, i wła ści wą, 

Polska 

79 po ukoń cze niu 75 lat. W pierw szym okre sie 

72 or ga nizm za cho wu je jesz cze znacz ną spraw - 

USA 

ność, wi docz ne zmia ny w kom for cie ży cia po - 

80 ja wia ją się do pie ro w okre sie dru gim. Oczy wi - 

75 

ście, nie są to po dzia ły sztyw ne. Cza sem osiem - 

Ukraina 

74 dzie się cio la tek jest spraw niej szy fi zycz nie 

62 

i umy sło wo od sześć dzie się cio pię cio lat ka. 

Włochy 

Wpły wa na to wie le czyn ni ków: 

84 dzie dziczne skłonności –są ro dzi ny, któ rych 

78 

człon ko wie do ży wa ją przy naj mniej do osiem dzie - 

kobiety 

mężczyźni siąt ki, są też ta kie, w któ rych cho ro by wie ku star - 

cze go pojawiają się już po 60. ro ku ży cia; 

ŹRÓDŁO: 

choroby –zna cze nie ma ją tak że te przebyte 

Ma ły rocz nik sta ty stycz ny Pol ski 2009 r. wdzie ciń stwie i mło do ści, zwłasz cza cho ro by 

» 

ZMARSZCZKI I... CAŁA 

CO TO JA CHCIA ŁAM PO WIE DZIEĆ… 

Z wiekiem zmniejsza się liczba komórek 

nerwowych i połączeń między nimi. Receptory 

pracują mniej sprawnie, dlatego wy - 

dłu ża się czas re ak cji i zmniej sza szyb kość 

ruchów. Najsilniej kurczą się płaty czołowe, 

które są odpowiedzialne za umiejętność 

my śle nia i wy ra ża nia wo li. Dla te go 

star si lu dzie ma ją kło po ty z kon centracją, 

tracą podzielność uwagi. Starzeje się hipokamp, 

który jest odpowiedzial ny za tzw. 

pamięć świeżą. Często występują choroby 

degeneracyjne (Parkinsona, Alzheimera). 

KURZE ŁAPKI – POSTRACH KOBIET! 

Pod wpływem zmian hormonal nych za ni - 

ka ją włók na ko la ge nu i ela sty ny, skó ra 

sta je się mniej sprę ży sta. W war stwie 

pod skór nej na stę pu je stop nio wa utra ta 

tkan ki tłusz czo wej. Skó ra sta je się co raz 

cień sza, tra ci zdol ność wią za nia i za trzy - 

mywania wody, marsz czy się i ob wi sa, 

tra ci blask. Sia tecz kę zmarsz czek naj - 

wcześniej widać na twarzy – wokół oczu 

i ust, na szyi, na czo le. Na sku tek po gar - 

sza nia się krą że nia na czy nia wło so wa te 

stają się bardziej kruche, pękają i pokrywa 

ją skó rę sie cią czer wo nych pa jącz ków. 

Po ja wia ją się prze bar wie nia – efekt za - 

burzeń wydziela nia me laniny. 

SPRAW NOŚĆ JUŻ NIE TA, CO KIE DYŚ… 

Wskutek stopniowego spadku masy mięśni 

i ma sy kostnej następuje powolna 

utra ta sił i wytrzymałości fizycznej. 

Zmniejsza się zakres ruchomości sta wów. 

Powoli dochodzi do obniżenia wzrostu. 

Pogarszają się funkcje ośrodkowego układu 

nerwowego: postawa staje się mniej 

stabilna, następują zaburzenia równowagi, 

ru chy sta ją się bar dziej cha otycz ne 

i du żo wol niej sze. Zwy kle są to pierw sze 

objawy starzenia się organizmu. 

rys. DANIEL WAWRZYNIEC, fot. ISTOCKPHOTO 


YSTKICH? 

RESZTA 

soczewka 

A LITERKI TAKIE MAŁE... 

Na sku tek zmian w so czew ce oka 

pojawiają się kłopoty z akomoda - 

cją. Oso by star sze go rzej wi dzą 

przedmioty z bliska, mają kłopo ty 

z czy ta niem. 75 proc. osób po 65. 

roku życia dotkniętych jest nadwzrocz 

no ścią, u wie lu osób roz wi - 

ja się zaćma lub zwy rod nie nie 

plamki żółtej związane z wiekiem 

(AMD). 

DLACZEGO MÓWISZ TAK CICHO 

Gorzej słyszy 1/3 ludzi powyżej 

65. ro ku ży cia. Sprzy ja ją te mu 

prze by te cho ro by, eks po zy cja 

na ha łas, miaż dży ca. Utra ta słu - 

chu po stę pu je stop nio wo i wią że 

się z po cie nie niem bło ny bę ben ko - 

wej, stward nie niem ko ste czek 

słu cho wych, utra tą re cep to rów 

i uszkodzeniem nerwu słuchowego. 

płat czołowy 

hipokamp 

tkanka 

tłuszczowa 

skóra 

łuk aorty 

żyła główna dolna 

SERDUSZKO NERWOWO PIKA 

Po gar sza się krą że nie krwi. Na - 

stę pu je zwę że nie świa tła tęt nic, 

sta ją się one co raz sztyw niej sze. 

To źle wpły wa na ukrwie nie or ga - 

nizmu, zwłaszcza w miej scach 

od da lo nych od ser ca. Mar z ną rę - 

ce i no gi, po ja wia się skłon ność 

do przebarwień, a nawet owrzodzeń. 

Zwiot cze niu i roz sze rze niu 

ule ga ją za to ży ły, co czę sto do - 

pro wa dza do po wsta wa nia ży la - 

ków i dolegliwości hemoroidalnych. 

U osób, któ re pro wa dzą 

niezdrowy tryb życia (palących ty - 

toń, je dzą cych du żo i tłu sto, uni - 

ka ją cych ru chu), do cho dzi do po - 

waż nych zmian miażdżycowych, 

któ re gro żą za wa łem ser ca 

lub uda rem mó zgu. 

włókna kolagenowe 

połączenie stawowe 

jelito 

żołądek 

JUŻ NIE MOŻ NA JEŚĆ DO WO LI… 

Ścia ny je lit sta ją się co raz cień - 

sze, a ich warstwa mięśniowa tra - 

ci ela stycz ność. To osła bia pe ry - 

stal ty kę je lit i mo że pro wa dzić 

do za parć. Zmia nie ule ga też 

skład flo ry bak te ryj nej. Gru czo ły 

śli no we i żo łądkowe tracą zdolności 

wy dziel ni cze. Po wo du je to tzw. 

starczą niedokwaśność i coraz 

więk sze kło po ty z tra wie niem. 

włókna 

mięśniowe 

WIRUSY ATAKUJĄ SKUTECZNIE 

Z wiekiem zmniej sza się pro duk cja prze ciw ciał, które 

chro nią przed szko dli wy mi czyn ni ka mi ze wnętrz ny mi (bak te ria - 

mi, wi ru sa mi), na to miast na si la się pro duk cja prze ciw ciał skie - 

ro wa nych prze ciw ko wła snym biał kom. To sprzy ja rozwojowi 

cho rób wywołanych au to im mu no agre sją, ta kim jak reu matoidal 

ne za pa le nie sta wów lub cho ro by de ge ne ra cyj ne. 


ZDROWIE 

Raport 

» 

prze wle kłe, za bu rza ją ce prze mia nę ma te rii, np. 

oty łość. Podczas cięż kiej cho ro by pro ces sta - 

rze nia mo że na stą pić sko ko wo. Cza sem wy - 

star czy kil ka ty go dni, by spraw na oso ba prze - 

isto czy ła się w nie do łę żne go sta rusz ka, wy ma - 

ga ją ce go sta łej opie ki; 

czynniki środowiskowe – naj waż niej szy 

z nich jest styl ży cia. Sie dzą ca pra ca, nad miar 

obo wiąz ków, stres, zły spo sób od ży wia nia 

ima ła ak tyw ność fi zycz na sprzy ja ją przed - 

wczesne mu sta rze niu się or ga ni zmu. Waż ne 

jest też oto cze nie, w któ rym ży je my, sto pień 

je go za nie czysz cze nia, pra ca w szko dli wych 

wa run kach. Bar dzo po gar sza ją stan zdro wia 

na głe tra gicz ne prze ży cia, np. śmierć bli skiej 

oso by. 

Oty łość i cho ro by ze spo łu 

me ta bo licz ne go 

Choć epi de mia oty ło ści do ty czy wszyst kich 

grup wie ko wych, to jed nak oso by po wy żej 60. 

ro ku ży cia są naj bar dziej nią za gro żo ne. Z wie - 

kiem spa da tem po me ta bo li zmu, a lu dzie star - 

si nie chęt nie zmie nia ją zwy cza je ży wie nio we. 

Wefek cie je dzą wię cej, niż po trze bu ją. Rza - 

dziej też niż mło dzi po dej mu ją pró by po zby - 

cia się nad wa gi, zwłasz cza że tu sza w po de - 

szłym wie ku jest w na szym kra ju po wszech - 

nie ak cep to wa na. Tym cza sem ra zem z oty ło - 

ścią po ja wia ją się in ne do le gli wo ści, bar dzo 

groź ne dla ży cia. Na le żą do nich: nad ci śnie - 

nie tęt ni cze, hi per li pi de mia, cu krzy ca ty pu II. 

Są częstą przy czy ną śmier ci lu dzi w po de szłym 

wie ku i zwykle wy stę pu ją ra zem. 

Wpo cząt ko wej fa zie ze spo łu me ta bo licz ne go, 

te schorzenia nie da ją wy raź nych ob ja wów po - 

za ogra ni cze niem spraw no ści z po wo du tu szy. 

Ro bią swo je po ci chu, uszka dza jąc układ ser - 

co wo -na czy nio wy (pod no sząc ry zy ko za wa łu 

ser ca i uda ru mó zgu), układ hor mo nal ny oraz 

za kłó ca jąc dzia ła nie or ga nów ukła du po kar mo - 

we go, przede wszyst kim wą tro by i trzust ki. 

Zespół metaboliczny naj ła twiej zdia gno zo wać 

pod czas po mia rów ma sy cia ła i ba dań bio che - 

micz nych. Przy okre śla niu ze spo łu me ta bo licz - 

ne go bie rze się pod uwa gę oty łość brzusz ną, 

po ziom trój gli ce ry dów, po ziom cho le ste ro lu 

HDL, ci śnie nie krwi, po ziom glu ko zy na czczo 

oraz po ziom mocz ni ka. U oso by, któ rej wy - 

ni ki trzech badań prze kra cza ją war to ści gra nicz - 

ne, stwierdza się ze spół me ta bo licz ny. 

Wwal ce z oty ło ścią po ma ga na pew no zmia - 

2-3% 

20% 

na die ty i do sto so wa na do wie ku ak tyw ność 

fi zycz na. Re duk cja ka lo rycz no ści po sił ków, 

ogra ni cze nie spo ży cia tłusz czów na sy co nych 

iczęst sze się ga nie po wa rzy wa i owo ce do pro - 

wa dzi w krót kim cza sie do spad ku ma sy cia - 

ła i po pra wy sa mo po czu cia. Jed nak na le ży to 

ro bić pod kon tro lą le ka rza, po nie waż od chu - 

dza nie w star szym wie ku mo że po wo do wać 

nad mier ną utra tę ma sy mię śni i ob ni że nie gę - 

sto ści ko ści (o od ży wia niu się star szych 

osób prze czy tasz na str. 68-69). Naj waż niej - 

sze to nie gło dzić się, bo to szyb ko do pro - 

wa dzi do ogól ne go osła bie nia. Na przy spie - 

sze nie tra wie nia i re gu la cję ape ty tu naj le piej 

wpły wa ją czę ste, ale ma łe po sił ki. Na le ży jeść 

pięć ra zy dzien nie. Czę ste po sił ki spra wią, że 

or ga nizm przy zwy czai się do sta łych do staw 

skład ni ków od żyw czych i nie bę dzie od kła - 

dał za pa sów tłusz czu na czar ną go dzi nę. Ko - 

niecz ne mo że też oka zać się przyj mo wa nie le - 

O tyle spada tempo 

przemiany materii w każdej 

dekadzie życia. Potrzebujemy 

coraz mniej kalorii. 

W wieku 70 lat mięśnie 

stanowią 20% składu ciała, 

o połowę mniej 

niż w wieku 20 lat. 

ków ob ni ża ją cych ci śnie nie, re gu lu ją cych 

po ziom cu kru i cho le ste ro lu. 

Cho ro by ze spo łu me ta bo licz ne go ma ją je den 

wiel ki plus – w du żej mie rze moż na im za - 

po biec, pro wa dząc już w mło dym wie ku zdro - 

wy styl ży cia. 

Choroba Parkinsona 

Cier pi na nią 1,5% lu dzi po 65. ro ku ży cia. 

Ucho rych znisz cze niu ule ga ją ko mór ki ner - 

wo we w tzw. istocie czar nej mó zgu. U zdro - 

we go czło wie ka ko mór ki te wy dzie la ją do pa - 

mi nę, prze kaź nik che micz ny od po wie dzial ny 

za trans mi sję sy gna łów. Ta część mó zgu od - 

po wie dzial na jest za ko or dy na cję ru chów 

i emo cje. Gdy znisz cze niu ule ga wię cej 

niż 80% ko mó rek pro du ku ją cych do pa mi nę, 

cho ry tra ci kon tro lę nad płyn no ścią ru - 

chów, czę sto też po pa da w de pre sję. 

Na po cząt ku cho ro by zwy kle za czy na szwan - 

ko wać jed na po ło wa cia ła. Po ja wia się drże - 

nie rę ki po zo sta ją cej w spo czyn ku, uty ka nie 

na jed ną no gę, szu ra nie sto pą. Zmie nia się cha - 

rak ter pi sma – w mia rę pi sa nia li ter ki sta ją się 

co raz mniej sze. Z cza sem ob ja wy obej mu ją 

ca łe cia ło. Z po wo du na pię cia mię śni sztyw - 

nie ją rę ce, no gi, tu łów, nie ru cho mie je twarz. 

Po wo du je to spo wol nie nie ru chów, za kłó ce - 

nie ich ko or dy na cji i za bu rze nie rów no wa gi 

cia ła. W efek cie cho ry mo że mieć trud no ści 

zpro sty mi ży cio wy mi czyn no ścia mi – z cho - 

fot. DAREK PIETRASZEWSKI, ISTOCKPHOTO (3) 


MŁODOŚĆ PO… 

SZEŚĆDZIESIĄTCE 

Rozmawiamy z dr ROMĄ PRUCHNICKĄ, 

geriatrą, o prawach rządzących starością i sposobach 

omijania niektórych z nich. 

ATAKOWANE NERWY I MÓZG 

Choroby Alzheimera i Parkinsona 

to schorzenia bardzo podstępne, które 

atakują po cichu. Pierwsza niszczy 

obszary mózgu odpowiedzialne 

za myślenie, pamięć i funkcje językowe, 

a druga ośrodkowy układ nerwowy, 

odpowiedzialny za ruch. 

Gdzie szukać lekarza geriatry 

Nie jest to ła twe. W naszym kraju 

wtej trud nej spe cja li za cji w 2008 r. 

pra co wa ło ak tyw nie za le d wie 70 le ka - 

rzy, mie li śmy tyl ko 525 łó żek na spe - 

cjal nych od dzia łach ge ria trycz nych 

i 94 po rad nie ge ria trycz ne (źró dło: 

J. De rej czyk i in., Geronto lo gia i ge ria - 

tria w Pol sce na tle Eu ro py..., t. 16, 

nr 3/2008). Jak więc zna leźć le ka rza 

ta kiej spe cja lno ści? Naj le piej o po rad - 

nię ge riatryczną za py tać le ka rza ro - 

dzin ne go. Po rad nie ta kie funk cjo nu ją 

przy więk szych szpi ta lach, w pry wat - 

nych cen trach me dycz nych, nie pu - 

blicz nych za kła dach opie ki zdro wot - 

nej, re jo no wych przy chod niach spe - 

cja li stycz nych oraz przy ho spi cjach. 

Śred nia dłu gość ży cia czło wie ka w epo ce że la za na te re nach Wiel kiej Bry ta nii 

wy no si ła 18 lat. Dwa ty sią ce lat te mu by ły to 22 la ta, a w śre dnio wie czu 

– już 33. Jak wi dać, ży je my co raz dłu żej. I to znacz nie: je śli do ku men ty się nie 

my lą, naj star sza ko bie ta na świe cie, Sa khan Do so va, miesz kan ka Ka zach sta nu, 

ma obec nie 130 lat! 

Czas dzia ła na na szą ko rzyść. Ge ron to lo dzy (zajmujący się nie tylko chorobami 

wieku starszego, ale i warunkami życia osób starszych) uwa ża ją, że w obec nym 

stu le ciu ma my szan sę na na praw dę dłu gie ży cie: śred nio mo że trwać ono aż 120 

lat! Czy to na praw dę moż li we, za py ta li śmy Ro mę Pruch nic ką, spe cja li stę ge ria trę. 

Pa ni dok tor, czy mo że my li czyć na to, że zwrot z polskiej okazjonalnej 

piosenki „Sto lat” oka że się re al nym ży cze niem? 

Sądzę, że tak. Żyjemy rzeczywiście coraz dłużej i jesteśmy w coraz lepszej formie 

fizycznej nawet w zaawansowanym wieku. Proszę zauważyć, że jeszcze 20-30 lat 

temu sześćdziesięciolatek to był stary człowiek. Dziś – to osoba niemal w kwiecie 

wieku. Wszyscy zauważamy, że data urodzenia jest bardziej urzędową formą 

uporządkowania życiorysu. Spotykamy 40-letnich starców i 60-letnie gejzery 

intelektualne. Sprawność fizyczna zależy nie tylko od wieku. 

Jed nak są oso by, któ re sa me sie bie uwa ża ją za sta rusz ków… 

Nic dziwnego. W naszym społeczeństwie przywykliśmy oceniać ludzi według 

metryki, a nawet wpędzać ich w poczucie niższej wartości w powodu wieku. 

Najgorsze, że wielu ludzi poddaje się tej presji i rezygnuje z czynnego życia, 

› 

dze niem, mó wie niem, prze ły ka niem po kar mu. 

Cho ro ba Par kin so na jest trud na do zdia gno - 

zo wa nia. Le ka rze po le ga ją na ana li zie ob ja wów 

iwy wia dzie cho ro bo wym. Dla te go cza sem mo - 

że być my lo na ze zwy kły mi ob ja wa mi sta rze - 

nia się. Pod sta wo wym le kiem jest le wo do pa, 

na tu ral na sub stan cja po cho dze nia ro ślin ne go 

lub zwie rzę ce go, bę dą ca pre kur so rem do pa mi - 

ny. Dzię ki niej prze rwa na trans mi sja sy gna łów 

» 


ZDROWIE 

Raport 

SZACHY KONTRA DEMENCJA 

W walce z chorobą Alzheimera ważną rolę 

odgrywa zmuszanie umysłu do wysiłku. 

Rozrywki intelektualne, jak gra w szachy, 

rozwiązywanie krzyżówek lub scrabble, 

ćwiczą umysł i spowalniają proces zanikania 

funkcji poznawczych mózgu. Dzięki temu 

człowiek może dłużej odbierać i przetwarzać 

informacje oraz cieszyć się dobrą pamiecią. 

» 

wmó zgu ule ga czę ścio wej na pra wie. Od cza - 

su wpro wa dze nia le wo do py cho ro ba Par kin - 

so na nie skra ca ży cia (choć na dal jest nie ule - 

czal na), gdyż bardzo rzadko do cho dzi do eta - 

pu, w któ rym cho ry jest unie ru cho mio ny. 

Przy czy na cho ro by Par kin so na nie jest zna - 

na. Męż czyź ni za pa da ją na nią zde cy do wa nie 

czę ściej niż ko bie ty. Ba da nia wy ka zu ją, że mo - 

gą ją wy wo ły wać neu ro tok sy ny, któ re do or - 

ga ni zmu do sta ją się np. z po ży wie niem lub 

na sku tek prze by wa nia w za nie czysz czo nym 

śro do wi sku. Pew ne ilo ści neu ro tok syn po wsta - 

ją pod czas gril lo wa nia lub sto so wa nia środ - 

ków ochro ny ro ślin. Choć ich jed no ra zo we 

daw ki są ma łe, mo gą się ku mu lo wać w or ga - 

ni zmie i po pew nym cza sie do pro wa dzać 

do cho ro by. 

W profilaktyce ważny jest ruch. Wy star czy co - 

dzien nie wy ko ny wać ćwi cze nia roz cią ga ją ce, 

ćwi cze nia dło ni i mię śni grzbie tu, by zmniej - 

szyć ry zy ko wy stą pie nia tej cho ro by: 

ćwiczenia rozciągające – zmniej szą przy - 

kur cze mię śni i po stę pu ją ce po chy le nie syl - 

wet ki do przo du; 

ćwiczenia dłoni – po le ga ją ce na za ci ska niu 

wdło niach ma łych pi łe czek, po cie ra niu jed nej 

dło ni o dru gą, krę ce niu tzw. młyn ka oraz ob - 

ra ca niu sple cio nych dło ni w pra wo i w le wo; 

wzmacnianie mięśni grzbietu – na le ży po - 

ło żyć się na brzu chu i uno sić nad pod ło gą 

wy cią gnię te ra mio na i no gi lub ru szać ni mi, 

tak jak przy pły wa niu żab ką. 

Choroba Alzheime ra 

Dziś za pa da na nią co 20. oso ba, któ ra ukoń - 

czy ła 65 lat. Wśród osób, któ re ma ją wię cej 

niż 85 lat, od se tek ten jest jesz cze wyż szy –cho - 

70% 

ra na Al zhe ime ra jest już co pią ta oso ba. Pro - 

gno zy wska zu ją, że do 2050 r. licz ba lu dzi do - 

tknię tych cho ro bą Al zhe ime ra się po troi. 

Wcho ro bie Al zhe ime ra do cho dzi do nie od - 

wra cal ne go, szyb kie go za ni ku ko ry mó zgo wej. 

Wcią gu kil ku lat cho ry sta je się psy cho fi zycz - 

nym in wa li dą i, nie ste ty, umie ra. Pierw szy mi 

ob ja wa mi są za bu rze nia pa mię ci i czę ste zmia - 

ny na stro ju. Póź niej za czy na ją szwan ko wać 

Taki procent 

siedemdziesięciolatków 

ma nadciśnienie. 

ZESTAW ĆWICZEŃ DLA SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW 

ĆWICZENIA RAMION 

Sie dząc na krze śle z ciężarkami lub małymi hantlami w dłoniach 

(o maks. wadze 0,5 kg), należy wyprostować plecy, zbli żyć 

do siebie ramiona, po czym powoli wrócić do pozycji wyjściowej. 

POMPKI NA ŚCIANIE 

Sto jąc przo dem do ścia ny, należy przy ło żyć do niej dło nie, prze - 

nieść cię żar cia ła na rę ce i ugiąć ra mio na. Gdy twarz bę dzie bli sko 

ścia ny, wy pro sto wać ra mio na i wró cić do po zy cji wyj ścio wej. 

rys. DANIEL WAWRZYNIEC, fot. DAREK PIETRASZEWSKI, ISTOCKPHOTO 


Geriatria i gerontologia 

Gerontologia to wspólne 

określenie dla wielu dziedzin 

nauki, które zajmują się starzeniem 

człowieka. Obejmuje wszelkie 

aspekty starości – od badań 

naukowych, przez medycynę 

starości, do jej socjologicznych, 

psychologicznych i ekonomicznych 

uwarunkowań. Jest więc nauką 

interdyscyplinarną. 

Geriatria jest częścią 

gerontologii. To specjalistyczna 

dziedzina medycyny zajmująca się 

zdrowiem osób w podeszłym wieku 

i chorobami starości. Nie leczy 

określonej choroby, lecz jest 

medycyną holistyczną, zajmującą się 

całym organizmem ludzkim. 

funk cje po znaw cze mó zgu, ta kie jak od biór 

iprze twa rza nie in for ma cji, pa mięć i orien ta - 

cja. Po wo li zmie nia się oso bo wość cho re go 

ije go za cho wa nie. W za awan so wa nym sta - 

dium cho ro by Al zhe ime ra de men cja unie moż - 

li wia sa mo dziel ne funk cjo no wa nie. Cho ry nie 

roz po zna je lu dzi i przed mio tów, ma za bu rze - 

nia mo wy, nie po tra fi wy ko nać naj prost szych 

czyn no ści co dzien nych. Wy ma ga ca ło do bo - 

wej opie ki. 

Nie ma le ku co fa ją ce go lub choć by ha mu ją - 

ce go po stęp cho ro by. Te ra pia sku pia się na ob - 

ja wo wym le cze niu za bu rzeń pa mię ci i po pra - 

wie kom for tu ży cia. Po wi nien ją pro wa dzić 

neu ro log lub psy chia tra. 

Przy czy ny tej cho ro by nadal nie są zna ne. Je - 

żeli w ro dzi nie był przy pa dek cho ro by 

Alzheime ra, praw do po do bień stwo za cho ro - 

wa nia wzra sta o 10%. Na pew no wpływ ma - 

ją tak że cho ro by ukła du ser co wo -na czy nio we - 

go, takie jak cu krzy ca, nad ci śnie nie tęt ni cze, 

hi per cho le ste ro le mia, prze by te uda ry. Po dob - 

nie dzia ła dłu go trwa łe pa le nie ty to niu oraz 

ura zy gło wy. 

Więk sze szan se na obro nę przed cho ro bą ma - 

ją oso by upra wia ją ce sport oraz od ży wia ją ce 

się zgod nie z za sa da mi die ty śród ziem no mor - 

skiej, bo ga tej w wi ta mi ny C i E (chro nią ce 

przed wol ny mi rod ni ka mi) oraz wi ta mi ny 

zgru py B i kwa sy ome ga -3 (za pew nia ją ce wła - 

ści we dzia ła nie ukła du ner wo we go). 

Wwal ce z tą cho ro bą waż na jest rów nież pra - 

ca umy słu. Do brze dzia ła ją wszel kie in te lek - 

tu al ne roz ryw ki, ta kie jak roz wią zy wa nie 

krzy żó wek, gra w sza chy lub scrab ble. 

Le cze nie lu dzi star szych 

Oso by w po de szłym wie ku sta no wią więk szość 

pa cjen tów w przy chod niach i szpi ta lach. Nic 

dziw ne go, bo to oni naj czę ściej cho ru ją, skar - 

żąc się na wie le do le gli wo ści jed no cze śnie. 

» 

› 

postrzegając samych siebie jako niesprawnych i niewartościowych członków 

społeczeństwa. Na szczęście ich liczba spada – jest ich zdecydowanie mniej niż 10 

lat temu. Widok opartej na poduszce na parapecie starszej osoby należy dziś 

do rzadkości. Wśród starszych ludzi panuje moda na trzymanie fasonu. Popularny 

stał się np. nordic walking, sport idealny dla starszych osób: pozwala zażywać 

ruchu mimo problemów z sercem, kondycją lub kręgosłupem. Wielkim 

zainteresowaniem cieszą się Uniwersytety Trzeciego Wieku. W samej Warszawie 

jest ich 25 i ponad 4 tys. słuchaczy. Modne jest zachowanie młodości w sensie 

psychicznym, zachowanie świeżości spojrzenia, poszukiwanie czegoś, co nam daje 

radość. 

Dzieci dorosły i starszy człowiek ma czas, by powrócić do dawnych pasji lub odkryć 

nowe. Po spełnieniu ról społecznych właściwych dla wieku średniego odkrywamy 

wokół siebie nową przestrzeń. Coraz więcej osób po sześćdziesiątce stara się 

wykorzystać ten czas, dlatego tylu emerytów podróżuje, maluje, zaczyna pisać. 

Jeśli zachowamy aktywność, starość wcale nie musi być smutnym okresem życia. 

Oczywiście po 80.-90. roku życia zdarza się niedołęstwo u ludzi, którzy zaniedbali 

swoje choroby. 

Cze mu za wdzię cza my szan se na do ży cie set ki? 

Głównie postępowi medycyny i temu, że żyjemy higieniczniej. Medycyna coraz 

lepiej radzi sobie z wieloma chorobami. Przykładem może być choroba wrzodowa, 

Coraz więcej emerytów 

zaczyna dbać 

o swoje zdrowie 

zarówno fizyczne, 

jak i umysłowe. 

którą nie tak dawno, raptem 30 lat temu, leczono nieporadnie lub operacyjnie. Dziś 

nie operuje się żołądków z powodu wrzodów, bo umiemy je leczyć, tak samo jak 

umiemy leczyć serce lub miażdżycę, nawet zaawansowaną. Dziś problemy z sercem 

usuwamy niemal z marszu, podczas gdy kiedyś na zawał albo miażdżycę umierali 

ludzie po pięćdziesiątce. Na zdrowie mają też pozytywny wpływ szczepienia 

ochronne. 

Ko bie ty wciąż jed nak ży ją dłu żej niż męż czyź ni. Czy to ochron ne dzia ła nie 

żeń skich hor mo nów? 

Tylko po części. Bardzo ważny jest fakt, że bardziej martwią się o swoje zdrowie, 

dbają o siebie, częściej bywają u lekarza. Mężczyźni za to wierzą, że choroba 

dotyczy wszystkich innych, tylko nie ich. Kobiety bardziej wsłuchują się w swój 

organizm i szybciej wyłapują wysyłane przez niego sygnały. Mężczyźni powinni się 

uczyć tego od kobiet. 

Proszę podać kilka po rad dla tych, któ rzy chcą ob cho dzić set ne uro dzi ny. 

Nie powiem tu nic odkrywczego, ale warto powtarzać zasady zdrowego życia 

nawet tysiąc razy. Przede wszystkim trzeba się zdrowo odżywiać. Powinniśmy mieć 

w menu więcej warzyw, owoców, ryb, a mniej czerwonego mięsa. Warto też mniej 

jeść – badania potwierdzają, że ludzie żyją dłużej w rejonach, gdzie się okresowo 

niedojada. Trzeba się też więcej ruszać. Dobrze zadbać zawczasu o to, by ciało było 

w dobrej formie. Już gdy mamy 40 lat, warto sobie uświadomić, że będziemy mieć 

kiedyś 60. Już dziś zadbajmy o to, by nasz organizm był później sprawny. Dobrze 

byłoby wyprzedzić niedomagania związane z wiekiem, wcześniej wybrać model 

życia, który mógłby nas zbliżyć do ideału. 

Na czym ten ideał miałby polegać? 

Na okazjonalnym chociaż myśleniu o przemijaniu i na działaniach, które by je 

mogły złagodzić. Nie musi to być przymusowa porcja ćwiczeń lub restrykcyjna 

głodówka, ale np. myślenie: „Czy zachowuję dobre proporcje między pracą, ruchem 

i życiem towarzyskim?”, „Czy potrafię się cieszyć?”. Unikajmy życiowej pustki. 

Chodzi o to, by królem życia być. 


ZDROWIE 

Raport 

» 

Prze cięt nie przyj mu ją od 5 do 10 róż nych spe - 

cy fi ków dzien nie. Czę sto te prze pi sa ne przez 

le ka rza pod czas ostat niej wi zy ty sta no wią za - 

le d wie część te ra pii, wie le le ków bo wiem or - 

dy nu ją so bie sa mi – bez kon sul ta cji z le ka rzem 

i pod sta wo wej zna jo mo ści ich dzia ła nia. Są to 

le ki na re cep tę, któ re zo sta ły po wcze śniej szych 

ku ra cjach, ku pio ne w ap te ce bez re cep ty al - 

bo zio ło we spe cy fi ki nie wia do me go po cho - 

dze nia, o nie wia do mym skła dzie. Tym cza sem 

do da nie każ de go na stęp ne go le ku zwięk sza 

moż li wość wy stą pie nia efek tów ubocz nych aż 

o 10%. W efek cie oko ło 20% pa cjen tów szpi - 

ta li w wieku po wy żej 70 lat to oso by, któ re 

tra fi ły tam z po wo du po li prag ma zji, czy li za - 

ży wa nia nad mier nej ilo ści le ków. Gdy star sza 

oso ba skar ży się na kil ka do le gli wo ści, 

50% 

przed le ka rzem jest trud ne za da nie do bra nia 

ta kie go ze sta wu le ków, któ ry przy nie sie ulgę 

we wszyst kich cho ro bach i nie bę dzie miał skut - 

ków ubocz nych. Nie jest to ła twe, bo zmia ny 

wbio lo gii i funk cjo no wa niu star sze go or ga ni - 

zmu po wo du ją też zmia ny w dzia ła niu le ków. 

Zmniej szo ny udział wo dy w or ga ni zmie, 

azwięk szo na za war tość tłusz czu spra wia ją, że 

pre pa ra ty roz pusz czal ne w tłusz czach są ła twiej 

wchła nia ne, zaś roz pusz czal ne w wo dzie dzia - 

O tyle spada wydolność 

nerek po 80. roku życia. 

Masa tego narządu również 

zmniejsza się o 20%. 

ła ją du żo sła biej. Go rzej pra cu ją ca wą tro ba spra - 

wia, że le ki nie są w peł ni me ta bo li zo wa ne, zaś 

spa dek zdol no ści fil tra cyj nej ne rek po wo du - 

je, że or ga nizm wol niej po zby wa się nie któ rych 

le ków i ich me ta bo li tów – wzra sta wte dy ich 

stę że nie. Dla te go wska za ne jest ob ni ża nie da - 

wek le ków – im pa cjent jest star szy, tym 

powinny one być mniej sze (na wet o 20% 

od po wszech nie za le ca nych). Daw ki do bie ra 

się in dy wi du al nie, co kil ka mie się cy kon fron - 

OPINIA AUTORYTETU 

STARSI LUDZIE I SEKS 

Czy wypada myśleć o „tych sprawach” po sześćdziesiątce? Czy raczej powinniśmy zrezygnować 

z uprawiania seksu, skoro jesteśmy już na emeryturze? Seksuolog WIESŁAW SOKOLUK 

uważa, że seks warto uprawiać w każdym wieku, niezależnie od metryki. 

Zda rza się, że ko bie ty, któ re mia ły nie - 

uda ne ży cie sek su al ne, czę sto z ulgą 

wi ta ją kli mak te rium ja ko je go me ta fo - 

rycz ny ko niec. Ale znam też wie lu se - 

nio rów, któ rzy od ma wia ją so bie współ ży - 

cia, cho ciaż ma ją na nie ocho tę i są z te - 

go po wo du nie szczę śli wi. Wie lu lu dzi ma 

bo wiem po trze by sek su al ne do póź nej sta - 

ro ści. Prze cież nie prze sta je my być męż - 

czy zna mi i ko bie ta mi tyl ko dla te go, że 

prze kro czy li śmy sześć dzie siąt kę. Za czy na - 

my tyl ko ina czej funk cjo no wać, bo zmia - 

ny fi zjo lo gicz ne – głów nie spo wo do wa ne 

spad kiem po zio mu hor mo nów – wy mu - 

sza ją zmia ny w ży ciu ero tycz nym. Pro ces 

ten do ty czy obu płci: u ko biet po przej - 

ściu kli mak te rium gwał tow nie spa da po - 

ziom es tro ge nów; w przy pad ku męż - 

czyzn po wo li ob ni ża się z wie kiem po ziom 

te sto ste ro nu. U ko bie t mniej sza jest też lu - 

bry ka cja po chwy, gor sza jej ako mo da cja 

icień sze ścian ki, przez co ła twiej o otar - 

cia oraz zwią za ne z ni mi in fek cje. Męż - 

czyzn mę czą pro ble my z po ten cją. Erek - 

cja czę sto jest nie peł na i zda rza się, że za - 

ni ka, za nim zo sta nie do peł nio ny sto su nek. 

Ale to wszyst ko nie wy klu cza współ ży cia. 

SEKS PO SZEŚĆDZIESIĄTCE? 

Nie przestajemy być kobietami i mężczyznami tylko dlatego, że przekroczyliśmy 

sześćdziesiątkę. Wiek albo kłopoty zdrowotne to nie powód, żeby przestać się kochać. 



tu jąc je ze sta nem zdro wia. Do brze więc 

by ło by, gdy by pa cjen ci szcze rze przy zna - 

wa li się, ile cze go jesz cze so bie or dy nu ją 

iże by py ta li za wcza su, czy mo gą się gnąć 

po lek bez re cep ty. 

Pogodne życie staruszka 

Po czą tek siód mej dzie siąt ki ży cia to nie 

tyl ko próg bio lo gicz nej sta ro ści. To tak - 

że czas ra dy kal nych zmian w ży ciu – 

przej ście na eme ry tu rę, usa mo dziel nie - 

nie się dzie ci, wcho dze nie w ro lę dziad - 

ków. Gdy z dnia na dzień uby wa obo - 

wiąz ków, star szy czło wiek czu je się ze - 

pchnię ty na bocz ny tor, uzna je, że je go 

ży cio we ro le są już wy peł nio ne, a je dy - 

ne, co go cze ka, to osa mot nie nie, cho - 

ro by i utra ta sa mo dziel no ści. 

Prze cież hor mo ny to nieje dy ny czynnik, 

któ ry wy zna cza ero tycz ne funk cjo no wa nie. 

Chę ci roz ła do wa nia na pię cia sek su al ne go 

to wa rzy szy po trze ba wię zi. I tak jest 

do koń ca ży cia. 

Ko chaj się na zdro wie 

Zwie kiem zmie nia się dy na mi ka po trzeb 

sek su al nych: gwał tow ność po żą da nia, czę - 

sto tli wość ochoty na mi łość, moż li wo ści 

za spo ko je nia. Nie zmienia się sam fakt, 

że wciąż ma my ape tyt na seks i chce my 

być bli sko ze so bą. Je śli więc star sze oso - 

by ma ją pra gnie nia zwią za ne z sek sem, nie 

po win ny po zwo lić, by pre sja spo łecz - 

na – bo „nie wy pa da” – wy par ła je. Po win - 

ny się ko chać wte dy, kie dy ma ją na to 

ocho tę, tym bar dziej że seks w star szym 

wie ku na praw dę jest po ży tecz ny! Gdy ko - 

bie ta re gu lar nie upra wia seks, po me no pau - 

zal na atro fia ścia nek ma ci cy po stę pu je wol - 

niej. Ak tyw ność sek su al na czę sto jest też 

je dy nym ro dza jem wy sił ku fi zycz ne go, ja - 

ki chce się nam po dej mo wać, a więc trzy - 

ma nas w do brej for mie. A co zro bić, je - 

śli fi zjo lo gia pła ta nam fi gle? Moż na so - 

bie po móc, np. przy zbyt ma łym na wil - 

że niu po chwy sto so wać lu bry kan ty, do - 

stęp ne bez re cep ty w każ dej ap te ce. 

Poszukaj nowej formuły 

Wiek nie po wi nien nas od stra szać od sek - 

su, co naj wy żej może wy mu szać no we spoj - 

rze nie na mi łość fi zycz ną. Nie po ro zu mie - 

nie czę sto po le ga na tym, że na ha sło 

„seks” lu dzie kon cen tru ją się na ak tyw no - 

ści ko ital nej, czy li na sa mym sto sun ku. Jest 

prze cież ty le in nych moż li wo ści kon tak - 

tów sek su al nych, da ją cych sa tys fak cję 

iniewią żą cych się ze sto sun kiem! Lu dzie 

zna ją róż ne for mu ły ko cha nia się,iwstar - 

Etnogerontologia 

To ga łąź ge ron to lo gii, któ ra 

zaj mu je się po szu ki wa niem 

i ba da niem naj bar dziej wie ko wych 

lu dzi oraz miejsc, w któ rych ży ją. 

Naj star si lu dzie po cho dzi li z re jo nów 

po ło żo nych z da la od cy wi li za cji, 

któ re cha r a k te r y zo wa ł y si ę ni e ska żoną 

przy ro dą. Ich ży cie to czy ło się po - 

wo li i bez stre su, a die ta by ła ubo ga 

– to wła śnie de cy do wa ło o ich zdro - 

wiu. Dziś o dłu go ści ży cia w du żej 

mie rze de cy du je do stęp do zdo by czy 

cy wi li za cji (osią gnięć tech ni ki i me dy - 

cy ny) – naj wię cej wie ko wych lu dzi ży - 

je w Ja po nii, Mo na ko, Szwaj ca rii, 

Hisz pa nii i we Wło szech. 

szym wie ku trze ba po pro stu po szu kać no - 

wej, je śli ak tyw ność ko ital na jest z ja kie - 

goś po wo du utrud nio na. Te trud no ści ma - 

ją też swo ją do brą stro nę: w sek sie star szych 

osób prze wa ża ją piesz czo ty i pet ting, któ - 

rym to wa rzy szą czu łość, na mięt ność, fa - 

scy na cja i in ne po zy tyw ne emo cje. I seks 

wciąż da je im sa tys fak cję, pod wa run kiem, 

że nie wy ma ga ją od sie bie i part ne ra sek - 

su al nej wy daj no ści dwu dzie sto lat ka. 

Ciesz się sek sem 

Od wie dzi łem kie dyś w Da nii ośro dek 

dzien ne go po by tu dla se nio rów. Tra fi łem 

aku rat na pry wat kę: lu dzie tań czy li, ba wi - 

li się. Ero tycz ne na pię cie aż iskrzy ło w po - 

wie trzu! I po my śla łem: ta gra to czy się da - 

lej. Po włó czy ste spoj rze nia, ge sty, za lo ty... 

Duń scy se nio rzy ma ją nie co ła twiej szą sy - 

tu ację niż pol scy: lu dzie są tam ogól nie bar - 

dziej otwar ci, tak że na ero ty kę. Dla te go ja - 

ko eme ry ci czer pią wię cej z ży cia, rów nież 

sek su al ne go. Bierz my z nich przy kład. 

Zroz mów z Po la ka mi w „pew nym wie ku” 

wy ni ka, że wciąż ma ją ocho tę na ak tyw ność 

sek su al ną. Gdy na py ta nie: „Czy to jest nor - 

mal ne w na szym wie ku?”, od po wia dam, że 

jak naj bar dziej, czu ją ra dość i ulgę. 

To przy kre, gdy lu dzie czu ją się win ni z po - 

wo du re ali zo wa nia tak pod sta wo wej po trze - 

by ży cio wej, jak sek su al na. To wspa nia łe, 

gdy ko bie ta w wie ku 65 lat ku pu je czer wo - 

ny pe niu ar, by się po do bać mę żo wi. I bar - 

dzo do brze to świad czy o wię zi łą czą cej 

part ne rów. 

Ge ne ral na za sa da brzmi: je śli masz pra gnie - 

nia, to re ali zuj je. Po szu kuj no wych tech - 

nik, oczy wi ście pod wa run kiem, że bę dą 

one ak cep to wa ne przez two je go part ne ra. 

Wiek albo kło po ty zdro wot ne to nie po - 

wód, że by prze stać się ko chać. 

Ba da nia nad spo so bem ży cia pol skich eme - 

ry tów wy ka za ły, że więk szość z nich spę dza 

czas na zaj mo wa niu się wnu ka mi, oglą da niu 

te le wi zji, czy ta niu ga zet i pra cy na dział ce. Są 

jednak emeryci, którzy mają spo so by, by nie 

dać się sta ro ści: 

akceptują nową sytu ację – za miast ża ło - 

wać mi nio nej mło do ści, szu kają po zy tyw nych 

stron je sie ni ży cia i udo wod niają so bie, że mo - 

że ona być po god na. Bier ne pod da wa nie się 

cię ża ro wi lat nie da je ni cze go do bre go, wzma - 

ga tyl ko strach przed tym, co przy nie sie ju - 

tro. Psy cho lo go wie pod kre śla ją, że ci, któ rzy 

ak cep tu ją zmiany, po tra fią ra dzić so bie w nie - 

ocze ki wa nych sy tu acjach, trak tu jąc je ja ko źró - 

dło roz wo ju (o psy cho lo gicz nych aspek tach 

sta rze nia się prze czy tasz na str. 20-22); 

są aktywni fizycznie – upra wia nie spor tu 

od naj młod szych lat sta no wi naj lep szą in we sty - 

cję na czas eme ry tu ry. Po la cy ma ją w Eu ro pie 

naj niż szy od se tek osób upra wia ją cych sport. We - 

dług za le ceń Świa to wej Or ga ni za cji Zdro wia naj - 

le piej jest upra wiać róż ne for my ak tyw no ści, np. 

mar sze, jaz dę na ro we rze, pły wa nie, ta niec oraz 

gim na sty kę. Warto co dzien nie po świę cać 

na nie przy naj mniej pół go dzi ny. Dzię ki te mu 

or ga nizm nie od zwy cza ja się od wy sił ku, a wy - 

zwa la ją ce się wte dy en dor fi ny do da ją ener gii 

iopty mi zmu. Oczywiście trze ba do sto so wać for - 

mę ru chu do swo ich moż li wo ści; 

stosują die tę do sto so wa ną do wie ku 

i stanu zdro wia – od po wied nia die ta nie prze - 

cią ża ukła du tra wien ne go i sprzy ja do bre mu 

sa mo po czu ciu. Nie jest też wy klu czo ne, że le - 

karz bę dzie mógł zmniej szyć daw ki le ków; 

dbają o życie towarzyskie – sa mot ność tyl - 

ko nasila stres zwią za ny ze zmia ną try bu ży - 

cia. Sta ty sty ki po ka zu ją, że lu dzie, któ rzy czu - 

ją się opusz cze ni, cho ru ją czę ściej i przed wcze - 

śnie umie ra ją. Dla te go za my ka nie się w do mu 

jest naj gor szym roz wią za niem. Przede wszyst - 

kim na le ży pie lę gno wać kon tak ty z ro dzi ną. 

War to też bli żej po znać są sia dów, re gu lar nie 

spo ty kać się z przy ja ciół mi, ko le ga mi ze 

szko ły lub zna jo my mi z daw nej pra cy; 

nie spę dzają cza su przed telewizorem 

– gdy pra cu je my, na rze ka my, że nie ma my cza - 

su na roz wi ja nie za in te re so wań. Gdy każ dy dzień 

ty go dnia jest jak nie dzie la, nie wie my, co ro bić 

zwol nym cza sem. Eme ry tu ra to do bry okres 

na nad ro bienie bra ków – po zna wanie świata (na - 

wet je śli bę dzie to naj bliż sza oko li ca), za jęcie się 

fo to gra fią, ha fto wa niem lub sztu ką praw dzi we - 

go go to wa nia. Roz wi ja nie za in te re so wań ćwi czy 

umysł i sta no wi mo ty wa cję do dzia ła nia. Moż - 

na upra wiać hob by we wła snym do mu lub za - 

pi sać się na Uni wer sy tet Trze cie go Wie ku. Ta 

for ma edu ka cji jest w na szym kra ju co raz po - 

pu lar niej sza. Dzia ła już po nad 100 szkół dla eme - 

ry tów – przy wyż szych uczel niach, sto wa rzy sze - 

niach, do mach kul tu ry, ośrod kach po mo cy spo - 

łecz nej (www.utw.pl). Dzię ki te mu tak że oso by 

star sze mo gą stu dio wać psy cho lo gię, hi sto rię 

sztu ki, re li gio znaw stwo lub ję zy ki ob ce. 


ZDROWIE 

Odkrycia 

Badania nad DŁUG 

lek. med. AGNIESZKA 

SZUMSKA-OLCZAK 

W tym roku Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii 

otrzymało troje amerykańskich uczonych. Doceniono ich 

wieloletnie badania nad istotą podziału komórek. Mogą one 

ułatwić walkę z wieloma chorobami oraz wyjaśnić przyczyny 

i dynamikę procesu starzenia się organizmu. 

KIM SĄ NOBLIŚCI 

Jack W. Szostak 

Elizabeth H. Blackburn 

Carol W. Greider 

Ma polskie korzenie, ponieważ jego 

dziadkowie pochodzili z Polski, natomiast 

on urodził się w Londynie. Jest profesorem 

biologii i genetyki w Harvard Medical School. 

Wspólnie z Elizabeth Blackburn odkrył, 

że bez telomerów cząsteczki DNA 

w chromosomach także podlegają 

wpływowi podziału komórkowego 

i że to przyspiesza starzenie się komórek. 

Jest jednym z najbardziej zasłużonych 

badaczy telomerów na świecie. Urodziła się, 

wychowała i skończyła studia w Australii, 

ale już doktorat obroniła w Anglii, 

na Uniwersytecie Cambridge. Potem 

przeniosła się do USA. Od prawie 20 lat 

jest profesorem biologii i fizjologii 

na Uniwersytecie Kalifornijskim w San 

Francisco. 

Zamiłowanie do biologii to u niej kwestia 

genów – jej matka też była biolożką. Pochodzi 

z Kalifornii. Jest profesorem biologii w Johns 

Hopkins University School of Medicine 

w Baltimore. Jako doktorantka pod opieką 

Elizabeth Blackburn w 1984 r. odkryła 

telomerazę. Badaniom tego enzymu 

i telomerów poświęciła się całkowicie. 

Udowodniła, że istnieje wzajemna zależność 

między długością telomerów i wiekiem komórek. 

Odkryła też aktywność telomerazy 

w komórkach nowotworowych. 

Po lem dzia ła nia na gro dzo nych bio lo gów 

są te lo me ry, ma leń kie czę ści chro mo so - 

mów. Badacze od kry li, ja kie te lo me ry 

ma ją zna cze nie dla dłu go ści ży cia ko mó - 

rek i co umoż li wia im sku tecz ne dzia ła nie. 

Telomery – „ochroniarze” 

chromosomów 

Ba da nia nad te lo me ra mi trwa ją od 70 lat. Już 

w po ło wie XX w. przy pusz cza no, że mo gą one 

mieć ogromne zna cze nie dla or ga ni zmu i że 

po zba wio ne te lo me rów chro mo so my mo gą 

nie pra wi dło wo dzie lić się i roz pa dać pod czas 

po dzia łu ko mór ki. Punk tem wyj ścia by ła wie - 

dza, że w cza sie po dzia łu ko mó rek dzie lą się 

rów nież chro mo so my. Ze wzglę du na ogra - 

ni czo ny za sięg en zy my ko piu ją ce DNA nie 

są w sta nie sko pio wać ca łe go chro mo so mu. 

Teo re tycz nie ozna cza to bez pow rot ną utra - 

tę czę ści DNA pod czas każ de go po dzia łu 

ipo wol ny roz pad chro mo so mów. Na szczę - 

ście ko mór ki ma ją te lo me ry. W każ dej ko mór - 

ce jest ich 92, bo każ dy z 46 chro mo so mów 

ma po 2 te lo me ry. Znaj du ją się one na koń - 

cach chro mo so mów i wy glą da ją jak pę tel ki. 

Te lo me ry bio rą na sie bie ca ły ciężar po dzia - 

łu – to one się skra ca ją. Za pis ge ne tycz ny no - 

we go chro mo so mu nie zmienia się, po nie waż 

te lo me ry zbu do wa ne są z nu kle oty dów, któ - 

rych se kwen cja jest za wsze ta ka sa ma. Zmie - 

nia się tyl ko fi zycz na dłu gość te lo me rów. Do - 

pie ro im bli żej środ ka chro mo so mu, tym se - 

kwen cje DNA sta ją się bar dziej róż no rod ne, 

ana wet uni ka to we. Jed nak ży wot ność te lo me - 

rów też jest ogra ni czo na. Ba da nia wy ka za ły, 

że wpływ na nią ma wiek ko mór ki i licz ba po - 

dzia łów oraz wie le in nych czyn ni ków, m.in. 

styl ży cia. Dlatego np. u mło dych ludzi te - 

lo me ry są dłuż sze niż u osób star szych. Gdy 

te lo me ry sta ją się zbyt krót kie, więk szość ko - 

mó rek sta je się co raz słab sza, na ra żo - 

na na dzia ła nie szko dli wych czyn ni ków ze - 

wnętrz nych, po czym umie ra z chwi lą osią - 

gnię cia wie ku ge ne tycz nie za pro gra mo wa ne - 

go. Okre ślenie dłu go ści te lo me rów mo że mieć 

fot. PAP (3), rys. AUDE 


OWIECZNOŚCIĄ 

TELOMER = TELOS + MEROS (KONIEC CZĘŚCI) 

SEKWENCJA DNA 

Telomery za każdym ra zem skra ca ją się, 

gdy DNA roz pla ta się, by do ko nać po wie le nia. Tyl ko 

wko mór kach ma cie rzy stych, płcio wych i lim fo cy tach 

te lo me ra za chro ni te lo me ry przed skra ca niem. Dzie je 

się tak rów nież w przy pad ku ko mó rek no wo two ro wych. 

KOMÓRKA 

JĄDRO 

KOMÓRKI 

CHROMOSOM 

USZKODZONY 

TELOMER KOMÓRKI 

DOROSŁEJ 

NIEUSZKODZONY 

TELOMER KOMÓRKI 

NOWOTWOROWEJ 

TELOMERY 

Każdy chromosom ma po dwa telomery, 

znajdujące się na jego końcach. 

Odbudowa telomerów po każdym 

podziale komórkowym jest możliwa 

dzięki enzymowi – telomerazie. 

LICZNIK PODZIAŁÓW KOMÓRKI 

Dorosła komórka, pozbawiona dzia łania 

te lo merazy, przy każ dym po dzia le tra ci część 

te lo me ru, aż prze sta je się dzie lić i ob umiera. 

Tracąc komórki – starzejemy się (chromosom 

z lewej). Komórki nowotworowe mogą produkować 

własną telomerazę, więc dzielą się 

wnie skoń czoność – telomery nie skracają się. 

więc ka pi tal ne zna cze nie w pro gno zo wa niu 

zdro wia i dłu go ści ży cia. 

Bla ski i cie nie te lo me ra zy 

Nie wszyst kie te lo me ry są jednak bez bron ne 

icał ko wi cie uza leż nio ne od licz by po dzia łów 

ko mór ko wych. Są też ta kie, któ re wykazują 

moż li wość re ge ne ra cji. Za wdzię cza ją to te lo - 

me ra zie – en zy mo wi, któ re go za da niem jest 

ich od bu do wa. Te lo me ra za skła da się z biał - 

ka i RNA. Je że li jest ak tyw na, dłu gość te lo - 

Kobiety i Nagroda Nobla 

me rów, mi mo po dzia łów ko mór ki, nie zmie - 

nia się, a ko mór ka sta rze je się wol niej. Jed - 

nak te lo me ra za nie dzia ła we wszyst kich ko - 

mór kach cia ła. Uak tyw nia się w ko mór kach 

płcio wych, ma cie rzy stych, lim fo cy tach. Jej nie - 

do bór mo że spo wo do wać np. przed wcze sne 

sta rze nie lub nie do krwi stość. Tam, gdzie jest 

zbyt ma ło ak tyw na, czę sto po ja wia ją się cho - 

ro by ge ne tycz ne. Mogłoby się wydawać, że 

przy spie sze nie ak tyw no ści te lo me ra zy zapewni 

nam zdro wie na dłu gie la ta, nie jest to jednak 

W historii nagrody przyznawanej od 1901 r. niewiele było noblistek 

w dziedzinie nauki. Do tego roku zdobyło ją jedynie 14 kobiet, a wśród nich 

Maria Skłodowska-Curie (w 1903 r. i 1911 r.) oraz Irena Joliot-Curie (w 1935 r.). 

Rok 2009 jest pod tym względem wyjątkowy – mamy aż trzy noblistki! Po raz 

pierwszy uhonorowano dwie kobiety w dziedzinie medycyny i fizjologii (E. Blackburn 

i C. Greider). Po raz pierwszy również kobieta – Amerykanka Elinor Ostrom (wspólnie 

z Oliverem E. Williamsonem) – została laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. 

pro ste. Dzia ła nie te lo me ra zy ma bowiem swo - 

ją ciem ną stro nę. W sprzy ja ją cych oko licz no - 

ściach en zym ten sta je się „utrwa la czem” ko - 

mó rek no wo two ro wych. Jakie to oko licz no - 

ści – jeszcze nie odkryto. Dziś wia do mo tyl - 

ko, że de cy du ją cy jest mo ment, w któ rym te - 

lo me ra za się uak tyw nia. Je że li dzie je się to 

przed ak ty wa cją on ko ge nu, peł ni ona funkcję 

ochron ną. Gdy on ko gen jest już ak ty wo wa - 

ny, dzia ła nie te lo me ra zy sprzy ja roz wo jo wi 

zmian no wo two ro wych. Na ukow cy wciąż 

pro wa dzą in ten syw ne ba da nia nad moż li wo - 

ścia mi ob ni że nia ak tyw no ści te lo me ra zy 

wta kich wy pad kach. Na ra zie ha mo wa nie ak - 

tyw no ści te lo me ra zy obej mu je rów nież zdro - 

we ko mór ki, w któ rych jej dzia ła nie jest jak 

naj bar dziej po żą da ne. Dla te go obecnie ak tyw - 

ność te lo me ra zy trak to wa na jest je dy nie ja ko 

wy znacz nik stop nia za awan so wa nia zmian no - 

wo two ro wych – da je moż li wość pro gnoz. Nie 

zmie nia to fak tu, że dzię ki trój ce na gro dzo - 

nych bio lo gów na uka jest co raz bliż sza po - 

ko na nia ra ka. 


ZDROWIE 

Obserwatorium gastrologiczne 

W podeszłym wieku problemy zdrowotne narastają, ponieważ narządy 

powoli tracą sprawność poszczególnych funkcji. Także przewód 

pokarmowy w różny sposób doświadcza tych zmian. 

dr n. med. 

KRZYSZTOF 

WOJCIECHOWSKI 

BIEGUNKA 

Przyczyny u starszych osób 

Zupły wem lat czyn ność prze wo du po kar mo - 

we go ule ga zmia nom, m.in. zmniej sza się na - 

pię cie mię śni gład kich, co spo wal nia fa lę pe - 

ry stal tycz ną, po czy na jąc już od pierw sze go od - 

cin ka prze wo du, czy li prze ły ku. 

Spa dek na pię cia dol ne go zwie ra cza prze ły ku 

sprzy ja wstecz ne mu za rzu ca niu tre ści żo łąd ka, da - 

jąc ob ja wy re fluk su. Zmniej sza się ak tyw ność pe - 

ry stal tycz na je lit i pojawiają się za par cia. Zmniej - 

sze nie na pię cia za staw ki kręt ni czo -kąt ni czej może 

zaś powodować wstecz ną mi gra cję do je li ta cien - 

kie go bak te rii ko lo ni zu ją cych za zwy czaj tyl ko je - 

li to gru be. To przy czy na ze spo łu roz ro stu bak te - 

ryj ne go je li ta cien kie go, któ ry mo że po wo do wać 

jaw ne kli nicz nie za bu rze nia tra wie nia. 

Roz ro st bakteryjny 

Naj bar dziej uciąż li wym ob ja wem mo że być jed nak 

prze wle kła bie gun ka (tłusz czo wa lub wod ni sta), 

chud nię cie, bó le brzu cha, uciąż li we wzdę cia, 

wskraj nych przy pad kach obrzę ki spo wo do wa ne 

utra tą biał ka, nie do krwi stość z nie do bo ru wi ta mi - 

ny B 12 , nie do bór wi ta mi ny D ze wszyst ki mi te go 

od le gły mi na stęp stwa mi, ta ki mi jak oste oma la cja 

ioste opo ro za. 

Na si le nie do le gli wo ści za zwy czaj za leż ne jest od za - 

kre su za ję te go roz ro stem bak te ryj nym je li ta. Im da - 

lej od za staw ki kręt ni czo -kąt ni czej, tym ob ja wy mo - 

gą być bar dziej na si lo ne. 

Roz po zna nie by wa trud ne, po nie waż pro blem czę - 

sto do ty czy osób w bar dzo już za awan so wa nym wie - 

ku, nie jed no krot nie zu peł nie nie spraw nych ru cho - 

wo, pen sjo na riu szy do mów opie ki spo łecz nej. Trud - 

ność wów czas sta no wi sa mo zor ga ni zo wa nie dia - 

gno sty ki oraz do stęp ność i uciąż li wość nie zbęd nych 

ba dań. Oprócz pod sta wo wych ana liz (ba da nie krwi 

ob wo do wej, te stu wchła nia nia wi ta mi ny B 12 ), trze - 

ba by w ta kich sy tu acjach wy ko nać np. test od de - 

cho wy, po zy skać ma te riał ze świa tła je li ta do ba - 

dań mi kro sko po wych lub mi kro bio lo gicz nych 

– a to są bar dzo uciąż li we pro ce du ry dla star szych 

osób. Dla te go za pew ne nie bę dzie da le kie od praw - 

dy przy pusz cze nie, że w prak ty ce naj cen niej sze jest 

do świad cze nie le ka rza opie ku ją ce go się ta kim pa - 

cjen tem. Mo że on wów czas – na pod sta wie nie peł - 

nych da nych – pod jąć de cy zję co do dal sze go spo - 

so bu po stę po wa nia, na przy kład po dać cho re mu 

an ty bio tyk z my ślą o era dy ka cji flo ry bak te ryj nej 

zje li ta cien kie go. 

Co jeszcze powoduje biegunkę 

Do czę stych przy czyn bie gun ki w po de szłym wie - 

ku na le ży po gar sza ją ca się z upły wem lat to le ran - 

cja cu kru mlecz ne go (lak to zy). Na wet nie wiel kie ilo - 

ści słod kie go, nie ukwa szo ne go mle ka mo gą po wo - 

do wać luź ne stol ce. 

War to pa mię tać też, że oso by po nie któ rych za bie - 

gach w ob rę bie prze wo du po kar mo we go, np. 

po od cin ko wej re sek cji koń co we go od cin ka je li ta 

cien kie go, mo gą cier pieć na bie gun kę cho lo gen ną, 

czy li spo wo do wa ną przez nad miar kwa sów żół cio - 

wych w je li cie gru bym. W ta kiej sy tu acji po pra wę 

sta nu zdro wia przy no si sys te ma tycz nie sto so wa - 

na cho le sty ra mi na, można też spróbować 

zastosować inne, łatwiej dostępne w każdej aptece 

leki objawowe, takie jak loperamid. 

Biegunka – skutek cukrzycy 

Cukrzyca to choroba przewlekła, 

w trakcie której ujawniają się różne 

powikłania, np. postać neuropatii 

układu autonomicznego, której objawy 

mo gą do ty czyć np. pra cy ser ca 

i naczyń, układu moczowo-płciowego, 

skóry lub funkcji każdego odcinka 

przewodu pokarmowego. 

Skut kiem te go mo że być uciąż li - 

wa, przewlekła biegunka (En te ro - 

patia diabetica). Pacjenci uskarżają 

się na kil ka, kil ka naście wypróżnień 

w ciągu doby. Stolce zwykle są wodniste 

lub ślu zo we, nie kie dy z du żą ilo - 

ścią ga zów. Nie za wie ra ją krwi. Co 

ty po we, naj więk sze na si le nie bie gun - 

ki wy stę pu je w no cy. Mo gą jej to wa - 

rzyszyć objawy nietrzymania stolca. 

Bó le, nud no ści i wy mio ty współ ist nie - 

ją rzad ko. Dzie je się tak dla te go, że 

zmniej sze nie na pię cia bło ny mię śnio - 

wej je li ta po wo du je po sze rze nie je go 

świa tła i do cho dzi do za sto ju tre ści, 

któ ra jest do sko na łym pod ło żem 

do roz wo ju flo ry bak te ryj nej. Wsku - 

tek te go do cho dzi do bie gun ki. 

Leczenie, jak wielu powikłań cukrzycy, 

powinno obejmować staranne 

i bardzo konsekwentne wyrównywanie 

glikemii. Doraźnie farmaceuta może 

bez obaw polecać przyjmowanie preparatów 

przynoszących ulgę w czasie 

wzdęć, w t ym sy me t y ko nu, na to miast 

biegunka często ustępuje na pe wien 

czas po lekach przeciwbakteryjnych, 

co bywa traktowane jako potwierdzenie 

teorii o jej patogenezie. 

Starsze osoby często skarżą się na 

dolegliwości przewodu pokarmowego. 



Dbaj 

 

Więcej 

paracetamolu 

aż 650 mg 

Mniejsza 

cena 

tylko 1,32 zł 

Saszetka Gripex HotActiv 

ma więcej substancji czynnej 

niż najpopularniejsza saszetka 

na rynku 

Saszetka Gripex HotActiv 

jest tańsza o 10% 

niż najpopularniejsza saszetka 

na rynku* 

600 mg 

500 mg 

400 mg 

300 mg 

200 mg 

100 mg 

najpopularniejsze 

saszetki 

Walcząc z grypą, 

pacjenci coraz częściej sięgają 

po leki w saszetkach. 

Rekomendując Gripex HotActiv, 

możesz dać im racjonalne argumenty. 

najpopularniejsze 

saszetki 

* na podstawie danych Pharma Expert 

Gripex HotActiv: paracetamolum 650 mg + acidum ascorbicum 50 mg + phenylephrini hydrochloridum 10 mg. Proszek do sporzàdzania roztworu doustnego. Wskazania: łagodzenie objawów przezi´bienia, grypy 

i zaka˝eƒ grypopodobnych takich jak: goràczka, bóle głowy, gardła, bóle mi´Êniowe i kostno-stawowe oraz objawów zapalenia błony Êluzowej nosa wyst´pujàcych w przezi´bieniu, grypie. Dawkowanie i sposób podawania: 

doroÊli i młodzie˝ w wieku powy˝ej 12 lat: 1 saszetka co 4-6 godzin (maksymalnie 6 saszetek na dob´). ZawartoÊç saszetki nale˝y rozpuÊciç w szklance goràcej wody. Preparatu nie nale˝y stosowaç u dzieci w wieku 

poni˝ej 12 lat. Przeciwwskazania: nadwra˝liwoÊç na substancje czynne lub któràkolwiek substancj´ pomocniczà preparatu lub na aminy sympatykomimetyczne, niestabilna choroba wieƒcowa, zaburzenia rytmu serca, 

wysokie ciÊnienie t´tnicze, wrodzony niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej i reduktazy methemoglobinowej, ci´˝ka niewydolnoÊç wàtroby lub nerek, wirusowe zapalenie wàtroby, choroba alkoholowa, fenyloketonuria 

(ze wzgl´du na zawartoÊç aspartamu), jaskra z wàskim kàtem przesàczania, anatomicznie wàski kàt przesàczania. Nie nale˝y stosowaç leku podczas leczenia inhibitorami MAO i w okresie do 2 tygodni po zaprzestaniu 

ich stosowania. Nie stosowaç w czasie leczenia zydowudynà. Specjalne ostrze˝enia i Êrodki ostro˝noÊci dotyczàce stosowania: preparat zawiera paracetamol – ze wzgl´du na ryzyko przedawkowania nale˝y 

sprawdziç, czy inne przyjmowane leki nie zawierajà paracetamolu. Stosowanie preparatu przez osoby z niewydolnoÊcià wàtroby, nadu˝ywajàce alkoholu oraz głodzone stwarza ryzyko uszkodzenia wàtroby. Ostro˝nie 

stosowaç u osób: z niewydolnoÊcià nerek, astmà oskrzelowà, nadciÊnieniem t´tniczym, rozrostem gruczołu krokowego, nadczynnoÊcią tarczycy, zespołem Raynaud’a, cukrzycà, chorobà wieƒcowà, przyjmujàcych leki 

przeciwzakrzepowe – wskazane jest dostosowanie ich dawki na podstawie oznaczenia wskaêników krzepni´cia krwi, a jeÊli nie jest to mo˝liwe, pacjenci przyjmujàcy leki przeciwzakrzepowe podawane doustnie mogà 

przyjmowaç preparat nie dłu˝ej ni˝ kilka dni. Ze wzgl´du na zawartoÊç sacharozy preparatu nie nale˝y stosowaç u pacjentów z rzadkimi dziedzicznymi zaburzeniami zwiàzanymi z nietolerancjà fruktozy, zespołem złego 

wchłaniania glukozy-galaktozy, niedoborem sacharazy-izomaltazy. W czasie przyjmowania preparatu nie wolno piç alkoholu ze wzgl´du na ryzyko toksycznego uszkodzenia wàtroby. Działania niepo˝àdane: reakcje 

alergiczne (Êwiàd, pokrzywka), reakcje nadwra˝liwoÊci a˝ do objawów wstrzàsu anafilaktycznego, nudnoÊci, wymioty, zaburzenia trawienia, pieczenie w nadbrzuszu, suchoÊç w jamie ustnej, podwy˝szenie ciÊnienia 

t´tniczego, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, bladoÊç powłok, zaburzenia oddychania, napad astmy oskrzelowej, zaburzenia oddawania moczu, kolka nerkowa, martwica brodawek nerkowych, niepokój, bezsennoÊç, 

omamy, l´k, nerwowoÊç, granulocytopenia, agranulocytoza, trombocytopenia. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. Nr pozwolenia: 10567. Lek dost´pny bez recepty.

ZDROWIE 

Ból i bezsenność 

Zdiagnozuj i pokonaj 

BEZSENNOŚĆ 

dr n. med. 

MICHAŁ SKALSKI 

W przypadku bezsenności wywołanej dolegliwościami bólowymi 

należy leczyć zarówno ból, jak i bezsenność. Dlatego warto sięgnąć 

po leki, które jednocześnie łagodzą ból i ułatwiają zasypianie. 

KIEROWNIK PORADNI LECZENIA 

ZABURZEŃ SNU W WARSZAWIE 

Kontrola impulsów * 

kładź się do łóż ka tyl ko 

wte dy, gdy czu jesz się śpią ca; 

w łóżku nie jedz, nie 

oglą daj TV, nie czy taj; 

je śli nie mo żesz za snąć, 

nie leż w łóż ku dłu żej niż 

10-15 mi n, raczej wstań 

i przejdź do in ne go po ko ju, 

dopóki nie poczujesz się 

senna – powtarzaj to 

do skutku; 

wstawaj rano osta łej 

po rze, nie za leż nie od te go, 

ile go dzin prze spa łaś 

w no cy – tak ustalisz sta ły 

rytm snu; 

nie śpij w cią gu dnia. 

* ŹRÓ DŁO: 

Bootzin, 1972, 1977. 

Ro la le ka rza pierw sze go kon - 

tak tu w roz po zna wa niu ro - 

dza ju bó lu i bez sen no ści jest 

bar dzo istot na. Waż na jest 

bo wiem szyb kość re ago wa nia oraz 

wie dza, jak po stą pić na da nym eta - 

pie roz wo ju cho ro by. W za le ca - 

niu ku ra cji po moc ne są le ki, któ - 

re dzia ła ją jed no cze śnie prze ciw - 

bó lo wo i na sen nie. Im szyb ciej 

roz pocz nie my le cze nie, tym więk - 

sza szan sa na za ha mo wa nie czyn - 

ni ków utrwa la ją cych bez sen ność. 

Poszukaj przyczyny 

We wcze snych eta pach roz wo ju 

bez sen no ści (czy li w cza sie 2-3 

pierw szych mie się cy od jej wy stą - 

pie nia) naj waż niej sze jest usta le nie, 

czy bez sen ność jest pier wot na, czy 

wtór na (za leż na od in nych cho rób 

so ma tycz nych lub psy chicz nych). 

Je śli w tym cza sie znaj dzie my i wy - 

eli mi nu je my przy czy nę bez sen no - 

ści, moż na li czyć na szyb ką nor - 

ma li za cję snu. War to przy tym pa - 

mię tać, że przy czy ny bez sen no ści, 

czy li czyn ni ki wy zwa la ją ce, mo gą 

mieć zło żo ny cha rak ter: ból mo - 

że wpły wać na prze bieg snu bez - 

po śred nio (spły ce nie snu, czę ste 

wy bu dze nia) lub po śred nio (na pię - 

cie, lęk, de pre sje, któ re do pie ro 

oddziałują na sen – pro ble my z za - 

sy pia niem, wcze sne wy bu dza nie 

się). U pa cjen tów z cho ro ba mi 

reu ma tycz ny mi czę sto wy stę pu je 

in ne za bu rze nie snu – ze spół nie - 

spo koj nych nóg i okre so we ru chy 

koń czyn. Za bu rze nia od dy cha - 

nia z ko lei spły ca ją sen, co pro wa - 

dzi do nad mier nej ospa ło ści i zmę - 

cze nia. 

Leczenie 

farmakologiczne 

Naj pow szech niej ro zu mia ne le cze - 

nie far ma ko lo gicz ne bez sen no ści 

po le ga głów nie na po da wa niu 

ago ni stów re cep to ra ben zo dia ze - 

pi no we go. Obec nie ja ko le ki na - 

sen ne po da je się do raź nie, 2-3 ra - 

zy w ty go dniu, tyl ko le ki no wej ge - 

ne ra cji. W ostat nich la tach co raz 

po wszech niej sto su je się w le cze - 

niu bez sen no ści ma łe daw ki nie - 

któ rych le ków prze ciw de pre syj - 

nych. Pew ną al ter na ty wą far ma ko - 

lo gicz ną są środ ki re gu lu ją ce rytm 

oko ło do bo wy, czy li na pra wia ją ce 

ze gar bio lo gicz ny od po wia da ją cy 

za prawidłowy ryt m snu i czu wa - 

nia. Do dat ko wo eli mi nu ją one 

czyn ni ki wy zwa la ją ce (ból). 

Terapia poznawczo- 

-behawioralna 

Oile we wcze snym eta pie le cze - 

nia bez sen no ści pod sta wo wą ro - 

lę od gry wa le cze nie przy czy no we 

do raź nie wspo ma ga ne le ka mi na - 

sen ny mi, o ty le w bez sen no ści 

prze wle kłej nie za stą pio na jest te - 

ra pia po znaw czo -be ha wio ral na. 

Tyl ko ta for ma le cze nia wpły wa 

na czyn ni ki utrwa la ją ce bez sen - 

ność: lęk przed bez sen no ścią, 

nie pra wi dło we za cho wa nia oko ło - 

sen ne, nie prze strze ga nie za sad hi - 

gie ny snu, nie re ali stycz ne ocze ki - 

wa nia wo bec snu. 

Naj sku tecz niej szymi tech ni kami le - 

cze nia bez sen no ści prze wle kłej 

są ogra ni cze nie snu i kon tro la im - 

pul sów (zob. ram ki). Nie za leż nie 

od ro dza ju sto so wa nej me to dy te - 

ra peu tycz nej jej głów nym ce lem 

jest po now ne „na ucze nie” pa - 

cjen ta spa nia. 

OGRANICZANIE SNU * 

Na podstawie własnego 

„dzienniczka snu” pacjent 

dopasowuje czas spędzany 

w łóżku do subiektywnej długości 

snu. Wstaje z łóżka, 

gdy się prze budzi; odpowiednio 

wy licza, kiedy ma położyć 

się spać. Pa cjent po wi nien 

spać tylko w wyznaczonych 

porach. Wyznaczanie czasu 

„do spania” przeprowadza 

się na podstawie subiektywnego 

wskaźnika snu (czas 

snu po dzie lić przez czas spę - 

dzo ny w łóż ku i po mno żyć 

przez 100%) we dług za sad: 

wydłużenie o 15 min, 

gdy w cią gu 5 no cy subiektyw 

ny wskaź nik snu jest więk - 

szy niż 90%; 

skrócenie o 15 min, gdy 

wcią gu 5 no cy su biek tyw ny 

wskaź nik snu jest mniej szy 

niż 85%. 

* ŹRÓ DŁO: Spiel man, Sa skin, 

Thor py 1987. 

fot. EAST NEWS, ISTOCKPHOTO

ZDROWIE 

Suplementacja diety 

OWOCE MORZA I MLEKO 

Jak zapobiec 

Zanim dopadnie nas choroba kości, warto zawczasu 

pomyśleć, jak się przed nią uchronić. Suplementacja 

wapniem i witaminą D zmniejszy ryzyko osteoporozy. 

lek. med. PAWEŁ KAŃKA 

Niedobór 

witamin i ruchu 

Całodzienne pożywienie, 

dostarczające 1500- 

-1600 kcal, nie po kry wa za - 

po trzebowania na wi ta mi ny 

i minerały konieczne do 

zachowania zdro wia ko ści. 

Na rysunku po lewej przedstawiono 

kość zdrową, 

a po prawej dotkniętą osteoporozą 

– nastąpił ubytek 

masy kostnej i została osłabiona 

struktura przestrzenna 

kości, także z powodu 

małej aktywności fizycznej. 

Sta ty stycz na Eu ro pej ka do ży wa dziś osiem dzie - 

siąt ki. Jest to nie wąt pli wy suk ces cy wi li za cji, trze - 

ba jed nak zdać so bie spra wę, że wraz z wy dłu - 

ża ją cym się ży ciem zwięk sza się ry zy ko roz wo - 

ju cho rób zwią za nych z po de szłym wie kiem. Jed ną 

z nich jest oste opo ro za, któ ra przez Świa to wą Or - 

ga ni za cję Zdro wia za li czo na zo sta ła do głów nych cho - 

rób cy wi li za cyj nych. Ze wzglę du na zmia ny hor mo - 

nal ne czę sto po ja wia się u ko biet, jed nak cho ro bę 

tę ob ser wu je się rów nież u męż czyzn. 

Jak du żym pro ble mem jest oste opo ro za, świad czą 

licz by –zba dań epi de mio lo gicz nych wy ni ka, że 

wPol sce po nad 25% osób po 50. ro ku ży cia gro - 

żą zła ma nia oste opo ro tycz ne. W Sta nach Zjed no - 

czo nych w wy ni ku tej cho ro by do cho dzi do 

1,3 mln zła mań rocz nie. Ze wzglę du na wzrost po - 

pu la cji lu dzi star szych oraz utrzy mu ją cą się ten den - 

cję do nie hi gie nicz ne go try bu ży cia licz ba osób do - 

tknię tych tą cho ro bą bę dzie ro sła. 

Lepsza profilaktyka niż leczenie 

Obec nie wia do mo, że wy stą pie nie oste opo ro zy jest 

zwią za ne ze zmia na mi hor mo nal ny mi za cho dzą cy - 

mi w or ga ni zmie ko bie ty w okre sie oko ło me no pau - 

zal nym. Zmniej sze nie ilo ści es tro ge nów za bu rza go - 

spo dar kę wap nio wą w ko ściach, zmniej sza jąc ko ścio - 

two rze nie i zwięk sza jąc re sorp cję wap nia z ko ści. 

Zmniej sza się też wchła nia nie wap nia i wi ta mi ny D 

wje li tach. Po dob ne efek ty wy wo łu je nie do bór an - 

dro ge nów u męż czyzn, jed nak u nich zmia ny nie 

są tak gwał tow ne i cho ro ba roz wi ja się wol niej. Przy - 

czy ną oste opo ro zy jest tak że nie pra wi dło wa die ta. 

Ana li za przy czyn cho ro by skła nia do sku pie nia się 

na pro fi lak ty ce, któ ra jest znacz nie ła twiej sza i tań - 

sza od le cze nia skut ków cho ro by. 

Pro fi lak ty kę ma ją cą po wstrzy mać wy stą pie nie cho - 

ro by mo że my pro wa dzić w wa run kach do mo wych, 

mo dy fi ku jąc die tę lub się ga jąc po su ple men ty die - 

Wapnia i witaminy D można dostarczyć 

organizmowi, kom po nu jąc do po wied nio 

dietę. Doskonałym źródłem wapnia są produk 

ty mlecz ne, natomiast wi ta mi ny D – pro - 

duk ty po cho dze nia mor skie go (ry by, owo ce 

mo rza). W przy pad ku nie po wo dze nia mo dy fi - 

kacji diety wskazane jest, aby dostarczyć obu 

skład ni ków w for mie su ple men tów. Na le ży 

pa mię tać, że nad mierna podaż wap nia i wi ta - 

mi ny D jest nie wska za na w wypadku cho ru ją - 

cych na ka mi cę ner ko wą, a tak że cier pią cych 

na hi per kal ce mię lub hi per kal ciu rię. 

ty. Trze ba jed nak pa mię tać, że pro fi lak ty kę chro nią - 

cą przed ko lej ny mi ob ja wa mi cho ro by na le ży pro - 

wa dzić pod kon tro lą le ka rza spe cja li sty. 

Czy mo no te ra pia wy star cza? 

Su ple men ta cja wap niem i do star cza nie wi ta mi - 

ny D są za le ca ne w pro fi lak ty ce oste opo ro zy. Ba - 

da nia wy ka za ły, że po da wa nie wap nia sprzy ja bu do - 

wa niu mak sy mal nej ma sy kost nej i zmniej sza jej utra - 

tę w cią gu ca łe go ży cia. Nie uda ło się jed nak wy ka - 

zać cał ko wi te go za trzy ma nia utra ty ma sy kost nej 

upa cjen tów, któ rym po da wa no je dy nie wapń. Licz - 

ba no wych zła mań tak że nie zmniej sza ła się u tych 

pa cjen tów. Mo no te ra pia wi ta mi ną D zwięk sza mi - 

ne ra li za cję ko ści, ale nie da je przy ro stu ma sy kost - 

nej i nie zmniej sza licz by zła mań u osób cho rych. 

Te ra pia łącz na 

Skut kiem łącz ne go po da wa nia wi ta mi ny D i wap - 

nia jest sy ner gizm, zwią za ny z lep szym wchła nia niem 

iwy ko rzy sta niem mi ne ra łu w obec no ści wi ta mi ny. 

Naj więk szą za le tą te ra pii łącz nej jest zmniej sze nie licz - 

by no wych zła mań u osób star szych. Te ra pia ta mo - 

że być sto so wa na ja ko pro fi lak ty ka lub le cze nie wspo - 

ma ga ją ce. 

25% 

Taka część populacji jest zagrożona 

złamaniami osteoporotycznymi w Polsce. 



Funkcjonalna 

Znane rośliny, nieznane możliwości 

dr n. farm. 

KATARZYNA ŻUROWSKA 

Upływ czasu działa na korzyść drzew oliwnych. 

W pierwszych latach nie owocują. Dopiero potem przynoszą 

obfite plony – owoce bogate w oliwę. 

Dziś, jak przed wie ka mi, drzew oliw nych 

naj wię cej upra wia ją miesz kań cy ba se nu 

Mo rza Śród ziem ne go. Li de rem w pro duk - 

cji oli wek oraz oli wy jest Hisz pa nia. Uzy - 

ski wa ny z oli wek olej przez stu le cia uwa ża ny był 

za war to ścio wy skład nik die ty, jed nak ostat nio 

stał się szcze gól nie po żą da ny ja ko ele ment tzw. 

die ty śród ziem no mor skiej, uzna wa nej za wy jąt - 

ko wą ze wzglę du na wła ści wo ści proz dro wot ne. 

Polifenole i kwas olejowy 

Do tej po ry tak du żo prze pro wa dzo no ba dań 

do wo dzą cych po zy tyw ne go wpły wu oli wy 

zoli wek na zdro wie, że wła ści wie moż na ją 

na zwać żyw no ścią funk cjo nal ną. Do bro - 

czyn ny wpływ na or ga nizm czło wie ka oli wa 

wy wie ra po przez za war te w niej skład ni ki. I nie 

jest to bo ga ty, ale ra czej cen ny ich ze staw. 

Przede wszystkim kwas ole jo wy – przed sta wi - 

ciel ro dzi ny jed no nie na sy co nych kwa sów 

tłusz czo wych wy stę pu ją cy w oli wie w ilo ści 

do 72% (dla po rów na nia wo ło wi na i drób za - 

wie ra ją mak sy mal nie 45%, a ole je pal mo wy, 

ara chi do wy, so jo wy i sło necz ni ko wy – 

do 49%). Po nad to – związ ki fe no lo we 

iskwa len, któ re od gry wa ją ro lę in hi bi to rów 

stre su oksy da cyj ne go. O ile na te mat wpły - 

wu kwa su ole jo we go na or ga nizm czło wie ka 

ist nie ją róż ne, nie za wsze zgod ne teo rie do - 

ty czą ce za po bie ga nia no wo two rom, to wła - 

ści wo ści skład ni ków fe no lo wych i skwa le nu 

zo sta ły dość do brze po zna ne. Cał ko wi ta za - 

war tość bo ga tej gru py po li fe no li w oli wie wy - 

no si na wet do 500 mg/kg. Wy mia ta nie wol - 

nych rod ni ków to ich głów ne za da nie, 

a przez to m.in. ochro na li po pro te in o ni skiej 

gę sto ści (LDL) przed oksy da cją. Usta lo no, że 

ich ak tyw ność za leż na jest od daw ki, a si ła 

dzia ła nia an ty ok sy da cyj ne go prze wyż sza sku - 

tecz ność wi ta mi ny E. Po rów nu jąc wła ści wo - 

ści an ty ok sy da cyj ne po li fe no li róż nych ole - 

jów, wy snu to wnio sek, że w po rów na niu z ole - 

jami z na sion (np. soi, rze pa ku) oli wa extra 

vir gin jest pod tym wzglę dem naj cen niej sza. 

Skwalen 

Za war tość skwa le nu w oli wie jest po nad 20-krot - 

nie wyż sza niż w in nych ole jach oraz pro duk - 

tach żyw no ścio wych. Wiadomo jest, że więk - 

szość spo ży te go z żyw no ścią skwa le nu trans por - 

to wa na jest do skó ry. Je go wy so kie stę że nie chro - 

ni skó rę przed skut ka mi pro mie nio wa nia UV, 

co ma istot ne zna cze nie w pre wen cji prze ciw - 

no wo two ro wej skó ry. 

Dzia ła nie wy mie nio nych skład ni ków oli wy mo - 

że być wy ko rzy sty wa ne w róż nych dzie dzi nach 

me dy cy ny i w za po bie ga niu róż nym cho ro bom, 

np. cho ro bie wień co wej, nad ci śnie niu, no wo two - 

rom je li ta gru be go i pier si, a tak że w reu ma to - 

idal nym za pa le niu sta wów i cho ro bach o pod - 

ło żu bak te ryj nym (np. Helicobacter pylori). 

TRAP – działanie 

antyoksydacyjne * 

Owoce uszeregowano malejąco 

ze względu na ich właściwości 

antyoksydacyjne. 

Czarna porzeczka (Ribes nigrum) 

Oliwka czarna (Olea europea) 

Oliwka zielona (Olea europea) 

Czerwona porzeczka (Ribes spicatum) 

Malina (Rubus idaeus) 

Poziomka (Fragaria vesca) 

Czarna jagoda (Vaccinium myrtillus) 

Truskawka (Fragaria grandiflora) 

Śliwka czerwona (Prunus domestica) 

Ananas (Ananas comosus) 

* TRAP – total-trapping antioxidant parameter 

Do tych cza so we ob ser wa cje przy no szą jed no - 

znacz ne wnio ski: bo ga ta w oli wę die ta śród ziem - 

no mor ska (jak kol wiek cen na tak że z in nych 

wzglę dów) jest zwią za na z ob ni żo nym wy stę - 

po wa niem cho rób ukła du krą że nia i pew nych 

ty pów no wo two rów.Icho ciaż spo ży cie tłusz - 

czów w prze cięt nej die cie miesz kań ców państw 

za chod nich nie jest wyż sze niż w kra jach ba - 

se nu Mo rza Śród ziem ne go, to co raz po - 

wszech niej zna na jest za leż ność: to nie ilość tłusz - 

czu w die cie jest wy znacz ni kiem jej war to ści, ale 

ro dzaj tłusz czu. Oliwa extra vir gin (z pierwszego 

tłoczenia na zimno) jest źró dłem tłusz czu o wy - 

so kiej war to ści, dlatego za spo ka ja wy ma ga nia 

ży wie nio we i zdro wot ne. 


1. Fito M et al.: Bioavailability and Antioxidant Effect of Olive Oil Phenolic Compounds in Humans: a review. 

Ann. Ist. Super Sanita 2007;43(4):375-381. 

2. Pellegrini N et al.: Total Antioxidant Capacity of Plant Foods, Beverages and Oils Consumed in Italy 

Assessed by Three Different In Vitro Assays. J. Nutr. 2003;133:2812-2819. 

3. Waterman E., Lockwood B.: Active Components and Clinical Applications of Olive Oil. Altern. Med. Rev. 

2007;12(4):331-342. 

Farmacja i ja grudzień 2009 47

ZDROWIE 

Historia zielarstwa 

Z praktyki lekarskiej 

DAWNE METODY 

Współcześnie niektóre metody nie są już stosowane i uznane są za historyczne. 

Wiele z nich przyczyniło się jednak do rozwoju medycyny, część zyskała uznanie 

i jest z powodzeniem wykorzystywana do dziś. 

tekst: doc. dr hab. IWONA ARABAS, kierownik Muzeum Farmacji im. mgr Antoniny Leśniewskiej, doc. w Instytucie Historii Nauki PAN 

Na wet naj star sze for my le ków ba zo wa ły 

na zio łach i na tu ral nych skład ni kach. 

Jed ną z me tod wpro wa dza nia le ków per 

rec tum zna ną od kil ku ty się cy lat jest 

le wa ty wa, któ rą już w sta ro żyt nym Egip cie apli - 

ko wa li spe cja li ści od tej for my le ku. Na ta blicz - 

kach gli nia nych od na le zio nych w Me zo po ta - 

mii utrwa lo ne zo sta ły prze pi sy na czop ki for - 

mo wa ne z mie sza ni ny ży wic, ziół oraz tłusz - 

czu, po kry wa ne olej kiem cy pry so wym. 

WGre cji od cza sów Hi po kra te sa do te go ce - 

lu uży wa ne by ły mie sza ni ny z mio du, wi na 

oraz oli wy z sa le trą. Mia ły one dzia łać prze - 

czysz cza ją co lub „oczysz cza ją co”. Rów nież 

od wie ków zna ną po sta cią le ku są czop ki. Prze - 

pi sy na nie za le ca ne przez Ga le na i Dio sku - 

ri de sa sto so wa no w Eu ro pie przez ko lej nych 

sześć set lat. Ła ciń ska na zwa, któ rą po słu gu je 

SZAŁWIA LEKARSKA (SALVIA OFFICINALIS) 

Zioło znane od wieków z właściwości 

przeciwzapalnych (salvus znaczy zdrowie), 

aplikowane było w czopkach. Dziś jest 

składnikiem wielu leków, np. Herbitussinu. 

się świat me dycz ny – sup po si to ria po cho dzi 

od „pod sta wiać, za stę po wać” i praw do po dob - 

nie okre śla no nią czop ki prze czysz cza ją ce za - 

stę pu ją ce le wa ty wy. 

Po nie waż for ma czop ka jest bar dzo trud na 

do wy two rze nia, sta rym, wy pró bo wa nym spo - 

so bem by ło uży wa nie stoż ka wy stru ga ne go ze 

świe że go głą ba ka pu sty lub for my z ro gu lub 

drew na po sma ro wa nej od po wied nim środ kiem 

lecz ni czym. 

WŚre dnio wie czu przy go to wy wa no czop ki ze 

sło ni ny, wo sku świe co we go oraz my dła. Po słu - 

gi wa no się tak że czymś w ro dza ju tam po nów 

zna są czo nych sub stan cja mi lecz ni czy mi szar - 

pii z weł ny, lnu lub je dwa biu. Za nim po wsta - 

ły for my do przy go to wy wa nia czop ków (naj - 

pierw drew nia ne, a po tem me ta lo we) ro bio no 

fo rem ki z pa pie ru wo sko wa ne go zwi nię te go 

wsto żek, któ ry wsa dza no do wil got ne go pia - 

sku. Fo rem kę wy peł nia ło się na pół ostu dzo - 

ną ma są, po za sty gnię ciu pa pier usu wa no, 

aczo pek za wi ja no w sta nio lę. 

Wart uwa gi jest ów cze sny skład re cept na czop - 

ki prze ciw he mo ro idom. Za wie ra ły nie sto so - 

wa ne dzi siaj w re cep tu rze wy cią gi ro ślin ne: 

Extrac ti Ha ma me li dis sic ci 0,1 

Extrac ti Ra tan hiae sic ci 0,3 

Olei Ca cao q. s. 

Pierw szy skład nik to wy ciąg z ocza row ca wir - 

gi nij skie go zwa ne go orze chem czar no księ skim, 

adru gi to wy ciąg z ra ta nii (wy ciąg pa stwi no - 

wy). Obie ro śli ny by ły zna ne ja ko lecz ni cze 

wAme ry ce pre ko lum bij skiej, a w Pol sce po - 

pu lar ne w dwu dzie sto le ciu mię dzy wo jen nym. 

Flebotomia dobra na wszystko? 

In nym spo so bem le cze nia by ło kie dyś upusz - 

cza nie krwi (fle bo to mia). W Pol sce trud ni li się 

tym pro ce de rem spe cja li ści wę dru ją cy od wio - 

ski do wio ski i ofe ru ją cy swo je usłu gi. Choć 

wwie lu przy pad kach, przy bra ku in nych spo - 

so bów le cze nia, za bieg ten mógł mieć do bro - 

czyn ny wpływ na or ga nizm, to rze czy wi stość 

by ła co naj mniej dziw na. Przy by cie oso by 

umie ją cej pusz czać krew by ło na ty le waż nym 

wy da rze niem, że nikt nie chciał po zo stać bez 

sko rzy sta nia z usłu gi „przed sta wi cie la świa ta 

me dycz ne go”. Cho rzy mie li bez po śred ni mo - 

tyw, zdro wi trak to wa li ten za bieg pre wen cyj - 

nie, a tym, co wła śnie wy zdro wie li, miał on po - 

móc w na bie ra niu sił. 

„Wampiryczna” teoria 

Na po cząt ku XIX w. upu sty krwi zo sta ły 

po par te dok try ną me dycz ną przez francu 

skie go le ka rza Françoisa J. V. Bro us sa is 

(1772-1838), któ ry był twór cą jed nej z naj - 

po pu lar niej szych ów cze śnie teo rii te ra peu tycz - 

nych. We dług niej stan za pal ny prze wo du po - 

kar mo we go jest przy czy ną wszyst kich cho - 

rób o ostrym prze bie gu. Za le ca no więc 

przede wszyst kim upu sty krwi, spe cjal ną die - 

tę oraz środ ki prze czysz cza ją ce. Oso bom 

pod da ją cym się tym prak ty kom sta wia no pi - 

jaw ki w oko li ce żo łąd ka i pod brzu sza oraz 

na miej sca cho ro bo wo zmie nio ne. 

Prze ciw ni cy tej me to dy le cze nia na zy wa li ją 

„wam pi ry zmem” i twier dzi li, że przez le ka - 

rzy – zwo len ni ków bro us sa li zmu miesz kań - 

cy Fran cji utra ci li wię cej krwi niż w cza sie re - 

wo lu cji fran cu skiej. 

Współ cze śnie uda ło się do wieść, że pi jaw ki 

le kar skie Hi ru do me di ci na lis wy dzie la ją 

do krwio bie gu sub stan cje bio lo gicz nie czyn - 

ne, któ re ma ją dzia ła nie m.in. prze ciw za krze - 

po we i prze ciw za pal ne. Nie ma jąc więc in nych 

moż li wo ści po mo cy cho rym, z ca łą pew no ścią 

le ka rze po słu gu ją cy się pro sty mi za bie gami 

mo gli w wie lu przy pad kach być bar dzo 

sku tecz ni. 



ZDROWIE 

ABC leków 

skuteczna, gdy używana z rozwagą 

Wiele leków na katar, kaszel i przeziębienie ma w składzie 

pseudoefedrynę, która łagodzi dokuczliwe objawy infekcji. 

tekst: mgr farmacji PAWEŁ KOZACZUK, Centrum Informacji o Leku 

NA PRZEZIĘBIENIA 

Pseudoefedryna udrożnia nos, 

gdyż zmniejsza obrzęk i ilość 

wydzieliny błon śluzowych. 

Pseu do efe dry na jest wy ko rzy sty - 

wa na w ob ja wo wym le cze niu 

prze zię bie nia. Po nie waż wy - 

stę pu je w wie lu le kach do stęp - 

nych w ap te ce, na le ży za cho wać 

ostroż ność, po le ca jąc je pa cjen to wi, 

że by nie prze kro czyć dzien nej za le - 

ca nej daw ki tej substancji. 

Na co dzia ła 

Pseu do efe dry na, któ ra na le ży do sym - 

pa to mi me ty ków, dzia ła bez po śred nio 

na re cep to ry al fa adre ner gicz ne zlo - 

ka li zo wa ne m.in. w bło nie ślu zo wej 

dróg od de cho wych. Zwę ża na czy nia 

krwio no śne, co pro wa dzi do ob kur - 

cze nia się obrzęk nię tych błon ślu zo - 

wych no sa. Dzię ki te mu zwięk sza się 

droż ność no sa i od pro wa dza nie wy - 

dzie li ny sta je się ła twiej sze. 

Sym pa to mi me tycz ny efekt pseu do - 

efe dry ny mo że wy wie rać wpływ 

na in ne ob sza ry dróg od de cho wych, 

łącz nie z trąb ką Eu sta chiu sza – mo - 

że się po pra wić jej droż ność, wy rów - 

ny wać ci śnie nie w uchu środ ko wym 

pod czas zmian ci śnie nia at mos fe - 

rycz ne go, np. pod czas nur ko wa nia 

lub lo tu sa mo lo tem. 

Po da nie pseu do efe dry ny oso bie do - 

ro słej przy naj mniej na 30 min 

przed lo tem mo że zmniej szyć ból 

Zalecaj ostrożność, kiedy kobieta... 

... jest w cią ży 

Pod czas cią ży sto so wa nie 

pseu do efe dry ny mo że 

być nie bez piecz ne. Choć 

nie ma wy star cza ją cych 

do wo dów (ba dań) po pie - 

ra ją cych tę te zę, za le ca 

się uni ka nie pseu do efe - 

dry ny pod czas cią ży z po - 

wodu możliwości wystąpie 

nia wad wro dzo nych 

u dziec ka. 

... kar mi pier sią 

Tylko małe ilości pseudoefedryny 

przechodzą do mleka (około 

0,5% pojedynczej doustnej 

daw ki w cią gu do by), więc jej ne - 

gatywny wpływ na niemowlę 

jest ma ło praw dopodobny. 

Czasami jednak pseudoefedryna 

może wywołać zwiększoną 

pobudliwość dziecka. Warto dodać, 

że nawet pojedyncza dawka 

zmniej sza pro duk cję mle ka. 

uszu. Nie za uwa żo no na to miast po - 

dob ne go dzia ła nia u dzie ci. 

Pseudoefedryna mo że rów nież zwięk - 

szać po bu dli wość mię śnia ser co we - 

go i wpły wać na ryt mi kę ko mór ser - 

ca, szcze gól nie u pa cjen tów ze scho - 

rze nia mi ser co wy mi, nad wraż li wych 

na dzia ła nie na ser co we sym pa to mi - 

me ty ków. 

Zastosowanie 

Pseu do efe dry nę moż na sto so wać, aby 

ob ja wo wo ła go dzić prze krwie nie 

no sa. Łą cząc ją zaś z in ny mi skład - 

ni ka mi, moż na zła go dzić ob ja wy 

kasz lu i prze zię bie nia. 

Na le ży za cho wać ostroż ność, sto su - 

jąc pre pa ra ty OTC za wie ra ją ce sym - 

pa to mi me tycz ne środ ki ob kur cza ją - 

ce na czy nia (np. pseu do efe dry nę). 

Pre pa ra ty ta kie nie po win ny być po - 

da wa ne dzie ciom po ni żej 2. ro ku ży - 

cia. Pseu do efe dry na jest tak że sku - 

teczna w przy pad kach nie trzy ma nia 

mo czu. 

Interakcje 

Na le ży uni kać łą cze nia pseu do efe dry - 

ny z in ny mi le ka mi sym pa to mi me - 

tycz ny mi. Tak że sto so wa nie in hi bi - 

to rów mo no ami no ok sy da zy IMAO 

ile ków blo ku ją cych re cep to ry ad re - 

ner gicz ne po win no skło nić do ostroż - 

no ści. Środ ki zo bo jęt nia ją ce kwas sol - 

ny, al ka li zu ją ce i za kwa sza ją ce mocz 

mo gą na si lać dzia ła nie pseu do efe dry - 

ny. Al ka li za cja mo czu, np. przez wo - 

do ro wę glan so du, po wo du je za trzy - 

ma nie pseu do efe dry ny w or ga ni zmie, 

co mo że wy wo łać re ak cję tok sycz ną. 

STRUKTURA* 

L-Efedryna naturalna 

D-Efedryna syntetyczna 

Pseudoefedryna naturalna 

Syntetyczny enacjomer 

pseudoefedryny 

*Źródło: Chemia leków, Alfred 

Zejc, red. Maria Gorczyca, 

PZWL, Warszawa 2002, wyd. 2. 


1. A. Zejc, M. Gorczyca, Chemia leków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 


2. Martindale, The complete drug reference, 2007. 

3. AHFS Drug Information, 2008. 

4. Drug and Lactation Database (www.toxnet.nlm.nih.gov/cgibin/sis/htmlgen?LACT). 

5. Stockley’s Drug Interactions, Pharmaceutical Press, 2007. 



ZDROWIE 

Laryngologia 

ZMYSŁ WĘCHU 

w diagnostyce zapalenia 

zatok przynosowych 

dr n. med. 

PIOTR RAPIEJKO 

Nasi przodkowie przywiązywali dużo większą wagę do zmysłu węchu 

niż my – ludzie XXI w. Już starożytni doceniali jego znaczenie 

i używali kadzideł oraz wonności w celach kultowych i religijnych. 

KLINIKA OTOLARYNGOLOGII 

WOJSKOWEGO INSTYTUTU 

MEDYCZNEGO W WARSZAWIE 

SUBSTANCJE ZAPACHOWE 

Zmysł wę chu był do ce nia ny 

przez sta ro żyt nych „psy cho - 

lo gów”, pra cu ją cych wów - 

czas na eta tach sza ma nów, 

apóź niej ka pła nów. Nie zna li oni 

ana to mii ner wów wę cho wych, 

bu do wy re cep to ra wę cho we go 

ani ge nów ko du ją cych. Nie wie - 

dzie li o wpły wie od czu wa nych za - 

pa chów na układ hor mo nal ny, ale 

zoj ca na sy na prze ka zy wa li so bie 

in for ma cje, że za pach mo że po - 

móc wpro wa dzić lu dzi w od po - 

wied ni na strój. Wy ko rzy sty wa li to 

Sub stan cje za pa cho we moż na po dzie lić na trzy gru py: 

związ ki pobudzające przede wszystkim nerw węchowy: 

kawa, herba ta, ole jek any żo wy, wa ni lia; 

związki pobudzające nerw węchowy i gałązki końcowe nerwu 

trójdzielnego w błonie śluzowej nosa: kam fo ra, amo niak, 

eter, roz two ry al ko ho lo we, olej mię to wy, ole jek cy trynowy; 

związki pobudzające nerw węchowy i gałązki końcowe 

nerwu językowo-gardłowego na podstawie języka (chlo ro form 

– od czu cie sma ku słod kie go, pi ry dy na – od czu cie go ry czy). 

Część sub stan cji mo że przez po bu dza nie za koń czeń ner wu 

trój dziel ne go, ję zy ko wo -gar dło we go i błęd ne go w ja mie no sa, 

ja mie ust nej na po wierzch ni ję zy ka i gar dła wy wo łać do zna - 

nia zim na, cie pła, po draż nie nia (ob jawy łza wie nia i ki cha nie). 

Po dział ten po zwa la na róż ni co wa nie uszko dze nia po szcze gól - 

nych ele men tów na rzą du wę chu przez za sto so wa nie pro stych 

te stów iden ty fi ka cji po szcze gól nych sub stan cji za pa chowych. 

wprak ty ce, w co dzien nym ży ciu 

i pod czas uro czy sto ści. 

Wra że nia wę cho we za pa mię ty - 

wa ne są ła two i trwa le, two rząc 

bar dzo istot ną opra wę emo cjo nal - 

ną dla na szych prze żyć, a póź niej 

wspo mnień. Prze czu wa ła to za - 

pew ne Kle opa tra, przyj mu jąc 

Mar ka An to niu sza na bar ce, któ - 

rej ża gle na są czo no won no ścia mi. 

Wsta ro żyt nym Egip cie za rów no 

ko bie ty, jak i męż czyź ni na kła da - 

li na wło sy pach ną ce po ma dy, aby 

olej ki w nich za war te, uwal nia jąc 

po wo li sub stan cje za pa cho we, 

ota cza ły ich cia ła won ną au rą. 

Pra wi dło wo dzia ła ją cy zmysł wę chu 

rzad ko jest przed mio tem na sze go 

za in te re so wa nia, a nie znacz ne je go 

upo śle dze nie mo że nie zo stać do - 

strze żo ne przez cho re go. Tym cza - 

sem na rząd wę chu peł ni nie zwy kle 

waż ne funk cje w na szym or ga ni - 

zmie. Jest pod sta wo wym zmy słem 

za rów no u lu dzi, jak i u zwie rząt. 

Węch po zwa la na: 

ostrzeganie o niebezpiecznych 

sub stan cjach (dym, ga zy tru ją ce) 

–lo ka li za cja źró dła nie bez piecz - 

ne go lub nie przy jem ne go za pa - 

chu; 

do bór właściwych pokar mów 

(ich ja kość i świe żość) oraz utrzy - 

my wa nie fi zjo lo gicz ne go łak nie - 

nia na od po wied nim po zio mie; 

udział w per cep cji wra żeń sma - 

kowych; 

two rze nie uczu cia kom fortu 

psy chicznego, wpływ na ja kość ży - 

cia czło wie ka dzię ki od czu wa niu 

i oce nie za pa chów ota cza ją cej 

przy ro dy; 

prze ży cia i od czu cia es te tycz - 

ne, co ma wpływ na za cho wa nie 

emo cjo nal ne i sek su al ne; 

sa mo kontrolę stanu hi gie nicz - 

nego; 

dotarcie do istot nych in for - 

ma cji spo łecz nych –uła twia roz - 

po zna nie mat ki, dziec ka; 

wy ko ny wa nie nie któ rych za wo - 

dów (ki pe rzy, ku cha rze, stra ża cy, 

pra cow ni cy la bo ra to riów che micz - 

nych); 

diagnostykę zapalenia zatok 

przy no sowych. 

Percepcja wę cho wa 

Na bło nek wę cho wy zlo ka li zo wa ny 

jest w gór nej czę ści ja my no so wej 

–wob rę bie prze gro dy no sa, stro - 

pu ja my no so wej i na przed nim 

koń cu mał żo wi ny no so wej gór nej 

(u lu dzi zaj mu je ok. 1-3 cm 2 ). Ko - 

mór ki wę cho we sty ka ją się bez po - 

śred nio ze świa tem ze wnętrz nym or - 

ga ni zmu. Na bło nek wę cho wy 

u osób zdro wych po kry wa sta le war - 

stwa ślu zu, któ ra jest je dy ną prze - 

gro dą dzie lą cą ko mór ki ner wo we 

od świa ta ze wnętrz ne go. 

Krę gow ce ma ją zdol ność wy kry cia 

izi den ty fi ko wa nia pra wie każ dej 

sub stan cji o do sta tecz nej lot no ści 

fot. DANIEL WAWRZYNIEC 


BUDOWA NARZĄDU WĘCHU U CZŁOWIEKA 

Najczęstsze przyczyny 

zaburzeń węchu 

zatoka czołowa 

opuszka węchowa 

upośledzenie drożności 

nosa w obrębie przewodu nosowego 

górnego i środkowego; 

obec ność pa to logicznej, 

gęstej lub zaschniętej wydzieliny 

pokrywającej nabłonek 

węchowy i uniemożliwiającej 

kontakt substancji zapachowych 

z po wie trza z na błonkiem 

węchowym; 

zaburzenia składu śluzu 

(np. zmniejszenie stężenia 

białka wiążącego substancje 

za pachowe); 

uszko dzenie błony śluzowej 

no sa w okolicy węchowej. 

iod po wied nim ci śnie niu cząst ko - 

wym. Czło wiek re agu je na po - 

nad 100 tys. na tu ral nych i sztucz - 

nych za pa chów, a prze cięt nie od czu - 

cie za pa chu da je 10 12 czą stek won - 

nych w 1 ml wdy cha ne go po wie trza. 

Je dy nie ok. 2% sub stan cji won nej 

do cie ra do na błon ka wę cho we go 

(jest to swo ista for ma obro ny re cep - 

to ra wę cho we go), a do po bu dze nia 

po je dyn czej ko mór ki wy star cza 

mniej niż 10 mo le kuł won nych. 

Wwar stwie wod ni stej ślu zu na stę - 

pu je roz pusz cze nie mo le kuł, co 

Najczęstsze objawy 

zaburzeń węchu 

anosmia – brak wra żeń 

węchowych – utrata węchu; 

hyposmia – upośledzenie 

węchu; 

parosmia, cacosmia 

– odczuwanie odmiennych, 

nienormalnych doznań 

węchowych (halucynacje 

węchowe); 

hypersmia – nadwrażliwość 

węchowa. 

zwięk sza ich kon cen tra cję (wzmoc - 

nie nie za pa chu). Sy gna ły z ko mó rek 

wę cho wych do cie ra ją w for mie im - 

pul sów do wę cho mó zgo wia, czy li 

do ko ry przy środ ko wej po wierzch - 

ni pół kul, do za krę tu hi po kam pa 

iją dra mig da ło wa te go (w głę bi pła - 

ta skro nio we go). Część sy gna łów 

zre cep to rów wę cho wych do cie ra 

do ko ry, gdzie wy stę pu je świa do ma 

per cep cja wę cho wa, a część do ukła - 

du lim bicz ne go, wy wo łu jąc zmia ny 

wza cho wa niu be ha wio ral nym. 

Zmysł wę chu a emo cje 

Węch od gry wa więk szą ro lę u czło - 

wie ka, niż do tąd po wszech nie są - 

dzo no, wpły wa jąc na róż ne sfe ry je - 

go ży cia i za cho wań. Po wo nie nie 

jest nie zwy kle in try gu ją cym zmy - 

słem. Fi lo ge ne tycz nie jest jed nym 

z naj star szych zmy słów, a ośrod ki 

ko ro we ana li za to ra wę chu miesz czą 

się w naj star szej czę ści mó zgo wia. 

In for ma cje za pa cho we w od róż nie - 

niu np. od wra żeń wzro ko wych tra - 

fia ją do ukła du lim bicz ne go od po - 

wie dzial ne go za ste ro wa nie emo cja - 

mi czło wie ka. Tu bez udzia łu świa - 

do mo ści zo sta je pod ję ta de cy zja, 

czy od czu wa my za pach przy jem - 

małżowiny nosowe 

nerw węchowy 

błona śluzowa 

z receptorami powonienia 

Węch jest bardzo ważnym zmysłem człowieka. 

Przez całe życie zachowujemy pamięć węchową. 

ny, czy nie przy jem ny. Przez ca łe ży - 

cie czło wiek za cho wu je do brą pa - 

mięć wę cho wą, a wra że nia wę cho - 

we czę sto przy wo łu ją wspo mnie nia 

prze ży tych wy da rzeń. 

Za bu rze nia wę chu 

Przy czy ną upo śle dze nia lub bra ku 

wę chu mo gą być za rów no za bu rze - 

nia prze wo dze nia bodź ca, jak i za - 

bu rze nia neu ro nu za pa cho we go. 

Naj częst sze za bu rze nia prze wo - 

dze nia zda rza ją się w przy pad ku 

nie droż no ści jam no sa w prze bie - 

gu prze wle kłe go za pa le nia za tok 

przy no so wych z po li pa mi no sa, 

skrzy wie nia prze gro dy no sa, prze - 

ro stu mał żo win no so wych, za pa le - 

nia aler gicz ne go bło ny ślu zo wej no - 

sa, ostre go za pa le nia za tok przy no - 

so wych z za ję ciem czę ści wę cho wej 

bło ny ślu zo wej no sa, zmian w ob - 

rę bie bło ny ślu zo wej jam no sa (np. 

przy za bu rze niu wy dzie la nia lub 

skła du ślu zu), wad roz wo jo wych 

i zmian po ura zo wych, gu za no sa 

ino so gar dła. W co dzien nej prak - 

ty ce la ryn go lo gicz nej spo ty ka my się 

przede wszyst kim z upo śle dze - 

niem wę chu spo wo do wa nym za bu - 

rze nia mi kon tak tu sub stan cji za pa - 

cho wych z za koń cze nia mi ner wów 

wę cho wych (zob. ram ka). 

Zaskaku ją cy zwią zek 

Na czym jed nak po le ga zwią zek za - 

bu rzeń wę chu z za pa le niem za tok 

przy no so wych? Otóż za bu rze nia 

wę chu są jed nym z czte rech pod - 

sta wo wych ob ja wów za pa le nia za - 

tok przy no so wych. Fakt ten zo stał 

uwzględ nio ny w no wej de fi ni cji za - 

pa le nia za tok przy no so wych, która 

została opu bli ko wa na w do ku men - 

cie EPOS 2007. Za pa le nie za tok 

przy no so wych mo że być roz po - 

zna ne na pod sta wie sa me go wy wia - 

du z cho rym, u któ re go stwier dzi - 

my dwa z po niż szych ob ja wów: 

blokada –nie droż ność no sa; 

wy ciek z no sa; 

ból –uczu cie roz pie ra nia twa rzy; 

upo śle dze nie/utra ta wę chu. 

Wcza sie wi zy ty u la ryn go lo ga co - 

raz czę ściej mo że my się spo tkać 

zpy ta niem o spraw ność na sze go 

zmy słu wę chu. War to się nad tym 

za sta no wić przed wi zy tą, aby uła - 

twić le ka rzo wi dia gno sty kę scho - 

rzeń no sa i za tok przy no so wych. 

Brak wę chu lub je go upo śle dze nie 

to wa rzy szy nie tyl ko za pa le niu za - 

tok przy no so wych, jest rów nież ob - 

ja wem wie lu scho rzeń la ryn go lo - 

gicz nych i neu ro lo gicz nych. 


1. www.nos.info.pl 

2. Rapiejko P.: Zmysł węchu. Alergoprofil 2006,2(4):4-10. 

3. Rapiejko P.: Znaczenie badania zmysłu węchu w diagnostyce i terapii chorób 

błony śluzowej nosa. Wyd. Kl. Otolaryngologii WIM, Warszawa 2009. Wyd. I. 


ZDROWIE 

Profilaktyka 

Czy to 

ZAWAŁ? 

Silny ból w klatce piersiowej może być pierwszym objawem zawału. Na szczęście nie zawsze. 

Ale nie jest łatwo odróżnić ból towarzyszący zawałowi od innych, mniej groźnych sytuacji. 

dr n. med. 

GRZEGORZ GÓRNIEWSKI 

Mo że też zda rzyć się, że 

do le gli wo ści, któ re skła da - 

my na karb żo łąd ka lub 

wą tro by, oka żą się wła śnie 

za wa łem ser ca. Wła ści wa oce na ta - 

kiej sy tu acji by wa nie ła twa, zwłasz - 

cza gdy cho dzi o oso by bli skie, po - 

nie waż rze czo wy osąd jest wów czas 

za bu rzo ny przez na sta wie nie emo - 

cjo nal ne. Jak za tem roz po znać 

przy czy nę bó lu i nie prze oczyć 

cze goś po waż ne go? 

Ból bó lo wi nie rów ny 

Za wał ser ca to ina czej mar twi ca 

mię śnia ser co we go, spo wo do wa na 

je go nie do krwie niem. Ból to wa rzy - 

szą cy nie do krwie niu mię śnia ser co - 

we go ma zwy kle kil ka cha rak te ry - 

stycz nych cech (zob. ram ka na do - 

le). Bó le o po dob nym cha rak te rze, 

ale sa mo ist nie mi ja ją ce po za nie - 

cha niu wy sił ku fi zycz ne go, są ty - 

po we dla sta bil nej po sta ci cho ro - 

by nie do krwien nej ser ca. W przy - 

pad ku tej cho ro by na ogół nie ma 

wąt pli wo ści co do bó lu, gdyż 

oso ba cho ra zwy kle wie o tym i sa - 

ma po tra fi roz po znać ob ja wy. 

Bó lo wi wień co we mu mo że jed nak 

bra ko wać jed nej lub kil ku z opi sa - 

nych cech i wte dy pod ję cie wła ści - 

wych dzia łań sta je się trud niej sze. 

Nie tyl ko za wał bo li 

In nym po waż nym scho rze niem 

wy wo łu ją cym sil ny ból w klat ce 

pier sio wej jest za tor płuc ny. Ból jest 

wtedy ostry, kłu ją cy, na si la ją cy się 

przy głę bo kim wde chu i w cza sie 

OBJAWY ZAWAŁU 

kasz lu. Cho ry ma trud no ści z od - 

dy cha niem, mo że po dob nie jak 

przy za wa le za słab nąć, stra cić przy - 

tom ność. Szyb ka fa cho wa po moc 

jest przy za to rze płuc nym nie - 

odzow na. Ból to wa rzy szą cy za to - 

ro wi płuc ne mu mo że być imi to wa - 

ny przez mniej groź ne sta ny, jak za - 

pa le nie opłuc nej, uraz że bra al bo 

ner wu mię dzy że bro we go, a tak że 

pół pa siec. W ta kim wy pad ku na - 

si le nie bó lu jest mniej sze, a ogól - 

ny stan cho re go do bry. 

Bó le pro mie niu ją ce do klat ki pier - 

sio wej, cza sem na wet bar dzo do - 

le gli we, mo gą być też kon se kwen - 

cją cho rób pę che rzy ka żół cio we go 

al bo trzust ki. Zlo ka li zo wa ne są one 

w nad brzu szu, pro mie niu ją do krę - 

go słu pa i ple ców, tak że do łu ku że - 

bro we go, zwy kle po pra wej stro nie. 

War to zwró cić uwa gę, że bar dzo 

po dob ne w cha rak te rze i trud ne 

do od róż nie nia od nich mo gą być 

bó le to wa rzy szą ce za wa ło wi tyl no - 

-dol nej ścia ny ser ca. War to wte dy 

za się gnąć po ra dy le kar skiej. 

Przy czyn jest wie le 

Po dob ny w cha rak te rze do za wa - 

ło we go, choć mniej na si lo ny może 

być ból to wa rzy szą cy prze pu kli nie 

roz wo ru prze ły ko we go lub in nym 

scho rze niom żo łąd ka i prze ły ku, 

któ ry jed nak za zwy czaj, w od róż - 

nie niu od bó lu wień co we go, po ja - 

wia się w spo czyn ku, czę sto w cza - 

sie je dze nia lub tuż po nim. Zwy - 

kle to wa rzy szy mu zga ga, a sam ból 

nie pro mie niu je i sto sun ko wo 

Ból towarzyszący niedokrwieniu mięśnia sercowego ma 

zwykle kilka charakterystycznych cech: 

jest nagły i silny, raczej gniotący niż piekący, zlokalizowany 

wewnątrz klatki piersiowej (za mostkiem, stąd nazwa ból 

zamostkowy); 

trwa długo, dłużej niż kilka minut; 

często promieniuje do pleców, szyi, żuchwy, barku lub ramienia 

(zwykle lewej strony); 

towarzyszy mu duszność, nadmierne poty, nudności i zawroty głowy; 

pojawia się w związku z wysiłkiem fizycznym albo stresem. 

Serce nie boli? 

Samo serce, także jego 

wewnętrzna warstwa, 

czyli endokardium, 

nie jest unerwione czuciowo 

w ta ki sam spo sób jak 

np. skóra. Dlatego wszelkie 

manipulacje mechaniczne 

w jamach serca są 

w zasadzie bezbolesne. 

Jednak zmiany wywołane 

niedokrwieniem powodują 

uwolnienie wielu mediatorów 

podrażniających 

zakończenia ner - 

wów układu autonomicznego 

w mięśniu sercowym, 

co wywołuje sil ne, 

ale trudne do dokładnego 

zlokalizowania „w ser - 

cu” dolegliwości bólowe. 

szyb ko sa mo ist nie ła god nie je, cho - 

ciaż mo że utrzy my wać się na wet 

wie le go dzin. Nie na le ży jed nak lek - 

ce wa żyć dłu go utrzy mu ją ce go się 

bó lu te go ty pu, gdyż nie któ re sta - 

ny go wy wo łu ją ce wy ma ga ją spe - 

cja li stycz ne go le cze nia. Zwłasz cza 

ura zy prze ły ku wy wo ła ne np. po - 

łknię ciem ry biej ości mo gą wy ma - 

gać szyb kiej fa cho wej in ter wen cji. 

Hy per wen ty la cja, czy li zbyt szyb - 

kie i zbyt głę bo kie od dy cha nie to - 

wa rzy szą ce na pa do wi lę ku, mo że 

rów nież wy wo łać bó le w klat ce 

pier sio wej i szyb kie bi cie ser ca, ale 

mi ja ją one sa mo ist nie, gdy cho ry 

się uspo koi. 

Wspo mnia ny pół pa siec, a tak że 

ner wo bó le sto sun ko wo ła two od - 

róż nić od bó lu w za wa le, gdyż są 

jed no znacz nie jed no stron ne i ła twe 

do zlo ka li zo wa nia przez sa me go 

cho re go (prze bie ga ją wzdłuż li nii 

że ber). Je śli jed nak nie znamy 

przyczyn do le gli wo ści, to le piej spę - 

dzić kil ka go dzin na od dzia le ra - 

tun ko wym, niż opóź nić wła ści we 

le cze nie za wa łu ser ca. 



Farmacja i ja grudzień 2009 19

ZDROWIE 

Kosmetyki w aptece 

Przeciw młodości 

GRZECHÓW 

Dodaje lat i bezlitośnie demaskuje błędy popełniane przy jej pielęgnacji. Skóra. 

Warto o nią odpowiednio zadbać, by mimo upływających lat wyglądać młodo. 

tekst: DOROTA KILIAN 

Po pięć dzie siąt ce, gdy spa da po ziom hor - 

mo nów, ma le je tem po od no wy włó kien 

ko la ge no wych w skó rze i ko mó rek na - 

skór ka. Dla te go me no pau za to okres, 

w któ rym szyb ko przy by wa no wych 

zmarszczek. I choć nie je ste śmy w sta nie za - 

trzy mać pro ce su sta rze nia się skó ry, to mo - 

że my go znacz nie spo wol nić. Trze ba być ak - 

tyw ną fi zycz nie, sto so wać zdro wą, zbi lan so - 

wa ną die tę i ko rzy stać ze zdo byczy współ cze - 

snej ko sme to lo gii. A tak że – co naj waż niej - 

sze – nie szko dzić skó rze. Oto naj częst sze grze - 

chy, ja kie po peł nia my prze ciw wła snej uro dzie. 

ŻYJEMY W MIEŚCIE, PALIMY 

1PAPIEROSY, PIJEMY KAWĘ 

Ni ko ty na za tru wa ca ły or ga nizm, ale wy jąt ko - 

wo okrut nie ob cho dzi się ze skó rą doj rza łą, któ - 

ra jest cien ka i któ rą ła two po draż nić. Dym z pa - 

pie ro sów spra wia, że skó ra jest nie do tle nio - 

na i nie do ży wio na, o sza rym od cie niu. Ka wa, 

pod no sząc ci śnie nie, zwięk sza ten den cję do pę - 

ka nia na czy nek. Miej ski smog zaś spra wia, że 

twarz sta je się rów nie sza ra jak za nie czysz czo - 

ne, peł ne spa lin po wie trze. 

Co ro bić? Naj le piej rzu cić pa le nie i uni kać za - 

dy mio nych po miesz czeń. Je śli nie mo że my się 

obyć bez ka wy, ogra nicz my jej pi cie do jed nej 

fi li żan ki. Sta raj my się też jak naj czę ściej wy jeż - 

dżać za mia sto oraz re gu lar nie upra wiać sport. 

Ruch, przede wszyst kim na świe żym po wie trzu, 

do sko na le do tle nia or ga nizm, w tym rów nież 

skó rę. Każ dy miesz czuch po wi nien obo wiąz - 

ko wo sto so wać ko sme ty ki z tle nem po pra wią - 

ce wy gląd ce ry (np. Aur gia chi ro xy krem). 


2 

PI JE MY MNIEJ NIŻ LITR 

WO DY DZIEN NIE 

To dzię ki niej skó ra za cho wu je swo ją jędr ność 

i jest gład ka. Gdy pi je my zbyt ma ło, skó ra sta - 

je się wy su szo na i po ja wia ją się zmarszcz ki. 

Co ro bić? Wy pi jaj my dzien nie ok. 2 l pły nów. 

Na le ży pić wię cej pod czas upa łów i w trak - 

cie ćwi czeń fi zycz nych. Pij my wię cej pod czas 

po dró ży sa mo lo tem i pra cy w kli ma ty zo wa - 

nych po miesz cze niach oraz pod czas wy so ko - 

gór skich wę dró wek. Czę sto wy da je się nam, 

że spry sku jąc skó rę spray em, mo że my ją na - 

wil żyć. Nic bar dziej myl ne go. Wo da w skó - 

rze bie rze się z wnę trza or ga ni zmu. A od po - 

wied nie jej na wil że nie jest moż li we dzię ki ba - 

rie rze li pi do wej znaj du ją cej się w na skór ku 

oraz czą stecz kom, któ re tę wo dę po chła nia - 

ją i przy trzy mu ją. Ide al ny krem po wi nien na - 

śla do wać ten me cha nizm. 

3 

W NASZEJ DIECIE BRAKUJE 

WAŻNYCH SKŁADNIKÓW 

Ja kich? Wi ta min i mi kro ele men tów, spra wia - 

ją cych, że skó ra wy glą da mło do i wol niej się 

sta rze je. 

Co ro bić? Pa mię taj my szcze gól nie o wi ta mi - 

nie A (na biał, mar chew, szpi nak, wą tro ba cie - 

lę ca), E (ole je ro ślin ne, zie lo ny gro szek, bro - 

ku ły, orze chy, czar ne ja go dy, na tka pie trusz - 

ki, ja ja), B2 (wą tro ba cie lę ca, na biał, wa rzy - 

wa strącz ko we, płat ki, ka sze), C (po rzecz ki, 

żu ra wi ny, po mi do ry, owo ce cy tru so we, tru - 

skaw ki) oraz cyn ku (orze chy, owo ce mo rza, 

głów nie ostry gi). Nie zbęd ne dla kon dy cji skó - 

ry są tak że nie na sy co ne kwa sy tłusz czo we, któ - 

re znaj du ją się w ry bach. To wła śnie one gwa - 

ran tu ją jej do bre na wil że nie. Dzię ki nim skó - 

ra nie prze su sza się i nie ma na niej żad nych 

po draż nień. 

4 

NIE CHRONIMY SKÓRY 

PRZED SŁOŃCEM 

Wefek cie na twa rzy i na rę kach po ja wia ją się 

prze bar wie nia, któ re szpe cą i po sta rza ją. Po wsta - 

ją one nie tyl ko pod wpły wem pro mie ni UV 

emi to wa nych przez słoń ce, ale tak że lamp w so - 

la rium. Ich po wsta wa niu sprzy ja też za ży wa nie 

le ków hor mo nal nych, nie któ rych an ty bio ty ków 

ile ków uspo ka ja ją cych. 

Co ro bić? Przede wszyst kim uży wać kre mów 

zfil trem. Je śli na słoń cu prze by wa my tyl ko pół 

go dzi ny, to wy star cza filtr 12 SPR za war ty w kre - 

mach pie lę gna cyj nych sto so wa nych na co 

dzień. Jed nak pod czas la ta po trzeb ne są sil ne 

fil try, któ re nie do pusz czą do opa le nia. U der - 

ma to lo ga trze ba spraw dzić, jak głę bo ko są 

umiej sco wio ne prze bar wie nia w skó rze. Po ło - 

żo ne płyt ko roz ja śni ku ra cja kre ma mi wy bie - 

la ją cy mi. 

Przedłużyć młodość 

fot. ISTOCKPHOTO, MATERIAŁY PRASOWE 

Kremy dla kobiet dojrzałych: 

1. Neovadiol Gf, VICHY – krem 

poprawiający gęstość skóry 

i proporcje twarzy, pobudzający 

czynniki wzrostu i umacniający tkanki 

podporowe skóry; 2. Densitium, 

laboratorium SVR – zmniejsza 

zmarszczki, worki i cienie 

pod oczami; 3. Planete System, 

Grupa Arkopharma – krem 

przeciwzmarszczkowy silnie 

liftingujący; 4. Elixine, Refirmica 

– oliwka do ciała, poprawiająca 

metabolizm komórkowy skóry; 

5. OVALIFT, FlOS-LEK – aktywne 

serum liftingujące. 

5NIE CHRONIMY TWARZY 

PRZED ZIMNEM I GORĄCEM 

Zim ny lub sil ny wiatr i mróz za bie ra ją skó - 

rze wo dę. Z tego powodu wiot cze je, sta je się 

za czer wie nio na i szorst ka. Skó rę wy su sza i po - 

draż nia też chlo ro wa na wo da z kra nu. Spra - 

wę po gar sza sto so wa nie my deł i że li za miast 

mlecz ka i to ni ku. 

Co ro bić? W go rą ce, zim ne lub wie trzne dni 

chroń my skó rę za po mo cą pod kła dów. Za in - 

sta luj my fil try do wody al bo myj my twarz 

wwo dzie mi ne ral nej. Je śli koniecznie chcemy 

myć twa rz że lem, naj pierw po kryj my ją gru - 

bą war stwą mlecz ka i po cze kajmy chwi lę, a do - 

pie ro po tem na łóżmy żel my ją cy. Le piej jed - 

nak się gnij my po de li kat nie dzia ła ją cą pian - 

kę oczysz cza ją cą, np. Oli go 25. Zna ko mi cie 

zmy je za nie czysz cze nia, po nie waż tuż po na - 

ło że niu zmie nia się w gę stą, ale de li kat ną pia - 

nę. Po umyciu za wsze prze trzyj my twarz ko - 

ją cym to ni kiem. 

6 

ŚPIMY KRÓCEJ 

NIŻ SZEŚĆ GODZIN 

Sen to naj lep szy ko sme tyk. Po nie prze spa nej 

no cy źle wy glą da my. Skó ra jest sza ra, na pię ta, 

za ostrza ją się ry sy. Cie nie pod ocza mi sta ją się 

wy raź niej sze. 

Co ro bić? To pro ste: śpij my 6–8 go dzin. Ty - 

le więk szość z nas po trze bu je do re ge ne ra cji ca - 

łe go or ga ni zmu. Uwa ga! To niepraw da, że z wie - 

kiem po trze bu je my mniej snu. Po prze spa nej 

no cy ce ra wy glą da na wy po czę tą i bar dziej pro - 

mien ną – pod wa run kiem jed nak, że wie czo - 

rem zo sta ła do brze oczysz czo na. Latem sta raj - 

my się spać przy otwar tym oknie, by do tle nić 

skó rę. A je śli już zda rzy ło się nam spać 

za krót ko, pod czas ro bie nia ma ki ja żu użyjmy 

roz świe tla ją cej ba zy pod ma ki jaż, np. Vi chy Oli - 

go 25. Za wie ra ona roz świe tla ją ce chro mo re - 

flek sy, któ re roz pro szo ne na po wierzch ni skó - 

ry wy chwy tu ją i od bi ja ją świa tło, spra wia jąc, że 

ce ra wy da je się bar dziej pro mien na. 

7UŻYWAMY ŹLE DOBRANYCH 

KOSMETYKÓW 

Się ga my po kre my na chy bił tra fił? Mo że my 

do pro wa dzić do po draż nień, za tka nia po rów, 

prze su sze nia lub pę ka nia na czy nek. 

Co ro bić? Przede wszystkim przy fa cho wej po - 

mo cy ko sme tycz ki trze ba usta lić, ja ką mamy 

ce rę i ja kie są jej wy ma ga nia. Należy ku pować 

tyl ko ko sme ty ki prze zna czo ne do naszego ty - 

pu ce ry. Pa mię tajmy też, by do bie rać pre pa - 

ra ty sto sow nie do wie ku. Je śli ce ra jest jed no - 

cze śnie prze su szo na i po zba wio na bla sku, się - 

gnij my po kre my Vi chy, Ave ne, La Ro che Po - 

say, któ re na wil ża ją i roz ja śnia ją ce rę. 

Uwa ga! Ma ło kobiet wie, że dla ce ry su chej 

sam krem na wil ża ją cy nie wy star cza. Chło nie 

on wo dę, któ ra bły ska wicz nie od pa ro wu je, 

i skó ra zno wu jest ścią gnię ta. Przy takim 

rodzaju cery, oprócz lek kie go kre mu na wil ża - 

ją ce go na twarz trze ba kłaść tłu sty krem, któ - 

ry re ge ne ru je ba rie rę ochron ną. 


WŚRÓD NAS 

Apteki świata 

NA 

PO ROZUM 

ŁOTWĘ 

ŁOTWA to kraj pod wieloma względami podobny 

do Polski. Łączy nas przeszłość historyczna 

i kłopoty ze zmianami w gospodarce. Nasi studenci 

farmacji chętnie odbywają praktyki w tym kraju. 

Co sprawia, że wybierają Łotwę i dlaczego jest 

dla nich tak atrakcyjnym rynkiem? 

tekst: LENA KOWALCZYK 

SECESYJNA PERŁA WSCHODU 

Ry ga, ma low ni cze mia sto nad Dźwi ną. Jej historyczna 

część – dzię ki secesyjnym zabytkom i ta kim budowlom, 

jak Dom Czar no gło wych, w któ rym pod pi sa no trak tat 

ry ski (zdję cie u góry) – została wpisana na Listę Światowego 

Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego 

UNE SCO. 


W ZASIĘGU RĘKI 

Na Łotwie 

znalezienie apteki 

nie stanowi problemu. 

Gwarantuje to 

prawo zobowiązujące 

zakładanie aptek 

na obszarach 

o mniejszej gęstości 

zaludnienia i w ubogich 

dzielnicach. 

fot. ISTOCKPHOTO (2), SEBASTIAN GERSTMANN 

Wtym ro ku po raz 51. zo - 

sta ła zor ga ni zo wa na mię - 

dzy na ro do wa wy mia - 

na prak tyk wa ka cyj nych 

– Stu dent Exchan ge Pro gram 

(SEP) umoż li wia ją ca wy jazd 

do jed ne go z czter dzie stu kra jów 

współ pra cu ją cych z Mię dzy na ro - 

do wym Sto wa rzy sze niem Stu - 

den tów Far ma cji – In ter na tio nal 

Phar ma ceu ti cal Stu dents Fe de ra - 

tion. Od kil ku lat tak że pol ska 

Mło da Far ma cja jest sto wa rzy szo - 

na w IPSF, więc o udział w ta kim 

pro gra mie mo gą ubie gać się rów - 

nież pol scy stu den ci. 

Aby za kwa li fi ko wać się do pro - 

gra mu wy mia ny, na le ży przejść 

pro ces re kru ta cyj ny na uczel ni. 

Pod sta wo wy mi wy ma ga nia mi są 

bar dzo do bra zna jo mość ję zy ka 

an giel skie go oraz ukoń czo ny 

trze ci rok stu diów. Do dat ko wo 

pre mio wa ne jest udzie la nie się we 

wszel kie go ro dza ju sto wa rzy sze - 

niach i ko łach za in te re so wań. 

Wtym ro ku wie lu stu den tów zde - 

cy do wa ło się na wy jazd na Ło twę. 

Więk szość tra fi ła do ap tek otwar - 

tych, po zo sta li mo gli pra co wać 

wpla ców kach przy szpi tal nych, 

za kła dach far ma ceu tycz nych 

bądź na uczel niach. To, ile się 

zdo ła li na uczyć, za le ża ło przede 

wszyst kim od za ufa nia i za an ga - 

żo wa nia kie row ni ków ap tek. Prak - 

ty kan ci wy ko ny wa li wie le waż - 

nych czyn no ści, jed nak ze wzglę - 

dów bez pie czeń stwa wy ni ka ją - 

cych z ba rie ry ję zy ko wej, mu sie - 

li te bar dziej skom pli ko wa ne po - 

mi nąć. Wszyst kie in for ma cje, 

głów nie za miesz czo ne w sys te mie 

kom pu te ro wym, są za pi sa ne w ję - 

zy ku ło tew skim. To sa mo do ty - 

czy opi sów le ków. Na to miast 

wmniej szych ap te kach nie któ rzy 

stu den ci mie li szan sę przy go to wy - 

wać drob ne le ki re cep tu ro we, 

jed nak tylko ta kie, któ re nie za - 

wie ra ły an ty bio ty ków. 

Wy jaz dy na prak ty ki to do sko na - 

ły czas, by po znać kon ku ren cyj - 

ne ryn ki i pod pa trzyć róż ne roz - 

wią za nia, któ re na stęp nie moż - 

na wdro żyć do na szych ap tek. 

Wy mia na do świad czeń dzia ła 

w obie stro ny. Być mo że za kil - 

ka na ście lat uda się ujed no li cić 

sys tem far ma ceu tycz ny we wszyst - 

kich kra jach UE i bę dą obo wią - 

zy wa ły te sa me stan dar dy. 

Ap te ki w sie ci 

Ło ty sze nie chęt nie ro bią za ku py 

przez In ter net, szcze gól nie je - 

śli cho dzi o tak spe cy ficz ny to - 

war, ja kim są le ki. In ter net nie da - 

je też moż li wo ści kon tak tu z far - 

ma ceu tą, a więc za się gnię cia fa - 

cho wej po ra dy. 

Pa cjen ci z lek ki mi ob ja wa mi 

cho ro by za zwy czaj kie ru ją pierw - 

sze kro ki do ap te ki i to wła śnie 

tam szu ka ją po ra dy. Opo wia da - 

ją o swo ich do le gli wo ściach, li - 

cząc na fa cho wą po moc i oszczę - 

dza ją w ten spo sób czas, któ ry by 

spę dzi li w przy chod ni czekając na 

wizytę u lekarza. 

Za wód far ma ceu ty na Ło twie, po - 

dob nie jak w kra jach Unii Eu ro - 

pej skiej, cie szy się ogrom nym za - 

ufa niem. 

Sie ci ap tek 

Mi mo że na Ło twie dba się 

onaj wyż szą ja kość usług w ma - 

łych ap te kach, to jed nak wzglę dy 

eko no micz ne po wo du ją co raz 

bar dziej dy na micz ny roz wój ap - 

tek sie cio wych. Do naj po pu lar - 

niej szych na le ży Eu ro ap tie ka. 

Spół ka ba zu je na pry wat nym ka - 

pi ta le li tew skim i wcho dzi w skład 

VP Gro up, jed nej z naj więk szych 

pry wat nych grup ka pi ta ło wych 

na Li twie i jed nej z naj więk szych 

wno wych kra jach człon kow skich 

UE. Na Ło twie ist nie ją 24 Eu ro - 

ap tie ki. Klien ci ce nią je przede 

wszyst kim za ni skie ce ny i sze ro - 

FARMACEUTA POSZUKIWANY 

Rynek pracy w łotewskich aptekach jest 

bardzo dynamiczny. Wiąże się to z deficytem 

wykwalifikowanych farmaceutów. Aby zdo być 

pra cę w ap te ce na Łotwie, na le ży ukoń czyć pię cio - 

let nie stu dia za koń czo ne ty tu łem ma gi stra far ma cji 

iod być pół rocz ny staż. Wa run kiem jest też zna jo - 

mość ję zy ka ob ce go, a to wciąż bar dzo du ża prze - 

szko da. 

Apteki na Łotwie są 

równomiernie rozmieszczone, 

tak by każdy miał dostęp 

do usług farmaceutycznych. 

ki asor ty ment. Tak du że fir my 

mo gą so bie po zwo lić na wie le ak - 

cji pro mo cyj nych, nie da jąc naj - 

mniej szych szans kon ku ren cji 

nie bę dą cej w żad nej sie ci. Eu ro - 

ap tie ki szczy cą się wy jąt ko wo 

fa cho wą ob słu gą. Far ma ceu ci 

ma ją obo wią zek udzie lać wy - 

czer pu ją cych in for ma cji na te mat 

wy da wa nych pa cjen to wi le ków. 

To nie je dy ne sie ci ap tecz ne na Ło - 

twie. Funk cjo nu ją tak że spół ki 

Sun oraz Mo on. Są to ma łe ap - 

te ki, któ re miesz czą się przede 

wszyst kim w cen trach han dlo - 

wych. Spe cja li zu ją się głów nie 

wle kach OTC. 

Mar ke ting ap tecz ny 

Wszyst kie ap te ki na świe cie ma - 

ją swo je ozna cze nia w ce lu szyb - 

kie go ich roz po zna nia. Za zwy czaj 

są to uni wer sal ne zna ki, któ re od - 

czy tać mo że każ dy cu dzo zie miec. 

Rów nież na Ło twie zna le zie nie ap - 

te ki nie sta no wi pro ble mu. Więk - 

szość jest ozna czo na zie lo nym 

krzy żem oraz lo go, w za leż no ści 

od wła ści cie la bądź sie ci. Prawne 

ogra ni cze nia geo gra ficz ne i de mo - 

gra ficz ne po wo du ją, że apteki 

nie znaj du ją się w nie ko rzyst nej 

od le gło ści od sie bie. Są jed nak re - 

gio ny, gdzie za gęsz cze nie ap tek jest 

znacz nie więk sze niż w in nych. 

Oprócz Ry gi, bę dą cej naj więk szym 

» 


WŚRÓD NAS 


Wielu polskich studentów farmacji 

wyjeżdża na praktyki na Łotwę, 

by obserwować tamtejszy rynek. 

PROSTO I FUNKCJONALNIE 

Ap te ki na Ło twie są oszczęd ne 

wwy stro ju ira czej na sta wio ne 

na szybką obsługę pacjenta. 

» 

mia stem i sto li cą, prym wio dą re - 

jo ny nad mor skie. Tam wła śnie wy - 

stę pu je naj więk sza wil got ność po - 

wie trza i ni ska tem pe ra tu ra, a co 

za tym idzie, więk sze praw do po - 

do bień stwo za cho ro wań. 

Ap te ki na Ło twie są oszczęd ne 

wwy stro ju, głów nie na sta wio ne 

na szyb ką ob słu gę, a nie za trzy ma - 

nie pa cjen ta. Ob co kra jow c ma 

kłopoty, aby uzy skać in for ma cje 

na te mat me dy ka men tów. Zna jo - 

mość ję zy ka an giel skie go u wie lu 

far ma ceu tów kształ tu je się na po - 

zio mie pod sta wo wym. Jest to 

na pew no pro blem, gdy bez wi zy - 

ty u le ka rza po trze bu je my do raź - 

nej po mo cy. Nie co le piej wy glą - 

da sy tu acja w du żych ap te kach sie - 

cio wych, umiej sco wio nych w stra - 

te gicz nych punk tach, ta kich jak 

cen tra biz ne so we bądź han dlo we. 

Tam sta wia się przede wszyst kim 

na kon takt z pa cjen tem. W du - 

żych ap te kach oprócz le ków moż - 

na zna leźć rów nież pro duk ty dro - 

ge ryj ne, ta kie jak ko sme ty ki i środ - 

ki hi gie nicz ne. Więk si mo gą wię - 

cej, o czym świad czą pro mo cje 

na nie któ re pro duk ty i le ki OTC. 

Wszyst kie wa bi ki ob ni ża ją ce ce ny 

są bar dzo sku tecz ne, gdyż le ki 

na Ło twie na le żą do jed nych 

znaj droż szych w Eu ro pie, a za rob - 

ki spo łe czeń stwa wciąż nie kształ - 

tu ją się na po zio mie tych z państw 

wy so ko roz wi nię tych. 

Reklama leków 

BADANIA W APTEKACH 

Kon ku ren cja prze ści ga się w po - 

my słach, tym bar dziej że mu si za - 

W większości aptek można zmierzyć sobie 

poziom glukozy we krwi, a także ciśnienie 

i tętno. Czasem też są wykonywane odpłatnie 

badania z zakresu opieki farmaceutycznej, takie jak 

oznaczanie poziomu cholesterolu lub kwasu 

moczowego. Do takich badań są wyznaczone osobne 

pomieszczenia, w których pacjent może liczyć 

na fachową obsługę i dyskrecję. 

chę cać pa cjen tów do od po wied - 

nich za ku pów w miej scu sprze da - 

ży, gdyż re kla ma le ków na Ło twie 

jest za ka za na. Na wet pro mo wa nie 

me dy ka men tów bez re cep ty nie 

jest tak po pu lar ne jak w Pol sce. 

Nie moż na ich zna leźć na każ dej 

sta cji ben zy no wej i na pół kach su - 

per mar ke tów. Ban ne ry re kla mo - 

we, ulot ki i ga zet ki znaj du ją się 

bez po śred nio w miej scu sprze da - 

ży. Kon cer ny far ma ceu tycz ne 

usta wia ją też wła sne ga blot ki 

bądź sto ja ki ze swo imi pro duk ta - 

mi. Ca ły czas toczy się dys ku sja 

na te mat za le ga li zo wa nia re kla my 

le ków, tak jak to jest w Sta nach 

Zjed no czo nych. Kon ku ren cja 

firm na tym po lu spra wi ła by, że 

ce ny le ków zna czą co by spa dły. 

Tym cza sem re fun da cja pro wa dzi 

do cią głe go wzro stu cen i ogra ni - 

cze nia ich do stęp no ści. Spo łe czeń - 


fot. SEBASTIAN GERSTMANN 

stwo na dal bar dzo ma ło wie o le - 

kach, a re kla ma da ła by im moż - 

li wość wy bo ru me to dy le cze nia 

wy bra ny mi środ ka mi. Ko mu ni ka - 

cja przez me dia sprzy ja ra to wa niu 

ludz kie go zdro wia, a na wet ży cia. 

Cen zu ra in for ma cyj na spro wa dza 

od wie dza ją cych ap te ki do ro li 

bier ne go kon su men ta usług śred - 

niej ja ko ści. W do bie In ter ne tu ła - 

two jed nak wal czyć z cen zu rą. Za - 

in te re so wa ni mo gą czer pać in for - 

ma cje o le kach z ame ry kań skich 

ser wi sów. 

Cenna informacja 

Wdo bie wie lu ob ostrzeń in for - 

ma cyj nych to ap te ka sta je się wia - 

ry god nym źró dłem in for ma cji. 

Pa cjen ci zwra ca ją się do ap te ka - 

rzy po ra dę w do bo rze ta nie go 

ido bre go le ku. Zda rza się im 

usły szeć: „Mo gę pa ni za pro po no - 

wać lek o ta kim sa mym skła dzie, 

tyl ko o po ło wę tań szy”. W związ - 

ku z tak du żym za ufa niem spo - 

łecz nym ło tew skie ap te ki po sze - 

rzy ły ga mę usług o ba da nie po - 

zio mu cu kru we krwi lub stę że - 

nia kwa su mo czo we go. Pa cjent 

mo że rów nież zmie rzyć ci śnie nie 

itęt no. 

Pro wa dze nie ap te ki 

Wła ści cie lem ap te ki na Ło twie 

mo że być tyl ko far ma ceu ta lub 

spół ka far ma ceu tów i nie jest to 

no wość w Unii Eu ro pej skiej. 

Iden tycz ne pra wo funk cjo nu je 

tak że w: Au strii, Buł ga rii, Da nii, 

Fin lan dii, Fran cji, Niem czech, 

Gre cji, Luk sem bur gu, Por tu ga lii, 

Hisz pa nii, Sło we nii, Cy prze i we 

Wło szech. Do dat ko wo obo wią - 

zu ją kry te ria de mo gra ficz ne i geo - 

gra ficz ne. We dług nich roz miesz - 

cze nie ap tek na te re nie kra ju po - 

win no być zrów no wa żo ne, tak 

aby każ dy miał ła twy do stęp 

Reklama 

leków 

na Łotwie 

jest zakazana. 

Promowanie 

leków OTC 

nie jest 

popularne. 

do usług far ma ceu tycz nych. Gwa - 

ran tu je to za kła da nie ap tek 

na ob sza rach o mniej szej gę sto - 

ści za lud nie nia oraz w ubo gich 

dziel ni cach miast. Aby wy eg ze - 

kwo wać to pra wo, w 2004 r. rząd 

ło tew ski za twier dził usta wę 

uwzględ nia ją cą kry te ria po pu la - 

cyj ne i de mo gra ficz ne oraz usta - 

no wił za pis, że do ro ku 2010 sieć 

ap tek mu si zo stać sprze da na po - 

szcze gól nym far ma ceu tom. 

Kon tro wer syj ny za pis 

Ogra ni cze nia do ty czą ce wła sno - 

ści ap tek bu dzą od daw na kon - 

tro wer sje w Unii Eu ro pej skiej 

i trwa dys ku sja na ten te mat. 

W 2008 r. Ło twa pod pi sa ła się 

pod wnio skiem Włoch i Nie miec, 

któ re pod wa ża ły moż li wość pro - 

wa dze nia ap tek tyl ko przez far ma - 

ceu tów. We dług opi nii rzecz ni ka 

ge ne ral ne go Try bu na łu Spra wie - 

dli wo ści Wspól not Eu ro pej skich 

Yve sa Bo ta, ogra ni cze nia w tym 

za kre sie nie są nie zgod ne z pra - 

wem unij nym. Uza sad nia on tę 

in ter pre ta cję tym, że po sia da nie 

ZASADY REFUNDACJI LEKÓW 

Co ro ku rząd za twier dza i re wi du je li stę 

cho rób ostrych i prze wle kłych, przy 

któ rych te ra pii wy ma ga ne są le ki z tzw. 

po zy tyw nej li sty le ków ob ję tych re fun - 

dacją. Ce ny le ków z li sty są sta łe i co dwa 

la ta uak tu al nia ne pod czas ne go cja cji po mię - 

dzy pro du cen ta mi a Agen cją Cen i Re funda 

cji Le ków. Hur tow ni cy po bie ra ją mar żę 

od 5 do 15%, ap te ki na to miast od 20% 

na dro gie le ki po 38% na le ki tań sze. Re fun - 

da cje dzie lą się na czte ry ka te go rie, 

w za leż no ści od cha rak te ru scho rze nia: 

100% 

90% 

75% 

50% 

» 

wartości leku dla osób z najpoważniejszymi 

schorzeniami, gdy lek 

utrzymuje funkcje życiowe. 

wartości leku w ciężkich lub przewlekłych 

chorobach w przypadku leków 

niezbędnych do podtrzymania funkcji 

życiowych pacjenta. 

war to ści le ku w ra zie in nych prze - 

wle kłych cho rób, gdy lek jest ko - 

niecz ny do za cho wa nia zdro wia 

cho re go. 

ZAPROSZENIE DO WNĘTRZA 

wartości leku w razie przewlekłych 

i ostrych cho rób, gdy lek jest po trzeb - 

ny do poprawy zdrowia pacjenta. 

Witryny są przejrzyste i zachęcają do wstąpienia do apteki. 

Le ki i pro duk ty me dycz ne ob ję te zniż ką są 

sprze da wa ne na podstawie recepty wydanej 

przez le ka rza POZ (Pań stwo wej Opie ki Zdro - 

wot nej) lub spe cja li stę, któ ry ma na to zgo - 

dę Agen cji Obo wiąz ko we go Ubez pie cze nia. 

Mi mo sze ro kie go wa chla rza re fun da cji, 

jest on wciąż nie wy star cza ją cy dla cho rych. 

Moż li wo ści fi nan so we spo łe czeń stwa są 

za ma łe, a le ka rze, pod pre sją AOU, nie ustan - 

nie kon tro lu ją i zmniej sza ją liczbę prze pi sy wa - 

nych le ków ob ję tych zniż ką. Ap te ki z ko lei 

są nakłaniane przez pro du centów i dystrybutorów 

do zwiększania sprzedaży leków podlega 

ją cych cał ko wi tej opła cie. Kon flikt in te re - 

sów tak wie lu stron do pro wa dził w re zul ta cie 

do protestu Stowarzyszenia Łotewskich 

Le ka rzy Ro dzin nych prze ciw ko bier nej 

po li ty ce Mi ni ster stwa Zdro wia. Jed nak 

do tej po ry nie wypracowano po ro zu mie nia. 

Istnieje na to miast opi nia, że kosz ty nie któ rych 

le ków i świad czeń zdro wot nych po win ny 

być po kry wa ne w ra mach ubez pie czeń 

pry wat nych. Jed nak tyl ko dwa z dzie się ciu 

towarzystw zgodziły się na takie rozwiązanie. 

We dług pro gnoz ana li ty ków ryn ku go spo - 

dar cze go re fun da cje co roku bę dą co raz 

niż sze. Już te raz pla nu je się zmniej szyć 

do pła ty 90% do 75%, a te 75% do 50%. 

Peł na re fun da cja ma być za cho wa na 

tyl ko w przy pad kach za gro że nia ży cia 

pacjentów. 


WŚRÓD NAS 


» 

ap tek przez nie far ma ceu tów mo - 

gło by stwa rzać ry zy ko kon flik tu 

in te re sów, któ ry z pew no ścią nie - 

ko rzyst nie wpły nął by na ja kość 

usług far ma ceu tycz nych. Wła ści - 

ciel z od po wied nim wy kształ ce - 

niem da je szan sę na lep szą kon - 

tro lę pra cy i utrzy ma nie jej na jak 

naj wyż szym po zio mie, tym bar - 

dziej że oso bi ście od po wia da 

za swo ją fir mę i prze strze ga nie 

wniej ety ki za wo do wej. Po opi - 

nii Bo ta ogra ni cze nia wła sno ści, 

tak że de mo gra ficz ne i geo gra ficz - 

ne, zo sta ły utrzy ma ne, co w przy - 

szło ści, być mo że, za owo cu je 

kla row nym sys te mem w wie lu 

pań stwach UE. 

Echo kryzysu 

Czas kry zy su go spo dar cze go wy - 

warł ogrom ne pięt no na ło tew - 

skim ryn ku far ma ceu tycz nym. 

Jak po da ły naj więk sze kon cer ny 

far ma ceu tycz ne Grin deks i Ola - 

in farm sprze daż le ków spa dła 

o 6,5% w po rów na niu z ze - 

szłym ro kiem, a zy ski zma la ły aż 

o 32%. Te alar mu ją ce da ne po - 

twier dzi ła sieć Eu ro ap tie ka, we - 

dług któ rej sprze daż le ków z gru - 

py OTC spa dła bli sko o 23%. 

Przy ta kich wy ni kach ap te ki oraz 

fir my far ma ceu tycz ne zin ten sy fi - 

ko wa ły dzia ła nia mar ke tin go we. 

Nie ste ty, wie le punk tów sprze da - 

ży le ków od 2008 r. zo sta ło za - 

mknię tych. Tak zły stan go spo - 

dar czy we dług pro gnoz ana li ty - 

ków mo że się utrzy mać na wet 

do 2011 r. 

ŁOTEWSKIE ABC 

Nie pod le gła Ło twa to bar dzo mło de 

pań stwo. Że la zna kur ty na opa dła tu za le d - 

wie w 1991 r. Jed nak w cią gu tych 18 lat 

kraj do ko nał re wo lu cji go spo dar czej i stał się 

godnym konkurentem dla państw Europy 

Za chod niej. Ry ga, jak na sto li cę przy sta ło, 

peł ni funk cję ło tew skiej wi zy tów ki. Nie wiel kie 

mia sto (ok. 730 tys. miesz kań ców) za chwy ca 

przede wszyst kim do sko na le za chowaną 

sta rów ką, któ ra dzię ki śre dnio wiecz nym za - 

byt kom zo sta ła wpi sa na na Li stę Świa to we - 

go Dzie dzic twa Kul tu rowego i Przy rod ni cze - 

go UNE SCO. Sta no wi ona jed no z naj więk - 

szych w Eu ro pie sku pisk ar chi tek tu ry se ce syj - 

nej. Po ło żo na nad rze ką Dźwi ną w po bli żu 

jej uj ścia do Bał ty ku w Za to ce Ry skiej, jest 

tak że głów nym ośrod kiem go spo dar czo - 

-prze my sło wym i ko mu ni ka cyj nym kra ju. 

Są siedz two mo rza, a przede wszyst kim 

bar dzo dłu ga li nia brze go wa na te re nie 

ca łe go kra ju spra wia ją, że kli mat na Ło twie 

na le ży do bar dzo wil got nych. Śred nia tem pe - 

ra tu ra rocz na też nie jest zbyt ko rzyst na, 

wa ha się od -3°C zi mą do 17°C la tem. 

Szcze gól nie nie przy zwy cza je ni do wil go ci 

tu ry ści czę sto na ra że ni są na prze zię bie nia 

w tym mor skim kli ma cie. Dla te go jesz cze 

przed wy jaz dem war to za bez pie czyć się 

w ni e zb ę d ne d o ku me n t y p o trzeb ne w ra zie 

na głej cho ro by. 

Zanim wybierzemy się na Łotwę, po dob - 

nie jak przy pad ku każ dej po dró ży, war to za - 

opa trzyć się w Eu ro pej ską Kar tę Ubez pie cze - 

nia Zdro wot ne go. Do dat ko wo za le ca ne jest 

wy ku pie nie ubez pie cze nia gwa ran tu ją ce go 

pe łen zwrot kosz tów le cze nia po za ubez pie - 

cze niem po wszech nym i kosz tów ewen tu al - 

ne go trans por tu cho re go do Pol ski. Po li sy 

polskich towarzystw ubezpieczeniowych są 

uzna wa ne na Ło twie. W ra zie cho ro by war to 

WODOSPAD DAWIDA AVOTI 

Wodospady to jedno z najpiękniejszych 

zjawisk przyrody na Łotwie. 

ko rzy stać ze świad czeń pla có wek ma ją cych 

umowę z Państwową Agencją Obowiązkowego 

Ubez pie cze nia Zdro wot ne go (Ve selības 

ob ligā tās ap drošināšanas val sts aģentū ra 

– VO AVA). Le cze nie spe cja li stycz ne i szpi - 

tal ne wy ma ga skie ro wa nia, ale w na głych 

przy pad kach moż na od ra zu je chać 

do szpi ta la. Na le ży za cho wać wszyst kie 

ra chun ki, gdyż moż li wy jest zwrot kosz tów 

le cze nia bez po śred nio w VO AVA bądź 

w od dzia le NFZ po po wro cie do Pol ski. 

Tak że w tych pla ców kach ist nie je moż li wość 

re fun da cji nie któ rych le ków. Wte dy za pła ci - 

my za nie staw kę ry czał to wą oraz od po wied - 

nio 0%, 10%, 25% lub 50% ce ny le ku. 

Możemy skorzystać z usługi w pla ców kach 

pry wat nych, mu si my jednak li czyć się 

ze spo ry mi wy datka mi, któ re nie zo sta ną 

nam zwrócone. 

WARTO ZOBACZYĆ: XVII-WIECZNĄ APTEKĘ I NIEBIESKIE KROWY 

Mi mo że większość budynków, w których 

na Ło twie miesz czą się ap te ki 

otwarte, nie pretenduje do tytułu architektonicznych 

dzieł sztuki, to jednak 

znaj du ją się tu też ta kie, któ re war to 

zobaczyć. W tym ce lu należy wy brać się 

do Kuldigi, średniowiecznego miasteczka 

o długiej historii, z pięknymi zabytkami 

i wspaniałą atmosferą. Największą atrakcją 

tego niezwykłego zakątka są słynne także poza 

granicami kraju wodospady Ventas Rumba. 

Zwiedzając starówkę koniecznie trzeba 

wejść w uliczkę Baznīcas iela. Spacerowy 

trakt zdobią zabytkowe kamieniczki oraz 

drewniane domy mieszczańskie. Pod numerem 

10 mieści się natomiast szachulcowy 

(o konstrukcji muru pruskiego) budynek XVII- 

-wiecznej apteki. Jest to najstarszy zachowany 

budynek apteczny na Łotwie. 

Także Ryga zachęca do wielu wędrówek, 

w tym uro czym mie ście za każ dym ra zem 

można odkryć coś nowego. Zakupy leków 

na Starym Mieście z pewnością będą należały 

do przy jem nych, lecz moż na za nie sło no 

za płacić. Czynsze w zabytkowych kamienicach 

są ogrom ne, więc i ce ny le ków są znacz - 

nie wyż sze niż w in nych ap te kach. 

Na pew no war to wy brać się na Ło twę, 

ponieważ to jedno z niewielu nadbałtyckich 

państw, które zachowały tak wiele ze śre dnio - 

wiecznej architektury. Jest pod wieloma 

wzglę dami podobne do Polski, więc łatwo się 

tam zaaklimatyzować. Najlepiej porozumiewać 

się w ję zy ku an giel skim – jest to mi lej 

widziane niż komunikowanie się po rosyjsku, 

gdyż Łotysze nadal mają wiele ura zów 

do dawnego okupanta (mimo że 27% mieszkańców 

to Rosjanie). Jeśli nie przekonują 

kogoś walory architektoniczne Łotwy, 

na pew no da się sku sić przy ro dzie. Pod czas 

spa ce ru po łą kach moż na się na tknąć się 

na cie ka wost kę zoo lo gicz ną, czy li słyn ne 

łotewskie niebieskie krowy (jest to rasa unikato 

wa ze wzglę du na ko lor: od si wo nie bie skie - 

go do bar dziej in ten syw ne go nie bie skie go). 



TEKST PROMOCYJNY 

Podróże 

Kolej na 

Kolej od zawsze miała w sobie coś magicznego. Pionierska działalność 

człowieka kładła kolejne tory cywilizacji w nieznane miejsca, łącząc 

odległe krainy. Wiele pociągów obrosło legendą, a niektóre kraje 

poznać można najlepiej podróżując niezwykłym pociągiem. 

ORIENT EXPRESS 

Osiem dni i sie dem no cy spę dza ją go ście w luk - 

su so wym po cią gu El Trans can ta bri co, wy - 

jąt ko wym ho te lu na szy nach. Po ciąg, czy jak 

kto wo li ra il cru iser, prze mie rza tra sę w pół - 

noc nej Hisz pa nii od Le ón lub San Se ba stian do 

San tia go de Com po stel la (lub w od wrot nym kie - 

run ku). Na go ści cze ka ją ma gicz ne kra jo bra zy, 

ma low ni cze ba skij skie wio ski i wy brze że Za to ki 

Bi skaj skiej. Ja dąc tym po cią giem, do cie ra my 

wgłąb kra ju, po zna je my wspaniałe za byt ki, kul - 

tu rę miesz ka ją cych tu lu dzi i wy śmie ni tą re gio - 

nal ną kuch nię. El Trans can ta bri co oży wia tra dy - 

cję słyn nych, fa scy nu ją cych po dró ży ko le jo wych 

wsty lu Orient Expressu. 

W 1983 r., a więc 100 lat po pierw szej po dró ży 

le gen dar ne go Orient Expressu, El Trans can ta bri - 

co wy ru szył w swo ją tu ry stycz ną tra sę. Go ście 

El Trans can ta bri co zwy kli mó wić, że czu ją się tak, 

jak by spę dzi li na po kła dzie po cią gu znacz nie wię - 

cej cza su niż fak tycz ne osiem dni. Być mo że to 

wy jąt ko wa at mos fe ra dzia ła tak ko ją co i re lak su - 

ją co na go ści. Na pew no przy czy nia się do te - 

go rów nież pro fe sjo nal na za ło ga, któ ra trosz czy 

się z au ten tycz ną uprzej mo ścią o pa sa że rów. 

– Czę sto na ha sło „wy ciecz ki ko le jo we” lu dzie 

re agu ją scep tycz nie – mó wi Ra do sław Skrodz ki 

zIde ato ur, or ga ni za to ra, któ ry pro mu je w Pol - 

sce wła śnie ten ro dzaj po dró ży. 

ATRAKCJE PODRÓŻY POCIĄGIEM EL TRANSCANTABRICO 

katedra i starówka Santiago de Compostella 

starówka w Oviedo (warto podążyć śladami 

bohaterów filmu Woody’ego Allena Vicki Cristina 

Barcelona) 

kolegiata w Santillana del Mar 

jaskinia Neo w Altamirze 

Muzeum Guggenheima w Bilbao 

Muzeum Rolls-Royce’a 

starówka w Palencia 

plaże i klify Marina Lucense 

Park Narodowy Covadonga 

kolacje w lokalnych renomowanych restauracjach 

– Do pie ro gdy tłu ma czę, że nie cho dzi tu wy - 

łącz nie o prze jazd po cią giem, lecz o wszyst kie 

to wa rzy szą ce te mu atrak cje, o bo ga ty pro gram 

zwie dzania, ko la cje w ele ganc kich re stau ra - 

cjach, wi zy ty u mieszkańców północnej 

Hiszpanii, wte dy do strze gam błysk w oku 

klien tów – do da je Skrodz ki. Na miej sce wy ciecz - 

ki ko le jo wej trze ba do le cieć sa mo lo tem, np. 

do Le ón w Hisz pa nii w przy pad ku El Trans can - 

ta bri co lub do Mo skwy w przy pad ku Ko lei 

Trans sy be ryj skiej. Do pie ro na miej scu, w da nym 

kra ju, roz po czy na się „ko le jo wa przy go da”. War - 

to wie dzieć, że po cią gi na po szcze gól nych tra - 

sach wy ciecz ko wych też nie są zwy kły mi li nio - 

wy mi skła da mi. Na po trze by wy ciecz ki ko le jo - 

wej przy go to wy wa ny jest po ciąg spe cjal ny, 

czar te ro wa ny tyl ko dla uczest ni ków wy ciecz ki. 

Nie ma za tem po trze by trosz cze nia się o prze - 

siad ki, prze no sze nie ba ga żu lub pil no wa nia go - 

dzi ny od jaz du. Wszyst ko jest tak sko or dy no wa - 

ne, by uczest ni cy ko le jo wej wy pra wy mo gli od - 

dać się uro kom od wie dza nych miejsc. 

Pro gram po dró ży wy peł nio ny jest atrak cyj ny mi 

wy ciecz ka mi po oko licz nych miej sco wo ściach. 

Do war tych od wie dze nia miast lub za byt ków, któ - 

re nie są położone bez po śred nio przy to rach, 

uczest ni cy do jeż dża ją spe cjal nie w tym ce lu wy - 

na ję ty mi au to ka ra mi, a zwie dza nie pro wa dzą lo - 

kal ni prze wod ni cy. Prze jaz dy po mię dzy po szcze - 

gól ny mi eta pa mi po dró ży od by wa ją się po cią - 

giem i to jest isto tą ta kich wy cie czek. Uczest ni - 

LUKSUSOWY HOTEL NA SZYNACH 

El Transcantabrico przemierza północną Hiszpanię, 

od León do Santiago de Compostella. 

SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE: TEL. +48 58 320 61 68 WWW.IDEATOUR.PL 


cy nie mu szą spę dzać du żo cza su w au to ka rze, dłu - 

gie od cin ki po ko nu je się wy god nie w po cią gu, któ - 

ry sam w so bie sta no wi rów nież ory gi nal ną atrak - 

cję. W po cią gu nie moż na się nu dzić – każ dy znaj - 

dzie coś dla sie bie. Wy god ne prze dzia ły za chę ca - 

ją do mi łych chwil z ulu bio ną książ ką. W wa go - 

nie ba ro wym przy lamp ce do sko na łe go wi na sym - 

pa tycz nie roz ma wia się z to wa rzy sza mi po dró ży 

iprzez pa no ra micz ne okna po dzi wia mi ja ne kra - 

jo bra zy. Wa go ny są utrzy ma ne w sty lu bel le épo - 

que, ma ją prze dzia ły z ła zien ką, jed no -, dwu- i trzy - 

oso bo we. Po ciąg El Trans can ta bri co jest prze ja wem 

nie zwy kłe go kunsz tu pro jek tan tów, za rów no je śli 

cho dzi o wy gląd ze wnętrz ny, jak i ele ganc ki in te - 

rior z me bla mi oraz wy po sa że niem naj wyż szej ja - 

ko ści. To nie tyl ko wy god ne wa go ny z sy pial ny - 

mi su ita mi z ła zien ka mi, to rów nież przy tul ne, wy - 

twor ne wa go ny prze zna czo ne dla go ści ja ko bar, 

re stau ra cja, pub lub wa gon z ta necz nym par kie - 

tem. W El Trans can ta bri co nie tyl ko się po dró żu - 

je, lecz także kontempluje mijane kra jo bra zy oraz 

–co nie wąt pli wie na le ży przy pi sać szcze gól nej ma - 

gii te go po cią gu – nawiązuje wyjątkową więź z in - 

ny mi pa sa że ra mi. W „pub car”, urzą dzo nym w sty - 

lu klub u noc ne go, za ba wa trwa każ de go wie czo - 

ru. Jest też czy tel nia z wy bo rem ksią żek i pra sy 

oraz wa gon klu bo wy z te le wi zją i DVD. 

Wy god ne, do sko na le wy ci szo ne przedziały sypialne 

umoż li wia ją nie za kłó co ny sen, tym bar dziej że 

pod czas noc le gów po ciąg stoi. Każ dy prze dział 

ma ła zien kę, po dwój ne łóż ko, mi ni bar, sejf, sza - 

fę, pul pit do pi sa nia i te le fon. Ła zien ka wy po sa - 

żo na jest w ka bi nę prysz ni co wą z funk cją łaź ni 

pa ro wej i hy dro ma sa żu. Jest też su szar ka, WC, akli - 

ma ty za cja, ogrze wa nie, mu zy ka i oświe tle nie ste - 

ro wa ne są in dy wi du al nie. Okna są du że, pa no ra - 

micz ne. Wszyst kie wa go ny są po łą czo ne, moż na 

bez utrud nień po ru szać się po ca łym po cią gu. 

fot. MATERIAŁY IDEATOUR I EL TRANSCANTABRICO 

SZLAK TRANSSYBERYJSKI 

Z Moskwy do Pekinu przez 

9000 km pociąg przemierza 

słynny szlak transsyberyjski. 

Po drodze na dostojnych gości 

nostalgicznego pociągu czeka 

mnóstwo atrakcji. 

KO LEJ TRANS SY BE RYJ SKA 

Trans sib, któ ra od 1904 r. łą czy Mo skwę 

z Wła dy wo sto kiem, obro ni ła się 

przed no wo cze sną ma so wą tu ry sty ką. 

Dla tu byl ców, Ro sjan, Mon go łów i Chiń - 

czy ków jest po trzeb nym po łą cze niem, 

zktó re go ko rzy sta ją na co dzień. Jed nak 

prze jazd re gu lar nym po cią giem jest przy go - 

dą dla wy trwa łych. Tru dy po dró ży wy na gra - 

dza ją z pew no ścią spon ta nicz ne kon tak ty 

ztu byl ca mi, jed nak z róż nych wzglę dów nie 

każ dy ma w so bie ty le od wa gi i de ter mi na - 

cji, by wy brać się w tę po dróż na wła sną rę - 

kę. Po za tym re gu lar ne po łą cze nie to w su - 

mie tyl ko prze jazd bez przerw na zwie dza - 

nie. Po ciąg spe cjal ny Zło to Ca rów jest „mięk- 

kim” wa rian tem po dró ży ko le ją trans sy be - 

ryj ską i od po wie dzią wła śnie na ocze ki wa - 

nia wszyst kich pa sjo na tów po dró żo wa nia, 

któ rzy, nie re zy gnu jąc z kom for tu, chcie li - 

by po znać ten słyn ny szlak oraz po ło żo ne 

przy nim mia sta. 

Per so nel po cią gu w peł nej go to wo ści ocze - 

ku je do stoj nych go ści, któ rzy zde cy do wa - 

li się na ko le jo wą po dróż nr 1 na świe cie. 

Pro gram po dró ży z Mo skwy do Pe ki nu zaj - 

mu je 16 dni, a po dro dze za pla no wa no po - 

byt i zwie dza nie Mo skwy, Ka za nia, Je ka te - 

ryn bur ga, No wo sy bir ska, je zio ra Baj kał, 

Ułan ba tor w Mon go lii i wresz cie Pe ki nu. 

Wra że nia z tej po dró ży przy po mi na ją ro - 

man tycz ną epo kę pio nier skich cza sów ko - 

lei, zło tą epo kę car skiej Ro sji. Dzię ki czar - 

te ro we mu po cią go wi uczest ni cy po dró ży po - 

zna ją ko lej trans sy be ryj ską od in nej stro ny 

–tej kom for to wej, no stal gicz nej, ory gi nal - 

nej i bez piecz nej. To jak speł nie nie ma rzeń 

opo dró ży ży cia. Na pa sa że rów cze ka ją kom - 

for to we wa go ny sy pial ne (rów nież z ła zien - 

ka mi). Ko la cje po da wa ne są w ele ganc kim 

wa go nie re stau ra cyj nym, a w me nu nie 

bra ku je re gio nal nych dań, któ re uzu peł nia - 

ne są de gu sta cją ro syj skie go ka wio ru i wód - 

ki. Za wy go dę po dróż nych od po wia da 

nie zwy kle uprzej my per so nel – za trud nio - 

ny przez or ga ni za to ra, w tym kie row nik po - 

cią gu, kel ne rzy i le karz. Za ło ga co dzien nie 

sprzą ta prze dzia ły, ście le łóż ka i chęt nie 

udzie la wszel kich in for ma cji. 

Pro gram wy ciecz ki prze wi du je rów nież 

rejs po Woł dze, pik nik nad Baj ka łem i rejs 

po naj więk szym je zio rze świa ta oraz wi zy - 

tę w go ścin nych jur tach mon gol skich pa - 

ste rzy. 

Wie lu go ści, już w po cią gu, w od prę ża ją cej 

at mos fe rze wa go nu re stau ra cyj ne go przy zna - 

je, że są mi le za sko cze ni stan dar dem po cią - 

gu. Du że zna cze nie ma dla nich rów nież 

fakt, że czu ją się bez piecz nie, gdy nad prze - 

bie giem po dró ży czu wa ty le osób z per so - 

ne lu. Ter mi ny na rok 2010 są już w sprze - 

da ży i przed sta wi cie le or ga ni za to ra Idea -to - 

ur za le ca ją wcze sne re zer wa cje ze wzglę du 

na du że za in te re so wa nie wy ciecz ką, któ ra ma 

swo ich sym pa ty ków w ca łej Eu ro pie. 


WŚRÓD NAS 

Angielski w pigułce 

OLD AGE English 

in a pill 

1 

Mrs. Smith: Good morning. 

Pharmacist: Hello, Mrs. Smith. How can 

I help you? 

Mrs. Smith: I have problems with my 

memory. What would you recommend? 

Pharmacist: I think lecithin would be best. 

Mrs. Smith: Lecithin. What is it? 

Pharmacist: It’s a special substance that 

is good for your brain. 

Mrs. Smith: Do I have to drink it? 

Pharmacist: You can but I also have 

tablets. What would you prefer? 

Mrs. Smith: Tablets, please. 

Pharmacist: Here you go. 

Mrs. Smith: Thank you. Bye. 

2 

Pharmacist: Good afternoon, Mr. Jones. 

What can I do for you? 

Mr. Jones: I feel very tired and I can’t 

sleep. 

Pharmacist: How old are you, Mr. Jones? 

Mr. Jones: I’m almost 80 years old. 

Pharmacist: Well, I think it’s old age. I 

will give you some vitamins. It’s a special 

preparation to strengthen your immunity. 

This should help. 

Mr. Jones: Thank you. 

EXERCISES 

A 

DICTIONARY 

1. 

How can I help you? /hał ken aj help ju/ 

– W czym mogę pomóc? 

memory /memori/ – pamięć 

recommend /rekomend/ – polecać 

lecithin /lesitin/ – lecytyna 

it would be best /yt łud bi best/ – to 

byłoby najlepsze 

substance /sabstyns/ – substancja 

brain /brein/ – mózg 

to drink – pić 

tablets – tabletki 

What would you prefer? /łot łud ju prifer/ 

– Co pani woli? 

2. 

What can I do for you? /łot ken aj du 

for ju/ – Co mogę dla pana zrobić? 

to feel tired /tu fil tajed/– czuć się 

zmęczonym 

1. If you can’t sleep 

you should take: 

a) pain killers 

b) vitamins 

c) sleeping pills 

I can’t sleep /aj kant slip/ – nie mogę spać 

How old are you? /hał old ar ju/ – Ile ma 

pan lat? 

old age /old ejdż/ – starość 

specjal preparation /speszal 

preparejszyn/ – specjalny preparat 

to strengthen /tu strengten/ – wzmacniać 

immunity /imjuniti/ – odporność 

3. 

pain /pein/ – ból 

hip – biodro 

back /bek/ – kręgosłup/plecy 

to ache /tu eik/ – boleć 

more and more often /mor end mor 

ofyn/ – coraz częściej 

bones /bonz/ – kości 

Is it serious? /iz yt siriouz/ – Czy to coś 

poważnego? 

osteoporosis /ostioperołzis/ – osteoporoza 

2. If you have problems with 

your memory you should try: 

a) lecithin 

b) vitamins 

c) aspirin 

3. Lecithin is good 

for: 

a) memory 

b) immunity 

c) pain 

rys. DANIEL WAWRZYNIEC, AUDE 

3 

Pharmacist: Hello, Mrs. Pole. What 

seems to be the problem? 

Mrs. Pole: I have a terrible pain in my hip. 

My back also aches more and more 

often. 

Pharmacist: Have you been to a doctor? 

Mrs. Pole: No, but I have an appointment 

next week. Could you give me something 

for the pain now? 

Pharmacist: I can give you some pain 

killers. I can also give you some preparation 

for your bones. You may have osteoporosis. 

Mrs. Pole: Oh my God! Is it serious? 

Pharmacist: Your doctor will tell you 

everything about it. 

Mrs. Pole: Ok. Thanks. 

Match the drawings and 

B the right descriptions: 

… 

1. Memory problems 

2. Back pain 

3. Problems with sleeping 

4. Aching hip 

… 

… 

… 


PO GODZINACH 

Kuchnia 

ZRZUCIĆ 

kilka 

Na samopoczucie 70- albo 80-latków 

wpływa wiele czynników, także 

odpowiednia dieta. Żywienie 

dostosowane do potrzeb starszych ludzi 

opóźnia procesy starzenia się i pozwala 

dłużej zachować zdrowie. 

tekst: EDYTA GULIŃSKA, specjalista ds. żywienia człowieka 

MIĘSNA ROLADA W KAPUŚCIE 

Spo wol nio ny pro ces tra wie - 

nia, wchła nia nia i przy swa - 

ja nia skład ni ków po kar mo - 

wych ma ogrom ny wpływ 

na stan zdro wia lu dzi star szych. 

Wraz z wie kiem wzra sta ry zy ko 

nie do ży wie nia, któ re jest spo wo - 

do wa ne zmniej sze niem ape ty tu 

– ogra ni cze nia mi w od czu wa niu 

sma ków i za pa chów. Jest rów nież 

dru ga stro na me da lu: wie le osób 

star szych ma nad wa gę, a na wet 

oty łość. Jed nak za rów no nie do bór 

żyw no ści, jak i jej nad miar mo że 

Składniki 8 du żych li ści wło skiej ka pu sty ● 50 dag mie lo ne go mię sa dro bio we go ● po pół czer - 

wo nej, żół tej i zie lo nej pa pry ki ● 20 dag zie lo nej fa sol ki szpa ra go wej ● 3 łyż ki tłusz czu ● 2 łyż ki 

musztardy ● ja jo ● ko s t ka b u l i o nu wa r zyw ne g o ● sól i pieprz 

Przy go to wa nie 

Umy te li ście ka pu sty wkła da my do go rą ce go bu lio nu wa rzyw ne go, blan szu je my 1–2 min. 

Na stęp nie osą cza my na si cie, a wy war po zo sta wia my. Ostrym no żem wy ci na my zgru bie nia. 

Fa sol kę obie ra my i lek ko ob go to wu je my. Pa pry kę oczysz cza my z pe stek, kro imy w drob ną kost - 

kę i do da je my do mię sa. Do da je my musz tar dę, ja jo, sól i pieprz. Do kład nie mie sza my. Na li ście 

kapusty nakładamy farsz mię sny i pokrojoną fa sol kę. Zwi ja my jak ro la dę. Lek ko zwią zu je my ni - 

cią i za wi ja my w fo lię alu mi nio wą. Ukła da my w garn ku, za le wa my bu lio nem pozostałym 

zgo to wa nia ka pu sty i du si my pod przy kry ciem ok. 20 min. 

skra cać ży cie, a przede wszyst kim 

na si lać wy stę po wa nie cho rób oraz 

wy wo ły wać ogra ni cze nia spraw no - 

ści fi zycz nej i umy sło wej. War to 

więc za dbać o pra wi dło wą die tę, 

by cie szyć się do brym zdro wiem 

iko rzy stać z wy pra co wa nej eme - 

ry tu ry. 

Zło te za sa dy 

Żyw ność dla se nio rów po win - 

na za wie rać ogra ni czo ne ilo ści 

tłusz czu, szcze gól nie te go po - 

cho dzą ce go z pro duk tów zwie rzę - 

cych, oraz cu krów pro stych. Jed - 

no cze śnie po win na ob fi to wać 

wznacz ne ilo ści biał ka, wap nia, 

że la za i wi ta min D i C, któ rych 

sta rze ją cy się or ga nizm bar dzo po - 

trze bu je. Nie ozna cza to jed nak, 

że tłusz cze na le ży cał ko wi cie wy - 

eli mi no wać z die ty. Moż na za mie - 

niać pro duk ty o więk szej za war - 

to ści tłusz czu na ta kie, któ re ma - 

ją go mniej, np. za stą pić jo gurt 

kre mo wy ta kim o 2% za war to ści 

tłusz czu, śmie ta nę 18% – jo gur - 

to wą, wie przo wi nę – mię sem dro - 

bio wym. Wszyst kie te za mia ny nie 

tyl ko zmniej szą ilość spo ży wa ne - 

go tłusz czu, ale tak że cho le ste ro - 

lu. W me nu oso by star szej nie po - 

win no za brak nąć przy naj - 

mniej dwóch szkla nek mle ka 

onaj wy żej 2% za war to ści tłusz - 

czu. Je śli po mle ku se nior od czu - 

wa dys kom fort w po sta ci np. bó - 

lów brzu cha, mo że to wska zy wać 

na nie to le ran cję cu kru mlecz ne - 

go, czy li lak to zy. Wte dy naj lep sze 

są mlecz ne na po je fer men to wa ne. 

Za chę ca my do je dze nia dwa, trzy 

ra zy w ty go dniu ryb mor skich, 

ugo to wa nych, udu szo nych lub 

upie czo nych. Na le ży na to miast 

uni kać ryb sma żo nych, w za le wie 

octo wej, kon serw ryb nych i wę - 

dzo nych. Trze ba też jeść bia łe, 

czer stwe pie czy wo i drob ne ka sze, 

bo choć nie są naj bo gat szym źró - 


lat! 

dłem błon ni ka po kar mo we go, 

cen ne go dla pra wi dło we go funk - 

cjo no wa nia or ga ni zmu, to nie ob - 

cią ża ją tak bar dzo prze wo du po - 

kar mo we go. Je śli cho dzi o wa rzy - 

wa – po win ny się zna leźć w każ - 

dym po sił ku, naj le piej w po sta ci 

su ró wek, go to wa ne na pa rze z do - 

dat kiem lek kich so sów (olej, jo - 

gurt) lub odro bi ny ma sła do da ne - 

go w koń co wym eta pie przy rzą - 

dza nia. Za le ca ne są zwłasz cza 

po mi do ry bez skór ki, sa ła ta, mar - 

chew, dy nia, szpi nak, fa sol ka 

szpa ra go wa, pa pry ka, bu ra ki, cy - 

ko ria, se ler, ko pe rek, ku ku ry dza 

ibro ku ły. Że by nie ob cią żać żo - 

łąd ka, le piej zre zy gno wać z rzod - 

kiew ki, ka la re py, ka la fio ra, ce bu - 

li, czosn ku, szczy pior ku, po ra 

iogór ka. Z owo ców naj lep sze są 

jabł ka bez skó ry i pe stek, grusz - 

ki, mo re le bez skó ry, cy tru sy, ba - 

na ny, wi śnie i wi no gro na. Uni kać 

na to miast na le ży cze re śni. 

Ugasić pragnienie 

Każ dy se nior po wi nien pić mi ni - 

mum 1,5 l pły nów dzien nie, i to 

naj le piej w po sta ci wód mi ne ral - 

nych nie ga zo wa nych, ni sko sło - 

dzo nych kom po tów i so ków. Her - 

ba ta lub ka wa jest ra czej nie wska - 

za na. Oba te na po je, choć tak bar - 

dzo po pu lar ne, nie ste ty, za miast 

na wad niać, uszczu pla ją wod ne 

za so by w or ga ni zmie. Uwa ża ne są 

za lek ko dzia ła ją ce środ ki mo czo - 

pęd ne, gdyż ha mu ją wy dzie la nie 

wa zo pre sy ny – hor mo nu od po wie - 

dzial ne go za za trzy my wa nie wo dy 

wor ga ni zmie. Waż ne jest nie tyl - 

ko, co się pi je, ale rów nież jak się 

pi je. Pły ny po win ni śmy spo ży wać 

wcią gu ca łe go dnia, bez wzglę du 

na wiek i to, czy od czu wa my pra - 

gnie nie, czy też nie. Naj le piej 

bez po śpie chu – ma ły mi ły ka mi. 

Zróżnicowane me nu 

Me nu oso by star szej po win no 

być bar dzo zróż ni co wa ne. Trze ba 

jed nak pa mię tać, by nie nad uży wać 

so li i ostrych przy praw. Kon sy sten - 

cja ser wo wa nych po traw mu si 

być do sto so wa na do po trzeb se nio - 

ra. Cza sa mi wy star czy do brać 

drob niej szą ka szę lub przy rzą dzić 

gu lasz z mniej szych ka wał ków 

mię sa. Jed nak sta raj my się eli mi no - 

wać z co dzien ne go me nu pro duk - 

ty cięż ko straw ne, do któ rych na - 

le żą: tłusz cze (sma lec, bo czek), tłu - 

ste mię so (wie przo wi na, drób ze 

skó rą, wę dli ny po dro bo we, pa rów - 

ki), se ry żół te i to pio ne, cia sta i cia - 

GRUSZKI Z SEREM 

Składniki 4 obrane, duże, dojrzałe gruszki ● 20 dag 

kremowego twarożku ● żółtko ● 2 łyżki cukru pudru 

● łyżka białego wytrawnego wina ● cytryna ● 2 łyżki 

migdałów w płatkach ● 2 łyżki płatków śniadaniowych 

lub posiekane orzechy 

Przy go to wa nie Żółtko ubijamy na parze z cukrem 

i winem. Dodajemy do twarożku razem z migdałami 

w płatkach i skórką otartą z umytej cytryny. Z gruszek 

wydrążamy gniazda nasienne tak, aby pozostał ogonek. 

Każdą kroimy w poprzek na plastry o grubości ok. 1 cm. 

Plastry każdej gruszki skrapiamy sokiem z cytryny, 

przekładamy masą serową, by powstały piramidki. 

Posypujemy płatkami lub orzechami. 

stecz ka z kre mem, her bat ni ki, 

cze ko la da, chał wa, chip sy. Z dań 

ty pu bi gos, fryt ki, sma żo ne ko tle - 

ty, za sma ża ne zu py, so sy ra czej też 

na le ży zre zy gno wać. Se nio rzy po - 

win ni tak że uni kać uży wek (moc - 

na ka wa, her ba ta, al ko hol). Nie 

ozna cza to jed nak, że od cza su 

do cza su nie moż na po zwo lić so - 

bie na lamp kę wi na lub ka wa łek 

cze ko la dy. 

Radość jedzenia 

Naj bar dziej wska za ne dla se nio rów 

są po tra wy go to wa ne, naj le piej 

na pa rze – wte dy za cho wu ją więk - 

szą war tość od żyw czą. Zdro we są 

też po tra wy pie czo ne, w spe cjal - 

nych rę ka wach i fo liach, lub du - 

szo ne z do dat kiem nie wiel kiej 

ilo ści tłusz czu. Na le ży pa mię tać, by 

po sił ki spo ży wać re gu lar nie i uni - 

kać prze ja da nia się. Nie za po mi - 

naj my jed nak o naj waż niej szym: je - 

dze nie jest przy jem no ścią i war to 

cza sem iść na ustęp stwa – za miast 

zre zy gnowć z po da wa nia np. bi go - 

su, moż na przy go to wać je go wer - 

sję li ght, z do dat kiem su szo nych 

śli wek i mię sa dro bio we go. 

ZUPA KREM Z BROKUŁÓW 

fot. BEATA POŁATYŃSKA/FOTOSTYL (3) 

Składniki Śmietana ● brokuły ● mała cebula ● kostka 

warzywna ● łyżka masła ● sól i pieprz ● groszek ptysiowy 

Przygotowanie Cebulę obieramy i siekamy. Na patelni 

rozpuszczamy masło i wrzucamy posiekaną cebulę. Smażymy 

kilka minut. Do garnka wlewamy bulion z kostki warzywnej 

i umyte brokuły. Przykrywamy. Gdy już brokuły będą miękkie, 

wrzucamy podsmażoną cebulkę. Jeszcze chwilę wszystko razem 

dusimy. Następnie miksujemy, dodajemy 2 łyżeczki śmietany 

i gotujemy w garnku. Doprawiamy do smaku solą i pieprzem. 

Podajemy z groszkiem ptysiowym. Zupę krem ozdabiamy 

śmietaną na talerzech. 


PO GODZINACH 

Hyde Park 

Uważacie, że jesteśmy... 

CORAZ LEPSI 

Poprzednim numerem „Farmacja i Ja” rozpoczęła drugie życie 

– z nową grafiką, projektem redakcyjnym i nowymi pomysłami. 

Wasze opinie utwierdzają nas w słuszności zmian. 

ALI CJA HRY NIE WIC KA 

TECH . FAR M., ŻY RAR DÓW 

MGR FARM. GRA ŻY NA OKRA SA 

WAR SZA WA 

Najnowszy numer magazynu 

bardzo pozytywnie mnie zaskoczył. 

Dzięki nowej szacie graficznej pismo 

stało się delikatniejsze, bardziej przystępne 

niż ty po wo pro fe sjonalna gazeta. Jest 

dużo informacji dla farmaceutów, podoba 

mi się tro chę in ne uję cie te ma tów 

marketingowych i zdrowotnych oraz to, 

że kontynuowane są wątki z poprzednich 

No wy nu mer mie sięcz ni ka jest 

zde cy do wa nie lep szy od po - 

przed nich. Bar dzo po do ba ło 

mi się pro fe sjo nal ne po dej ście do te ma - 

ty ki. Za cen ny uwa żam kom plek so wy ar - 

ty kuł na te mat gał ki ocznej. W po rów - 

na niu z po przed ni mi nu me ra mi, wła śnie 

ten te mat był bar dzo pro fe sjo nal nie opra - 

co wa ny. Po do ba ła mi się tak że no wa sza - 

ta gra ficz na, któ ra jest bar dzo ko lo ro wa 

iprzy cią ga uwa gę. Każ dy czy tel nik bez 

pro ble mu mo że zna leźć to, co go za cie - 

ka wi. Mnie in te re su ją te ma ty cho rób: cu - 

krzy ca, nad ci śnie nie. Waż na dla mło dych 

ko biet jest rów nież te ma ty ka an ty kon - 

cep cji i od chu dza nia. Na ryn ku ma my 

bar dzo du żo pre pa ra tów do ty czą cych 

tych pro ble mów, jed nak nie wszyst kie 

są bez piecz ne. Ar ty ku ły ta kie, jak w naj - 

now szym nu me rze, po zwa la ją po sze - 

rzyć ho ry zon ty na wet far ma ceu - 

tom z dłu gim sta żem. Uwa - 

żam, że pro fe sjo nal ne po - 

rad nic two zna ko mi cie speł nia 

swo ją funk cję. 

numerów. Mamy grypę, więc ja ko pierw - 

sze przeczytałam informacje dotyczące 

tej choroby. Bardzo podobała mi się rubryka 

Przegląd prasy. Moim zdaniem jest 

bardzo ciekawa i przydatna. W no wych 

numerach chętnie przeczytałabym więcej 

na te mat punktów aptecznych oraz dotacji 

z Unii Eu ro pej skiej do ty czą cych otwar - 

cia apteki albo punktu aptecznego. Reasumując, 

numer bardzo mi się podobał, 

artykuły były bardzo ciekawe. 

MGR FARM. MIROSŁAW PYTEL, 

WAR SZA WA 

Nowy numer magazy 

nu jest bar dziej 

przejrzysty od poprzednich. 

Dzię ki no wej sza cie 

gra ficznej łatwo zna leźć 

poszczególne te ma ty. 

Po do bał mi się po mysł 

zme ta mor fo za mi na po - 

cząt ku nu meru. Również 

interesują cy był ar t y kuł 

poświęcony ap tekom 

na świecie. 

Z działu Aktualności w najnow 

szym nu merze można 

by ło się do wie dzieć 

wie lu cie ka wych informacji, 

do brze, że po da ne są 

źródła. 

Po do bał mi się także dział 

Po rad nik far ma ceu ty. 

Za tra fiony uważam pomysł 

przed stawienia wątku 

prze wod niego, 

jakim w tym numerze było 

oko. Dobrze byłoby 

w przyszłych numerach 

w ten sposób przedstawiać 

poszczególne zagadnienia. 

Podobała mi 

się rów nież strona z językiem 

an giel skim, z któ rej 

zawsze korzy stam. 

Najnowszy numer dobrze 

się czytało, był ciekawy 

i przej rzy sty. 


MGR FARM. AR KA DIUSZ MAN DRYK 

GŁO GÓW MA ŁO POL SKI 

W nowym magazynie na pewno 

rzu ca się w oczy pierw sza stro - 

na. Te raz okład ka na wią zu je do te ma tu 

prze wod nie go nu me ru, przez co zy sku je 

wa lo ry na uko we. Spis tre ści jest mniej 

przejrzysty niż w wydaniach wcześniejszych, 

przy da ło by się tu trosz kę ko lo rów 

od dzie la ją cych po szcze gól ne dzia ły. 

A k t u a l no śc i d o t y c zą ce świa ta me dy cy ny 

i far ma cji –o tak, te in for ma cje za - 

wsze czy tam z przy jem no ścią i za - 

in te re so wa niem. Dział Far ma ceu - 

ta rów nież jest cie ka wy, ale krót - 

ki, a tej dzie dzi ny ni gdy dość. Póź niej kil - 

ka in nych ar ty ku łów dłuż szych i cie ka - 

wych, zarówno o tematyce zasugerowanej 

na pierw szej stro nie, jak i ogól nej, far - 

ma ceu tycz no -me dycz nej. 

Bra ku je mi, nie ste ty, dzia łu Od Al che mii 

do far ma cji, któ ry w po przed nich wy da - 

niach był dla mnie jed nym z cie kaw szych, 

dla te go mam na dzie ję, że po wró ci on 

na ła my. Cie szę się, że nie za bra kło stro - 

ny z hu mo rem. Ca łość ko lo ro wa, przy jem - 

na dla oka, cie ka wa lek tu ra, któ rą mi ło 

się czy ta. Po zdra wiam! 

Drodzy Czytelnicy, 

czekamy 

z niecierpliwością 

na wszystkie Wasze 

uwagi związane 

z lekturą naszego 

magazynu. 



lub 

Aude, ul. Puławska 118A, 

02-620 Warszawa 

z dopiskiem: 

„Hyde Park”. 

PODZIEL SIĘ OPINIĄ O MAGAZYNIE: farmacjaija@aude.pl 

rys. STAMP

WYTĘŻ WZROK I ODSZUKAJ 

ZASZYFROWANE MEDYCZNE TERMINY 

OGŁOSZENIA 

SPRZE DAŻ 

Odstąpię no wo otwar tą ap tekę 

(5 mie się cy) w cen trum War sza wy 

(Śród mie ście). Tel.: 0661 116 800, 

0601 312 848. 

Od stą pię ap te kę po ło żo ną 

w cen trum jed ne go z du żych miast 

na Ślą sku. Ap te ka dzia ła od 10 lat. 

Tel.: 607 627 716, 

e -ma il: re na ta k436@in te ria.pl. 

Sprzedam dom z apteką w okolicach 

No we go To my śla lub za dba ny dom 

w No wym To my ślu 60 km od Po zna nia 

– 35 min au to stra dą A2. 

Tel. 609 315 916. 

Sprze dam aptekę wraz z budynkiem 

(par ter ap te ka, pierw sze piętro lo kal 

do za go spo da ro wa nia o po wierzch ni 

ap te ki), oko li ce Sta lo wej Wo li 

Tel.: 605 615 088. 

Sprze dam me ble oraz wy po sa że nie 

ap te ki. Wię cej in for ma cji: www.al le - 

gro.pl/ite m815693368_ap te ka_sprze - 

dam_ap te ke_lub_wy po sa ze nie.html. 

Sprze dam wyposa że nie ap te ki: 

wy p o sa że ni e re c e p t u r y, me b l e d o i zby 

ekspedycyjnej, napis apteka z plexi, 

drzwi roz su wa ne na fo to ko mór kę, 

punkt ko sme tycz ny, pod świe tla ne re ga ły 

ko sme tycz ne, szaf ki z drzwicz ka mi la kie - 

ro wa ny mi, sys tem Wil lach 2 ko lum ny, 

uży wa ne 8 mie się cy, kam soft. 

E -ma il: ap te kadw@wp.pl. 

Sprzedam dwie wagi analityczne 

WA-33 polskiej produkcji. Wagi są 

sprawne, w idealnym stanie 

technicznym, doskonałe 

do laboratorium, apteki itp. 

Ce na za sztukę: 699 zł. 

Tel.: 514 745 773, 

e-ma il:pru sko.da mian@tech -farm.pl. 

Sprzedam wyposaże nie ap te ki 

w atrak cyj nej ce nie: mik ser re cep tu ro wy, 

ko mo r a l a mi na r na , su sza r ka l a b o r a to - 

ryj na, wa ga elek tro nicz na, chło dziar ka 

far ma ceu tycz na+or ga ni zer, wie lo funk - 

cyj ne urzą dze nie dia gno stycz ne CO RA - 

ZON, ci śnie nio mierz, peł ne wy po sa że nie 

re cep tu ry (bu tel ki ste ryl ne, zlew ki, 

moź dzie rze). Wię cej na: 

oglo sze nia.far ma cja.pl/oglo sze nia -act - 

-mo re -id-33143html. 

Drodzy Czytelnicy! 

Otwieramy nasze łamy dla wszystkich, 

którzy chcieliby sprzedać bądź kupić 

aptekę, meble apteczne, wyposażenie, 

akcesoria, urządzenia. Szczegółowe 

opisy z nr telefonu i adresem 

e-mailowym prosimy przesyłać pod 

adres: farmacjaija@aude.pl 

Ogłoszenia będziemy zamieszczać 

w kolejności napływania. 


PO GODZINACH 

W krzywym zwierciadle 

Student farmacji mówi do swojego kolegi 

studenta: 

– Słuchaj, mam problem, nie wiem, jak 

napisać starym o tym, że nie zdałem 

egzaminu. 

– Napisz: „Miałem egzamin, u mnie nic 

nowego”. 

Po przebudzeniu pacjentki lekarz 

mówi do jej męża: 

– Musi pan wiedzieć, że pańska żona 

cierpi na manię wielkości. Czy w jej 

rodzinie były podobne przypadki? 

– Owszem. Teść był przekonany, 

że jest panem domu. 

LEKARZ RADZI PACJENTCE: 

– ZALECAM PANI CZĘSTE KĄPIELE, DUŻO RUCHU NA ŚWIEŻYM POWIETRZU. 

I PROSZĘ SIĘ CIEPŁO UBIERAĆ. 

PO POWROCIE DO DOMU PANI MÓWI MĘŻOWI: 

– LEKARZ POLECIŁ MI SPĘDZIĆ TYDZIEŃ NA BERMUDACH, PÓŹNIEJ POJECHAĆ 

W ALPY NA NARTY. ACH, ZAPOMNIAŁAM! UPARŁ SIĘ JESZCZE, ŻEBYŚ KUPIŁ 

MI FUTRO. 

Dlaczego 

blondynka 

przechodzi obok 

apteki na 

paluszkach? 

Ponieważ nie 

chce zbudzić 

tabletek 

nasennych. 

Przychodzi 

blondynka do 

apteki i pyta: 

– Czy jest test 

ciążowy? 

– Tak 

– odpowiada 

farmaceutka. 

– A czy pytania 

są trudne? 

– Nie rozumiem, dlaczego mam panu 

zapisać środki nasenne, skoro pół nocy 

przesiaduje pan w barze... 

– To nie dla mnie, to dla mojej żony! 

Łysy facet przychodzi do apteki i pyta: 

– Czy ma pani jakiś środek na porost włosów? 

– Tak, ale jeżeli kupi pan 15 sztuk, to w prezencie dostanie 

pan perukę gratis. 

rys. TOMASZ WILCZKIEWICZ, fot. MATERIAŁY PRASOWE 


Krzyżówka 

z nagrodami 

Na trzech autorów, którzy przyślą 

prawidłowe rozwiązania krzyżówki, 

czeka nagroda: eleganckie i nowoczesne 

wieczne pióro marki Parker. 

Litery z ponumerowanych kratek 

utworzą hasło. Rozwiązania prosimy 

przysłać do 31 grudnia 2009 r. 

• pocztą na adres „Farmacja i Ja”, 

ul. Puławska 118 A, 

02-620 Warszawa; 

• SMS-em pod numer 7155 należy 

wpisać 27-literowe hasło krzyżówki 

wg wzoru: FIJ.12.09.HASŁO 

Koszt SMS-a wynosi 1 zł + VAT 

(1,22 zł brutto). Regulamin 

konkursu znajduje się na 

www.farmacjaija.pl. 

Nagrody: 

Zestaw do herbaty 

za poprawne rozwiązanie 

krzy żów ki z nu me ru paź dzier ni ko - 

we go otrzy mu je: 

Agnieszka Tłuczkiewicz 

(Starachowice) 

SPRAWDŹ, CO PAMIĘTASZ Z TEGO NUMERU! 

Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca. 

Na kupony czekamy do 31 grudnia 2009 r. 

1. Co oznacza termin suppositoria? 

................................................................................ 

2. Jakich kosmetyków powinien używać 

mieszkaniec dużego miasta? 

................................................................................ 

3. Wymień badania, które można wykonać 

w łotewskich aptekach. 

................................................................................ 

................................................................................ 

4. Ile lat żyją przeciętny Polak i Polka? 

................................................................................ 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez US Pharmacia 

sp. z o.o., ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych. Jednocześnie 

oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em zapoznana/y 

z prawem dostępu do treści moich danych, prawem do ich poprawiania oraz 

wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

5. Jakie są cztery najczęstsze zaburzenia węchu? 

................................................................................ 

................................................................................ 

Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru 

październikowego otrzymują: Marta Radochońska 

(Wągrowiec), Agnieszka Barwiak-Baran (Lublin). 

Kupony z odpowiedziami prosimy przesyłać na adres: 

„Farmacja i Ja”, ul. Puławska 118A, 02-620 Warszawa. 

Na pierwszych trzech 

autorów poprawnych 

odpowiedzi czekają 

książki „Oliwki” 

wydawnictwa 

Świat Książki. 

imię i nazwisko 

data 

nazwa i adres apteki 

czytelny podpis 

tel. kontaktowy 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych 

przez US Phar ma cia sp. z o.o., ul. Zię bic ka 40, 

50-507 Wrocław, do celów marketingowych. Jednocześnie 

oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/em 

dobrowolnie, zostałam/em zapoznana/y z prawem dostępu 

do treści moich danych, prawem do ich poprawiania 

oraz wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

✂

PO GODZINACH 

Jak zaprenumerować miesięcznik 

Każda apteka w Polsce otrzymuje co miesiąc 2 egzemplarze gratis. 

Od teraz każdy farmaceuta* może wykupić prenumeratę indywidualną. 

Wystarczy wypełnić kupon 

zamieszczony na dole 

strony i przesłać go 

na adres: ul. Puławska 118 A, 

02-620 Warszawa. 

* „Farmacja i Ja” zawiera specjalistyczne treści, dlatego może być 

prenumerowana jedynie przez farmaceutów lub lekarzy. 

✂ 

DO KUPONU 

NALEŻY DOŁĄCZYĆ 

KSEROKOPIĘ NIEBIESKIEJ 

KSIĄŻECZKI „PRAWO 

WYKONYWANIA ZAWODU”. 

FARMACJA JA 

Redakcja 

ul. Puławska 118 A, 02-620 Warszawa 

tel.: +48 22 843 49 83 

faks: +48 22 353 94 38 

e-mail: farmacjaija@aude.pl 

www.farmacjaija.pl 

Redaktor naczelna 

lek. med. Agnieszka Szumska-Olczak 

Project Manager 

Anna Głowacka 

Redaktor prowadząca 

Renata Lewandowska 

Dyrektor kreatywny 

Marcin Rutkowski 

Dyrektor artystyczny 

Piotr Bechler 

Kierownik ds. wydawniczych 

Renata Kicka 

Dyrektor produkcji 

Katarzyna Ceryngier 

Zespół redakcyjny 

dr n. farm. Katarzyna Żurowska 

dr n. med. Krzysztof Wojciechowski 

dr n. med. Grzegorz Górniewski 

lek. med. Paweł Kańka 

Tomasz Barałkiewicz 

Magdalena Izbicka 

Redaktorzy wydania 

Iwona Derda 

Anna Droś 

Dominika Reszke 

Opracowanie graficzne 

Tomasz Abelec 

Emil Drzewek (szef studia) 

Kamil Orłowski 

Robert Wawryło 

Korekta 

Irena Stasińska 

Reklama 

Jolanta Zbieg (jz@aude.pl) 

Wydawca 

Aude sp. z o.o. 

www.aude.pl 

Na zlecenie 

US Pharmacia 

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław 

Re dak cja nie zwra ca ma te ria łów nie za mó - 

wio nych, za strze ga so bie pra wo re da go - 

wa nia za mó wio nych tek stów, nie od po wia - 

da za treść za miesz czo nych re klam i ogło - 

szeń. Ma ga zyn „Far ma cja i Ja” nie za stę pu - 

je po ra dy le kar skiej, mo że je dy nie sta no wić 

źró dło in for ma cji. Bez u mow na dys try bu cja 

lub sprze daż ma ga zy nu jest nie le gal na. 

Prze druk ma te ria łów bez zgo dy wy daw cy 

jest za bro nio ny. 

Jestem farmaceutą i zamawiam prenumeratę 

6 numerów – cena 54 zł 12 numerów – cena 108 zł 

W prenumeracie taniej! 

Zwykła cena: 9,90 zł. W prenumeracie: 9 zł 

Adres wysyłki: 

imię i nazwisko 

ulica, nr domu/lokalu 

kod pocztowy 

miejscowość 

nr telefonu 

e-mail 

Załączam kserokopię książeczki „Prawo wykonywania zawodu” 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z ustawą 

z dnia 29.08.1997 roku o ochronie danych osobowych DzU nr 133 poz. 883 

czytelny podpis

NOWOŚĆ! 

Duzy blonnik 

w nizszej cenie! 

130 g 

200 g 

Reguluje rytm wyprónie 

Uaktywnia czynno jelit 

Wspomaga naturalne oczyszczanie organizmu 

* każdy dodatkowy gram XENEA-Błonnik.

FARMACJA JA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?