VERHAALLIJN IJZERFRONT

afsprakennota
VERHAALLIJN IJZERFRONT
1914 - 1918 2014 - 2018

voorwoord
Iedereen weet dat de Eerste Wereldoorlog voor de Westhoek zeer ingrijpende gevolgen had: er vielen honderdduizenden slachtoffers, hele dorpen en zelfs steden als Ieper,
Nieuwpoort en Diksmuide werden tot puin herleid. Op vandaag zijn in het Westhoeklandschap nog overal sporen van ‘de grote oorlog’ terug te vinden en ieder jaar komen
vele duizenden toeristen naar de streek afgezakt om dit oorlogserfgoed te bezoeken.
In de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog (in de Westhoek) is de verhaallijn van het Brits-Duitse Front in het zuiden van de Westhoek uitermate belangrijk,
maar ook het Belgisch-Duitse Front in het noordelijk deel van de Westhoek verdient blijvende aandacht en – zoals uit de talrijke publicaties trouwens blijkt - een eigen plek in
het verhaal van de oorlogsgeschiedenis – met trouwens een goed te bereiken doelmarkt (Vlaanderen en Wallonië) binnen handbereik.
Op initiatief van de Diksmuidse Stuurgroep Oorlog en Vrede werd op 29 september 2008 daarom de ‘Werkgroep Verhaallijn IJzerfront 2014-2018’ opgericht.
Volgende gemeenten waren aanwezig op de stichtingsvergadering en werken mee met de Stuurgroep IJzerfront –het Belgisch-Duitse front: Alveringem, Houthulst, Koekelare,
Kortemark, Langemark-Poelkapelle, Lo-Reninge, Middelkerke, Nieuwpoort, Staden, Veurne, Vleteren, Koksijde en Diksmuide (De Panne volgt het verhaal).
Via een eerste inventarisatie van de huidige ideeën en overlegmomenten op 29/09/08 en 01/12/08 en 02/03/2009 kan een eerste aanzet genomen worden
om het Verhaal van het IJzerfront beter te structureren en te coördineren.
Voor 2014-2018 willen de gemeenten en actoren de (voorlopig) versnipperde verhaallijn van het IJzerfront op een hoger en vooral op een gemeenschappelijk niveau tillen,
zodat het als een sterk en marktgericht geheel kan opgenomen worden in het totaalaanbod in de Westhoek.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
01

De gemeenten van het IJzerfront verenigen zich en dat is op zich heel belangrijk, want we hebben er als streek en als IJzerfrontgemeenten alle belang bij om samen te werken en projecten
uit te werken. Niet als concurrentie met Ieper, maar om elkaar aan te vullen in het gehele verhaal van de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. We werken nu samen. Die samenwerking,
die ‘frontvorming’ is voor ons het voornaamste: in de Westhoek samenwerken met iedereen die actief is rond de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, van het Heuvelland, over Ieper
en Zonnebeke tot het IJzerfront.
Er wachten ons een pak uitdagingen naar aanleiding van de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog in 2014-2018 :
Een van die grootste uitdagingen is het behoud van het oorlogserfgoed.
Basisgedachte is hier dat we moeten behouden wat er is aan oorlogserfgoed in de zone van het IJzerfront. De bescherming van het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog is essentieel in
een duurzaam zorgbeleid rond oorlog en vrede in de Westhoek. Zonder degelijke bescherming verdwijnen op termijn alle sporen van de Eerste Wereldoorlog.
Zonder het behoud van wat er overblijft van de Eerste Wereldoorlog kunnen we de gedachtenis aan het drama van de oorlog en de lessen die we daar uit best trekken, nooit in ere
houden. Leren over Vrede, kan nu eenmaal niet zonder leren over Oorlog.
Let wel : bescherming en duurzaam beleid rond ons oorlogserfgoed zijn heel belangrijk, maar dat alles mag niet overslaan in betutteling. Ons oorlog- en wederopbouwerfgoed
behouden wil niet zeggen dat het Westhoek-landschap moet bevriezen tot een statisch openluchtmuseum… we gaan hier verderop dieper op in.
Laat ons daarnaast in de voorbereiding van de herdenkingsperiode 2014-2018 in alles indachtig zijn dat de echte helden van oorlogen niet de generaals en de kolonels zijn, maar
wel de soldaten die in de frontlinie leven en sterven en de burgers die mee het slachtoffer zijn van de oorlogsellende. Vandaar dat we heel veel aandacht willen besteden aan de
persoonlijke verhalen, ook anoniem, die vertellen wat de Kleine Mens in de Grote Oorlog heeft meegemaakt. Als we deze verhalen tot één geheel smeden komen we tot een uiterst
boeiend het IJzerfrontverhaal, dat we goed afgestemd (qua timing, medium en vorm) aan de bezoeker voordragen. Ook het ruimere verhaal over de militaire acties en leiding krijgen een
plaats in het geheel, zodat de bezoeker de vele verhalen in een soort tijdslijn kan terugvinden. We vergeten ook al te vaak dat ook de onderwaterzetting al de oorlogsjaren een cruciale
rol speelde en van het IJzerfront iets unieks maakt.
02
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

Het “Verhaal van het IJzerfront” biedt daarenboven een gemakkelijk verband met gevechten in de aanvangsfase, het lot van de burgers thuis, de krijgsgevangenen in de kampen, de
dwangarbeiders, de eigen vluchtelingen, de internationaal gesteunde hulpverlening…. Het IJzerfrontverhaal houdt meer dan ergens anders een roep in om vrijheid, gepaard gaand met
verdraagzaamheid. Bijgevolg is het een uitgelezen platform om de universele Vredesboodschap als uiteindelijk statement te lanceren.
Het verhaal van het IJzerfront wil zijn eigen plek en voldoende aandacht in het totaalplaatje van het evenement 2014-2018, ook als het op promotievoering aankomt. Heel wat acties
zullen worden gepland op allerlei niveaus en we willen graag ons verhaal in de aangeboden pakketten onderbrengen.
Er zal de nodige externe steun en knowhow nodig zijn om dit te concretiseren en te promoten. Het gezamenlijk aanbod gemeenschappelijk promoten kan best onder de noemer van
een uniforme huistijl voor een totaal Westhoekaanbod, doch met de nodige aandacht voor de specifieke doelmarkten – graag inspraak !
De tekst hierna is het resultaat van intensief overleg met de gemeenten en andere partners van het IJzerfront. Het is niet zomaar een zoveelste tekst over Wereldoorlog I en het IJzerfront.
Beschouw het eerder als een memorandum met basisafspraken, een toekomstvisie van wat het IJzerfront voor de komende 10 jaar wil, maar ook een oproep …
Peter Bossu, Voorzitter Stuurgroep IJzerfront
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
03

I. wat beweegt nu al rond 2014-2018 ?
Op diverse echelons is er reeds druk overleg en studiewerk op gang getrokken om het evenement 2014-2018 degelijk aan te pakken. Hier een kortoverzicht :
Oorlog en Vrede in de Westhoek (afdeling Cultuur Provincie West–Vlaanderen)
Dit permanent project werkt sinds 2002, na een ruime netwerkvorming en inventarisatie, aan de begeleiding van musea, steun bij zorg voor het oorlogserfgoed en restauratieprojecten, steun
bij de cultuurtoeristische valorisatie, herinnering- en vredeseducatie en bekendmaking van en duiding bij het aanbod (i.s.m. o.a. Westtoer en wo1.be) . Men haalt in het beleidsplan 2008-
2013 vooral als taak de interne communicatie, kwaliteitsbewaking en afstemming van de initiatieven en programma’s vanaf 2014. Oorlog en Vrede is vertegenwoordigd in de werkgroep
IJzerfront.
Westtoer
Westtoer zorgde in 2008, in opdracht van de Vlaamse Regering, voor een studie over de nodige aanpak van de “Toeristische valorisatie van het Erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog in de
Westhoek met het oog op 100 jaar Groote Oorlog (2014-2018)”.
Deze studie geeft een overzicht van het bestaande aanbod en de economische impact dat het WOI-toerisme genereert.
Het is evident dat naar aanleiding van de 100-jarige herdenking van WOI, de Westhoek een kans krijgt om van dit gebeuren een topevenement te maken.
Hiervoor dienen we aandacht te besteden aan kwaliteit en innovatie van de gewenste ontwikkelingen, als totaalconcept, zowel op vlak van het aanbod en erfgoed, als van imagovorming en
promotie.
04
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

Inhoudelijk krijgt het netwerk van de attracties en onthaalpunten veel aandacht, maar ook het beleven in en van het landschap, via allerlei gewaarwordingen en duiding, komt ruim aan bod.
Het structureren en afstemmen van het evenementenprogramma en de arrangementen is een noodzaak. De gebeurtenissen aan het IJzerfront worden in deze studie aanzien als een aparte
verhaallijn.
Voor deze studie werkte Westtoer samen met Toerisme Vlaanderen, en werden de actoren ook al eind 2007 bevraagd. Dit gaf aanleiding tot de oprichting van diverse lokale denkgroepen
in tal van gemeenten. Westtoer is vertegenwoordigd in de werkgroep IJzerfront en de stuurgroep Diksmuide 2014-2018.
Vlaamse Overheid
In 2007 vroeg de Vlaamse Overheid aan het Vlaams Steunpunt Buitenlands Beleid om een onderzoek te voeren ter voorbereiding van de herdenking 2014-2018. Vooral de herinnering
vandaag in 25 naties die deelnamen of zijdeling betrokken aan WOI werd bestudeerd. De factoren die tot deze betrokkenheid hebben geleid of motiveren worden belicht, alsook welke
potenties er zijn om samen uit te werken. Zeer goede insteek bij het ontwikkelen van marketingstrategieën en -acties.
In het Vlaams Parlement schets een voorstel tot “Resolutie betreffende het Vlaamse beleid voor een levende herinnering aan de Eerste Wereldoorlog” (ingediend 4 maart 2009 door
Volksvertegenwoordiger Johan Verstreken) het belang van, de lopende initiatieven rond en heel wat te nemen acties en wensen inzake 14-18 .
Er werd vanuit het initiatief IJzerfront aangedrongen om ook het belang van de werkgroep Verhaallijn IJzerfront nadrukkelijker op te nemen.
Erfgoedzorg : Vanuit het departement Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed wordt stelselmatig een stap gezet in de ruimere bescherming van het oorlogserfgoed. Een nieuw type
bescherming als ‘erfgoedlandschap’ wordt voorbereid.
Na deze Vlaamse bescherming beoogt men dit erfgoed toe te voegen aan het werelderfgoed erkend door de UNESCO. (zie verderop)
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
05

VRT
Binnen de VRT maakt het ‘Project 2014-18 De Groote Oorlog 100 Jaar Later’ werk van een crossmediaal en multidisciplinair aanbod, waarbij men, na een reeds opgestarte inventarisatiefase
met archiefopbouw, tot een sterk product van story telling via tv-series, docudrama’s, events en acties wil komen.
iffm vzw Ieper
Het In Flanders Fields Museum in Ieper wordt tegen 2012 inhoudelijk vernieuwd. Er werd inmiddels teruggekoppeld naar de werkgroep IJzerfront, om het Verhaal van het IJzerfront ook vanuit
het nieuwe IFFM beter te vertolken.
federaal niveau
Algemeen kan gesteld worden dat het federale niveau nog te weinig betrokken is bij het gebeuren. Los van persoonlijke projectmatige contacten, is er geen gestructureerd overleg met onder
andere de Dodengang (+ Albert-I monument), of Landsverdediging, mbt 2014-2018.
06
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

gemeentelijk niveau
Meerder gemeentelijke werkgroepen 2014-2018 zijn inmiddels opgericht, waarbij diverse accenten worden gelegd. Veelal is het evenementgebeuren (kortere en langere events) een
prioriteit, maar ook een duurzame ontwikkeling, waarbij een mix van erfgoedzorg, onthaal, vredeseducatie, permanente attracties (nuttig na 2018), promotie en netwerkvorming reeds veel
aandacht krijgen.
Private partners
Naast de gemeentelijke initiatieven zijn er ook heel wat, en daarom niet minder belangrijke, private actoren werkzaam in deze ‘branche’ :
De IJzertoren heeft ook plannen die zullen inspelen op het gegeven 2014-2018, en is dan ook reeds als bevoorrechte private partner opgenomen in de werkgroep Verhaallijn IJzerfront.
Ook Natuurpunt (Westland - www.debron.be) en vzw de Boot maakten bekend ook initiatieven te willen nemen waarbij de erfgoedrelatie tussen WO I, Natuur en Landschap de centrale
gedachte is.
We verwachten ook van oud-strijdersverenigingen of dorpsraden, herdenkingscomités, heemkundige kringen, uitgevers, gidsen, beheerders van relicten of begraafplaatsen, …tal van
activiteiten. Die zullen het best gestroomlijnd worden via de gemeentelijke werkgroepen.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
07

II.
doelstelling
De stad Diksmuide heeft, op vraag van diverse gemeenten, voor de ‘Verhaallijn van het IJzerfront’ (+ voor en achter het front) sinds kort de centrale coördinerende rol opgenomen om vooral
qua evenementen, arrangementen en tentoonstellingen alles in één stroomlijn te krijgen.
Via een eerste inventarisatie van de huidige ideeën en overlegmomenten 29/09/08, 01/12/08 en 02/03/2009 is een eerste aanzet genomen om de Verhaal van het IJzerfront beter te
structureren en over (de) te breng(en) format(s) na te denken. Ondertussen zijn ook thema’s als beheer van het erfgoed en promotie aan bod gekomen.
Om het aanbod in een zeker evenwicht naargelang de doelmarkten te kunnen ontplooien en aan te bieden, is overleg onder de lokale openbare en private actoren wenselijk.
Als missie van de werkgroep Verhaallijn van het IJzerfront geldt :
Voor 2014-2018 wil de werkgroep Verhaallijn IJzerfront de (voorlopig) versnipperde verhaallijn van
het IJzerfront echter op een hoger en vooral op een gemeenschappelijk niveau tillen,
zodat het als een sterk en marktgericht geheel
kan opgenomen worden in het totaalaanbod in de Westhoek.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
08

III.
De IJzerfront-actielijnen
Inzake erfgoed (bouwkundig, militair, verhalend en landschappelijk), de primaire drager van het aanbod, ligt de grootste uitdaging in het behoud en beheer van het oorlogserfgoed.
Basisgedachte is hier dat we moeten behouden wat er is aan oorlogserfgoed in de zone van het IJzerfront.
Zoals in de inleiding is aangehaald, bestaat nog steeds de kans dat zonder degelijke bescherming op termijn alle sporen van de Eerste Wereldoorlog verdwijnen. Er kan gesteld worden
dat de zorg voor en de bewaring van relicten door diverse stimulerende initiatieven op de juiste sporen is gezet (m.u.v. bepaalde knelpunten naar ontsluiting toe), maar ook kleinere relicten
verdienen extra aandacht.
De waarde van het onroerend erfgoed is ondertussen goed onderzocht naar cultuurhistorische en didactische inhoud of naar meerwaarde op toeristisch-economisch vlak, dat er niet langer
grote bedreigingen zijn. Het overleg rond het IJzerfrontverhaal zal of kan zelf geen initiatieven nemen, maar eerder een stimulerende rol spelen inzake ontsluiting en duiding door opname en
de netwerkvorming van ogenschijnlijke kleinere sites en relicten.
De voorbije 5 jaar werden de relicten uit de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek geïnventariseerd. Sinds 2002 is de “Westhoek. Relicten van de Eerste Wereldoorlog” ook opgenomen
in de indicatieve lijst van het cultureel en natuurlijk Werelderfgoed (Unesco). Een effectieve opname van het oorlogserfgoed op de lijst van de Unesco zou een belangrijke internationale
erkenning betekenen en een duidelijk signaal dat we vanuit alle beleidsniveaus moeten werken aan het behoud van deze relicten.
Het oorlogserfgoed is nu 5 jaar opgenomen op de indicatieve UNESCO-lijst. Nu het beleidsplan 2008-2013 rond oorlog en vrede in de Westhoek in de beslissingsfase zit en met de
herdenking van 100 jaar WOI in het vooruitzicht, menen we dat het tijd is om na te denken hoe we kunnen zorgen dat het oorlogserfgoed van de Westhoek opgenomen wordt als UNESCOerfgoed.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
09

Bescherming en duurzaam beleid rond ons oorlogs- en wederopbouwerfgoed mag ook niet tot betutteling of bevriezing leiden. Integendeel, alle mogelijkheden moeten opengelaten worden
om in de passende zones bijvoorbeeld windmolens te plaatsen én landbouwbedrijven geïntegreerd uit te breiden en te moderniseren, recreatieve paden en duurzame toeristische projecten
te ontwikkelen en waar het pakweg nodig is ook wel eens een moderne brug aan te leggen. Modern denken rond landschap en open ruimte is ook ‘tekens van de tijd’ toestaan in het
landschap. Dat dit ook met een UNESCO-erkenning kan, bewijst onder meer de stad Brugge waar met dat statuut wel een hypermodern concertgebouw gebouwd werd, waar er tal van
moderne toeristische- en nieuwbouwprojecten ontwikkeld werden en waar de landbouw de landbouw bleef. Wees overtuigd dat de UNESCO-erkenning een troef en beleidsstimulans zal zijn
voor de Westhoek.
Ook wil de stuurgroep de nodige aandacht vragen voor het wederopbouwerfgoed en het roerend/verhalend erfgoed. Deze zullen in het verhaal een cruciale rol spelen.
Waar mogelijk betrekken wij de acties opgestart vanuit de erfgoedprojecten Hout- & Blooteland, TERF en 5-Art.
De erfgoedlaag bestaand uit niet beschermde kleine losse relicten (bunkers bv) wordt momenteel behandeld door een denktank ‘landschap en ruimtelijke ordening’ ter voorbereiding van een
Provinciaal Ruimtelijk Uitvoeringsplan.
Zonder degelijke bescherming verdwijnen op termijn alle sporen van de Eerste Wereldoorlog. Er kan gesteld worden dat de zorg voor en de bewaring van relicten door diverse stimulerende
initiatieven op de juiste sporen is gezet (m.u.v. bepaalde knelpunten naar ontsluiting toe), maar ook kleinere relicten verdienen extra aandacht.
10
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

De staat van het grote aantal herinneringsmonumenten (opgericht na WOI) is heel verscheiden. Ook hier kan uitgekeken worden naar een gemeenschappelijke aanpak, startend met een
behoeftenplan. Het zal niet voor de hand liggend zijn om samen het (niet beschermde) herinneringserfgoed te onderhouden en beheren. Enkele knelpunten :
- één gemeente heeft slechts 5 monumentjes en de andere misschien 50. Een monument kan een simpele steen zijn van slechts 50 cm hoog (vb: Joe Englishmonumentje
in Joe Englishstraat te Beauvoorde), een 3 meter hoog beeld met veel hoekjes en kantjes (vb: monument Van Eecke te Merkem) of zelfs een kapel (vb: de Vliegenierskapel).
Hoe berekenen we een verdeelsleutel naar prijs toe? Mss willen bepaalde gemeenten restauraties uitvoeren in eigen beheer, met eigen personeel? Bv: het monument van
het 22e linieregiment in Houthulst heeft genoeg aan een grondige poetsbeurt dat kunnen de werkmannen van de technische dienst opknappen. De monumenten van
Ch. Dresse in Poelkapelle, ook dat van Juul De Winde in Westrozebeke bv zijn in veel slechtere staat, dat vraagt werk van specialisten.
- Een betere prijssetting kan het gevolg zijn, maar de administratieve moeilijkheden zijn niet te onderschatten. Gespecialiseerde firma’s lieten weten dat een groepering
van restauraties een aanzienlijk prijsvoordeel zou opleveren. Doch een schaalvergroting van de aanbesteding (grotere som) lijkt dan weer een administratief struikelblok.
Eén gemeente (of de provincie?) zal hierin de trekkende rol moeten spelen en de aanbesteding uitvoeren. Achteraf kan door middel van facturatie elke gemeente
z’n bijdrage leveren.
- Niet alle monumenten behoren echter toe aan de gemeenten. (vb grafzerken op burgerlijke begraafplaatsen)
Oorlog en Vrede (i.s.m. Houthulst) werken ondertussen aan een draaiboek, een meer gefundeerde visie (met definities soorten relicten en monumenten) op te stellen, met o.a. een basisformulier
voor de aanleg van een behoefteninventaris (inclusief aard van bescherming, eigendomsgegevens,…), en ook een lijst van subsidiemogelijkheden ( of ook sociale tewerkstelling) en criteria om
hiervoor in aanmerking te komen.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
11

duiding van het aanbod
Het publiek wil en kan op meerdere wijzen kennis maken met deze pijnlijke geschiedenis. De Eerste Wereldoorlog is buitengewoon belangrijk geweest voor de geschiedenis van onze
samenleving en het valt te verwachten dat de onderzoekers de betekenis van WOI in al zijn aspecten de komende jaren verder vakkundig zullen uitspitten.
De intensiteit van de kennismaking varieert, gaande de inzichten bieden via de aangeboden resultaten van wetenschappelijk onderzoek (in expo’s, litteratuur, vorming, …) tot het vertalen naar
een (let op voor overdrijving) beleving op het terrein (routes etc…)
Een belangrijk doorgeefluik wordt gevormd door de musea en documentatiecentra. Zij vormen het intermediair veld tussen het intellectuele spitsonderzoek en de leergierigheid van de grote
massa. De jongste generaties in het bijzonder maken het liefst en het intensiefst kennis met de Grote Oorlog via de musea en verkenningen, als aanvulling op de lessen.
Gelet op de nood aan wetenschappelijke gefundeerde duiding, rijst hierbij de vraag : is er nood aan een beter uitgebouwd gemeenschappelijk documentatiecentrum specifiek over het
gegeven van de Belgisch - Duitse sector ?
We geven enkel elementen aan :
- Ieper beschikt al over een goed ontwikkeld documentatiecentrum, maar ligt niet aan het IJzerfront.
- De IJzertoren beschikt niet over voldoende plaats hiervoor, enkel toonbare stukken worden ter plaatste bewaard. Rest gaat naar ADVN (Archief, Documentatie en
Onderzoekscentrum voor het Vlaamsnationalisme). Er is wel een eigen bibliotheek waarmee 80% van de vragen beantwoord worden. Voor overige vragen wordt
doorverwezen naar andere archieven enz.
- Stadsarchief Diksmuide gebruikt een standaardtekst (om te mailen) die verwijst naar diverse bronnen. Het nieuwe project van vzw Westhoek (www.wo1.be) waarbij
men vanuit het Netwerk Oorlog & Vrede een digitale kennisdatabank wil op poten zetten ligt perfect in deze lijn.
Het idee van een documentatiecentrum IJzerfront nemen we mee als aandachtspunt. De behoefte naar een centrale ‘opslag’ zal zeker groeien. De mogelijkheden zijn te bekijken op
provinciaal niveau (Oorlog en vrede), dat trouwens ook zoekt naar een erfgoeddepot voor ruraal erfgoed.
12
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

Als we spreken over de klassiek permanente visuele duiding bij het bestaande en permanente aanbod aan relicten, willen we graag de lijn doorgetrokken zien, die is ingezet door het
platform Oorlog&Vrede en Westtoer. Zo kan de gehanteerde huisstijl ook best nog bij de kleinere herwaardeerde relicten worden doorgetrokken.
Uiteraard is er ook het verhalende en belevingsverhogende aspect van duiding.
Hoe interessant het oorlogsthema dan ook is,de vervelingsdrempel moet zo laag mogelijk zijn. Vertrekkend vanuit de instappunten (of van thuis uit) kan op een update drager (podcasting en
andere onomkeerbare trends) deze info (op maat van de bezoeker) meegegeven worden.
(> zie voorstel verder onder concrete acties)
Hier dient qua aanpak een keuze gemaakt :
- Hier kan het IJzerfrontverhaal zichzelf bewijzen door samen een gemeenschappelijk project uit te werken
- Of er kan gekeken worden wat het provinciaal niveau (o.a. Westtoer ism Oorlog en Vrede initiatief) onderneemt
- Maar wellicht zal een samengaan van de nodige en beschikbare krachten (lokale besturen, Faro, onderwijsinstellingen, private actoren, provinciaal Vlaams niveau,
inhoudelijk en financieel, nodig zijn om het IJzerfrontverhaal als één pakket uit te werken en aan de doelgroep(en) (diverse niveaus qua leeftijd, herkomst en taal)
aan te bieden.
Tip : Los van de evolutie die de techniek nu nog meemaakt, het ‘aanduiden’ van de initiatiefnemer en keuze van de gegevensdrager, kan het IJzerfront inmiddels best al werken aan de ‘content’
of inhoud die we willen brengen, los van het uiteindelijke medium, zodat dit bij keuze vlug toegepast kan worden.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
13

Vermarkten
Uit de situatieanalyse leiden we af dat de grootste aandacht, vanuit bezoekersoogpunt en bijgevolg ook qua beleidsimpulsen, gegaan is naar de Duits-Britse confrontatie en de herinneringen
eraan. Dit is historisch te verklaren door de aanhoudende (en stijgende) ‘populariteit’ van dit stuk Commontwealth-geschiedenis en het grotere aantal oorlogsfeiten en -relicten (meer bedreigd
op ruimtelijk vlak dan in het noorden) op zich in dit gebied.
Desalniettemin kan ook in het noorden van de Westhoek, waar (ondermeer) de Duits-Belgische confrontatie plaatsvond, een groei van het WOI-toerisme worden waargenomen. Aan
het verhaal van het IJzerfront is ook gekneed om het ruime vaste aanbod steeds meer update te maken. We denken hierbij aan de investeringen in de IJzertoren en de Dodengang, het
consolideringsproject van de Frontzate, maar ook aan de (semi-) permanente aanwezigheid op het terrein van infoborden en duiding, publicaties, inventarisatie, themaroutes, de groeiende
aandacht voor het funerair erfgoed, het wederopbouwerfgoed, de talrijke kleine relicten, heemkundige, wetenschappelijke en literaire interesse...
Overwegende dat de Westtoer studie stelt dat de verhaallijn IJzerfront wel een aparte markt kan aanspreken, stellen wij het vertrouwen in een professioneel opgesteld - mits inspraak - neutraal
actieplan van Westtoer inzake het vermarkten van het WOI aanbod en IJzerfrontaanbod in het bijzonder. Een gezamenlijke folder en medium (web) over de activiteiten aan het IJzerfront kan
enkel indien dit de huisstijl van de ‘koepel’ meedraagt.
We dringen er dan ook op aan dat de diverse platformen, Westtoer, Oorlog en Vrede, VRT,… tot een eenduidig logo met baseline (als Label) komen, waarbij de Poppy uiteraard kan en
moet aanwezig zijn, dan wel liefst aangevuld met een minder Britsaanvoelend element (vb Kamillebloem of Boterbloem ?).
Het wetenschappelijk werk, literatuur, documentairereeksen (zie hiervoor : de VRT bereidt nu al een hele reeks van fictie- en non fictieprogramma’s voor) vormen voor de iets dieper
geïnteresseerde potentiële bezoeker een groeiend marketingkanaal. Mochten ook deze afgestemd worden op het aanbod op het terrein, zal dit de vele initiatieven onderling versterken.
14
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

We moeten echter rekening houden met het feit dat er een 800 km lange westelijke frontlijn was. Moeten we dan strategisch niet uitgaan van onze unieke positie of thema ?
De “onderwaterzetting” is het specifieke thema wat wellicht iedere gemeente aan het IJzerfront over de hele periode bindt en linkt, en ons tegenover andere regio’s een USP (unique selling
proposition) oplevert. De onderwaterzetting blijft trouwens tot na de oorlog zelfs een belangrijk aspect. met gevolgen voor mens, landschap en dier…(de verzilting na de oorlog…). Kan dit
thema als “kapstok” aanvaard worden door iedere partner ?
Naast een centrale USP is de voeling van de bezoeker met het aanbod, een constante in de marketingbenadering. In dit geval de wil om eerst te leren over het frontgebied waar de eigen
natie werd ingezet en waar de eigen mensen sneuvelden. Om aan de behoefte en nieuwsgierigheid naar de eigen (voornamelijk Vlaamse, Waalse en Duitse) geschiedenis te kunnen
voldoen, zal de IJzerfrontzone in de noordelijke helft van de ruime Westhoek een cruciale rol spelen voor de Vlamingen en Walen. Het is dus van grote betekenis ook de nodige aandacht te
besteden aan wat de eigen burgers en soldaten meemaakten, in de IJzerfrontzone, in de vrije zone of als vluchteling verderop, en in het bezette land waar de meerderheid onder een streng
bezettingsregime moest samenleven.
Ook de Duitse markt dient voor deze herdenkingsperiode warm te worden gemaakt, ondanks de gevoeligheden en onderbroken band met WOI. De Westhoek beschikt over diverse heel
belangrijke sites en begraafplaatsen die als Duits erfgoed kunnen worden uitgespeeld, en die in het verleden nog niet werden ‘toeristisch benut’. 2014-2018 wordt het ideale moment om
ook het leven van de Duitse soldaat en het dagelijks leven van (en samen met) inwoners vóór het IJzerfront als aanbod uit te werken. Hier heerst een bepaalde mystiek rond, die als leidraad
kan dienen. Qua toeristische aantrekking speelt mystiek steeds een belangrijke rol (denk aan de uitstraling van kastelen enz.). De gemeenten aan het IJzerfront tonen alvast ook hier interesse
om samen een deelproject ‘Flandern 1914-1918’ uit te werken. In het vermarkten van het IJzerfront kan het Duitse project een belangrijke pijler vormen (naast de Belgisch (Vlaams/Waals) &
de Nederlandse produkt-markt-combinatie).
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
15

Het platform Oorlog en Vrede wil ook duidelijk steeds meer inzetten op het IJzerfront, omdat hier de netwerkvorming zeker kan versterkt worden en omdat de groeiende (over)druk in het zuiden
beter kan uitgespreid worden.
Werken voor diverse doelgroepen betekent echter ook meertaligheid qua promotie en onthaal, zodat wellicht dan toch nog keuzes moeten gemaakt worden !?
Een onderscheid maken tussen verhalen van ‘lokaal’ belang en toeristisch waardevolle verhalen, een zekere gelaagdheid, zal er zeker bij campagnekeuzes moeten komen.
16
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

Structureren van het aanbod 2014-2018
a. Kernprincipe
We vertrekken vanuit een chronologisch-geografisch geordende verhalenbasis (eventueel een classificatie waarbij diverse criteria het belang kunnen onderscheiden (vb nieuw aanbod (nog niet
eerder verkend), militair belang, verhaal diepte, zintuiglijke mogelijkheden (audio, video, archief…))
Een chronologische basis is het meest duidelijk voor de gast, om stapsgewijs het totaalverhaal in zich op te nemen.
Verdeling in 3 periodes =
- 2014 (strategisch militair verhaal via allerlei personages)
- 2015 + 2016 + 2017 (samenleven in oorlogstijd + ‘kleine’ militaire en menselijke verhalen)
- 2018 + 2019 (militaire verwikkelingen overgaand in menselijke aspect (terugkeer & wederopbouw)
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
17

. thema’s en periodes 100-jarige herdenking IJzerfront (zie ook kaarten als bijlage)
2014
- Vóór W.O. 1 (Nieuwpoort, L-P)
- Inval door Duitsers/Ulanen/P. Kollwitz/Esen (drama brouwerij) (Houthulst, Diksmuide, Staden, …)
- Vluchtelingen (Diksmuide, Nieuwpoort, Houthulst, Koksijde, L-P, Lo-Reninge, Staden)
- Slag om de IJzer (Diksmuide)
o slag om Keiem (Diksmuide)
o slag om Tervaete (Diksmuide)
o val Diksmuide (Diksmuide)
o slag bij Ramskapelle (Nieuwpoort)
o bombardementen op Oostduinkerke (Koksijde)
o Onbekende Zouaaf – Drie Grachten (Houthulst, Lo-Reninge, Koksijde?)
- (Strategische) onderwaterzetting (Nieuwpoort, Diksmuide, Houthulst, Lo-Reninge, Veurne)
- Kerstverhaal (Diksmuide)
- (1e slag om Ieper – Studentenslag, … (L-P))
18
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

20
2015 – 2016 – 2017
- Lange Max (Koekelare, Houthulst-Diksmuide)
- Militaire consolidatie (Diksmuide, Lo-Reninge, Houthulst)
o sluizen, waterposten, Dodengang, …
o duikerspak (Noordschote)
o Bevoorrading (Diksmuide)
- Vluchtelingen / kolonies in Frankrijk (Staden, Diksmuide, Nieuwpoort, Houthulst, Koksijde, Lo-Reninge,…)
- Luchtvaart:
o Aanleg militair vliegveld Koksijde Ten Bogaerde (Koksijde)
o Militair vliegveld Houtem
o Observatieballonnen
o Guynemer (L-P)
o Willy Coppens (Houthulst)
- Gasaanvallen (L-P, Lo-Reninge)
- Oorlogskunst en –literatuur (Diksmuide, Nieuwpoort, Veurne, Alveringem)
- Achter het Duitse front (Middelkerke, Diksmuide, Houthulst, Kortemark, Staden, Koekelare)
o Het leven van de Duitse soldaat:
• Bevoorrading achter het front - Zarren (Kortemark)
• Het bos van Houthulst (Houthulst)
• Lange Max – sites …
o Het leven van de burgers:
• Samenleven met de Duitsers (zone oostelijk van het front….)
• Evacuaties van de dorpen (idem) naar binnenland
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

- Achter het Belgische/geallieerde front (Diksmuide, Nieuwpoort, Alveringem, Koksijde, Lo-Reninge, Veurne)
o Het leven van de Belgische soldaat
• Inkwartiering van soldaten (Koksijde, Lo-Reninge)
• Frontbeweging
o Cyriel Verschaeve/heldenhuldezerkjes (Alveringem)
o begraafplaats Oeren (sociaal-Vlaamse verhaal)
o Frontbrieven
o Heldenhuldezerkjes
o IJzertoren
• Executies Pollinkhove, De Panne, Diksmuide, … (Lo-Reninge)
• Begraafplaatsen (Alveringem, L-P, Staden)
• Veldhospitalen/medische verzorging/medische evacuatie (Alveringem, Lo-Reninge)
• Eten en drinken (dorst en honger) (brouwerijen, bakkerijen) (Veurne, Alveringem & De Snoek)
• Het multiculturele (Senegalezen, Zouaven, …) (Koksijde, Houthulst, Diksmuide, Lo-Reninge)
• …
o Het leven van de burgers:
• Huwelijken tss soldaten en burgers (Alveringem)
o De Koninklijke familie en hun gasten (Veurne)…
- 3e slag om Ieper:
o Herovering Merkem (Houthulst)
o Bezetting van Koksijde, St. Idesbald, Oostduinkerke door Engelse troepen + bombardementen (Koksijde)
o Tankverhaal, slag van Poelkapelle (L-P)
o Bombardement kasteel ven kerk van Staden (Staden)

Ten Bogaerde

2018 – 2019
o Lenteoffensief:
• Slag om Reigersvliet (Diksmuide)
• Slag om Merkem (Houthulst)
- Eindoffensief (Diksmuide)
• Inname bos van Houthulst/Vredesmolen (Houthulst)
• Charles Dresse (L-P)
• Stadenberg, Juul De Winde, bevrijding Oostnieuwkerke (Staden)
- Wapenstilstand/einde oorlog (Nieuwpoort, Kortemark, L-P)
- Kathe-Kollwitz (Koekelare - Diksmuide)
- Terugkeer (Diksmuide)
- Wederopbouw/ barakken (Middelkerke, Diksmuide, Nieuwpoort, Houthulst, L-P, Reninge, Staden….)
- Fronttoerisme – herdenkingen (Diksmuide (boule), Middelkerke, Nieuwpoort)
- De toekomst: vredesboodschap/educatie/Europa vandaag/zorg voor het erfgoed… (Nieuwpoort, L-P, Diksmuide)
(de gemeenten tussen haakjes gaven dit item mee in hun fiches)
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
23

Jaar
thema’s
2014 Verhaal vooraf, start 100 jaar WO I, bewegingen in de oorlog (PK) en
vastlopen front, Slag aan de IJzer en onderwaterzetting, ...
Vluchtelingen, Kerst, ...
2015-2016-2017 Consolidatie front (vervolg onderwaterzetting, Dodengang, Frontzate, ...),
Lange Max(en), Zeehaven, Luchtvaart, eerste gasaanval, Koning, de Slag Ieper
achter en Voor het Front : Duits verhaal, menselijk verhaal, medische hulp,
evacuatie bevolking uit bezet gebied, Kunst a/h Front, Vlaamse Frontbeweging, ...
2018-2019 Lenteoffensief, Eindoffensief, Wapenstilstand
terugkeer, noodwoningen, aanvang Wederopbouw (erfgoed en landschap vandaag),
Oorlogstoerisme - Vredesoproep (KK), Versailles en Europa vandaag

c. Lagenstructuur van de acties :
Deze vele (individuele) verhalen worden tot een kader (lees : met tal van onderlinge links in tijd en ruimte verbonden) door :
1. Centrale instap !
a. Een gezamenlijke digitale instap, die niet de bedoeling heeft om al de verhalen weer te geven (zie WOI), maar commercieel of verrassend moet zijn,
en de potentiële bezoeker aanzet om naar het IJzerfront te komen.
b. De bezoeker die een instap op locatie of een totaalbeeld wil van het IJzerfront, wordt aangeraden om de IJzertoren te bezoeken (kan uiteraard ook
via IFFM). De permanente centrale overzichtsexpo (bestaat eigenlijk al, maar zal in die zin herwerkt worden)
In deze periode zal de IJzertorenbezoeker (raming > 100.000 / jaar) een praktische doorverwijzing brengen naar de detailexpo’s, sites, events…
(zie punt 2) en omgekeerd
26
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

2. Een op elkaar afgestemd tentoonstellingennetwerk (3 episodes),
dat het totaalverhaal, een episode of een thema (soms of eerder) technisch-wetenschappelijk weergeeft.
Tentoonstellingenreeks in 3 thematische periodes (voorbeeld datums) =
maart 1914 – Kerst 1914
maart 1915 – eind 1917
maart 1918 – november 1919
Detailexpo’s en (tijdelijke) duiding op sites op het terrein gaan dieper in op diverse thema’s
Een zekere huisstijl zou moeten afgestemd worden.
Iedere deelexpo verwijst ook nog eens naar het programmaoverzicht en collega-expo’s
(een detailexpo kan namelijk ook een 1e instappunt aan het IJzerfront zijn)
Ook de IJzertoren kan, naast de permanente tentoonstelling, uiteraard ook zelf nog tijdelijke thematentoonstellingen brengen, kaderend in de voorgestelde periode-indeling.
Nog te overwegen :
- Expo’s gratis ? of aan het 1-euro-tarief ?? … combitickets, stempelkaart met kleine incentive ???? ….
- gezamenlijke vormingsacties en didactische pakketten (modules) naar aanleiding van deze tentoonstellingen.
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
27

3. een (tijdelijke) aanbod van verkenningen op locatie, waarbij de drager (van audio en video) innovatief is en het (verpersoonlijkt) verhaal
een boeiende beleving wordt.
Vanuit de expo, kan de bezoeker het terrein gaan verkennen (lokale routes, diverse lagen dragers) en een herinnering en verhaal ophalen.
Het totaalverhaal wordt ieder jaar omgezet tot fragmenten, gedragen en gebracht op het terrein door meerdere personages (vb 1 per gemeente (van historische figuren tot frontsoldaat, van
vluchteling tot ooggetuigen) die vanuit een persoonlijk perspectief diverse deelaspecten van het overkoepelende thema kunnen belichamen. Met het samenbrengen van de vele verhalen komen
we tot 1 verhaallijn. Deze verhalen worden gebracht via diverse dragers (vorm : van klassieke panelen tot innovatief : naar wens van de gemeente) maar in een gelijkvormige menselijke taal
of verhalenreeks.
Basis figuren :
- Fictieve personages
- Liefst echte personages uit het WO I verleden
- Best dezelfde figuren, verhalen en personages uit VRT-reeks = krachtig ondersteunend promotioneel medium, dit zou trouwens ons aanbod internationaal
uitspreiden)
4. een op dit kader geënt evenementen- en arrangementengolf (gaande van herdenkingen tot grotere evocaties, concerten, voordrachten, v
erhalende rondleidingen en sportieve en (multidisciplinaire) kunstzinnige organisaties….)
Deze evenementen (kortere duur) kunnen net zoals de exposities (van langere duur) best op elkaar afgestemd worden. Deze evenementen en activiteiten worden gezamenlijk gepromoot.
Uiteraard worden deze chronologisch afgestemd met de verhaallijn en de gehanteerde personages…. (zie hiervoor)
28
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009

iv
verdere aanpak
De structuur netwerk IJzerfront (o.l.v. platform Oorlog en Vrede) zien we als volgt :
taken Centrale Coördinatiecel
(= O+V , Westtoer, Houthulst, Diksmuide, IJzertoren, regio Veurne, 1 uit regio Kust.)
1. Verdere inhoudelijke afstemming (rol voor Oorlog en Vrede) van acties door plaatsbezoeken en consultaties, en dit volgens matrix van thema’s en periodes (zie hierboven) =
- centrale instapmogelijkheden (virtueel en op het terrein)
- tentoonstellingen (+ personages)
- type terreinverkenningen (+ welke middelen), routes…
- evenementen
2. Promotionele afspraken (terugkoppelen met Westtoer, task force, VRT ...)
3. Content verzamelen en voorbereidende redactie voor “ persoonlijke verhaallijn” bij de gemeentegrensoverschrijdende terreinverkenningen…. (podcasting enz.)
5. Mogelijkheden rond herstel van & duiding bij klein erfgoed…
6. Onderzoeken mogelijke financiële / logistieke / promotionele steun
7. Regelmatig terugkoppeling naar deze volledige of grote groep (vb 6-maandelijks bij aanvang of naargelang de noodzaak)
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009
29

taken leden Grote Werkgroep
= alle partners = 1 of 2 vertegenwoordigers uit de lokale groepen + Ijzertoren, O+V , Westtoer)
Inhoudelijke afstemming initiatieven in de gemeenten met de Afsprakennota en thema’s… via de (oprichting en werking van) lokale werkgroepen.
taken lokale werkgroepen
- betrekken Oorlog&Vrede en Westtoer !
- betrekken van private actoren en initiatieven op lokaal niveau en deze eveneens afstemmen met de voorgestelde tijds- en themamatrix.
- doorspelen updates resultaten van lokaal overleg en activiteiten gepland in 2014-2018 aan onze coördinatiecel IJzerfront
bijlagen
Landschap en Oorlog (de bron)
Summary Westtoer
Summary Buitenlands beleid
Voorstel Resolutie Vlaams Parlement
Contact en vragen :
Peter Demaree, Toeristisch deskundige, Stadsbestuur Diksmuide, Grote Markt 28, 8600 Diksmuide
Tel. 051 51 91 46 Fax 051 51 91 48 peter.demaree@stad.diksmuide.be www.diksmuide.be
30
Afsprakennota Verhaallijn IJzerfront - 11 mei 2009