Mynd <strong>á</strong> k<strong>á</strong>pu: Séð yfir iðnaðarsvæðið <strong>á</strong> Grundartanga úr hl<strong>í</strong>ðum Akrafjalls. Í forgrunni er sýnatökustaður G8. Ljósm. Sigurður H. Magnússon, 1. september <strong>2010</strong>. ISSN 1670-0120 2
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS 2013 <strong>Þungm<strong>á</strong>lmar</strong> <strong>og</strong> <strong>brennisteinn</strong> <strong>í</strong> <strong>mosa</strong> <strong>á</strong> <strong>Íslandi</strong> <strong>1990</strong>-<strong>2010</strong>: <strong>á</strong>hrif <strong>iðjuvera</strong> Skýrsla nr. NI-13003 Urriðaholtsstræti 6-8 212 Garðabæ S<strong>í</strong>mi 590 0500 Fax 590 0595 http://www.ni.is ni@ni.is Dags, M<strong>á</strong>n, Ár Apr<strong>í</strong>l 2013 Heiti skýrslu / Aðal- <strong>og</strong> undirtitill <strong>Þungm<strong>á</strong>lmar</strong> <strong>og</strong> <strong>brennisteinn</strong> <strong>í</strong> <strong>mosa</strong> <strong>á</strong> <strong>Íslandi</strong> <strong>1990</strong>-<strong>2010</strong>: <strong>á</strong>hrif <strong>iðjuvera</strong> Borgum við Norðurslóð 602 Akureyri S<strong>í</strong>mi 460 0500 Fax 460 0501 http://www.ni.is nia@ni.is Dreifing Opin Upplag 40 Fjöldi s<strong>í</strong>ðna 90 Kort / Mælikvarði Verknúmer 3158 M<strong>á</strong>lsnúmer 2013040018 Höfundar Sigurður H. Magnússon Unnið fyrir Rio Tinto Alcan <strong>á</strong> <strong>Íslandi</strong> hf. <strong>í</strong> Straumsv<strong>í</strong>k, Norður<strong>á</strong>l ehf. <strong>á</strong> Grundartanga, Elkem Ísland ehf. <strong>á</strong> Grundartanga <strong>og</strong> Alcoa Fjarða<strong>á</strong>l Reyðarfirði. Samvinnuaðilar Umhverfis- <strong>og</strong> auðlindar<strong>á</strong>ðuneyti, atvinnuvega- <strong>og</strong> nýsköpunarr<strong>á</strong>ðuneyti, Vegagerðin, Landsvirkjun <strong>og</strong> Umhverfisstofnun. Útdr<strong>á</strong>ttur Hér <strong>á</strong> landi hefur fr<strong>á</strong> <strong>á</strong>rinu <strong>1990</strong> verið fylgst með magni þungm<strong>á</strong>lma <strong>í</strong> tildur<strong>mosa</strong>, Hylocomium splendens, <strong>á</strong> fimm <strong>á</strong>ra fresti. Þessar rannsóknir eru hluti af evrópsku vöktunarverkefni sem m.a. er ætlað að fylgjast með loftborinni mengun. Fr<strong>á</strong> upphafi hefur styrkur Cd, Cr, Cu, Fe, Ni, Pb, V <strong>og</strong> Zn verið mældur v<strong>í</strong>ðs vegar um land <strong>og</strong> fr<strong>á</strong> 1995 einnig As, Hg <strong>og</strong> S. Árið 2000 var vöktunin færð út <strong>og</strong> aukin við <strong>á</strong>lverið <strong>í</strong> Straumsv<strong>í</strong>k <strong>og</strong> <strong>í</strong> Reyðarfirði <strong>og</strong> <strong>á</strong>rið 2005 einnig <strong>á</strong> Grundartanga. Meginmarkmið vöktunarinnar er að fylgjast með styrk efnanna hér <strong>á</strong> landi, lýsa dreifingu þeirra, kanna breytingar sem verða milli <strong>á</strong>ra <strong>og</strong> meta mengun <strong>í</strong> n<strong>á</strong>grenni <strong>iðjuvera</strong>nna. Niðurstöður fyrir t<strong>í</strong>mabilið <strong>1990</strong>-<strong>2010</strong> sýna að styrkur As hefur hækkað en styrkur S, Cd <strong>og</strong> Pb hefur lækkað. Styrkur annarra efna hefur verið breytilegur <strong>á</strong> milli <strong>á</strong>ra (Hg, Cr, Fe, Ni, V, Zn) eða staðið <strong>í</strong> stað (Cu). Mikill munur er <strong>á</strong> styrk flestra efna eftir svæðum; yfirleitt lægstur <strong>á</strong> Vestfjörðum <strong>og</strong> Norðvesturlandi. Eftir útbreiðslu <strong>og</strong> uppruna m<strong>á</strong> skipta efnunum <strong>í</strong> þrj<strong>á</strong> meginflokka: a) As, Ni <strong>og</strong> S sem öll berast fr<strong>á</strong> iðjuverunum <strong>og</strong> sum að hluta fr<strong>á</strong> eldvirkni <strong>og</strong> jarðhitasvæðum, b) Cr, Cu, Fe <strong>og</strong> V sem eiga uppruna að mestu úr <strong>á</strong>foki <strong>og</strong> c) Cd, Pb, Zn <strong>og</strong> Hg sem berast hingað um langan veg <strong>og</strong>/eða fr<strong>á</strong> þéttbýlissvæðum hér <strong>á</strong> landi. Starfsemi <strong>iðjuvera</strong>nna hækkar styrk Pb <strong>og</strong> Cd staðbundið <strong>og</strong> l<strong>í</strong>klega einnig styrk Cr, Cu, Fe <strong>og</strong> V. Við Straumsv<strong>í</strong>k hækkar iðnaðarstarfsemi austan <strong>á</strong>lversins styrk flestra efna, einkum þó Zn <strong>og</strong> Pb. Út fr<strong>á</strong> mældum styrk voru fundin bakgrunnsgildi <strong>og</strong> reiknaðir mengunarstuðlar fyrir einstök efni <strong>á</strong> landinu. Samkvæmt þeim er mengun As <strong>og</strong> Ni vegna <strong>iðjuvera</strong> nokkur við verksmiðjurnar <strong>í</strong> Reyðarfirði <strong>og</strong> <strong>á</strong> Grundartanga en veruleg við Straumsv<strong>í</strong>k. Brennisteinsmengun við iðnaðarsvæðin þrjú telst engin eða aðeins v<strong>í</strong>sbending um mengun. Suðaustan við <strong>á</strong>lverið <strong>í</strong> Straumsv<strong>í</strong>k er styrkur Cr, Cu, Cd <strong>og</strong> Zn það h<strong>á</strong>r að mengun telst veruleg. Blýmengun er þar enn hærri, eða mjög mikil. Þessi h<strong>á</strong>i styrkur er aðallega rakinn til iðnaðarstarfsemi austan við <strong>á</strong>lverið. Við sýnatöku <strong>á</strong>rið <strong>2010</strong> varð vart við skemmdir <strong>á</strong> <strong>mosa</strong> <strong>á</strong> sunnanverðu landinu sem að mestu eru raktar til goss <strong>í</strong> Eyjafjallajökli fyrr <strong>á</strong> <strong>á</strong>rinu. Mosaskemmdir við Reyðarfjörð eru hins vegar raktar til mengunar fr<strong>á</strong> <strong>á</strong>lverinu. Lykilorð Vöktun, þungm<strong>á</strong>lmar, <strong>brennisteinn</strong>, <strong>á</strong>lver, j<strong>á</strong>rnblendi, <strong>á</strong>koma, mengun, bakgrunnsgildi, mengunarstuðull, tildurmosi, Hylocomium splendens. Yfirfarið MH 3
Change language