Þungmálmar og brennisteinn í mosa á Íslandi 1990-2010 Áhrif iðjuvera

kort og þeim lýst svo unnt væri að finna þá síðar. Eftir að GPS-tæknin kom til sögunnar voru
hnit tekin á sýnatökustað, í miðju þess svæðis sem safnað var á. Á hverjum stað var aðstæðum
lýst lauslega, mældur halli lands og hallastefna með einföldum hallamæli (áttavita) og ríkjandi
háplöntutegundir skráðar. Hin síðari ár hafa ljósmyndir einnig verið teknar á hverjum stað. Sýni
hafa ávallt verið tekin á sömu stöðum væri þess nokkur kostur. Vegna breytinga á landnýtingu,
svo sem vegna nýrra vega, golfvalla, ræktunar eða breyttra beitarhátta, var í sumum tilvikum
nauðsynlegt að hætta söfnun og/eða taka sýni á nýjum stað.
Árið 2010 var ekki unnt að taka sýni í Skógum undir Eyjafjöllum. Þar var allur mosi kominn
á kaf undir ösku frá Eyjafjallajökli sem gaus fyrr á því ári. Á einum stað (G4) við álverið á
Grundartanga var tildurmosi einnig horfinn en í staðinn var þar tekið sýni af hraungambra,
Racomitrium lanuginosum (Hedw.) Brid. (3. mynd).
Við heimkomu voru sýni fryst og geymd þannig fram að hreinsun sem fór fram veturinn eftir
sýnatöku. Sýni voru þídd við herbergishita fyrir hreinsun. Vaxtarsproti nýliðins sumars var þá
slitinn frá en vaxtarsprotar þriggja ára þar á undan teknir til efnagreiningar. Sprotarnir voru settir
í bréfpoka og þurrkaðir við herbergishita. Þurrkuð sýnin voru síðan send til Vistfræðistofnunar
háskólans í Lundi í Svíþjóð sem hefur annast allar efnagreiningar. Frá upphafi mosarannsóknanna
hefur styrkur Cd, Cr, Cu, Fe, Ni, Pb, V og Zn verið mældur í öllum sýnum (1. tafla). Árið 1995
var magn Co, Mn, Mo, As, Hg og S mælt í 30 sýnum. Frá árinu 2000 hefur styrkur As, Hg og
S verið mældur í öllum sýnum sem tekin hafa verið.
Við efnagreiningu voru sýni fyrst þurrkuð við 40 °C og síðan soðin í sterkri saltpéturssýru.
Efnagreining fór síðan fram með ICP-MS eða ICP-ES tækni (2. tafla).
1. tafla. Yfirlit yfir þau frumefni sem mæld hafa verið í mosasýnum á Íslandi árin 1990-2010. × táknar
að mælt hafi verið í öllum sýnum.
Frumefni 1990 1995 2000 2005 2010
As 30 × × ×
Cd × × × × ×
Co* 30
Cr × × × × ×
Cu × × × × ×
Fe × × × × ×
Hg 30 × × ×
Mn* 30
Mo* 30
Ni × × × × ×
Pb × × × × ×
S 30 × × ×
V × × × × ×
Zn × × × × ×
Heildarfjöldi sýna 106 110 127 138 147
* Árið 1995 var styrkur Co, Mn og Mo mældur í 30 sýnum. Ekki er gerð grein fyrir niðurstöðum þeirra
mælinga í þessari skýrslu.
10