NÍ-08008 - Náttúrufræðistofnun Íslands

NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS 2008
Verndun svæða, vistgerða og tegunda. Tillögur Náttúrufræðistofnunar Íslands
vegna náttúruverndaráætlunar 2009–2013
1 INNGANGUR
Náttúruverndaráætlun er unnin samkvæmt 65. gr. laga nr. 44/1999, um náttúruvernd, en þar
er kveðið á um að umhverfisráðherra skuli eigi sjaldnar en á fimm ára fresti láta vinna
náttúruverndaráætlun sem fjallar um náttúruminjar sem ástæða þykir til að friðlýsa.
Umhverfisstofnun skal í samráði við Náttúrufræðistofnun Íslands, náttúrustofur og
hlutaðeigandi náttúruverndarnefndir sjá um undirbúning og öflun gagna vegna áætlunarinnar.
Markmið náttúruverndaráætlunar er að móta stefnu í náttúruvernd til fimm ára í senn og
vernda náttúru Íslands með markvissum hætti. Mikilvægur þáttur við gerð hverrar
náttúruverndaráætlunar er sú kynning og umfjöllun sem hún fær á Alþingi. Við undirbúning
áætlunarinnar er tekið mið af íslenskri löggjöf og alþjóðlegum skyldum Íslands á sviði
náttúruverndar, meðal annars skyldunni að koma á fót skipulegu neti verndarsvæða sem
tryggi verndun líffræðilegrar fjölbreytni.
Samkvæmt 66. gr. laga nr. 44/1999, um náttúruvernd skal áætlunin m.a. taka til helstu
tegunda vistgerða og vistkerfa hér á landi, svo og jarðmyndana. Við gerð hennar skal m.a.
taka tillit til menningarlegrar og sögulegrar arfleifðar, nauðsynjar á endurheimt vistgerða,
nýtingar mannsins á náttúrunni og ósnortinna víðerna.
Þá skal m.a. miða við að svæðin:
• hýsi sjaldgæfar tegundir eða tegundir í útrýmingarhættu
• séu óvenju tegundarík eða viðkvæm fyrir röskun
• séu nauðsynleg til viðhalds sterkra stofna mikilvægra tegunda
• hafi verulegt vísinda-, félags-, efnahags- eða menningarlegt gildi
• séu mikilvæg fyrir viðhald náttúrulegra þróunarferla
• hafi alþjóðlegt náttúruverndargildi
• séu einkennandi fyrir náttúrufar viðkomandi landshluta
Náttúruverndaráætlun fyrir landið allt var í fyrsta sinn lögð fyrir og samþykkt á Alþingi á
130. löggjafarþingi 2003–2004 (þingskjal 716, 477. mál). Með áætluninni var stigið fyrsta
skipulega skrefið í þá átt að koma upp neti verndarsvæða hér á landi sem byggist annars
vegar á vísindalegum gagnagrunnum um náttúru landsins og hins vegar á faglegu mati á
verndargildi þeirra. Á gildistíma áætlunarinnar sem nær til áranna 2004–2008 er gert ráð
fyrir að unnið verði að friðlýsingum 14 landsvæða (1. mynd), auk stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs.
Megináhersla er lögð á þrjú verkefni, þ.e. i) að koma upp fyrsta áfanga að
heildstæðu neti friðaðra fuglasvæða sem hafa verndargildi á alþjóðavísu, ii) stækkun tveggja
þjóðgarða og iii) stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs og friðlýsing svæða sem munu tengjast
honum. Að auki er lagt til að friðlýsa tvö svæði sem hafa mikið gildi fyrir verndun
sjaldgæfra plöntutegunda, þá er gert ráð fyrir að friðlýsa lítt snortinn birkiskóg á Vesturlandi
og að lokum eru tvö svæði tilnefnd fyrst og fremst vegna jarðfræðilegs verndargildis.
Framkvæmd náttúruverndaráætlunar 2004–2008 hefur ekki gengið eftir eins og vonir stóðu
til um en einungis er búið að friðlýsa eitt svæði.
7