NÍ-08008 - Náttúrufræðistofnun Íslands

Að sama skapi leggur Náttúrufræðistofnun Íslands til að náttúruverndaráætlun verði í
framtíðinni tengd við alþjóðleg net friðaðra svæða með því að tilnefna í tengslum við hana
ný Ramsarsvæði og fyrstu Emeraldsvæðin á Íslandi.
4.1 Gagnagrunnar og gloppugreining
Við undirbúning náttúruverndaráætlana er notuð aðferðafræði sem byggist á því að vernda
sjaldgæfar, sérstæðar og fjölbreyttar náttúruminjar og þær sem eru mikilvægar í
vistfræðilegum ferlum, hafa alþjóðlegt náttúruverndargildi eða falla undir alþjóðlega ábyrgð.
Einnig er horft til annarra viðurkenndra verndarviðmiða eins og vísinda-, félags-, efnahags-,
menningarlegs og sjónræns gildis og hve einkennandi náttúruminjarnar eru á lands- eða
heimsvísu.
Til að hægt sé að meta nákvæmlega og velja náttúruminjar sem uppfylla þessi viðmið er
mikilvægt að koma á fót gagnagrunni um verndarþörf og verndarstöðu náttúruminja. Í því
felst að skilgreina og skrásetja hvaða lífverur, búsvæði þeirra, vistgerðir, vistkerfi og
jarðmyndanir eru verndarþurfi. Samhliða þessu þarf að þróa gagnagrunn um náttúrufar á
friðlýstum svæðum og svæðum á náttúruminjaskrá, þ.e. það þarf að safna upplýsingum um
hvaða lífverur, búsvæði þeirra, vistgerðir, vistkerfi og jarðmyndanir njóta nú þegar verndar á
friðlýstum svæðum. Í fyrsta kastinu er mikilvægt að safna saman á einn stað fyrirliggjandi
gögnum án þess að leggja út í umfangsmiklar rannsóknir á svæðunum sjálfum. Þær
upplýsingar eru þó takmarkaðar og því óhjákvæmilegt að í kjölfarið fylgi einhverjar
náttúrufarsúttektir.
Í tengslum við þessa vinnu leggur Náttúrufræðistofnun Íslands til að farið verði út í skipulega
vinnu við að meta hvar náttúruminjar sem eru verndarþurfi njóta ekki nægjanlegrar verndar í
neti friðlýstra svæða. Það er gert með aðferð sem kallast gloppugreining (Gap Analysis)
(Scott 1993, Jennings 2000, Dudley og Parish 2006, Langhammer o.fl. 2007) sem m.a.
samningurinn um líffræðilega fjölbreytni hefur mótað. Hún felst í stuttu máli í því að
skilgreina hvaða náttúruminjar eru í mestri verndarþörf og setja töluleg markmið um verndun
þeirra. Í kjölfarið þarf að rannsaka og kortleggja hvort og hvar þessar tilteknu náttúruminjar
njóta verndar í dag og upplýsingarnar eru svo notaðar til að finna hvar gloppurnar eru. Að
lokum þarf að forgangsraða hvar mest er þörf á að fylla í götin, gera um það tillögur í
náttúruverndaráætlun og að henni samþykktri grípa til aðgerða. Afar mikilvægt er að
markmið friðlýsinga séu skýr þannig að hægt sé að vakta árangur og meta hvernig til tekst.
4.2 Alþjóðleg net friðaðra svæða
Náttúrufræðistofnun Íslands telur eðlilegt að náttúruverndaráætlun verði í framtíðinni tengd
við alþjóðleg net friðlýstra svæða. Ísland er aðili að mörgum alþjóðlegum samningum um
náttúruvernd, m.a. Ríósamningnum um vernd líffræðilegrar fjölbreytni, Ramsarsamningnum
um votlendi sem hafa alþjóðlegt gildi, einkum fyrir fuglalíf og Bernarsamningnum um vernd
villtra plantna og dýra og lífsvæða þeirra í Evrópu. Sá síðastnefndi er grunnur að
náttúruverndarlöggjöf aðildarríkja samningsins og ræður miklu um hvernig staðið er að
skráningu, flokkun og vöktun náttúrunnar og vernd tegunda og vistgerða.
4.2.1 Bernarsamningurinn og Emerald Network
Emerald Network kallast net verndarsvæða í Evrópu og á rætur að rekja aftur til ársins 1989
þegar fastanefnd Bernarsamningsins ákvað að hvert aðildarríki skyldi velja svæði sem
ástæða væri til að vernda í þeim tilgangi að uppfylla skuldbindingar í tengslum við
samninginn. Evrópusambandsríkin voru fyrst til að lögfesta framkvæmdina með skipulegri
uppbyggingu nets verndarsvæða sem kallast Natura 2000. Þessi náttúruverndaráætlun
24