NÍ-08008 - Náttúrufræðistofnun Íslands

NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS 2008
Verndun svæða, vistgerða og tegunda. Tillögur Náttúrufræðistofnunar Íslands
vegna náttúruverndaráætlunar 2009–2013
Tillögurnar eru í samræmi við áherslur náttúruverndar á alþjóða vettvangi. Meðal annars
hafa aðildarríki samningsins um líffræðilega fjölbreytni samþykkt viðamikla stefnu um
verndun plantna í heiminum (Global Strategy for Plant Conservation 2002). Þar er lögð
áhersla á að ríkin móti stefnu um verndun plantna í samræmi við 2010 markmið Sameinuðu
þjóðanna, þ.e. að þjóðir heims beri að stöðva þá miklu rýrnun líffræðilegrar fjölbreytni sem
hefur átt sér stað á síðustu áratugum og er árið 2010 notað sem viðmið fyrir þetta
metnaðarfulla markmið. Samningurinn leggur ríka áherslu á uppbyggingu nets verndarsvæða
sem miðar að verndun tegunda, erfðabreytileika þeirra, vistgerða og vistkerfa enda sé það
mikilvægur þáttur í verndun náttúrunnar og líffræðilegrar fjölbreytni. Þá er í gildi evrópsk
áætlun um plöntuvernd fyrir tímabilið 2008–2014 sem unnin var og samþykkt á vettvangi
Bernarsamningsins (Planta Europa 2008) með hliðsjón af fyrnefndri stefnu Sameinuðu
þjóðanna. Hún er unnin á grundvelli markmiða samningsins um líffræðilega fjölbreytni og
með henni skuldbinda aðildarríki Bernarsamningsins sig til að vinna að verndun
plöntutegunda sem falla undir samninginn og eru taldar vera í hættu. Þannig er gert ráð fyrir
að tryggja verndun búsvæða viðkomandi plöntutegunda. Þá hefur á grundvelli
Bernarsamningsins verið unnin og samþykkt evrópsk áætlun um vernd hryggleysingja
(Haslett 2007) en hún fjallar um skerðingu á fjölbreytileika smádýra í Evrópu og er ætlað að
stuðla að vernd þeirra og starfsemi. Þessar alþjóðlegu áætlanir, sem Ísland á aðild að, voru
hafðar að leiðarljósi við val svæðanna.
3.1 Friðlýsingar plöntu- og fléttutegunda
Árið 1978 var friðlýst 31 tegund blómplantna og byrkninga þar sem þær vaxa villtar hér á
landi, samkvæmt auglýsingu nr. 184/1978, um friðlýsingu nokkurra plöntutegunda. Síðan þá
hefur engin planta verið friðlýst til viðbótar og að sama skapi hefur friðlýsingu ekki verið
aflétt af neinni tegund. Náttúrufræðistofnun Íslands telur mikilvægt að endurskoða
friðlýsingar plantna með tilliti til nýjustu upplýsinga og leggur nú til að friðlýstar verði fleiri
tegundir sjaldgæfra háplantna um leið og friðlýsingu verði aflétt á nokkrum tegundum sem
teljast ekki lengur fágætar eða í hættu. Einnig telur stofnunin mikilvægt að friðlýsa tilteknar
tegundir mosa, fléttna og fléttuháðra sveppa.
3.1.1 Háplöntur
Samkvæmt mati og flokkun háplantna í samræmi við ný válistaviðmið Alþjóða
náttúruverndarsamtakanna IUCN (2001) eru nú 49 tegundir á válista Náttúrufræðistofnunar.
Af þessum plöntutegundum eru 25 tegundir sem eru nú þegar friðlýstar samkvæmt
auglýsingu nr. 184/1978, um friðlýsingu nokkurra plöntutegunda. Náttúrufræðistofnun
Íslands leggur til að allar háplöntutegundir á válista verði friðlýstar (1. viðauki).
Sex tegundir sem eru friðlýstar samkvæmt auglýsingu nr. 184/1978, um friðlýsingu nokkurra
plöntutegunda, lenda utan válista og leggur Náttúrufræðistofnun Íslands til að friðlýsingu
þeirra verði aflétt. Tegundirnar sem um ræðir eru dvergtungljurt, Botrychium minganens,
villilaukur, Allium oleraceum, ferlaufasmári, Paris quadrifolia, eggtvíblaðka, Listera ovata,
blóðmura, Potentilla erecta og skógfjóla, Viola rivinana.
3.1.2 Mosar
Á Íslandi hefur engin mosategund verið friðlýst enn sem komið er. Árið 2000 lagði
Náttúrufræðistofnun til við umhverfisráðherra að 45 tegundir sjaldgæfra mosa yrðu friðaðar
á grundvelli 53. gr. laga um náttúruvernd og byggði tillögur sínar á Válista plantna, sem
stofnunin gaf út árið 1996. Við undirbúning náttúruverndaráætlunar 2004–2008 lagði
Náttúrufræðistofnun Íslands aftur til að þessar 45 tegundir sjaldgæfra mosa sem flestar eru á
válista yrðu verndaðar (Ólafur Einarsson o.fl. 2002, Náttúrufræðistofnun Íslands 1996), en
umhverfisráðherra varð ekki að þeim tillögum. Síðan þá hefur þekking á útbreiðslu
15