Válisti 2

Inngangur
Opinberar skrár, svonefndir válistar eða „rauðir listar", yfir lífverur sem eiga undir högg að
sækja hafa ekki verið gerðir á Islandi fyrr en með Válista 1, Plöntur, sem gefinn var út árið
1996. 75 Sá válisti sem hér birtist tekur til fugla en gert er ráð fyrir að sá næsti fjalli um
hryggleyðingja. Fyrirhugað er að endurskoða útgefna válista með vissu millibili enda úreldast
upplýsingar í þeim hratt. Stefnt er að útgáfu á heildstæðum válista yfir allar íslenskar lífverur
þegar listar hafa verið gefnir út fyrir sérhvern lífveruhóp.
Drög að válistum hafa áður verið tekin saman á vegum Náttúrufræðistofnunar Islands í tengslum
við alþjóðlegar skuldbindingar og beiðnir um upplýsingar um íslenskar lífverur. Þessi drög hafa
verið samin án samræmdra viðmiða og upplýsingar úr þeim birtar í alþjóðlegum ritum á ábyrgð
höfunda. Hér má nefna drög að válistum sem gerð voru fyrir Bernarsamninginn, samþykktina um
vernd lífríkis á norðurslóðum (CAFF), Evrópulistann yfir plöntur sem eiga undir högg að sækja,
gagnabanka Efnahags- og framfarastofnunar Evrópu (OECD) og skýrslu umhverfisráðuneytisins
um umhverfi og þróun hér á landi sem gefin var út í tengslum við Heimsráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna 1992.
Árið 1994 gáfu Alþjóðanáttúruverndarsamtökin (IUCN)* út endurskoðaða staðla og leiðbeiningar
fyrir gerð válista 48 og eru þau viðmið nú notuð við gerð válista yfir íslenskar lífverur.
lUCN-kerfið nýtur almennrar viðurkenningar og er notað mjög víða. Matskerfinu má beita á
undirtegundir, tegundir, ættkvíslir og ættir lífvera á jörðinni í heild, en einnig til að flokka
lífverur tiltekinna svæða eða einstakra landa eins og hér er gert. Tegundum er síðan skipað í
sjö skilgreinda áhættuflokka eftir ástandi þeirra. I skýringunum hér á eftir er notað orðið
tegund og tegundir, í stað taxon, ft. taxa, sem tekur til allra áðurnefndra flokkunareininga.
Núverandi matskerfi Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna er nokkuð breytt frá eldra kerfi
samtakanna (The IUCN Red Data Book Categories), sem verið hafði í notkun lítið sem ekkert
breytt í nær þrjá áratugi, en þess má geta að endurskoðuð útgáfa nýju reglnanna er
væntanleg árið 2001. Öllum hættuflokkum kerfisins er lýst hér á eftir og þeir skilgreindir.
Flokkunum hafa verið gefin íslensk nöfn en að auki fylgja hin ensku heiti þeirra og
skammstafanir á þeim í sviga. I 1. viðauka bls. 97-99 eru birtar ítarlegri leiðbeiningar fyrir
mat og röðun í þá þrjá flokka sem mest er um vert að séu rétt notaðir; í bráðri hættu, í hættu
og í yfirvofandi hættu.
Viðmið Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna útheimta nokkuð nákvæma vitneskju um útbreiðslu,
fjölda einstaklinga og stofnbreytingar einstakra tegunda. Þetta veldur vanda við gerð lista
fyrir Island vegna skorts á þekkingu á mörgum lífveruhópum. Sú leið hefur því verið valin að
gefa út heildstæðan válista yfir íslenskar tegundir í áföngum og byrja á þeim hópum lífvera
sem best eru þekktar og bæta síðan við eftir því sem þekkingu fleygir fram.
*lnternational Union for Conservation of Nature and Natural Resources,
oft nefnt The World's Conservation Union, rneð höfu&stöðvar í Gland í Sviss
10