Válisti 2

Tegundir í yfirvofandi hættu (VU)
SVARTBAKUR Larus marinus
Staða: I yfirvofandi hættu (VU)
Forsenda: Hefur fækkað mikið
Svartbakurinn er útbreiddasti máfurinn hér á landi en stöðugt hefur fækkað í stofninum á
undanförnum áratugum, ólikt öðrum máfastofnum sem flestir eru í vexti. Orsakir þessarar
fækkunar eru óljósar en benda má á miklar veiðar og minni lífrænan úrgang frá sláturhúsum
og frystihúsum. Varpstofninn er álitinn 15-20 þúsund pör.
Utbreiðsla og stofnstærð: Hér á landi er svartbakurinn mjög útbreiddur og verpur með svo til
allri ströndinni og einnig strjált inn til landsins, jafnvel á hálendinu. stærðtu vörpin eru á
Mýrum, í eyjum Hvammsfjarðar og á skaftfellsku söndunum. Margt bendir til þess að
svartbökum hafi fjölgað talsvert hér á landi fyrir og um miðja 20. öld, 2 - 35 en á síðustu
áratugum hefur þeim fækkað víða. Mörg vörp hafa minnkað verulega og jafnvel liðið undir
lok og er það einkum áberandi í ár- og vatnshólmum inn til landsins, 53 - 63 en einnig við
sjávarsíðuna suðvestanlands, 63 á Mýrum, 6 ' við norðanverðan Breiðafjörð, Skjálfanda, 89,04
Öxarfjörð og í Öræfum. 45 A stöku stað hafa vörp annað hvort vaxið á síðustu áratugum; t.d. í
Grímsey á Steingrímsfirði 53 eða staðið í stað, svo sem í Stagley á Breiðafirði 107 . Ástæður fyrir
fækkun svartbaka eru ekki Ijósar en sums staðar má kenna um miklum veiðum og einnig
minna fæðuframboði vegna breyttra aðferða við förgun á lífrænum úrgangi. Stofnstærðin er
óþekkt en giskað hefur verið á að 15-20 þúsund pör verpi hér á landi.
Lífshættir: Varpkjörlendi svartbaksins er fjölbreytt en hann virðist þó forðast staði þar sem refir
eru algengir og eiga greiða leið að hreiðrunum. Því verpa svartbakar iðulega í vatnahólmum
og á áreyrum inn til landsins en við ströndina á eyðisöndum, klettasfökkum og í eyjum og
hólmum. Varpið hefst snemma eða í lok april. Eggin eru venjulega þrjú og verða ungÁrnir
fleygir á 7-8 vikum. Svartbakurinn nærist mest á sjávarfangi en tekur einnig egg og unga,
leggst á lömb og hirðir hræ og reka. Hann verpur sums staðar í þéttum byggðum en einnig
eru pör á stangli. Utan varptíma safnast svartbakar saman við öskuhauga, skólpræsi og
fiskvinnslustöðvar, líkt og aðrir máfar. Svartbakurinn er að mestu leyti staðfugl en ungir fuglar
flakka eitthvað til næstu landa.
Helstu ógnir: Mikið er skotið af svartbak vegna meints tjóns á æðarvarpi og annars
hugsanlegs skaða. Samkvæmt veiðiskýrslum eru veiddir hér 30.000-36.000 fuglar árlega. 94
Fyrrum voru bæði egg og ungar nýtt til matar en nú á tímum er eggjataka á hröðu undanhaldi.
Vernd og vöktun: Svartbakurinn nýtur ekki friðunar og hefur aldrei gert. Hafa ber þó í huga
að samkvæmt lögum er einungis heimilt að veiða fugla til að nýta verðmæti í kjöti eða skinni
eða til að koma í veg fyrir tjón. I samræmi við lög er rétt að takmarka veiðar á svartbak við
þá staði þar sem um lögmæta, skilgreinda hagsmuni er að ræða. Svartbakur er settur á
válista sökum þeirrar augljósu fækkunar sem orðið hefur í stofninum undanfarna áratugi.
Stofnstærð er samt engan veginn nægilega vel þekkt og stofninn hefur ekki verið vaktaður til
að fylgjast með breytingum á honum. Úr þessu þarf að bæta.
84