Válisti 2

Fylgt úr hlaði
Útgáfa válista hefur verið ein af meginstoðum náttúruverndar í heiminum um langt skeið, en válisti er skrá
yfir lífverur sem eiga undir högg að sækja, eru í útrýmingarhættu eða hefur verið útrýmt. Mikilvægt er að
válistar séu byggðir á traustum gögnum eigi þeir að ná tilætluðum árangri. Flestar þjóðir sem við
Islendingar erum vanir að bera okkur saman við hafa fyrir löngu gefið út opinbera válista og unnið
skipulega að gerð verndaráætlana fyrir tegundir á listunum og búsvæði þeirra. A Náttúrufræðistofnun
Islands er unnið að gerð válista sem tekur til allrar lifandi náttúru landsins. Sökum þess hversu mismikil
vitneskjan er um hinar ólíku tegundir lífvera var ákveðið að gefa válistann út í hlutum - gefa fyrst út
válista yfir þá hópa sem best eru þekktir og áreiðanlegar upplýsingar eru til um, en aðra þegar
nauðsynlegra gagna hefur verið aflað.
Fyrsti hluti þessa íslenska válista kom út árið 1996. I honum var fjallað um blómplöntur, byrkninga,
fléttur, mosa og ýmsa botnþörunga. við gerð hans var stuðst við viðmið Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna,
en þau njóta alþjóðlegrar viðurkenningar og eru notuð víða. Þessi viðmið gera kröfur um
nokkuð nákvæma vitneskju um útbreiðslu, einstaklingsfjölda og breytingar á stofnstærð tegunda.
Fuglar eru áberandi í náttúru landsins og gefa henni líf og lit með tilvist sinni og hljóðum. Hér á landi
eiga margar fuglategundir aðalból sín í Evrópu, þeirra á meðal himbrimi, húsönd og straumönd. Hér
verpur einnig verulegur hluti af heimsstofni margra tegunda og má þar nefna álku, heiðagæs, lunda,
skúm og ýmsa vaðfugla eins og heiðlóu, lóuþræl og spóa. við berum því rlka ábyrgð á ýmsum
fuglategundum gagnvart umheiminum og það er ánægjulegt að margar þeirra skuli ekki vera á þessum
válista, en áhyggjuefni að sumar þeirra skuli vera á listanum. Varúðar er þörf og það sem helst ógnar
þessum fuglum nú er eyðing búsvæða og fordómafull og skilningslaus afstaða til svokallaðra vargfugla.
Ein helsta ógn við fuglaríki landsins þegar litið er til framtíðar er umfangsmikil og skipulagslítil skógrækt,
sem hefur m.a. í för með sér áframhaldandi eyðingu votlendis og skerðingu á búsvæðum mófugla.
Alþingi hefur samþykkt lög sem fela í sér að breyta skuli lífríki á verulegum hluta láglendis á Islandi með
skógrækt. Verði ráðist í þessar framkvæmdir án mats á umhverfisáhrifum þeirra er hætta á að fleiri
íslenskar fuglategundir lendi á válista þegar fram i sækir. við eigum að virða og vernda þær lífverur sem
verið hafa undirstaða í íslensku lífríki í þúsundir ára og þróast við þær aðstæður sem hér ríkja. Framandi
tegundir og innfluttar vistgerðir hafa lítið þol gegn sjúkdómum og loftslagsbreytingum. við eigum því að
læra af reynslu annarra þjóða og sporna gegn vísvitandi innflutningi á framandi lífverum og dreifingu
þeirra í villtri náttúru landsins.
Vonandi verður þessi útgáfa á öðrum hluta válista yfir lifverur sem eiga undir högg að sækja eða eru í
útrýmingarhættu til þess að auka vernd íslenskrar náttúru, sjálfbæra nýtingu hennar og farsæld
þjóðarinnar. með útgáfunni er ekki aðeins verið að sinna alþjóðlegum skuldbindingum heldur einnig -
og ekki síður - að auðvelda þeim sem taka ákvarðanir um landnotkun, skógrækt og landgræðslu,
auðlindanýtingu og mannvirkjagerð á íslandi að sinna sinum lögbundnu skyldum. Hér er stigið lítið skref
á langri leið, en takmarkið er að eiga og nota válista sem nær til alls llfríkis á landi, í ferskvatni og í sjó.
Jón Gunnar Ottósson,
forstjóri Náttúrufræðistofnunar Islands
9