Válisti 2

Tegundir í yfirvofandi hættu (VU)
GRÁGÆS
Anser anser
Staða: í yfirvofandi hættu (VU)
Forsenda: Hefur fækkað, >20% fækkun á 10 árum
Alþjóðlegar skuldbindingar:
V Bernarsamningur: Viðauki III
Grágæsin er algengur varpfugl á láglendi um land allt og fjölgaði mikið eftir 1960. Siðan
1990 hefur stofninn hins vegar minnkað um meira en fimmtung, líklega vegna vaxandi
skotveiða. Islenski grágæsarstofninn er einn fárra gæsastofna sem fara minnkandi.
Utbreiðsla og stofnstærð: Grágæsin verpur á láglendi um land allt og á stöku stað í allt að
400-500 m y.s. Hún er algengust meðfram stórám og í grösugum eyjum. Grágæsin hefur
breiðst út á þessari öld samhliða vexti í stofninum og var t.d. nær óþekkt á Vestfjörðum fyrir
1960. Fylgst hefur verið með íslenska grágæsarstofninum á vetrarstöðvum á Bretlandseyjum
síðan 1960. Stofninn óx til 1990 og var þá áætlaður 115.000 fuglar í lok veiðitíma hér á
landi. 74 Undanfarin ár hefur grágæsum fækkað jafnt og þétt og taldi stofninn um 83.000
fugla haustið 1998. Þessi mikla fækkun (yfir 20% á tæpum áratug) hefur ekki verið skýrð til
fulls. Mikið og sennilega vaxandi veiðiálag hér á landi er þó líklegasta skýringin. Islenski
grágæsarstofninn er nú einn fárra gæsastofna í heiminum sem ekki eru stöðugir eða í vexti.
Lífshættir: Varpkjörlendi grágæsar er í eða við votlendi, oft í kjarrivöxnum móum og
árhólmum. Hún heldur sig mikið í mýrum en einnig á ræktuðu landi vor og haust og kvarta
þá margir undan tjóni af hennar völdum. Flestar grágæsir fara á haustin til Bretlandseyja og
snúa til baka í apríl. Síðan 1960 hafa nokkur hundruð fuglar haldið til allan veturinn á
Innnesjum. 82 Varpið hefst í byrjun maí og eggin, sem eru 4-7, klekjast á tæpum mánuði og
verða ungÁrnir fleygir í ágúst. Stór hluti grágæsarstofnsins er ókynþroska fuglar (geldfuglar)
og fella þeir fjaðrir við vötn og ár, frá lokum júní og fram í ágúst. Fæðan er margvíslegur
gróður, einkum starir, gröð og ber. Grágæsir sækja einnig í túngröð, kartöflur og korn.
Helstu ógnir: Allt að þriðjungur grágæsarstofnsins er veiddur hér á landi ár hvert, (t.d. um 37
þúsund fuglar árið 1998), 94 og bendir margt til þess að grágæsin sé ofveidd. Nokkuð er um
ólöglegar veiðar hér á vorin og um skeið voru ófleygar gæsir veiddar meðan þær voru í
Islenski grágæsarstofninn 1960-
1998, byggt á talningum á
vetrarstöðvum á Bretlandseyjum.
— Numbers of icelandic Greylag
Geese 1960-1998 based on
counts in the wintering grounds
in Britain.
64