Válisti 2

Fuglavernd og áhyrgð Íslendinga
Sérstakrar nærgætni er þörf í umgengni við ýmsar fuglategundir sem eru á válista vegna þess
að stofnar þeirra eru mjög litlir eða staðbundnir. Fuglavernd er þó ekki bundin eingöngu við
slíkar tegundir. Einn þáttur í fuglavernd er að reka skilvirkt vöktunarkerfi til þess að fylgjast vel
með hugsanlegum stofnbreytingum og reyna að átta sig á orsökum þeirra. Enn sem komið er
hefur slíku samræmdu kerfi ekki verið komið á hér á landi. Ymsir fuglastofnar, eða hlufar
þeirra, eru engu að síður vaktaðir af opinberum aðilum, þar á meðal Náttúrufræðistofnun
Islands, Náttúrurannsóknastöðinni við Mývatn og Háskóla Islands, eða áhugamönnum, svo
sem innan Fuglaverndarfélags Islands.
Island er mjög auðugt af fuglum. Tegundirnar eru þó ekki margar miðað við mörg önnur lönd
en fuglamergðin er mikil. Stór hluti af heimsstofni margra fuglategunda verpur hérlendis. I
skýrslu sem gefin var út á vegum Norrænu ráðherranefndarinnar árið 1997 og fjallar um
fuglastofna á Norðurlöndum 14 eru sérstaklega dregnar fram þær fuglategundir sem einstök
lönd bera meiri ábyrgð á en önnur.
I 2. viðauka á bls. 100-101 er að finna upplýsingar um áætlaða stofnstærð íslenskra
varpfugla sem eru ekki á þessum válista. Þær eru bornar saman við heildarmat á stofnum
viðkomandi tegunda í Evrópu og á Norðurlöndum (og er Grænland þar með friðlýst). Þótt
sumar tegundanna séu ekki bundnar við Evrópu eru upplýsingar um stofnstærð mun
takmarkaðri frá öðrum heimshlutum og talsvert örðugt að draga þær saman. Evrópa, og ekki
síst Norðurlönd, eru ennfremur þau svæði sem íslenskir fuglastofnir eru einkum bornir saman
við í skýrslum eða öðrum yfirlitsritum sem tekin eru saman á vegum opinberra aðila í
tengslum við alþjóðlegt samstarf.
Stofnmat fyrir einstakar tegundir er ákaflega misjafnt að gæðum eftir löndum Evrópu. I
heildina má segja að Bretland og Holland standi best að vígi en yfirleitt eru gögn mun
ónákvæmari frá hinu víðfeðma ríki Rússlandi svo dæmi sé tekið. I örfáum tilvikum liggur ekki
fyrir mat á stofnstærð tegundar i tilteknu landi, einkanlega ef tegundin er nokkuð algeng þar.
I 2. viðauka á bls. 100-101 eru 46 fuglategundir sem ekki eru á íslenskum válista, þótt sumar
séu á válistum annarra þjóða. Bróðurpartinn af evrópskum varpstofni fimm þessara tegunda
(50-80%) er að finna hér á landi. Þetta eru: álka, heiðagæs, hvítmálfur, kría og spói; 30-50%
af evrópskum varpstofni átta annarra tegunda að finna á Islandi. Þetta eru: fýll, heiðlóa,
langvía, lóuþræll, lundi, sandlóa, sendlingur og skúmur.
A Islandi verpa tæplega 80% af öllum álkum í Evrópu og eru langflestar þeirra í Látrabjargi,
þar verpa raunar 70% af öllum álkum í heiminum." stærðtu lundabyggðirnar hér eru í
Vestmannaeyjum 69 en skúmar eru algengastir á Breiðamerkursandi og Skeiðarársandi. 70 Ríflega
60% af heiðagæsum í Evrópu, og jafnframt í heiminum, verpa á Islandi og er langstærðta varp
þeirra í Þjórsárverum.
Ef litið er til hlutfallslegrar stærðar íslenskra fuglastofna miðað við Norðurlönd má sjá að meira
en 50% af norrænum varpstofni a.m.k. 14 tegunda er að finna hér á landi (2. viðauki).
23