Válisti 2

eru yfirleitt umfangslitlar og staðbundnar hver um sig, og landsmenn gera sér því ef til vill
ekki Ijósa grein fyrir þessari áhættu. Hættan er hins vegar sú að fyrr en varir getur búsvæði
sem tegund byggir afkomu sína á verið orðið af skornum skammti eða mjög breytt. Sem
dæmi má nefna viðtæka framræslu votlendis á síðari hluta 20. aldar. 54 Síbreytileg viðhorf í
atvinnulífi og framkvæmdum gera það að verkum að náttúran er undir stöðugum og
margvíslegum þrýstingi. Sífelldar minniháttar breytingar eru sennilega meiri ógn til langframa
en stórar staðbundnar framkvæmdir, sem þó eru mun meira áberandi meðan á þeim stendur.
Hið sama á við um mengun, þar sem álitið er að stöðug (krónísk) mengun hafi samanlagt
mun meiri áhrif en þau tiltölulega fáu stórslys sem verða og vekja yfirleitt mikla athygli.
Líklega eru það landgræðsluaðgerðir, einkum skógrækt, sem eiga eftir að breyta ásýnd landsins
og þar með búsvæðum fugla meira en nokkrar aðrar framkvæmdir í náinni framtíð. Fuglar sem
byggja afkomu sína á opnu landi munu víkja þegar fram í sækir, en í þeirra stað koma fuglar
sem eru háðir gróskumiklum búsvæðum eða skógi. Aður var land ræst fram í þágu túnræktar og
„hagabóta" en nú eru mýrlendi sums staðar þurrkuð til þess að stunda þar trjárækt. Lausnin er
ekki sú að banna allar slíkar framkvæmdir, heldur þarf að meta áhrif þeirra á fuglastofna og
annað náttúrlegt lífríki landsins og stjórna því með skynsamlegum hætti hvar trjárækt skuli
stunduð.
Skotveiðar og aðrar nytjar, svo sem eggjataka, ungatekja eða veiðar í háf, eru í eðli sínu
aðgerðir sem stefnt geta fuglastofnum í hættu. Sjálfsagt er að leyfa veiðar á vissum tegundum
fugla en jafnframt verður að vera Ijóst hversu miklu álagi veiðarnar valda eða hvort hætta sé
á ofveiði og meta til hvaða aðgerða réttast er að grípa ef svo er. Tilkoma veiðiskýrslna 1995
var mikilvægt skref í átt til skynsamlegrar stjórnunar á fuglaveiðum þótt þær tryggi ekki einar
sér að fuglastofnum sé ekki ógnað. Meta þarf stærð, ástand og veiðiþol þeirra fuglastofna
sem heimilt er að veiða og vakta þá með skipulegum hætti. Nauðsynlegt er að átta sig á að
veiðiálag getur breyst með tíð og tíma og eftir landshlutum. Tæki til veiða verða sífellt
fullkomnari og möguleikar manna til þess að komast á afskekkta staði, sem lítið hefur verið
veitt á, eru nú mun meiri en áður.
Ónæði við hreiður er hætta sem vofir yfir sumum fuglategundum, einkum þeim sem eru
sjaldgæfar en auðfundnar. Þannig eru hafernir yfirleitt mjög viðkvæmir fyrir truflun við
hreiður, auk þess sem þeir verpa ekki aftur sama sumar ef varp misferst. Öðrum fuglum sem
eru álika sjaldgæfir og hafernir, til dæmis skeiðöndum, er ekki eins mikil hætta búin af
þessum sökum, enda erfitt að finna hreiður þeirra, þær verpa ekki á nákvæmlega sama stað
ár hvert. Andahreiðrum er fyrir komið á lítt áberandi stað og endur verpa aftur ef fyrsta varp
misferst. Eggjasöfnun er einnig í eðli sínu hættuleg fyrir sjaldgæfustu varpfuglana en lengi
hefur verið bannað samkvæmt íslenskum lögum að safna eggjum fyrir einkasöfn. Engu að
síður er þessi iðja stunduð í landinu.
Innflutningur nýrra tegunda lífvera sem keppa við, hafa óbein áhrif á eða lifa á innlendum
tegundum veldur áhyggjum víða um heim. Minkurinn, sem reynst hefur mörgum fuglastofnum
skeinuhættur, er augljósasta dæmið hér á landi. Innfluttar plöntutegundir hafa í auknum mæli
breytt stórum svæðum og þar með fuglafánunni sem þar þrífst, ekki síst á láglendi þar sem
fuglalíf er einnig fjölbreyttast. Önnur óbein áhrif manna eru margvísleg og má nefna sem
dæmi að tugþúsundir fugla drepast árlega í veiðarfærum landsmanna. Er augljóst að
18