Válisti 2

verið á samfelldri niðurleið um árabil. Ef ekki er komið í veg fyrir stöðuga fækkun verður
viðkomandi stofn orðinn hættulega lítill fyrr en varir, jafnvel þótt hann sé enn nokkuð stór. Oft
er fleiri en ein ástæða fyrir því að fegund er á válista. Sem dæmi má nefna húsönd. Stofninn
er lítill, staðbundinn og hefur verið á stöðugri niðurleið um árabil.
Fáliðaðir varpfuglar
Meira en helmingur (18 af 32) tegunda er á válistanum vegna þess að stofnar þeirra eru
litlir. I fyrsta lagi er um að ræða nýja landnema, eins og brandönd, fjöruspóa, gráspör,
helsingja, skutulönd, stormmáf og strandtittling. I öðru lagi eru þetta tegundir sem ávallt hafa
verið strjálar hér á landi en sumum þeirra hefur jafnframt fækkað vegna skerðingar búsvæða,
vegna ofsókna eða af óþekktum orsökum. Meðal strjálla fugla má nefna fálka, haförn,
himbrima, gargönd og þórshana. Loks má nefna tegundir sem sennilega hafa verið miklu
algengari hér áður fyrr en hefur fækkað vegna skerðingar búsvæða, svo sem flórgoða.
Staðbundnir stofnar
Tæplega þriðjungur tegunda á válistanum (9 af 32) verpur á tiltölulega fáum eða
afmörkuðum svæðum hér á landi. Fjórar þeirra eru fremur algegnir sjófuglar, þar af þrjár
sem verpa svo að segja eingöngu á einum stað; í Vestmannaeyjum, (sjósvala, skrofa og
stormsvala). Sú fjórða, súlan, verpur einnig á nokkrum öðrum stöðum. Umhverfisslys og
náttúruhamfarir á þeim slóðum gætu hugsanlega höggvið stórt skarð í stofnana og ógnað
tilvist þeirra hér á landi. Fimm tegundir vatnafugla eru að miklu eða öllu leyti bundnar við
Mývatn; flórgoði, gargönd, hrafsönd, húsönd og skutulönd. Vistkerfi Mývatns og Laxár
gegna því lykilhlutverki fyrir þessar tegundir hér á landi og því er mjög mikilvægt að tryggja
verndun þess.
Stofnar á niðurleið
Allt að 10 tegundum á válistanum hefur fækkað umtalsvert. I sumum tilvikum eru ástæður
óljósar eins og hjá húsönd og hrafnsönd. I öðrum tilvikum hefur eyðilegging búsvæða leitt til
fækkunar og má þar nefna flórgoða.
Fjórum tegundum á válistanum hefur öllum líkindum fækkað vegna ofveiði: grágæs, hrafni,
stuttnefju og svartbaki. Mikilvægt er að skilgreina hvaða þættir það eru sem hafa áhrif á eða
ógna þessum fuglastofnum svo unnt sé að skipuleggja viðeigandi mótvægisaðgerðir. Grágæs
er algengur fugl á íslandi en síðustu 10 ár hefur stofninn minnkað stöðugt og er nú um
20-30% minni en hann var árið 1990. Engar fullnægjandi skýringar eru á þessari fækkun í
stofninum en helst er hallast að því að ofveiði ráði þar mestu. Heimilt er að veiða tvær
þessara tegunda án takmarkana, en það eru hrafn og svartbakur. Hér á landi hafa sumir litið
á hrafn og svartbak sem helstu óvini manna í fuglaheimi. Lengi var sú skoðun ríkjandi að
útrýma bæri þessum tegundum. Fáum dettur slíkt í hug nú á tímum en margir eru þó enn
þeirrar skoðunar að fækka þurfi þessum fuglum. Stofnar hrafns og svartbaks hafa dregiðt
saman á síðustu áratugum; svartbaki hefur fækkað að því er virðist um land allt og hrafni á
stórum landsvæðum, svo sem i Þingeyjarsýslum og hugsanlega á landinu öllu.
I lögum um fuglaveiðar og fuglafriðun (nr. 64/1994) er sú meginregla sett að ákvörðun um
að leyfa veiðar skuli byggjast á því að viðkoma stofns sé nægileg til þess að vega upp á
móti afföllum vegna veiða. Þó er unnt að hafa áhrif á útbreiðslu tegundar ef skilgreindir
16