Válisti 2

íslenskir varpfuglar á válista
Á Islandi verpa eða hafa orpið að staðaldri 76 fuglategundir. Á válistanum eru 32 þeirra, eða
42% íslenskra varpfugla (1. tafla). Ein tegundanna er útdauð (EX) og tvær útdauðar sem
varpfuglar í íslenskri náttúru (EW). Aðrar tegundir á válistanum falla í fjóra flokka: 6 eru taldar í
bráðri hættu (CR), 5 í hættu (EN), 15 í yfirvofandi hættu (VU) og 3 í nokkurri hættu (LR).
Islenskt fuglaríki tekur breytingum í tímans rás. Á síðustu 100 árum hafa tvær tegundir dáið út
sem varpfuglar í íslenskri náttúru, keldusvín og haftyrðill, en yfir 30 nýjar tegundir bæst við sem
varpfuglar. Helmingur þeirra verpur hér nú að staðaldri. Varpstofn nýrra landnema er í upphafi
lítill, aðeins fá varppör, og sökum smæðar hans lenda þessar tegundir á válista. Auk tegunda
sem náð hafa fótfestu hér á landi hafa rúmlega tuttugu tegundir flækingsfugla reynt varp en ekki
náð að ílendast. Hér eru taldar til reglulegra varpfugla tegundir sem orpið hafa samfellt
undanfarin 10 ár. Tegundir sem hafa orpið stöku sinnum án þess að ílendast, svo sem
krossnefur og hrókönd, teljast ekki til þess hóps og eru því ekki á válistanum. Álitamál er hvort
telja beri svartþröst til reglulegra varpfugla en hann hefur orpið hér nær árlega frá 1992.
Á meðal flækingsfugla sem reynt hafa varp hérlendis en ekki náð fótfestu eru fuglar sem geta
valdið skaða i náttúru landsins. Hróköndin er dæmi um slíkan fugl, en hún er norður-amerísk að
uppruna og var flutt til Evrópu og höfð þar í andagörðum. Nú hafa hrókendur náð að fjölga sér
í villtri náttúru margra Evrópulanda og ógna þar tilvist eirandar, sem er gamalgróin evrópsk
tegund. Hrókendur hafa leitað til Islands og orpið hér en ekki náð að ílendast enn sem komið
er. 83 Nái þær fótfestu gætu þær hugsanlega hrakið flórgoða frá búsvæðum sínum og skaðað
þannig þennan gamla íbúa landsins sem á nú þegar undir högg að sækja. Aðgerðir hafa verið
skipulagðar til þess að reyna að uppræta hróköndina úr villtri náttúru í Evrópu og það hlýtur að
koma til álita að aflétta friðun hennar hér á landi til að koma í veg fyrir að hún setjist að.
Bjargdúfa er ekki á válistanum en ætti e.t.v. heima þar. Dúfur hafa um árabil orpið á
nokkrum stöðum í villtri náttúru landsins, einkum á Austurlandi. 90 Engar rannsóknir hafa verið
gerðar til þess að grafast fyrir um uppruna fuglanna, en þeir eru annaðhvort afkomendur
taminna dúfna sem lagst hafa út eða raunverulegar bjargdúfur komnar hingað af sjálfsdáðum
erlendis frá. Tamdar dúfur, sem voru fluttar hingað og hafa verið landlægar um langt
skeið, 63 voru upphaflega ræktaðar út frá bjargdúfum. Meðan nánari upplýsingar liggja ekki
fyrir um uppruna þessara dúfna eru þær ekki á válistanum.
Sumum fuglum virðist hafa fækkað mikið á 20. öld, t.d. óðinshana, 32 - 81 hávellu 6,34,39 og
steindepli 98 . Undanfarin ár virðast þessir stofnar hins vegar hafa staðið I stað og steindepli
líklega fjölgað þótt upplýsingar um stofnbreytingar séu af skornum skammti. Samkvæmt þeim
viðmiðum sem beitt er við gerð válistans eru ekki forsendur fyrir því að hafa þessar tegundir
á listanum enda eru þær enn algengir varpfuglar í landinu. Náttúrufræðistofnun Islands telur
nauðsynlegt að vakta þessa fuglastofna sérstaklega á næstu árum þannig að áreiðanlegt mat
á ástandi þeirra og stofnbreytingum liggi fyrir þegar válistinn verður endurskoðaður.
Ymsar ástæður eru fyrir því að tegund er sett á válista og hvernig hún raðast í flokk. Ef
varpstofn er fáliðaður fer viðkomandi tegund á válista. Sama er að segja um tegundir sem
verpa á aðeins einum stað eða fáum stöðum. Þá er tegund sett á válista ef landsstofninn hefur
14