p yrk gS!

l Eik nd h ;
p yrk gS!
s
s s
s q sa q
S s s
s
S s
sa sa s s
S s s S
s s
q q s s
sa
s s sa s s s sa
s sa
s
z s s
s
s s s q
s
s q sa s s s sa s
+ s
s
s s
sa sa Z
s
ys[ kd &d g ku hdkj fo; ksx h gf j u ,d d g ku h f y[kh g S& ^ iko Hkj vkV k *A
;g v kf yQ ySy k dh dgku h u gha gS fd i< +d j j l vk; cfY d ,d fn y ng yk n su oky k vkSj lkF k
gh d#. k k m RiUu dj u ok yk n Lr kost gSA t g k¡ r d e >s Le j. k g S] mle fd ” kk sj vk; d k ,d cPp k]
fdlh v kV k p Dd h ij dke dj r k gSA [kqn m ld k ifj okj Hkw[ kk g ysf d u p Dd h ij og iwj f nu vkV
ls gh f? kj k jg r k gSA og r hu f nu ls Hkw[ kk g S] pDd h ls t kr le ; j kr d ks ,d fn u vp ku d m ldh
u Sf r d r k d k cka/ k V wV tkr k gS v kSj og e k= ik o Hkj vkV k ? kj ys t kr k g r kf d ? kj d yk sx j ksV h [kk
ldsaA
? kj e f ir k tc vkV k n s[kr k gS r ks m ld h foo” kr k t Sls Ø k s/ k e cn y t kr h g SA og cPp dk
ihV r k g v kSj vkV k okil dj u ds f y, p Dd h ij p yk t kr k gSA og cP p ls d g r k g f d & ge
xj hc yk sx g Sa] g e kj ikl e k= bZe ku gh r ks g SA ;f n ; g Hkh u j g k r ks f Qj ge kj ik l D; k cp sx k \
e >s yxr k gS f d ikB d u Sf r dr k dk ;g r h[k kiu &; F kkF kZ r ks u g ha vu Hko d j ax D; ks af d dgkor
gS fd & Hkw[k bZ e ku dks [k k tkr h gSA ysf d u &d g ku h e g h lg h] Hk w[k d h t h &r ks M+ Hk; ku dr k ds
chp Hkh m l f ir k dk bZe ku dk; e gSA
lksp u d h ckr ; g gS fd ys[ kd u ;f n dg ku h e uSf r dr k d br u Å ¡p e ku n aM f n [kk; gSa
r ks ,slh F kk sM+ h & cgqr Å¡p kbZ r k ; F kkF kZ e Hk h t : j jg h g ksx h D; k saf d y s[kd viu h iz sj . kk ; F kkF kZ ls
gh xzg. k dj r k g SA
;f n m l le ; uSf r dr k dk br u k m Pp iz fr e ku e kSt wn F kk r k le > yhf t , f d m l fir k dh
bZe ku n kj h mls lR; okn h j ktk gfj 'p Un d vkl&i kl yk [k M+k d jr h g S] ft Ug k sau lR; dh j {kk ds
f y, viu ifj okj dks Hk h n k¡o ij yx k f n; k F kk A
v kt m l ;qx dh okLr f odr k dh dY iu k dj u ij ikr gSa fd ml le ; d e u " ; dh
laosn u ” khyr k br u h T; kn k F kh] fd ik o Hkj vkV d k Hkz " V kp kj Hkh Lo hd kj u g ha dj ik; h A bZe ku
Hkz "V kp kj ij Hk kj h iM+ x ; kA
v kt f LF kf r ;g gS f d Hkz "V kp kj :ih e xj eP N bZe ku : ih e Nyh d ks t Sls iwj h rj g f ux y pqdk
gSA
/ khj s&/ k hj e u " ; f odf lr gk sr k x ; kA n w/ k e iku h oSl g h fe yu yx k t Sls vkV e u e dA vkV
dk ue d mldk Lo kn c< +k n sr k gS blh izdkj iku h Hkh n w/ k d k Lo kn c< ku yx k D; ks af d lao sn u ”k hyr k
u Hkz" V kp kj dks Lo hdkj dj u k 'kq# dj fn ; k F kkA
m ig kj d u ke ij f j 'or vku yx hA
m ig kj e r ks izse gkoh gksr k gS tc f d fj 'or e LokF kZ iwf r g koh jg r h g SA mig kj ds u ke ij
fj 'or vF k kZ r~ iz se ds u ke ij LokF kZiwf r ZA lao sn u ”kh yr k br u h lq Uu iM+r h p yh x; h f d m lu m ls Hkh
Lohd kj d j f y; kA

s s s
s s
s s
s s s
Z
s s s
z s s s z
a
s s s sa a
s s s s s
sa s s s
sa q s s
sa Z s
s Z a s + s
a s
z
sa sa
s q
Z a s
s sa s
S sa q sa
S
s
q s sa s
s s s
q s s
s s
sa a s
r c g e u; s&u ; vktkn gq, F ks] fod kl d k Lo kn p [k j g F k sA fu t f od kl d f y, ^ bZe ku *
dks / khe k tgj f n; k tku yx k vkSj Hkz "V kp kj d ks Lohd kj f d; k t ku yx kA bZe ku d h vk okt detk sj
iM+u yx h F khA lkn x h] bZe kun kj h] f u "dke n s' kHkf Dr ] lsok o lg ; ksx vkf n eg ku xq . k viz kl af xd gksu
yx sA Qyr % ifj okj V wV u yx A ?kj ksa dk LF kku ed ku ysu yx sA
t Sls &t Sls fodkl c< +r k x; k] Hkz " V kp kj Hkh c< +r k x ; kA u Sf r d r k d h laosn u ” khyr k dk ?ksj k tks
dHkh t Sls y ksgs dk cu k gksr k F kk] vc j cM+ d k cu x; kA ig ys ^ iko Hkj vkV k Hkh * Lo hd k; ugha F kk]
/ khj s&/ k hj j k" V ªh; lEin k Hkh Lo hdkj gksu yx h A ge kj ,d iz / kku e a= h d ks ; g k¡ r d d g u k iM+ k fd ge
dsUn ls ;f n ,d # i; k Hkstr gsa r ks og tur k r d vkr &vkr e k= iUn g iSls jg t kr k g SA
;g ckr Hkh de ls de chl lk y iqj ku h g SA m l le ; bZe ku t Sls os aV hy sVj ij iM +k vf Ure
lk¡ls f xu j g k F kk A vc m lds Lo kLF ; dh fLF kf r D; k g ksx h] bld h d Y iu k lg t g h d h tk ldr h
gSA
ig y ^ iko Hkj vkV * dh p ksj h Hkh Lohd kj ug ha F kh] ; kf u f d vkV e u e d Hkh ug h p y ldr k
F kkA / khj &/ khj fe B kbZ ds fMCcs ds cgku f j'or d u ksV p yu yx sA ml le ; in kZ F kkA d e ls de
f MCcs d k vkoj . k r ks chp e F kk A / khj s&/ k hj f MC ck chp ls [kRe g ks x; k] f cp ksf y; ; k pe p u ke dh
tkfr m RiUu gq bZ vkSj fj 'or dk p yu vke g ks x ; kA
t u &t hou ds gj {k s= e Hkz "V kp kj d k ck sy &cky k g vk vkSj ;g f lDd k [kj ls Hkh T; kn k p yu
yx kA ^ p yr k gS* dk eqgkoj k vf Lr Ro e vk; k vkSj Hkz" V kp kj ^d k; i)f r * d k f g Llk g k x; kA
vc r ks Hkz "V kp kj dk vklj k f y; f cu k g e d ksbZ d k; dj k ug h ld r gSa A u Sfr d r k ij vM x ;
r ks d g ha ls fd lh Hk h dke dh e atwj h ugh fe y ld sx hA Hkz"V kp kj j ksd u d k iwj k r a= lf Ø; gS y sf du
tc Hkz "V kp kj le kt dh ij Eij k cu p qdk g ks r ks m ls d kSu lk r a= j ksd ik; sx k\ yk sx r ks ogh gSa fQj
u Sf r d r k dgk¡ ls yk; vkSj u Sfr dr k ds vHk ko e lkQ u h; r d Sls vk; sx h\ f Qj l[r ls l[r dku wu
Hkh f d ru k lQy gk ik; sx k] bldh dY iu k lg t g h d h t k ld r h g SA vc lc d N br u k T; kn k
Lohd k; g ks pq dk gS fd dksbZ dY iu k ugh dj ld r k fd f cu k iku h d Hkh n w/ k f e y ld r k gSA vc r ks
vkSj Hkh f odkl g k p qdk gS ] n w/ k e ; wfj ; k] r sy] flUF kSf V d vkSj Hkh u t ku D; k& D; k f e yk; k tk jgk
gSA ,slk yx r k g tSls n w/ k e vkSj r ks lc d N g S] cl n w/ k g h x k; c g ks x ; k g SA- - - - -- vkSj Hkkj r e ;g
lc Hkh p y jg k gSA ; g eqgkoj k gj tx g g ko h g f d ^ ap yr k g SA*
bl p yu d ks j ksdu dh igy dkSu d j sx k\
d N le; igys viu ln ~x q# dk ,d iz opu lq u k F kk] ft le m Ug ks au LoP Nr k o f u; e ikyu dh
vksj lad sr djr gq, ¼,d f o'k s" k LF kku d ckj e sa½ dg k F k k fd t ks ; g k¡ pyr k g S] ¼; kfu f d &
x Un x h] f u; e ksa dk e [kk sy vkf n ½og ogk¡¼m l LF k ku fo' ks" k ij ½ u g ha p yr k g SA
eq >s yx k f d xq# e gkj kt dk lad sr d N vkSj v kx r d g SA os t Sls lad sr dj j g gSa fd tk s]
vu Sf r d r k] csbZ e ku h] ladh. kZr k] Lo kF kZf l)h] oSj &} " k v kfn ; g k¡ ¼bl yk sd e sa½ p yr g Sa] os iz Hkq ds yk sd
e ug h p yr A

m Ug ks au s lko/ kku fd; k f d f u; e ksa dk ikyu d j r s g q ,&O ; oLF kk ls lg; k sx d jr s g q , t hou f t; sa]
r Hkh bl n qf u ; k e sa ftr u k ge kj k le; gS m ls vku Un i woZ d O; r hr dj ik; sax s A
eq >s yx k f d thou dh ;g ; k=k] t ks ge r ; dj jg s gSa vF kkZ r ~ lal kj e sa t k s g e kj k izokl gS]
mld k v ku Un y su s ds f y, vk/ ; kf Re d f u; e ksa d k i kyu vfu ok; Z g SA
Hkz " V kp kj d s ?kV kV ksi vU/ kd kj ds chp uSf r dr k o bZ e ku n kj h d s f y, ; fn d ksbZ vk 'k k dh fdj. k
utj vkr h g S r ks og f lQZ vk/ ; kf Re dr k g h g SA ysf d u og Hkh 'kq ) g k su h p kf g ,A y kyp o de ZdkaM ks a
dh f e ykoV v/ ; kRe dks Hkh f od`r dj n sr h g S] ; g p sru k Hkh lkF k &lkF k j [ku h g k sx h r Hkh og lc
p y ik; sx k] ft ls p yu k p kf g,A
jke dqekj ^lsod*
rksewak@yahoo.co.in