MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı
MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı
1. Genel Amaçlı Bütçe Açığı Ölçüm Yöntemleri Genel amaçlı bütçe açığı ölçüm yöntemlerini, geleneksel bütçe açığı, birincil açık, işlemsel açık, nakit açığı-tahakkuk açığı ve nominal bütçe açığı-reel bütçe açığı başlıkları altında ele almak mümkündür. a. Geleneksel Bütçe Açığı Geleneksel bütçe açığı (conventional budget deficit, overall deficit) nakit bazında ifade edilir ve hükümetin toplam nakit harcamaları (borç faiz ödemeleri dahil, borç geri ödemeleri hariç) ile vergi ve vergi dışı gelirlerin (bağışlar dahil, borçlanma hasılatı hariç) toplamı arasındaki farkı ölçer. Diğer bir ifadeyle, borç faiz ödemeleri giderlere dahil edilirken, borç geri ödemeleri gider olarak kaydedilmez; cari gelirler hükümet geliri olarak kabul edilir, fakat borçlanma hasılatı hükümet gelirlerine dahil edilmez. Bu şekilde tanımlanan mali açıklar, merkez bankasından doğrudan borçlanma dahil net kamu borçlanması ile karşılanabilen açığı ifade etmektedir 19 . Geleneksel bütçe açığı, kısaca, borçlardaki değişmeler dikkate alınmaksızın toplam kamu harcamaları ile toplam kamu gelirleri arasındaki fark şeklinde de ifade edilebilir. Bu açık tanımını aşağıdaki şekilde formüle edebiliriz: Geleneksel Bütçe Açığı (Nakit Bazında) = Hükümetin Toplam Nakit Harcamaları (Borç Faiz Ödemeleri Dahil, Borç Geri Ödemeleri Hariç) – (Vergi Gelirleri + Vergi Dışı Gelirler (Bağışlar Dahil, Borçlanma Hasılatı Hariç)) Geleneksel bütçe açığının sağlıklı olarak ölçülebilmesi, öncelikle standart bir muhasebe sistemini gerekli kılmaktadır. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde hâlihazırda böyle bir sistem mevcut değildir. Bu durum geleneksel açığın sağlıklı bir biçimde ölçülmesini ve ülkeler arasında doğrudan karşılaştırma yapılmasını zorlaştırmaktadır. Geleneksel açığın faiz ödemelerini içermesi ve enflasyondan önemli ölçüde etkilenmesi nedeniyle yanlış değerlendirmelere yol açabilmektedir. Örneğin, enflasyon nominal faiz oranlarını yükseltmekte; faiz oranları yükseldiği ölçüde de bütçe açığı artış göstermektedir. Bununla birlikte geleneksel açık, yalnızca merkezi hükümetin bütçe açığını yansıtmakta ve merkezi hükümet dışındaki diğer kamu birimlerinin bütçelerinin önemli ölçüde açık ya da fazla vermesi durumunda bütçe açığı küçülmüş veya büyümüş gibi gözükmekte; bu ise, 19 ASLAN, a.g.e., s.17-18. 19
makroekonomik politikaların sürdürülebilirliği konusunda yanlış değerlendirmelere yol açabilmektedir 20 . Geleneksel bütçe açığı ölçüm yöntemine yönelik farklı eleştiriler de söz konusudur. Bu eleştirileri Rutayısıre 1987’de yaptığı çalışmasında aşağıda belirtildiği gibi çeşitli noktalarda toplamaktadır 21 : - Geleneksel bütçe açığı ölçüm yöntemi, bütçenin yurtiçi harcama akışına yaptığı katkıyı ölçmede uygun bir yöntem değildir. - Bu yöntem, ekonomideki konjonktürel hareketlerin bütçe üzerindeki etkilerini ortadan kaldırmada yetersiz kalmaktadır. - Geleneksel açık ölçüm yöntemi, ülkenin orta veya uzun dönemdeki hedefleri ışığında maliye politikası eğilimini değerlendirmede başarılı değildir. - Yine bu yöntem, tekrarlanan bütçe açıkları ile sermaye bütçesi gereksinimini ayırt etmede yetersiz kalmaktadır. - Yöntem, merkezi hükümet bütçesi ile kamu girişimleri arasında kredi ve sermaye transferleri yoluyla ortaya çıkan bütçe dışı ilişkiyi dikkate almamaktadır. Geleneksel bütçe açığı ölçüm yönteminin sebep olduğu bu olumsuzlukların giderilmesi amacıyla, bu yönteme alternatif olarak Kamu Kesimi Borçlanma Gereği bütçe açığı göstergesinin kullanılması önerilmekte ve çoğunlukla da bu açık hesaplama yöntemi kullanılmaktadır. Özellikle Türkiye gibi, merkezi idare kapsamı dışında kamu kurumlarına sahip olan ve tek bir devlet bütçesine sahip olmayan ülkeler için de KKBG bütçe açığı göstergesinin kullanılması, mali performansın daha net/doğru olarak ölçülüp değerlendirilmesi açısından da önem taşımaktadır. Bu yöntemin kullanılmasıyla kamu kesiminin bütçe açısından genel değerlendirmesi daha kolay yapılabilmektedir. (1) Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (KKBG) Kamunun ekonominin içinde bulunduğu duruma göre gelirlerinden çok harcama yapması veya harcamaları kadar gelir elde edememesi 20 ŞEN - SAĞBAŞ, a.g.e., s.2. 21 Laurean W. RUTAYISIRE, “Measurement of Government Budget Deficit and Fiscal Stance in a Less Developed Economy: The Case of Tanzania, 1966-1984”, World Development, Vol:15, No:10/11, 1987, s.1337. 20
- Page 2 and 3: T.C. MALİYE BAKANLIĞI Strateji Ge
- Page 4 and 5: ÖNSÖZ “Mali Disiplinin Sağlanm
- Page 6 and 7: ÖZET Bir ülkede mali disiplinin s
- Page 8 and 9: İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ............
- Page 10 and 11: 4. Borç Stoku Üzerine Sınırlama
- Page 12 and 13: 7. Letonya’da Bütçe ve Mali Yö
- Page 14 and 15: (2) Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
- Page 16 and 17: KKBG Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
- Page 18 and 19: Tablo 22:ABD Eyaletlerinde Denk Bü
- Page 20 and 21: ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Büt
- Page 22 and 23: GİRİŞ Mali disiplin kavramı, bi
- Page 24 and 25: gerekse gelişmekte olan ülkelerde
- Page 26 and 27: BİRİNCİ BÖLÜM MALİ DİSİPLİ
- Page 28 and 29: kriterlerinden birini oluşturan %
- Page 30 and 31: Klasik bütçe anlayışına göre
- Page 32 and 33: Yukarıdaki (6) numaralı denklemi
- Page 34 and 35: açmaktadır. Son yıllarda ise Ulu
- Page 36 and 37: Literatürde değişik bütçe aç
- Page 38 and 39: faiz oranlarını ve istihdamı etk
- Page 42 and 43: durumunda bütçe açığı oluşma
- Page 44 and 45: 10.12.2003 tarihinde kabul edilip,
- Page 46 and 47: Tablo 4: Türkiye’de Kamu Kesimi
- Page 48 and 49: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri
- Page 50 and 51: Tablo 6: KİT Kaynak - Ödeme Denge
- Page 52 and 53: Bulunan sonuca, KİT’lerin gerçe
- Page 54 and 55: cetvelinde sadece artık iki kurum
- Page 56 and 57: (iv) Döner Sermaye İşletmeleri A
- Page 58 and 59: ağlantılı veya bütünüyle büt
- Page 60 and 61: Kurulunun kurulmasının ardından
- Page 62 and 63: harcamalar kamu otoritelerinin kara
- Page 64 and 65: orçlarına negatif bir reel faiz o
- Page 66 and 67: oranında meydana gelen dalgalanmal
- Page 68 and 69: Buna göre kamu harcamalarının ka
- Page 70 and 71: Nakit Açığı = Konsolide Bütçe
- Page 72 and 73: otomatik olarak ve doğru bir biçi
- Page 74 and 75: dönemlerde getiri sağlayacak bir
- Page 76 and 77: - Hangi harcamaların yatırım har
- Page 78 and 79: kamu kesimi harcamaları, bir yurti
- Page 80 and 81: kamu harcamasına girişmenin ve do
- Page 82 and 83: Şekil 9: Tasarruf-Yatırım Eşitl
- Page 84 and 85: Genişletici Açık = Toplam (Genel
- Page 86 and 87: Hem gelişmiş hem de gelişmekte o
- Page 88 and 89: Tablo 7: Bazı Sanayileşmiş Ülke
1. Genel Amaçlı Bütçe Açığı Ölçüm Yöntemleri<br />
Genel amaçlı bütçe açığı ölçüm yöntemlerini, geleneksel bütçe açığı,<br />
birincil açık, işlemsel açık, nakit açığı-tahakkuk açığı ve nominal bütçe<br />
açığı-reel bütçe açığı başlıkları altında ele almak mümkündür.<br />
a. Geleneksel Bütçe Açığı<br />
Geleneksel bütçe açığı (conventional budget deficit, overall deficit)<br />
nakit bazında ifade edilir ve hükümetin toplam nakit harcamaları (borç faiz<br />
ödemeleri dahil, borç geri ödemeleri hariç) ile vergi ve vergi dışı gelirlerin<br />
(bağışlar dahil, borçlanma hasılatı hariç) toplamı arasındaki farkı ölçer.<br />
Diğer bir ifadeyle, borç faiz ödemeleri giderlere dahil edilirken, borç geri<br />
ödemeleri gider olarak kaydedilmez; cari gelirler hükümet geliri olarak kabul<br />
edilir, fakat borçlanma hasılatı hükümet gelirlerine dahil edilmez. Bu şekilde<br />
tanımlanan mali açıklar, merkez bankasından doğrudan borçlanma dahil net<br />
kamu borçlanması ile karşılanabilen açığı ifade etmektedir 19 . Geleneksel<br />
bütçe açığı, kısaca, borçlardaki değişmeler dikkate alınmaksızın toplam<br />
kamu harcamaları ile toplam kamu gelirleri arasındaki fark şeklinde de ifade<br />
edilebilir. Bu açık tanımını aşağıdaki şekilde formüle edebiliriz:<br />
Geleneksel Bütçe Açığı (Nakit Bazında) = Hükümetin Toplam Nakit<br />
Harcamaları (Borç Faiz Ödemeleri Dahil, Borç Geri Ödemeleri Hariç) –<br />
(Vergi Gelirleri + Vergi Dışı Gelirler (Bağışlar Dahil, Borçlanma Hasılatı<br />
Hariç))<br />
Geleneksel bütçe açığının sağlıklı olarak ölçülebilmesi, öncelikle<br />
standart bir muhasebe sistemini gerekli kılmaktadır. Ancak, gelişmekte olan<br />
ülkelerde hâlihazırda böyle bir sistem mevcut değildir. Bu durum geleneksel<br />
açığın sağlıklı bir biçimde ölçülmesini ve ülkeler arasında doğrudan<br />
karşılaştırma yapılmasını zorlaştırmaktadır. Geleneksel açığın faiz<br />
ödemelerini içermesi ve enflasyondan önemli ölçüde etkilenmesi nedeniyle<br />
yanlış değerlendirmelere yol açabilmektedir. Örneğin, enflasyon nominal<br />
faiz oranlarını yükseltmekte; faiz oranları yükseldiği ölçüde de bütçe açığı<br />
artış göstermektedir. Bununla birlikte geleneksel açık, yalnızca merkezi<br />
hükümetin bütçe açığını yansıtmakta ve merkezi hükümet dışındaki diğer<br />
kamu birimlerinin bütçelerinin önemli ölçüde açık ya da fazla vermesi<br />
durumunda bütçe açığı küçülmüş veya büyümüş gibi gözükmekte; bu ise,<br />
19 ASLAN, a.g.e., s.17-18.<br />
19
Change language