MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı
MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı MALÄ° DÄ°SÄ°PLÄ°NÄ°N SAÄLANMASINDA ANAYASAL ... - Maliye BakanlıÄı
BİRİNCİ BÖLÜM MALİ DİSİPLİN KAVRAMI, MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA MALİ KURALLAR VE ÖNEMİ Ülke yönetimleri, uygulanan mali politikaların ekonomi üzerinde önemli etkiler oluşturması dolayısıyla, rasyonel kaynak dağılımını sağlayacak makro hedeflere dayalı bir mali yönetim geliştirmeyi ve uygulamayı amaçlarlar. Teorik açıdan, mali politikaların yerine getirmesi gereken temel fonksiyonlar; kamu mali disiplininin sağlanması, kamu kaynaklarının belirlenen stratejik önceliklere göre tahsis edilmesi ve kamu mal ve hizmetlerinin en az maliyetle üretiminin gerçekleştirilmesidir. Bu üç temel fonksiyon içinden çalışmamız itibarıyla ilk planda önem taşıyan fonksiyon, mali disiplinin gerçekleştirilmesidir. Bu nedenle, çalışmamızın bu ilk bölümünde öncelikle mali disiplin kavramı üzerinde durulacak, bu kavramdan hareketle bütçe ve bütçe açıklarına yönelik çeşitli tanımlara yer verilecek, arkasından; mali disiplinin tesis edilmesinde büyük rol oynayan mali kurallar ile bunların özellikleri ve türleri hakkında bilgi verilecektir. I. MALİ DİSİPLİN ve DENK BÜTÇE Kavram olarak Batı ülkelerinde ortaya çıkıp gelişme gösteren bütçe, bugün, devletin gelecek bir döneme ilişkin gelir ve gider tahminlerinin yer aldığı, bunların yürütülüp uygulanması için parlamentonun hükümete yetki ve izin verdiği bir kanun olarak anlaşılmaktadır 1 . Bütçe kanununun üç temel özelliği söz konusudur: - Bütçe kanunu bir yılı kapsayan geçici bir kanun olma niteliğini taşır. - Bütçe kanunu, Hükümete giderlerin gerçekleştirilmesi ve gelirlerin toplanması konusunda yetki ve izin veren bir kanundur. - Bütçe kanunu, yürürlüğe konulan diğer kanunlardan farklı olarak tahminler içermektedir. 1 Kâmil TÜĞEN, Devlet Bütçesi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Dördüncü Baskı, Bassaray Matbaası, İzmir, Eylül 2005, s.1. 5
Bütçe kanunu, hükümetlerin kendilerine emanet edilen kamu kaynaklarını nasıl harcayacaklarına ilişkin taahhütlerini ve vatandaşlara götürmeyi taahhüt ettikleri hizmetleri içeren bir mukavele niteliği de taşımaktadır. İlkesel olarak bütçenin, bir mali yıl içinde kullanılan veya kullanılması taahhüt edilen bütün kamu kaynaklarını kapsaması gereklidir. Ancak, zaman içinde bazı kamusal faaliyetler bütçenin kapsamı dışına çıkmıştır 2 . Böyle bir gelişme aynı zamanda bütçe birliği ilkesini de zedelemiş ve mali disiplinin bozulmasında etkili olmuştur. Son yıllarda çoğu ülkeler, kamu maliyesi açısından kaybettikleri mali disiplinin yeniden tesis edilmesi amacıyla çeşitli mali reformları uygulamaya koyma hususunda zorunluluk hissetmekte ve bu kapsamda mali disiplinsizlikle karşı karşıya olan ülkeler kendi ekonomik ve mali yapılarına uygun olan mali reformları diğer politika araçları ile uyumlu olarak yürürlüğe koymaya çalışmaktadırlar. Bu kapsamda, mali disiplinsizlik konusu ile birbirine bağlantılı olan bütçe açıkları ve ölçüm yöntemleri hakkında bilgi vermeden önce, mali disiplin ve bütçe denkliği kavramları üzerinde durmak önem taşımaktadır. A. Mali Disiplin Kavramı Mali disiplin kavramını en geniş tanımlamayla, bir devletin kamu maliyesi kapsamında kamu gelir ve giderlerinin birbirine denkliği, yani bir mali yıl içinde kamu gelirlerinin kamu giderlerini finanse edebilmesi şeklinde ifade edebiliriz. Ancak ülke uygulamaları, en gelişmiş ülkelerde bile bütçe gelir ve giderlerinin tamamen birbirine denk olduğu dönemlerin oldukça nadir olduğunu göstermektedir. Dünyanın önemli ülkelerinden Amerika Birleşik Devletleri bile, bütçe açıkları sorunuyla karşı karşıyadır. Özellikle sosyal refah devleti kavramının ön plana çıkması ve bu yönde kamu ekonomisinde meydana gelen gelişmelerin de etkisiyle kamu harcamalarında yaşanan artışlar kamu gelirlerinde sağlanamamış ve bunun sonucunda bütçe açıklarının oluşması ve dolayısıyla mali disiplin kavramının zarar görmesi gündeme gelmiş bulunmaktadır. Kamu gelir ve giderleri arasında kamu gelirleri aleyhine oluşan açıklar nedeniyle ortaya çıkan mali disiplinsizliğin bir ülkenin ekonomik ve mali yapısı için çok ciddi bir sorun olarak algılanabilmesinde bu disiplinsizliğin boyutları da önem taşımaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği ülkeleri için mali ve parasal disiplin hedefini gerçekleştirmek amacıyla belirlenen Maastricht 2 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, 1997 Yılı Hazine İşlemleri Raporu, Ankara, Ekim 1998, s.13. 6
- Page 2 and 3: T.C. MALİYE BAKANLIĞI Strateji Ge
- Page 4 and 5: ÖNSÖZ “Mali Disiplinin Sağlanm
- Page 6 and 7: ÖZET Bir ülkede mali disiplinin s
- Page 8 and 9: İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ............
- Page 10 and 11: 4. Borç Stoku Üzerine Sınırlama
- Page 12 and 13: 7. Letonya’da Bütçe ve Mali Yö
- Page 14 and 15: (2) Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
- Page 16 and 17: KKBG Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
- Page 18 and 19: Tablo 22:ABD Eyaletlerinde Denk Bü
- Page 20 and 21: ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Büt
- Page 22 and 23: GİRİŞ Mali disiplin kavramı, bi
- Page 24 and 25: gerekse gelişmekte olan ülkelerde
- Page 28 and 29: kriterlerinden birini oluşturan %
- Page 30 and 31: Klasik bütçe anlayışına göre
- Page 32 and 33: Yukarıdaki (6) numaralı denklemi
- Page 34 and 35: açmaktadır. Son yıllarda ise Ulu
- Page 36 and 37: Literatürde değişik bütçe aç
- Page 38 and 39: faiz oranlarını ve istihdamı etk
- Page 40 and 41: 1. Genel Amaçlı Bütçe Açığı
- Page 42 and 43: durumunda bütçe açığı oluşma
- Page 44 and 45: 10.12.2003 tarihinde kabul edilip,
- Page 46 and 47: Tablo 4: Türkiye’de Kamu Kesimi
- Page 48 and 49: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri
- Page 50 and 51: Tablo 6: KİT Kaynak - Ödeme Denge
- Page 52 and 53: Bulunan sonuca, KİT’lerin gerçe
- Page 54 and 55: cetvelinde sadece artık iki kurum
- Page 56 and 57: (iv) Döner Sermaye İşletmeleri A
- Page 58 and 59: ağlantılı veya bütünüyle büt
- Page 60 and 61: Kurulunun kurulmasının ardından
- Page 62 and 63: harcamalar kamu otoritelerinin kara
- Page 64 and 65: orçlarına negatif bir reel faiz o
- Page 66 and 67: oranında meydana gelen dalgalanmal
- Page 68 and 69: Buna göre kamu harcamalarının ka
- Page 70 and 71: Nakit Açığı = Konsolide Bütçe
- Page 72 and 73: otomatik olarak ve doğru bir biçi
- Page 74 and 75: dönemlerde getiri sağlayacak bir
BİRİNCİ BÖLÜM<br />
MALİ DİSİPLİN KAVRAMI, MALİ DİSİPLİNİN SAĞLANMASINDA<br />
MALİ KURALLAR VE ÖNEMİ<br />
Ülke yönetimleri, uygulanan mali politikaların ekonomi üzerinde<br />
önemli etkiler oluşturması dolayısıyla, rasyonel kaynak dağılımını<br />
sağlayacak makro hedeflere dayalı bir mali yönetim geliştirmeyi ve<br />
uygulamayı amaçlarlar. Teorik açıdan, mali politikaların yerine getirmesi<br />
gereken temel fonksiyonlar; kamu mali disiplininin sağlanması, kamu<br />
kaynaklarının belirlenen stratejik önceliklere göre tahsis edilmesi ve kamu<br />
mal ve hizmetlerinin en az maliyetle üretiminin gerçekleştirilmesidir. Bu üç<br />
temel fonksiyon içinden çalışmamız itibarıyla ilk planda önem taşıyan<br />
fonksiyon, mali disiplinin gerçekleştirilmesidir. Bu nedenle, çalışmamızın bu<br />
ilk bölümünde öncelikle mali disiplin kavramı üzerinde durulacak, bu<br />
kavramdan hareketle bütçe ve bütçe açıklarına yönelik çeşitli tanımlara yer<br />
verilecek, arkasından; mali disiplinin tesis edilmesinde büyük rol oynayan<br />
mali kurallar ile bunların özellikleri ve türleri hakkında bilgi verilecektir.<br />
I. MALİ DİSİPLİN ve DENK BÜTÇE<br />
Kavram olarak Batı ülkelerinde ortaya çıkıp gelişme gösteren bütçe,<br />
bugün, devletin gelecek bir döneme ilişkin gelir ve gider tahminlerinin yer<br />
aldığı, bunların yürütülüp uygulanması için parlamentonun hükümete yetki<br />
ve izin verdiği bir kanun olarak anlaşılmaktadır 1 . Bütçe kanununun üç temel<br />
özelliği söz konusudur:<br />
- Bütçe kanunu bir yılı kapsayan geçici bir kanun olma niteliğini<br />
taşır.<br />
- Bütçe kanunu, Hükümete giderlerin gerçekleştirilmesi ve gelirlerin<br />
toplanması konusunda yetki ve izin veren bir kanundur.<br />
- Bütçe kanunu, yürürlüğe konulan diğer kanunlardan farklı olarak<br />
tahminler içermektedir.<br />
1 Kâmil TÜĞEN, Devlet Bütçesi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Dördüncü Baskı,<br />
Bassaray Matbaası, İzmir, Eylül 2005, s.1.<br />
5
Change language