8hektari
hektari planta@a so kultiviran le[nik 8hektari planta@a so kultiviran ... hektari planta@a so kultiviran le[nik 8hektari planta@a so kultiviran ...
oktomvri 2010 broj 60 www.ffrm.org.mk cena: 50 den. 8hektari planta@A so kultiviran le[nik @itni sealki ^uvawe i odr@uvawe na zelen^ukot vo sve@a sostojba vo zima Tehnologija na odgleduvawe na „kurtovska kapija” Pravilno skladirawe na jabolkata Kowskoto opav^e otrov ili lek
- Page 3 and 4: UREDNI^KI ZBOR Kako do uspeh?! I ov
- Page 5 and 6: ~lenovite koi se nezadovolni da bid
- Page 8 and 9: MINISTERSTVO RUBRIKA ZA ZEMJODELSTV
- Page 10 and 11: GRADINARSTVO Odgleduvawe na {eri-do
- Page 12 and 13: aprz RUBRIKA ^uvawe i odr`uvawe na
- Page 14 and 15: GRADINARSTVO Tehnologija na odgledu
- Page 16: GRADINARSTVO Male{evski kompir Klim
- Page 19 and 20: Vnatre{nosta na plodot ima svetloka
- Page 21 and 22: planta`a so le{nik gasenicata. Poto
- Page 23 and 24: gr~evi na muskulite, konvulzii (gr~
- Page 25 and 26: Agrounija POLEDELSTVO ^etiri faktor
- Page 28 and 29: P^ELARSTVO Nepovolni uslovi vo sred
- Page 30 and 31: CVE]ARSTVO Viola tricolor Pi{uva: T
- Page 32: MEHANIZACIJA Univerzalni `itni seal
- Page 36 and 37: REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR Podgo
- Page 38: REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR Proda
oktomvri 2010 broj 60 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.<br />
<strong>8hektari</strong><br />
planta@A so<br />
kultiviran<br />
le[nik<br />
@itni sealki<br />
^uvawe i<br />
odr@uvawe<br />
na zelen^ukot<br />
vo sve@a<br />
sostojba<br />
vo zima<br />
Tehnologija<br />
na odgleduvawe<br />
na „kurtovska<br />
kapija”<br />
Pravilno<br />
skladirawe<br />
na jabolkata<br />
Kowskoto<br />
opav^e otrov<br />
ili lek
UREDNI^KI ZBOR<br />
Kako do uspeh?!<br />
I ovaa godina najgolemo nezadovolstvo od ot kup<br />
ot povtorno se pojavi kaj lozarite. Protesti, bloki<br />
rawe na pati{ta, nezadovolstvo kaj farmerite,<br />
pri tisoci vrz Ministerstvoto za zemjodelstvo,<br />
pri tisoci vrz vinariite.<br />
Se postavuva pra{aweto dali so site ovie repre<br />
sivni merki se postigna uspeh.<br />
Ili podobro ka`ano, kolku so protestite se<br />
is plati lanskoto grozje i se dobi cena ista kako<br />
mi natata godina so cel farmerite da mo`at da gi<br />
po krijat svoite tro{oci.<br />
Vinariite celo vreme tvrdea deka nemaat pari<br />
i deka ne mo`at da otkupuvaat grozje bidej}i imaat<br />
za lihi, za na krajot da se dogovorat so lozarite<br />
de ka }e im gi isplatat dolgovite i deka }e im go<br />
otku pat grozjeto. Ova poka`uva deka tuka ima nekoja<br />
za buna, gre{ka ili laga, a u{te poto~no manipulacija<br />
koja vo javnosta be{e prika`ana kako situacija<br />
vo koja lozarite go dobija ona {to go baraa.<br />
Se postavuva i pra{aweto dali se potpi{aa dogo<br />
vorite pome|u vinariite i farmerite za otkupot<br />
na grozjeto ili sè e povtorno na usno ka`ano?<br />
Lozarite povtorno ostanuvaat izigrani, no se<br />
na devam deka od ovie protesti site involvirani<br />
li ca izvlekoa dobra pouka.<br />
Vo idnina treba poorganizirano da se nastapuva.<br />
Toa zna~i navremeno sogleduvawe na problemite<br />
i prezemawe na aktivnosti u{te vo proletniot period.<br />
Baraweto pazari da se pravi porano, a ne vo mesec<br />
avgust. Treba da se izgotvi strategija za proda`<br />
ba na vinoto i na grozjeto.<br />
Seto ova }e gi obedini i }e ovozmo`i podobar<br />
dija log pome|u farmeri te, vinariite, ekspertite<br />
i nad le` ni te institucii.<br />
Ako se dejstvuva porano, }e<br />
ima pogolem uspeh i pozitivni<br />
re zultati. Ako se zapo~ne otsega<br />
da se razmisluva za idnata<br />
rekolta i da se raboti na ova<br />
pole, idnata godina nema da<br />
ima nezadovolstvo i mo`e da se<br />
o~ekuvaat podobri vremiwa i za<br />
grozjeto i za vinoto.<br />
So po~it,<br />
Biljana Petrovska - Mitrevska<br />
Gradinarstvo<br />
Odgleduvawe na<br />
[eri-domati<br />
Poledelstvo<br />
So agrohemiska<br />
analiza i \ubrewe do<br />
kvalitetna p^enica<br />
Cve}arstvo<br />
Pravilno odgleduvawe<br />
na temjanu[ki<br />
SODR@INA<br />
Intervju: Pretsedatel na<br />
FFRM, Andrija Sekulovski<br />
Informirani,<br />
organizirani,<br />
educirani ]e se<br />
sprotivstavime na<br />
problemite<br />
Gradinarstvo<br />
Klimatskite promeni go<br />
namalija prinosot na<br />
male[evskiot kompir<br />
P~elarstvo<br />
Vkusna rakija od med<br />
4<br />
10<br />
16<br />
24<br />
29<br />
30<br />
Spisanieto „Moja zemja” iz <br />
le guva mese~no i e vo sop <br />
st venost na Federacija ta<br />
na farmeri vo Repub lika<br />
Ma kedonija. Prviot broj<br />
iz leze kako orga ni zaciski<br />
bil ten na FFRM vo april<br />
2003 godina, a od dekemvri<br />
2006 se dis t ri bu ira kako<br />
me se~ no spe cijalizirano<br />
spi sa nie za zem jodelstvo i<br />
ru ra len raz voj.<br />
Moja zemja<br />
Oktomvri 2010<br />
Izdava~:<br />
FFRM Medija<br />
Ul. Gigo Mihajlovski<br />
Br. 3, 1000 Skopje<br />
Tel/Faks: 02 3099042<br />
e-mail: mojazemja@gmail.com<br />
Broj na `iro smetka:<br />
380-1-645333 001-46<br />
Prokredit banka<br />
Upravitel i marketing<br />
Blagoj~e Najdovski 070/937132<br />
blagojche.najdovski@media.ffrm.org.mk<br />
Glaven i odgovoren urednik<br />
Biljana Petrovska Mitrevska<br />
biljana.petrovska@ffrm.org.mk<br />
Zamenik urednik<br />
Makedonka Baldazarska<br />
domenmk@gmail.com<br />
Foto vest - naslovna<br />
Blagoj~e Najdovski<br />
Lektor<br />
Verica Nedelkoska<br />
Novinar<br />
Daniela Takeva<br />
Stru~ni sorabotnici<br />
prof. d-r Dragi Tanevski, Stojan<br />
Gligorov, Lambe Kucinoski,<br />
m-r Elizabeta Miskoska-Milevska,<br />
d-r Lefterija Stankovi}, Vidoja<br />
Trpevski, Nikola Trampevski,<br />
Tome Timov, Agron Halimi, Ognen<br />
Orov~anec<br />
Sorabotnici<br />
Vesna Delovska<br />
Qubinka Divjakoska<br />
Dizajn: Brigada dizajn - Skopje<br />
Pe~ati: Propoint - Skopje<br />
Po~ituvani ~itateli, site sugestii, zabele{ki, pra{awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra}ate na mail adresite navedeni vo impresumot.<br />
So toa }e vlijaete na kvalitetot na sodr`inata i }e dobiete informacii za Va{e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili<br />
razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{uvate.
FFRM RUBRIKA Intervju so Andrija Sekulovski, Nadnaslov pretsedatel na FFRM<br />
Informirani,<br />
organizirani, educirani<br />
}e se sprotivstavime<br />
na problemite<br />
Noviot na~in na funkcionirawe se<br />
zasnova na formirawe na sektorski<br />
timovi so {to }e nastojuvame da gi<br />
predvidime problemite vo agrarot i<br />
za niv da davame jasni nasoki so cel<br />
tie da ne ni se slu~uvaat ili barem<br />
da gi predvidime rizicite vo na{eto<br />
rabotewe za tie da bidat vo {to pomal<br />
obem<br />
Podgotvi: Biljana Petrovska-Mitrevska<br />
Andrija Sekulovski, registriran farmer, proizvoditel na<br />
jabolka vo prespanskoto selo Qubojno, e noviot pretsedatel<br />
na FFRM.<br />
Andrija Sekulovski, isto taka, e koordinator na zemjodelskoto<br />
zdru`enie „Grupa za razvoj na potsektor jabolko”, ~lenka<br />
na FFRM, a po odr`uvaweto na vonrednoto sobranie na FFRM<br />
na 22 juni, noviot Upraven odbor na Federacijata go nazna~i Sekulovski<br />
za nejzin pretsedatel.<br />
Moja zemja: So va{eto doa|awe na ovaa pozicija se pojavija<br />
reakcii na farmeri koi tvrdea deka postapkata za va{iot izbor e<br />
nelegalna. Kolku ima vistina vo toa?<br />
Andrija Sekulovski: Prvata rabota {to treba da ja znae javnosta<br />
okolu moeto nazna~uvawe za pretsedatel e deka pretsedatelot<br />
se bira od ~lenovite na Upravniot odbor na FFRM koj vo momentov<br />
broi 17 ~lena. Jas bev vtoriot kandidat za ovaa pozicija i po glasaweto,<br />
16 ~lena od vkupno 17 go dadoa svojot glas za pretsedatel<br />
na FFRM da bidam jas. Za kakva nelegalnost se raboti, navistina<br />
ne znam.<br />
Vtorata rabota<br />
{to sakam da ja znae<br />
javnosta e toa deka<br />
2/3 od ~lenstvoto na<br />
FFRM odlu~i deka<br />
treba da se napravat<br />
odredeni pro meni vo<br />
Federacijata za podobro<br />
funkcionirawe<br />
„Vo moeto semejstvo otsekoga{ se odgleduvale jabolka<br />
taka {to i jas re{iv da ja prodol`am taa tradicija.<br />
Zaedno so moeto pet~leno semejstvo re{ivme da investirame<br />
vo proizvodstvo na jabolka, kako proizvod koj<br />
vo prespanskiot kraj ima dolga tradicija zatoa {to ima<br />
optimalni mikroklimatski preduslovi za negovo proizvodstvo.<br />
Vo momentov proizveduvam nekolku sorti na jabolka<br />
na okolu ~etiri hektari povr{ina, vo prosek okolu<br />
900-1000 sadnici po hektar. Isto taka, proizveduvam<br />
pomali koli~estva i grozje, praski, mu{muli, gradinarski<br />
proizvodi, dodeka okolu tri hektari slobodna zemja<br />
~eka nekoi podobri vremiwa za podigawe na sovremen<br />
nasad pod jabolka”, veli Sekulovski. Toj pove}e od deset<br />
godini e vklu~en vo nevladiniot sektor i bil vklu~en<br />
vo pove}e proekti me|u koi se: Poddr{ka na zemjodelskite<br />
zdru`enija vo RM, Vkusot na Makedonija, Pazaren<br />
informativen sistem, Smetkovodstvena evidencija na<br />
farma. Sekulovski od 2004 godina direktno u~estvuval<br />
vo razvojot na alternativniot turizam vo prespanskiot<br />
region i na ova pole ima raboteno na nekolku proekti.<br />
na orga n izacijata<br />
i spored Zakonot za<br />
zdru`enija (~len 24)<br />
i Statutot na FFRM,<br />
tie imaat pravo da go<br />
napravat toa sosema<br />
legitimno. Ne<br />
mo`e koja i da e organizacija<br />
da ima 100%<br />
zadovolno ~lenstvo,<br />
a u{te pomalku<br />
4 | MOJA ZEMJA
~lenovite koi se nezadovolni da bidat involvirani vo<br />
nepo~ituvaweto na Statutot i delovnikot za rabota spored<br />
koi se rakovodi edna organizacija.<br />
Tretata rabota, samiot proces pomina niz site legalni<br />
alatki {to mu stojat na raspolagawe na ~lenstvoto za da<br />
se izbori za svoite prava, od barawata da se spre~at problemite<br />
na Upraven odbor, komunikacija i ubeduvawa so ~lenovite<br />
na stariot UO i koga seto ova ne profunkcionira, vo<br />
juni ovaa godina be{e formiran Inicijativen odbor sostaven<br />
od 24 zdru`enija od vkupno toga{ni 39 zdru`enija vo FFRM<br />
za svikuvawe na vonredno sobranie koe{to e najvisokoto<br />
odlu~uva~ko telo vo sekoja organizacija i toa se odr`a na 22<br />
juni.<br />
Moja zemja: Najmnogu napadi i obvinuvawa za vas ima{e<br />
od prethodnoto rakovodstvo na FFRM, kade {to pretsedatel<br />
be{e \oko Danailov. Ona {to be{e tvrdeno e deka sobranieto<br />
e nelegitimno i deka se napraveni nepravilnosti vo samata<br />
organizaciska struktura na FFRM. Kako go objasnuvate ova?<br />
Andrija Sekulovski: Lesno e da se obvinuva bez argumenti<br />
i toa ima kratkoro~no dejstvo. Lesno e sekoga{ da gi menuvate<br />
va{ite stavovi, kako {to narodski se veli „kako lelajka na<br />
oxak”, no te{ko e da izgradite stav koj{to e argumentiran<br />
i da go branite so fakti. Ovoj proces e sekoga{ najte`ok i<br />
najodgovoren. Za li~nostite {to gi davaa tie komentari ne<br />
sakam da komentiram vo momentov, no bi istaknal deka na<br />
takov na~in samo napravija problemi vo FFRM na {teta na<br />
farmerite i zemjodelstvoto. Treba da ni e jasno deka edna<br />
li~nost nitu mo`e da izgradi, nitu mo`e da rasturi edna organizacija.<br />
Jas organizacijata ja gledam kako tim na lu|e kade<br />
{to sekoj znae da si ja odraboti svojata zada~a.<br />
Moja zemja: Problemi nastanaa i vo regionalnite<br />
kancelarii na FFRM?<br />
Andrija Sekulovski: Da, za `al, onie lu|e koi se promoviraa<br />
deka se za FFRM smisleno napravija da im iste~at dogovorite<br />
na vrabotenite, gi zatvorija kancelariite, zamenija<br />
del od vrabotenite so obrazlo`enie deka ne bile soodvetni.<br />
To~no e deka dva meseca FFRM funkcionira{e bez pe~ati,<br />
koi bea vo porane{niot pretsedatel na FFRM, \oko Danailov,<br />
taka {to golem broj dokumenti, proekti ne mo`ea da<br />
bidat arhivirani i zavereni so pe~at na FFRM. Do den-denes<br />
nie gi nemame tie pe~ati i pokraj toa {to be{e pismeno pobarano<br />
tie da bidat vrateni vo FFRM. Vakvo ne{to ne se ima<br />
slu~eno vo izminatite godini od raboteweto na FFRM.<br />
Ona {to bi go istaknal sega e deka za kratok period ja<br />
smenivme slikata vo Federacijata. Kancelariite se otvoreni<br />
i si rabotaat normalno, se ostvaruvaat sredbi vo regionite<br />
za poblisku i realno da se informiraat ~lenkite za promenite<br />
vo FFRM.<br />
Moja zemja: Nasproti internite problemi vo FFRM, na<br />
{to momentno se fokusirate okolu aktuelnite zemjodelski<br />
problemi?<br />
Andrija Sekulovski: Ona {to tekovno se slu~uva{e vo<br />
FFRM jas go karakteriziram kako razvoj, sozrevawe na organizacijata<br />
i postavuvawe na pravila na igra so {to site }e<br />
imaat korist, a so toa se izbegnuvaat site nedorazbirawa.<br />
Vo nieden moment ne se prekina so gradeweto na relevantni<br />
stavovi za tekovnite problemi so koi se soo~uva na{eto<br />
~lenstvo. Naprotiv, se trgna kon direktna komunikacija vo<br />
pove}e regioni. Na vakov na~in FFRM ja gradi svojata prepoznatlivost<br />
i kon na{eto ~lenstvo, no i kon instituciite<br />
pred koi{to lobirame i gi zastapuvame na{ite ~lenki. Vo<br />
ovoj period intenzivno bevme vklu~eni vo pregovorite vo<br />
Ministerstvoto za zemjodelstvo pome|u lozarite i vinariite.<br />
Odr`avme i sredba so lozarite od cela Makedonija od<br />
kade {to proizlegoa glavnite zaklu~oci koi bea osnova za<br />
ponatamo{nite pregovori, a toa zna~i da se dogovorat minimalni<br />
ceni na nivo od minatata godina i da se isplatat dolgovite<br />
od minatata godina. Za vreme na pregovorite FFRM<br />
postojano se zalaga{e da se razvie dijalog pome|u dvete<br />
zasegnati strani, odnosno pome|u farmerite i vinariite.<br />
Moja zemja: Koja e va{ata programa na aktivnosti za<br />
re{avawe na problemite i za razvoj na zemjodelstvoto?<br />
Andrija Sekulovski: Noviot na~in na rabota na FFRM<br />
ponatamu }e se nadgraduva so toa {to se zacrtani slednite<br />
celi:<br />
- Mora da raspolagame so relevantni podatoci od na{eto<br />
~lenstvo kako preduslov za ponatamo{no gradewe na stavovi<br />
(preku agresivno a`urirawe na podatocite od na{eto ~lenstvo,<br />
koi se nivnite kapaciteti, do pravewe na kalkulacii za<br />
cenata na ~inewe na proizvod vo sekoj sektor poedine~no);<br />
- Noviot na~in na funkcionirawe se zasnova na formirawe<br />
na sektorski timovi so {to }e nastojuvame da gi predvidime<br />
problemite vo agrarot i za niv da davame jasni nasoki so cel<br />
tie da ne ni se slu~uvaat ili barem da gi predvidime rizicite<br />
vo na{eto rabotewe za tie da bidat vo {to pomal obem.<br />
Na vakov na~in }e se zajaknat kapacitetite na FFRM za<br />
konkretno i zna~ajno nastapuvawe i lobirawe pred soodvetnite<br />
institucii.<br />
Moja zemja: Kakva e komunikacijata so nadle`nite vladini<br />
institucii?<br />
Andrija Sekulovski: Komunikacija postoi, no nie kako organizacija<br />
sè u{te ne sme zadovolni vo dovolna mera od toa<br />
kako instituciite gledaat na nas. Nie morame da sorabotuvame,<br />
da razmenuvame iskustva, da gradime zaedni~ki politiki<br />
za razvoj na agrarot, sekoga{ mora argumentirano da gi<br />
sprotivstavuvame na{ite mislewa, stavovi, so edna cel – koga<br />
lu|eto }e se opredelat da investiraat vo agrarot, nivnite<br />
proizvodi da bidat konkurentni na pazarot, a nivnite stopanstva<br />
da bidat profitabilni.<br />
Moja zemja: Koja e va{ata poraka za zemjodelcite so cel da<br />
imame razvoj vo ovoj sektor?<br />
Andrija Sekulovski: Organizirani, educirani, potkovani<br />
so znaewe farmeri, sekojdnevno da u~ime i da gi sledime novite<br />
tehni~ko-tehnolo{ki dostignuvawa.<br />
Morame da bideme svesni i za globalizacijata, klimatskite<br />
promeni i samo informirani, organizirani, educirani }e<br />
mo`eme da se sprotivstavime na problemite {to ni gi sozdava<br />
prirodata, pazarot, vlasta.<br />
Ako go praktikuvame seto ona {to be{e ka`ano pogore,<br />
toga{ }e bidat gordi generaciite {to }e nè nasledat, a nie<br />
} e bideme edno svetlo minato za niv. •
RUBRIKA<br />
AGROVESTI<br />
Nadnaslov<br />
ON vo Wujork zaklu~ile:<br />
Malite farmi }e<br />
go prehranat svetot<br />
Istra`uva~ite veruvaat deka<br />
malite zemjodelci, odnosno malite<br />
farmi, se klu~ot za prehranuvawe<br />
na naselenieto na planetata. Zatoa<br />
e najva`no e da im se pomogne<br />
na malite farmi, zaklu~ile ekspertite<br />
na Konferencijata na<br />
Obedinetite nacii posvetena na<br />
postignuvawe na Mileniumskite<br />
razvojni celi, so koi bi trebalo<br />
da se namali siroma{tijata i gladot<br />
vo svetot.<br />
FAO<br />
Cenata na<br />
p~enicata<br />
nestabilna do<br />
2011 godina<br />
„Svetskite ceni na<br />
p~enicata vo slednite meseci<br />
}e bidat visoki i nestabilni,<br />
no tie nema da ja predizvikaat<br />
op{tata stapka na inflacija<br />
vo cenite na hranata na svetskiot pazar. Problemot so namaluvawe<br />
na `itnite kulturi vo svetot zasega se pokriva so<br />
tro{ewe na rezervite. Koga tie }e se namalat, cenite } e bidat<br />
poneprifatlivi otkolku {to se sega”, re~e Abdolreca<br />
Abasijan, analiti~ar na pazarot na `ito pri FAO, vo intervju<br />
za „Rojters”. Abasijan predviduva deka ovaa situacija } e<br />
potrae dodeka ne se dobijat poprecizni predviduvawa za<br />
`etvata vo 2011 godina. Toj zabele`uva deka FAO, poradi poniskite<br />
procenki za ruskata `etva, }e ja namalat svojata prognoza<br />
za rodot na `itarkite vo 2010 godina za 5-7 milioni toni.<br />
Belgrad<br />
Za{tita na unikatnata<br />
tegla za med<br />
Sojuzot na p~elarskite organizacii na Srbija ja za{titil<br />
unikatnata tegla za med vo Institutot za intelektualna sopstvenost.<br />
Unikatnata tegla na SPOS ima tradicionalna forma<br />
na }up, so natpis so kirili~ni bukvi na dolniot del na teglata:<br />
„Sojuz na p~elarskite organizacii na Srbija” i so grbot na SPOS<br />
na vrvot na teglata. Vo teglata<br />
sobira kilogram med. Teglite<br />
mo`at da gi koristat samo ovlasteni<br />
lica (pravni i fizi~ki) i<br />
da gi polnat isklu~itelno so med<br />
sobran od teritorijata na Srbija.<br />
Vo tekot na slednata godina<br />
}e bide zavr{en Pravilnikot za<br />
regulirawe na p~elarskite dobri<br />
praktiki koi }e bidat osnova<br />
za koristewe na teglata od strana<br />
na site ~lenovi na SPOS.<br />
So podr{ka od AgBiz<br />
Makedonski izvoznici<br />
na saem vo Moskva<br />
Tri makedonski izvoznici na sve`i proizvodi: Agrolozar,<br />
od Strumica, Vardar 03 Gradsko i Baxo Bogdanci, gi izlo`ija<br />
svoite proizvodi na saemot„Svetot na hranata vo Moskva”<br />
vo Rusija, koj se odr`a od 13 do 18 septemvri. Makedonskite<br />
kompanii uspe{no gi prezentiraa svoite sve`i proizvodi,<br />
ostvarija kontakti so potencijalni kupuva~i i potpi{aa<br />
pred-dogovori za proda`ba na makedonski sve`i proizvodi<br />
vo vrednost od 1,5 milion evra. So cel podobro razbirawe<br />
na ruskiot pazar od 2008 godina AgBiz organizira studiski<br />
patuvawa na saemot „Svetot na hranata vo Moskva”. Vrz osnova<br />
na postignatite rezultati na izlo`bata od minatata godina<br />
kade {to bea potpi{ani dogovori vo vrednost od 958.000<br />
evra, ovaa godina u~esnicite postignaa u{te pogolemi rezultati.<br />
„Svetot na hranata vo Moskva” e eden od najrelevantnite<br />
saemi od oblasta na ovo{jeto i zelen~ukot. Kompanii<br />
koi se dobro postaveni i pretpoznatlivi na ruskiot pazar<br />
i onie koi sega planiraaat da stanat del od ovoj pazar. Saemot<br />
e efikasna platforma za povrzuvawe i komunicirawe<br />
so brojnite kupuva~i i dobavuva~i na ruskiot i na drugite<br />
pazari. So naselenie od 150 milioni lu|e, Rusija e mnogu<br />
golem pazar za sve`i proizvodi.<br />
6 | MOJA ZEMJA
MINISTERSTVO RUBRIKA ZA ZEMJODELSTVO, [UMARSTVO Nadnaslov I VODOSTOPANSTVO<br />
Prestanuva da va`i Odlukata za vrzan<br />
uvoz na bra{no so doma{na p~enica<br />
Po predlog na Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo,<br />
Vladata na Republika Makedonija donese Odluka za prestanuvawe<br />
na va`ewe na merkata za za{tita na pazarot na p~enica i na bra{no so<br />
vrzuvawe na koli~estvata na uvoz na bra{no so otkup na doma{na p~enica<br />
vo soodnos 1 sprema 4.<br />
Po stabiliziraweeto na doma{niot i na stranskiot pazar so p~enica i so<br />
bra{no i so prethodno prestanuvawe na va`nosta na odredbata od Odlukata za<br />
vrzuvawe na uvozot so otkup na doma{na p~enica, so najnovata Odluka, uvozot na<br />
p~enica i na bra{no }e se vr{i bez dopolnitelni obvrski.<br />
Ovaa odluka vleguva vo sila prviot den po nejzinoto objavuvawe vo „Slu`ben<br />
vesnik na Republika Makedonija”.<br />
Vremenata odluka od 21.07.2010 godina be{e donesena zaradi za{tita<br />
na doma{niot pazar so p~enica i bra{no, no i za zemjodelskite proizvoditeli.<br />
Vo periodot na nejzinoto va`ewe, taa gi postigna efektite. Otkupnata cena na<br />
p~enicata od sedum denari za kilogram vo po~etokot na `etvata dostigna do 10<br />
denari na krajot od otkupnata kampawa. •<br />
Ministerstvoto za zemjodelstvo gi sprovede EU preporakite<br />
od lanskiot Izve{taj za sostojbite vo agrarot<br />
Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo vo izminatiot period realizira najgolem del od<br />
merkite za prilagoduvawe na makedonskata agrarna legislativa so evropskata. Od vkupno izgotvenite {est zakonski<br />
re{enija soglasno EU preporakite, doneseni se tri, za ribarstvo i akvakultura, za zemjodelstvo i ruralen<br />
razvoj i za vino, vo sobraniska procedura se dve, za kvalitet na zemjodelski proizvodi i za bezbednost na hrana na<br />
`ivotni, a edno za bezbednost na hrana e na razgleduvawe vo Vladata.<br />
Ova, resorniot minister Qup~o Dimovski mu go soop{ti na vicepremierot za evropski pra{awa, Vasko Naumovski, na rabotniot<br />
sostanok vo Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.<br />
„Konstatiravme deka se ve}e prezemeni potrebnite merki za najgolem del od preporakite notirani vo lanskiot izve{taj od<br />
Evropskata komisija. Pove}eto se od oblasta na bezbednost na hrana i ruralen razvoj”, izjavi Naumovski po sredbata.<br />
Zaedno so podzakonskite akti i zakonite doneseni vo ovoj period, napomena, Ministerstvoto za zemjodelstvo prilagodi<br />
vkupno 208 EU merki, regulativi, direktivi i odluki, {to e dobar pokazatel za stepenot na usoglasenost vo fazata vo koja se<br />
nao|a Makedonija.<br />
Donesuvaweto na Zakonot za bezbednost na hranata }e gi ras~isti site dosega{ni nedore~enosti okolu preklopuvaweto<br />
na ingerenciite na ministerstvata za zemjodelstvo i za zdravstvo vo ovaa sfera. „Edna od celite na ovoj zakon e da se podelat<br />
nadle`nostite na dvete institucii. Toa be{e i edna od zabele{kite vo posledniot Izve{taj od Evropskata komisija”, re~e<br />
vicepremierot.<br />
Ministerot Dimovski najavi deka za {to e mo`no pokus rok do Vladata }e bidat dostaveni i izmenite na Zakonot za zemjodelsko<br />
zemji{te koi zna~itelno }e ja olesnat postapkata za dobivawe imotni listovi preku lokalnata samouprava.<br />
„]e uspeeme blagovremeno da go dostavime Zakonot i do Sobranieto. Izgotvenoto re{enie }e go olesni dobivaweto dokumentacija<br />
za zemjodelcite koi imaat potreba i `elba da apliciraat za finansiska poddr{ka, a ~ii barawa glavno se odnesuvaat<br />
na objekti vo ruralnite sredini”, istakna Dimovski.<br />
Odgovoraj}i na novinarski pra{awa, ministerot re~e deka subvenciite za tutunot se celosno isplateni, a vo tek e realizacija<br />
i na poddr{kata za mlekoto. Pred objavuvaweto na esenskiot Izve{taj od Evropskata komisija za napredokot na Makedonija,<br />
Naumovski }e ima u{te edna sredba so Dimovski vo vrska so EU aktivnostite na Ministerstvoto.•<br />
Sproveduvawe na programata za plodou`ivawe<br />
Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo aktivno rabote{e na sproveduvawe na merkata od<br />
posledniot paket antikrizni merki za davawe na dr`avno zemjodelsko zemji{te na plodou`ivawe na nevrabotenite<br />
i socijalno neobezbedenite lica. Pri posetata na op{tina Sveti Nikole i sredbata so gradona~alnikot<br />
Robert \orgiev, zamenik-ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Perica Ivanoski, istakna<br />
deka ova e edna od merkite na Vladata so koja im se dava mo`nost za samovrabotuvawe na nevrabotenite i socijalno<br />
neobezbedenite lica i toa so dodeluvawe na dr`avno zemjodelsko zemji{te na pet godini, bez pla}awe na zakupnina.<br />
„Pravo za podnesuvawe barawa za dodeluvawe na dr`avno zemjodelsko zemji{te na plodou`ivawe imaa nevrabotenite<br />
lica, evidentirani vo Agencijata za vrabotuvawe najmalku edna godina, nevraboteni lica na koi rabotniot odnos<br />
8 | MOJA ZEMJA
Nadnaslov<br />
RUBRIKA<br />
im prestanal poradi ste~aj, likvidacija ili delovni pri~ini (tehnolo{ki, ekonomski organizacioni i sli~ni promeni).<br />
Pravo da apliciraat za ovaa merka imaa i nevrabotenite lica koi{to se korisnici na pari~en nadomestok soglasno Zakonot<br />
za vrabotuvawe i osiguruvawe vo slu~aj na nevrabotenost, kako i nevrabotenite na koi im prestanalo pravoto na pari~en<br />
nadomestok, edna godina od prestanuvaweto na pravoto. Za ovaa merka barawe mo`ea da dostavat i korisnicite na socijalna<br />
pari~na pomo{, soglasno Zakonot za socijalna za{tita”, istakna zamenik-ministerot Ivanoski.<br />
Soglasno ovaa programa, na plodou`ivawe se dadeni 750 hektari dr`avno zemjodelsko zemji{te i toa na celata teritorija<br />
na Republika Makedonija. Vo Sveti Nikole, na plodou`ivawe se dadeni 25 hektari.<br />
Barawe za dodeluvawe zemjodelsko zemji{te na plodou`ivawe zainteresiranite lica mo`ea da podnesat do 26 septemvri i<br />
toa vo podra~nite edinici na Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, kade {to se nao|a zemjodelskoto<br />
zemji{te za koe se zainteresirani. •<br />
Ministerot Dimovski se sretna so noviot turski<br />
ambasador vo Republika Makedonija, g. Sokmensuer<br />
Ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo,<br />
Qup~o Dimovski, se sretna so noviot ambasador na Republika<br />
Turcija vo na{ava dr`ava, \urol Sokmensuer.<br />
„Republika Makedonija ima odli~na sorabotka so Republika<br />
Turcija vo site sektori, vklu~itelno i vo zemjodelstvoto. Na{ite<br />
dve dr`avi gi povrzuva dolga zaedni~ka istorija i prijatelstvo, ottamu<br />
e i moeto zadovolstvoto {to ovaa godina Republika Turcija e zemjapartner<br />
na ovogodi{niot me|unaroden saem za zemjodelstvo {to naskoro<br />
}e se odr`i kaj nas. Raduva i faktot {to gostin na ovaa saemska manifestacija<br />
}e bide i mojot kolega, ministerot za zemjodelstvo i ruralen<br />
razvoj na prijatelska Turcija, gospodin Mehmet Mehdi Eker”, istakna<br />
ministerot Dimovski.<br />
Ambasadorot Sokmensuer ja pozdravi dosega{nata uspe{na i plodna<br />
sorabotka na ministerot Dimovski so negoviot prethodnik, ambasadorot<br />
Aslan Hakan Ok~al, i veti prodol`uvawe i prodlabo~uvawe na<br />
sorabotkata na site poliwa. •<br />
Ministerot Dimovski ja otvori godi{nata konferencija na<br />
„PREPARE” programata za ruralen razvoj<br />
Preku 100 pretstavnici od 20 evropski dr`avi u~estvuvaat na godi{nata konferencija na „PREPARE” programata vo<br />
Ohrid. Programata posvetena na ruralniot ekonomski razvoj i pro{iruvaweto na EU kon Jugoisto~na Evropa ja otvori<br />
ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Qup~o Dimovski.<br />
Celite na programata „PREPARE”, istakna Dimovski, se sovpa|aat so makedonskata nacionalna Programa za ruralen<br />
razvoj – jaknewe na gra|anskoto op{testvo i promocija na multinacionalnata razmena vo ruralniot razvoj.<br />
„Su{tinata na Programata za ruralen razvoj ~ija osnova e modernizacijata i razvojot na ruralnite stopanstva, zemjodelcite<br />
dobro ja razbraa. Samo minatata godina preku ovaa programa se nabaveni 250 novi traktori, priklu~na mehanizacija,<br />
modernizirani se golem broj sto~arski farmi, {to odi vo nasoka na ostvaruvawe na celta – podobruvawe na standardot na<br />
ruralnoto naselenie i `ivotot na selo”, naglasi ministerot Dimovski.<br />
Toj oceni deka konferencijata e dobra mo`nost za sogleduvawe na tekovnite i idnite predizvici vo ruraliot razvoj vo Evropa,<br />
osnova za razmena na iskustva i idei, stimulirawe na sorabotkata i promovirawe na dijalogot me|u institucionalniot,<br />
privatniot i gra|anskiot sektor.<br />
Spored pretsedava~ot so „PREPARE”, Hanes Lorencen, va`nosta na rabotilnicite kako ovaa vo Ohrid e golema zatoa {to vo<br />
nejzinata rabota, osven zemjite-~lenki na EU, u~estvuvaat i dr`avite koi sè u{te se nadvor od evropskoto semejstvo.<br />
„Toa e na{eto bogatstvo, {to mo`eme da poka`eme deka gra|anskoto op{testvo mo`e da gi koordinira svoite aktivnosti na<br />
nivo na Evropa, a ne na nivo na EU, kako i da manifestira konstruktivna sorabotka me|u subjekti na site op{testveni nivoa”,<br />
istakna Lorencen.<br />
Aktivnostite vo ramki na mre`ata „PREPARE” se vo nasoka na jaknewe na civilnoto op{testvo i promocija na me|unarodnata<br />
sorabotka vo delot ruralen razvoj, osobeno kaj novite ~lenki na Unijata, dr`avite- kandidati za ~lenstvo, kako i zemjite koi<br />
~ekaat na EU pro{iruvaweto.<br />
Edna od najva`nite komponenti na programa „PREPARE” se tokmu me|unarodnite sobiri kako ovoj {to se odr`uva vo Ohrid,<br />
na koi im se ovozmo`uva na ruralnite zaednici da raspravaat i da gi iznesuvaat stavovite za aktuelnite predizvici so koi<br />
se soo~uva ruralniot razvoj vo Evropa, za sozdavaweto uslovi za kontakti za razmena na idei i iskustva, kako i za promocija na<br />
dijalogot me|u institucionalniot, privatniot i gra|anskiot sektor. •<br />
oktomvri 2010 | 9
GRADINARSTVO<br />
Odgleduvawe na {eri-domati<br />
Prinosot na {eri-domatite e pogolem otkolku na obi~nite, veli<br />
Blagoj~e Anastasov, koj deset godini se zanimava so gradinarstvo<br />
Pi{uva: Biljana Petrovska - Mitrevska<br />
Najkupuvani<br />
domati na<br />
evropskite<br />
pazari<br />
[eridomatite<br />
imaat<br />
mnogu specifi~en<br />
sladok vkus poradi<br />
visokiot procent na glikoza<br />
i fruktoza, a izobiluvaat so<br />
antioksidansi, pigmentot<br />
likopen, a karotinot im<br />
dava isklu~itelna<br />
hranliva vrednost.<br />
@elbata da vnesuva inovacii<br />
vo gradinarstvoto go naterala<br />
mladiot farmer<br />
Blagoj~e Anastasov od svetinikolskoto<br />
selo Aximatovo da odgleduva<br />
sitnoplodni {eri-domati. Toj<br />
deset godini se zanimava so zemjodelstvo,<br />
a ovaa godina prv pat zasadil {eridomati.<br />
„[eri-domatite se mnogu barani<br />
na evropskite pazari i neslu~ajno<br />
se prifateni od zapadniot pazar.<br />
Potro{uva~ite pove}e sakaat sitni otkolku<br />
krupni plodovi. Ovoj trend naskoro<br />
}e dojde i kaj nas”, veli Anastasov.<br />
Domatite gi nasadil vo mart. Tie ne<br />
baraat posebna tehnologija na odgleduvawe.<br />
Taa e ista so onaa na obi~niot domat.<br />
„Edinstvenata razlika e vo goleminata<br />
na semeto, {to vo praktikata<br />
zna~i podolg period za negovo poniknuvawe.<br />
Ovaa godina be{e specifi~na<br />
vo za{titata na domatite. Najprvo<br />
upotrebiv bakarni preparati koi<br />
pomagaat protiv plamenicata, a voedno<br />
i ja zajaknuvaat lisnata masa”, objasnuva<br />
Anastasov. Toj go upotrebil preparatot<br />
„Acrobat” protiv plamenicata, a protiv<br />
sivoto gniewe i pepelnicata upotrebil<br />
sistematski preparati („Collis”, „Indar”,<br />
„Vivando”) od programata na BASF. [eridomatite<br />
gi navodnuva so sistem kapka po<br />
kapka zatoa {to tie baraat mnogu voda.<br />
Prihranuvaweto go vr{i so kristalni<br />
|ubriva, a rezultatot se kvalitetni<br />
plodovi. Prinosot na {eri-domatite e<br />
pogolem otkolku na obi~nite, veli Anastasov.<br />
•<br />
Anastasov<br />
domatite<br />
gi prodava vo<br />
mala plasti~na<br />
ambala`a.<br />
[eri-domatite<br />
mo`e da se ~uvaat do<br />
tri nedeli.<br />
10 | MOJA ZEMJA
Odgleduvawe na korni{oni GRADINARSTVO<br />
Od eden dekar –<br />
pet tona prinos<br />
„Za korni{onite e karakteristi~no toa {to tie za berba stasuvaat mnogu brzo,<br />
odnosno za 20 dena zapo~nuva berbata, {to zna~i deka sekoja godina na 1 septemvri<br />
po~nuvame da bereme za proda`ba”, veli Ron~e Trajkovska<br />
Pi{uva: Qubinka Divjakoska<br />
Vi{ni, lozje, `itarki, grav, praz, zelka i korni{oni. Seto ova<br />
mo`e da se vidi na trite hektari povr{ina koja{to ja obrabotuva<br />
semejstvoto Trajkovski od strumi~koto selo Grado{orci. Ona<br />
{to e karakteristi~no za niv se korni{onite. Na ~etiri dekari<br />
pod plastenik proizveduvaat rani krastavici od sortata „sandra” i esenski<br />
kratki krastavici, korni{oni od sortata „pasamonte”.<br />
Korni{onite se sadat na 25 juli vo paleti isklu~itelno so humus.<br />
Dodeka semeto se nao|a vo paletite, potrebno e dobro provetruvawe<br />
bidej}i, vo sprotivno, poradi visokite temperaturi, rasadot bi izgorel.<br />
„Od 5 do 10 avgust se rasaduvaat vo plastenicite na razdale~enost<br />
pome|u korenite od 35 do 40 sm, a me|u redovite se ostava prostor od 80<br />
sm. Vo eden dekar vleguvaat od 3.000 do 3.500 koreni. Po rasaduvaweto<br />
mnogu bitno e navodnuvaweto.<br />
Za korni{onite e karakteristi~no toa {to tie za berba stasuvaat<br />
mnogu brzo, odnosno za 20 dena zapo~nuva berbata, {to zna~i deka sekoja<br />
godina na 1 septemvri po~nuvame da bereme za proda`ba”, veli Ron~e<br />
Trajkovska.<br />
Ovie rastenija se naj~esta `rtva na pepelnica, medovina, plamenica.<br />
Poradi toa tie mora da se prskaat so hemiski preparati na sekoi sedum<br />
dena.<br />
„Korni{onite davaat dobar prinos. Od eden dekar se vadi prinos od<br />
okolu pet tona”, velat Ron~e i JordanTrajkovski.<br />
Rodot go prodavaat na otkupni punktovi i na zelenite pazari vo Strumica,<br />
no velat deka otkupnata cena e niska koga }e se napravi sporedba<br />
so tro{ocite koi se pravat za odgleduvawe. •<br />
Od 5 do 10 avgust se rasaduvaat vo plastenicite<br />
Sorta „pasamonte"
aprz RUBRIKA ^uvawe i odr`uvawe na zelen~ukot Nadnaslov vo sve`a sostojba vo zima<br />
Temperaturata i<br />
Vo intenzivnoto proizvodstvo proizvoditelite koristat sovremeni<br />
objekti so strogo kontrolirani uslovi na ~uvawe. Edinstveno taka<br />
mo`at da bidat sigurni deka plasmanot na nivnoto proizvodstvo<br />
nema da zavisi od momentalnata cena na pazarot i proda`bata }e ja<br />
izvr{at koga }e im odgovara proda`nata cena<br />
Pi{uva: Stojan Gligorov, dipl. in`. agronom<br />
za zdrav<br />
Optimalna temperatura za ~uvawe 10°C<br />
vla`nost okolu 90%<br />
Morkovot mo`e da se ~uva vo ladilnici pri<br />
visoka relativna vla`nost od 96 do 100% na<br />
temperatura 0-1°C<br />
12 | MOJA ZEMJA<br />
Celta na ~uvaweto na zele n<br />
~ukot i ovo{jeto e toa da se koristi<br />
ili konsumira vo sve`a<br />
sostojba vo {to podolg vremenski<br />
period. Podolgoto za~uvuvawe vo<br />
sve`a sostojba na ovo{jeto i zelen~ukot<br />
ovozmo`uva pogolema konkurentnost<br />
na pazarot vo tekot na celata godina<br />
i go namaluva sezonskiot karakter na<br />
proizvodstvo i proda`ba. Zatoa e mnogu<br />
va`no da se namalat zagubite u{te vo<br />
tekot na berbata, pravilno da se pakuva<br />
zelen~ukot i da se skladira vo najoptimalni<br />
uslovi, taka {to vo tekot na<br />
~uvaweto promenite vrz samiot plod da<br />
se svedeni na minimum, a so toa }e se ostvarat<br />
pogolemi dobivki.<br />
Poradi toa na~inot na ~uvawe i<br />
odr`uvawe na zelen~ukot i ovo{jeto<br />
e edna od mnogute va`ni i prioritetni<br />
celi vo celokupnoto proizvodstvo<br />
so cel da se zadr`i kvalitetot<br />
i koli~estvoto i toa da se plasira za<br />
podolg period do opredeleni destinacii<br />
kade {to }e se ostvarat povisoki<br />
ceni, {to se podrazbira koga odreden<br />
proizvod e baran na pazarot, a go nema<br />
vo dovolni koli~estva.<br />
Dol`inata na kvalitetot i ~uvaweto<br />
na zelen~ukot zavisat od uslovite pred<br />
po~etokot na berbata, vo tekot na berbata,<br />
pa sè do sortiraweto, pakuvaweto<br />
i samiot proces na ~uvawe. Na~inot<br />
na ~uvawe zavisi od toa za kakov<br />
zelen~uk se raboti:korenesto-krtolest<br />
(morkov, cveklo, pa{kanat, rotkvica,<br />
kompir),lukovi~est zelen~uk (kromid,<br />
luk, praz), lisnat zelen~uk (marula,<br />
spana}, karfiol, zelka, brokula), domat,<br />
piperka, krastavica, lubenica, boranija,<br />
gra{ok itn.<br />
Porano (a delumno i sega) naj~esto<br />
se koristela klasi~na tehnologija<br />
na ~uvawe na zelen~ukot i negovo<br />
odr`uvawe i ladewe. Mnogu retko se<br />
koristele ili nemalo mo`nosti za<br />
odr`uvawe vo kontrolirani uslovi za<br />
razladuvawe i odr`uvawe. Za razlika<br />
ottoga{, sega postoi golem interes za<br />
izgradba i nabavka na oprema so koja<br />
mo`e da se obezbedi kontrolirana<br />
atmosfera za ~uvawe i odr`uvawe na<br />
zelen~ukot. Ne mo`eme da ne spomeneme<br />
deka za nabavka na takvata oprema sega<br />
zemjodelcite se potpomognati i od IP<br />
ARD pretpristapnite fondovi koi se<br />
realiziraat preku odredeni merki od<br />
strana na MZ[V.<br />
KOMPIR - kako kultura obi~no se<br />
~uva vo period od 6 do 10 meseci i toa vo<br />
sovremeni objekti koi{to se specijalno<br />
gradeni i opremeni. Me|utoa se sre} a<br />
va i ~uvawe vo podrumski prostorii,<br />
{upi i prostorii koi ne se adekvatni<br />
za odr`uvawe i pritoa zagubite se<br />
mnogu golemi, duri i do 20%, a vremenskiot<br />
period na ~uvawe e pokratok, 3-5<br />
meseci. Vo tekot na ~uvaweto mora da<br />
postoi ventilacija koja }e ja reducira<br />
koncentracijata na jaglerod dioksid i<br />
povr{inata na kompirot treba da ostane<br />
suva.
Nadnaslov<br />
RUBRIKA<br />
vla`nosta presudni<br />
zelen~uk<br />
Za da se odr`i vo sve`a sostojba, se ~uva na<br />
mnogu niska temperatura (0-5°C) i visoka<br />
relativna vla`nost (90-95%)<br />
Postojat normativi koi gi odreduvaat<br />
parametrite za ~uvawe – temperaturata,<br />
relativnata vla`nost<br />
Optimalnata temperatura za ~uvawe<br />
na kompirot za merkantilna upotreba<br />
e okolu 10°C, a za semenska upotreba e<br />
2-4°C i vla`nost okolu 90%. Ovie uslovi<br />
se postignuvaat vo razladni komori<br />
vo koi temperaturata varira vo zavisnost<br />
od toa koj proizvod se ~uva: ako e<br />
lukovi~est zelen~uk, potrebna e temperatura<br />
od 0°C, za lisnat zelen~uk, zelka,<br />
korenest zelen~uk 8-10°C, za piperka,<br />
domat, modar patlixan 10-15°C, isto kako<br />
i za krastavica, lubenica. Zelen~ukot<br />
glavno e smesten na paleti, a pome|u niv<br />
se ostava prostor za slobodna cirkulacija<br />
na ladniot vozduh.<br />
KROMIDOT mo`e dobro da se so~uva<br />
i skladira, ako vadeweto bide vo vistinskoto<br />
vreme ili koga }e ja dostigne polnata<br />
zrelost. Vo takov slu~aj postojat<br />
standardi za kvalitet so ~ija primena<br />
se postignuva najdobar efekt. Taka, vo<br />
tekot na vadeweto mora da bide potpolno<br />
zrel i potrebno e nadvore{nite<br />
listovi da bidat suvi za da vo tekot na<br />
~uvaweto ne dojde do promena na bojata<br />
na mesestiot del. Pri vadeweto mora da<br />
se izvr{i sortirawe, t.e. izdvojuvawe<br />
na sitnite glavici, o{tetenite, primesi<br />
od zemja, grutki. Potoa se polni<br />
vo vre}i, kartonski kutii, kontejneri<br />
itn. Skladiraweto i ~uvaweto na kromidot<br />
e so cel da se prodol`i periodot<br />
na ~uvawe i da se minimizira zagubata.<br />
Postojat normativi koi gi odreduvaat<br />
parametrite za ~uvawe – temperaturata,<br />
relativnata vla`nost i vremetraeweto.<br />
CVEKLOTO se odgleduva najmnogu vo<br />
isto~na i centralna Evropa. Se deli na<br />
sorti: rani – do 100 dena, srednostasni –<br />
od 100 do 130 dena i docni – nad 130 dena. Za<br />
da se odr`i vo sve`a sostojba, se ~uva na<br />
mnogu niska temperatura (0-5°C) i visoka<br />
relativna vla`nost (90-95%). Zna~i,<br />
najpovolni se uslovite koga temperaturata<br />
e 0°C, a vla`nosta na vozduhot<br />
95-100%. Se ~uva 3-5 meseci, no mo`e i<br />
6-8 meseci ako uslovite vo skladi{teto<br />
se optimalni. So poka~uvawe na nivoto<br />
na CO2 se zabavuva procesot na gniewe.<br />
Mo`nosta za podolgo ~uvawe na cvekloto<br />
e uslovena i od sortata, goleminata na<br />
korenot, sodr`inata na suvi materii,<br />
tehnolo{kata zrelost i uslovite na<br />
~uvawe. Dehidriraweto na korenot mo`e<br />
da se namali ako vla`nosta na cvekloto<br />
i vla`nosta na vozduhot e pomala. So<br />
~uvaweto na cvekloto vo podrumski i<br />
neadekvatni prostorii po 2-3 meseci<br />
sodr`inata na betanin se namaluva, a so<br />
~uvawe okolu {est meseci toa mo`e da<br />
se namali i do 10%. Za doma{na potreba<br />
i pomalo koli~estvo na prerabotki, od<br />
golema va`nost e ~uvaweto vo prostorii<br />
i objekti kako {to se trapovi, podrumi,<br />
magacini, kade {to uslovite za regulacija<br />
se te{ki. Ako se ~uva vo podrumski<br />
prostorii, cvekloto treba da bide<br />
razredeno, da ne e na golemi kupovi i<br />
temperatura da bide nad 0°C. Vo vakvi<br />
uslovi mo`e da se ~uva do tri meseci, se<br />
razbira, ako se odr`uva i vla`nosta za<br />
da ne dojde do dehidrirawe na korenot.<br />
MORKOV – Tehnolo{kata zrelost<br />
nastapuva koga najstarite listovi<br />
po~nuvaat fiziolo{ki da izumiraat.<br />
Od tehnolo{kata zrelost na morkovot<br />
zavisi i dol`inata na ~uvawe, intenzitetot<br />
na venewe i gniewe vo tekot<br />
na ~uvaweto. Berbata na morkovot vo<br />
tekot na oktomvri e nameneta za podolgo<br />
~uvawe i dava dobri rezultati ako<br />
temperaturite ne se ve}e mnogu niski,<br />
a rastenijata se vo dobra sostojba.<br />
Morkovot mo`e da se ~uva vo ladilnici<br />
pri visoka relativna vla`nost od<br />
96 do 100% na temperatura 0-1°C vo<br />
tekot na 4-5 meseci. Mlad i nedovolno<br />
zrel morkov mo`e da se ~uva 4-6 nedeli<br />
na temperatura od 0°C, ako prethodno<br />
e izvr{eno predladewe. Morkov vo<br />
vezanici so listovi se ~uva tri nedeli<br />
na 0°C ili vo tekot na 10 dena<br />
na temperatura od 5°C. Morkovot mo`e<br />
da se ~uva zaedno so drugi rastitelni<br />
vidovi, kako {to se: cveklo, zelkovi<br />
kulturi, praz, salata. Mo`e da se ~uva<br />
vo podzemni i nadzemni trapovi. Pri<br />
trapeweto pome|u korewata mo`e da<br />
se stavi siten i vla`en pesok koj go<br />
spre~uva {ireweto na bolestite i isparuvaweto<br />
na vla`nosta.<br />
oktomvri 2010 | 13
GRADINARSTVO Tehnologija na odgleduvawe na „kurtovska kapija”<br />
Od 1 dekar<br />
Za vo plastenici Gonevi<br />
go koristat semeto<br />
„palane~ko ~udo”, a za<br />
na otvoreno koristat<br />
doma{no seme ostaveno od<br />
minatata godina<br />
Pi{uva: Vesna Delovska<br />
Na deset dekari povr{ina<br />
bra~niot par Gonevi od strumi~koto<br />
selo Dobrejci odgleduvaat<br />
piperka od sortata<br />
„kurtovska kapija”, na tri dekari pod<br />
plastenici i sedum dekari pod otvoreno.<br />
Ona {to gi motiviralo Marijan i<br />
Silvana da se zanimavaat so zemjodelstvo<br />
(i toa mnogu uspe{no) e `elbata<br />
da se proizveduva i da se bide reper<br />
vo regionot. Gonevi ~esto pati znaat<br />
da ka`at deka klimatskite uslovi<br />
vo nivniot kraj se na nivna strana,<br />
no golemo vlijanie imaat i nivnite<br />
roditeli od koi ja nasledile qubovta<br />
i posvetenosta kon zemjodelstvoto i<br />
tradicionalnoto proizvodstvo.<br />
Bra~niot par Gonevi, za „Moja zemja”,<br />
ja otkrija svojata tajna na odgleduvawe<br />
na „kurtovskata kapija”.<br />
Rasad na „kurtovska kapija”<br />
Semeto „palane~ko ~udo” Gonevi<br />
go nabavuvaat od zemjodelski apteki i<br />
toa e nameneto za vo plastenici. Marijan<br />
i Silvana za na otvoreno koristat<br />
doma{no seme ostaveno od minatata godina.<br />
Semeto go seat vo periodot od 15<br />
do 20 mart i dodeka da nikne rasadot<br />
sekojdnevno go navodnuvaat okolu 15 do<br />
20 dena.<br />
Proizvodstvoto na rasadot e vo<br />
gusti lei i se tretira so herbicidi<br />
edna{ do dva pati. Po 15 maj se rasaduva.<br />
Rastojanieto na sadewe e 20-25 sm<br />
od koren do koren vo redot, a me|u redovite<br />
e 40-45 sm.<br />
Navodnuvawe<br />
Vo tekot na vegetacijata se potrebni<br />
7 do 8 navodnuvawa na povr{inite<br />
na otvoreno, a vo plastenicite Gonevi<br />
navodnuvaweto go vr{at so pomo{ na<br />
sistem kapka po kapka i toa vo prosek do<br />
deset pati. Golemo vlijanie kaj navodnuvaweto<br />
imaat vremenskite uslovi.<br />
\ubreweto na po~vata zapo~nuva so<br />
osnovno |ubrewe (tri petnaesetki) na<br />
celata povr{ina pred rasaduvaweto<br />
(40-50 kg na dekar).<br />
Vo plastenicite Gonevi stavaat<br />
kristalno |ubre vo sistemot za navodnuvawe,<br />
a na otvoreno se stava granulirano<br />
|ubre i toa vo za{titen prostor<br />
20:20:20 (tri dvaesetki), a na otvoreno<br />
„Kan” i „Urea”.<br />
Obrabotka i berba<br />
Pra{eweto i kopaweto se izvr{uva<br />
tri pati do berbata, dodeka vrzuvaweto<br />
vo plastenicite se odviva 30-40 dena<br />
po rasaduvaweto so cel da ne se dojde<br />
14 | MOJA ZEMJA
do 4 tona piper<br />
do raskr{uvawe na korewata. Ovaa operacija ne se primenuva<br />
na otvoreno.<br />
Berbata na „palane~ko ~udo” zapo~nuva od 20 avgust i trae<br />
do krajot na septemvri. Karakteristi~no za ovaa sorta e toa<br />
{to taa mnogu brzo sozreva za razlika od doma{noto seme koe<br />
zapo~nuva da se bere nekade od 20 septemvri, pa sè do prvata<br />
slana ili do prvite esenski mrazevi.<br />
Piperkite za prerabotuva~kite kapaciteti Gonevi gi pakuvaat<br />
vo mre`esti vre}i, dodeka prvata klasa koja e nameneta za<br />
izvoz se pakuva vo kartonska ambala`a.<br />
Kaj proizvodstvoto na otvoreno od 1 dekar se o~ekuva 2-3<br />
tona piper, dodeka vo plastenik proizvodstvoto e zna~itelno<br />
pogolemo i se dvi`i od 3,5-4 tona po dekar.<br />
Cenata za kilogram industriski piper se dvi`i od 12 do 14<br />
denari, dodeka cenata za prvata klasa se dvi`i od 18 do 20 denari.<br />
Ovaa piperka, kako {to velat Gonevi, e nameneta za izvoz vo<br />
Rusija i Bugarija.<br />
Gonevi se zadovolni od kvalitetot i od proizvodstvoto ovaa<br />
godina, no smetaat deka cenata e niska.<br />
„Za razlika od 2008 godina, koga kilogram industriska<br />
piperka se prodaval za 28 do 30 denari, ovogodi{nite ceni se<br />
daleku poniski i se dvi`at od 18 do 20 denari za kilogram, a<br />
tro{ocite za proizvodstvo se visoki”, velat Marijan i Silvana<br />
Gonevi. •<br />
oktomvri 2010 | 15
GRADINARSTVO<br />
Male{evski kompir<br />
Klimatskite<br />
promeni go<br />
namalija<br />
prinosot<br />
Naglite vremenski promeni go namalija prinosot na kompirot za<br />
50 otsto. Najkatastrofalni se prinosite vo planinskite delovi<br />
Pi{uva: Daniela Takeva<br />
Te{ka godina za proizvoditelite na kompir vo Male{evijata. Farmerite velat deka najgolem problem ovaa godina<br />
napravija klimatskite promeni koi se pri~initeli na bolestite i nepodgotvenosta na zemjodelcite za sproveduvawe<br />
soodvetna za{tita. Ovie problemi }e go namalat prinosot na ovoj poznat brend na Male{evijata za 50 otsto.<br />
Najkatastrofalni se prinosite vo planinskite delovi.<br />
Eden od golemite proizvoditeli na kompiri vo Berovsko, 42-godi{niot agronom Branko Lapevski od Vladimirovo, veli deka zemjodelcite<br />
ne bile podgotveni za vakva godina.<br />
„Ovaa godina imavme mnogu problemi so klimatskite promeni koi negativno vlijaeja na kompirot. Vo prviot period na rasteweto<br />
na kompirot imavme mnogu do`dovi koi pridonesoa da se javat bolesti. Potoa, ima{e obratna situacija, visoki temperaturi i dolgotrajna<br />
su{a, koja pridonese rodot da se svede na minimum. Ima slu~ai vo planinskite mesta kade {to povr{inite voop{to ne se<br />
tretiraat so za{titni sredstva, pa se javi epidemija na plamenica i gniewe na stebloto na kompirot. Ako godi{no vo Male{evijata<br />
se proizveduvaa 4-5 iljadi toni kompir, godinava }e bideme sre}ni ako izvadime dve iljadi toni”, veli Branko Lapevski.<br />
Toj se nadeva deka godinata cenata }e bide podobra od minatogodi{nata.<br />
„Lani be{e katastrofa, cenata be{e 6-10 denari. Vo<br />
poslednite 20 godini mnogu raboti se promenija. Cenata<br />
na naftata, na repromaterijalite i na zemjodelska<br />
Ekipata na „Moja zemja” go<br />
zatekna Branko na nivata<br />
ta mehanizacija, sè se smeni, samo cenata na kompirot<br />
kade {to ja podgotvuva{e<br />
ne e smeneta. Vo 1991 godina taa be{e 10 denari i sega<br />
ma{inata za polesno<br />
e pak 10 denari. Toa e niska cena za na{eto proizvodstvo.<br />
Realnata otkupna cena na golemo, spored kvalite<br />
da go izvadi od zemja<br />
godina{niot rod. Za godinava<br />
o~ekuva prinos kako<br />
tot, treba da bide od 13 do 15 denari za kilogram. So<br />
taa cena bi bile zadovolni, zatoa {to istiot kompir<br />
i lanskiot, okolu 100 tona.<br />
{to od kaj nas se zema za 8 denari, vo Skopje se prodava<br />
[tetite od nevremeto kaj<br />
za 25 denari, a proizvoditelot so osumte denari nema<br />
nego se minimalni bidej} i<br />
nikakva dobivka”, veli Lapevski.<br />
proizvodstvoto na {est<br />
Ekipata na „Moja zemja” go ostavi Branko da si ja<br />
hektari povr{ina bilo vo<br />
zavr{i rabotata na nivata, otkako go pra{a – koja e<br />
polski uslovi. Ovaa godina<br />
zasadil porani sorti,<br />
tajnata na vkusot na male{evskiot kompir. Ni odgovori:<br />
ednostavno – ~istata zemja, ~istiot vozduh i<br />
„madeline” i „artemis”,<br />
male{evskata planina go davaat vkusot na ovoj brend za<br />
koi vo ovie uslovi dale<br />
koj edna decenija nanazad nema organiziran otkup nitu<br />
sredni rezultati.<br />
izvoz.•<br />
16 | MOJA ZEMJA
Aprz<br />
Podgotovka za zima<br />
Pravilno<br />
skladirawe<br />
na jabolkata<br />
Bolestite vo plodo~uvali{tata se<br />
mnogubrojni i raznovidni. Gi predizvikuvaat<br />
diskretni i naj~esto<br />
nevidlivi paraziti koi poteknuvaat<br />
od razni rastitelni organi na<br />
koi{to prezimuvaat<br />
Pi{uva: Lambe Kucinoski, dipl. in`. agronom<br />
Celta na ~uvaweto na ovo{jeto<br />
e da se svede na minimum `ivotniot<br />
proces na plodovite<br />
i so toa da se prodol`i nivnata<br />
trajnost. Zimskite sorti jabolka<br />
i kru{i ~uvani vo plodo~uvali{teto<br />
postepeno dozrevaat i pritoa go dobivaat<br />
karakteristi~niot vkus za<br />
sortata. Trajnosta na ~uvanite plodovi<br />
zavisi od mnogu faktori, pred sè,<br />
od intenzitetot na procesite koi se<br />
odvivaat vo plodovite – transpiracijata,<br />
di{eweto, od fiziolo{kite osobini<br />
na plodot, od stepenot na zrelosta<br />
pri bereweto, a vo golema mera<br />
zavisi i od primenata na agrotehnikata<br />
vo ovo{tarnikot. Plodovi dobieni od<br />
ovo{tarnik odgleduvan pod ugar, kako<br />
~ista kultura, podobro se ~uvaat otkolku<br />
od ovo{tarnik odgleduvan pod<br />
zaledineta povr{ina. Eden od va`nite<br />
faktori koi go utvrduvaat vremeto na<br />
~uvawe na plodovite se i ekolo{kite<br />
uslovi vo regionot. Jabolkata proizvedeni<br />
vo ekolo{kite uslovi vo Ohridskostru{ko-prespanskiot<br />
region podobro<br />
se ~uvani od plodovite od istite sorti<br />
proizvedeni vo ekolo{ki uslovi na Skopskata<br />
kotlina i sl.<br />
Optimalni uslovi za ~uvawe na<br />
oddelni vidovi sorti<br />
Uslovite koi gi smaluvaat<br />
fiziolo{kite procesi na plodovite<br />
i pomagaat za odr`uvawe na nivniot<br />
kvalitet za maksimalna dol`ina na<br />
traewe (~uvawe) se smetaat za optimalni.<br />
Intenzitetot na biohemiskite<br />
procesi na ~uvanite plodovi glavno<br />
zavisi od temperaturata i od relativnata<br />
vla`nost na vozduhot vo<br />
plodo~uvali{teto, {to zna~i deka<br />
kvalitetot na ~uvanite plodovi }e zavisi<br />
od spomenatite faktori i sortnite<br />
osobini. Vo isti uslovi na ~uvawe<br />
razli~ni sorti razli~no se odnesuvaat.<br />
Poradi toa postojat i razli~ni<br />
plodo~uvali{ta vo koi se obezbeduvaat<br />
optimalni uslovi za ~uvawe na odredena<br />
sorta.<br />
Postojat obi~ni plodo~uvali{ta<br />
vo koi ne se vgradeni uredi za regulirawe<br />
na toplotniot i re`imot na<br />
vlaga vo prostorijata. Vo niv mo`at da<br />
se ~uvaat nekoi zimski sorti jabolka i<br />
kru{i i podolgo vreme (3-5) meseci, a<br />
pritoa da ne se izgubi od kvalitetot<br />
na ~uvanoto ovo{je. Denes postojat<br />
plodo~uvali{ta – ladilnici vo koi<br />
ima kontrolirana atmosfera. Sortite<br />
od oddelni ovo{ni vidovi koi imaat<br />
pogolemi barawa vo pogled na uslovite<br />
za ~uvawe mo`at dolgo vreme da bidat<br />
~uvani vo vakvi uslovi, a pritoa da ne<br />
izgubat od svojot kvalitet. Vo vakvite<br />
plodo~uvali{ta – ladilnici se vnesuvaat<br />
samo zdravi i ~isti plodovi<br />
koi{to se klasirani, so {to se vr{i i<br />
racionalno koristewe na komorite i<br />
energijata za ladewe na prostorijata i<br />
plodovite, a reguliraweto na temperaturata<br />
se vr{i zavisno od principot na<br />
koj rabotat kompresorite. Ladilnicite<br />
mo`at da bidat so razli~ni kapaciteti<br />
zavisno od potrebite. Tie se obi~no<br />
sostaveni od pove}e komori kade {to<br />
se ~uva ovo{jeto, ma{inskoto oddelenie<br />
i ma{inite i uredite za klasirawe<br />
i pakuvawe. Zimskite sorti jabolka i<br />
kru{i se ~uvaat pri temperatura od<br />
eden do tri stepeni i 85-90% vla`nost<br />
na vozduhot. Koga plodovite se ~uvaat<br />
tri, ~etiri do pet meseci, zagubite vo<br />
te`ina (kalo od transpiracija) ne se<br />
pove}e od 2-4% nasprema 15-20% kako<br />
od plodovite od istite sorti ~uvani vo<br />
obi~ni plodo~uvali{ta.<br />
Gabi~ni zaboluvawa kaj jabolkata<br />
Bolestite vo plodo~uvali{tata se<br />
mnogubrojni i raznovidni. Gi predizvikuvaat<br />
diskretni i naj~esto nevidlivi<br />
paraziti koi poteknuvaat od razni rastitelni<br />
organi na koi{to prezimuvaat.<br />
Nivniot razvitok se karakterizira so<br />
rana kontaminacija, sledena so latenten<br />
`ivot vo koj ne mo`at da se otkrijat<br />
simptomite.<br />
Pova`ni bolesti predizvikani od<br />
gabi<br />
Gor~liva gnile` (penicillium ehp.)<br />
Ovaa gaba pretstavuva glaven problem<br />
pri ~uvaweto jabolka vo ladilnicite.<br />
Parazitot se naseluva vo tekot na<br />
vegetacijata – pred berbata. Simptomite<br />
vo ladilnikot se javuvaat kon krajot na<br />
januari i traat sè do krajot na ~uvaweto.<br />
Simptomite se manifestiraat vo<br />
vid na temnokafeavi aglesti damki.<br />
18 | MOJA ZEMJA
Vnatre{nosta na plodot ima svetlokafeava<br />
boja, omeknuva i ima gor~liv vkus.<br />
Volovsko oko (Pezicula mal)<br />
Parazitot e naj~esto na plodot na jabolkata.<br />
Do infekcija doa|a preku otvoreni rani<br />
ili lenti celite. Napadnatoto tkivo pokraj<br />
krastata e potemno, dodeka centralniot del<br />
ima svetlokafeava do `oltenikava boja i li~i<br />
na volovsko oko. Brzo se {iri po zdravite<br />
plodovi.<br />
Meko gniewe<br />
Ova e bolest na plodovite na jabolkata vo<br />
plodo~uvali{teto. Naj~esto napadot doa|a na<br />
mestata na povredi od insekti, grebnatinki i<br />
udari pri manipulacijata so plodovite. Bojata<br />
na gnile`ot e najprvin posvetla, a podocna<br />
potemnuva do temnokafeava.<br />
Kafeavo gniewe na plodot (monilija fructigena).<br />
Ova e parazit na rani i o{tetuvawa od insekti,<br />
grad itn. Na povisoki temperaturi vo<br />
ladilnikot lesno se prenesuva od bolni na<br />
zdravi plodovi. Na lu{pata na plodot se razviva<br />
kafeava damka pod koja mesoto e temnokafeavo.<br />
Damkata se {iri i nabrzo go zafa}a celiot<br />
plod. Na plodot se sozdavaat koncentri~ni<br />
`olto-sivi perni~iwa koi, vsu{nost, se izvori<br />
na zaraza vo ladilnikot.<br />
Krastavost na plodovite (venturia inaegualis)<br />
Bolesta se razviva vo ovo{tarnikot, a inficiranite<br />
plodovi se vnesuvaat vo ladilnicite<br />
kade {to se {iri bolesta i na zdravi<br />
plodovi. Se javuvaat crni damki na lu{pata vo<br />
vid na krasti, simptomi koi zna~itelno gi namaluvaat<br />
vrednostite na plodovite.<br />
Modra muvla (Botritis cinerea)<br />
Ovaa gaba e parazit na otvoreni rani na<br />
plodovite jabolka. ^esto predizvikuva {teti<br />
vo ovo{tarnikot kade {to obi~no se {iri,<br />
me|utoa vo ladilnicite predizvikuva gniewe<br />
na celite plodovi. Lesno se prenesuva i na<br />
zdravite plodovi.<br />
Pokraj spomenatite, postojat i drugi gabi<br />
koi pridonesuvaat za rasipuvawe na plodovite<br />
vo ladilnicite.<br />
Botritis cinerea<br />
monilija fructigena<br />
venturia inaegualis<br />
oktomvri JULI 2010 | 19
OVO[TARSTVO<br />
Dolna Debarca<br />
<strong>8hektari</strong><br />
kultiviran<br />
Poseriozen rod<br />
se o~ekuva od<br />
pettata godina,<br />
a vra}aweto na<br />
investicijata<br />
doa|a od<br />
sedmata<br />
godina, koga<br />
po~nuva i<br />
polnata<br />
zrelost<br />
Pi{uva:Makedonka Baldazarska<br />
Na 820 metri nadmorska viso~ina,<br />
me|u Karaorman i Ilinska planina,<br />
vo srceto na Dolna Debarca,<br />
na osum hektari se zeleneat<br />
grmu{kite od 4.500 le{nici.<br />
Nasadot so ova jatkasto ovo{je e podignat<br />
spored programa so propi{ani<br />
standardi. Programata za potrebite na<br />
firmata „Melanokarpa-plava hrana” od<br />
Skopje ja podgotvile profesorite To{o<br />
Arsov i Rade Rusevski, podocna i prof.<br />
d-r Marjan Kiprijanovski.<br />
Prikaznata za podigaweto na kultiviran<br />
nasad so le{nici zapo~nala vo 2005<br />
godina, veli Aco Nikolovski, sopstvenik<br />
na „Melanokarpa-plava hrana”, koga<br />
vsu{nost i bil potpi{an dogovorot za<br />
negovo podigawe. „Prvi~no razmisluvav<br />
za lozov nasad so cel da napravam i mala<br />
vinarska vizba, no dobiv koncesija na 30<br />
godini na ovaa zemja za koja stru~nite<br />
lica utvrdija deka e pogodna za pet<br />
kulturi: kapina, malina, aronija, modra<br />
sliva i le{nik. Posetiv pove}e svetski<br />
zemjodelski saemi: „Frut logistika”,<br />
„Zelena nedela” vo Berlin, potoa vo<br />
Keln, Nirnberg, Pariz. Re{iv toa da bide<br />
le{nik, zatoa {to kako kultura stoi podolgo,<br />
iako bev svesen deka e vo pra{awe<br />
golema investicija, deka e potreben dolg<br />
period do proroduvawe, {est godini<br />
dodeka da po~ne ekonomskata isplatlivost”,<br />
raska`uva Nikolovski, koj dodava:<br />
„O~ekuvav deka po mojot primer }e trgnat<br />
20 | MOJA ZEMJA<br />
i mnogu drugi, pa ovde levo i desno od<br />
mene }e se prostiraat planta`i so isto<br />
ili drugo ovo{je, me|utoa i po pet godini,<br />
vo okolinava nikoj ne zapo~na sli~na<br />
rabota”.<br />
Tro{oci za podigawe na nasadot<br />
Spored Programata, za podigawe na<br />
eden hektar so le{nici bile predvideni<br />
10.000 evra. Me|utoa, sopstvenikot tvrdi<br />
deka taa investicija e pogolema duri<br />
za tri pati. Iskustvoto poka`alo deka<br />
odredeni merewa predvideni so Programata<br />
se hipoteti~ki. Na primer, deka<br />
vodeniot stolb na godi{no nivo e okolu<br />
800 do 900 milimetri, poradi {to i ne<br />
bil presmetan tro{okot za sistemot kapka<br />
po kapka, za ~ie{to organizirawe sopstvenikot<br />
nosel voda vo dol`ina od 3,5<br />
km. Vo taa suma ne bilo predvideno nitu<br />
ograduvaweto, redovnoto anga`irawe<br />
na trojca rabotnici koi rabotat na<br />
planta`ata preku celata godina.<br />
„Ovo{tarnikot e fabrika bez pokriv i ne<br />
znae{ dali preku godinata }e ti trebaat<br />
dve ili pet prskawa. Ako e vla`no, }e<br />
treba pove}e prskawe. Sega godi{no dva<br />
pati se ora, a bidej}i le{nikot e kako<br />
grmu{ka so {est rodni granki, kroeweto<br />
sleduva po oformuvaweto na drvoto. Do<br />
lani, pa i godinava, gi vadevme zelenite<br />
plodovi za da rasne lisnata masa, da ne<br />
ja zema silata na drvata. Sredinata, me|u<br />
grankite, treba da bide osvetlena za da<br />
ne kondenzira”, objasnuva Nikolovski.<br />
Nasadot so jatkastite grmu{ki e<br />
~etirigodi{en, me|utoa edna godina pred<br />
posaduvaweto intenzivno se podgotvuvala<br />
po~vata. ^istewe na tloto, ispituvawe<br />
na fizi~kiot i hemiskiot sostav na<br />
zemjata, rigolovawe, sideracija so posaduvawe<br />
na sto~en graor, oves i ja~men, pa potoa<br />
nivno zaoruvawe vo zemjata i, sekako,<br />
prethodno rasturawe na 300-400 kubika<br />
arsko |ubre. Optimalno, drvcata se sadat<br />
na rastojanie od 4h4 metri, odnosno 625<br />
drvca na 10.000 kvadratni metri, odnosno<br />
na eden hektar, iako ima i otstapuvawa.<br />
Na{iot sogovornik objasnuva deka poseriozen<br />
rod se o~ekuva od pettata godina,<br />
a vra}aweto na investicijata doa|a od<br />
sedmata godina, koga po~nuva i polnata<br />
zrelost koja trae slednite 15 do 18 godini.<br />
Najgolem neprijatel na le{nikot,<br />
na svetsko nivo, e ververicata, koja e<br />
za{titena so zakon. No, za sre}a, vo ovoj<br />
kraj nema ververici, zatoa {to ima orli...<br />
Za{tita<br />
Sè {to e kultivirano od strana<br />
na ~ovekot mora da se za{titi, smeta<br />
Nikolovski. „Ima{e polemika so profesorite.<br />
Tie bea so stav deka toa e divo<br />
rastenie koe ne treba da se tretira so<br />
za{titni preparati. Jas sega velam deka<br />
treba. Tie ja imaat teorijata, no praktikata<br />
e ve}e na moja strana. Prvo, vo<br />
po~etokot na vegetacijata, vo prolet,<br />
mora da se prska protiv crveniot pajak i
planta`a so<br />
le{nik<br />
gasenicata. Potoa sleduva preventivno<br />
tretirawe so fungicidite „signum” ili<br />
„benomil” protiv sivoto gniewe i pepelnicata.<br />
Na le{nikot mu treba golemo i<br />
kontinuirano koli~estvo hrana zatoa<br />
{to ima plitka korenova masa, `ilite<br />
se do 50 sm dlabo~ina i nema glaven koren.<br />
Pa, taka, ako na primer, jabolkoto<br />
bara 1,5 kg kombinirano |ubrivo na koren,<br />
istoto va`i i za le{nikot, plus arsko<br />
|ubre naesen i vo maj. Toa ne e zapi{ano,<br />
ama vidov vo [panija i ako baram enormno<br />
koli~estvo na rodnost, treba i golemo<br />
koli~estvo na |ubre. Godi{no tro{am<br />
4.000 do 5.000 kubika industriska voda,<br />
odnosno sekoe drvo bara okolu 1.000<br />
litri voda godi{no.<br />
Pre~ki<br />
Problem za nepre~eno funkcionirawe<br />
na ovo{tarnikot pretstavuva<br />
nemaweto elektri~na energija i procedurata<br />
za dobivawe dozvola za dup~ewa<br />
za voda. Nikolovski zabele`uva deka<br />
doma{nite investitori se vo neramnopravna<br />
polo`ba vo sporedba so<br />
stranskite. Za niv dr`avata gi obezbeduva<br />
site infrastrukturni potrebi,<br />
a na{ite investitori se prepu{teni<br />
samite na sebe. Konkretno, toj za da<br />
donese struja vo dol`ina od 1.200 metri<br />
od Botun do planta`ata treba da<br />
vlo`i 70.000 evra. „A za da ne zavisam<br />
od vodnata zaednica, dali ima ili nema<br />
voda, mi treba dup~ewe, za {to treba da<br />
apliciram vo Fondot za vodi na RM. Za<br />
toa e potreben proekt koj treba da pomine<br />
podolg proceduralen pat od lokalnata<br />
uprava do javen povik, a za nas,<br />
ovo{tarite, vremeto e kratko, vedna{<br />
treba reakcija. Porano, preku Uredbata<br />
za direktno finansirawe na pravni i<br />
fizi~ki lica, toa ode{e mnogu pobrzo”.<br />
Za da se pottikne podigaweto na<br />
ovo{ni nasadi ili drugi raboti koi<br />
treba da go podignat nivoto na selskiot<br />
turizam, na{iot sogovornik smeta deka<br />
ne e odgovorna dr`avata, Vladata, Ministerstvoto<br />
za zemjodelstvo, tuku problemot<br />
go locira vo bankite. „Nie nemame<br />
kreditni banki. Koga bankite }e odobruvaat<br />
krediti so kamatni stapki od 2,5%<br />
ili 3,85% na 20 do 30 godini, toga{<br />
mo`e da se razzelenat napu{tenite padini,<br />
sela, pa i zapu{tenite rodni poliwa.<br />
A kako {to sega stojat rabotite,<br />
so kamati od 7 do 10% i bez grejs-period,<br />
vra}awe na investicijata za dve<br />
godini, na{ite banki pretstavuvaat<br />
samo prototip na lihvarski ku}i”, konstatira<br />
Nikolovski. Toj zabele`uva i<br />
deka sredstvata od Zemjodelskiot krediten<br />
fond zasega mo`at da se koristat<br />
isklu~itelno za nova mehanizacija, {to<br />
spored nego, e pogre{no. Zemjodelskite<br />
povr{ini vo Makedonija se premnogu<br />
parcijalizirani za zemjodelcite da si<br />
dozvolat da kupat „Xon dir” od 30.000<br />
evra. „Velam deka nie i starata mehanizacija<br />
ne mo`eme da ja iskoristime, a<br />
kamoli da doneseme nova. Zatoa bi bilo<br />
po`elno kreditirawe na stara mehanizacija”,<br />
predlaga Nikolovski.<br />
Tradicionalen na~in na su{ewe<br />
Le{nikot se sobira koga vla`nosta e<br />
50%, a treba da se isu{i i da postigne<br />
vla`nost od 7 do 9% za da dojde vo faza<br />
na kr{ewe. Sostojkite i kvalitetot<br />
na le{nikot vo sporedba so turskiot<br />
zasega se mnogu podobri za {to mnogu<br />
pridonesuvaat i pogolemata zastapenost<br />
na son~evi denovi i vla`nosta<br />
na po~vata. Ova ovo{je ima energetska<br />
vrednost od 668 kcal/100 grama,14,7%<br />
proteini, 54,5% masti, 19,3% jaglehidrati,<br />
7,3% celuloza i odli~ni mineralni<br />
vrednosti: kalium 725 mg/100 g, natrium<br />
14,5 mg/100 g; kalcium 12,5 mg/ 100<br />
g i magnezium 116,25 mg/100 g.<br />
Ova e edinstveniot nasad vo Evropa<br />
na koj{to sekoe drvo ima po dve juteni,<br />
konopni vre}i za da se spre~i isparuvaweto<br />
i da se za{titi od treva.<br />
Na planta`ata so<br />
4.500 le{nici dominira<br />
sortata „rimski”,<br />
koja e zastapena<br />
so 75%, a drugite 25%<br />
se posadeni so u{te<br />
~etiri pa ra lelni tipovi,<br />
potrebni zaradi<br />
opra {uvawe. Toa se<br />
sor tite: „davijana”,<br />
„ludolf”, „jaglito”,<br />
„ha le”.<br />
oktomvri 2010 | 21
Sto^arstvo<br />
Otrovni Rastenija<br />
Kowskoto opav~e<br />
otrov ili lek<br />
Kowskoto opav~e i blatnata pr{lika sodr`at<br />
pove}e otrovni materii: alkaloidot ekvizitin,<br />
nikotin i trimetoksipiridin i predizvikuvaat<br />
truewe kaj kowot, kobilata, `drebeto, govedoto,<br />
teleto i ovcata pri konsumirawe na isu{eno<br />
seno<br />
Pi{uvaat: m-r Elizabeta Miskoska-Milevska, asistent na FZNH<br />
d-r Lefterija Stankovi}, vonreden profesor na FZNH<br />
Papratite Equisetum arvense L. (kowsko opav~e, polska pr{lika)<br />
i Equisetum palustre L (blatna pr{lika) pripa|aat na familijata<br />
Equisetaceae (nadavki). Kowskoto opav~e e skoro neiskorenliv<br />
plevel, mnogu rasprostranet, posebno na milesta i kisela<br />
po~va, kade {to ~esto raste masovno. Raste po poliwa, livadi, pokraj<br />
pati{ta, `elezni~ki prugi, na neobrabotlivi mesta, na vla`ni mesta,<br />
pokraj reki, bari, nasipi itn., od nizini do planinski predeli.<br />
Blatnata pr{lika ~esto se sre}ava na kallivi mesta, vla`ni pasi{ta<br />
i livadi, od morskite bregovi do planinskite predeli.<br />
Opis na rastenijata<br />
Kowskoto opav~e e pove}egodi{no rastenie so mnogu razgranet izdanok<br />
od koj sekoja godina se pojavuvaat dva vida na stebla – fertilno<br />
i sterilno. Fertilnoto steblo se javuva mnogu porano od sterilnoto,<br />
vo mart i april. Toa e nerazgraneto, so visina od 10 do 30 sm, so~no, so<br />
svetlokafeava ili crvenkasta boja. Na vrvot formira sporonosen (sporofilen)<br />
klas, koj nosi spori. Site spori se isti, po boja se zeleni, so<br />
top~esta forma. Po dol`inata na stebloto se nao|aat 4-6 lisni rakavci<br />
Kowsko opav~e so 8-12 zapci. Otkako sporite }e se raseat, fertilnoto steblo izumira,<br />
a rizomot obrazuva drug vid na steblo – sterilno (vegetativno). Toa e<br />
visoko 10-80 sm, po boja e zeleno, pove}ekratno pr{lenesto razgraneto, so granki orientirani nagore, taka {to potsetuva na<br />
mal bor. Vrvot na stebloto ne e razgranet. Podzemniot del na ova rastenie e pretstaven so silno razgranet rizom, koj prodira<br />
dlaboko vo zemjata. Preku zelenoto sterilno steblo, rizomot se snabduva so rezervna hrana, koja idnata prolet se koristi za<br />
razvitok na fertilniot izdanok.<br />
Blatnata pr{lika e pove}egodi{no rastenie kako i kowskoto opav~e. Raste vo visina od 20 do 60 sm. Fertilnite i sterilnite<br />
izdanoci se isti, zeleni, i se javuvaat istovremeno. Izdanocite se ispraveni, naj~esto nerazgraneti, zeleni po boja, a<br />
rakavcite se sjajnocrni. Sporonosniot (sporofilniot) klas e dolg 3 sm, so crnovioletova boja.<br />
Kowskoto opav~e kako hrana i lek<br />
Fertilnoto steblo na kowskoto opav~e se upotrebuva vo ishranata, no prethodno treba da se otstrani rakavecot i<br />
sporonosniot klas. Bogato e so vitamin C i pretstavuva mnogu popularno jadewe vo Japonija i Rusija, a vo Evropa mnogu malku<br />
se znae za negovata upotreba vo ishranata. Sterilnoto steblo ne se koristi vo ishranata, no se koristi vo medicinata kako<br />
diuretik (poradi prisustvoto na saponini), vleguvaj}i vo sostavot na diuretskite ~aevi. Isto taka, se koristi pri lekuvawe<br />
na tuberkuloza i bronhitis. Poradi golemata sodr`ina na kremenska kiselina se upotrebuva za ~istewe metali i za<br />
polirawe. Se koristi i kako sredstvo za boewe.<br />
Truewa kaj doma{nite `ivotni<br />
Kowskoto opav~e i blatnata pr{lika se otrovni rastenijata poradi toa {to sodr`at pove}e otrovni materii: alkaloidot<br />
ekvizitin, nikotin i trimetoksipiridin. Sodr`at i flavonoidni soedinenija kako ekvizetrin. [tetni se vo sve`a sostojba<br />
i isu{eni vo seno.<br />
Zabele`ani se truewa kaj kow, kobila, `drebe, govedo, tele i ovca pri konsumirawe na isu{eno seno koe sodr`i kowsko<br />
opav~e i blatna pr{lika. Ovie truewa se naj~esti vo zimskiot i proletniot period, koga `ivotnite se hranat so seno. Kowite<br />
gi izbegnuvaat zelenite rastenija na pa{a, no govedata, koga e su{a, gi jadat poradi {to mo`e da se zatrue celo stado.<br />
Znaci na truewe so kowsko opav~e<br />
Kaj kowot po periodot na miruvawe od prose~no 20-30 dena, kolku {to e potrebno da se blokiraat i potro{at zalihite na<br />
vitamini vo teloto (vo zavisnost od procentualnata zastapenost na pr{likata vo senoto, odnosno vo zobta), se zabele`uva<br />
brzo o{tetuvawe na nervniot sistem, poretko so hroni~en tek. Sindrom na op{ta preosetlivost na vidni, slu{ni i dopirni<br />
drazbi, so nepomatena svest, hipertenzija na ko`ata i perifernite nervi, poja~ani refleksi, op{ta motori~ka razdraznetost,<br />
22 | MOJA ZEMJA
gr~evi na muskulite, konvulzii<br />
(gr~evi), nekoordiniranost,<br />
teteravewe,<br />
pa|awe, nesposobnost<br />
na `ivotnoto da stane.<br />
Poretko se javuva necelosna<br />
ili celosna paraliza,<br />
zabavena srceva<br />
rabota i sklonost kon<br />
sni`ena telesna temperatura,<br />
a vo ponatamo{niot<br />
tek na bolesta, slabost<br />
na srceto, naru{uvawe na<br />
vidot, {to rezultira so<br />
pla{livost i naru{ena<br />
sposobnost za adaptacija<br />
na temno. Dokolku<br />
ne se promeni hranata,<br />
`ivotnoto od op{ta<br />
iznemo{tenost se svitkuva<br />
za dve do tri nedeli.<br />
Blatna pr{lika<br />
[tom }e se smeni ishranata,<br />
ponekoga{ zaostanuva o{tetuvaweto na skeletnata<br />
muskulatura.<br />
Truewata kaj govedata so blatna pr{lika se poedine~ni<br />
i retki. Kaj govedoto, nekolku ~asa otkako }e izede pogolemo<br />
koli~estvo na polska pr{lika, se javuvaat gr~evi, stenkawe,<br />
rikawe, okokoreni o~i, mlitavost, a potoa i prenapregnatost<br />
na ~kembeto i smrdliv proliv.<br />
Znaci na truewe so blatna pr{lika<br />
Kaj kowot se zabele`uvaat istite znaci na truewe kako<br />
so kowsko opav~e, no periodot na miruvawe e pokratok, simptomite<br />
se razvivaat pobrzo i se mnogu pote{ki, a tekot na<br />
truewe e brz.<br />
Govedoto, po nekolku dena miruvawe, ima namalena<br />
molznost, nemirno e, razdrazlivo, tromavo i nesigurno vo<br />
odeweto, se teteravi, ima te{kotii pri stanuvaweto i<br />
legnuvaweto, progresivna slabost do prividna odzemenost.<br />
Dokolku prodol`i da se hrani so pr{lika, ~esto sledi tvrdokoren<br />
proliv, so slabeewe i neplodnost (mo`ni se i abortusi),<br />
a na krajot zavr{uva so odzemenost i smrt.<br />
Kaj teliwata se zabele`uva silno potewe, ote`nato<br />
dvi`ewe, otsustvo na apetit, smrdlivi fekalii. @ivotnoto<br />
ima problemi so dvi`eweto, pa|a, ne mo`e da stane, a na krajot<br />
le`i kako vo koma. Ovcite se pomalku osetlivi.<br />
Patolo{ko-morfolo{ki promeni so kowsko opav~e i<br />
blatna pr{lika<br />
Kaj kowot se javuvaat o{tetuvawa vo golemiot i maliot<br />
mozok, is~eznuvawe na gangliskite kletki. Pomali se<br />
o{tetuvawata na crniot drob i srceto.<br />
Dokolku navremeno se promeni hranata, zagubite se<br />
nezna~ajni, no zakrepnuvaweto na `ivotnite e dolgo.<br />
Veterinarite prepora~uvaat zatruenite kowi so kowsko<br />
opav~e i blatna pr{lika da bidat tretirani so vitamin B1<br />
vo muskul ili vena; suv kvasec vo hranata; zob vo zrna kako<br />
cvrsta hrana. Pri polesni truewa, govedata ne se lekuvaat.<br />
Pri te{ki truewa se tretiraat so suv kvasec, vitamin B1<br />
muskulno ili venozno.•<br />
oktomvri 2010 | 23
POLEDELSTVO Esenski agrotehni~ki merki na po~vata<br />
So<br />
agrohemiska<br />
analiza<br />
i |ubrewe do<br />
kvalitetna<br />
p~enica<br />
Pi{uva: prof. d-r Vidoja Trpevski,<br />
ekspert za plodnost na po~vata i |ubriva<br />
Sostojbata na po~vata so azot, fosfor,<br />
kalium i drugi elementi se dobiva<br />
isklu~itelno so agrohemiska analiza.<br />
Zna~ajna agrotehni~ka merka za proizvodstvo na p~enica<br />
e esenskoto |ubrewe. Mnogu e va`no koe |ubrivo }e se<br />
upotrebi i kolkavo koli~estvo na edinica povr{ina } e<br />
se upotrebi. Vidot na |ubrivoto i koli~estvoto mora<br />
da bidat soodvetni na sostojbata na plodnosta na po~vata so<br />
osnovnite hranlivi elementi: azot vo dostapni formi, fosfor<br />
i kalium, isto taka, vo dostapni formi za rastenijata.<br />
Sostojbata na po~vata so azot, fosfor, kalium i drugi elementi<br />
se dobiva isklu~itelno so agrohemiska analiza. Ovie<br />
analizi se izveduvaat edna{ na sekoi ~etiri godini, a ne sekoja<br />
godina. Vrz osnova na rezultatite od analizite se izrabotuva<br />
PROGRAMA za |ubrewe. Programata mo`e da pretrpi mali<br />
korekcii vo ~etirite godini ako se odgleduva monokultura<br />
p~enica ({to ne e po`elno), no ako ima rotacija na kulturite,<br />
toga{ se pravi PROGRAMA za soodvetnata kultura i<br />
se registriraat prinosite i masata na „izvle~eni"<br />
azot, fosfor, kalium i sli~ni elementi od po~vata,<br />
izrazeno vo kg/ha i taa masa se vra}a vo slednoto esensko<br />
i proletno |ubrewe.<br />
Koga stanuva zbor za agrohemiska analiza na<br />
po~vata, da istakneme deka ima tri vida na analiza na<br />
parametri:<br />
1) prvi~na analiza so parametrite: azot, fosfor,<br />
kalium, pH-reakcija na po~veniot rastvor, humus i karbonati;<br />
2) pro{irena lista na analizi – osven prvi~nite, se<br />
pravat analizi i na kalcium, magnezium i sulfur;<br />
3) kompletna dlabinska analiza na po~vata vo<br />
koja{to vleguvaat prvite dve plus mikrobiogenite<br />
hemiski elementi: `elezo, mangan, cink, bakar, bor i<br />
molibden.<br />
Agrohemiskite analizi mora da se izveduvaat vo kompetentni<br />
laboratorii kade {to ima stacionirana soodvetna<br />
oprema i pribor. Analizite mora da se kvantitativni,<br />
a ne kvalitativni, odnosno „opisni”, na baza na<br />
boewe na po~veniot rastvor.<br />
Koga imame na raspolagawe kvantitativni agrohemiski<br />
analizi na po~vata so komentar na rezultatite i<br />
PROGRAMA za |ubrewe so potpis od agrohemiskata laboratorija<br />
od kompetentno lice, se pristapuva kon nabavka<br />
na soodvetno mineralno |ubrivo.<br />
Listata na mineralni |ubriva e mo{ne golema. Samo<br />
N-P-K kombinacii ima preku 30 plus poedine~ni: azotni,<br />
fosforni, kaliumovi, kalciumovi i drugi |ubriva.<br />
Podelbata na N-P-K e izvr{ena zavisno od vremeto na primena:<br />
N-P-K za osnovno esensko pretseidbeno |ubrewe,N-P-K za<br />
proletno pretseidbeno |ubrewe i N-P-K i azotnite |ubriva za<br />
prihranuvawe na p~enicata vo prolet. Vo poslednite godini<br />
vo svetot se primenuvaat i folijarni |ubriva za p~enica, a<br />
izborot se vr{i vrz osnova na brzi folijarni analizi na lisno<br />
tkivo.<br />
Mnogu e va`no koja kombinacija na N-P-K }e se izbere i<br />
kolkavo koli~estvo. Seto ova treba da bide vneseno vo PRO<br />
GRAMATA za |ubrewe. Izborot na |ubrivata, odnosno na kombinacijata<br />
i dozata, se bazira isklu~itelno na rezultatite<br />
od agrohemiskata analiza na po~vata i drugite parametri za<br />
presmetkata.<br />
Vo proizvodstvoto na mineralni N-P-K |ubriva i, sekako, vo<br />
trgovijata ima mnogu bavno rastvorlivi i dobro rastvorlivi<br />
|ubriva vo po~vata i tuka mora da se obrati vnimanie vo programiraweto<br />
na |ubreweto.<br />
Na{ite iskustva so agrohemiski analizi na po~vata vo RM<br />
uka`uvaat deka zavisno od regionot, lokalitetot i parcelata,<br />
potrebite se mo{ne razli~ni kako vo izborot na kombinacijata,<br />
taka i vo presmetkite na dozata, t.e. koli~estvata na |ubrivo,<br />
vodej}i smetka da se apliciraat potrebnite koli~estva<br />
na „aktivna materija” – azot, fosfor, kalium, po potreba i<br />
drugi hemiski elementi.<br />
Za esensko osnovno |ubrewe naj~esto se praktikuvaat kombinaciite<br />
na N-P-K: 10-20-30, 10-30-20, 4-7-28, 6-18-36, 7-20-30. Za<br />
|ubrewe pred seidba neposredno: 13-12-10, 13-113-31, 15-15-15, 20-<br />
10-10 (ovie kombinacii naj~esto se apliciraat ako nedovolno e<br />
izvr{eno osnovnoto esensko |ubrewe ili ako ne e izvr{eno).<br />
Dozite po edinica povr{ina (dekar, hektar) se odreduvaat<br />
isklu~itelno spored agrohemiskite podatoci za plodnosta na<br />
po~vata, ako sakame pravilna ishrana na p~enicata so cel da<br />
se dobijat povisoki prinosi i dobar kvalitet. Dozite mo`at<br />
da bidat 250 kg/ha od N-P-K 10-20-30 i do 350 kg/ha. Vtoroto<br />
koli~estvo od 350 kg/ha }e bide ako po~vata e siroma{na so<br />
kalium. Moram da istaknam deka po~vite vo RM ve}e stanuvaat<br />
siroma{ni so kalium. Postepeno se iscrpuvale koli~estvata i<br />
mora da se vratat iznesenite elementi vo po~vata so adekvatni<br />
|ubriva.<br />
Imeno, za 100 kg p~enica od po~vata se iscrpuva azot okolu<br />
2,40 kg, fosfor okolu 1,20 kg i kalium okolu 2,00 kg.<br />
24 | MOJA ZEMJA
Agrounija POLEDELSTVO<br />
^etiri faktori–<br />
klu~ni za<br />
visoki prinosi<br />
Kvalitetot na<br />
zemjata, semeto,<br />
hranata i vodata<br />
se limitira~kite<br />
uslovi za dobri<br />
prinosi kaj<br />
`itnite kulturi<br />
Pi{uva: Ognen Orov~anec<br />
Vo podgotovkata i odgleduvaweto na zemjodelskite kulturi<br />
~etiri faktori direktno go limitiraat prinosot,<br />
osobeno kaj `itarkite. Kvalitetot na po~vata so<br />
sostavnite elementi, hranata za prihranuvawe i na<br />
po~vata i na `itarkite, koristeweto na kvalitetno sertificirano<br />
seme i vodata se klu~nite faktori. Seto ostanato<br />
{to e potrebno, klimata i prirodnite uslovi, gi imame vo<br />
Makedonija<br />
PO^VA – Vo Makedonija imame mali parceli zemji{te,<br />
koi{to spored kvalitetot se glavno od vtora, treta, pa do<br />
sedma kategorija.<br />
Po~vata so sostavnite elementi e mnogu biten faktor za<br />
uspe{en rod, bidej}i kaj nas ve}e se podzaboravi podgotovkata<br />
na po~vata za seidba. No, pred da se zapo~ne so taa operacija,<br />
najdobro e da se napravi agrohemiska analiza. Preku<br />
nea se doa|a do soznanija za toa {to nedostiga vo sostavot<br />
na po~vata. Vo osnova, po~vata treba da gi sodr`i trite makroelementi:<br />
azot, fosfor i kalium, koi{to se neophodni za<br />
sozdavawe na organska hrana kaj rastenijata po pat na fotosinteza.<br />
Pokraj niv, bitni se u{te 12-tina mikroelementi.<br />
Za `al, vo RM duri sega, po intervencija na agrozaednicata,<br />
preku Ministerstvoto za zemjodelstvo se stimulira kako merka<br />
analiziraweto na po~vata.<br />
Podgotovkata, sitneweto na po~vata e, isto taka, mnogu<br />
biten element koj ima golemo vlijanie na dobrite rezultati.<br />
Prvoto orawe zapo~nuva u{te vo juli, vedna{ po `etvata. Vtoroto<br />
orawe e pred seidbata, a potoa se ramni, see i pokriva.<br />
Pri podgotovkata na zemjata bitno e i zapazuvaweto na optimalnite<br />
rokovi za seewe. Vo ju`niot del od zemjava so seewe<br />
mo`e da se zapo~ne u{te vo septemvri, sto~en gra{ok 10-15,<br />
ja~men mo`e i od 25 septemvri, drugite `itarki od po~etokot<br />
na oktomvri, a p~enicata nekade od 10 do 20 oktomvri.<br />
HRANA – \ubrivata se hranata koja e potrebna za<br />
kvaliteten rod, a koja se koristi u{te pred podgotovkata<br />
na po~vata za seewe. Azotot e element koj e najbiten za porastot<br />
na rastenieto, organogen (so negovo pronao|awe vo<br />
dostapna forma na rastenijata e izbegnat gladot). Zna~i,<br />
so ekstrakcija prvo vo te~na forma, amonijak, pa potoa vo<br />
cvrsta, se dobivaat granulirani |ubriva koi se neophodni<br />
za prehranuvawe na `itarkite. Drugite dva elementa, kaliumot<br />
i fosforot, isto taka, igraat va`na uloga za kvalitetot<br />
na zrnoto, no i za gradbata na rastenijata. Golemo vlijanie<br />
za prirastot i prinosot na `itarkite imaat i drugite mikroelementi:<br />
cink, bor itn. Vo zavisnost od analizata na<br />
po~vata, se intervenira so soodvetno |ubrivo pred seidbata.<br />
„Agrounija” upotrebuva NPK |ubrivo15: 15: 15 i NPK 16:20:20.<br />
So NPK kombinacii po~vata se |ubri so koli~estvo 250 do<br />
300 kilogrami naj~esto pred oraweto.<br />
SEME – Tretiot ~ekor za visoki prinosi e kvalitetno seme.<br />
Ne e tajna deka so kvaliteten semenski materijal se zgolemuvaat<br />
prinosite. Na relativno lo{i povr{ini imame dobri rezultati,<br />
prose~no 4.800 kg po hektar, a od tritikaleto 5.800<br />
kg po hektar. Semeto e faktor {to go zgolemuva prinosot i<br />
zatoa mora da se vodi smetka od kade se kupuva, bidej}i preku<br />
nego se nosat site bolesti.<br />
Sorti koi se prepora~uvaat: „podobrena orov~anka”,<br />
„agrounija prima”, „makedonska rodna”, „balkanija”, „makedonska<br />
rana” i, sekako, tritikaleto „agrounija”.Najgolema<br />
reklama e koga sortata sama se {iri, a zasega najrasprostraneta<br />
e „podobrena orov~anka”.<br />
VODA - Vodata e faktor bez koj i `itarkite, kako site drugi<br />
vidovi rastenija, ne mo`at da opstanat. Vo na{i uslovi<br />
ima 350 do 450 litri vrne`i godi{no, a godinava 650 litri,<br />
{to bi trebalo pozitivno da se odrazi na rodot. Po potreba,<br />
tamu kade {to ima uslovi se navodnuva, osobeno koga se vo<br />
pra{awe visoki temperaturi. Poznato e deka zemjite koi vo<br />
svetot se vbrojuvaat kako najgolemi proizvoditeli na `itarki,<br />
Sirija, Rusija, Saudiska Arabija, pa i Turcija, gi navodnuvaat<br />
`itarkite.Nedovolni koli~estva i kvalitet od koj bilo<br />
od ovie ~etiri faktori go limitira proizvodstvoto, odnosno<br />
vlijae na namaluvawe na vkupniot prinos.Makedonija raspolaga<br />
so kvalitetna zemja od prva do treta kategorija vo Polog,<br />
Skopsko pole, Pelagonija. Vo ostanatiot del zemji{teto e od<br />
treta do sedma kategorija, {to zna~i pomalku rodno, no so<br />
pravilno proizvodstvo, analiza i prihranuvawe na po~vata,<br />
so kvalitetno seme i navodnuvawe, poslednive godini (barem<br />
na poleto koe go obrabotuva „Agrounija”) prose~nite prinosi<br />
{to se dobivaat nikoga{ ne se pod 4.000 kg na hektar, odnosno<br />
sekoga{ okolu 5.000 kg po hektar.<br />
Idnina i perspektiva, ne samo za Makedonija, tuku i za Balkanot<br />
i za Mediteranskiot bazen, pretstavuva tritikaleto<br />
(`itarka dobiena so vkrstuvawe od p~enica i r`). Ima za 20<br />
do 30 otsto pogolem prinos od p~enicata. Vo Polska pred 20<br />
godini imalo okolu 300-400 hektari, a sega okolu sedum milioni<br />
hektari se pod tritikale. Na Zapad ve}e se koristi vo<br />
ishranata na lu|eto.<br />
oktomvri 2010 | 25
SOVETI<br />
Sok od grozje bez konzervansi<br />
Slatka {ira<br />
za zima<br />
Ako ovoj priroden i zdrav vitaminsko-mineralen<br />
napitok se podgotvi na<br />
vistinskiot na~in, mo`e i bez konzervansi<br />
podolg period da go so~uva prijatniot<br />
sladok vkus. Postapkata e poinakva<br />
od onaa koga od {irata se pravi vino.<br />
Najva`no e grozjeto po berbata dobro<br />
da se izmie i dezinficira. Toa se pravi<br />
so cel da se uni{ti celata spontana<br />
mikroflora na ko`i~kata na zrnata, pa<br />
i kvasestite gabi~ki, so ~ija aktivnost<br />
{irata se pretvora vo vino.<br />
„Grozjeto se dezinficira so potopuvawe<br />
vo pogolemo bure (kaca) so voda,<br />
kade {to na 100 litri voda se dodava 20<br />
grama vinobran. Po dezinfekcijata, grozjeto<br />
dobro se mie vo ~ista voda i se roni.<br />
Najkvalitetniot grozdov sok se dobiva od<br />
samotokot, dodeka preostanatata {ira se koristi za vino.<br />
Samotokot potoa se stava na talo`ewe, za da se otstrani grubata ne~istotija. Po 24-~asovnoto talo`ewe, izbistrenata<br />
{ira se preto~uva i vo nea, zaradi celosno bistrewe, na 100 litri se dodava 150 grama rastvoren bentonit. Potoa sleduva<br />
dvodnevno talo`ewe i prefrlawe. Se dobiva potpolno bistar grozdov sok, koj mo`e vedna{ da se koristi. Me|utoa, za da se<br />
zadr`at organsko-hranlivite karakteristiki bez konzervansi, duri i do novata berba, treba da se primeni postapka sli~na<br />
na podgotvuvawe na domaten sok za zima. [irata ne se vari, tuku samo vo emajliran sad se zagreva 10 minuti na temperatura od<br />
70 Celziusovi stepeni. Vaka pasteriziranata {ira se sobira vo dezinficirani {i{iwa, koi se zatvoraat so pluteni tapi i<br />
vo horizontalna polo`ba se stavaat na podrumskite polici.<br />
Berba na duwi<br />
Plodovite ne<br />
se ostavaat na sonce<br />
Duwite se berat od vtorata polovina na septemvri do sredinata na<br />
oktomvri. Nivniot kvalitet i mo`nost za ~uvawe zavisi od vremeto na<br />
berbata, koe pak naj~esto se opredeluva od iskustvoto. Vo periodot na<br />
berbata plodovite so `oltenikavi, lesno se oddeluvaat od grankite i<br />
imaat najdobar vkus i miris. Mnogu stru~ni lica tvrdat deka plodovite<br />
se zreli koga od nivnata povr{ina lesno se otstranuva movta.<br />
Prerano sobranite duwi se so lo{ kvalitet, ne mo`at dolgo da<br />
se ~uvaat bidej}i ja gubat masata. Predocna sobranite plodovi pri<br />
~uvaweto rano gnijat, pa najdocna za 7-10 dena treba da se prerabotat.<br />
Tie naj~esto se berat ra~no, po suvo vreme. Za da se namali pa|aweto<br />
na plodovite, berbata treba da se odviva od dolnite granki pa nagore,<br />
kon vrvot. Pri berbata treba da se vnimava da ne se kr{at grankite<br />
bidej} i na nivnite vrvovi se nao|aat rodni pupki za narednata godina.<br />
Vo tekot na berbata plodovite ne treba da se frlaat, tuku vnimatelno<br />
da se redat vo soodvetna ambala`a. Po~uvstvitelni na udar se pozrelite<br />
duwi. Nabranite plodovi ne treba da se ~uvaat na sonce.<br />
LIKER<br />
Zrelite duwi se rendaat i se cedi sokot. Na litar sok od duwi se<br />
dodava litar rakija i edna vanila ili nekolku del~iwa kora od cimet.<br />
Se prome{uva i se stava vo staklen sad koj potoa dobro se zatvora.<br />
Me{avinata se dr`i na sobna temperatura eden mesec. Sekoj vtor den<br />
treba malku da se prome{a. Na kraj, te~nosta se proceduva niz ~ista,<br />
gusta tkaenina ili filter hartija i se sobira vo {i{iwa. <br />
26 | MOJA ZEMJA
P^ELARSTVO Nepovolni uslovi vo sredinata<br />
Stresot gi zagrozuva<br />
medonosnite<br />
p~eli<br />
Medonosnata p~ela, za razlika<br />
od mnogu drugi `ivotni koi<br />
sovremeniot ~ovek gi odgleduva<br />
za ekonomska korist,<br />
e mnogu pove}e povrzana so prirodnata<br />
sredina. Taa, vo prirodni uslovi, nadvor<br />
od kontrolata na p~elarite, se odnesuva<br />
isto kako i vo ko{nicite, specijalno<br />
napraveni za niv. Izbeganiot p~elin roj<br />
vo nekoe prirodno `iveali{te ({uplivo<br />
drvo, vdlabnatina vo karpa i sl.) } e opstane<br />
bez te{kotii, ako vo okolinata<br />
ima dovolno izvor na nektar i polen.<br />
Poradi dramati~nite promeni {to so<br />
sebe gi nosi modernata civilizacija vo<br />
pogled na iskoristuvaweto na prirodnite<br />
resursi, voobi~aeno e mnogu negativnosti<br />
koi{to se javuvaat vo `ivotot<br />
na ~ovekot, `ivotnite i rastenijata da<br />
se prepi{uvaat na stresot. Toa e sostojba<br />
koja go slabee organizmot na ~ovekot<br />
ili na drugite `ivi su{testva, ili<br />
vo na{iov slu~aj, p~elnoto semejstvo.<br />
Za p~elnite kolonii, vremenskite uslovi<br />
se eden od najgolemite izvori na stres.<br />
Nepovolnite vremenski uslovi go namaluvaat<br />
ili celosno go prekinuvaat vnesuvaweto<br />
na nektar i polen vo ko{nicata.<br />
Nenadejnoto prekinuvawe na izletot i<br />
sobiraweto (poradi niskite temperaturi,<br />
vrne`livi denovi ili zatvorawe<br />
na ko{nicite poradi selewe, ili primena<br />
na insekticidi vrz zemjodelskite<br />
kulturi) predizvikuva seriozen stres kaj<br />
p~elite. Toa osobeno doa|a do izraz ako<br />
ko{nicite nemaat dovolno rezervi na<br />
med i polen.<br />
Na stresot vo ovaa situacija p~elite<br />
reagiraat taka {to maticata go prekinuva<br />
noseweto na jajca i adekvatnoto oformuvawe<br />
na legloto. Doa|a i do isfrlawe<br />
na prethodno formiranoto leglo, {to<br />
direktno pridonesuva za namaluvawe na<br />
jakneweto i rastot na kolonijata. Vo takvi<br />
stresni uslovi potrebno e prihranuvawe<br />
na p~elite.<br />
I snabduvaweto so voda mo`e da stane<br />
kriti~no vo su{nite delovi od godinata<br />
koga p~elite-izletni~ki moraat<br />
da potro{at mnogu energija da dojdat<br />
do vodata (golemi rastojanija i ~esti<br />
patuvawa). Vodata im e neophodna na mladite<br />
p~eli za la~ewe na mati~en mle~<br />
i razbla`uvawe na medot za ishrana na<br />
legloto. Mladoto sa}e, pri ekstremno visoki<br />
temperaturi, ako nema voda mo`e da<br />
po~ne da se topi vo ko{nicata, bez ogled<br />
28 | MOJA ZEMJA<br />
na ventil<br />
a c i j a t a<br />
{to ja pravat<br />
p~elite.<br />
P ~ e l a r o t<br />
treba da go<br />
namali ovoj<br />
vid na stres<br />
obezbeduvaj}<br />
i ~ista voda<br />
vo poilata.<br />
Od druga<br />
strana, pri<br />
ladno vreme,<br />
vlagata ne<br />
smee da se<br />
zadr`uva vo<br />
ko{nicata,<br />
bidej}i i toa<br />
e stres na<br />
p~elite koi se obiduvaat da ja odr`at<br />
temperaturata vo legloto. I premnogu<br />
suviot vozduh, do koj{to mo`e da dojde so<br />
ve{ta~ko zagrevawe na ko{nicite, pretstavuva<br />
potencijalno stresna situacija.<br />
Nenadejnite temperaturni promeni<br />
vo `ivotnata sredina, isto taka, predizvikuvaat<br />
stres. Bez razlika na toa<br />
kolku p~elite se obiduvaat da ja odr`at<br />
temperaturata na legloto na 34-35°C,<br />
brzoto zgolemuvawe ili namaluvawe na<br />
nadvore{nata temperaturata se odrazuva<br />
kako stres. Studenoto leglo e izvonreden<br />
primer za stres za p~elnoto semejstvo.<br />
Nego treba da go zagrevaat i hranat<br />
golem broj p~eli od drugite legla.Zatoa<br />
e neophodno da se tro{i pove}e energija,<br />
da se zamenat mrtvite larvi i kukli, a osobeno<br />
mrtvite legla da se otstranat od<br />
ko{nicata.<br />
Sekoj faktor {to negativno vlijae na<br />
ramnote`ata na aktivnostite vo ramkite<br />
na p~elnata kolonija mo`e da se opi{e<br />
kako stres. Dva faktora koi mo`at radikalno<br />
da ja promenat ramnote`ata se roewe<br />
i truewe so insekticid. Ve{ta~koto<br />
roewe, koe p~elarot go vr{i pod nepovolni<br />
prirodni uslovi, ima sli~en efekt,<br />
osobeno ako se sproveduva nestru~no.<br />
Prekumerno i ~esto nepotrebno manipulirawe<br />
so p~elnata kolonija dejstvuva<br />
kako stres, osobeno ako toa se pravi<br />
vo period na nepovolni uslovi za pa{a.<br />
Istoto va`i i za ~adeweto na p~elnite<br />
semejstva. ^adot vlijae kako stres-faktor,<br />
a toa e doka`ano pred mnogu godini<br />
preku komparativno istra`uvawe vo Germanija.<br />
P~elnite kolonii kaj koi, namesto<br />
~ad, pri pregledot se koristela destilirana<br />
voda od prskalki, imale pomalku<br />
nozema i povisoki prinosi na med vo<br />
petgodi{niot period na istra`uvawe.<br />
Denes, koga stanuva zbor za odgleduvawe<br />
na p~eli, osobeno ote`nuva~ki problem<br />
pretstavuva parazitot Varroa destructor.<br />
Toj e opasen parazit za p~elnite<br />
legla, no i za vozrasnite p~eli, bidej}i<br />
vo odredeni uslovi predizvikuva direktno<br />
parazitirawe, {to mo`e da dovede<br />
do stres koj go aktivira dejstvoto na<br />
virusi i drugi mikroorganizmi koi predizvikuvaat<br />
ve}e poznati bolesti kaj<br />
medonosnite p~eli (evropsko gnile`,<br />
hroni~na i akutna paraliza na p~elite<br />
itn.) Varoata mo`e da slu`i kako prenesuva~<br />
na pri~initelite na tie bolesti.<br />
Toa mo`e da se re~e i za nozemata.<br />
So otstranuvaweto na varoata, p~elnoto<br />
semejstvo se osloboduva od direktnoto<br />
parazitirawe, no i od eden glaven<br />
pri~initel na stresot. Ako se pretera so<br />
upotrebata na hemiski ili drugi sredstva<br />
za borba protiv varoata, doa|a do nov<br />
stresen efekt koj mo`e da se odrazi kako<br />
dezorientacija, skratuvawe na `ivotot<br />
na p~elite, akutno ili hroni~no truewe<br />
na odreden del od p~elnata populacija<br />
vo ko{nicata i do traen pad na imunitetot.<br />
P~elarite treba da bidat svesni za<br />
stresot, bez razlika dali doa|a otstrana<br />
ili go predizvikuvaat samite so svoite<br />
postapki vo `elba za pogolem profit. <br />
(Vesta e objavena vo spisanieto<br />
„P~elar”, mart 2006 godina)
Divna Georgieva od Strumica P^ELARSTVO<br />
Vkusna<br />
rakija<br />
od med<br />
Pi{uva: Makedonka Baldazarska<br />
Od podarok, honorarna rabota, do dopolnitelen semeen biznis.<br />
Vaka, so samo edna re~enica, mo`e da se opi{e qubovta i zadovolstvoto<br />
na Divna Georgieva kon odgleduvaweto p~eli vo Smolarskiot<br />
kraj vo blizina na samite vodopadi. Prikaznata zapo~nala<br />
pred deset godini, koga taa i nejziniot soprug od eden svoj prijatel dobile<br />
edno p~elno semejstvo kako podarok za vikendi~kata {to ja izgradile na<br />
placot vo atarot na Smolare. Podarokot bil so namera nejziniot soprug da<br />
se zarazi so p~elarstvo, no namesto nego, za p~elite po~nala da se gri`i<br />
Divna.Iako dotoga{ ne znaela re~isi ni{to za odgleduvaweto p~eli, taa<br />
sepak re{ila da go pro{iri svojot p~elarnik i osamenoto p~elno semejstvo<br />
go zbogatila so u{te desetina.<br />
Sega taa ja ima glavnata uloga vo semejstvoto okolu odgleduvaweto na 25-<br />
te p~elni semejstva od koi godinava sobrala okolu 400 kg med. „Semejstvata<br />
se jaki, zdravi, imaat dovolno polen i med. No, na po~etokot imav ogromni<br />
zagubi, duri do 50%. Ama ne se otka`av. Bev uporna, u~ev, ~itav razna literatura,<br />
prebaruvav na internet, se konsultirav so postari p~elari, pa<br />
sega slobodno mo`am da ka`am deka so moeto desetgodi{no iskustvo lani<br />
dojdov do stepen na odgleduvawe na p~elite bez nikakvi zagubi”, raska`uva<br />
Georgieva, koja zapo~na so proizveduvawe na interesni produkti me|u koi<br />
e i rakijata od med.<br />
A deka taa navistina gi odgleduva p~elite so zadovolstvo, ili kako {to<br />
samata veli: „gri`ata za niv me ispolnuva i odmora”, govori i ambientot vo<br />
dvorot na vikendi~kata, kade {to se smesteni p~elnite sandaci – vistinski<br />
raj. Dvorot izobiluva so razni aromati~ni bilki, retki drvja i mala<br />
planta`a od kivi. Najprvo pogledot vi zapira na eukaliptusot, edno od<br />
najmedonosnite drvja vo svetot (go ima vo Avstralija), od koe{to Georgieva<br />
zasadila dva vida. Ponatamu ve}e se su{e{e i ehinaceja, eden vid ~aj, koj<br />
p~elarkata go poseala na golema povr{ina i planira dopolnitelno da ja<br />
zgolemi. Vo dvorot se isprepletuvaat aromite od lavanda, ruzmarin, pelin,<br />
maj~ina du{i~ka, zdravec... „^itav deka medot od kosten, ehanicea i lavanda<br />
e me|u najdobrite i so najlekoviti svojstva, pa zatoa gi posadiv”.<br />
Georgieva vadi i nekolku vida na med, koj se razlikuva i po boja i po<br />
miris i po vkus. „Naprolet ima livadski i bagremov, potoa cutat kostenot,<br />
lipata, draka (eden vid trn) poradi {to i medot e mnogu potemen i na krajot<br />
na letnata sezona pa{ata na p~elite izobiluva so ~aevi – maj~ina du{i~ka,<br />
kantarion, rigen, ruzmarin”.<br />
Eukaliptus<br />
Dvorot izobiluva so razni<br />
aromati~ni bilki<br />
Ehinacea<br />
Recept:<br />
Za pravewe na rakija od med se koristat<br />
5 litri rakija od 50-52 stepeni,<br />
4kg med, 1kg sake so polen i med i<br />
eden litar destilirana voda. Seto toa<br />
se me{a vo sad od 10 litri i se zagreva<br />
na temperatura od 36 C. Ovaa smesa<br />
na sekoj sedum dena se prome{uva. Po<br />
1 mesec se proceduva talogot od dnoto<br />
na sadot i ~istata te~nost se stava vo<br />
{i{iwa.<br />
oktomvri 2010 | 29
CVE]ARSTVO<br />
Viola tricolor<br />
Pi{uva: Tome Timov, zemjodelski in`ener<br />
Temjanu{kite najdobro<br />
rastat vo bogata<br />
vla`na po~va so mnogu<br />
organski materii.<br />
Se stava |ubrivo za<br />
vreme na seeweto ili<br />
podocna. Se navodnuva<br />
koga po~vata e suva. Za<br />
temjanu{kite e va`no<br />
da primaat dovolno<br />
svetlina.<br />
Temjanu{kite (Viola tricolor) se<br />
sre}avaat niz istorijata ne<br />
samo vo cve}arstvoto, tuku i vo<br />
literaturata, medicinata i vo<br />
umetnosta. Tie dostignuvaat visina od<br />
15 do 20 sm, stebloto im e kompaktno i<br />
mnogu nisko, dolnite listovi se jajcevidni,<br />
a gornite se lancetni i izdol`eni.<br />
Cvetaat vo najrazli~ni boi, a cvetovite<br />
se so dijametar od 5 do 6 sm. Cvetaat<br />
obilno preku prolet, a so nastapuvaweto<br />
na gore{tinite prestanuva cvetaweto.<br />
Temjanu{kata mo`e da se see vo dva<br />
razli~ni vremenski perioda, zavisno od<br />
klimata. Vo regionite so studeni zimi se<br />
seat nadvor, vo rana prolet. Vo regionite<br />
so topli i meki zimi temjanu{kite se<br />
seat vo esen.<br />
1.3 Zasaduvawe vo gradina<br />
Temjanu{kite najdobro rastat vo<br />
bogata vla`na po~va so mnogu organski<br />
materii. Se stava |ubrivo za vreme na<br />
seeweto ili podocna. Se navodnuva koga<br />
po~vata e suva. Va`no za temjanu{kite e<br />
da primaat dovolno svetlina. Vo topli<br />
klimatski uslovi, violite uspevaat najdobro<br />
ako vo naj`e{kiot del od denot gi<br />
fa}a senka. Utrinsko sonce i popladnevna<br />
senka se idealni uslovi. Mul~iraweto<br />
pomaga po~vata da ostane vla`na i ladna.<br />
2. Odgleduvawe na rasad<br />
1. faza<br />
Semeto se see vo zdrav i dobro<br />
dreniran supstrat ~ija rN e 5,2-5,6. ES<br />
na supstratot treba da bide ponizok<br />
od 0,75 mY/sm. Temjanu{kite se mnogu<br />
~uvstvitelni na golemi koli~estva na<br />
sol, osobeno na amoniumot koj e {teten<br />
vo fazata na ’rtewe. Seidbeniot sloj se<br />
pokriva so grub vermikulit. Supstratot<br />
treba da bide vla`en, no ne i saturiran<br />
so voda. Preteranata vla`nost vlijae<br />
na procentot na ’rtewe. Optimalnata<br />
temperatura na supstratot za ’rtewe e<br />
18-20ºS. Koren~iwata se javuvaat po 3-7<br />
dena.<br />
2. faza<br />
Vo slednite 5-7 dena doa|a do pojava<br />
i razvoj na kotiledonite. Vo ovaa faza<br />
temperaturata na supstratot se simnuva<br />
na 16-18ºS. Koli~estvoto na vlaga se<br />
namaluva postepeno koga koren~iwata<br />
na rasadot }e izbijat vo supstratot.<br />
Supstratot se ostava malku da se isu{i<br />
pred navodnuvaweto zaradi optimalen<br />
razvoj na korenot i za spre~uvawe na pojavata<br />
na algi. Pritoa treba da se ima<br />
predvid deka sekoja promena na bojata<br />
na supstratot vo posvetla e znak na<br />
preterana su{a. Od druga strana, pak,<br />
preteranata vla`nost na supstratot<br />
doveduva do istisnuvawe na rezervite<br />
na kislorod i izumirawe na mladite<br />
koren~iwa. Pokrivkata od vermikulit,<br />
dokolku poleka se vla`ni, obezbeduva<br />
optimalni uslovi. Vo ovaa faza treba<br />
rasadot da se vadi na sonce, rano nautro<br />
i docna popladne, dodeka kotiledonite<br />
potpolno ne se razvijat.<br />
3. faza<br />
Vo ovaa faza doa|a do razvoj na prvite<br />
listovi, po 14-21 den. Temperaturata<br />
na supstratot treba da se odr`uva<br />
od 16 do 24ºS. Dokolku e mo`no da se<br />
izveduva to~na kontrola na temperaturata,<br />
toga{ e dobro da se obezbedi<br />
pogolem intenzitet na svetlina.<br />
Po pravilo, bi trebalo da se odr`uva<br />
svetlina od 32 do 38 lux so topli uslovi.<br />
Toa e va`no za spre~uvawe na pojavata<br />
Pravilno<br />
odgleduvawe<br />
na temjanu{ki
na i{arani i deformirani listovi poznata kako „{aren sindrom”.<br />
Supstratot se zasu{uva pome|u navodnuvawata so {to<br />
se postignuva razvoj na korenot i istovremeno kontrola na<br />
rastot na nadzemniot del na rastenieto. Kvalitetot na vodata<br />
za navodnuvawe e mnogu va`en i dokolku e potrebno se vr{i<br />
nejzino zakiseluvawe. Nivoto na bikarbonati se odr`uva na<br />
60-80 mg/l, bidej}i povisoka alkalnost }e go poka~i i nivoto<br />
na rN vo supstratot i }e go blokira usvojuvaweto na mikroelementite.<br />
Vo tekot na ovaa faza i so cel da se kontrolira<br />
izdol`uvaweto na rasadot treba vo ranite utrinski ~asovi da<br />
se provetruva plastenikot ili staklenikot (nekolku ~asa pred<br />
i po izleguvaweto na sonceto) i na toj na~in se sni`uva temperaturata<br />
na rasadot, pa taa e povisoka vo tekot na no}ta otkolku<br />
preku den. So ovaa postapka se pridonesuva rasadot da ne<br />
se iscigluva. Po pojavata na prvite vistinski listovi mo`e da<br />
se primenuvaat i hemiski regulatori za rast. Edni od naj~esto<br />
primenuvanite sredstva se Alar (daminozide) i Cycocel (chlormequat-chloride).<br />
Vo ovaa faza, isto taka, se po~nuva i so primena<br />
na fungicidi (preku listot) so cel da se kontrolira lisnoto<br />
obojuvawe. Za{tita se izvr{uva na sekoi 5-14 dena, zavisno<br />
od uslovite i procentot na opasnost od infekcii. Redovno se<br />
pregleduva korenot, a dokolku se utvrdi infekcija, se primenuvaat<br />
fungicidi so zalevawe. Odr`uvaweto optimalna rN vlijae<br />
preventivno protiv pojava na Thielaviopsis.<br />
4. faza<br />
Vo slednite sedum dena mladiot rasad se kali za transport<br />
i za presaduvawe. Toa se postignuva so sni`uvawe<br />
na temperaturata na supstratot na 13-18ºS. Se dozvoluva<br />
zasu{uvawe na supstratot pome|u navodnuvawata, no pritoa<br />
treba da se vodi smetka da ne dojde do pojava na venewe na<br />
rastenijata. Rasadot mo`e da se dr`i na temperatura od 3ºS<br />
najmnogu dva dena, dokolku nemame mo`nost da gi presadime<br />
ili transportirame.<br />
3. Po presaduvaweto<br />
Na po~etokot na odgleduvaweto treba da znaeme deka<br />
temjanu{kite koi imaat pojako razvien koren dozvoluvaat odgleduvawe<br />
so pogolema tolerancija na gre{ki. So toa kvalitetot<br />
na rasadot e od golemo zna~ewe za ponatamo{niot razvoj<br />
na rastenieto.<br />
3.2 Temperatura<br />
Temperaturata e presuden faktor za odgleduvawe. Optimalnata<br />
temperatura preku denot se dvi`i od 13 do 18ºS, a<br />
no}nata od 10 do 13ºS. Vo tekot na letnite meseci e po`elno<br />
odr`uvawe na niski temperaturi. Upotrebata na postapkata<br />
zasen~uvawe donesuva pozitivni rezultati, no i opasnost od<br />
iscigluvawe. Pojavata na iscigluvawe i visokite temperaturi<br />
mo`e da gi dovedat rastenijata vo sostojba na stres i<br />
prerano cvetawe. Kako {to naglasivme, temjanu{kite pozitivno<br />
reagiraat na tretmanot na negativni vrednosti so cel<br />
da se kontrolira visinata na rasadot. So ovaa postapka rastenijata<br />
razvivaat kratki internodii i ja zadr`uvaat kompaktnata<br />
gradba.<br />
3.3 Navodnuvawe<br />
Preteranoto navodnuvawe, isto taka, pridonesuva za<br />
izdol`uvawe na steblata i ja zgolemuva opasnosta od pojava<br />
na razni bolesti. Poradi toa, potrebno e supstratot da se<br />
odr`uva vla`en sè dodeka ne se pojavat korenite na dnoto od<br />
saksijata. Potoa e potrebno pome|u navodnuvaweto supstratot<br />
da se zasu{uva, so {to dodatno se stimulira razvojot na korenot<br />
i se postignuva podobra kontrla na visinata na rasteweto i<br />
nivnata zdravstvena sostojba.<br />
Dokolku sakame da sprovedeme za{tita na rasadot so nekoj od<br />
fungicidite so postapkata zalevawe, treba da se ima predvid<br />
deka taa postapka se sproveduva toga{ koga novite koreni }e<br />
izrasnat najmalku 13 mm.<br />
3.5 Svetlina<br />
Pegaviot sindrom na temjanu{kite mo`e da bide problem<br />
koga mladite rastenija se odgleduvaat pod intenzivna svetlina<br />
so temperatura na 29ºS. Simptomot se javuva kako jasno voo~livi<br />
bledozeleni i {areni listovi koi se izdol`eni i deformirani.<br />
Opasnosta od ovoj sindrom trae dodeka rastenijata ne razvijat<br />
najmalku osum lista. Pojavata mo`e da se spre~i so odr`uvawe<br />
na optimalniot intenzitet na svetlina od 32 do 54 lux.<br />
4. Po odgleduvaweto<br />
Vo maloproda`ba najdobro e temjanu{kite da se dr`at na<br />
temperatura od 18 do 24ºS preku den, a no}e od 16 do 18ºS. ^esto,<br />
temperaturata e povisoka od nazna~enata, pa rastenijata treba<br />
da se zasen~at za da se sni`i temperaturata. Potrebno e da se<br />
vodi smetka rastenijata da ne se navodnuvaat prekumerno, bidej}<br />
i vo ovaa faza temjanu{kite ne transpiriraat brzo, pa }e bide<br />
potrebno dolgo vreme za nivno su{ewe. Temjanu{kite se osetlivi<br />
na gasot etilen koj se osloboduva od ovo{je i zelen~uk koga<br />
dozrejuvaat kako i od izumreni cvetovi od drug rastitelen materijal.<br />
Posledicite od izlo`enost na etilen se otfrlawe na<br />
cvetovite, otfrlawe na pupkite i redukcija na lisnata masa. <br />
Vo noemvriskiot broj:<br />
\ubrewe na temjanu{kite<br />
Bolesti kaj temjanu{kite
MEHANIZACIJA Univerzalni `itni sealki<br />
„IMT”, „Gungor”<br />
i „Irtem” –<br />
najzastapeni<br />
Srpskite i turskite sealki zasega se najprifatlivi za makedonskite<br />
zemjodelci, i spored karakteristikite i spored cenite<br />
Pi{uva: Nikola Trampevski<br />
Kaj makedonskite zemjodelci najzastapeni brendovi na novi `itni sealki se t.n. srpski sealki od brendot „IMT” i<br />
t.n. turskite `itni sealki od brendovite „Gungor” i „Irtem”. Drugite brendovi od tipot na „Gaspardo” od Italija,<br />
„Vogel&Nut” od Avstrija, „Kuhn” od Francija ili „OLT” od Osijek se zastapeni mnogu malku poradi „visokite ceni” i<br />
nemo}ta na makedonskite zemjodelci toa da go platat, a da bide ekonomski isplatlivo.<br />
Srpskite sealki se dobropoznati vo Makedonija, dolgo vreme se vo upotreba i se znaat nivnite dobri i lo{i strani. „IMT”<br />
Srbija e kompanija koja proizveduva najmnogu za doma{niot pazar i za pazarite na porane{nite jugoslovenski republiki.<br />
Od turskite sealki najprodavani novi sealki se od tipovite „Irtem” i „Gungor”. I dvete kompanii se smesteni vo oblasta<br />
Tekirxik vo Turcija i voedno se najgolemi proizvoditeli na sealki vo Turcija. „Gungor” najmnogu proizveduva za doma{niot<br />
pazar, ima 62 pretstavni{tva vo Turcija, 80 servisni centri niz zemjata i izvezuva vo Bugarija, Grcija, Egipet, Iran, Argentina,<br />
Kazahstan.<br />
Razliki pome|u dvata tipa na sealki:<br />
- Me|uredovoto rastojanie kaj turskite sealki e 13 sm i e prezemeno<br />
od mnogu evropski proizvoditeli;<br />
- Masivnost na sealkite – sealkata „Gungor” e skoro za 50%<br />
pote{ka (iako se vo ista klasa), {to zna~i i pove}e vgraden<br />
materijal, a so toa i kapacitetot na rezervoarot za seme e<br />
pogolem;<br />
- Turskite sealki imaat zatrupuva~i na seme, koi pomagaat za<br />
ramnewe na povr{inite po rasejuvaweto na semeto vo zemjata;<br />
- Vnesuva~ite na seme mo`at da bidat od tipot na vuli za pesoklivi<br />
i pomeki po~vi ili edine~ni diskovi za rabota kaj tvrdi<br />
ili vla`ni zemji{ta. Kaj srpskite sealki standardna opcija<br />
e doka`aniot dvoen disk za rabota pri dobro podgotveni po~vi.<br />
- I dvete sealki imaat strani~ni redukotri za regulirawe na<br />
koli~inata na ispu{teno seme, so toa {to kaj 17-rednata sealka<br />
na „IMT” e stariot klasi~en reduktor, dodeka kaj „Gungor”<br />
17-rednata sealka e sovremen reduktor so zap~enici potopeni vo<br />
maslo i ovozmo`uva fina regulacija od 0-40 kg/dekar.<br />
- Srpskite sealki imaat mehani~ki markeri, dodeka turskite imaat<br />
hidrauli~ni markeri.<br />
Vo odnos na cenite, za ist tip na sealka cenite se skoro<br />
identi~ni. Taka, 17-rednite sealki na pazarot vo RM mo`at da<br />
se najdat za okolu 2.500 evra (so vklu~en DDV od 5%). Cenata<br />
na 25-rednata trimetarska „IMT” sealka iznesuva isto kolku<br />
i 23-rednata trimetarska sealka na „Gungor” – 3.500 evra (so<br />
vklu~en DDV od 5%).•<br />
Tehni~ka<br />
specifikacija na<br />
oprema:<br />
„IMT"<br />
Srbija<br />
„Gungor"<br />
Turcija<br />
Broj na redovi 17 25 17 23<br />
Rastojanie pome|u<br />
redovite sm<br />
12 12 13 13<br />
Raboten zafat sm 2,04 3,0 2,20 3,00<br />
Masa (te`ina na<br />
prazna ma{ina) kg<br />
400 507 575 845<br />
Kapacitet na<br />
rezervoarot za<br />
seme - litri<br />
325 432 420 660<br />
Kapacitet na<br />
rezervoarot za<br />
|ubre - litri<br />
Zatrupuva~ na seme<br />
Potrebna mo}nost<br />
na traktor - KS<br />
Tip na ulaga~<br />
Marker<br />
nema<br />
nema<br />
opcija so<br />
doplata<br />
standardna<br />
opcija<br />
36 48 45-65 60-77<br />
dvoen disk<br />
Mehani~ki,<br />
avt.<br />
edine~en disk,<br />
vuli<br />
Hidrauli~en<br />
32 | MOJA ZEMJA
MEHANIZACIJA Kvalitetno orawe<br />
Pravilno orawe<br />
so plug<br />
Pi{uva: Prof. d-r Dragi Tanevski, Fakultet za zemjodelski nauki i hrana-Skopje<br />
Obrabotkata na po~vata pretstavuva edna od najstarite<br />
agrotehni~ki merki primenuvani od strana na ~ovekot so<br />
cel da se zadovolat barawata na kulturnite rastenija i<br />
da se postignat visoki prinosi. So obrabotkata na po~vata<br />
vr{ime nejzino razrovkuvawe na odredena dlabo~ina, potoa vr{ime<br />
prodlabo~uvawe na orani~niot sloj, se sozdavaat uslovi za pristap<br />
na vozduhot, vodata, toplinata, hranlivite materii i dr. Isto taka, so<br />
obrabotkata se borime protiv plevelite i prekumernoto isparuvawe<br />
na vlagata. Toa zna~i deka so oraweto se podgotvuva po~vata za normalen<br />
razvitok na rastenijata.<br />
Zna~eweto na obrabotkata na po~vata se sostoi vo toa {to vo<br />
nea se vra}aat i popravaat dobrite osobini koi po~vata gi izgubila<br />
vo prethodniot posev, a osobeno so zbivaweto, kako i pri razli~ni<br />
vrne`i i so gazeweto na raznite zemjodelski ma{ini. So obrabotkata<br />
na po~vata osobeno se podobruvaat fizi~kite svojstva i biolo{kite<br />
procesi na po~vata, so {to se ovozmo`uva i pogolemo sozdavawe na<br />
hranlivi materii za ishrana na rastenijata.<br />
Za pravilno orawe potrebno e da se obrne vnimanie na formiraweto<br />
na slogot, na samoto orawe i na oraweto na razorot.<br />
Slogot po ni{to ne treba da se razlikuva od ostanatoto orawe. Toa<br />
se postignuva taka {to pri oraweto na prvite brazdi se vodi smetka za<br />
pravecot, potoa dlabo~inata na oraweto treba da bide ne{to pomala<br />
i brazdata da bide so ednakva {iro~ina i me|usebno ubavo slo`ena.<br />
Na slikata e prika`an na~inot na formirawe na slogot vo ~etiri<br />
proodi. Pravecot na dvi`eweto na traktorot e obele`en so strelki.<br />
Vo prviot prood, prvoto plu`no telo se podiga i ora samo vtoroto<br />
plu`no telo i toa na dlabo~ina od 10 sm. Vo vtoriot prood treba da se<br />
spu{ti prvoto plu`no telo i so nego se ora vtorata brazda. Vtoroto<br />
plu`no telo pritoa se lizga nad brazdata izorana vo prviot prood.<br />
Vo tretiot prood desnite trkala od traktorot treba da odat po<br />
dnoto na brazdata od vtoriot prood i mora da se nastojuva dlabo~inata<br />
na oraweto da bide ne{to pogolema – prvata brazda 10 sm i slo`ena na<br />
sredinata od vtoriot prood, a vtorata brazda 20 sm.<br />
Vo ~etvrtiot prood dvete brazdi treba da iznesuvaat 20 sm. Vo pettiot<br />
i site ostanati proodi treba da se ora na polnata dlabo~ina,<br />
no pritoa treba da se vnimava brazdata da bide na ista visina so<br />
brazdite od slogot, da bidat pravi i da imaat ista visina.<br />
Za vreme na formiraweto na razorot, treba da se nastojuva toj da<br />
bide plitok i prav. Toa se ostvaruva na toj na~in {to vo prethodniot<br />
prood na plugot treba da se ora poplitko, i toa prvata brazda 20 sm,<br />
a vtorata 10 sm.<br />
Vo posledniot prood prvata brazda treba da bide dlaboka 15 sm, a<br />
vtorata 10 sm. •<br />
34 | MOJA ZEMJA
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Podgotvi: Agron Halimi<br />
Izvoz na ovo{je i zelen~uk od Makedonija<br />
vo 2009 godina<br />
Izvozot na ovo{je i zelen~uk od Makedonija vo 2009 godina<br />
e namalen. Dobri rezultati se postignati so grozjeto,<br />
~ij{to izvoz e zgolemen za 18 otsto, dodeka izvozot na drugoto<br />
ovo{je i zelen~uk e zabele`itelno namalen. Izvozot<br />
na jabolko vo sporedba so minatata godina e namalen za<br />
28%, na domatite za 24%, na piperkata za 19%, na krastavicite<br />
za 20% i na zelkata za duri 30%. Inaku, Makedonija<br />
prodol`uva da bide eden od najgolemite izvoznici<br />
na ovo{je i zelen~uk vo Srbija i Kosovo, dodeka vo Evropa<br />
e vtora, po Kenija, vo izvozot na zelka, za razlika od pred<br />
edna godina koga be{e prva.<br />
AgBiz<br />
so<br />
podatoci<br />
od<br />
internetstranicata<br />
za statisti~ki podatoci na ON.<br />
SRBIJA<br />
Izvoz na slivi vo iznos od 31 milioni<br />
amerikanski dolari<br />
Minatata godina Srbija ima izvezeno sve`i i zamrznati<br />
slivi vo iznos od 31 milion amerikanski dolari, taka {to<br />
srpskoto proizvodstvo od 600.000 toni e na vtoro mesto vo<br />
Evropa, po Romanija, i na ~etvrto mesto vo SAD i Kina, isto<br />
taka, po Romanija. Ovaa informacija e soop{tena od ministerot<br />
za zemjodelstvo na Srbija, Sa{a Dragin, na prvata<br />
srpsko-ruska konferencija za kroewe. Ruskiot ambasador<br />
vo Srbija na istata sredba ja iska`a svojata nade` deka po<br />
sredbata }e sledi potpi{uvawe na novi dogovori i istakna<br />
deka ruskiot pazar mo`e da go apsorbira celoto proizvodstvo<br />
na slivi dokolku e so dobar kvalitet.<br />
www.freshplaza.com<br />
Srpskiot „Fudlend” se podgotvuva za<br />
vlez na bugarskiot pazar<br />
Srpskiot proizvoditel na hrana „Fudlend” planira da<br />
vleze na bugarskiot pazar do krajot na ovaa godina. Spored<br />
generalniot direktor na „Fudlend”, Dragan Stoji},<br />
kompanijata ve}e ima zapo~nato izvoz na ukrainskiot i na<br />
avstriskiot pazar. „Fudlend” zapo~na so izvoz vo Ukraina<br />
ovaa godina i planira da go zgolemi izvozot za 200.000 evra<br />
godi{no. Ovaa kompanija izvezuva maslinki i suvi domati vo<br />
prodavnicite na „Metro” vo Ukraina i planira da ja zgolemi<br />
paletata na proizvodi so proizvodi od prerabotuva~kata<br />
industrija. „Fudlend” e osnovana vo 1998 godina vo Belgrad<br />
i se nao|a na 250 km ju`no od glavniot grad, vo blizina<br />
na Kopaonik, proizveduva proizvodi za supermarketite<br />
„Metro” vo Srbija i Ungarija od 2009 godina.<br />
www.emg.rs<br />
Bugarija<br />
„Bila” planira pro{iruvawe<br />
Sinxirot supermarketi „Bila” planira otvorawe od 10 do<br />
15 novi supermarketi godi{no vo tekot na slednite tri<br />
godini. Kompanijata planira otvorawe na mali i golemi<br />
supermarketi do 1.200 kvadratni metri. „Bila" momentno<br />
operira so 75 supermarketi vo zemjata i samo {to napolni<br />
deset godini od po~etokot na svojata rabota vo zemjata”,<br />
veli Emil Stefanov, generalen direktor na „Bila” za Bugarija<br />
i Romanija.<br />
Grcija<br />
Proizvodstvoto na domati<br />
namaleno za 31,7 otsto.<br />
Vkupnoto proizvodstvo na zelen~uk vo Grcija e namaleno za<br />
18,7 otsto od 2004 godina pa navamu. Vo izminatite godini<br />
najproizveduvan zelen~uk e domatot, ~ie{to proizvodstvo<br />
vo 2008 godina dostigna iznos od 1.338.600 toni, {to pretstavuva<br />
38,7 otsto od vkupnoto proizvodstvo na zelen~uk vo<br />
Grcija. No, spored podatocite na FAO, i proizvodstvoto na<br />
domati e namaleno vo istiot period duri za 31,7 otsto i ne<br />
se zabele`uvaat znaci na nekoj nagoren trend.<br />
www.tomatotoday.com<br />
Antalija, Turcija<br />
Izvozot na zelen~uk i ovo{je se zgolemi<br />
za 34,5 otsto<br />
Izvozot od mediteranskata provincija Antalija zabele`itelno<br />
se zgolemi ovaa godina. Sve`iot zelen~uk i<br />
ovo{jeto se glavnite proizvodi koi se izvezuvaat od Antalija.<br />
Od po~etokot na ovaa godina, izvozot na zelen~uk i<br />
ovo{je se zgolemi za 34,5 otsto i postigna iznos od 348,8<br />
milioni amerikanski dolari obrt. Ovoj iznos e nov rekord<br />
za Antalija i se o~ekuva toj da se zgolemi na 500 milioni<br />
amerikanski dolari do krajot na godinata.<br />
www.fructidor.com<br />
Balkan<br />
Proizvodstvoto na jabolka se<br />
namali za 10-15%<br />
Spored predviduvawata na fruit-inform.com, vo 2010 godina<br />
proizvodstvoto na jabolko vo balkanskite dr`avi, Srbija,<br />
Makedonija, Hrvatska, Crna Gora, Slovenija, Bosna i Hercegovina,<br />
}e se namali za 10-15%. Edna od pri~inite koi<br />
se naveduvaat se ekstremnite vremenski uslovi koi pridonesuvaat<br />
za namaluvawe na prinosot. Spored ekspertite,<br />
proizvodstvoto na sve`i jabolka e namaleno i poradi<br />
raznite bolesti. Ovaa godina golemi problemi napravija<br />
i vrne`ite na grad koi{to predizvikaa golemi {teti na<br />
ovo{tarnicite. Zemaj}i go predvid namaluvaweto na pro<br />
Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi<br />
izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me|unaroden<br />
Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi.<br />
36 | MOJA ZEMJA
RUBRIKA<br />
izvodstvoto na jabolko vo Evropa i Rusija, cenata na ovoj<br />
proizvod bi trebalo da se poka~i. Srbija ima poseben dogovor<br />
so Ruskata federacija koja i ovozmo`uva pla}awe na<br />
samo 1% carina, dodeka drugite dr`avi pla}aat od 20 do<br />
40%.<br />
www.lol.org.ua<br />
Moskva, Rusija<br />
Pad na cenite na grozjeto<br />
Vo prvata polovina na minatiot mesec vo Moskva, cenata<br />
na trpeznoto grozje bez seme uvezeno od Turcija opadna od<br />
1,40-1,53 evra na 1,27-1,40 evra za kilogram. Ova se slu~i poradi<br />
zgolemenata ponuda na ova grozje. Cenite na grozjeto<br />
„Red Gloub” od Italija, isto taka, opadnaa od 2,54-2,67<br />
evra na 2,34-2,49 evra za kg. Vo isto vreme, cenata na belata<br />
sorta „Viktorija” od Italija se poka~i od 2,29 evra<br />
na 2,34 evra za kg.<br />
www.freshmarket.ru<br />
Ungarija<br />
Edna tretina od prinosot na ovo{je i<br />
zelen~uk e izguben<br />
Spored Sovetot za ovo{je i zelen~uk na Ungarija, edna tretina<br />
od planiraniot ovogodi{en prinos (80%) na ovo{je<br />
i zelen~uk e izguben poradi lo{ite vremenski uslovi.<br />
Proizvodstvoto na domati i p~enka e namaleno za 30%, na<br />
gra{okot za 40%, na piperkite i zelkata 11-15%. Proizvoditelite<br />
na ovo{je imaat pogolemi zagubi po~nuvaj}i so<br />
80% za cre{ite, 40% vi{nite, 30% kaj kajsiite, praskite<br />
i slivite, dodeka proizvoditelite na jabolko predviduvaat<br />
samo 300.000 toni jabolko vo sporedba so 500.000 toni<br />
od minatata godina.<br />
www.fructidor.com<br />
Golemoproda`ni ceni vo Sofija<br />
vo septemvri 2010 (vo levovi)<br />
Proizvod Poteklo Cena<br />
Domati Doma{ni/Makedonija 0,93/1,06<br />
Piperki (zeleni)<br />
Doma{ni/Makedonija<br />
0,73/0,66<br />
Krastavici Doma{no 0,80<br />
Zelka Doma{na 0,30<br />
„Zlaten deli{es” Italija/Grcija 1,13/0,66<br />
„Ajdaret” Polska 0,66<br />
1 evro – 1,95 levovi<br />
Izvor: www.ams.usda.<br />
gov<br />
Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo septemvri 2010<br />
(vo kuni)<br />
Proizvodi Osijek Split Zagreb<br />
Domati 6.17 8,00 5,00<br />
Piperki 5,33 5,00 6,00<br />
Piperki (babura) 3,33 6,00 4,25<br />
Krastavici 5,17 9,00 5,25<br />
Zelka 2,67 3,00 2,00<br />
Pe~urki 21,33 22,50 17,50<br />
Jabolko „ajdaret” 3,33 4,00 3,75<br />
Jabolko<br />
„jonagold”<br />
Jabolko „zlaten<br />
deli{es”<br />
5,50 3,75<br />
5,33 5,75 4,25<br />
Grozje 10,33 10,50 8,50<br />
Golemoproda`ni ceni vo Srbija vo<br />
septemvri 2010 (vo dinari)<br />
Proizvod Beograd Novi Sad<br />
Domati 45 50<br />
Piperki 55 50<br />
Piperki<br />
(babura)<br />
50 40<br />
Krastavici 35 30<br />
Zelka 25 25<br />
Jabolko<br />
„ajdaret”<br />
Jabolko „crven<br />
deli{es”<br />
Jabolko<br />
„zlaten<br />
deli{es”<br />
45 45<br />
60 60<br />
55 60<br />
Grozje 55 60<br />
Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo septemvri<br />
2010 (vo evra)<br />
Proizvod Min Maks Prosek<br />
Jabolko<br />
„ajdaret”<br />
Jabolko „zlaten<br />
deli{es”<br />
Jabolko „crven<br />
deli{es”<br />
1 evro – 7,26 kuni<br />
Izvor: www.tisup.mps.hr<br />
1 evro - 105 dinari<br />
Izvor: www.stips.minpolj.gov.rs<br />
0,70 0,70 0,70<br />
0,70 0,70 0,70<br />
0,70 0,70 0,70<br />
Trpezno grozje 0,70 0,90 0,80<br />
Domati 1,03 1,28 1,16<br />
Piperka 0,60 0,65 0,63<br />
Piperka (babura) 1,30 1,45 1,38<br />
Zelka 0,18 0,20 0,19<br />
Krastavici 0,40 0,50 0,45<br />
Izvor: www.amiscg.org
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR<br />
Proda`ni ceni vo Albanija vo septemvri<br />
2010 (vo leki)<br />
Proizvod Tirana Fier Kor~a<br />
„Greni smit” 96 100<br />
„Zlaten deli{es” 99 108 108<br />
Domati 53 49 37<br />
Piperki (zelena) 33 31 33<br />
Zelka 30 33 24<br />
Krastavici 32 32 55<br />
1 evro – 135,9 leki<br />
Izvor: www.kash.org.al<br />
Maloproda`ni ceni za septemvri vo RM<br />
Proizvod Klasa<br />
Min. Maks. Najzast<br />
Domat<br />
Prva 17,7 30 24<br />
Vtora 15 20 18<br />
Krastavica 22 30 25,7<br />
Piper 18 30 24<br />
Kompir 14 22,6 17,6<br />
Zelka 11,6 18,6 13<br />
Kromid 20,7 31 24,3<br />
Grav 96 120 104,7<br />
Slivi 22 34 28<br />
Jabolki 50 60 50<br />
Grozje-crno 30 36,4 31<br />
Praski 24 40 30<br />
Lubenica 8 11 9,4<br />
Diwa 12,7 .17.7 15<br />
Proda`ni ceni vo Kosovo vo septemvri,<br />
2010 (vo evra)<br />
Proizvod Pri{tina Uro{evac Pe}<br />
Jabolko 0,35 0,85 0,55<br />
Grozje 0,55 0,35 0,90<br />
Domati 0,33 0,25 0,27<br />
Piperki 0,27 0,35 0,30<br />
Zelka 0,07 0,10 0,09<br />
Krastavici 0,22 0,15 0,45<br />
Izvor: www.food-ks.org<br />
Proizvod<br />
Domat<br />
Golemoproda`ni ceni za septemvri vo RM<br />
38 | MOJA ZEMJA<br />
Klasa<br />
Min. Maks. Najzast.<br />
Prva 10 20 12,5<br />
Vtora / / /<br />
Krastavica 10 20 15<br />
Piper 10 30 20<br />
Kompir 10 25 15<br />
Zelka 10 15 10<br />
Kromid 20 28 23<br />
Grav 80 100 90<br />
Slivi 15 20 15<br />
Lubenica 5 8 5<br />
Jabolki 40 50 40<br />
Praski 15 20 20<br />
Grozje-crno 20 30 25<br />
Diwa 8 10 8,7<br />
Izvor: www.mzsv.gov.mk<br />
ZPIS-Pazarni informacii<br />
Tele 1-6<br />
meseci<br />
June 6-18<br />
meseci<br />
Molzni<br />
kravi<br />
Jagniwa<br />
do 18 kg<br />
Jagniwa<br />
nad 18 kg<br />
Ovci<br />
Prasiwa<br />
20-35 kg<br />
Goenica<br />
90-110 kg<br />
Jariwa<br />
Ceni od dobito~nite pazari vo R. M - septemvri<br />
Kategorija<br />
Dobito~ni pazari<br />
Zabele.<br />
Skopje Strumica Tetovo Merka<br />
min. 150 140 120 kg/`.m.<br />
maks. 160 153 140 kg/`.m.<br />
najzastap. 150 147 135 kg/`.m.<br />
min. 120 112 115 kg/`.m.<br />
maks. 130 122 125 kg/`.m.<br />
najzastap. 125 118 125 kg/`.m.<br />
min. 42.000 41.500<br />
maks. 90.000 73.500<br />
najzastap. 70.000 56.000<br />
bu{a<br />
16.000<br />
bu{a<br />
28.000<br />
bu{a<br />
23.000<br />
Grlo<br />
Grlo<br />
Grlo<br />
min. 150 140 / kg/`.m.<br />
maks. 160 160 / kg/`.m.<br />
najzastap. 160 147 / kg/`.m.<br />
min. 100 113 / kg/`.m.<br />
maks. 110 127 / kg/`.m.<br />
najzastap. 110 123 / kg/`.m.<br />
min.<br />
maks.<br />
najzastap.<br />
kg/`.m.<br />
220<br />
kg/`.m.<br />
230<br />
kg/`.m.<br />
220<br />
5000 5500 Grlo<br />
5700 6400 Grlo<br />
5350 6000 Grlo<br />
min. 120 115 / kg/`.m.<br />
maks. 140 130 / kg/`.m.<br />
najzastap. 140 120 / kg/`.m.<br />
min. 120 80 / kg/`.m.<br />
maks. 130 105 / kg/`.m.<br />
najzastap. 125 100 / kg/`.m.<br />
min. 150 115 / kg/`.m.<br />
maks. 160 125 / kg/`.m.<br />
najzastap. 150 125 / kg/`.m.<br />
Seno najzastap. bala 80 / 5 kg<br />
Lucerka najzastap. bala 80 / 7 kg<br />
Slama<br />
najzastap.<br />
bala<br />
30<br />
* Cenite se izrazeni vo denari<br />
/ 0,4 kg