eindwerk - Wervel

VERGETEN LANDRASSEN EN OUDE TARWEVARIËTEITEN,
EEN DUURZAME KANS VOOR DE CREATIEVE BOER
Astrid Vanbiervliet
Agro- en Biotechnologie, Landbouw
Academiejaar 2006-2007
Wervel
Vooruitgangstraat 333/9a
1030 Brussel
info@wervel.be
tel. 0032-(0)2-203 60 29
1

2

Woord vooraf
Op een vredige lentedag (mei 2006), wandelend in het Franse zonnetje, kwam ik vorig
jaar terecht op een biomarktje in Nîmes. Alternatieve projecten en de resultaten
ervan werden er tentoongesteld, waaronder de verwerking van oude tarwevariëteiten
tot brood. Henri Ferté, een Franse bio-ingenieur en bioboer, verkocht er zijn
Tousellebrood. Het onderwerp prikkelde onmiddellijk mijn nieuwsgierigheid.
Gedurende mijn stage bij Wervel (herfst 2006) kwam ik weer in contact met het
onderwerp en stelde ik voor om hierover mijn eindwerk te schrijven.
Alle medewerkers of coördinaten van Wervel wil ik bedanken voor hun geduld.
Frederik Claerbout, mijn stagementor, wil ik ook bedanken voor de keuzevrijheid die
ik kreeg omtrent het onderwerp van mijn project.
Jeroen Watté en Patrick de Ceuster wil ik bedanken voor hun enthousiasme en
vertrouwen omtrent het project. Ook de startinformatie en de vele dvd’s die ik van
hen kreeg waren een welgekomen hulp.
Katrien Van Oost wil ik bedanken voor het feit dat ze mij verschillende dagen het
computerscherm bespaarde door mij mee te nemen naar verschillende activiteiten die
zeer interessant waren.
Luc Vankrunkelsven, een trouwe pendelaar Brazilië-België, mag ook gerust vermeld
worden, ook al zijn het aantal stage-uren in zijn bijzijn zeer beperkt.
In het kader van mijn project heb ik ook een vergadering gevolgd van de themagroep
“eigen zaadteelt”.
Hierbij wil ik Louis De Bruyn bedanken voor zijn uitnodiging en uitleg. Hervé De
Clercq wil ik eveneens bedanken voor de korte, maar interessante uitleg én voor de
lift vanuit Deinze.
In Frankrijk liep ik een korte stage van vier dagen bij Henri Ferté, voorzitter van
de “Syndicat de Promorion Touselle”. Hij liet mij het landras “Touselle” ontdekken,
een variëteit die hij zelf teelt en waarvan hij zijn brood bakt (voor eigen
consumptie). Dankzij Henri heb ik ook de kans gekregen om kennis te maken met de
leden van de “Syndicat de Promotion Touselle”, Franse boer-bakkers die oude
variëteiten telen en onderzoekers van het INRA-instituut. Daarnaast was Henri
bereid om elke vraag te beantwoorden en vertelde met overtuiging over de landrassen
die hij teelde. Zijn aparte visie op de landbouw, de teelttechnieken en de omgang
met de natuur deed mij nogmaals stilstaan bij de huidige landbouwmentaliteit,
waarvoor dank.
Raphaël Baltassat, een Franse boer-bakker die onder andere het Vlaamse landras
“Witte van Vlaanderen” teelt, wil ik bedanken voor zijn vriendelijkheid en zijn
spontane hulp en uitleg over deze variëteit.
Maria Irazoki ontmoette ik eveneens in Frankrijk. Ook zij teelt oude variëteiten om
er brood van te bakken. Met veel plezier heb ik naar haar verhalen geluisterd over
de verwerkingsmogelijkheden van verschillende variëteiten en de afzet van de
verwerkte producten op de markt, aan huis en via afzetkanalen.
3

Verder wil ik nog Nicolas Supiot, Jean-François Berthellot & Co bedanken voor de
korte, maar aangename woordenuitwisseling.
Ook Kahosl’ers wil ik bedanken.
Willem Christiaens, verantwoordelijke van de bibliotheek op Kaho Sint-lieven, wil
ik bedanken voor de hulp bij het uitlenen van het boek “Bread-making quality of
wheat” aan de bibliotheek van Wageningen.
Leonard Vandooren, docent en ook mijn (stage)projectbegeleider, was zeer geduldig,
waarvoor dank.
Ook mijn klasgenoten, Andries, Michiel en Fons wil ik bedanken, gewoon omwille van
de aangename sfeer die er steeds heerste.
Daarnaast apprecieer ik ten zeerste de interesse die de kleine groep boeren en
particulieren toonden voor het project. En Pierre wil ik extra bedanken voor de
interessante uitleg over oude variëteiten.
Vele vrienden en kennissen waren een steun, hulp en stimulans bij het werken aan
dit eindwerk.
Jan Lambers wil ik bedanken voor de lift en het aangenaam gezelschap tot Expo
Paris, een landbouwbeurs die ik in het kader van mijn project bezocht.
Ook Aldith en Dominique, kennissen bij wie ik logeerde gedurende mijn “stage” in
Frankrijk, wil ik bedanken voor hun gastvrijheid en goede zorg.
Het eeuwig enthousiasme en de opkikkerende lach van Kim en Hilde, de rustige en
steeds vredige kijk van Nik op elke situatie, de ontspannende, interessante en
moedgevende gesprekken met Levi op kot, maar ook de onnozele momenten met Ludo
erbij én de weekendjes in de Ardennen met Spevi maakten de onaangename momenten
dragelijker.
Uiteraard mag ik ook mijn zusjes en broertjes niet vergeten!
Alice, Aline, Vava en Floflo wil ik bedanken omdat ze op een leuke manier mijn
zinnen hebben verzet tijdens elke “fourd”-moment én natuurlijk ook bedankt voor de
vele warme knuffels.
Ook alle vriendelijke vreemden wil ik bedanken voor hun spontaniteit. Pitchoune, de
buurvrouw van Aldith en Dominique, en alle Fransmannen of vrouwen die mij een lift
aangeboden hebben tussen Nîmes-Franqueveaux.
Ook de medereizigers waarmee ik een babbeltje heb geslagen gedurende de lange
treinrit naar Frankrijk en terug, hebben voor een aangename tijd gezorgd.
4

5

Inhoudstafel
Woord vooraf ...................................................................... 3
Inhoudstafel ...................................................................... 6
Inleiding ......................................................................... 8
Literatuurstudie ................................................................. 10
1. HISTORISCHE ACHTERGROND ................................................... 10
1.1. Brood in de geschiedenis .............................................. 10
1.2. Het ontstaan van Triticum aestivum .................................... 11
1.3. Verspreiding van tarwe in vroegere tijden ............................. 13
1.4. Granen in Europa voor en gedurende de middeleeuwen .................... 14
2. VEREDELING VAN TARWE IN BELGIE ............................................ 14
2.1. Selectie, een boerenzaak .............................................. 15
2.2. Veredeling van tarwe tot en met WOII .................................. 16
2.3. Tarweteelt in België na WOII .......................................... 18
2.4. Rassenonderzoek kwaliteitstarwe 2003 .................................. 20
2.5. Conclusie ............................................................. 22
3. KWALITEIT METEN ........................................................... 23
3.1. De tarwekorrel ........................................................ 23
3.2. De bakwaarde van tarwe ................................................ 23
3.3. De eiwitten ........................................................... 24
3.3.1. De verschillende eiwitten......................................... 24
3.3.2. Het eiwitgehalte.................................................. 24
3.3.3. De eiwitkwaliteit................................................. 25
3.4. Zetmeel ............................................................... 25
3.5. Korrelhardheid ........................................................ 26
3.6. Schot ................................................................. 27
3.7. Maalkwaliteit ......................................................... 27
3.8. De verschillende kwaliteitstesten ..................................... 27
3.8.1. De sedimentatie-index van zeleny.................................. 27
3.8.2. Het Valgetal van Hagberg.......................................... 28
3.8.3. De W-waarde van Chopin............................................ 28
3.9. Conclusie ............................................................. 29
4. DE VOEDINGSKWALITEIT VAN BROOD IN DE 21STE EEUW ........................... 29
4.1. Kwaliteit van het graan ............................................... 30
4.2. Kwaliteit van de bloem ................................................ 31
4.3. Het bereidingsproces .................................................. 32
4.4. Voor het welzijn van de consument ..................................... 33
4.4.1. Voedselveiligheid................................................. 33
4.4.2. Gezondheid........................................................ 33
4.5. Conlusie .............................................................. 35
5. HET BELANG VAN OUDE TARWEVARIËTEITEN ...................................... 35
5.1. De ecologische meerwaarde van oude tarwevariëteiten ................... 37
5.1.1. Wintertarwe, een duurzame teelt?.................................. 37
5.1.2. Oude variëteiten, een plus voor het milieu........................ 39
5.2. Innoveren met oude variëteiten ........................................ 40
6

5.2.1. Inleiding......................................................... 40
5.2.2. Bestaande projecten............................................... 41
5.3. Conclusie ............................................................. 44
6. WETGEVING ................................................................. 45
6.1. De rassenlijst ........................................................ 46
6.2. Intellectuele eigendomsrechten ........................................ 47
6.2.1. Het kwekersrecht.................................................. 48
6.2.2. Rechten in EUR te betalen......................................... 50
6.3. Wetteksten ............................................................ 50
6.3.1. Vlaamse wetteksten................................................ 50
6.3.2. Europese wetteksten............................................... 51
6.4. Conclusie ............................................................. 51
Doelstellingen ................................................................... 53
Materiaal en methoden ............................................................ 54
1. DE TEELT EN VERWERKING MET EIGEN OGEN ZIEN ................................ 54
2. DE INTERESSE TOETSEN IN BELGIË ............................................ 54
3. BELGISCHE BOEREN IN HET BEZIT VAN OUDE VARIËTEITEN ........................ 55
4. GEÏNTERESSEERDEN ONTMOETEN ELKAAR ......................................... 55
5. ZAAIZAAD VOOR DE BELGISCHE BOEREN ......................................... 55
Resultaten ....................................................................... 57
1. DE TEELT EN DE VERWERKING MET EIGEN OGEN ZIEN ............................. 57
1.1. Bijeenkomst rond de FSO-proefveldjes .................................. 57
1.2. Touselle .............................................................. 58
1.3. Verwerking & afzet .................................................... 59
2. DE INTERESSE TOETSEN IN BELGIË ............................................ 60
3. BELGISCHE BOEREN IN HET BEZIT VAN OUDE VARIËTEITEN ........................ 60
4. GEÏNTERESSEERDEN ONTMOETEN ELKAAR ......................................... 61
5. ZAAIZAAD VOOR DE BELGISCHE BOEREN ......................................... 61
Discussie ........................................................................ 63
1. LITERATUURSTUDIE .......................................................... 63
2. DOELSTELLINGEN ............................................................ 64
3. DUURZAME LANDBOUW ......................................................... 65
4. SLOT ...................................................................... 67
Besluit .......................................................................... 69
Bibliografie ..................................................................... 70
1. INTERNETBRONNEN ........................................................... 70
2. BOEKEN .................................................................... 71
3. UITGAVES/FOLDERS/KRANTJES ................................................. 72
4. KRANTENARTIKELS ........................................................... 73
5. BEELDMATERIAAL ............................................................ 74
Lijst van tabellen en figuren .................................................... 76
1. FIGUREN ................................................................... 76
2. TABELLEN .................................................................. 76
Bijlagen ......................................................................... 78
7

Inleiding
De literatuurstudie is als volgt opgebouwd. Eerst en vooral heb ik algemene
achtergrondinformatie meegeven. Hier wordt het ontstaan van brood besproken, maar
ook het ontstaan van Triticum aestivum L. (baktarwe) en de verspreiding van de
graangewassen tot en met de middeleeuwen. Dankzij deze achtergrondinformatie is het
gemakkelijker om de hedendaagse tarwe en zijn eigenschappen in de evolutie te
plaatsen.
In het tweede deel wordt de veredeling van tarwe in België besproken. Hiermee wil
ik aantonen dat de huidige T. aestivum sterk geselecteerd is op glutengehalte en op
de opbrengsten per ha.
Als derde puntje heb ik de kwaliteitscriteria en kwaliteitstesten besproken die
gebruikt worden voor het beoordelen van baktarwe in België. Dit is belangrijk omdat
het aantoont waar de opgelegde normen vandaan komen en waaraan kwaliteit gemeten
wordt. Enerzijds worden de kwaliteitsnormen duidelijker, anderzijds wordt het
mogelijk om kritisch om te gaan met de notie “kwaliteit”.
Hierna worden de nutritionele waarden van brood in de 21 ste eeuw in vraag gesteld.
Het brood zou aan voedingskwaliteit hebben ingeboet omwille van een eenzijdige
selectie op gluten en opbrengst, maar ook omwille van de hedendaagse maaltechniek,
het bereidingsproces en de bakwijze.
Het vijfde deel haalt twee aspecten aan van duurzame landbouw. Ten eerste de
ecologische meerwaarde die oude variëteiten kunnen bieden. Hier wordt de teelt van
moderne wintertarwevariëteiten op een ecologisch standpunt benaderd. Ten tweede,
het economisch aspect. Hier wordt vooral gemikt op het innovatieconcept “verdieping
of verticale verruiming”. Waarom innoveren? Wat zijn de mogelijkheden met graan?
Hierbij worden verschillende, reeds lopende projecten als voorbeeld genomen.
Tenslotte wordt de wetgeving en de knelpunten i.v.m. het telen van oude
tarwevariëteiten van naderbij bekeken.
Met deze literatuurstudie wou ik argumenten zoeken die pleiten voor het
herintroduceren van vergeten tarwevariëteiten in het Vlaamse landschap. In grote
lijnen zijn de argumenten: voedingskwaliteit en duurzame landbouw. Daarnaast wou ik
nagaan of er reeds concreet, draaiende projecten liepen omtrent verwerking van oude
graanvariëteiten. Ook de knelpunten op juridisch gebied leken mij interessant.
Zoals in mijn voorwoord vermeld stond, kwam ik vorige lente in contact met het
onderwerp. Dus wist ik ook wel dat er mensen bezig waren met het telen van oude
tarwevariëteiten en het verwerken ervan. Het onderwerp sprak mij onmiddellijk aan.
Vorig jaar al was het in mij opgekomen om mijn project hierover te schrijven, maar
ik kon echter geen informatie terugvinden over de teelt van oude graanvariëteiten,
en heb het gelaten voor wat het was … tot ik in de wervelkrant de foto van Nicolas
Supiot herkende en de vermelding van een belangrijke informatiebron:
www.semmencespaysannes.org. Onmiddellijk ging ik een kijkje nemen op de website en
ik was verkocht.
8

Mijn motivatie om dit project te schrijven is zeer simpel. Ten eerste hecht ik veel
belang aan gezonde voeding, ook al moet ik toegeven dat ik ook wel regelmatig naar
goedkope “bucht” grijp. Gezonde voeding ligt mede aan de basis voor een gezond
lichaam. Ik heb dan ook heel wat gebladerd in boeken en tijdschriften die het
onderwerp bespreken. “L’ alimentation, la troisième medecine” is een boek die wel
de moeite is om eens in handen te nemen. Het is onvoorstelbaar hoeveel
verschillende diëten er wel bestaan. De voedingsdriehoek is volgens mij dan ook
niet de enige juiste voedingstheorie, en zelf heb ik ervaring met neveneffecten na
het eten van bepaalde voedingselementen.
Ten tweede ben ik helemaal geen voorstander van wit brood. Het smaakt niet, het
vult niet en kauwen is niet nodig. Mijn lievelingsbrood is dan ook het
ambachtelijke biologisch brood die mijn mama op een BD-boerderijtje koopt in
Braine-l’alleud én die drie weken in de kast heeft gelegen. Lekker hard, met de
lekkere aparte smaak van zuurdesem.
Ten derde vind ik dat landbouw ecologisch moet zijn. Ik wou nagaan in welke mate
oude tarwevariëteiten milieuvriendelijker zijn dan de moderne hybriden, en of deze
beter passen in de biologische landbouw. Ik kan nog steeds niet begrijpen dat niet
iedereen het ecologisch aspect vanzelfsprekend vindt. Dit project is dan ook niet
los te koppelen van een bewuste milieuvriendelijke mentaliteit.
Tenslotte moest ook het economisch aspect besproken worden. Oude variëteiten mogen
nog zo milieuvriendelijk en gezond zijn, zonder economische voordelen is het niet
interessant, zelfs onmogelijk voor de Belgische boeren om tijd en energie te
investeren in een dergelijke teelt. In die zin zou mijn project enkel een
idealistische pleidooi zijn, die in geen geval tot concrete resultaten zou leiden.
Daarbij ben ik overtuigd van de economische en sociale meerwaarde die verdieping en
verbreding op het bedrijf kan brengen. Ik wou graag de mogelijkheden van de oude
tarwevariëteiten met betrekking tot deze innovatieconcepten van dichterbij
bekijken.
9

Literatuurstudie
1. HISTORISCHE ACHTERGROND
1.1. Brood in de geschiedenis
Graangewassen worden reeds lange tijd verbouwd en hebben steeds een belangrijke rol
gespeeld in de menselijke voeding.
De oudste sporen van graangewassen brengen ons 12000 jaar terug in de tijd, in Irak
of het oude Mesopothamië. Deze periode, Neolithisch genoemd, wordt gekenmerkt door
het sedentair worden van de volkeren, waarbij de landbouw een belangrijke plaats
inneemt.
2000 jaar later worden gierst, gerst en rogge verbouwd aan de grenzen van Iran. Er
is echter nog geen sprake van brood. De granen worden fijngestampt om tot pap
verwerkt te worden. Andere bereidingsvormen zijn dan o.a. het bakken onder heet as
en op gepolijste stenen. Deze bereidingtechnieken brengen enkel platte, compacte
koeken voort.
Brood vindt pas zijn ontstaan in de Egyptische samenleving. Reeds in deze
civilisatie ontstaat het beroep bakker, waar gebruik gemaakt wordt van zuurdesem en
biergist om het brood te doen rijzen. Toch zijn onze broden niet vergelijkbaar met
de broden uit de Egyptische samenleving. Wij beschikken over zachte baktarwe (T.
aestivum) die dankzij het hoge glutengehalte voor een zeer luchtig brood zorgt. De
Egyptenaren bereidden hun broden op basis van gerst en bekomen compacte, stevige
broden die geen luchtbellen vertonen.
Beetje bij beetje neemt brood een belangrijke plaats in het dagdagelijkse leven van
de Egyptenaar. Het is een vitaal voedingselement geworden die eveneens als
vergoedingsmiddel (geld) wordt gebruikt.
Ook bij de Grieken moet de platte gerstkoek plaats maken voor rijzende broden die
door een specialist worden bereid, de bakker. Het ontstaan van grote ovens doet de
traditionele bakwijze in elk Grieks gezin verdwijnen, deze taak wordt vanaf dan
door de professionele bakker overgenomen.
De Grieken introduceerden het brood bij de Galliërs en de Romeinen, waardoor het
brood vandaag ook bij ons dagelijks kost is.
Er schuilt een heel verhaal achter het ontstaan van de gewone baktarwe (T.
aestivum), die ons de mogelijkheid verschaft om brood te bereiden zoals we het
vandaag kennen. Sinds het ontstaan van de landbouw zijn er veel graangewassen en
andere plantensoorten gedomesticeerd door de mens. 25000 tarwesoorten zijn
eeuwenlang veredeld in verschillende continenten, door tal van lokale boeren. Ze
evolueerden zo mee met het klimaat, met de lokale bodems, met de landbouwmethodes
en de lokale smaak.
10

1.2. Het ontstaan van Triticum aestivum
De oorsprong van tarwe (Triticum) is teruggevonden in het Midden-Oosten en deels in
Afrika, in de gebieden gelegen tussen Syrië tot Kasjmir, maar ook meer zuidelijk
gelegen naar Ethiopië toe.
Tarwe evolueerde zo vanuit een wilde plant naar een gedomesticeerde variant, zo’n
10 000 jaar geleden.
Tabel 1: Bron: M.J. Gooding and W.P. Davies, Wheat production and utilization. Sytems, quality
and environment (Oxford, 1997)
Ploïde niveau Wetenschappelijke naam Gewone naam
Genoom
formule
Diploïde
Tetraploïde
T. uratu Tum. Wilde eenkoorn AA
T. boeoticum Bioss. Wilde eenkoorn
spp. aegilopoides
AA
spp. Thaoudar
AA
T. monococcum L. Eenkoorn AA
T. sinskajae A. Filat & Kurk Eenkoorn AA
T. dicoccoides (Kon) Schweinf. Wilde emmer AABB
T. dicoccum (Schrank). Schulb. Emmer AABB
T. paleocolchicum Men. AABB
T. carthlicum Nevski Perzische tarwe AABB
T. turgidum L. AABB
T. polonicum L. Poolse tarwe AABB
T. durum Defs. Durumtarwe AABB
T. turanicum Jakobz. Khorasan tarwe AABB
T. araraticum Jakobz Wilde emmer AAGG
T. timopheevi Zhunk. AAGG
Hexaploïde
T. spelta L. Spelt of dinkel AABBDD
T. vavilovi (Tum.) Jakobz AABBDD
T. macha Dek en Men. AABBDD
T. sphaerococcum Perc. Indiase dwergtarwe AABBDD
T. compactum Host. Club tarwe AABBDD
T. aestivum L. Broodtarwe AABBDD
Er bestaan verschillende soorten Triticum, deze kunnen in drie basisgroepen
onderverdeeld worden op basis van het chromosomenaantal, zoals in Tabel 1.
Pollen en onbevruchte eicellen tellen 7, 12 of 21 chromosomen. Vegetatieve cellen
tellen daarentegen steeds het dubbel aantal chromosomen. Diploïde, tetraploïde en
hexaploïde tarwesoorten dragen respectievelijk (2 x 7) 14, (4 x 7) 28 en (6 x 7) 42
chromosomen.
Triticum monococcum of eenkoorn is waarschijnlijk de meest gekende voorouder van
onze moderne tarwe. Het is een diploïde tarwe (2 x 7 chromosomen). Het genoom van
eenkoorn wordt als het A-genoom aangeduid. Planten van deze soort worden dus
aangeduid als AA-planten.
11

Figuur 1: Triticum monococcum of eenkoorn (de groene aren); Nîmes, juni 2007
Ongeveer 8 000 jaar V.C. kruiste eenkoorn met een wilde grassoort, die nog steeds
ongekend is door de wetenschappers. Deze wilde grassoort telde zeven generatieve
chromosomen die duidelijk verschilden van de eenkoorn-chromosomen (A-genoom) en
werd aangeduid als het B-genoom. Deze twee verschillende genomen kunnen geen
chromosomenparen vormen gedurende de meiose, zo ontstond een onvruchtbare hybride
met 14 chromosomen. Dankzij een spontane verdubbeling van de chromosomen ontstond
het vruchtbare AB-genoom met 28 chromosomen (14 chromosomen afkomstig van eenkoorn
en 14 chromosomen afkomstig van een wilde grassoort). Een nieuwe vruchtbare
pollyploïde soort was geboren. Deze planten worden als AABB-planten benoemd.
Figuur 2: Khorasantarwe of Kamut (AABB-plant); Nîmes, juni 2007
Triticum dicoccoides (wild), Triticum dicoccum (gedomesticeerd) en Triticum durum
(gedomesticeerd) ontstonden op gelijkaardige wijze. De twee eerste tarwesoorten
zijn ook gekend onder de naam emmertarwe.
De moderne tarwe, Triticum aestivum, telt echter nog meer chromosomen dan de
voorgaande besproken voorouders. Onze tarwesoorten tellen 42 chromosomen. Triticum
aestivum is een allohexaploïde ontstaan uit een kruising tussen de tetraploïde T.
dicoccoides en de diploïde Aegilops squarrosa of Triticum tauschii (een onkruid dat
aan de randen van tarwevelden groeide in het Nabije Oosten). T. tauschii telt 14
somatische chromosomen, die worden als het D-genoom aangeduid. Het genoom van T.
aestivum wordt dus als ABD-genoom aangeduid en geeft ontstaan aan AABBDD-planten.
T. aestivum ontstond op natuurlijke wijze in Iran en nabij gelegen gebieden, 6 000
jaar V.C. ongeveer (Belderok et al., 2000).
12

Opmerking: Diploïde en tetraploïde tarwesoorten voldoen niet aan de eisen voor het
bereiden van brood. Het is pas na kruising met T. tauschii, die de set D-
chromosomen toevoegde aan het genoom, dat tarwe als grondstof kon gebruikt worden
voor brood zoals wij het vandaag kennen (of een gelijkaardige vorm van brood).
1.3. Verspreiding van tarwe in vroegere tijden 1
Archeologische ontdekkingen tonen aan dat eenkoorn 4000 jaren V.C. werd geteeld en
dat deze wijd verspreid was over noord Afrika en west Europa. Emmer, waarvan sporen
werden gevonden in de ruïnes van Troye, werd op grotere schaal geteeld dan eenkoorn
en nam snel de leidende plaats onder de tarwesoorten. Dankzij vele migraties rond
4000 V.C. breidde het emmerareaal uit van het Midden-Oosten tot Egypte, Etiopië én
gebieden nabij de Middellandse zee. Emmer hield stand tot 300 V.C. en werd dan
vervangen door de naaktzadige Triticum durum die meer aanpassingsvermogen bleek te
hebben.
De Romeinen importeerden granen vanuit hun kolonies. Veelal waren deze van het T.
dicoccum en T. durum soort. Triticum dicoccum werd al snel weg geconcurreerd door
T. durum.
T. durum is vandaag de belangrijkste tarwesoort onder de tetraploïde types en wordt
gebruikt als grondstof voor het maken van pasta.
Over de hexaploïde graansoorten, broodgranen, kan ook het één en het ander verteld
worden.
T. aestivum (onze huidige baktarwe) kwam langs de middellandse regio’s naar west
Europa, tijdens de eerste en tweede millennium voor Christus. Gelijktijdig werd T.
dicoccum vervangen door T. spelta, dit gebeurde meer bepaald in de Alpen en in het
noorden van Europa. Deze trend werd verder gezet in de Rijnvalleien, Groot-
Brittannië en Scandinavië.
Dankzij hun hoog aantal aan chromosomen (42) beschikten T. spelta en T. aestivum
over een groot aanpassingsvermogen, met als gevolg dat in de Middeleeuwen deze twee
tarwesoorten over heel Europa geteeld werden.
Figuur 3: Triticum spelta; Nîmes, juni 2007
1 Puntje 1.3. is een vertaling uit “Bread-making Quality of Wheat, A Century of Breeding in
Europe”, geschreven door Belderok et al.
13

1.4. Granen in Europa voor en gedurende de middeleeuwen 2
Tarwe, gerst, haver en spelt waren de voornaamste graangewassen die geteeld werden
tussen 1200 en 1700. In die periode was de bevolking afhankelijk van lokale
productie.
Hoewel brood gemaakt op basis van spelt aanzien werd als voedsel voor armen, was
spelt het belangrijkste graangewas gedurende de middeleeuwen in centraal en oost
Europa. Spelt werd verkozen boven de vele verschillende tarwevariëteiten uit die
tijd.
Bij geringe speltoogst werd speltbloem voor het bakken van brood, gemengd met
andere bloemsoorten gemaakt op basis van haver, erwten, bonen en soms zelfs eikel.
Rijke lui aten broden bereid uit een mengeling van tarwe- en speltbloem. Omtrent
het midden van de achttiende eeuw won het tarwebrood aan populariteit. De vraag
naar broden bereid uit tarwebloem steeg en zo werd spelt beetje bij beetje
verdrongen door tarwe.
2. VEREDELING VAN TARWE IN BELGIE
Het basisprincipe van de veredeling is voor alle gewassen hetzelfde, namelijk het
veranderen van de genetische samenstelling in de nakomelingschap door middel van
kunstmatige kruising, het opwekken van mutaties en selectie. De laatste is er ook
een optocht van genetische manipulatie door het inbrengen van vreemd DNA of het
uitschakelen van ongewenste eigenschappen (gekoppeld aan welbepaalde genen).
Hoewel de genoemde principes op alle plantensoorten van toepassing zijn, maakt het
veel uit met welke soort wordt gewerkt. Wat betreft planten heeft dit te maken met
de bloeiwijze van vermeerdering: vegetatieve vermeerdering, zelfbestuiving of
kruisbestuiving. Verder is ook de interactie tussen plant en omgeving van belang,
zoals vatbaarheid voor ziekten, weersinvloeden of bodemgesteldheid. Dit zijn de
belangrijkste biologische elementen waarmee plantenveredelaars werken. Planten
kunnen worden veredeld op vele aspecten. Wat betreft tarwe zijn de belangrijkste
veredelingsdoelen de stevigheid van de stengel, aanpassing aan klimaat en
grondsoort, resistentie tegen ziektes, winterhardheid, opbrengst en de kwaliteit
van de korrel. Wanneer tarwe bedoeld is voor verdere verwerking tot brood, dan is
de bakwaarde 3 en maalwaarde 4 van de tarwevariëteit van groot belang.
In dit hoofdstuk wordt de veredeling in België besproken.
2 Ook dit puntje is vertaald uit het boek “Bread-making Quality of Wheat, A Century of Breeding
in Europe”, geschreven door Belderok et al.
3 De bakwaarde is afhankelijk van de eiwitkwaliteit en –gehalte en bepaalt de mate waarin de
tarwe geschikt is als grondstof voor het bereiden van brood. Verder in de literatuurstudie
wordt hierover meer uitleg gegeven.
4 Een goede maalwaarde betekent een hoge maalopbrengst. Het is de textuur van het endospectrum
die bepalend is of de bloem gemakkelijk of moeilijk te scheiden is van de zemelen. Een harde
textuur is gelijk aan een hoog rendement.
14

2.1. Selectie, een boerenzaak
Eerst en vooral vond de domesticatie plaats van de wilde T. aestivum. Daaruit
ontstonden vele varianten door mutatie, natuurlijke kruisingen en natuurlijke
selectie.
De techniek achter de verbetering van tarwe in de negentiende eeuw was voornamelijk
plant- en aarselectie. Boeren waren aangewezen op het blote oog, kennis uit
ervaring en overlevering. Afhankelijk van de gestelde eisen werd zaaizaad
geselecteerd van bepaalde planten. Aangezien tarweplanten in vele waarneembare
kenmerken kunnen verschillen en bovendien de relatie gelegd moet worden met
eigenschappen die pas duidelijk worden tijdens de verwerking tot meel en
voedselproducten, was selectie geen eenvoudige taak.
Selectie kan plaats vinden op het veld of na de oogst. In het eerste geval kan de
volledige plant beoordeeld worden, in het tweede geval is de korrel doorslaggevend.
De selectie en uitwisseling van zaaizaad had tot gevolg dat geleidelijk aan
streekgebonden variëteiten (of mengsels van verschillende variëteiten) van
broodtarwe werden verbouwd, de zogenaamde landrassen (Maat, 1998).
Tot het einde van de negentiende eeuw, kleurden dergelijke landrassen de akkers van
noord-west Europa.
De landrassen waren goed aangepast aan de lokale eigenschappen die typisch waren
voor die bepaalde omgeving. Zo waren meer noordelijke landrassen beter bestand
tegen vorst dan meer zuidelijke landrassen.
Doch moet opgemerkt worden dat de opbrengsten en de strosterkte minder waren als
hetgeen we vandaag gewoon zijn.
Figuur 4: Franse landras "Touselle"; de grote variatie aan planten binnen één variëteit is
hier duidelijk te zien
Landrassen waren populaties, niet zoals onze huidige hybridenvariëteiten die als
het ware allemaal klonen van elkaar zijn. Dankzij de grote variatie onder
individuele planten, m.a.w. dankzij de grote heterogeniteit van de landrassen, was
15

selectie mogelijk. Zo werd geleidelijk aan variëteiten bekomen met hogere
opbrengsten, betere strosterkte, resistenter tegen allerlei ziektes en andere
kenmerken die van belang zijn in de graanteelt.
Landrassen werden benoemd naar afkomst, m.a.w. de naam legt de link tussen de
variëteit en het gebied waar het geteeld werd.
De Zeeuwse landrassen, Ruwkaf Essex, Gelderse en Squarehead zijn de Nederlandse
landrasgroepen.
Sommige Vlaamse rassen zoals “Rouselaere” en “Witte van Vlaanderen” (zie Bijlage 1)
behoren tot de Zeeuwse groep.
Figuur 5: Proefveldje Zeeuwse Witte (Hollands landras); Nîmes, juni 2007
2.2. Veredeling van tarwe tot en met WOII
Charles Darwin (1809-1882) presenteerde in 1856 zijn evolutietheorie. De
evolutietheorie opende de mogelijkheid om nieuwe soorten te maken en om op bepaalde
kenmerken te selecteren. Cruciaal in die theorie was het ontstaan van variaties en
de overdracht van erfelijke kenmerken (Segers et al., 2004).
De evolutietheorie van Darwin en Lamarcq liggen, in de tweede helft van de
negentiende eeuw, aan de basis van nieuwe streefdoelen. Landbouwers en instituten
richten zich op de productie van tarwevariëteiten met specifieke kenmerken zoals:
Ziekteresistentie, opbrengsten en bakwaarde (Belderok et al., 2000).
De eerste veredelingsmaatschappij werd in Zweden opgericht om lijnselectie toe te
passen. Hybridisatie van tarwe was nog niet aan de orde, althans niet voor
commerciële doeleinden. Het handmatig kruisen van verschillende plantensoorten werd
al gedaan vanaf het begin van de achttiende eeuw, maar in eerste instantie vooral
met sierplanten. In de tweede helft van de negentiende eeuw experimenteerden
verschillende kweekers in Europa met tarwekruisingen. Van de Schot Patrcik Shirreff
en de Fransman Henry Lévêque de Vilmorin is bekend dat hun experimenten ook enkele
16

goed presterende rassen opleverden (J. Sneep, “Some facts about plant breeding
before the discovery of Mendelism”, In: Euphytica. International journal of plant
breeding 15 (1966) 135-140).
Na Darwin ondervond de Amsterdamse hoogleraar de vries dat variaties in een
populaties zich sprongsgewijs voordeden, een fenomeen waaraan hij de naam mutatie
gaf (Segers et al., 2004).
Rond 1890 herontdekken de Vries, Correns en Von Tschermak de wetten van Mendel, die
lange tijd in de schaduw hadden gestaan. Deze wetten vormen de basis van de moderne
genetica en gaven toen een nieuwe impuls aan de plantenveredeling.
Daarnaast streefde Europa naar zelfvoorziening in graan. Om dit doel te bereiken
werden vele nieuwe variëteiten ontwikkeld in veredelingsstations. Bij het
ontwikkelen van nieuwe variëteiten ging veel aandacht naar opbrengstverhoging
(Belderok et al., 2000).
In 1913 werd de instelling “Station pour l’amélioration des Plantes de Grandes
Culture” in Gembloux opgericht.
Na enkele jaren selectie op tarwepopulaties, werd een hybridisatieprogramma
opgesteld (1924) met als hoofddoel opbrengstverhoging. Slechts een tiental jaren
later werd ook aandacht besteed aan de kwaliteitsaspecten van de inlandse baktarwe
(1935).
De eerste variëteiten, ontwikkeld in Gembloux, kwamen in 1937 voor het eerst op de
markt. De betreffende hybriden werden benoemd als Jubilé en Professeur Delos.
Bekende variëteiten die van P. Delos afstammen zijn Blédor en Ministre.
Figuur 6: Alba, een variëteit gekend omwille van goede bakeigenschappen, was een groot succes
in België en Nederland. In 1950 was maar liefst 49% van het totale tarwe-areaal in Nederland
ingezaaid met Alba.
Het veredelingsstation in Heverlee werd in 1915 opgericht als afdeling van de
Universiteit van Leuven. Alba (Trésor/Jacob Cats), Rufus (Teverson/Kroon) en Zanda
(Trésor/Staal) zijn de belangrijkste wintervariëteiten die in Heverlee werden
ontwikkeld tussen 1938 en 1939.
De kwaliteit van baktarwe werd gemeten a.d.h.v. de Neumannscore, die de structuur
van de broodkruim en het broodvolume beoordeelde.
17

Het TTC 5 (Technische Tarwe Comitee) in Nederland pleitte voor tarwe met een hogere
gluten 6 kwaliteit in variëteiten met lagere glutengehaltes.
Het gebruik van chemische additieven werd het gemakkelijker om eveneens tarwebloem
van mindere kwaliteit te gebruiken voor het bereiden van broden.
Het was ondertussen duidelijk dat de zomervariëteiten beduidend hogere
bakkwaliteiten haalden dan de wintervariëteiten.
Maalderijen, bakkerijen en betrokken verwerkende industrie moesten een duidelijke
en gedetailleerde beschrijving geven van de belangrijke kwaliteitscriteria. Hierop
zou worden geselecteerd door de veredelingsstations.
Tabel 2: bron: Broekhuizen & de Miranda (1951)
Variëteit Land Jaar Broodvolume (ml) Eiwitgehalte W of Chopin BMQ
Wintertarwe
Alba België 1938 531 9,3 72 5
Juliana Nederland 1921 496 10,5 53 5
Staring NEderland 1941 499 9,6 44 5
Carsten V Duitsland 1930 426 9,9 37 2
Zomertarwe
Koga Duitsland 1949 526 11 130 5
Blanka Zweden 1933 512 10,3 64 5
De Bovenstaande tabel toont aan dat het broodvolume van de Belgische
wintervariëteit Alba zeer groot was. Koga haalde vergelijkbare resultaten met een
hoger eiwitgehalte. Hieruit kon verondersteld worden dat de eiwitten van de
Belgische varieteit Alba van beter kwaliteit waren, maar de W-waarde van Chopin 7
bevestigd deze veronderstelling niet.
Geen enkele variëteit beantwoorde aan de eisen van de verwerkende industrie. Dit
kan worden afgeleid uit het BMQ (Bread-making score according to the Descriptive
List of Varieties, ranging from 1 to 10 => poorest to best).
Na de hongerwinter van 1941-1942 werd, in Heverlee, een programma opgericht om
nieuwe hoogproductieve variëteiten te ontwikkelen, waarbij wintertarwevariëteiten
gekruist werden met zomertarwevariëteiten. Zo ontstonden Phoebus (1954) en Fylby
(1956), die de opbrengsten per ha met 10% deden stijgen.
2.3. Tarweteelt in België na WOII
Gedurende de eerste jaren na WOII was Europa vooral gericht op de economische
heropbouw. De Zoektocht naar hogere opbrengsten in de akkerbouw ging gepaard met
5 Het TTC stond in voor onderzoek in de landbouwsector en maalderijen, met als einddoel het
bevorderen van de kwalitatieve aspecten van de Nederlandse baktarwe.
6 Gluten zijn eiwitten in tarwe die in grote mate de bakwaarde bepalen. Dit wordt verder in de
literatuurstudie besproken.
7 Deze waarde is een maat voor het bepalen van de glutenkwaliteit. W-waarde staat voor
vervormingsarbeid, het is een maat voor de rekbaarheid van het deeg. Hoe hoger de waarde, hoe
rekbaarder het deeg is, hoe groter het broodvolume.
18

een toenemend gebruik van kunstmest, bestrijdingsmiddelen en een optimalisering van
de teelttechniek.
Het veredelen van planten is sindsdien het werk geworden van gespecialiseerde
bedrijven en instellingen. De inbreng van de boer is op dat vlak ogenschijnlijk
volledig weggevallen. Landbouwers kopen elk jaar de nieuwste zaden aan bij
gespecialiseerde ondernemingen. De introductie van hybriden, die hun eigenschappen
niet doorgeven aan nakomelingen na zelfbestuiving, maakt dat de boeren zich telkens
moeten richten naar de agro-industrie (Segers et al., 2004).
De voorbije decennia stegen de productie en productiviteit in de akkerbouw
aanzienlijk, ook in de tarweteelt. Dit is te danken aan de genetische verbetering
van de gewassen, aan de verbeterde teeltmethoden en bemesting en geperfectioneerde
oogst- en zaaitechnieken. Veel aandacht ging naar het bevorderen van de
mechanisering van het volledige teeltproces. Groeiregulatoren of halmverkorters
voor tarwe zorgden niet alleen voor hogere opbrengsten, maar vereenvoudigden de
oogst met combines en maaidorsers. De arbeidsproductiviteit kon zo aanzienlijk
toenemen in de graanteelt (Segers et al., 2004).
Professeur Marchal en Stella zijn de twee voornaamste wintervariëteiten (hybriden)
die hebben bijgedragen aan de Belgische tarweproductie tussen 1950 en 1960. Ze
waren op winterhardheid geselecteerd. Daarentegen voldeden ze niet aan de eisen die
een goede baktarwe stelt (maal- en bakwaarde). Ook de opbrengsten en de strosterkte
waren minpunten van deze hybriden.
Professeur Marchal werd gebruikt als ouderplant in kruisingen met Engelse
variëteiten. Norman, Mardler en Maris Huntsman zijn resultaten van deze kruisingen.
Maar deze variëteiten werden afgeschreven, ze gaven steeds een kleverige deeg.
De veredelingsprogramma’s in Gembloux, rond 1950, hadden als doel bovenstaande
variëteiten (Norman, Mardler en Maris Huntsman) te verbeteren. Om een sterkere stro
en betere bakeigenschappen te bekomen, werden deze Belgische variëteiten gekruist.
Resultaten van deze kruisingen waren onder andere Cama, Mina en Marco, die in 1967
op de markt werden gebracht.
De teelteigenschappen en de bakeigenschappen van deze nieuwe variëteiten werden
vergeleken met Professeur Marchal en de Franse variëteit Capelle (zie tabel).
Tabel 3: bron: Noulard & Vandam (1967)
Variëteit
W van
Chopin
Graanopbrengst
Strosterkte
Strolengte
Eiwitgehalte
Asgehalte
Broodvolume
(ml)
Cama 110 8,5 95 10,7 28 151 1347
Mina 109 8,4 100 10,7 24 134 1316
Marco 111 8,3 95 10,8 15 71 1351
P. Marchal 109 6,1 109 10,6 19 90 1370
Capelle 100 8,2 102 11,5 18 125 1454
19

In bovenstaande tabel worden de graanopbrengsten gerelateerd tot Capelle 100% =
4,97 ton/ha. De strosterkte worden geschat op een schaal van 0 à 10, waarbij 10 de
maximale score is en geen legering voorkomt.
Als we ons baseren op de indicatoren voor bakkwaliteit (eiwitgehalte, asgehalte 8 en
Waarde van Chopin) dan kan er geconcludeerd worden dat Cama en Mina een verbetering
is t.o.v. P. Marchal. Hoe tegenstrijdig dit ook mag zijn, deze verbetering werd
niet waargenomen in het broodvolume.
Twee andere veelbelovende wintervariëteiten, ontwikkeld in Heverlee, waren Leda en
Norda.
In 1970 was 43% van het totale tarwe-areaal ingezaaid met Cama en 23% was ingezaaid
met de variëteit Norda. Het Cama-aandeel steeg tot 53% in 1975.
Leda en Stella werden ook in Nederland geteeld.
De technische waarde van variëteiten telden voor 15% van de totale punten in de
Belgische rassenlijst. Deze werd berekend op bakwaarde, W van Chopin en
duizendkorrelgewicht van de twee voorgaande jaren.
Castille en Vandam (1981) maakten een rapport over de kwaliteitsveranderingen van
verschillende variëteiten ontwikkeld in Gembloux en op de markt gebracht tussen
1935 en 1977. Ze kwamen tot het besluit dat de gemiddelde kwaliteit van de
variëteiten, op een paar uitzonderingen na, gestegen was op veertig jaar tijd.
2.4. Rassenonderzoek kwaliteitstarwe 2003
In 2003 werden door het Landbouwcentrum Granen Vlaanderen in het Vlaams Gewest 5
rassenproeven kwaliteitstarwe aangelegd. De proefveldjes werden in Limburg, West-
Vlaanderen en Oost-Vlaanderen aangelegd.
De rassenvergelijking kwaliteitstarwe omvatte hoogwaardige baktarwerassen van het
type 9 E (Dream, Harald en Monopol) en baktarwerassen van het type A (Asketis, Cubus,
Legat, Meunier, Solstice, Tommi en Xi 19) en van het type B (Dekan, Kaltop en
Raspail).
Daarnaast werden twee klassieke rassen, Maverick en Ordeal, opgenomen om een
vergelijking mogelijk te maken tussen het opbrengstpotentieel van klassieke en
kwaliteitstarwe.
Het onderzoek vond plaats op praktijkvelden, volgens de normale teelttechnische
handelingen van de streek. Er werd een standaard zaaizaadbehandeling aangewend en
8 Het asgehalte komt overeen met de sedimentatie-index of zeleny-index. Het is een
kwaliteitstest die gebaseerd is op het eiwitgehalte en op het zwelvermogen van de eiwitten in
een zuur milieu. De hoeveelheid bezinksel drukt de hoeveelheid of de kwaliteit van de eiwitten
uit. Hoe meer bezinksel, hoe hoger de kwaliteit. De index kan schommelen tussen 0 en 73. vanaf
25 is er een voldoende bakwaarde.
9 Voor de indeling van de rassen per kwaliteitstype werd de classificatie van de mandatarissen
gevolgd. Variëteiten worden in verschillende types ingedeeld op basis van de zeleny-index en
het eiwitgehalte.
20

een adequate stikstofbemesting voor kwaliteitstarwe toegepast. De ziektebestrijding
werd uitgevoerd met twee fungicidebehandelingen (respectievelijk “voorlaatste blad”
en “aar 100% uit”); op twee proefplaatsen werd er daarnaast één
fungicidebehandeling (“begin aarschuiven”) aangelegd (Wittouck et al., 2004).
Op de hoogwaardige baktarwe – type E en de baktarwe – type A werd de kwaliteit van
het graan bepaald aan de hand van het eiwitgehalte, de zeleny-index 10 , de verhouding
Zeleny/eiwit en het valgetal van Hagberg 11 (Wittouck et al., 2004).
In de uitgave staan resultatentabellen met de gemiddelde resultaten per parameter
voor ieder ras over de diverse proefplaatsen.
Hier beperk ik mij tot het overnemen van de samenvattende tabel, die een goed beeld
geeft van de verschillende resultaten.
Tabel 4: bron: Landbouwcentrum Granen Vlaanderen - Granen Oogst 2003
Ras
Eiwitgehalte
(% op DS)
Zelenyindex
(mm)
Zeleny-index
Eiwitgehalte
Valgetal
van
Hagberg
(sec)
Hectolitergewicht
(kg)
Hoogwaardige baktarwe van het Type E
Dream 12,64 58,00 4,58 303,00 79,80
Harald 11,50 36,00 3,14 303,00 82,00
Gemiddelde 12,07 47,00 3,86 303,00 80,90
Baktarwe van het Type A
Asketis 12,10 37,00 3,05 244,00 82,00
Cubus 12,36 54,00 4,33 329,00 82,60
Legat 12,64 48,00 3,77 300,00 81,10
Meunier 12,70 42,00 3,33 345,00 78,60
Solstice 11,42 30,00 2,58 283,00 79,70
Tommi 12,40 47,00 3,75 325,00 79,80
Xi 19 11,44 33,00 2,85 307,00 75,90
Gemiddelde 12,15 42,00 3,38 305,00 79,90
Wittouck et al kwamen tot de conclusie dat, voor de hoogwaardige baktarwe, enkel
Dream en Harold voldeden aan de minimumnormen voor kwaliteit. In tegenstelling tot
Harald, scoorde Dream hoog voor alle kwaliteitsparameters.
Asketis, Cubus, Legat, Meunier en Tommi, de variëteiten die tot het type A behoren,
haalden eveneens de minimumnormen voor kwaliteit. De baktarwerassen – Type A
Solstice en Xi 19 voldeden niet aan de minimumnormen. Beiden scoorden te laag voor
het eiwitgehalte en de verhouding Zeleny/eiwit.
10 Zie as-gehalte
11 Hiermee wordt de geschiktheid van bloem(deeg) om te gisten bepaald. Gisten kan enkel als er
enkelvoudige suikers vrijkomen uit het zetmeel. Deze test meet dus de enzymatische activiteit.
Een laag Valgetal geeft een hoge enzymenactiviteit (of schietneiging). Het Valgetal voor goede
baktarwe ligt tussen 200 en 350 seconden.
21

De aandacht dient erop gevestigd te worden dat het hier gaat om gemiddelde
resultaten en dat de resultaten verschillen naargelang de proefveldjes, waardoor de
norm soms niet gehaald wordt of juist wel gehaald wordt voor bepaalde rassen.
De verschillende rassen werden niet enkel op kwaliteitsaspecten beproefd, maar ook
op: duizendkorrelgewicht, hectolitergewicht, strolengte, legering, bladziektes en
korrelopbrengst.
Voor meer gedetailleerde info verwijs ik naar de uitgave van het Landbouwcentrum
Granen: “Oogst Granen 2003”.
2.5. Conclusie
Tot het einde van de negentiende eeuw werd op het blote oog geselecteerd, door de
boeren zelf. Elke boer hanteerde zijn eigen selectiecriteria naargelang de lokale
omstandigheden, eigen voorkeuren en verdere verwerking van het graan. Zo ontstonden
de landrassen die goed aan hun omgeving aangepast waren.
Dankzij de mendelwetten kreeg de wetenschap meer inzicht in de overerving van
eigenschappen. Dit wierp een nieuw licht op de veredeling van planten.
Gespecialiseerde landbouwonderzoeksinstituten namen het veredelingswerk over van de
boeren. In België werden twee instituten opgericht (Gembloux en Heverlee) die een
belangrijke rol vervulden in de tarweveredeling.
De opkomst van de hybriden zorgde voor hoogproductieve rassen. Er werd ook op
strosterkte, ziekteresistentie, korrelhardheid en bakwaarde geselecteerd.
Deze hybriden voldeden beter aan de eisen van de verwerkende industrie door hun
eenvormigheid. Dit kwam ook de mechanische oogst ten goede, door de gelijkmatige
afrijping van het gewas. Anderzijds is de boer afhankelijk geworden van de
zaadbedrijven. Het zaad van hybriden verliest in grote mate zijn eigenschappen en
is dus niet geschikt om weer in te zaaien. Hierdoor moet de landbouwer jaarlijks
nieuwe zaden aankopen.
Vanaf WOII werd de omgeving door middel van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen
aan de planten aangepast. Hybriden kunnen als het ware onder alle omstandigheden
geteeld worden, dankzij deze inputmiddelen. Landrassen hebben plaats gemaakt voor
universele variëteiten.
De kwaliteit van Belgische baktarwe voldeed niet om verder verwerkt te worden tot
brood, waardoor steeds meer aandacht werd besteed aan de kwalitatieve aspecten
ervan. Volgens het TTC moest op de kwaliteit van de gluten geselecteerd worden.
Wanneer tabel 2, 3 en 4 met elkaar vergeleken worden, is het duidelijk dat het
eiwitgehalte stijgt naarmate de selectie vordert. Met andere woorden werd er sterk
op het glutengehalte geselecteerd. De precieze rol die gluten vervullen bij het
bereiden van brood wordt duidelijk in het volgende deel.
Ondanks de bovenstaande veranderingen, krijgen tarwevariëteiten uit Canada, de VS
en Frankrijk nog steeds de voorkeur boven onze inlandse baktarwe. Dit komt
22

voornamelijk door de klimatologische omstandigheden die het eiwitgehalte en de
korrelhardheid gunstig beïnvloedt.
3. KWALITEIT METEN
Afhankelijk van de bestemming van het geoogste product worden er verschillende
eisen gesteld aan de kwaliteit. De normen waaraan veevoedertarwe is onderworpen
zijn minder streng dan die voor baktarwe. In het geval de oogst tot brood wordt
verwerkt, moet er rekening gehouden worden met de bakwaarde en maalwaarde van de
oogst. Deze aspecten werden reeds aangehaald in de veredeling van tarwe en worden
hier uitgebreider besproken. Evenals de proeven en meettechnieken die hiermee
gepaard gaan.
Daarnaast is het ook interessant om de samenstelling van een tarwekorrel van
dichterbij te bekijken.
3.1. De tarwekorrel
Tabel 5: Chemische samenstelling van de tarwekorrel; bron: Bread-making quality of wheat
volledige korrel endosperm zemel kiem
eiwitten 16 13 16 22
vetten 2 1,5 5 7
koolhydraten 68 82 16 40
vezels 11 1,5 33 25
mineralen (as) 1,8 0,5 7,2 4,5
andere 1,2 1,5 2,8 1,5
totaal 100 100 100 100
In Tabel 5 wordt het aandeel van de verschillende voedingselementen weergegeven,
zowel in de volledige korrel als in de ontleedde korrel. De bovenstaande gehaltes
wijken af naargelang de variëteiten, teelttechnieken en klimatologische
omstandigheden. Zo halen Belgische tarwevariëteiten nooit een eiwitgehalte van 16%
t.o.v. de volledige tarwekorrel.
De kwaliteit van de tarwekorrel wordt bepaald op basis van de eiwitten en het
zetmeel (koolhydraten).
3.2. De bakwaarde van tarwe
Onder bakkwaliteit wordt de mate van geschiktheid van de tarwe bedoelt, om als
grondstof te gebruiken voor de bereiding van brood. De bakwaarde of bakkwaliteit
van een partij bloem is afhankelijk van de gasproductie en de gasretentie of
gasvasthoudingsvermogen.
23

Brood is in feite een sponsachtige structuur, waarvan zetmeel en eiwit de
voornaamste bouwstenen vormen. De eiwitten vormen de kleefstof (gluten) die de
spons zijn stevigheid geeft. De poriën in deze spons worden gevormd door
koolzuurgas, dat ontstaat bij de afbraak van suikers door de gist in het deeg. Voor
een “goed” brood moet het deeg rijzen.
De luchtigheid van het brood wordt beïnvloed door het kneedproces, hier ontstaat
een netwerk van eiwit en zetmeel die sterk genoeg moet zijn opdat het koolzuurgas
niet kan ontsnappen. Als dit netwerk het koolzuurgas niet kan vasthouden, dan zakt
het deeg weer in elkaar en bekomt men een klef brood.
De gasproductie is afhankelijk van de hoeveelheid vergisbare suikers en de
enzymatische activiteit. Gist zet vergisbare suikers om waarbij CO2 wordt gevormd.
De gist gebruikt enkelvoudige suikers die vrijgesteld worden uit het zetmeel.
De gasretentie is afhankelijk van de hoeveelheid eiwitten en de kwaliteit ervan.
3.3. De eiwitten
3.3.1. De verschillende eiwitten
In tarwe worden vier verschillende eiwitfracties onderscheiden: de albuminen, de
globulines, de gliadinen en de gluteninen.
In functie van broodbereiding zijn voornamelijk de gliadinen en de gluteninen van
belang. Het zijn reserveproteïnen die het toekomstig kiemplantje moeten voeden.
Deze twee eiwitten maken 75% uit van het totaal eiwitbestand van de korrel. In
tegenstelling tot de albumine en de globuline, komen de glutenine en de gliadine
enkel in het endosperm voor. Ze zijn van groot belang bij het bakken van brood. Ze
hebben geen enzymatische activiteit, zoals de albumine en de globuline, maar ze
produceren gas en houden deze vast.
Deze twee eiwitten zijn niet in water oplosbaar. Gedurende het mixen of het kneden
van het deeg nemen gliadine en glutenine een zekere hoeveelheid water op. De
gehydrateerde elementen vormen dan een coherente eiwittenmassa, de zogenaamde
gluten. Zetmeel, gist en andere componenten worden in het glutenskelet opgenomen.
De bakwaarde van het deeg wordt bepaald door twee factoren: het eiwitgehalte en de
eiwitkwaliteit.
3.3.2. Het eiwitgehalte
Een hoger eiwitgehalte in de korrels en meel geeft een groter volume aan het brood
en een betere “broodkwaliteit”.
Goede baktarwe moet een eiwitgehalte hebben van ten minste 12%, hogere
eiwitaandelen zijn gewenst. Variëteiten uit de VS en Canada halen hogere
24

eiwitgehaltes dan de West-Europese variëteiten. Dit wordt grotendeels veroorzaakt
door klimaatsverschillen.
Het eiwitgehalte hangt gedeeltelijk af van de erfelijke eigenschappen van een ras,
maar is ook beïnvloedbaar door cultuurmaatregelen. Zo kunnen hogere eiwitgehaltes
gehaald worden door een intensievere stikstofbemesting. Uiteraard is dit
tegenstrijdig aan duurzame landbouw. Daarnaast worden hoogproductieve rassen
gekenmerkt met een lager eiwitgehalte en dus minder goede “bakkwaliteit”.
Het eiwitgehalte kan bepaald worden a.d.h.v. de Kjedahl-methode 12 of a.d.h.v. de
NIR-methode 13 .
3.3.3. De eiwitkwaliteit
De eiwitkwaliteit is een raseigenschap die niet door milieufactoren en
teeltmaatregelen beïnvloedbaar is. Bij gelijke eiwitgehaltes kunnen verschillende
variëteiten sterk uiteen lopende “bakkwaliteiten” halen.
Tarwerassen met goede eiwitkwaliteit geven een groter broodvolume dan rassen met
een minder goede eiwitkwaliteit. De samenstelling van de bloem speelt een grote
rol. Wanneer bepaalde eiwitbestanddelen in te kleine mate voorkomen, kan het
netwerk met de zetmeel niet sterk genoeg zijn om het koolzuurgas in het deeg te
houden, waardoor het brood niet goed rijst. Daarnaast is de kans in een dergelijk
geval ook groter, dat het deeg wordt stukgekneed en zijn elasticiteit verliest.
Het deeg kan ook kleven. Dit is eveneens een gevolg van slechte kwaliteit eiwitten.
We spreken van kleeftarwe, omdat het deeg aan alle onderdelen van de machine blijft
kleven. Dit aspect wordt in de rassenlijst opgenomen als “verwerkbaarheid van het
deeg”.
Wanneer het brood echter ambachtelijk gemaakt wordt, kan de bakker zijn
bereidingswijze aanpassen aan de kwaliteit van het brood. Op industrieelniveau
wordt dit moeilijker.
3.4. Zetmeel
Granen slaan energie op onder de vorm van zetmeel. Het aandeel zetmeel op het
totale DS van de korrel, varieert tussen 60 à 75%.
Zetmeel komt voor onder de vorm van kleine zetmeelkorreltjes. Er worden twee
soorten onderscheiden: de grote langgerekte korrels (25 à 40 !m) en de kleine
bolvormige korrels(5 à 10 !m).
Zetmeel speelt een belangrijke rol in broodbereidingsproces. Gedurende het malen
wordt het zetmeel beschadigd. Dit is noodzakelijk omdat beschadigd zetmeel het
12 Deze methode bepaalt het stiksotfpercentage. Na vermenigvuldigen met de factor 6,25 bekomt
men het ruweiwitpercentage (RE%). RE% = N% x 6,25
13 NIR staat voor Nabije InfraroodReflectospectroscopie. Niet enkel het eiwitgehalte kan
hiermee bepaald worden, maar ook de zelenywaarde.
25

water beter opneemt. En ten tweede omdat beschadigd zetmeel gemakkelijker
afgebroken wordt door enzymen.
Twee factoren bepalen de mate waarin het zetmeel wordt beschadigd gedurende het
malen: de korrelhardheid en het maalprocedé.
Wanneer beschadigd zetmeel 7% uitmaakt van de tarwebloem, wordt de beschadiging als
optimaal aangeduid in functie van het bereidingsproces. Beschadigd zetmeel mag niet
meer dan 9% uitmaken van het tarwemeel, anders bekomt men kleverig deeg.
3.5. Korrelhardheid
Naargelang de variëteit, verschilt de korrelhardheid sterk. Er worden twee groepen
onderscheiden: een groep met een harde korrel en een groep met een zachtere korrel.
De korrelhardheid is van belang voor de maal- en verwerkingsindustrie.
De maalderijen geven de voorkeur aan de hardere tarwe’s omdat deze beter te
vermalen zijn tot bloem. Bij verwerking hebben harde korrels bovendien het voordeel
dat ze minder verstoppingen veroorzaken van zeven en transportbuizen. Bij het malen
van een harde korrel wordt het zetmeel meer gekneusd dan bij een zachte korrel.
Tijdens het bakken en rijzen van het deeg wordt het gekneusde zetmeel afgebroken
tot suikers en dextrinen. Deze dextrinen zorgen er voor dat het brood langer vers
blijft. Brood bereid van een harde korrel is dus langer houdbaar dan brood gemaakt
van een zachte korrel.
Korrelhardheid is een raseigenschap die op een of slechts enkele genetische
factoren berust. Het eiwitgehalte en de vorm waaronder de eiwitbestanddelen
aanwezig zijn bepaald de hardheid van de tarwekorrel.
Hieronder staan de afbeeldingen van het endosperm van drie tarwevariëteiten, elk
met een verschillende korrelhardheid. De grote zwarte korrels zijn de
zetmeelkorrels. De lichte partikels stellen de eiwitten voor.
Figuur 7: bron: Bread-making Quality of Wheat
! Prentje 1: De eiwitten vormen kleine partikels of korreltjes die vrij voorkomen
tussen de zetmeelkorrels. (Europese zachte tarwe)
26

! Prentje 2: De eiwitten komen hier voor onder de vorm van kleine korrels én onder
de vorm van eiwitplaten. Deze platen of lagen vormen een verbinding, enerzijds
tussen de eiwitten zelf, anderzijds vormen deze lagen een verbinding tussen eiwit
en zetmeel. (middelmatige korrelhardheid; zomertarwe uit de VS)
! Prentje 3: Hier is er geen sprake meer van eiwitkorrels. De eiwitten vormen als
het ware een web rond de zetmeelkorrels. (harde tarwevariëteit uit Australië)
3.6. Schot
Als de kieming begint worden onder invloed van enzymen het zetmeel en de eiwitten
afgebroken. Ze moeten in opgeloste toestand door het kiemplantje kunnen worden
gebruikt. Ook als er uitwendig nog niets van schot is te bespeuren vinden deze
chemische reactie reeds plaats.
Bloem van schottige tarwe geeft een klef brood met een gering volume. Daarom is
schottige tarwe voor de broodbereiding ongeschikt.
Als maateenheid voor de mate van schot wordt het Hagberg-valgetal gebruikt. Dit
getal is een maat voor de enzymenactiviteit.
3.7. Maalkwaliteit
Een goede maalwaarde betekent een hoge meelopbrengst. De maalwaarde wordt
onrechtstreeks bepaald door het hectolitergewicht. Binnen eenzelfde ras heeft een
partij met een hoger hectolitergewicht een hogere meelopbrengst. De exacte waarde
van het maalrendement is enkel te bepalen via een maalproef.
Het is de textuur van het endosperm die bepalend is of de bloem gemakkelijk of niet
gemakkelijk te scheiden is van de zemelen. Een hardere textuur staat garant voor
een hoger maalrendement.
3.8. De verschillende kwaliteitstesten
3.8.1. De sedimentatie-index van zeleny
De bepaling van de zeleny-index is gebaseerd op het eiwitgehalte en op het
zwelvermogen van de eiwitten in een zuur milieu.
Methode: 3?2 gram bloem dispergeren in melkzuur, dan een bepaald aantal keer
schudden binnen een gesteld termijn, laten bezinken, na 13 minuten wordt de
hoeveelheid bezinksel afgelezen.
27

De hoeveelheid bezinksel drukt de hoeveelheid of de eiwitkwaliteit uit. Hoe
geringer, hoe lager de eiwitkwaliteit of het eiwitpercentage. De index kan
schommelen tussen 0 en 73. Vanaf een zeleny-index van 25 is er voldoende bakwaarde.
3.8.2. Het Valgetal van Hagberg
Deze moet de geschiktheid van de bloem(deeg) om te gisten bepalen. Voor het kunnen
gisten moeten er enkelvoudige suikers aanwezig zijn. Deze worden door enzymen uit
het zetmeel vrijgesteld.
Indien deze enzymatische activiteit in de graankorrel te hoog is, vb. bij schot,
verkrijgt men vochtig en kleverig brood. Deze test meet dus de enzymatische
activiteit.
Methode:
! een suspensie van bloem en water in een gegradueerde buis
! 1 minuut in kokend water plaatsen, omroeren met een welbepaalde zuiger
! na deze minuut zuiger omhoog halen
! dan laten zakken in de verwarmde suspensie tot aan de geijkte merkstreep. De
opgemeten tijd in seconden noemt men het valgetal van Hagberg.
Deze tijd is rechtstreeks gecorreleerd met de viscositeit van de suspensie en
omgekeerd evenredig met de enzymatische activiteit.
Een hoog valgetal geeft een lage enzymactiviteit en een laag valgetal geeft een
hoge enzymactiviteit.
Een valgetal onder de 180 sec. is nadelig voor de bakkwaliteit. Een valgetal boven
de 350 sec. duidt op een te lage enzymatische activiteit. De minimumnorm voor
baktarwe is 240 sec., deze wordt in normale jaren praktisch steeds gehaald.
3.8.3. De W-waarde van Chopin
De W-waarde van Chopin is een maat voor de kwaliteit van de gluten.
Methode:
! Een speciaal bereid deegpakje wordt door middel van lucht opgeblazen
! De druk die onder het opgeblazen vlies ontstaat wordt gemeten en geregistreerd
in een diagram (Alveogram genaamd)
! P = een maat voor de rekweerstand; L = een maat voor de rekbaarheid
! Uit de oppervlakte van het diagram kan men de vervormingsarbeid (W) van één gram
deeg berekenen. Deze arbeid (W), uitgedrukt in 10-4 joules, is een maat voor de
glutenkwaliteit (en bakkwaliteit).
Hoe groter de W-waarde van Chopin, hoe beter de kwaliteit van de eiwitten.
28

3.9. Conclusie
Het is duidelijk dat de bakkwaliteit niet de inhoud of de nutritionele
samenstelling van de graankorrel en het brood beoordeeld en deze dus niet
garandeert.
Kwaliteit staat als het ware gelijk aan gluten en dus broodvolume. De
voedingskwaliteit van brood staat hierdoor in de schaduw. Er wordt enkel rekening
gehouden met de verwerkbaarheid van de tarwekorrel (maalkwaliteit) en de
verwerkbaarheid van het meel (bakwaarde). De kwaliteit is afgestemd op de
industriële verwerking, waar uniformiteit en mechanische verwerking op de eerste
plaats komen.
4. DE VOEDINGSKWALITEIT VAN BROOD IN DE 21STE EEUW
Figuur 8: brood op basis van oude tarwevariëteiten; Nîmes, juni 2007
Kwaliteit is in zekere mate een zeer subjectief woord. Elke individu kan
persoonlijke eisen stellen aan brood, naargelang zijn smaak. Er mag algemeen
gesteld worden dat de consumenten een wit en luchtig brood willen met een krokante
korst. Dit gaat niet noodzakelijk gepaard met maximale kwaliteit op nutritioneel
gebied.
Het huidige aanbod aan verwerkte producten wordt door de wetenschap als “lege
calorieën” bestempeld. Vele verwerkte producten leveren veel calorieën, maar geen
vezels en micronutriënten die wel terug te vinden zijn in natuurlijke, niet
verwerkte voedingsbronnen. Natuurlijke voedingsbronnen hebben een complexe
samenstelling uit macronutriënten (koolhydraten, proteïnen, vetten) en
micronutriënten (aminozuren, vitaminen, mineralen en sporenelementen) die gunstig
zijn voor ons organisme.
Evenwichtig eten begint bij een hoger verbruik van fruit, groenten en meervoudige
koolhydraten die men onder ander in brood terug vindt. Brood in het dagelijks
voedingspakket is gunstig voor de opname van meervoudige koolhydraten.
29

Het probleem vandaag is dat, ten eerste, de consumenten een fout eetgedrag
vertonen. Kinderen geven voorkeur aan ontbijtgranen en wit brood. Ten tweede is de
voedingskwaliteit van brood strek achteruit gegaan door o.a. het gebruik van
geraffineerde bloemsoorten en door de selectie van de tarwevariëteiten op gluten.
En tenslotte wordt de consument te weinig geïnformeerd en zien velen onder hen
brood als vijand van de lijn.
Met dit hoofdstuk wil ik graag het belang van oude granen aantonen en de
(meer)waarde die ze aan brood kunnen (terug)geven.
4.1. Kwaliteit van het graan
De eerste voorwaarde om een kwalitatief goed brood te bekomen, is een graan van
goede kwaliteit gebruiken. Op korte tijd is door selectie het glutengehalte
(bakwaarde) in baktarwe enorm gestegen. Gluten of kleefstoffen vergemakkelijken het
bereidingsproces, wat niet wil zeggen dat het brood betere voedingskwaliteiten
haalt en smakelijker wordt.
Gluten zorgen voor een elastisch en luchtig deeg, dit brengt in geen geval
meerwaarde mee op het vlak van voedingsaspecten.
Oorspronkelijk is graan een bron van allerlei elementen, maar de hoge producties
hebben zich vertaald in een afname van Mg, SE, P, Fe, … en andere micronutriënten
(mineralen, vitaminen, aminozuren en sporenelementen).
Ook het carotenoïdengehalte in granen is aanzienlijk gedaald. Bètacaroteen is
belangrijk voor het aanmaken van vitamine A. Daarnaast geeft carotenoïden een mooie
kleur aan het brood, maar dit opzicht is puur esthetisch en van minder belang, maar
het duidt wel op de aanwezigheid ervan.
Graanvariëteiten met goede voedingskwaliteiten, interessant aroma’s én toch ook
goede bakkwaliteiten moeten ontwikkeld worden. Het is ook de gelegenheid om terug
te grijpen naar oude tarwevariëteiten die interessanter zijn in het kader van
voedingskwaliteit. Maar volgen Christian Rémésy staan verschillende oorzaken in de
weg.
Ten eerste mogen enkel rassen ingeschreven worden die voldoen aan de reeds
opgestelde eisen voor baktarwe (o.a. een hoog glutengehalte) en er moeten hoge
rendementen gehaald worden, wat vaak niet gepaard gaat met eigenschappen die het
brood meerwaarde geven, zoals smaak en voedingskwaliteit. En ten tweede zijn de
landbouwers niet geneigd om rassen te verbouwen die minder renderen, omdat dit niet
noodzakelijk gecompenseerd wordt met een betere prijs (plus moet er
afzetmogelijkheden zijn).
30

4.2. Kwaliteit van de bloem
Bloem wordt gemaakt door de tarwekorrel te vermalen a.d.h.v. molenstenen of
cilinders. De maaltechniek die wordt toegepast bepaald in grote mate de kwaliteit
van de bloem.
Volgens Christian Remesy moet men voorkeur geven aan de traditionele molenstenen.
Deze techniek zou een bloem van hogere kwaliteit geven dan tarwe gemalen op
cilinders. Wanneer de graankorrels op stenen worden gemalen wordt het graan geplet
door druk en wrijving. Wordt er a.d.h.v. cilinders gemaald, dan worden de
bestanddelen van de korrel uit elkaar gehaald en versnipperd.
De bloem afkomstig van molenstenen is rijk aan zemelen en bevat een groot aandeel
van de kiemen, dit geldt niet voor bloem bekomen door cilinders. Bloem afkomstig
van molenstenen is van het type 80, bloem afkomstig van cilinders is van het type
55.
Er bestaan verschillende bloemtypes. Het type bloem is in direct verband te brengen met de
voedingswaarde en het vezelgehalte van het brood. Het type wordt a.d.h.v. het asgehalte of
mineralengehalte bepaalt.
Men onderscheid volgende bloemtypes:
! Witte bloem: Van het type 45 => wordt in de keuken en voor de bereiding van gebak
gebruikt; Van het type 55 => dient als hoofdingrediënt voor wit brood
! Bloem voor speciale broden: type 65 en 80
! Grijze bloem: type 110; voor het bereiden van grijs brood
! Volkoren bloem: type 150; voor het bakken van volkoren brood (volkoren bloem ontstaat door
bij witte bloem zemelen toe te voegen)
Drievierde van de micronutriënten gaat verloren bij het malen a.d.h.v. cilinders,
daarom bekomt men brood van hogere kwaliteit met bloem van het type 80, m.a.w.
bloem bekomen door graan te malen op molenstenen. Het beste meel is het resultaat
van een langzame en geleidelijke maling op kamertemperatuur, dit belet oxidatie van
het meel en verlies van voedingswaarde.
Het aanbod van bloem van het type 80 is kleiner en duurder dan de meer voorkomende
geraffineerde witte bloem. Als alternatief op het type 80 bestaat er ook de grijze
bloemsoort die bekomen wordt uit een mengeling van witte bloem (type 55) met
volkoren bloem (type 150).
Bloem van het type 55 blijft het meest populaire, omdat de consument wit brood
eist, maar ook omdat de bereiding van brood uit deze bloem eenvoudiger is voor de
bakker.
Samen met de kiem en zemelen worden echter belangrijke voedingscomponenten
verwijderd, waardoor het niet zijn optimale voedingswaarde behoudt.
Er bestaat een direct verband tussen het type bloem en het mineralen-, vitaminenen
vezelgehalte van het brood. Daarom vult bloem van het type 80 en meer, beter
onze nutritionele behoeftes in.
31

4.3. Het bereidingsproces
Het bereidingsproces bepaalt mede de kwaliteit van het eindproduct. Zoals elke
productiegerichte activiteit vandaag, moet ook het bereiden van brood steeds
sneller gaan. Hiervoor werd steeds gespecialiseerde apparatuur voor ontwikkeld, die
het mogelijk maakt om grote hoeveelheden deeg gelijktijdig te bereiden.
Bij de ambachtelijke bakker, die op relatief kleine schaal bloem verwerkt, kan het
deeg worden aangepast aan de eigenschappen en kwaliteit van de bloem door langer of
korter te kneden en door de verhoudingen van de verschillende ingrediënten aan te
passen. Voor een broodfabriek is het echter bezwaarlijk om de machines steeds
opnieuw in te stellen naargelang de partij bloem die gebruikt wordt. De
ambachtelijke bereidingswijze heeft in het algemeen dan ook meer mogelijkheden om,
uitgaande van matig, moeilijker hanteerbaar (bijvoorbeeld oude tarwevariëteiten) of
delicater uitgangsmateriaal, een goed eindproduct voort te brengen dan de
fabrieksmatige.
Het bereidingsproces is sterk ingekort ten opzichte van vroeger, doch is het van
belang om tijd te geven aan de gisting.
Bijkomende ingrediënten halen de kwaliteit van het brood naar omlaag. Denk maar aan
soja- en bonenbloem die de carotenoïden afbreken en de vetoplosbare vitaminegehalte
naar beneden trekken in het brood.
Zuurdesem gebruiken i.p.v. gewone bakkersgist brengt meerdere voordelen met zich
mee. Zuurdesem zorgt voor een grotere dichtheid van de kruim, m.a.w. een compacter
brood. Dit wordt niet door alle consumenten gewaardeerd, velen blijven opteren voor
een zeer luchtig brood. Daarnaast is het gehalte organische zuren hoger, wat de
gezondheid ten goede komt.
Een tweede voordeel van zuurdesem is de langere houdbaarheid van brood.
Ten derde heeft zuurdesem ook een gunstige invloed op de glutentolerantie doordat
de afbraak van de gluten reeds in gang worden gebracht door het zuurdesem.
Tenslotte zorgt zuurdesem ervoor dat mineralen gemakkelijker verteerd worden door
de lagere pH van het brood.
Volkoren bloemsoorten zijn moeilijker te verwerken, hier bestaan echter
alternatieven voor. Er zijn verschillende technische oplossingen om grijze
bloemsoorten te bekomen van het type 80, die de gulden middenweg vormen tussen
volkoren bloemsoorten en de geraffineerde witte bloem.
De technische aanpassingen en alternatieve bereidingswijzen worden hier niet
besproken.
32

4.4. Voor het welzijn van de consument
4.4.1. Voedselveiligheid
Naast smaak en andere kwaliteitsaspecten van het brood, is veiligheid minstens even
belangrijk.
Het risico op pesticidenresiduen, contaminatie door zware metalen, mycotoxines,
ggo’s en aanwezigheid van allergenen in graan komen onder het item
voedselveiligheid te staan.
Deze factoren beïnvloeden de kwaliteit van het brood en kunnen gevolgen hebben voor
de gezondheid van de consument.
De rol die oude tarwevariëteiten hier kunnen invullen is eenvoudig.
Oude tarwevariëteiten zijn robuustere planten die onafhankelijk van pesticiden en
kunstmeststoffen voldoende opbrengst kunnen geven en passen beter dan de moderne
hybriden in de biologische teelt.
De kans op pesticidenresiduen in bloem afkomstig van de gangbare landbouw is groter
dan in de biologische landbouw. Toch is het risico op residuen in bloem uit de
gangbare landbouw klein, althans als het om witte bloem gaat. De geraffineerde
witte bloem is vrij van zemelen (het onderdeel van de tarwekorrel die het meest
blootgesteld is aan de pesticiden), waardoor de kans op residuen minimaal is.
Wanneer volkoren bloem afkomstig uit de gangbare landbouw wordt gebruikt voor het
bakken van bloem, is de kans op pesticidenrestjes groter omdat hier de zemelen niet
werden verwijderd.
4.4.2. Gezondheid
Overgewicht, glutenallergie, slechte tanden, onevenwichtige voeding, suikerziekte,
cholesterol, hart- en vaatziektes … zijn typische mankementen die voorkomen in onze
maatschappij. Vele van deze aandoeningen kunnen positief beïnvloed worden door een
aangepaste voeding.
Brood neemt een belangrijke plaats in, in ons westers voedingspakket, daarom is het
belangrijk om aandacht te schenken aan de eigenschappen van brood die invloed
hebben op de gezondheid van de consument.
33

Figuur 9: Nicolas Supiot geeft uitleg over oude graanvariëteiten; Nîmes, juni 2007
Allergische reacties op voedingseiwitten, o.a. gluten die in het brood aanwezig
zijn, kunnen beperkt worden door aanpassing van het bereidingsproces. Hier wordt
echter nog onderzoek naar verricht. Er worden ook selectieprojecten opgestart om
granen te selecteren die vrij zijn van deze allergenen en toch hun bakkwaliteit
behouden.
Om ook glutenallergische consumenten brood te kunnen aanbieden moeten broden
gemaakt worden op basis van glutenvrij graan of graan met zeer lage glutengehalte.
In principe moeten oude tarwevariëteiten hieraan voldoen. Hierbij wil ik het
voorbeeld aanhalen van Nicolas Supiot, een Franse boer-bakker die oude
tarwevariëteiten teelt en er zijn brood van maakt. Glutenallergische patiënten eten
van zijn brood zonder neveneffecten te ondervinden.
Wanneer het glutengehalte in de oude tarwevariëteiten niet voldoende laag is kan
nog steeds overgeschakeld worden op volledig glutenvrij graan. Enkele voorbeelden
zijn teff, gierst, sorghum, maïs, … Weliswaar is de textuur en de smaak van
dergelijk brood anders dan brood gemaakt op basis van tarwe.
Overgewicht is vandaag ook een steeds meer voorkomend probleem, zowel bij jongeren
als bij oudere mensen. Dit is niet enkel te wijten aan slechte eetgewoontes, maar
gezonde voeding kan dit fenomeen sterk reduceren.
Brood zal het overgewicht niet uit de wereld helpen, maar door broden te bakken met
een hoger vezelgehalte wordt een snellere verzadiging bekomen, waardoor minder
grote hoeveelheden worden opgenomen. Het verzadigd gevoel blijft ook langer,
waardoor tussendoor minder wordt gesnoept.
Door gebruik te maken van hoogwaardige graanvariëteiten, rekening houdend met het
type bloem (minstens type 80), worden zowel de micro- en macronutriënten behouden
in het brood.
Daarnaast hebben vezels ook een positief effect op verschillende hedendaagse
kwaaltjes zoals: hart- en vaatziektes, suikerziekte en cholesterol.
Andere onderzoeken duiden ook op de beschermende functie van vezels tegen kanker.
Een laatste gezondheidsaspectje is het gebit. Onze huidige consument eet graag
luchtig brood, waar weinig op gekauwd moet worden. Daarnaast worden vele
voedingsmiddelen gebakken, gekookt, gestoomd. Het kauwen neemt steeds minder tijd
in beslag, nochtans is dit belangrijk voor een gezond tandvlees. Kauwen zorgt ook
34

voor de ontwikkeling van een breder gebit, wat voordelen met zich meebrengt ter
hoogte van de ademhaling. Een compacter, harder brood zou ons tandvlees geen kwaad
doen. Ook voor kinderen, zowel bij het vormen van de tandjes als later is het van
belang om genoeg te kauwen op hardere voedingselement.
4.5. Conlusie
De kwaliteit van het brood is aanzienlijk achteruit gegaan op 100 jaren tijd.
Ten eerste is de kwaliteit van de grondstof, het graan, achteruit gegaan. Tarwe
werd de laatste 100 jaar sterk geselecteerd op opbrengst en bakkwaliteit. Dit heeft
ervoor gezorgd dat het glutengehalte, ten koste van belangrijke micronutriënten, is
gestegen.
Ten tweede heeft ook bloem ingeboet op het vlak van kwaliteit. Dit komt door de
uitmaling van de zemelen, waarbij " van de micronutriënten verloren gaan. Ook zijn
de maaltechnieken geëvolueerd met alle gevolgen van dien.
Tenslotte is het bakken van brood een industriële activiteit geworden. Alles moet
snel en gemakkelijk verlopen. Zuurdesem werd vervangen door bakkersgist, het
bereiden van het deeg gebeurd mechanisch en er worden allerlei “verbeteraars”
toegevoegd aan het deeg.
Volgens Christian Rémesy kunnen oude tarwevariëteiten de waarde die brood toekomt
teruggeven. Maar het glutengehalte in oude variëteiten ligt aanzienlijk lager dan
in de moderne hybriden, maar dit zegt niets over de kwaliteit ervan.
Uit studies van de glutenkwaliteit van gewone cultuurvariëteiten blijkt dat een
hoog moleculair gewicht van glutenine deeleenheden, gecontroleerd door specifieke
genen, voor een goede bakkwaliteit zorgt (MacRitchie et al., 1990). In de jaren ’90
werd er echter onderzoek verricht naar de glutenkwaliteit van bedekte granen,
waaronder eenkoorn, emmertarwe en spelt. Glutenine deeleenheden met een hoog
moleculair gewicht worden aangetroffen in emmertarwe (Pena et al. 1993) en spelt
(Rodriquez-Quijano et al., 1990).
Dankzij deze kenmerken kan er, zonder eenzijdig te selecteren op glutengehalte en
kwaliteit, misschien een compromis gesloten worden tussen voedingskwaliteit en
bakkwaliteit?
5. HET BELANG VAN OUDE TARWEVARIËTEITEN
Zeldzame variëteiten hebben verschillende functies en waarden. De nadruk ligt
vooral op de economische, agrarische waarde. Het behouden van zeldzame variëteiten
is echter in toenemende mate afhankelijk van andere waarden. De volgende functies
of waarden worden onderscheiden:
35

" Economische waarde: Hieronder wordt het economisch rendement verstaan
van de betreffende variëteiten in de agrarische sector. Ze kunnen
kwalitatief hoge producten voort brengen met label.
" Genetische waarde: De genetische variatie binnen één variëteit is van
groot belang wanneer de markt- of klimaatomstandigheden wijzigen of
wanneer specifieke genen worden ontdekt die van groot (economisch) belang
zijn. De oudere variëteiten bezitten nog eigenschappen die de moderne
hybriden verloren zijn. Verlies aan biodiversiteit is onherroepelijk.
" Ecologische waarde: Zeldzame, oude variëteiten kunnen ten opzichte van
de hoogproductieve hybriden veelal beter overleven in meer natuurlijke of
minder gecontroleerde omstandigheden.
" Cultuurhistorische waarde: Oude variëteiten of landrassen zijn het
resultaat van het menselijk ingrijpen zonder noemenswaardige selectie.
Landrassen werden ter plaatse in stand gehouden en hebben zich door de
jaren heen aangepast aan de groei- of leefomgeving. Ze hebben een aparte
cultuurhistorische waarde. Zij vormen een bron van biologische
verscheidenheid en vertonen een rijke variatie aan vormen en kleuren. Ze
zijn daardoor bij uitstek geschikt om in te zetten in landschappen,
parken, recreatiegebieden en dergelijk meer.
" Educatieve waarde: In combinatie met archeologische vondsten en
objecten van cultuurhistorische waarde, kunnen zeldzame variëteiten
inzicht geven in landbouwmethoden uit vroegere tijden. Ze hebben vaak
bijzondere kenmerken die biologisch van belang zijn en die verband houden
met de gebruiken en ambachten uit het recent verleden.
" Recreatieve waarde: Het hobbymatig houden van zeldzame variëteiten
heeft een belangrijke recreatieve waarde voor de houders zelf. Bovendien
hebben deze variëteiten in het landschap een belangrijke recreatieve
waarde voor de (geïnteresseerde) burger.
Figuur 10: recreatieve waarde, een streling voor het oog; Nîmes, juni 2007
36

5.1. De ecologische meerwaarde van oude tarwevariëteiten
Ecologisch duurzame landbouw wil het ecosysteem waarin landbouw werkt gezond houden
(Reheul et al., 2001).
Dit houd in dat de milieuschade aangebracht door de landbouw zoveel mogelijk
beperkt moet worden. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is het gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen en kunstmeststoffen, die de oorzaak zijn van residuen in
het milieu. Verder moet er zorg gedragen worden voor biodiversiteit. Dit geldt
zowel voor de planten en dieren die ingeschakeld worden voor de landbouwproductie,
als voor de wilde fauna en flora op de akkers en in aangrenzende ecosystemen.
5.1.1. Wintertarwe, een duurzame teelt?
5.1.1.1. Landbouwchemicaliën
De Vlaamse landbouw behoort tot de koplopers in de wereld wat betreft het gebruik
van externe inputs die belastend zijn voor het milieu, zoals het gebruik van
bestrijdingsmiddelen en kunstmeststoffen (Reheul et al., 2001).
Tussen 1980 en 1990 steeg het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen enorm. Dit om
te beantwoorden aan de vraag van de consument, maar ook om de opbrengsten per ha te
verhogen. Vooral de stijging in het verbruik van fungiciden en overige middelen
(addidieven, groeiregulatoren, ontsmettingsmiddelen, …)was spectaculair. De
insecticiden en de herbiciden kenden een minder indrukkwekende groei. Dit geldt
uiteraard ook voor de teelt van wintertarwe en zomertarwe.
Tussen 1998 en 2000 is het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen per ha (op
bedrijfsniveau) in wintertarwe gedaald, blijkt uit een onderzoek gevoerd door het
CLE. De trend blijft zich tot nu toe verder zetten. De uitgave “Landbouw & visserij
en het milieu” geeft hiervoor twee mogelijke verklaringen:
# Ten eerste is de geleide bestrijding op basis van waarneming- en
waarschuwingsystemen 14 , zoals Epipre voor de teelt van wintertarwe, een
eerste mogelijke verklaring.
# En ten tweede zou de afname van de hoeveelheid N die per ha gebruikt wordt,
een verklaring zijn voor het afnemend gebruik van overige middelen zoals
plantengroeiregulatoren in granen.
14 Dit zijn systemen waarbij een verminderd en meer verantwoord gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen afgewogen wordt ten opzichte van een doelmatige bestrijding van de
aantasting. Deze systemen zijn een antwoord op het milieuvrieu-onvriendelijke kalenderspuiten
(Landbouw & Visserij en milieu, 2004).
37

5.1.1.2. Biodiversiteit
De genetische diversiteit van landbouwgewassen wordt bepaald door de diversiteit
aan gewassen (teff, tarwe, rogge, gerst, …) én de diversiteit aan rassen binnen een
soort. Dit onderdeel van het eindwerk beperkt zich tot de diversiteit aan rassen
binnen de tarweteelt.
Sinds het begin van de 20 ste eeuw is de genetische erosie in de landbouw sterk
toegenomen, voornamelijk als gevolg van de georganiseerde plantenveredeling
(Vellvé, 1993; Clunies-Ross, 1995).
De afgelopen eeuw werd baktarwe sterk geselecteerd op gluten en opbrengst, naast
andere teelttechnische aspecten die van belang zijn voor de boer. Dit om aan de
vraag van de consumenten en de verwerkende industrie te voldoen.
De georganiseerde plantenveredeling leverde uniforme rassen, waarvoor uniforme
productiemethoden werden ontwikkeld, om zo gestandaardiseerde uniforme producten te
kunnen maken. Volgens Gliessman (2000) was in 1993 50% van de tarweproductie
afkomstig van 9 variëteiten (Reheul et al., 2003). Dit heeft geleid tot een afname
van genetische diversiteit binnen de tarweteelt.
Anderzijds werd er een toename van de genetische diversiteit in wintertarwe
vastgesteld tussen 1980 en 2002.
In de Stedula-uitgave “Genetische diversiteit van landbouwgewassen in Vlaanderen”
wordt op basis van verschillende indicatoren deze toename aangetoond (Meul et al.,
2004).
De conclusie voor wintertarwe luidt als volgt: “Voor wintertarwe tonen alle
indicatoren duidelijk dat er een toename is van de genetische diversiteit tussen
1980 en 2002.”.
5.1.1.3. Biologische teelt van wintertarwe
De huidige tarwerassen zijn niet aangepast aan de biologische landbouw omdat ze in
kunstmatige omstandigheden worden geselecteerd.
Door kunstmest te gebruiken is de voeding voor de plant beschikbaar in de
oppervlakkige bodemlagen, waardoor de ontwikkeling van het wortelstelsel niet
gestimuleerd wordt. Hybridenplanten zijn als het ware allemaal klonen van elkaar,
m.a.w. is de genetische diversiteit binnen één variëteit beperkt en dus is de
ziekteresistentie dat ook. Daarbij worden er gewasbeschermingsmiddelen ingeschakeld
waardoor de weerstand van hybriden t.o.v. ziekten en plagen degenereert én waardoor
concurrentiekracht ten opzichte van onkruid minder noodzakelijk wordt, omdat deze
toch worden weggespoten (plus worden insecten en onkruiden resistent).
Bovendien zijn hybriden niet duurzaam, omdat de boer verplicht elk jaar opnieuw
gecertificeerde zaden moet aankopen. De variëteiten kunnen zich niet aanpassen,
door de plantengeneraties heen, aan de lokale omstandigheden doordat boerenselectie
onmogelijk wordt.
38

5.1.2. Oude variëteiten, een plus voor het milieu
Één van de meest karakteristieke eigenschappen van oude tarwesoorten is dat ze
grotendeels gespaard zijn gebleven van moderne veredelingsprogramma’s. Dit komt,
naast de voedingskwaliteit, ook het milieu ten goede. Dankzij hun
concurrentiekracht t.o.v. onkruid, hun goed ontwikkeld wortelstelsel en hun grote
heterogeniteit kunnen oude variëteiten onafhankelijk van landbouwchemicaliën
groeien en wordt de biodiversiteit bevorderd.
Denk maar aan eenkoren (einkorn) in de Haute Provence, spelt in Zwitserland en de
Belgische Ardennen, emerkoren (emmertarwe) en spelt in Toscane en Kamut (Khorasan)
in Montana, Alberta en Saskatchewan.
5.1.2.1. Landbouwchemicaliën & biologische landbouw
De “juiste” zaden voor biologische tarweteelt ontbreken op de rassenlijst. Oude
tarwevariëteiten beantwoorden beter aan de eisen van de biologische teelt. Het zijn
robuuste variëteiten die op een zelfstandige manier, dus onafhankelijk van
landbouwchemicaliën, kunnen groeien.
Spelt kan zeer concurrentieel zijn in koude en vochtige regio’s en Khorasan en
eenkoren zijn dan weer zeer goed aangepast aan een droog klimaat en extensieve
teelt (www.kamut.com).
Het zijn de volgende morfologische en genetische eigenschappen die oude variëteiten
de mogelijkheid geven om, zonder ingrijpen van de mens, probleemloos te groeien:
# De moderne hybriden hebben een slecht ontwikkeld wortelstelsel, die slechts
30% uitmaakt van de totale biomassa van de volledige plant. De 70 andere
percenten worden bepaald door de bovengrondse plantendelen. Om uit zichzelf
goede opbrengsten te halen is een goed ontwikkeld wortelstelsel noodzakelijk.
De wortelbiomassa van de oude variëteiten is zes maal groter dan de
bovengrondse biomassa. Door natuurlijke selectie, in natuurlijke
omstandigheden, hebben deze variëteiten een sterk ontwikkeld wortelstel.
Afwezigheid van kunstmest is als het ware een impuls tot de ontwikkeling
ervan.
# De traditionele variëteiten zijn genetisch zeer divers, waardoor ze beter
bestand zijn tegen plagen, ziektes en wisselende omstandigheden.
# Dan is er ook de concurrentiekracht tegenover onkruid, die bij oude
variëteiten aanzienlijk beter is dan bij de moderne hybriden.
# Volgens Nicolas Supiot benutten oude variëteiten het zonlicht op een
efficiëntere manier dan de moderne hybriden. Dit verklaart hij vanuit de
heterogeniteit en de lage zaaidichtheid. De individuele planten worden verder
uit elkaar gezaaid en worden niet allemaal even groot. Op die manier worden
meerdere etages gevormd, waardoor het zonlicht beter benut wordt. Dit is
belangrijk naar legering toe, omdat zonlicht de planten sterker maakt.
39

Figuur 11: de verschillende etages zijn hier duidelijk te zien; Nîmes, juni 2007
5.1.2.2. Biodiversiteit
Biodiversiteit heeft baat bij de teelt van oude tarwevariëteiten. Ten eerste omdat
het aantal variëteiten binnen de landrasgroepen groot is. Tot het einde van de
negentiende eeuw teelde elke regio eigen lokale variëteiten of varianten van
bepaalde variëteiten, de zogenaamde landrassen. Deze landrassen verschilden
onderling van elkaar door lokaalgebonden eigenschappen die ervoor zorgden dat ze op
zelfstandige wijze in de lokale omstandigheden konden groeien. Ten tweede
verschillen de planten binnen één variëteit sterk van elkaar, waardoor de
genetische diversiteit binnen één variëteit veel groter is dan bij de moderne
hybriden. Er werd dan ook niet éénzijdig geselecteerd op “belangrijke” criteria. En
tenslotte worden de wilde fauna en flora in de akker en in aangrenzende systemen
niet zomaar verwijderd door landbouwchemicaliën, waardoor de biodiversiteit in
stand wordt gehouden.
Opmerking: Helaas is het niet enkel maneschijn en rozengeur met oude
tarwevariëteiten. Ze staan bekend omwille van hun lage opbrengsten en
legergevoeligheid.
5.2. Innoveren met oude variëteiten
5.2.1. Inleiding
De landbouwsector behoort tot de primaire sector en is gekoppeld aan andere
sectoren. Doorsnee landbouwbedrijven produceren als het ware grondstoffen voor
verder verwerkende industrie. Naast de verwerkende industrie zijn er de
leveranciers (vb. meststoffen) en de bedrijven die zorgen voor de handel en
transport van zowel de afgewerkte producten, als de producten die nodig zijn bij de
ontwikkeling van een grondstof op een landbouwbedrijf. Al deze sectoren samen
vormen het agro-complex.
40

Landbouw is slechts een tussenschakel die grondstoffen levert aan de verwerkende
industrie. Door deze te verwerken wordt veel meerwaarde gecreëerd, die enkel de
verwerkende industrie en de distributieketen toekomt.
Boeren hebben geen inspraak op de prijzen die ze ontvangen voor hun producten. Om
te voldoen aan de eisen van de consument, goedkoop en veilig, moeten ze daarnaast
ook nog aan vele strenge normen voldoen.
Meer inspraak op de inkomsten is mogelijk door een economische meerwaarde te
creëren op het bedrijf. De kosten moeten naar beneden getrokken worden en de
opbrengsten moeten stijgen. In ieder geval is er een verruiming van de
bedrijfsactiviteiten vereist en dit kan in elk van de vier dimensies van een
bedrijf plaatsvinden: horizontale verruiming 15 , verticale verruiming 16 , laterale 17
verruiming en verruiming in de tijd 18 .
Wat kunnen oude tarwevariëteiten hier aanbieden?
Deze vraag tracht ik te beantwoorden aan de hand van een paar voorbeelden.
5.2.2. Bestaande projecten
5.2.2.1. Réseau Semences Paysannes (Frankrijk)
Réseau Semences Paysannes is een netwerk die opkomt voor eigen zaadteelt of
boerenzaad en dus ook voor biodiversiteit, kwaliteit en lokale variëteiten. Het
netwerk eist een aangepaste wetgeving en hoopt op een wetenschappelijke en
technische erkenning van boerenzaad.
Een afdeling van Réseau Semences Paysannes is specifiek gericht op de teelt en
verwerking van oude graangewassen, namelijk “Céréales anciennes et boulangerie
paysanne”. De leden van deze afdeling geloven in de meerwaarde die oude
graangewassen kunnen (terug)geven aan brood. Het zijn niet enkel bakkers maar ook
landbouwers, de zogenaamde boer-bakkers. Ze telen hun granen zonder gebruik van
kunstmeststoffen en pesticiden. Naargelang hun overtuiging boeren ze gewoon
biologisch of volgens andere principes. Ze passen het concept van innovatie toe
door verwerking van hun graan tot boerenbrood, maar ook door de eigen zaadteelt. De
eindproducten zetten ze af op lokale markten, via thuisverkoop of via andere
verkooppunten.
Deze graanafdeling wordt verder onderverdeeld in:
15 Schaalvergroting; hierdoor kunnen schaalvoordelen benut worden en kan een product aan een
lagere kostprijs voortgebracht worden.
16 specialisatie door terug activiteiten stroomopwaarts of stroomafwaarts van de kernactiviteit
zelf uit te voeren. Op deze wijze kunnen ketenvoordelen benut worden en kan een groter deel
van de eindwaarde van het product worden gecapteerd.
17 Functieverbreding; Hier worden activiteiten uitgevoerd die zich buiten de sfeer van de
landbouwproductie bevinden.
18 Versnelde innovatie; als eerste een nieuw product of dienst op de markt brengen, het is de
bedoeling om steeds weer te innoveren om de concurrentie voor te blijven. Op
41

! Bretagne: ASPAARI (Association de Soutien aux Projets et Activités Agricoles et
Rureaux Innovants) en TRIPTOLEME
! Poitou-Charentes : Maison de l’agriculture Biologique de Charentes (MAB 16)
! Grand Sud Ouest : Le Centre d’Etudes et de Terre d’Accueil des Blés (CETAB)
! Zone Mediterrannee : Le Syndicat de Promotion TOUSELLE
! Sud-Est : ARDEAR Rhône Alpes
! Sud-Est : Le Parc Naturel Régional du QUEYRAS
Figuur 12: boer-bakkers, al dan niet aangesloten bij het netwerk voor boerenzaad, bewonderen
de proefveldjes van oude tarwevariëteiten; Nîmes, juni 2007
Een concreet voorbeeld: boer-bakker en lid van het netwerk, Nicolas Supiot
Uit alle boer-bakkers die ik in Frankrijk heb mogen ontmoeten, heb ik Nicolas
Supiot als voorbeeld gekozen, een boer-bakker uit Bretagne die Franse landrassen
teelt. Nicolas staat ook zelf in voor het zaaizaad, m.a.w. werkt hij nog a.d.h.v.
eigen zaadteelt of boerenzaad.
Hij is een aanhanger van de landbouwmethodes volgens Fukuoka 19 , één no-till methode.
Tweemaal per week bakt hij een serie broden, eenmaal op dinsdag en eenmaal op
vrijdag. In totaal bakt hij ongeveer 160kg brood per week. Coeliakiepatiënten eten
van zijn tarwebrood zonder neveneffecten te ondervinden.
In principe komt hij met 12ha goede landbouwgrond toe om zich te voorzien in graan.
Hij wordt niet erkend als landbouwer en hij beschikt enkel over de percelen waarop
niemand wilt verbouwen. Toch blijft hij succesvol boeren en bakken.
Figuur 13: Nicolas (in het geel) in discussie met de secretaris van "Syndicat de Promotion
Touselle"; Nîmes, juni 2007
19 Een methode ontwikkeld door Masanobu Fukuoka, een Japanse pionier in de no-till methode of
“natuurlijke landbouw”. Het is gebaseerd op vier principes: geen pesticiden, geen meststoffen,
geen landbewerkingen en geen onkruidbestrijding. De natuurlijke omstandigheden moeten zo sterk
mogelijk benaderd worden.
42

Voor meer gedetailleerde informatie verwijs ik naar de volgende bronnen:
! www.semencespaysannes.org => de principes, activiteiten, doelen, agenda, … van
het netwerk boerenzaad worden hier duidelijk uitgelegd
! DVD: ‘Les blés d’ôr’ => documentaire over boer-bakkers met Nicolas Supiot en
Jean-François Berthellot.
! http://www.wervel.be/downloads/2a%20verslag%20Nicolas%20Supiot%20meets%20Konrad
%20Schreiber.pdf => verslag van een ontmoeting tussen Nicolas Supiot en Konrad
Schreiber; hier wordt Nicolas zijn mening over de landbouw duidelijk
5.2.2.2. De Zeeuwse Vlegel (Nederland)
Figuur 14:
www.zeeuwsevlegel.org
De Zeeuwse Vlegel is een initiatief van jonge Zeeuwse
landbouwers, rond 1980 opgestart, die een
milieuvriendelijke teelt van tarwe stimuleert in
Zeeland. Het gebruik van kunstmest en
gewasbeschermingsmiddelen is strikt verboden. De
akkers worden enkel met dierlijk mest bemest afkomstig
van varkens of runderen. Voor meer gedetailleerde info
hierover verwijs ik naar een studie, waarbij de teelt
van Zeeuwse Vlegel werd vergeleken met de teelt van
tarwe op een gangbare wijze: Tarwe en Milieu: hoe boert de Zeeuwse Vlegel? Een
levenscyclusanalyse van de milieueffecten van tarweteelt bij verschillende wijzen
van bemesting en gewasbescherming (A. Wegener Sleeswijk, R.M. Lankreijer, E. van
der Voet; 1992)
Met een bord “Hier groeit uw Zeeuwse Vlegel” worden alle betreffende akkers
aangeduid (Zie foto hierboven).
De tarwevariëteiten die worden ingezaaid worden zo zorgvuldig mogelijk uitgekozen.
Dit is mogelijk dankzij de uitgevoerde onderzoeken naar de geschiktheid van
baktarwerassen voor milieuvriendelijke teeltwijzen. Controle op de teelt wordt
uitgevoerd door de onafhankelijke keuringsdienst NAK-AGRO.
Na de oogst wordt de tarwe, van de 20 leden van de coöperatie, op windmolens in
Zeeland gemalen en verkocht. Dit zijn taken die de stichting Zeeuwse Vlegel op zich
neemt.
In 1992 werd in samenwerking met molenaars, bakkers, de Zeeuwse Milieu Federatie,
consumeten- en landbouworganisaties het Zeeuwse volkorenbrood
op de markt gebracht.
De stichting Zeeuwse Vlegel zet zich als licentiehouder van het
keurmerk “erkend streekproduct” in voor de ontwikkeling en
erkenning van een breed assortiment Zeeuwse streekproducten.
43

5.2.2.3. Kamut merkgraan (internationaal)
Kamut of Khorasantarwe, een durumtarwe, wordt gebruikt als grondstof voor allerlei
producten die verhandeld worden onder het KamutR handelsmerk. Vandaag wordt
wereldwijd een kleine 1500 producten aangeboden op basis van KamutR graan,
waaronder brood.
Kamutbrood biedt verschillende voordelen:
! Hoge voedingswaarde: Brood op basis van Kamut bevat meer eiwitten van hoge
kwaliteit (minder gluten), meer onverzadigde vetzuren, mineralen en
spoorelementen dan moderne tarwe. Daarnaast is het Se-gehalte uitzonderlijk hoog.
! Energie en uithoudingsvermogen: Het graan is gemakkelijk verteerbaar, maar voed
langdurig.
! Kenmerkende smaak en versheid: Kamutbrood heeft een zachte kruim, blijft lang
vers en wordt gekenmerkt door een milde, zoete notensmaak.
! Tolerantie: Onderzoek van de International Food Allergy Association (IFAA) kwam
tot de volgende conclusie: “voor de meeste tarwegevoelige mensen, is Kamutgraan
een uitstekend vervangmiddel”.
KamutR is een geregistreerd handelsmerk van KamutR Entreprises of Europe bvba. Elk
bedrijf dat het handelsmerk gebruikt ondertekent een gratis licentiecontract. De
praktische voorschriften rond het handelsmerk en de regels naar
productsamenstelling en benaming staan op www.kamut.com.
Figuur 15: Kamutbrood; bron: www.kamut.com
5.3. Conclusie
Oude tarwevariëteiten kunnen op een milieuvriendelijkere wijze geteeld worden dan
de moderne hybriden. Dit kan besloten worden op basis van eigenschappen als
concurrentiekracht, genetische diversiteit en de ontwikkeling van het
wortelstelsel. Hierdoor zou de input in de tarweteelt verder moeten dalen, vooral
op het vlak van gewasbeschermingsmiddelen en kunstmeststoffen. Ondanks de toename
44

aan genetische diversiteit binnen wintertarwe (Meul et al., 2004), is de genetische
diversiteit van de hybriden beperkt t.o.v. de landrassen. In die zin wordt het ook
interessant om oude variëteiten weer in cultuur te brengen.
Deze variëteiten passen, naast de biologische wijze, ook perfect in andere zoals:
de methode volgens Fukuoka, permacultuur 20 , BD-landbouw 21 , nature-farming 22 en
agroforestry 23 .
Legering bij oude variëteiten kan niet genegeerd worden, maar dit kan opgelost
worden door mengteelten toe te passen, waarbij de tweede teelt een steun vormt voor
de tarweplanten. Mogelijke gewassen om samen met tarwe in te zaaien zijn huttentut
en erwten.
De opbrengsten kunnen eveneens verbetert worden door rasmengsels in te zaaien,
i.p.v. enkel één variëteit een mengsel maken van verschillende variëteiten dus.
De oude variëteiten passen perfect in het innovatieconcept “verdieping op het
bedrijf”. Zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts kan hier ondernomen worden. Ten
eerste gaat het telen van dergelijke variëteiten gepaard met eigen zaadteelt, omdat
het zaad van deze variëteiten niet verkrijgbaar is op de markt. Ten tweede wordt de
oogst verwerkt tot een volwaardig boerenproduct dat (lokaal) afgezet kan worden
tegen een eerlijke prijs, zowel voor boer als consument. Hierbij recupereert de
boer een groot deel van de toegevoegde waarde.
De Franse boerbakkers, Kamut merkgraan en de zeeuwse Vlegel zijn voorbeelden van
lopende projecten die op de een of andere manier dankzij oude tarwevariëteiten
innoveren.
6. WETGEVING
Op het gebied van de ontwikkeling en exploitatie van plantenrassen zijn het
kwekersrecht, het octrooirecht en het merkenrecht van belang.
Verder is het verhandelen van tarwerassen pas mogelijke wanneer de variëteiten zijn
opgenomen in de officiële (nationale of Europese) rassenlijst.
Hier worden de voorwaarden besproken, waaraan de variëteiten moeten voldoen om
toegelaten te worden op de officiële rassenlijst. Ook wordt het kwekersrecht
20 Permacultuur komt van permanente (agri)cultuur. Het is een landbouwsysteem die steunt op een
holistische visie die alle levensaspecten omvat (zorg, voedsel, wonen, werken, water,
economie,…). Het is een arbeidsarm systeem dat wordt gekenmerkt door zijn universeel karakter,
productiviteit en door de samenwerkingsverbanden die tussen de verschillende elementen
heersen.
21 Biologisch-dynamsiche landbouw, een landbouwsysteem ontworpen door Rudolph Steiner. Het
bedrijf wordt als een organisme opgevat, waar bedrijfsvreemde elementen zoveel mogelijk worden
vermeden. BD-landbouw werkt met bodemleven, biodiversiteit en ecosystemen. Het Demeter-label
certificeerd de producten afkomstig van deze productiewijze.
22 De non-fertilizer farming, ontworpen door Mokichi Okoda.
23 Akkerbouwteelten gecombineerd met boomteelt in breed plantverband
45

esproken en in mindere mate komen ook het merkenrecht, de intellectuele
eigendomsrechten en het octrooirecht aan bod.
6.1. De rassenlijst
Om de landbouwer zekerheid te bieden over de raszuiverheid van de verhandelde
rassen, werd de officiële rassenlijst opgesteld.
Veredelde variëteiten worden ingeschreven in een officieel rassenlijst. Door al de
verschillende rassen bij te houden wordt vermeden dat twee zelfde rassen onder een
verschillende naam worden verkocht. Maar ook omgekeerd, dat twee verschillende
rassen onder eenzelfde naam worden gecommercialiseerd.
Elke variëteit kan pas legaal verhandeld worden, wanneer het opgenomen is in de
officiële nationale rassenlijst. Een variëteit komt pas in aanmerking, na aanvraag
bij het Vlaams Gewest én na goedkeuring. Dit laatste valt onder de
verantwoordelijkheid van de afdeling Productkwaliteitsbeheer.
De variëteiten moeten voldoen aan de OHB-test (Onderscheiding, Homogeniteit en
Bestendigheid) en aan de CGW-eisen (Cultuur- en GebruiksWaarde). Verder moeten ze
een geldige naam toegewezen krijgen.
Zie Bijlage 2.
Volgens de OHB-test moet een ras zich kunnen onderscheiden van elk ander ras
waarvan het bestaan op het tijdstip van de indiening van de aanvraag algemeen
bekend is, het criterium “onderscheiding” dus. Vervolgens moet het ras
eenvormigheid vertonen voor de eigenschappen die van belang zijn voor de soort, het
zogenaamde homogeniteitscriterium. En tenslotte moet het ras bestendig of stabiel
zijn, m.a.w. moeten de eigenschappen van het ras blijven gelden na
achtereenvolgende vermeerdering.
De cultuur- en gebruikswaarde wordt a.d.h.v. proeven beoordeeld die, in opdracht
van Administratie Beheer en Kwaliteit Landbouwproducten (ABKL – NCPP 24 - Vlaams
Gewest), als Rassenonderzoek door het ILVO uitgevoerd en gerapporteerd worden. De
protocol voor uitvoering van het CGW-onderzoek wordt opgesteld door de Technische
Interregionale Werkgroep (TIW).
Het doel van het onderzoek is het kiezen van betere standaardrassen op basis van
duurzaamheidscriteria (kwaliteit, ziekteresistentie en oogstzekerheid) om enkel de
beste rassen op de rassenlijst toe te laten.
Zie Bijlage 3.
De variëteit moet tenslotte onder een geldige naam ingeschreven worden bij de DIE
(Dienst voor Intellectuele Eigendom, België).
24 Normering en Controle Plantaardige Productie
46

De voorgestelde benaming wordt door de aanvrager als fabrieks- of handelsmerk voor
gelijke of gelijksoortige producten volgens het merkenrecht ingeschreven. Dit kan
in België bij de DIE, in een UPOV lidstaat of bij het OMPI (Internationaal Bureau
van de Wereldorganisatie van het Intellectueel Eigendom ) gebeuren.
Zie Bijlage 4.
In België wordt het merkenrecht door het BMW (Benelux Merkenwet) geregeld. Een merk (een teken
waarmee een product zich onderscheidt van andere producten) kan door de rechter nietig
verklaard worden in geval het: vijf jaar lang niet gebruikt wordt, niet voldoende
onderscheidingskracht bezit, het publiek misleidt en indien het merk een gebruikelijke
benaming (soortnaam) is geworden.
Het BBEI (Belgisch Bureau voor Intellectuele Eigendomsrechten) staat in voor de registratie
van merken. Eenmaal ingeschreven is het toepassen van dat bepaald merk een recht voor
exclusief gebruik voor de betreffende producten in de Benelux, voor een periode van 10 jaar.
Het is ook mogelijk om een merkenrecht te laten gelden op internationaal niveau. De aanvraag
gebeurt op nationaal niveau, maar wordt getransfereerd naar WIPO (Wereld Organisatie voor de
Intellectuele Eigendom) in Genève, die de aanvraag voor het recht verder verwerkt. Een laatste
mogelijkheid is de registratie voor de EU, het zogenaamde Gemeenschapsrecht). Dit gebeurt op
het Europees Merkenbureau.
Een kwekersrechtelijke beschermde naam wordt als een soortnaam beschouwd. Het spreekt voor
zich dat een rasnaam niet als merknaam kan ingeschreven worden.
De rassen die voldoen aan al deze eisen worden in de officiële rassenlijst
opgenomen en kunnen legaal verhandeld worden in de EG.
6.2. Intellectuele eigendomsrechten
Het intellectueel eigendom is een zekerheid voor de kwekers. Door de exclusiviteit
te bezitten over de verhandeling van hun variëteit, kunnen ze inkomsten halen uit
hun product en op die manier de gedane investeringen terug verdienen en opnieuw
investeren in verdere veredeling.
TRIPs is een akkoord opgesteld door de WTO (Wereld Handelsorganisatie) om intellectuele
eigendomsrechten toe te passen op wereldschaal. De WTO bestaat uit 144 lidstaten, en werd
opgericht in 1995 om de vrije wereldhandel te bevorderen, maar ook om op te treden als
scheidsrechter bij handelsconflicten tussen verschillende landen.
De term TRIPs is de afkorting van “Trade Intellectual Property Rights”, m.a.w. intellectuele
eigendomsrechten die verband houden met internationale handel.
De Octrooiwet van 1910, was voor velen een aanleiding om zich af te vragen in
hoeverre een dergelijke regeling ook voor plantmateriaal en kwekersarbeid gemaakt
zou kunnen worden. Men was het erover eens dat de kwekersarbeid in feite dezelfde
47

escherming verdiende als vastgelegd in de Octrooiwet, Merkenwet en Auteurswet,
maar geen van die wetten werd voor het kweekwerk geschikt geacht. Het grootste
struikelblok hiervoor was nog altijd de moeilijkheid om te bepalen wanneer een ras
nu echt nieuw was.
Het kwekersrecht is gestoeld op dezelfde principes als de Octrooiwet, namelijk het
stimuleren van vernieuwing middels een beloning voor de uitvinder/kweker en de
mogelijkheid voor anderen om van de vinding gebruik te maken middels openbaarmaking
van de vinding. Aan het kwekersrecht konden echter veel minder rechten worden
ontleend dan aan een octrooi. Naast stimulerend was de wettelijke regeling van de
kwekersrechten ook sterk regulerend (Maat, 1998).
Een octrooirecht, ook onder de benaming patent gekend, is een wettelijke bescherming van
technische vindingen, zoals nieuwe of verbeterde producten, werkwijzen of apparaten. Het is
een door de overheid verstrekte monopolie die 6 of 20 jaar geldig blijft.
De octrooihouder kan elk ander individu verbieden om de uitvinding na te maken, te verkopen,
toe te passen of in te voeren. Hij kan wel licenties verlenen die deze handelingen wel legaal
toelaten. Een octrooi geeft de octrooihouder niet het recht om de uitvinding toe te passen.
Hier komen nog meer wettelijke bepalingen bij kijken zoals milieuwetgeving en warenwet.
Een octrooi bestaat uit een document die de uitvinding beschrijft. Het kan, net als het
kwekersrecht, op twee manieren verkregen worden. De eerste mogelijkheid is een aanvraag doen
bij de BBIE. En de tweede optie is een octrooiaanvraag indienen bij het Europees Octrooibureau
(indien aangesloten bij PCT-verdrag).
Niet elke creatie komt in aanmerking voor een patentering. De uitvinding moet voldoen aan
verschillende voorwaarden. De uitvinding moet octrooieerbaar 25 , nieuw 26 , inventief 27 en
industrieel toepasbaar 28 zijn.
6.2.1. Het kwekersrecht
De landen die kwekersrecht verlenen zijn aangesloten bij de UPOV 29 (l’Union
international pour la Protection des Obtentions Végétales) en hebben het UPOVverdrag
ondertekend. Momenteel telt de UPOV 62 leden.
De aanvraag van het kwekersrecht gebeurt in het betreffende land zelf. Een nieuwe
variëteit kan in België op twee manieren beschermd worden. Ofwel door het Belgisch
kwekerscertificaat of door een communautair kwekerscertificaat. In het eerste geval
wordt bescherming van de nieuwe variëteit enkel op Belgisch grondgebied
25 Mensen, planten en diersoorten kunnen niet worden geoctrooieerd. Microbiologische processen
en producten daarentegen weer wel, dus gentechnologie is wel octrooieerbaar en medicijnen ook.
Uitvindingen die gevaar opleveren en onzedelijk zijn, zijn niet octrooieerbaar.
26 De uitvinding is nieuw als hij nog niet publiek gemaakt is en als het niet op een reeds
bestaande iets gebaseerd is.
27 De uitvinding mag geen afleiding/variant zijn van/op een reeds bestaande techniek, werkwijze
of product.
28 De uitvinding moet werkelijk kunnen gebouwd en toegepast worden.
29 Dit is een intergouvernementele organisatie die de wereldwijde bescherming van nieuwe
plantenrassen via het intellectuele eigendomsrecht regelt.
48

gewaarborgd, in het tweede geval geldt de bescherming over de vijfentwintig
lidstaten van de Europese Gemeenschap.
Het certificaat kan slechts verleend worden als de nieuwe variëteit voldoet aan de
volgende vijf voorwaarden: onderscheiding, homogeniteit, stabiliteit, nieuwigheid 30
en geldige benaming.
Eenmaal het certificaat binnen is, heeft de houder van het kwekersrecht het
alleenrecht voor verhandeling van zaad en vermeerderingsmateriaal. Dit blijft 25
jaar geldig. Concreet omvat het exclusief recht van de kwekersrechthouder de
volgende rechten:
$ Het voortbrengen van het ras
$ Het vermeerderen van het ras
$ Het ten behoeve van de vermeerdering behandelen van het ras
$ Het in handel brengen van het ras
$ Het uitvoeren van het ras
$ Het invoeren van het ras
$ Het voor één van deze doeleinden in voorraad hebben van het ras
$ Het laten verrichten van één van de hierboven staande handelingen
De houder van het kwekersrecht kan wel een licentie verlenen aan derden die de
variëteit willen verhandelen en vermeerderen. De licentieaanvrager betaalt hiervoor
een vergoeding aan de kweker én moet zich aan de afspraken houden die in
verstandhouding met de kweker werden opgesteld.
De beschermde variëteit mag voor verdere veredeling, voor experimenten, voor
hobbymatige vermeerdering en voor boerenzaad gebruikt worden, zonder dat hiervoor
een licentie wordt aangevraagd. Dit geldt enkel wanneer er geen commerciële
doeleinden worden beoogt!
Voor meer uitleg over wie in aanmerking komt voor een Belgisch of communautair
kwekersrecht en hoe het kwekersrecht aangevraagd kan worden verwijs ik naar de
volgende website:
http://mineco.fgov.be/intellectual_property/patents/depot6_nl.htm. Op deze site kan
eveneens worden nagegaan welke variëteiten of rassen beschermd worden in België. Op
de website (www.cpvo.eu.int) van het Communautair Bureau voor Plantenrasssen
(CPOV), kan worden nagegaan welke rassen over alle lidstaten van de EG beschermd
worden.
Opmerking 1: De communautaire kwekersrecht wordt supranationaal geregeld en werkt
dus onafhankelijk van het nationaal systeem. Dit wilt zeggen dat de aanvraag, voor
het bekomen van een communautair kwekersrechtcertificaat, ingediend wordt bij het
Communautair Bureau voor Plantenrassen (CPOV).
Opmerking 2: Niet alle variëteiten die op de rassenlijst staan, zijn automatisch
beschermd. Sommige onder hen zijn gemeenschappelijk goed en voldoen enkel aan de
30 Dit betekent dat het nog niet verhandeld mag zijn in België en dat het nog niet verhandeld
mag zijn in het buitenland sinds meer dan vier jaar.
49

voorwaarden: homogeniteit, stabiliteit en onderscheiding. M.a.w. ze zijn niet
noodzakelijk nieuw en dus niet noodzakelijk (meer) beschermd.
6.2.2. Rechten in EUR te betalen
Om het bedrag van de rechten te bepalen worden de plantensoorten in drie klassen
ingedeeld: klasse A, B en C.
Voor tarwe, die deel uitmaakt van klasse A, komt dit uit op # 2755 per in te
schrijven variëteit.
Dit bedrag moet beschouwd worden als een minimum bedrag. Bij onderzoek naar de OHBwaarde
van de variëteit kan beroep gedaan worden op een buitenlandse dienst.
Wanneer dit het geval is wordt de rekening, reeds uitbetaald door de regionale
dienst, doorverrekend naar de kweker.
Zie Bijlage 5.
6.3. Wetteksten
http://www.juridat.be/cgi_loi/wetgeving.pl
6.3.1. Vlaamse wetteksten
! Koninklijk Besluit van 8 juli 2001 betreffende de nationale rassencatalogi voor
landbouwgewassen en groentegewassen, B.S. 5 oktober 2001.
! Besluit van de Vlaamse Regering van 27 april 2007 betreffende de kenmerken
waartoe het onderzoek van bepaalde rassen van landbouw- en groentegewassen zich
ten minste moet uitstrekken, en de minimumeisen voor dat onderzoek, B.S. 25 juni
2007.
! Besluit van de Vlaamse Regering van 19 januari 2007 houdende vaststelling van de
retributies voor de inschrijving van de rassen in de nationale rassencatalogi,
voor de uitoefening van bepaalde beroepen in de sector van het plantaardige
teeltmateriaal en voor de keuring van dat materiaal, B.S. 23 februari 2007.
Basiswetten:
! Wet van 11 juli 1969 betreffende de bestrijdingsmiddelen en grondstoffen voor de
landbouw, tuinbouw, bosbouw en veeteelt, B.S. 17 juli 1969.
! Wet van 28 maart 1975 betreffende de handel in landbouw-, tuinbouw- en
zeevisserijproducten, B.S. 25 april 1975.
50

6.3.2. Europese wetteksten
! Richtlijn 2002/53/EG van de Raad van 13 juni 2002 betreffende de
gemeenschappelijke rassenlijst van landbouwgewassen.
! Richtlijn 2003/90/EG van de Commissie van 6 oktober 2003 houdende bepalingen ter
uitvoering van artikel 7 van Richtlijn 2002/53/EG van de Raad met betrekking tot
de kenmerken waartoe het onderzoek van bepaalde rassen van de landbouwgewassen
zich ten minste moet uitstrekken, en de minimumeisen voor dat onderzoek.
! Beschikking 2004/84/EG van de Commissie van 1 december 2004 tot vaststelling van
uitvoeringsregels volgens welke de lidstaten toestemming kunnen geven voor het in
de handel brengen van zaai- of pootgoed van rassen waarvoor de opname in de
nationale rassenlijst voor landbouw- of groentegewassen is aangevraagd.
6.4. Conclusie
Landrassen zijn populaties die bestaan uit planten die onderling zeer sterk
verschillen van elkaar en beantwoorden dus niet aan het homogeniteitcriterium.
Ik denk dat ze ook niet voldoen aan het onderscheidingscriterium, omdat landrassen
geen hogere rendementen halen dan de huidige hybriden en zich dus niet
“onderscheiden”. Ook de “kwaliteit” van de landrassen evenaart de “kwaliteit” van
de moderne variëteiten niet zoals: bakwaarde, herbicidentolerantie, veel N
tolereren zonder legerrisico, …. Met als gevolg dat ze slecht scoren volgens de
normen van de cultuur- en gebruikswaarde.
Hierdoor kunnen landrassen of oude tarwevariëteiten niet ingeschreven worden en is
elke vorm van verhandeling ervan illegaal.
Daarentegen staat het telen van niet-ingeschreven variëteiten niets in de weg.
Degene die het zaad zelf teelt en vermeerderd mag het ook terug inzaaien, maar
uitdelen en verkopen is strikt verboden. Het komt erop neer dat enkel diegenen die
het boerenzaad van generatie op generatie hebben geërfd, legaal zulke oude
variëteiten mogen telen en vermeerderen.
Een ander aspect dat ik graag zou aanhalen is het inschrijvingsbedrag. Om
tarwevariëteiten in te schrijven kost het ongeveer 2755 EUR. Hierdoor wordt
boerenzaad benadeeld.
Ten eerste omdat het aantal “variëteiten” boerenzaad, enkel in tarwe al, hoog
oploopt. En ten tweede komt dit boerenzaad in relatief kleine hoeveelheden voor.
Boerenzaad inschrijven (indien dit mogelijk zou worden door aangepaste
beoordelingsnormen) is financieel niet haalbaar, maar indien dit niet gedaan wordt,
is elke vorm van ruilhandel onder boeren onderling een illegale activiteit.
Voor boeren is het produceren van boerenzaad niet meer interessant, omdat hier
financieel niets mee te verdienen valt. Het verkopen van de oogst afkomstig van
51

oude variëteiten is bij wet verboden. Daarentegen is het wel toegelaten om de oogst
te verwerken tot eindproducten met een hoge toegevoegde waarde, bijvoorbeeld brood
uit oude tarwevariëteiten. Deze verwerkte producten kunnen zonder probleem legaal
verkocht worden.
Voor zaadbedrijven ook, is het vermarkten van boerenzaad financieel niet
interessant. Hierdoor wordt de biodiversiteit ex. Situ, in genenbanken bewaard.
52

Doelstellingen
Aan de hand van de literatuurstudie wou ik voornamelijk achtergrond kennis opdoen,
het project kunnen kaderen en argumenten vinden voor het waarom van deze teelten.
Maar het project op zich is meer dan een theoretische benadering, het is de
bedoeling dat er ook iets concreets verwezenlijkt wordt.
Ten eerste wou ik de teelt en de verwerking van de oude tarwevariëteiten of
landrassen met eigen ogen zien en diegenen ontmoeten die zich hiermee bezighouden.
Enerzijds is dit belangrijk omdat het didactisch materiaal oplevert (niet voor de
verdediging van het project op Kahosl, maar vooral naar de geïnteresseerden boeren
toe). Door de teelten met eigen ogen te zien, kan de theoretische basis getoetst
worden én wordt dit project ook relevanter, omdat het niet louter gebaseerd is op
een literatuurstudie. Anderzijds is het van belang om open te staan voor de goede
raad en de kennis van de ervaren boer-bakkers. Waardoor, ten eerste, dergelijke
projecten vlotter opgestart kunnen worden in België. En ten tweede goede contacten
ontstaan, waardoor het netwerk van gemeenschappelijke belangen verder uitgebreid
kan worden.
Verder wou ik nagaan in welke mate er interesse is voor de teelt van oude
variëteiten in België en of er reeds Belgische boeren zijn die oude variëteiten
telen. Het is dan ook de bedoeling om deze Belgen in contact te brengen met elkaar,
opdat er samenwerkingsverbanden gecreëerd worden. Een goede informatie-uitwisseling
kan de uitwerking van het project enkel ten goede komen. Meningen worden
uitgewisseld, tips worden uitgedeeld, goede raad wordt gegeven, waarschuwingen voor
mogelijke fouten … iedereen die in het project geïnteresseerd is heeft baat bij een
maximale onderlinge communicatie.
En tenslotte is het de bedoeling om het zaaizaad van deze vergeten variëteiten
beschikbaar te stellen voor diegenen die er graag mee willen experimenteren, die
het willen vermeerderen, telen en verwerken in België. De voorkeur gaat uiteraard
naar lokale variëteiten, Vlaamse landrassen dus. Maar het is eventueel ook
interessant om na te gaan hoe niet-Vlaamse landrassen het doen in onze streken.
Momenteel vormt de wetgeving nog steeds een struikelblok, maar hier is de
themagroep “Eigen zaadteelt” actief.
53

Materiaal en methoden
1. DE TEELT EN VERWERKING MET EIGEN OGEN ZIEN
Om de teelt van landrassen met eigen ogen te zien, ben ik naar Frankrijk getrokken
voor een kleine “stage” van vier dagen.
De stage ging door in Nîmes (zuiden van Frankrijk) bij Henri Ferté.
$ 22/06/2007:
# Kennismaking met Henri Ferté
# Bedrijfsbezoek
# Kennismaking van het landras Touselle
$ 23/06/2007:
# Vergadering bijwonen van “Syndicat de Promotion Touselle”
# Eerste ontmoeting met boer-bakkers en biologische bakker
$ 25/06/2007:
# Bijeenkomst INRA, boer-bakkers, boeren, bakkers en andere
geïnteressseerden
# Bezoek van de FSO-proefveldjes:
# Tweede ontmoeting met boer-bakkers
$ 26/06/2007:
# Verzamelen van didactisch materiaal (zaad en aren)
2. DE INTERESSE TOETSEN IN BELGIË
Figuur 16: Bron: Wervelkrant
54

Er werd een oproep geplaatst op de website van Wervel en in de Wervelkrant. Al wie
geïnteresseerd was/is in een experimentje met oude tarwevariëteiten kon/kan hierop
reageren. Jeroen Watté, medewerker van Wervel, is hiervoor de contactpersoon. Al de
reacties met de nodige gegevens werden mij doorgestuurd. De bedoeling is om
concreet af te spreken met de geïnteresseerde boeren/particulieren en uitleg te
geven over het boer-bakker concept.
3. BELGISCHE BOEREN IN HET BEZIT VAN OUDE VARIËTEITEN
Dit was voornamelijk van horen zeggen of door persoonlijke contacten. Het geeft dan
ook geen relevant beeld van het aantal Belgische boeren die in het bezit zijn van
oude variëteiten.
Maar de contacten op zich zijn van groot belang, omdat ze de basis van het uit te
bouwen netwerk vormen. Dit is noodzakelijk voor een optimale informatie- en
zaaduitwisseling, zoals in het onderstaande puntje vermeld wordt.
4. GEÏNTERESSEERDEN ONTMOETEN ELKAAR
De geïnteresseerden moeten elkaar ontmoeten in het kader van het project, opdat er
een netwerk kan ontstaan die de informatie-uitwisseling bevordert. Een optie is het
organiseren van een vergadering, waarbij de aanwezigen beter kennis maken met het
onderwerp en het concept van het project. De voorbeelden van de Franse boer-bakkers
zou hier dan aangehaald moeten worden, maar ook voorbeelden van Belgische boerbakkers.
Verder zou ook de dvd “Les blés d’or” afgespeeld worden, om meer
achtergrond informatie mee te geven aan de mensen voor wie het onderwerp nog
relatief nieuw is. Het ideale zou zijn om eveneens een bedrijfsbezoek te
organiseren op een bedrijf die het boer-bakker principe toepast. Dit hoeft niet in
Frankrijk door te gaan, het kan ook in België. Deze ervaren boer-bakkers zijn beter
geplaatst om teelttechnische vragen te beantworden, integenstelling tot mij.
5. ZAAIZAAD VOOR DE BELGISCHE BOEREN
Het is de bedoeling dat er zaaizaad beschikbaar komt, anders kunnen de experimenten
niet doorgaan. Zaaizaad van oude graanvariëteiten kan op verschillende manieren
verkregen worden.
Ten eerste via INRA (Institut National pour la Recherche Agronomique) door het
indienen van experimentele projecten, waarbij duidelijk vermeldt wordt welk zaad
gewenst is. In de uitgebreide genenbank van INRA worden namelijk 10 Vlaamse
tarwevariëteiten bewaard, waaronder twee van vóór WOII. Deze zijn slechts
verkrijgbaar voor onderzoek, in staaltjes van 10 gram wat ongeveer overeenkomt met
55

50 zaden. De eerste jaren houd de boer zich dan bezig met vermeerdering ervan,
later kan een deel van de oogst opzij gezet worden voor verwerking.
Een tweede mogelijkheid is onderlinge ruil van boerenzaad, of het uitdelen van
boerenzaad. Zaad van oude tarwevariëteiten worden her en der geteeld. Door een
netwerk van boerenzaad uit te bouwen kan zaad probleemloos uitgewisseld worden. De
hoeveelheid zaad die uitgewisseld wordt blijft echter kleinschalig, doch in
vergelijking met de INRA-staaltjes kan een dergelijke uitwisseling veel
vermeerderingsmoeite besparen.
Verder moet nagegaan worden wat Gembloux en Heverlee nog in stock hebben en wat de
mogelijkheden zijn.
56

Resultaten
1. DE TEELT EN DE VERWERKING MET EIGEN OGEN ZIEN
De resultaten van deze korte “stage” kunnen in een paar alinea’s samengevat worden.
Het is dan ook niet de bedoeling om elke informatie die ik verkregen heb tot in het
detail uit te schrijven, omdat anders niet alles binnen de doelstellingen blijft
van het project. Daarbij was deze stage voornamelijk een kennismaking met het
onderwerp, waardoor ik nog niet op zoek was naar concrete informatie. Het is vooral
de bedoeling om een korte schets te geven van wat er gaande is in Frankrijk,
omtrent het onderwerp van mijn project. Daarom bespreek ik hier enkel de ontmoeting
met de boer-bakker, biologische bakkers en de wetenschappers. Verder wil ik ook het
een en het ander vertellen over de proefveldjes en het landras dat Henri Ferté
sinds verschillende jaren teelt, gedetailleerde teelttechnische aspecten laat ik
hier terzijde omdat dit een eindwerk op zich is.
1.1. Bijeenkomst rond de FSO-proefveldjes
In Nîmes werden proefveldjes aangelegd, op een akker van Henri Ferté, in opdracht
van het INRA-instituut (Institut National pour la Recherche Agronomique). De
proefveldjes werden aangelegd in het kader van een project, FSO (Farm Seeds
Opportunity), die loopt over drie jaar. Hierbij worden verschillende landrassen
getest uit zes verschillende landen, waaronder Italië, Holland en Frankrijk. De
verschillende rassen zijn:
# Zeeuwse Witte
# Salina d’Abruzzo
# Touselle de Mayan
# Mélange paysan Hollandais
# Aubusson
# Diave
# Haute-Loire (F-merlier)
# Touselle Blanche
# Rouge de Bordeaux
# Salina d’Abrozzo
# Blé de Redon
# blé de Renan.
Deze rassen worden allemaal, in het kader van het FSO-project, in de drie landen
van afkomst in proefveldjes gezaaid. Dit gebeurd door professionelen, ingeschakeld
door het INRA-instituut. De proefveldjes worden onder biologische omstandigheden
aangelegd en onderhouden. Hierbij is de boer verantwoordelijk voor de oogst en de
selectie van het zaad dat opnieuw zal ingezaaid worden het jaar nadien.
Het doel van deze proefveldjes is de aanpassingen van de verschillende variëteiten
bekijken, na drie jaar boerenselectie, per regio/land.
57

Aangezien het project pas in 2007 is gestart zijn er nog geen gegevens of
resultaten voor handen van concrete metingen. Ik heb echter beeldmateriaal en aren
verzameld van de verschillende proefveldjes in Nîmes. Er mag algemeen gesteld
worden dat de legeringgraad relatief hoog was, de opbrengsten relatief laag en de
gezondheidstoestand van de planten goed.
Figuur 17: links Zeeuwse witte; rechts Renan; twee goede resultaten onder de proefveldjes
Nîmes, juni 2007
Figuur 18: links Haute-Loire; rechts Salina d'Arbuzzo; twee telleurstellende resultaten onder
Nîmes, juni 2007
1.2. Touselle
De resultaten van “Touselle” en “Florence” waren succesvoller dan de resultaten van
de proefveldjes. Dit zijn de landrassen dat Henri jaarlijks inzaait. De graad van
legering was in vergelijking met andere jaren vrij hoog, volgens Henri. Dit
verklaarde hij vanuit de ongewone weersomstandigheden voor de streek.
58

Figuur 19: Touselle; Nîmes, juni 2007
De opbrengst per ha mag geschat worden op 2,5 ton, volgens Henri. Er wordt 50 kg
zaad per ha ingezaaid. Er is geen sprake van bemesting (soms wel een beetje
compost, maar dit is geen algemene regel) en het inschakelen van
gewasbeschermingsmiddelen blijft eveneens achterwege. Er wordt als het ware enkel
gezaaid en geoogst.
Tussen de tarweplanten staan ook allerlei andere plantjes (onkruiden), wat de
biodiversiteit ten goede komt. Verder krijgt elke vorm van leven een kans door de
biologische teeltomstandigheden.
1.3. Verwerking & afzet
Figuur 20: verwerking van de oogst tot een volwaardig eindproduct; Nîmes, juni 2007
De meeste boer(in)-bakkers verwerkten het graan tot brood. Sommige boeren waren pas
begonnen met de teelt van oude variëteiten waardoor nog niet voldoende oogst
beschikbaar was voor verdere verwerking, de oogst diende in dat geval als zaaizaad
voor verdere vermeerdering.
59

De boeren die het verwerkten pasten dus het verdiepingsconcept toe, zowel
stroomopwaarts als stroomafwaarts. Enerzijds selecteerden en vermeerderden ze zelf
hun zaaizaad op basis van persoonlijke selectiecriteria. Anderzijds verwerkten ze
de oogst tot een volwaardig eindproduct en creëerden op die producten met een hoge
toegevoegde waarde.
De afzet werd grotendeels lokaal verkocht op markten en een hoevewinkel (als er
sprake is van een hoevewinkel). Voor zekere afzet opteerden sommigen onder hen voor
het AMAP 31 -systeem, dit laatste is vergelijkbaar met voedselteams in België.
Het verwerkingsproces op zich gebeurd niet noodzakelijk op ambachtelijke wijze, dit
verschilt naargelang de activiteiten, mogelijkheden en overtuigingen van de boerbakkers.
Al diegene die ik ontmoette waren voorstanders van de biologische landbouw en
natuurlijke landbouw en pasten deze ook werkelijk toe.
2. DE INTERESSE TOETSEN IN BELGIË
In totaal verzamelde ik 14 contacten.
# 2 reacties op de oproep in de Wervelkrant
# 2 boeren waarvan ik de coördinaten via Vredeseilanden heb verkregen
# 2 persoonlijke kennissen van mij
# 3 contacten verkreeg ik via Jeroen (persoonlijke kennissen)
# 1 biobakker verkreeg ik van Maria
# 4 contacten kreeg ik door Patrick toegestuurd
Door tijdsgebrek was het niet mogelijk om deze binnen het aantal projecturen te
bezoeken in levende lijve, daarom verliepen de contacten tot nu toe via telefoon en
internet.
Door het klein aantal geïnteresseerden is het moeilijk om een profiel op te stellen
van de groep (ouderdom, type bedrijf, bedrijfsgrootte, …). Maar er mag algemeen
gesteld worden dat dit voorstanders zijn van milieuvriendelijke teeltmethodes,
veelal bio en meer.
3. BELGISCHE BOEREN IN HET BEZIT VAN OUDE VARIËTEITEN
Momenteel zijn er slechts vijf adressen verzameld van boeren in bezit van oude
tarwevariëteiten, allemaal dankzij persoonlijke contacten.
In het tijdperk van de 340 projecturen kon ik slechts één bedrijfsboek doen. Maar
dit ene bezoek was als het ware meer waard, op inhoudelijk vlak, dan elk ander
activiteit waaraan ik heb deelgenomen. In het kader van mijn project althans.
31 Association pour le Maintien d’une Agriculture Paysanne. Dit is een afzetsysteem gebaseerd
op lokale productie en lokale afzet.
60

Figuur 21: in gesrek met een BD-landbouwer; Braine-l'Alleud augustus 2007
Het verslag van deze ontmoeting is opgenomen in bijlage (Bijlage 6)
Pierre heeft, naast oude tarwevariëteiten, ook nog graanvariëteiten staan zoals
spelt en winterhaver. De tarwevariëteiten die op de boerderij geteeld werden of
worden zijn: Emmertarwe, Gold Bloom, Probus en Lignée 24.
Figuur 22: Pierre geeft uitleg over de oude tarwevariëteiten die hij teelt; Braine-l’Alleud
augustus 2007
Dankzij deze ontmoeting heb ik belangrijke informatie (waaronder verschillende
interessante contactpersonen) in handen gekregen die het verdere verloop van het
project, buiten de projecturen, in grote mate zal bepalen.
4. GEÏNTERESSEERDEN ONTMOETEN ELKAAR
Dit onderdeel is nog niet verwezenlijkt omwille van de beperkte projecturen, maar
is zeker interessant naar de toekomst toe!
5. ZAAIZAAD VOOR DE BELGISCHE BOEREN
Ik heb slechts zaad van twee variëteiten kunnen verzamelen, allebei verkregen van
bioboeren.
# 3 kg van het landras “Touselle”
61

# 500 g van de “Witte van Vlaanderen”
De bestemming van deze zaden, die momenteel nog in mijn bezit zijn, is reeds voor
een deel bepaald. Heel waarschijnlijk komen er in de toekomst nog meer zaden ter
beschikking, dankzij de verdere uitbreiding van het netwerk én de onlangs verworven
contactgegevens.
62

Discussie
1. LITERATUURSTUDIE
Als men de stellingen uit de literatuur mag geloven, zijn oude tarwevariëteiten
milieuvriendelijk en kwalitatief interessant. Dit project is in eerste instantie
een literatuurstudie, waarbij de praktische kennismaking met het onderwerp
geenszins concrete bewijzen levert ter bevestiging van deze stellingen, dit was dan
ook niet de bedoeling.
Daarentegen kan er wel verondersteld worden dat de biodiversiteit baat heeft bij
het telen van oude tarwevariëteiten. Ten eerste omdat er geen landbouwchemicaliën
gebruikt worden. Elke levensvorm krijgt hierdoor meer kans: insecten, planten,
schimmels, bacteriën, regenwormen, … Op zich is dit niet dankzij de eigenschappen
van de oude tarwevariëteiten zelf, maar door de gekozen landbouwmethode.
Onrechtstreeks is dit uiteraard wel verbonden aan de eigenschappen van de rassen.
Ten tweede kan er uit het beeldmateriaal werkelijk vastgesteld worden dat de
planten binnen één variëteit enorm verschillen, zeer heterogeen zijn dus. Dit is
eveneens een vorm van diversiteit die wel afhankelijk is van de raseigenschappen.
En tenslotte is er een grote variatie aan landrassen, dankzij de persoonlijke
selectiecriteria die door de boeren, op bedrijfsniveau, worden bepaald.
Gedurende mijn project werden ook geen metingen gedaan omtrent de ontwikkeling van
de wortels, de genetische diversiteit binnen één variëteit en de concurrentiekracht
t.o.v. onkruid. Deze stellingen kunnen dan ook niet bewezen worden.
Maar ook hier is het mogelijk om de concurrentiekracht t.o.v. onkruid af te leiden
uit de toestand van het veld, rekening houdend met de toegepaste landbouwmethode.
Aangezien hier niets ondernomen wordt tegen onkruid, kan er verondersteld worden
dat oude variëteiten daadwerkelijk voldoende concurrentiekracht bezitten. Tussen de
Touselleplanten groeide er een rijkdom aan plantjes, voor sommigen onkruiden voor
anderen bodemverbeteraars. Dit duidt erop dat de tarweplanten effectief voldoende
kunnen groeien en opbrengen, (on)danks(zij) de aanwezigheid van deze nevenplantjes.
Verder duidt de grote heterogeniteit van de planten binnen één variëteit op een
bredere genetische basis van het ras, waardoor een betere weerstand tegen ziekten
en plagen wordt bereikt.
Tenslotte is het wortelbiomassa niet concreet vastgelegd. Maar persoonlijk vindt ik
de redenering perfect logisch dat de planten hun wortelstelsel sterker ontwikkelen
wanneer ze zelf instaan voor hun voeding.
Voor de theorieën omtrent de voedingskwaliteit van de moderne hybriden versus de
oude variëteiten, vertrouw ik volledig op mijn bronnen. Deze werden zorgvuldig
uitgekozen en nagekeken, net als de bronnen die gediend hebben voor de stellingen
omtrent de milieuvriendelijkheid van oude variëteiten. Ik kan enkel mijn mening
geven over het brood die ik in Frankrijk proefde. HEERLIJK! Het is steviger,
63

compacter en smakelijker dan het dagdagelijks witte brood. Maar dit is natuurlijk
mijn eigen mening wat dus niet noodzakelijke een algemene waarheid is.
2. DOELSTELLINGEN
De eerste belangrijke doelstelling was in gesprek komen met Franse boer-bakkers die
reeds verschillende jaren zulke oude variëteiten telen en verwerken tot brood. Hun
bestaan is voor mij de overtuiging dat er ook in België zulke kleinschalige
projecten kunnen opgestart worden, gewoonweg omdat het boer-bakkerprincipe
bijdraagt tot duurzame landbouw.
Dankzij deze ontmoetingen is er wat beeldmateriaal verzameld, waaronder filmpjes
waar Nicolas Supiot meer teelttechnische aspecten bespreekt.
De tweede doelstelling was de interesse in België “toetsen”. Dit onderdeel is niet
relevant omdat enkel gebruik werd gemaakt van de Wervelkrant en de website. Dit
beperkt zich tot een kleine doelgroep die reeds in contact gekomen was met het
onderwerp, waardoor er geen sprake kan zijn van “interesse toetsen”.
Wil men een relevant beeld van het aantal geïnteresseerde boeren, dan moet er een
groter publiek bereikt worden. Volgens persoonlijke bronnen, zou er vooral in de
biodynamische beweging interesse zijn voor zulke teelten. Dit komt door de
holistische visie die ze hanteren omtrent bedrijfsvoering, waarbij rendement en
economie niet op de eerste plaats komen.
Maar het was ook niet de bedoeling om werkelijk de interesse grondig na te gaan en
een profiel van de geïnteresseerden op te stellen. Het hoofddoel was boeren en
particulieren vinden die bereid zijn om het zaad dat gedurende het project
verzameld werd, in te zaaien om te experimenteren, en dit is werkelijk bereikt.
Verder werd er ook getracht om boeren te bereiken die reeds oude variëteiten telen.
Ook dit is geen relevant beeld, omdat het aantal boeren allemaal persoonlijke
contacten zijn van mij of van Wervel. In werkelijkheid zal het aantal boeren die
nog oude variëteiten hebben staan veel groter zijn. Maar dit is moeilijk na te
gaan, omdat ten eerste niet iedereen mee te koop staat en ten tweede is het
moeilijk om werkelijk al deze boeren te bereiken. Ook hier maken we het meeste kans
om via de biodynamische beweging na te gaan.
Het werkelijk doel hierbij is dat er een uitwisseling en distributie van zaaizaad
plaatsvindt. Dus op zich is het niet erg dat er slechts vijf adressen verzameld
zijn. Naarmate het project vordert en de resultaten van de experimenten in de
toekomst bekend raken, zullen de onderlinge contacten intensiever worden en zal het
aantal boeren, dat in bezit van zaaizaad is, stijgen of bekend worden … als de
resultaten van de experimentjes interessant blijken te zijn.
De ontmoeting van de geïnteresseerden kon helaas nog niet doorgaan. Op zich is dit
geen ramp, omdat het project pas opgestart is. Daarbij wordt het verdere verloop
van het project heel waarschijnlijk door de themagroep “eigen zaadteelt”
64

overgenomen, waardoor zulke ontmoetingen de komende jaren zeker zullen
plaatsvinden. Wat ook noodzakelijk is voor de optimale informatie-uitwisseling.
Tenslotte moet het zaaizaad dat verzameld werd ook nog ingezaaid worden. Ik ben al
benieuwd naar de resultaten!
3. DUURZAME LANDBOUW
Duurzame landbouw wordt samengevat in drie woorden: sociaal, economisch en
ecologisch. Mijn Vraag is: In welke mate draagt een dergelijk initiatief bij tot
duurzame landbouw?
Kort uitgelegd komt het boer-bakkerprincipe hierop neer: Boer bakkers staan zelf in
voor hun zaaizaad. Ze verwerken oude tarwevariëteiten tot een volwaardig
eindproduct, dat lokaal afgezet wordt. Het is een kleinschalig project die gepaard
gaat met biologische landbouwmethodes of andere milieuvriendelijke teeltwijzen.
Om te beginnen wil ik het ecologisch aspect kort bespreken. Eenvoudig gezegd
impliceert een ecologisch duurzame landbouw, een verminderd gebruik van
landbouwchemicaliën én wordt er aandacht geschonken aan de instandhouding van
biodiversiteit. Om volledig te zijn moet er ook rekening gehouden worden met
energiegebruik, watergebruik, ruimtegebruik, vermesting, verzuring, druk op het
waterleven, fotochemische luchtverontreiniging, klimaatveranderingen, bodemerosie,
afval, verdroging, verspreiding van zware metalen en fijne stof, lichthinder,
stank, lawaai …
Op ecologisch vlak kan het volgende besloten worden:
# Oude tarwevariëteiten beteken meer biodiversiteit. Ze zijn genetisch zeer
divers en zijn een belangrijke bron naar de toekomst toe. Ze kunnen antwoord
geven op wijzigende omstandigheden, omdat deze nog in vele richtingen
geselecteerd kunnen worden en dus nog evolutiepotentiaal hebben.
# De oude tarwevariëteiten zijn aangepast aan de lokale groei-omstandigheden,
waardoor ze onafhankelijk van landbouwchemicaliën kunnen groeien. Dit beteken
meer leven op de akkers en in aangrenzende systemen (biodiversiteit), maar
ook minder milieudruk door de lage inputs (rekening houdend met de energie
die nodig is voor de aanmaak van landbouwchemicaliën en landbouwtractoren).
# De biologische teeltwijze en de landbouwmethode volgens Fukuoka respecteren
in veel grotere mate de natuurlijke omgeving in vergelijking met de gangbare
landbouwtechnieken, niet enkel door de lage input maar ook dankzij de
mentaliteit die hiermee gepaard gaat.
# Door de lokale afzet komt er weinig of geen transport aan te pas,
ecologischer dus. Daarbij wordt het brood gemaakt op basis van lokaal
geproduceerde granen i.p.v. Noord-Amerikaanse baktarwe. Dit betekent nogmaals
minder CO2-uitstoot door het wegvallen van transport.
65

# Door boerenzaad te gebruiken kunnen de tarwevariëteiten zich, door de
generaties heen, aanpassen aan de lokale omstandigheden en evolueren
naargelang de omstandigheden.
Het is vanzelfsprekend dat onze landbouwers recht hebben op een beter sociaal
leven. Er moet niet aan getwijfeld worden dat dit tot nog toe nog minder evident
is. Landbouwers worden wel eens door de maatschappij nagewezen omwille van de vele
crisissen, consumenten zijn soms wantrouwig, onwetend en tonen veelal weinig begrip
voor de landbouwers en hun vak. De landbouwer leeft sociaal geïsoleerd en heeft
weinig vrije tijd over door, o.a. de administratieve verplichtingen en de vele
werkuren. Maar uiteindelijk moet dit op bedrijfsniveau bekeken worden, omdat dit
volgens mij geen algemene regel is.
Het boer-bakkerprincipe creëert een sociale meerwaarde, lijkt mij, zowel voor boer
als voor consument.
# De kloof tussen de consument en de boer verkleint. De consument krijgt weer
inzicht en begrip voor de landbouw, waardoor het imago verbetert.
# Er is sprake van wederzijds respect. De boer bied de consumenten een brood
met goede voedingskwaliteiten aan, in tegenstelling tot de industriële
verwerking die als het ware “lege caloriën” op de markt brengt. Anderzijds
toont de consument zijn waardering voor het product, wat de boer stimuleert
om zijn praktijken vol te houden.
# De boer kan de tevredenheid van de consumenten zelf nagaan door de feedback
die deze laatste geven. Hierdoor hij kan inspelen op de voorkeuren van zijn
klanten.
# De boer wordt sociaal minder geïsoleerd. Dit komt door de mindere intensieve
bedrijfsvoering, waardoor meer vrije tijd overblijft. (De methode volgens
Fukuoka vraagt zeer weinig tijd op de akker, er wordt als het ware slechts
gezaaid en geoogst.)
# Verder heeft de boer weer de kans om sociale contacten op te bouwen, dankzij
de lokale afzet, die veelal op de markt, in de hoevewinkel of aan huis
gebeurd. Waardoor hij met meer mensen in contact komt.
# Door het aanbieden van een kwalitatief product, zowel qua voedingswaarde als
veiligheid, en door transparante en zeer ecologische teeltmethodes, krijgt de
consument weer/nog meer vertrouwen.
En tenslotte de economische duurzaamheid, die ervoor moet zorgen dat er op
wereldschaal voldoende voedsel geproduceerd wordt en dat diegene die er zorg voor
dragen ervan kunnen leven. Economisch gezien is het project duurzaam omwille van
volgende stellingen:
# Door de oogst tot een volwaardig eindproduct te verwerken wordt er meerwaarde
gecreëerd, die de boer toekomt. Hierdoor wordt zijn economische situatie
leefbaar en wordt hij ook minder afhankelijk van de verwerkende industrie.
# Het is een project die veelal op biologische wijze wordt uitgevoerd. De
eindproducten kunnen dus ook op een nichemarkt afgezet worden. Dit betekent
nog eens een meerwaarde.
66

# Brood is een basiselement in onze voedingsgewoontes, waardoor er altijd vraag
zal zijn. Hierdoor is ook de economische situatie van de boer op langer
termijn, in zekere zin gewaarborgd.
# Door het kleinschalig karakter en door de verwerking zelf in handen te
hebben, zal het mogelijk zijn om in veranderende economische situaties toch
nog op eigen houtje stand te houden. Ook omdat het om een primair product
gaat.
# De lokale afzet verstoort geen buitenlandse lokale markten, waardoor ook in
andere gebieden/landen kleine markten gebaseerd op lokale en zekere afzet
kunnen ontwikkeld worden. De teelten van oude tarwevariëteiten zijn dan ook
niet gefoccused op maximale productie, maar op kwaliteitsbehoud van het graan
en brood.
# Verder is de boer niet meer afhankelijk van veredelingsbedrijven,
zaadbedrijven, kunstmestleveranciers en andere toeleverende bedrijven. De
economische kringloop van de boerderij is gesloten en rust op zeker afzet en
zelfstandigheid. Dit is de in mijn ogen ook de enige zekerheid die er bestaat
op economisch vlak, waardoor het ook mogelijk wordt om van de verwerking van
oude tarwevariëteiten te leven, zelfs met de kleine opbrengsten per ha.
# Maar ik weet niet in hoeverre de lage opbrengsten per ha de wereldbevolking,
steeds weer op lokaal niveau geproduceerd, in voedsel kan voorzien.
4. SLOT
Niemand hoeft verstandig te zijn om te begrijpen dat de huidige situatie zowel
ecologisch als sociaal mank loopt. In welke mate weegt economie hiertegen op? Voor
mij is deze vraag overbodig, want zonder de sociale en ecologische aspecten is er
ook geen toekomst. Het zijn twee factoren waar zowel landbouwer, als consument en
industrie rekening mee moeten houden, wil men niet een decadente weg inslaan (als
dit nog niet het geval is tenminste). Helaas wordt de vraag veelal omgekeerd
gesteld: hoe sterk wegen de ecologische en sociale feiten op tegen het economisch
welzijn?
Mijn liefde voor landbouw heeft grenzen en ik durf ook zonder schaamte te zeggen:
“Dit is niet de landbouw waar ik in geloof en ooit van droomde”. En ik weet zeker
dat, als het mogelijk was, vele boeren een andere landbouwmethode zouden toepassen.
Waarom geldt, “If you can dream it, you can do it!”, hier dan niet? … Uiteraard is
het, spijtig genoeg, niet zo eenvoudig.
Voor mij is landbouw dan ook de basis van het leven, toch in een sedentair bestaan.
Maar dit hoeft echt niet gepaard te gaan met mentale, financiële en ecologische
leed. Helaas kan de situatie moeilijk in één klap veranderd worden. Blijft de
landbouw dan, als een wilde roos in een vaas, zoeken naar iets wat het daar niet
zal vinden om geleidelijk aan volledig te verwelken?
Ik ben ook zo goed als overtuigd dat we de weg van zelfvernietiging zijn
ingeslagen, toch als de mentaliteit en de inspanningen van elke individu
afzonderlijk niet drastisch veranderen (in eerste instantie de consumenten!!!). Wat
67

niet wil zeggen dat ik alle hoop heb opgegeven om later steeds weer opnieuw “had ik
maar …” tegen mezelf te herhalen.
Wie weet leren in de toekomst nieuwe civilisaties, vol onbegrip en medelijden, hoe
wij blindelings ons eigen graf hebben gegraven. Maar tot zover wil ik graag elk
initiatief een kans geven, die een evenwicht zoekt tussen productie, natuur en
medemens.
Daarom dus het belang van dit eindwerk, voor mij althans.
68

Besluit
De wetenschappelijke inzicht en het streven naar hoogproductieve variëteiten met
goede bakkwaliteit hebben als gevolg een mindere voedingskwaliteit van de moderne
tarwevariëteiten. De landbouw is zich gaan toespitsen op enkele universele
variëteiten, die a.d.h.v. landbouwchemicaliën in kunstmatige omgevingen worden
geteeld. Dit betekent een afname van biodiversiteit én een hoge milieudruk.
Landrassen en oude tarwevariëteiten daarentegen, kunnen de biodiversiteit in het
veld en in aangrenzende systemen doen toenemen, dankzij de verlaagde milieudruk én
dankzij de brede genetische basis van de landrassen.
De oude tarwevariëteiten passen in het concept van duurzame landbouw: ze zijn
sociaal, ecologisch en kunnen een economische meerwaarde betekenen mits verwerking
tot brood of andere eindproducten.
De opbrengsten per ha zijn zeer laag, waardoor ze heel waarschijnlijk niet in trek
zullen zijn bij de gangbare boer. Daarentegen wordt er veel belang gehecht aan
dergelijke vergeten variëteiten, vanuit de BD-landbouw. Dit wordt verklaard vanuit
de holistische visie die ze hanteren bij hun bedrijfsvoering, wat niet steeds
gepaard gaat met een goed financieel rendement!
De teelt van oude variëteiten op zich is geen enkel probleem, op juridisch vlak.
Maar de verhandeling ervan, onder welke vorm dan ook, is tot nog toe niet legitiem.
Dit is echter in overleg met bevoegde personen.
Daarenboven kunnen ze niet voldoen aan de OHB-testen, die een voorwaarde zijn voor
de opname op de officiële rassenlijst.
Maar het voorbeeld van de Franse pioniers die het concept , boeren en bakken,
toepassen zijn het bewijs, voor mij, dat het kleinschalig mogelijk is dit eindwerk
daadwerkelijk toe te passen en er toch van te leven, op een duurzame manier.
69

Bibliografie
1. INTERNETBRONNEN
http://europa.eu.int/eurlex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=Celex:32004D0842:NL:HTML
www.juridat.be/cgi_loi/wetgeving.pl
www2.vlaanderen.be
http://mineco.fgov.be/intellectual_property/patents/depot6_nl.htm
http://www.upov.org/en/about/mission.html
http://www.cpvo.europa.eu/default.php?res=1&w=800&h=510&lang=nl&page=accueil.php
http://www.ilvo.vlaanderen.be/Plant_nl/DC_CGW.htm
http://mineco.fgov.be/intellectual_property/patents/legislation_nl.htm#Octrooien
http://www.boip.int/nl/merken/what.html
http://mineco.fgov.be/intellectual_property/patents/pdf/Mand.pdf
http://nl.wikipedia.org/wiki/Octrooi
http://www.plantenrassen.nl/
http://bioforum.combell.net/biotheekbe_www/artikel.aspx?artikelID=168
http://fukuokafarmingol.info/faemilianl.html
http://fukuokafarmingol.info/fover.html#ov5
http://www.s1366661.fmns.rug.nl/
http://www.plattelandscentrumkempen.be/img/HBHgeschiedenis.pdf
http://www.ethesis.net/leuven/leuven_hfst_5.htm
http://www.innovatiesteunpunt.be/
70

http://www.boerenbond.be/Hosting/Boerenbond/bb_portal.nsf
www.wervel.be
www.neha.nl/publications/1998/1998_06maat.pdf
http://www.fao.org/agris/search/display.do;jsessionid=F10FE0F8E61754265342424AEB8CC
CED?f=./2003/v2912/NL2003672314.xml;NL2003672314
http://www.ddh.nl/duurzaamlijst/archief/msg00152.html
http://www.kamut.com/dutch/professionals/profintro.htm#63
www.gzp.nl
www.brood.net
www.topsfoods.com
www.bioiledefrance.fr/pain
www.semencesmag.fr
www.uipp.net
www.passioncereales.fr
www.altera.wur.nl/webdocs/PDFFiles/Alterrarapport/Alterrarapport+466.pdf
www.vilt.be
alliancepec.free.fr/Webamap
www.voedselteams.be
2. BOEKEN
BELDEROK B. , MESDAG J. & DONNER A., Bread-Making quality of Wheat: A Century of
Breeding in Europe, Kluwer Academic Publishers, 2000, 417 pagina’s
WUSTENBERGHS H., LAUWERS L. & OVERLOOP S., Landbouw & visserij en het milieu 2004,
Eco Copy, 2005, 174 pagina’s
71

SEGERS Y. & VAN MOLLE L., Leven van het land: Boeren in België 1750-2000,
Davidsfonds, 2004, 190 pagina’s
LANDBOUWCENTRUM GRANEN VLAANDEREN, Granen Oogst 2003, 2004, 183 pagina’s
WEGENER SLEESWIJK A., LANKREIJER R.M., VAN DER VOET E., Tarwe en milieu: hoe boert
de Zeeuwse Vlegel? Een levenscyclusanalyse van de milieueffecten van tarweteelt bij
verschillende wijzen van bemesting en gawasbescherming, Wetenschapswinkel, 1992, 79
pagina’s
BONTHUIS H. & DONNER D., 77ste Rassenlijst : Field Crops 2002, Plantijn Casparie
Hilverseum, 2003
DE JONG J.A., De teelt van granen, 1999
BOER M., SMEDING F., KLOEN H. & GULDEMOND J.A., Ondernemen met biodiversiteit:
Werkboek voor ondernemers in de landbouw, 2003, 80 pagina’s (uitgave van Louis Bolk
instituut, CLM onderzoek en advies BV, DLV Groen & Riumte, Utrecht, Driebergen en
Wageningen)
MASSON E. & LEPRAT G., Le pain, Aubanel, 2006, 119 pagina’s
DE SOMER P. & GOEDSTEELS V., Van akker naar markt, een halve eeuw productie &
commercialisatie in de Belgische landbouw, 1988
DIJKSTRA H. & GRIFFIOEN A.J., Landschapselementen in de proeftuinen GBDA: een
analyse op basis van het digitaal topografisch bestand 1:10.000, 2002, (Alterrarapport)
MEUL M., NEVENS F. & REHEUL D., Genetische diversiteit van landbouwgewassen, 2004,
(STEDULA-publicatie)
3. UITGAVES/FOLDERS/KRANTJES
TIJSKENS G., Edelzaad, bedelzaad, Druk in de Weer, 2002, 31 pagina’s (uitgave van
Velt in samenwerking met Wervel en Blivo)
VANREUSEL J., Voedsel, speelbal op de wereldmarkt, 2002, 8 pagina’s (massafolder
van wervel)
WERVEL, Graan en Brood Wereldwijd, een toetssteen voor de biologische landbouw,
Druk in de Weer, 2003, 20 pagina’s (Wervelkrant 52)
72

WERVEL, Denk globaal, eet lokaal, Druk in de Weer, 2006, 16 pagina’s (Wervelkrant
65)
WERVEL, Boeren Toeren, Druk in de Weer, 2006, 20 pagina’s (Wervelkrant 66)
WERVEL, Met duurzame landbouw boert iedereen goed, Druk in de Weer, 2006, 24
pagina’s (Wervelkrant 67)
WERVEL, Wervel wil smaakrevolutie!, Druk in de Weer, 2006, 24 pagina’s (Wervelkrant
68)
Fiche de dossier de presse de l’INRA, 27/02/2007: Les filières céréales: goût,
santé et sécurité – Les recherches de l’INRA
Fiche de dossier de presse de l’INRA, 27/02/2007 : améliorer la qualité
nutritonnelle du pain en préservant ses qualités sensorielles
4. KRANTENARTIKELS
GUIHARD M.D., « Les moulins de l’Andelle : Un pain courant peu ordinaire », Valerus
boulangères (juin, juillet, aout) : Meunerie/ Au Four et au Moulin, 2005
« Nutrition : entre contraintes et innovation… », Ahnoria, n° 16 – Septembre 2005
« Transformer la baguette quotidienne en produit d’appel », Atouts santé &
environnement
REMESY C., « Meunerie : Comment valoriser les qualités nutritionelles du pain ? »,
La Dêpêche : le petit meunier, Augustus 2005
REMESY C. & LEENHARDT F., “Le développement d’une nouvelle gamme de pains de haute
valeur nutritionnelle”, Industries des céréales n° 143, 2005
« Le pain 9, une nouvelle génération de baguette », L’éclaireur Brayon : Gourney en
Bray, Mei 2005
DARTOIS M.G., « Le Pain aux neuf atouts nutritionels », Argeuil : Consommation, Mei
2005
« Creatieve bakker verjaagt McDonald’s », De Morgen, Januari 2006
“OESO: nog milieu-inspanningen nodig in de landbouw”, De Morgen, maart 2007
73

“The potential for selecting wheat varieties strongly competitive against weeds”,
Blackwell Synergy
“The genetic diversity of old and modern Siberian varieties of common spring wheat
as determined by microsatellite markers”, Blackwell Synergy
“Growth, development and ligth interception of old and modern wheat cultivars in a
Mediterranean-type environment”, Australian Journal of Agricultural Research
“Le Pain Quotidien zet de wereldwijde groei verder”, Het Laatste Nieuws
“Le pain Quotidien mikt op razendsnelle expansie”, De Tijd
« 283 hoevproducten geregistreerd op fermweb.be », Vilt
“Voedingswaarde hoger door actiever gen”, Agrarisch Dagblad
“Automaat met hoeveproducten op boerderij in Nijlen”, Het Laatste Nieuws
“Vier nieuwe Vlaamse streekproducten krijgen label”, Vilt
“Mapping of gluten T-cell epitopes in the bread wheat ancestors: implications for
celiac disease”, PubMed
“On promising niches and constraining sociotechnical regimes: the case of Dutch
wheat and bread”, Environment and planning
“Pour une orthodonthie différente”, Bioinfo n° 68, April 2007-08-12
SOUCCAR T., « Les céréales du matin ; Elaborer des céréales qui se digèrent moins
vite », Sciences et avenir, April 2007-08-12
« Des besoins nutritionnels », Science & vie, Maart 2007-08-12
« Opwarming aarde leidt tot giftige frieten », Gazet van Antwerpen, April 2007
5. BEELDMATERIAAL
« Les blés d’or : un film sur les rencontres des paysan-boulangers », Honorine
Périno, Addocs, 2005
« La fin des Haricots ? », Anne Butcher, France 3 Ouest : Lilith Production, 2005
74

« Wervelreis, prospectie Bretagne: Nicolas Supiot ontmoet Konrad Schreiber »,
Jeroen Watté, 2006
75

Lijst van tabellen en figuren
1. FIGUREN
Figuur 1: Triticum monococcum of eenkoorn (de groene aren); Nîmes, juni 2007.............. 12
Figuur 2: Khorasantarwe of Kamut (AABB-plant); Nîmes, juni 2007.............................................. 12
Figuur 3: Triticum spelta; Nîmes, juni 2007............................................................................................... 13
Figuur 4: Franse landras "Touselle"; de grote variatie aan planten binnen één
variëteit is hier duidelijk te zien........................................................................................................ 15
Figuur 5: Proefveldje Zeeuwse Witte (Hollands landras); Nîmes, juni 2007........................ 16
Figuur 6: Alba, een variëteit gekend omwille van goede bakeigenschappen, was een
groot succes in België en Nederland. In 1950 was maar liefst 49% van het totale
tarwe-areaal in Nederland ingezaaid met Alba. ............................................................................... 17
Figuur 7: bron: Bread-making Quality of Wheat.......................................................................................... 26
Figuur 8: brood op basis van oude tarwevariëteiten; Nîmes, juni 2007 ............................... 29
Figuur 9: Nicolas Supiot geeft uitleg over oude graanvariëteiten; Nîmes, juni 2007
.............................................................................................................................................................................................. 34
Figuur 10: recreatieve waarde, een streling voor het oog; Nîmes, juni 2007................... 36
Figuur 11: de verschillende etages zijn hier duidelijk te zien; Nîmes, juni 2007.. 40
Figuur 12: boer-bakkers, al dan niet aangesloten bij het netwerk voor boerenzaad,
bewonderen de proefveldjes van oude tarwevariëteiten; Nîmes, juni 2007.................. 42
Figuur 13: Nicolas (in het geel) in discussie met de secretaris van "Syndicat de
Promotion Touselle"; Nîmes, juni 2007................................................................................................... 42
Figuur 15: Kamutbrood; bron: www.kamut.com ................................................................................................. 44
Figuur 16: Bron: Wervelkrant.................................................................................................................................... 54
Figuur 17: links Zeeuwse witte; rechts Renan; twee goede resultaten onder de
proefveldjes ................................................................................................................................................................ 58
Figuur 18: links Haute-Loire; rechts Salina d'Arbuzzo; twee telleurstellende
resultaten onder ...................................................................................................................................................... 58
Figuur 19: Touselle; Nîmes, juni 2007.............................................................................................................. 59
Figuur 20: verwerking van de oogst tot een volwaardig eindproduct; Nîmes, juni 2007
.............................................................................................................................................................................................. 59
Figuur 21: in gesrek met een BD-landbouwer; Braine-l'Alleud augustus 2007 ..................... 61
Figuur 22: Pierre geeft uitleg over de oude tarwevariëteiten die hij teelt; Brainel’Alleud
augustus 2007........................................................................................................................................ 61
2. TABELLEN
Tabel 1: Bron: M.J. Gooding and W.P. Davies, Wheat production and utilization.
Sytems, quality and environment (Oxford, 1997)............................................................................. 11
Tabel 2: bron: Broekhuizen & de Miranda (1951)........................................................................................ 18
Tabel 3: bron: Noulard & Vandam (1967) ........................................................................................................... 19
76

Tabel 4: bron: Landbouwcentrum Granen Vlaanderen - Granen Oogst 2003 ............................... 21
Tabel 5: Chemische samenstelling van de tarwekorrel; bron: Bread-making quality of
wheat ................................................................................................................................................................................. 23
77

Bijlagen
BIJLAGE 1
Blé blanc de Flandres
Syn. : Blé de Bergues; blé blanc-zée; blanc blé (Nord); blé suisse (Oise).
D'hiver.
Paille blanche, droite, forte, assez haute.
Épi presque carré, c'est-à-dire de largeur sensiblement égale, soit qu'on le regarde par la
face ou par le profil, demi-compact à la base et plus effilé vers le sommet.
Grain long, plein et gros, mais sensiblement aminci aux deux extrémités; très blanc.
Le blé blanc de Flandres peut être regardé comme un des exemples du blé tendre amené à son
plus haut degré de perfectionnement: c'est une magnifique race extrêmement productive, donnant
un grain superbe et de qualité supérieure et une paille très belle et très abondante. Cette
race est depuis fort longtemps cultivée dans les Flandres, c'est le résultat combiné de
l'action d'une sélection prolongée et de conditions de culture exceptionnellement favorables.
C'est un des blés avec lesquels s'obtiennent les plus forts rendements: 40 et même 50
hectolitres à l'hectare dans certaines cultures, mais il faut pour cela que le semis ne soit
pas trop dru, le blé de Flandre ne résistant pas toujours à la verse malgré la force de sa
paille. Il ne faut pas qu'il soit semé trop tard à l'automne. Au point de vue de la maturité
on doit le classer parmi les blés tardifs ou demi-tardifs, ce qui a peu d'inconvénients dans
le climat très tempéré de son pays d'origine, ainsi que dans l'ouest de la France. Il n'en est
pas de même dans les portions plus centrales du pays où les étés plus secs empêchent son grain
d'acquérir tout son volume et toute sa qualité. C'est donc par excellence un blé convenant aux
bonnes terres des pays à climat tempéré et maritime. Plusieurs variétés anglaises se
rapprochent beaucoup du blé blanc de Flandre; une des meilleures est celle qu'on appelle
Taunton Dean wheat.
Bron/
http://museum.agropolis.fr/pages/documents/bles_vilmorin/fiche.ph
p?page_actuelle=28&no_ouvrage=1
78

AANVRAAG OM INSCHRIJVING VAN EEN RAS OP
DE NATIONALE RASSENCATALOGUS VOOR
LANDBOUWGEWASSEN - Formulier A
Vlaamse overheid
Agentschap voor Landbouw en Visserij, Productkwaliteitsbeheer
WTC III, lokaal 1242, Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel, België
Tel: 02/208 48 57; Fax: 02/208 41 84;
e-mail: mia.defrancq@lv.vlaanderen.be;
http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw/plant/rassen.html
In te vullen door de
behandelende afdeling:
Officiële datum:
Dossiernummer :
VG/ / /
Alle gegevens in blokletters en conform de voorschriften a.u.b.
1. Aanvrager(s): 3. Briefwisselingsadres:
Naam:
Naam:
Adres:
Adres:
E-mail:
Tel:
Fax:
Nationaliteit(en):
E-mail:
Tel:
Fax:
heeft geen volmacht verleend Dit is het adres opgegeven door de : aanvrager
heeft (hebben) volmacht (in bijlage) verleend aan de
aanvraaggemachtigde
volgende aanvraaggemachtigde
2. Aanvraaggemachtigde [eventueel] 4. Facturatieadres
Naam:
Adres:
Naam:
Adres:
E-mail:
Tel:
Fax:
5. Soort:
E-mail:
Tel:
Fax :
Rekeningnummer:
Dit is het adres opgegeven door de:
aanvrager
aanvraaggemachtigde
6. Ras
Kwekersreferentie:
[juiste aanduiding van spaties, punten, a.u.b.]
Voorgestelde
benaming:
Type naam: Code Fantasie
Het ras valt onder de reglementering van de genetisch gemodificeerde organismen (GGO) Ja neen
79

7. De kweker(s)
Naam:
Adres:
Tel: Fax: E-mail:
Geen ander persoon was bij het kweken betrokken.
Het ras werd gekweekt in het volgende land:
Indien de aanvrager(s) verschillend is (zijn) van de kweker(s) werd het ras overgedragen (bewijs in bijlage) door de kweker
aan de aanvrager(s), ondertekenaar(s)
door: contract successie andere:
ordelijke(n) voor de instandhouding voor België
Naam (Namen):
Adres(sen):
Tel: Fax: E-mail:
e van instandhouding en beschrijving van het ras zijn vermeld in de technische fiche
ecifiek per soort , ter beschikking op aanvraag)
vragen voor inschrijving (aanmeldingen) Kwekersrecht en Officiële rassenlijst inclusief België
ard:
Kwekersrecht
Officiële rassenlijst
Aanvraag nummer
Aanvraag
datum
Aanvraag
status
Kwekers
referentie
Benaming
rzoek (exclusief voor de suikerbieten)
ook betreffende COMPONENTEN vermelden
B onderzoek reeds afgerond? Ja Neen
waar, in welke EU-Lidstaat of EU-Instelling?
en, is het OHB onderzoek opgestart (bezig) of wordt het opgestart in het kader van een andere
g (Catalogus of Kwekersrecht) in een andere EU-Lidstaat of EU-Instelling?
ndien ja, in welk(e) EU-lidstaten of EU-instelling?
Ja
machtigt(machtigen) de Dienst om met de bevoegde overheden van elk ander land, alle nuttige inlichtingen en materiaal betreffende het ras
ud van het vrijwaren van de rechten van de kweker. De proefresultaten van alle rassen betrokken in Belgische proefnemingen worden samen
ding van de kwekersreferentie, de aanvrager(s) en in voorkomend geval, de aanvraaggemachtigde. Dit rapport wordt ter beschikking gesteld
evoegde formulieren en documenten:
ning
(n) vraagt(vragen) de inschrijving van zijn (hun) ras op de nationale rassencatalogus voor landbouwgewassen.
(n) verklaart(verklaren) dat bij zijn (hun) weten de inlichtingen nodig voor het onderzoek van de aanvraag, gegeven in dit formulier en in de
zijn.
Plaats:
80

(en) van de aanvrager(s) :
VAK VOORBEHOUDEN AAN DE ADMINISTRATIE
Ontvangst van het verzoek Referentie indicateur:
Datum van aanwezigheid van het ‘volledig’ dossier (1)
Datum van ontvangst van de betaling van de betrokken vergoeding (2)
Officiële datum van het dossier [= de laatste datum van (1) en (2)]
Datum
Opmerkingen:
Stempel van de dienst:
0.1 Alle gegevens in blokletters a.u.b.
Voorschriften voor het invullen van het formulier A
Algemene voorschriften
0.2 De data als volgt aanduiden: dag - maand - jaar.
0.3 De landen dienen aangeduid te worden met de code die op hen toepasselijk is voor de inschrijving
van de voertuigen (uitgezonderd het Verenigd Koninkrijk = UK).
0.4 Gelieve “nihil” te vermelden in de leeg gelaten rubrieken.
Rubrieken
Rubriek 1
1.1 Volledige gegevens van de aanvrager(s) (natuurlijk of rechtspersoon), met inbegrip van het land
vermelden; enkel de nationaliteit aanduiden in geval van natuurlijke personen;
Indien er meer dan één aanvrager is de volledige gegevens van ieder van hen vermelden;
Indien de ruimte van rubriek 1 niet toelaat alle nodige inlichtingen te vermelden alleen de namen
vermelden en de adressen in bijlage toevoegen.
Rubriek 2
2.1 De aanvrager kan een aanvraaggemachtigde aanduiden m.b.t. de inschrijvingsaanvraag. Indien de
aanvrager(s) geen onderdaan is(zijn) van een lidstaat van de EU en/of indien er meer dan
één aanvrager is moet(en) de aanvrager(s) een aanvraaggemachtigde aanduiden. Daartoe dient een
volmacht, ingevuld en ondertekend door de aanvrager(s), bijgevoegd te worden. Deze rubriek mag
maximum één adres bevatten.
Rubriek 3 en 4
Deze rubrieken mogen maximum één adres bevatten. Het briefwisselingsadres is het adres bij
uitstek voor alle berichtgeving betreffende een bepaald dossier. De briefgeadresseerde dient
eventuele andere betrokkenen op de hoogte te houden.
81

Rubriek 5
5.1 De naam van de soort, geslacht of ondersoort, dient dezelfde te zijn als deze die voorkomt in de
Belgische wetgeving (Latijnse en Nederlandse namen).
Rubriek 6
6.1 De voorgestelde rasbenaming en de kwekersreferentie moeten dezelfde zijn in de verschillende
landen.
6.2 De aanvrager moet aangeven of de voorgestelde rasbenaming een fantasienaam of een code is.
Wanneer de aanvrager niets meedeelt over het type van de voorgestelde benaming, wordt deze als
fantasienaam aangemerkt.
Indien de aanvrager geen benaming voorstelt in dit formulier, dient hij naderhand tijdens het
onderzoek van zijn ras een rasbenaming voor te stellen aan de hand van het specifieke formulier. Er
kan slecht één rasbenaming met tekeer worden voorgesteld. Een ras kan niet op de nationale
rassen catalogus worden opgenomen indien de benaming niet, in België, volgens de geëigende
procedure is vastgesteld.
6.3 De aanvrager moet aangeven of het ras een GGO (Genetisch Gemodificeerd Organisme) is en de
nodige autorisaties voor proefneming en in de handel brengen dienen bijgevoegd te worden.
Rubriek 7
7.1 Volledige gegevens van de kweker(s) (natuurlijk of rechtspersoon), met inbegrip van het land
vermelden; enkel de nationaliteit aanduiden in geval van natuurlijke personen;
Indien er meer dan één kweker is volledige gegevens van ieder van hen vermelden;
Indien de ruimte van rubriek 7 niet toelaat alle nodige inlichtingen te vermelden alleen de namen
vermelden en de adressen in bijlage toevoegen.
Rubriek 8
8.1 Het ras moet systematisch in stand worden gehouden. Deze instandhouding moet plaats vinden
ofwel in België ofwel in een andere EG-lidstaat, waar het ras op de nationale rassencatalogus
ingeschreven is of in procedure van inschrijving is. Een verantwoordelijke voor de instandhouding
voor België moet vermeld worden.
8.2 De inlichtingen vermelden op het technische formulier ‘ rasbeschrijving’. De
instandhoudingsmethode dient te worden vermeld.
Voor de hybriderassen, aanduiden of de genealogische componenten vertrouwelijk moeten blijven.
Voor de GGO rassen, de referentie van de toestemming voor de proeven aanduiden.
Rubriek 9
9.1 “Kwekersrecht” in het kader van de Verordening (EG) NR. 2100/94 van de Raad van 27/07/1994
inzake het communautaire kwekersrecht en van de Wet tot bescherming van kweekproducten van
20/05/1975.
9.2 “Officiële rassenlijst” betekent iedere lijst van rassen waarvan het verhandelen toegestaan is door de
terzake bevoegde overheden in opvolging van de Richtlijn 2002/53/EG van de Raad van
13/06/2002 betreffende de gemeenschappelijke rassenlijst van landbouwgewassen en Richtlijn
2002/55/EG van de Raad van 13/06/2002 betreffende het in de handel brengen van groentezaad
en het KB betreffende de nationale rassencatalogi voor landbouw en groentegewasssen van
8/07/2001.
9.3 Alle overige aanvragen dienen, zonder uitzondering en in chronologische volgorde, te worden
vermeld, met inbegrip van deze neergelegd bij een andere Belgische instelling of bij landen, al dan
82

niet lid van de Europese gemeenschappen en/of de Internationale Unie tot bescherming van
kweekproducten (UPOV).
9.4 De volgende afkortingen gebruiken :
In de kolom “Aanvraag status”:
A = aanvraag aanhangig
B = aanvraag afgewezen
C = aanvraag ingetrokken
D = verleende kwekersrechten of ras ingeschreven op de officiële
rassenlijst
In de kolom “Benaming status”
A = rasbenaming aanhangig
B = afgewezen rasbenaming (negatief)
C = ingetrokken rasbenaming (gestopt)
D = aangenomen rasbenaming (positief)
9.5 De aanvrager is verplicht, zo gauw hij ze verneemt, alle bijkomende of nieuwe inlichtingen over de
toestand van het ras in België of in andere landen mede te delen.
Rubriek 13
13.1 Terug te sturen in 3 exemplaren :
- de technische vragenlijst (Formulier B)
- de volmacht indien er een aanvraaggemachtigde m.b.t. de
inschrijving wordt aangeduid
- in geval van GGO: de nodige toestemmingen
- de overdracht door de kweker aan de aanvrager door contract,
successie of andere.
Naar volgend adres:
Vlaamse overheid
Agentschap voor Landbouw en Visserij, Productkwaliteitsbeheer
WTC III, lokaal 1242, Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel, België
Tel: 02/208 48 57; Fax: 02/208 41 84;
e-mail: mia.defrancq@lv.vlaanderen.be;
13.2 Aanvraagformulieren en andere nodige formulieren zijn op hierboven vermeld adres te verkrijgen
of te vinden, in voorkomend geval op de website Website :
http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw/plant/rassen.html
83

BIJLAGE 3
TARWE FORMULIER B – BESCHRIJVING
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
Administratie Beheer en Kwaliteit Landbouwproductie (ABKL)
Afdeling Kwaliteit (KWA)
Normering en Controle Plantaardige Productie (NCPP)
TECHNISCHE VRAGENLIJST
opgemaakt op basis van de richtlijnen van de TG/03 van de UPOV (1981 herzien in 1994)
Beschrijvend formulier in drievoud te verschaffen
bij de aanvraag voor inschrijving van een nieuw ras
in de Belgische rassencatalogus voor Landbouwgewassen
of bij de aanvraag voor een kwekersrecht
Nota: gelieve “Nihil” te vermelden in de leeg gelaten rubrieken.
1. Soort: Triticum aestivum L. emend Fiori et Paol.
2. Naam en volledig adres van de kweker :
...
...
...
...
3. Voorgestelde benaming: ...
Referentie van de kweker: ...
4. Inlichtingen betreffende de oorsprong (kruising en datum), de instandhouding en de
vermeerdering van het ras:
...
...
...
5. Fysiologische kenmerken en teeltkenmerken:
Weerstand tegen:
Koude:
Legeren:
Schot:
Korreluitval:
Noodrijpheid:
Uitstoelingsgraad:
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
Technologische waarde:
- Hectolitergewicht: zwak, middelmatig, goed
- W. Chopin: zwak, middelmatig, goed
- Eiwitgehalte: zwak, middelmatig, goed
84

- Zélény: zwak, middelmatig, goed
- Eventuele specifieke gebruiken: ...
Opbrengstvermogen:
zwak, middelmatig, goed
6. Te vermelden raskenmerken (het cijfer tussen haakjes komt overeen met de kenmerken
overeenstemmend met de richtlijnen van het onderzoek ; het sterretje wijst erop dat de beschrijving
van deze kenmerken verplicht is ; de $ wijst erop dat deze kenmerken een onderdeel zijn van de
richtlijnen van 1981):
Kenmerken Stade Voorbeelden Not
e
(1) Coleoptiel:
Anthocyaankleuring
09-11
VS
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Herzog ; Delos
Niklas ; Baldus
Andros ; Planet
Obelisk ; Briscard
Albatros ; -
1
3
5
7
9
(2)* Plant:
houding bij de uitstoeling
25-29
VG
opgericht
half opgericht
half opgericht tot half
kruipend
half kruipend
kruipend
Castan ; -
Frandoc ; Remus
Obelisk ; Troll
Boss ; -
Beaver ; -
1
3
5
7
9
$ Laatste blad:
houding
47-51
VG
recht
licht overhangend
half overhangend
sterk overhangend
zeer sterk overhangend
Hedgehog
Clement
Caribo
Maris Huntsman
Capitole
1
3
5
7
9
(3) Laatste blad:
anthocyaankleuring van
de oortjes
49-51
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Soissons ; Prinqual
Niklas ; Troll
Cargidoc ; -
Cargo ; Sunnan
Recital ; Dollar
1
3
5
7
9
(4) Plant: frequentie van de
planten met het laatste
blad terugvallend
47-51
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Apollo
Recital ; Axona
Obelisk ; Filou
Frandoc ; Prinqual
Capitole ; -
1
3
5
7
9
(5)* Tijdstip van aarvorming
(eerste aartje zichtbaar
bij 50 % van de aren)
50-52
VG
zeer vroeg
vroeg
middelmatig
laat
zeer laat
Britta ; Florence
Aurore
Recital ; Remus
Astron ; Paros
Moulin ; Vitus
Beaver ; -
1
3
5
7
9
(6)* Laatste blad:
berijptheid van de
schede
60-65
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Cargo ; Adonis
Heiduck ; Ventura
Agent ; Hanno
Orestis ; Prinqual
Haven ; Wim
1
3
5
7
9
85

$ Laatse blad:
berijptheid van de
bladschijf (onderzijde)
55-69
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Etoile de Choisy
Talent
Maris Huntsman
Clement
Kranich
1
3
5
7
9
(7)* Aar:
berijptheid
60-69
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Soissons ; Adonis
Garant ; Ventura
Contra ; Paros
Niklas ; Combi
Boxer ; Wim
1
3
5
7
9
(8) Stengel:
berijptheid van het
bovenste internodium
60-69
VG
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Goelent ; Adonis
Soissons ; Ventura
Haven ; Attis
Herzog ; Nandu
Quotador ; Wim
1
3
5
7
9
$ Stengel:
beharing van de
bovenste knoop
55-75
VS
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Heurtebise
Saturn
Jubilar
Champlein
Frühgold
1
3
5
7
9
$ Helmknoppen:
anthocyaankleuring
65
VG
afwezig
aanwezig
Maris Huntsman
Eloi
1
9
(9)* Plant:
lengte (stengel, aar,
baarden en naalden)
75-92
VM
zeer kort
kort
middelmatig
lang
zeer lang
Courtot ; Briscard
Konsul ; Remus
Sideral ; Ventura
Boxer ; Adonis
Aladin ; Vitus
1
3
5
7
9
(10)* Stro:
merg in dwars snijvlak
(ter hoogte van de helft
van het bovenste
internodium)
80-92
VS
weinig gevuld
middelmatig gevuld
gevuld
Orestis ; Remus
Herzog ; Nandu
Forby ; Furio
3
5
7
(11)* Aar:
vorm van opzij gezien
92
VS
piramide vormig
lijnvormig
half-knotsvormig
knotsvormig
spilvormig
Slejpner ; Filou
- ; -
Pane 247 ; -
Beauchamp ;
Prinqual
Declic ; Nandu
1
2
3
4
5
(12)* Aar:
Dichtheid
80-92
VS of
M
zeer los
los
half los tot dicht
dicht
zeer dicht
Demar 4 ; -
Castan ; Ventura
Soissons ; Hanno
Forby ; Combi
- ; -
1
3
5
7
9
(13) Aar:
lengte (met uitzondering
van baarden en naalden)
80-92
M
zeer kort
kort
middelmatig
lang
zeer lang
- ; -
Carat ; -
Ritmo ; Arkas
Forby ; Prinqual
Amifort ; -
1
3
5
7
9
86

(14)* Baarden of naalden:
aanwezigheid
80-92
VG
beiden afwezig
naalden aanwezig
baarden aanwezig
Futur ; Axona
Festival ; Furio
Soissons ; Ventura
1
2
3
$ Baarden of naalden:
verdeling
70-92
VG
slechts aan het uiteinde
1/4 boven
1/2 boven
3/4 boven
de hele aar
Kleiber
Diplomat
Ankra
Courtot
Highbury
1
2
3
4
5
(15)* Baarden of naalden aan
de top van de aar: lengte
80-92
VG
zeer kort
kort
middelmatig
lang
zeer lang
Herzog ; -
Andros ; Combi
Pagode ; Hanno
Fidel ; -
Gaucho ; -
1
3
5
7
9
(16)* Aar: kleur 90-92
VG
wit
gekleurd
Herzog ; Furio
Gallo ; Prinqual
1
2
(17) Bovenste aarsspillid:
beharing van de
buitenzijde
80-92
VS
afwezig of zeer zwak
zwak
middelmatig
sterk
zeer sterk
Soissons ; -
Slejpner ; Furio
Beaver ; Rock
Apollo ; Axona
Carat ; -
1
3
5
7
9
(18) Onderste kelkkafje:
breedte van de schouder
(aartje van het
middenderde van de aar)
80-92
VS
afwezig tot zeer smal
smal
middelmatig
breed
zeer breed
Courtot ; -
Soissons ; Wim
Sideral ; Furio
Castan ; Filou
Abo
1
3
5
7
9
(19) Onderste kelkkafje:
vorm van de schouder
(zoals voor 18)
80-92
VS
schuin
lichtjes schuin
recht
naar binnen hellend
naar binnen hellend met
aanwezigheid van een
2 de bek
Courtot ;
Forby ; Ventura
Herzog ; Prinqual
Beaver ; Adonis
Farnese ; -
1
3
5
7
9
(20) Onderste kelkkafje:
lengte van de bek
(zoals voor 18)
80-92
VS
zeer kort
kort
middelmatig
lang
zeer lang
Aladin ; Sunnan
Sideral ; Axona
Recital ; Furio
Soissons ; Tejo
Courtot ; Prinqual
1
3
5
7
9
(21) Onderste kelkkafje:
vorm van de bek
(zoals voor 18)
80-92
VS
recht
licht gebogen
half gebogen
sterk gebogen
knievormig
Festival ; Lobo
Slejpner ; Furio
Courtot ; Rock
Arum ; -
- . -
1
3
5
7
9
(22) Onderste kelkkafje:
uitgestrektheid van de
beharing aan de
binnenzijde (zoals voor
18)
80-92
VS
zwak
middelmatig
sterk
Slejpner ; Prinqual
Sideral ; Furio
Declic ; Tejo
3
5
7
87

$ Onderste kelkkafje:
inwendige indruk
80-92
VS
geen of zeer gering
gering
middelmatig
uitgebreid
zeer uitgebreid
Goya
Hobbit
Maris Huntsman
Etoile de Choisy
1
3
5
7
9
(23) Onderste kroonkafje:
vorm van de bek
(zoals voor 18)
80-92
VS
recht
licht gebogen
half gebogen
sterk gebogen
knievormig
Soissons ; Prinqual
Slejpner ; Biscard
Sideral ; Wim
Parade ; Axona
Tara ; -
1
3
5
7
9
$ Korrel:
vorm
92
VS
afgerond
ovaal
langwerpig
Corin
Clement
Maris Freeman
1
2
3
(24)* Korrel:
kleur
92
VG
wit
rood
Recital ; Florence ;
Aurore
Soissons ; Ventura
1
2
$ Korrel:
lengte van de haren van
de borstel (rugzijde)
92
VS
kort
middelmatig
lang
Timmo
Maris Huntsman
Hobbit
3
5
7
(25) Korrel:
phenolverkleuring
92
VS
geen tot zeer zwak
zwak
middelmatig
donker
zeer donker
- ; -
Soissons ; -
Orestis ; Prinqual
Slejpner ; Rock
Sideral ; Ventura
1
3
5
7
9
(26)* Ontwikkelingstype -
VG
winter type
alternatief type
zomer type
Slejpner ; -
Fidel ; -
- ; Nandu
1
2
3
7. Verwante rassen en verschillen i.v.m. deze rassen:
Benaming van het
verwante ras
Kenmerk waardoor het
verwante ras
verschillend is °)
Uitdrukkingsniveau voor
het verwante ras
Uitdrukkingsniveau voor
het kandidaat ras
°) Als de uitdrukkingsniveaus van twee rassen identiek zijn, gelieve de omvang van het verschil aan te
wijzen.
8. Bijkomende inlichtingen die de bepaling van de kenmerken van het ras kunnen
vergemakkelijken.:
8.1. Weerstand tegen parasieten en ziekten:
Gele roest:
zwak, middelmatig, goed
Bruine roest:
zwak, middelmatig, goed
88

Zwarte roest:
Stuifbrand:
Oogvlekkenziekte:
Meeldauw:
Septoria:
Fusarium:
Tarwehalmdoder:
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
zwak, middelmatig, goed
8.2. Specifieke voorwaarden i.v.m. het onderzoek van het ras:
8.3. Andere inlichtingen:
9. Toestemming van verspreiding:
a) Moet het ras een voorafgaande toestemming voor de verspreiding krijgen krachtens de
wetgeving i.v.m. de bioveiligheid?
% Ja
% Nee
b) Zo ja, werd zo'n toestemming afgegeven?
% Ja
% Nee
Zo ja, gelieve een copie van de toestemming in te sluiten.
Wij verklaren dat bovenstaande beschrijving naar waarheid is opgemaakt.
................................, de ..................................
Handtekening van de kweker(s)
89

BIJLAGE 4
Vlaamse overheid
Agentschap voor Landbouw en Visserij, Productkwaliteitsbeheer
WTC III, lokaal 1242, Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel, België
Tel: 02/208 48 57; Fax: 02/208 41 84;
e-mail: mia.defrancq@lv.vlaanderen.be;
http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw/plant/rassen.html
AANVRAAG OM EEN RASBENAMING
1. Deze aanvraag heeft betrekking op het ras neergelegd onder het nummer
VG/……………………….
Kwekersreferentie [juiste aanduiding van blokletters, spaties, punten, a.u.b.]
Oorspronkelijk of eerder voorgestelde benaming ……………….………
2. Aanvrager voor inschrijving of aanvraaggemachtigde
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
3. Soort …………………………………………………………………………………………….…..
4. Voorgestelde benaming [in blokletters a.u.b.]
5. Type van de voorgestelde benaming (het onnodige doorhalen) : - fantasie naam
- code
6. Benamingen ingediend of ingeschreven bij de DIE (Dienst voor de Intellectuele Eigendom, België)
of in andere UPOV Lidstaten
Land Aard: Kwekersrecht
Officiële rassenlijst
Kwekers
referentie
Benaming Benaming
status
7. De voorgestelde benaming werd neergelegd door de aanvrager(s) of op zijn (hun) naam
ingeschreven als fabrieks- of handelsmerk voor gelijke of gelijksoortige producten volgens het
merkenrecht in België, in een UPOV Lidstaat of bij het Internationaal Bureau van de
Wereldorganisatie van het Intellectueel Eigendom (OMPI).
Staat en/of OMPI Datum van aanmelding Datum van inschrijving Nummer van inschrijving
8. Verzaking aan het merk: de aanvrager(s) verza(akt)(ken) vanaf de datum van inschrijving van de
benaming, aan het recht, in gelijk welke Lidstaat van de UPOV op het fabrieks- of handelsmerk
voor gelijke of gelijksoortige producten wanneer deze benaming dezelfde is als of verwarring kan
stichten met dat merk.
90

Te
, op
Handtekening(en)
Voorschriften voor het invullen van het formulier
• Algemene voorschriften
De data als volgt aanduiden : jaar – maand - dag.
De landen dienen aangeduid met de code die op hen toepasselijk is voor de inschrijving van de auto's
(uitgezonderd het Verenigd Koninkrijk = UK).
• Rubrieken
Rubr. 3 De naam van de soort (of geslacht, of ondersoort...) moet dezelfde zijn als deze die
voorkomt in de Belgische wetgeving.
Rubr. 4 Wat de voorwaarden betreft waaraan de voorgestelde rasbenaming moet voldoen wordt
verwezen naar de Verordening (EG) Nr. 930/2000 van de Commissie van 4 mei 2000 tot
vaststelling van nader bepalingen betreffende de geschiktheid van rasbenamingen voor
landbouw- en groengewassen. (zie ook http://www.cpvo.eu.int onder de rubriek
Rechtsgeldige wetgeving _ Rasbenamingen.)
Rubr. 6 Alle vorige benamingen dienen zonder uitzondering en in chronologische volgorde
aangeduid te worden.
De volgende afkortingen gebruiken in de kolom "status":
A = rasbenaming aanhangig
B = afgewezen rasbenaming
C = ingetrokken rasbenaming
D = aangenomen rasbenaming.
2 exemplaren te sturen naar :
Vlaamse overheid
Agentschap voor Landbouw en Visserij, Productkwaliteitsbeheer
WTC III, lokaal 1242, Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel, België
t.a.v. Defrancq Mia
Tel: 02/208 48 57; Fax: 02/208 41 84;
e-mail: mia.defrancq@lv.vlaanderen.be;
91

BIJLAGE 5
RECHTEN IN EURO TE BETALEN
Om het bedrag van de rechten te bepalen worden de plantensoorten in drie klassen ingedeeld.
Klas A: tarwe, gerst, haver, aardappel, suikerbiet;
Klas B: rogge, spelt, maïs, grassen, voedergewassen, oliehoudende planten en vezelgewassen,
sla, tomaat, witloof, erwt, boon, wortel, schorseneer, bloemkool, ajuin, prei, selder;
Klas C: landbouwgewassen, uitgezonderd die vermeld onder klassen A en B, tuinbouwgewassen
uitgezonderd die vermeld onder klas B, fruitbomen, fruitheesters, aardbei, bosbomen.
92

BIJLAGE 6
Verslag gesprek met Pierre Putman, BD-boer (18/08/2007)
Pierre heeft nog oude tarwe staan :
$ Ammidonier of emmertarwe of T. dicoccum
$ T. spelta of spelt; zonder inkruising van tarwe: “Rode Korn” en rustieke variëteiten
die in de Ardennen nog werden geteeld
$ Gold Bloom geselecteerd door Karl Joseph Müller (Hamburg)
$ Probus (wel op de rassenlijst in Zwitserland?)
$ Lignée 24; vroeger, nu alle zaad weggegeven van deze oude tarwevariëteit
$ Winterhaver (in de toekomst samen met emmertarwe inzaaien)
$ pierreputman@hotmail.com
Interessante contacten; selectie op basis van oude variëteiten, MAAR het resultaat voldoet aan
de OHB-testen
$ Peter Kunz in Zwitserland; bedrijf = Sativa
$ Karl Josef Müller in Hamburg (Duitsland)
o Eenkoorn
o Naakte rogge
o Selecteert tarwe op zandbodems!!! => interessant naar Vlaanderen toe
o Selectiecriteria verschilt van de moderne veredelingsschema’s
Interessante contacten voor collectie tarwe in Gembloux of lijst met Belgische landrassen
$ Pierre Barré (081/63 32 10) in Saint-Martin-Ballâtre
o Teelt zelf niet, maar kent veel mensen
Interessante contacten in bezit van oude variëteiten
$ David Jaqcuemart (071/71 11 12)
o Teelt Lignée 24
o Oude roggevariëteit van twee meter hoog
$ Joële Dont
$ André Dumé
Interessante bron
$ Mouvement BD à Collemart
93