Aflevering / Issue 2 - Caert-Thresoor

Inzendingen voor deze rubriek aan:
Sjoerd de Meer
E-mail: de.meer@hccnet.nl
Besprekingen
Drie generaties Adan. West-Brabantse landmeters in de 18e en 19e eeuw /
Martijn Storms; met bijdragen van Karel Leenders, Yolande Kortlever, Luc Janssens
enjoss Hopstaken - 't Goy-Houten: Hes & de Graaf Publishers, 2007 - Geb., 284 p.,
tekstgedeelte en kleurenbijlage in full colour, kartobibliografie in z/w.
ISBN 9789061940401, ISBN10 9061940400 - € 49,50.
MARTIJN STORMS
Drie generaties Adan
West-Brabanrse landmeters
in de i8 e en 19 l ' eeuw
1 3 -
Van 15 december 2007 t/m 15 juni 2008
presenteerden het Markiezenhof te Bergen
op Zoom en Museum Tongerlohuys
in Roosendaal de dubbeltentoonstelling
'West-Brabant à la Carte. Drie generaties
Adan'. Bij gelegenheid van deze
tentoonstelling verscheen het boek Drie
generaties Adan. West-Brabantse landmeters
in de 18e en 19e eeuw van Martijn
Storms. Het mooi uitgegeven en rijk
geïllustreerde boekwerk is echter veel
meer dan een tentoonstellingscatalogus,
het is een wetenschappelijk naslag- en
standaardwerk dat een beeld schetst
van de omvang en de kwaliteit van het
kartografische werk van de familie
Adan. Het boek bestaat uit twee delen:
een tekstdeel en de kartobibliografie.
De kern van het tekstdeel is het hoofdstuk
'De waarde van de cartografische
productie van de landmetersfamilie
Adan' van Martijn Storms. Hierin worden
de drie opeenvolgende generaties
Adan beschreven die in de achttiende
en negentiende eeuw als landmeters in
West-Brabant actief waren. De eerste
generatie bestaat uit de broers Petrus
Josephus (1711-1772) en Henri (1725-
1809). Henri's zoon Johannes Baptiste
(1760-1841) vormt de tweede generatie
en diens zoon Henricus (1800-1886) de
derde generatie. Het meest productief
waren Henri en zijn zoon Johannes
Baptiste met respectievelijk ruim 350
en bijna 600 kaarten. In totaal zijn ruim
duizend kaarten bekend van het landmetersgeslacht
Adan, kopieën, minuten
en verschillende afschriften van kaarten
niet meegerekend. Storms gaat in op de
gebruikte landmeetkundige technieken
en karteringsmethoden en concludeert
dat de productie van de Adans een
goed beeld geeft van de ontwikkeling
van de kartografie in de achttiende en
negentiende eeuw, in het bijzonder van
de overgang van de landmeter als vrije
beroepsbeoefenaar naar de landmeter
als ambtenaar in dienst van een instelling
als het kadaster. De kaarten van
de eerste twee generaties, grotendeels
gemaakt in opdracht van het Markiezaat
van Bergen op Zoom en na 1800 van de
rijksdomeinen, behoren nog tot de traditie
van de lokale kartografie. Ze hebben
een herkenbare en tamelijk uniforme
karteringsstijl. Het opvallendste stijlkenmerk
is het gebruik van mallen voor de
belettering en kompasroos, een unieke
techniek volgens Storms. De meeste
kaarten kunnen beschouwd worden als
prekadastrale kaarten, hoewel de kaarten
van met name Johannes Baptiste al
enige uniformiteit en standaardisatie
vertonen. De kaarten van Henricus, die
vanaf 1826 in dienst was van het kadaster,
vallen onder de kadastrale kaarten.
Het ligt voor de hand de Adans te vergelijken
met de Zeeuwse landmetersfamilie
Hattinga. Een belangrijk verschil was
dat de Adans veel meer dan de Hattinga's
werkten op basis van eigen metingen.
En terwijl de Hattinga's van landelijk
belang waren voor de uniformering
van de kartografie en kartering van de
frontieren, zijn de Adans, en dan met
name Henri en Johannes Baptiste, vooral
invloedrijk geweest in West-Brabant.
Het verhaal van Storms wordt ingeleid
door een viertal korte artikelen die de
context schetsen waarin het verhaal van
de Adans speelt. Karel Leenders schetst
in grote lijnen de landschapsgeschiedenis
van West-Brabant. Yolande Kortlever
beschrijft het Markiezaat ten tijde van
de Adans en Luc Janssens schetst het
beroep van landmeter in de zeventiende
en achttiende eeuw. Joss Hopstaken tot
slot laat zien dat de Adans veel meer
waren dan alleen landmeter.
De geannoteerde kartobibliografie biedt
voor het eerst de volledige kartografische
productie van de vier landmeters
Adan. Bijna 1100 kaarten zijn in zwart/
wit opgenomen. Daarvan zijn er 63 in
kleur afgebeeld in de kleurenbijlage,
waarvan diverse paginagroot.
Het karakter van het West-Brabantse
gebied komt via het werk van de Adans
goed tot uiting. De mens achter de
landmeter/kartograaf blijft in dit boek
vrijwel onzichtbaar. De Adans zelf
komen niet tot leven. Het boek biedt
geen informatie over karakterologische
eigenschappen, geen boeiende belevenissen,
geen smeuïge verhalen over
bijvoorbeeld ruzies met opdrachtgevers
en bedreigingen door landeigenaren en
dergelijke. Ik vind dat jammer, maar ik
besef tegelijkertijd dat dit ook niet de
bedoeling was van deze publicatie. Het
doel was immers een beeld geven van
de omvang en de kwaliteit van het werk
van de familie Adan, en als zodanig is
dit helder, goed leesbaar geschreven
boek zeker geslaagd te noemen. Het is
zonder meer een grote bijdrage aan de
historie van de Brabantse kartografie en
aan de regionale geschiedenis van West-
Brabant.
Hans Pel
28STE JAARGANG 2009 - 2
58 CAERT-THRESOOR