CAERT-THRESOÖR

Ronald Sluijter
Johannes Dou (1615-1682), landmeter van Rijnland
In 1994 verscheen in dit tijdschrift een artikel over de Leidse landmeter Jan Pietersz. Dou, met een
overzicht van de kaarten van zijn hand 1 . In dit artikel staan leven en werk van zijn zoon Johannes (of
Jan Jansz.) centraal, net als zijn vader landmeter.
Levensbeschrijving
Johannes Dou werd geboren in Leiden in 1615, volgens
zijn vader op 7 februari 2 . Op 8 maart 1634 werd hij ingeschreven
als student aan de Leidse universiteit. Hier volgde
hij colleges bij Frans van Schoten sr., hoogleraar in de
'Duytsche mathematicque', de opleiding voor ingenieurs,
vestingbouwers en landmeters 3 . De praktische vaardigheden
van het landmetersvak zal hij van zijn vader hebben
geleerd 4 .
Op 10 september 1635 verkreeg Dou van het Hof van
Holland admissie als landmeter, twintig jaar oud 5 . In datzelfde
jaar volgde hij zijn vader, die enkele maanden eerder
was overleden, op als landmeter van Rijnland. In 1637
werd hij, wederom in navolging van zijn vader, benoemd
tot notaris. Getuige de geringe omvang van zijn protocollen
in vergelijking met andere notarissen bleef het notariaat
evenwel een bijbaantje naast de werkzaamheden als
landmeter.
Driemaal trad Dou in het huwelijk tweemaal moest hij
een echtgenote begraven. Vier jaar na zijn benoeming tot
notaris trouwde hij Eva Louisdr. Sitteen. Enkele jaren later
overleed zij en ook Dous tweede vrouw Catharina
Thier, met wie hij in 1644 trouwde, overleefde hem niet.
Aaltje Besemer werd in 1669 zijn derde echtgenote.
Blijkens een ledenlijst uit 1656 behoorde Johannes Dou,
net als Jan Pietersz., tot de remonstrantse gemeente. Deze
lijst vermeldt op de Maarsmansteeg 'Johannes Douw met
sijn huysvrouw Catalijntie Henricksz. (= Catharina Thier,
r.s.), ende haer moeder Aeltie Floris, weduwe van Henrick
Jansz. Trier" 6 . Na 1670 komt de landmeter zelfs voor als
lid van de kerkeraad 7 .
Na een 47 jaar lange, zeer produktieve loopbaan als landmeter
stierf Johannes Dou in 1682 en werd op 5 maart
van dat jaar begraven in de Hooglandse kerk in Leiden 8 .
Loopbaan als landmeter
Het grootste deel van zijn werkzaamheden als landmeter
verrichtte Johannes Dou in opdracht van het hoogheemraadschap
van Rijnland, bij welke instelling hij bijna 47
jaar in dienst was. Het betrof voornamelijk kleine op-
Drs. R.G.H. Sluijter studeerde geschiedenis in Leiden en is momenteel
als beurspromovendus aan het Academisch Historisch
Museum aldaar verbonden. Dit artikel is een uitvloeisel van een
Doctoraal Werkcollege (1994) getiteld: 'Leiden in kaart'.
1 Gebied rondom het Gemeenlandshuis te Halfweg. Detail uit
de kaart van hoogheemraadschap van Rijnland, 1647 (Foto:
Universiteitsbibliotheek Leiden).
drachten als opmetingen van percelen, waterlopen en wegen,
peilingen en oculaire inspecties van dijkhoogten, zaken
die in veel gevallen geen kartografische weerslag hadden.
Dous eerste grote opdracht in dienst van het hoogheemraadschap
was het in kaart brengen van Rijnland samen
met Steven van Broeckhuysen. Opmeting en kartering van
het gebied was noodzakelijk omdat de uit 1615 daterende
kaart van Floris Balthasars nogal wat gebreken bleek
te bevatten. Dou en Van Broeckhuysen werkten vanaf
1639 aan de kaart, die tenslotte in 1647 door Comelis
Dankertsz. uit Amsterdam in koper werd gegraveerd 9 .
In de periode 1639-1647 was Dou niet alleen actief voor
de opmeting van Rijnland. Zijn nevenactiviteiten in deze
jaren maken bovendien duidelijk dat hij ook in opdracht
van andere instellingen werkte. Zo vervaardigde hij een
plattegrond van de heerlijkheid Bergen (Territorii Bergensis
accuratissima descriptio', schaal ca. 1:19.000) en een
kaartboek van de landen van de Leidse universiteit.
De belangrijkste opdrachtgever na het hoogheemraadschap
was de stad Leiden. Al bestonden ook de werkzaamheden
voor deze stad veelal uit kleine verrichtingen,
toch markeren enkele grotere werken Dous loopbaan. Zo
is er bijvoorbeeld de imposante, maar helaas ernstig ver-
16e jaargang 1997 nr. 1
CAERT-THRESOOR