Thresoor

Waterstaat in kaart : Geschiedenis van de
Waterstaatskaart van Nederland, 1865-
1992 / Maili Blauw. - Utrecht: Stichting
Matrijs, 2003- - Geh. - 160p. ; ill. in z/w. en
kleur- in samenwerking met Rijkswaterstaat.
- ISBN90 5345 223 0. - Prijs € 24,95.
Het is alweer meer dan tien jaar geleden dat
de productie van de Waterstaatskaart is gestopt.
De gedrukte kaarten moesten plaatsmaken
voor een digitale opvolger: het
Waterstaatkundig Informatie Systeem (WIS).
Enkele jaren geleden werd het archief bij de
toenmalige Meetkundige Dienst opgeschoond
en is een aantal - zo compleet mogelijke
- series waterstaatskaarten overgegaan
naar verschillende bibliotheken en
archieven. Dit gaf bovendien aanleiding om
de geschiedenis van deze kaart vast te leg- *:.^^gen.
Dit boek is het resultaat.
Om te beginnen moet gezegd worden dat het
boek in bibliografisch opzicht een ramp is. Vele bibliothecarissen
die het boek aan hun collectie hebben toegevoegd zullen
zich het hoofd gebroken hebben over de titel van het
boek. Op de kaft staat zowel de hoofd- als de ondertitel. Op
de rug en op de achterkant van het boek staat echter alleen
de ondertitel vermeld (Geschiedenis van de Waterstaatskaart
van Nederland, 1865-1992). Bij het begin van de hoofdstukken
staat alleen de hoofdtitel (Waterstaat in kaart). In het persbericht
bij de uitgave staat de ondertitel in veel grotere letters
dan de hoofdtitel. Wat is nu eigenlijk de titel van het boek?
Ook over het ontwerp van de voorkant van het boek valt het
een en ander op te merken. Er is een fragment van de vijfde
editie van de kaart afgebeeld. De ondertitel en auteursnaam
zijn in lichtblauwe (of 'babyblauwe') blokken gezet. De
hoofdtitel bestaat deels uit stukjes kaartfragment (tegen de
lichtblauwe achtergrond) en deels uit de babyblauwe kleur
(met de kaart als achtergrond). Beide kleuren contrasteren
niet goed, zodat het de hoofdtitel moeilijk leesbaar is.
Laten we ons nu concentreren op de inhoud van het boek.
Het boek beperkt zich tot een beschouwing van de vijf series
waterstaatskaarten die vanaf 1865 tot 1992 vervaardigd zijn.
De informatie over de voorlopers, de waterschapskartografie
en de rivierkaarten, is summier. Dit is echter een bewuste keuze
en een goede afbakening van het onderwerp geeft duidelijkheid.
Het boek is in grote lijnen chronologisch opgebouwd. In het
eerste hoofdstuk komen de voorlopers en het ontstaan van de
Waterstaatskaart aan de orde. In hoofdstuk 2 wordt de eerste
editie van de kaart besproken en in hoofdstuk 5 de laatste editie.
De tussenliggende hoofdstukken 3 en 4 handelen over de
kaartmakers enerzijds en de gebruikers anderzijds. Toch
wordt hier ook min of meer de chronologische lijn voortgezet.
Het laatste hoofdstuk gaat over de digitale voortzetting in
de vorm van het WIS. Helaas ontbreekt een overzicht van alle
kaartbladen uit de vijf editie.
Over het algemeen wordt de Waterstaatskaart vanuit de beleidsmatige
kant bekeken. Hoe liep de besluitvorming ten
aanzien van het vervaardigen van de kaarten en welke beslissingen
werden er gemaakt bij veranderingen die in het productieproces
en de kaartinhoud werden doorgevoerd. Helaas
zijn er geen afbeeldingen van proefdrukken, aantekeningen
CAERT-THRESOOR
¥ï* *• r * -•. en schetskaarten opgenomen, terwijl ik zeker
weet dat deze bij de Meetkundige Dienst aanwezig
zijn. Alleen ontwerpen van de geplande
zesde editie zijn afgebeeld. Wel komen we
veel te weten over de werknemers die bij de
Waterstaatskaart betrokken waren. Daarbij
vraag ik me af of de gemiddelde lezer geïnteresseerd
is in de controverses tussen de verkenners
en de kartografen die nogal van mening
verschilden. De ruzies tussen beide
bloedgroepen wordt breed uitgemeten. Het
werk van de verkenners, de 'vrije jongens' die
eropuit trokken en zelf hun tijd konden indelen,
spreekt wel tot de verbeelding.
Ietwat tegenvallend is het gedeelte over de
gebruiksaspecten. Dit hoofdstuk komt niet
veel verder dan een opsomming van instanties
en bedrijven die op de verzendlijst staan.
^^^^^""
Zo is wel goed af te leiden wie de kaarten gebruikten,
maar niet hoe de kaarten toegepast
werden. Een wat uitgebreidere uiteenzetting
over het daadwerkelijke gebruik van de kaarten had niet misstaan.
De afbeeldingen sluiten niet altijd goed aan bij de tekst. Hier
en daar zijn wel kaart- of legendafragmenten opgenomen die
de bijbehorende tekst ondersteunen. Vaak zien we echter,
overigens prachtige, oude zwart-wit foto's, recente luchtfoto's
en kaartfragmenten die geheel los staan van de tekst. Het zegt
genoeg dat er in de tekst niet één keer naar een afbeelding
verwezen wordt. Ook staat een afbeelding soms op een heel
andere plaats dan de tekst die er betrekking op heeft. Zo
wordt in het vierde hoofdstuk gewezen op het grote aantal
zelfstandige poldertjes in Friesland, terwijl een kaart met de
polderindeling in deze provincie meer dan vijftig bladzijden
eerder in het voorafgaande hoofdstuk opduikt.
Het boek is vlot en toegankelijk geschreven. De auteur heeft
een groot aantal interviews met mensen uit de praktijk afgenomen
waarvan een aantal leuke en opmerkelijke uitspraken
zijn opgenomen in de tekst. Af en toe leidt dit echter tot een
wel erg populair taalgebruik met uitspraken als 'de verkenners
waren de 'Cruijffs' in waterstaatsland' en 'de samenwerking
tussen verkenners en kartografen liep voor geen meter'.
Deze recensie komt misschien wat negatief uit de verf, omdat
er nogal wat aan te merken is op het boek. Al met al geeft de
publicatie toch een goed overzicht van de geschiedenis van
de Waterstaatskaart, waarbij de kant van de producent centraal
staat. Voor de geschiedenis van de kartografie is dit een
waardevolle bron waarbij de rijke traditie van het productieproces,
met al zijn problemen, vastgelegd is. Het gebruik van
de Waterstaatskaart en eventueel een kartobibliografie van
alle kaartbladen van de vijf edities zijn onderwerpen die in de
toekomst nog maar eens tot een publicatie moeten leiden.
Martijn Storms
Rectificatie:
Het ISBN van Das neu entdeckte Schlaraffenland (besproken
in het vorige nummer, blz.106) is niet juist. Het correcte ISBN
is 3-936030-38-3
Nog
leverbaar:
Enkele complete jaargangen en
losse nummers van
Postbus 68
2400 AB Alphen aan den Rijn
Telefoon 0172 44 46 67
Telefax 0172 44 02 09
Caert
Thresoor
24STE JAARGANG 2005, NR. 1 41