Thresoor

CAERT-THRESOOR
dat hij '... zonder de feiten aan te dikken, ervaringen uit
een vervlogen koloniaal tijdperk levend [wil] houden'.
Dat is het belangrijkste doel van dit inleidend artikel:
een poging om Wilhelm Linnemann tot leven te brengen
in zijn tijd.
Het topografisch bedrijf in Nederlands-Indië
Rond 1850 begint het Nederlands-Indische leger met de
systematische kartering van het grondgebied. Na de voltooiing
van de systematische opname van Java in 1886
komt de opdracht voor de kartering van de buitengewesten:
Sumatra's Westkust (die met een triangulatie in
1883 begint en in 1906 gereed is, en de kartering van
Borneo's Westerafdeling (1886-1895). Later vat men dan
ook de kartering van Celebes en de Kleine Soendaeilanden
aan. Aan Nieuw-Guinea komt men eigenlijk
voor de Tweede Wereldoorlog nauwelijks toe. Voor die
kartering is een gespecialiseerde organisatie nodig, die
ook gaandeweg vorm krijgt. In 1864 wordt een aparte
organisatie geformeerd onder een eigen chef, met de titel
Chef van het Topografisch Bureau en der Militaire
Verkenningen. Het hoofdkwartier hiervan komt terecht
in Weltevreden gelegen in de hoger gelegen bovenstad
van Batavia.
De eerste directeur van deze nieuwe dienst was W.F.
Versteeg, die de grondslagen legde voor de procedures,
en instructies opstelde voor diensthoofden, brigadechefs,
opnemers en hun werkzaamheden. Er werden
vier opnemingsbrigades ingericht, met elk tien Europese
topografische opnemers. In 1874 bracht men de
dienst met bijbehorende inrichtingen - zoals het Fotografisch
atelier, de Instrumentenmakerswinkel, de Lithografische
werkplaats en de Tekenzaal, onder bij de in
1873 opgerichte Generale Staf, en kreeg het de naam
Topografische Dienst. Rond 1900 wordt de door Versteeg
ingestelde procedure vernieuwd. In 1938 zit er een
nieuwe procedure aan te komen onder invloed van de
fotogrammetrie, maar de oorlog zal verhinderen dat die
echt wordt doorgevoerd. Er wordt dan al wel een fotogrammetrische
brigade ingesteld.
In 1907 werd de Topografische Dienst (TDNI) als zelfstandig
legeronderdeel afgescheiden van de Generale
Staf. Het hoofdkantoor wordt dan tot de IXe afdeling
van het Departement van Oorlog.
De eerste herziening van de topografische kaarten van
Java begint in 1896 en is gereed in 1924. Die snelle kartering
wordt bevorderd doordat er inmiddels een drietal
landrente-opnemingsbrigades is opgericht die, hoewel
ze een andere taak hebben, (de aan de Topografische
Dienst opgedragen productie van de landrentekaarten,
een soort inheems kadaster) toch ook gegevens opmeten
die voor de topografische kartering bruikbaar zijn.
Werkzaamheden
Op Java, dat relatief toegankelijk was in vergelijking
met de buitengebieden, werd van 1855-1881 een triangulatie
van de eerste en tweede orde uitgevoerd, met
toenemende nauwkeurigheid. Het vaststellen van de locatie
der driehoekspunten van de 3 e en 4 e orde werd
aan de topografen overgelaten. Bij de topografische opname
van een gebied ging men dus eerst na of er voldoende
'vaste punten' (getrianguleerde punten) aanwezig
waren, en zo nodig werden die aangevuld. Daarna
ging men de wegen meten die geschikt geacht werden
om als grens te dienen van de veelhoeken (gebieden
van 25-100 km 2 groot) die aan de topografen (in
De kazerne van de o,
1928, 1929).
'e in Malang (Foto uit Jaarverslag van den Topografischen Dienst in Nederlandsch-Indië over
24STE JAARGANG 2005, NR. 1 15