CAERT-THRESOOR

3- Atlas Patience, etiket van een Franse puzzel, circa 1840.
den, dat ze nauwelijks hun familie kunnen onderhouden'
(Hannas, 1972, blz. 54).
Engelse landkaarten werden meestal verzaagd op relatief
dik hardhout, bij voorkeur mahonie of eiken. Dat
was duur, zodat het verkopen van legkaarten 'zonder
de zeeën' echt scheelde in de prijs. In Engeland kon
men tot ver in de 20ste eeuw nog handgezaagde puzzels
kopen ('Victory puzzles'). De oudste legkaarten
hadden geen interlocking stukjes, maar rond 1780 werden
vaak de boven- en onderrand interlocking gezaagd.
In de 19de eeuw gewoonlijk de gehele rand, zodat de
puzzel goed samenhing.
In Nederland werd voor de legkaarten zeer dun hardhout
gebruikt, meestal eiken, met een vel sierpapier aan
de achterkant geplakt om kromtrekken tegen te gaan.
Ook Covens & Mortier hebben pas later interlocking
randstukjes toegevoegd. Legkaarten 'zonder de zeeën'
zijn van hen niet bekend. In het begin van de 19de
eeuw zaagde men in Nederland met veel ingedeukte
zwaluwstaartjes per stukje (oortjes). Deze typisch
Nederlandse manier van zagen is vaak overal te vinden
waar geen landsgrenzen gevolgd worden, waardoor de
puzzels goed samenhangen. Na 1850 komt deze zaagwijze
niet meer voor.
In Frankrijk gebruikte men meestal naaldhout. Het papier
dat op de achterkant van het hout is geplakt, werd
meestal om de randen naar voren geplakt voordat de afbeelding
voorop werd gelijmd. De standaard Franse
manier van zagen was met een golflijn stroken zagen,
waarna deze stroken met een ronde zwaluwstaan ('oogje')
in stukjes werd verdeeld.
De weinige Duitse geografische puzzels, die ik gezien
heb, zijn alle op naaldhout dat soms aan de achterkant
beplakt is met een dun velletje strokarton. Ze zijn
meestal met een doorlopende ogenlijn gezaagd, vaak
zonder rekening te houden met politieke grenzen.
De legkaarten werden verkocht in op maat gemaakte
eiken- of mahoniehouten kistjes met schuifdeksel. Het
was goedkoper om de legkaarten in spanen dozen te
verkopen. In Nederland werden in ieder geval alle legkaarten
van Covens & Mortier in eikenhouten kistjes
verkocht. Duitse legpuzzels werden veelal verkocht in
platte naaldhouten kistjes met schuifdeksel, waar de
puzzels plat in liggen. Ook kartonnen verpakkingen komen
voor. Ik heb geen 18de-eeuwse Franse geografische
puzzels gezien; de 19de-eeuwse Franse legkaarten
blijken te zijn verkocht in setjes van drie in luxe kartonnen
dozen.
22ste jaargang 2003, nr. 2
CAERT-THRESOOR
49