CAERT-THRESOOR

8. Kaart van de Zwarte
Zee, Pontus Euxinus
(vdB 213, foto:
Universiteitsbibliotheek
Amsterdam).
leidt Becanus 'Aurora' [= dageraad] af van 'Auaim in
Ore', Goud in de Mond, vanwege de Nederlandse zegswijze
'De ochtendstond heeft goud in de mond'.
De betekenis van de naam Europa, zoals besproken in
de kaarttekst van de Europakaart uit het Parergon, namelijk
Europam Celticam, (vdB189, paragraaf 18) wordt
namens Becanus verklaard als volgt: 'E' = contract, 'UR'
= uitstekend, 'HOP' = hoop, samen 'Uitstekende hoop
op een contract', hetgeen verondersteld wordt te verwijzen
naar het verslag in de bijbel, dat het gebied
Europa door Noach in een contract aan Iaphet werd geschonken.
Wonderen en hun status in kaartteksten
In vroege gedrukte boeken, zoals bijvoorbeeld in
Schedels Nürnberger Kroniek uit 1493 verschenen afbeeldingen
van exotische schepselen met twee hoofden
of andere interessante afwijkingen. De reiziger was
voorbestemd deze wonderbaarlijke schepselen te ontmoeten,
wanneer hij naar verre oorden zou reizen en ze
verschaften gewaardeerd amusement aan de reiziger
die zijn leunstoel niet uitkwam of uitwilde. Ortelius had
niets op met dit soort amusement, dat immers met de
speurtocht naar de wetenschappelijk-historische waarheid
weinig van doen had, maar zag dat hij om zijn lezer
tevreden te stellen en te vriend te houden toch wel
enige compromissen moest sluiten. Dat betekent dat hij
in zijn kaartteksten regelmatig wonderen rapporteert,
steevast met bronvermelding, maar er vervolgens commentaar
op geeft dat dit niet waar was, niet waar kon zijn
en dat de auteur van wie hij dit wonderlijke verhaal had
overgenomen had zitten slapen, of dromen, of fantaseren,
of ronduit fabeltjes verkondigde. Dikwijls besluit hij
een reeks gerapporteerde wonderen met de opmerking:
'als U de ene helft van dit verhaal gelooft, dan geloof ik
de andere helft', waarmee hij de lezer toch bondgenoot
van zijn scepsis probeert te maken. Het zijn overigens
niet alleen de 'slechte' auteurs, die zich aan het vertellen
van fabeltjes bezondigen. In de Parergow-kaarttekst van
Zuid-Italië, Itala nam tellus Graecia Maior (vdB 210, paragraaf
13-16) vinden we: 'In plaats van Salentium vinden
we Lacinium in Plinius, maar of dit een fout is van eerder
genoemde schrijvers, of van Plinius zelf is iets dat we aan
de geleerden overlaten, want ik bepaal zelf niets [...] maar
doe alleen mijn best [...] zodat de Lezer niet alleen wijzer
achterblijft in kennis dan hij daarvoor was, maar ook zijn
begrip heeft verdiept en is voorgelicht over de regels van
goede wetenschap en filosofie'.
Zelfs hogelijk door Ortelius geprezen auteurs ontsnappen
niet aan zijn kritiek, wanneer zij zich op het pad der
fabeltjes begeven, zoals Homerus overkomt, wanneer
hij vertelt dat er een zak met winden werd losgelaten
toen Odysseus zijn geliefde Itaca al zag liggen, waardoor
hij weer geheel en al uit de koers werd geslagen.
Dit verwijt aan Homerus is niet terecht en geeft aan dat
Ortelius weliswaar het klassieke Grieks redelijk beheerste,
maar Homerus niet in het origineel kon lezen. Zijn
opmerking verwijst naar de Odyssee, boek 5, verzen
380-386, die in de vertaling van Imme Dros (1992) als
volgt luiden:
'Maar Athene, de dochter van Zeus, had andere plannen,
zij sneed de winden de weg af en dwong ze om
te gaan liggen, maar de noordenwind hitste zij op, om
de golven te breken voor Odysseus uit, zodat hij het
land kon bereiken van de Faiaken, die zo bijzonder van
roeien houden'.
In één van de twee Frankrijkkaarten in het Parergon,
namelijk de Gallia Ve£«s-kaarttekst (vdB194, paragraaf
31-32) schrijft Ortelius, nog steeds bezig met dit thema,
het volgende: 'Ook zal ik nooit, in goed gezelschap van
Erathostenes, overtuigd kunnen worden van het verhaal
22ste jaargang 2003, nr. 2
CAERT-THRESOOR
37