Branding

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu 

Branding 

5e jaargang, nummer 2, 1 april - 30 juni 2005 

Duurzame huurder 

De Financierings-Maatschappij voor 

Ontwikkelingslanden (FMO) wilde haar 

nieuwe kantoor zo duurzaam mogelijk 

realiseren. Een flinke opgave, vooral 

omdat het niet haar eigendom is. Toch 

mag het resultaat er zijn. 

Het Groene Assenkruis 

Door Den Haag Zuidwest loopt het 

Groene Assenkruis, een onderdeel van de 

Stedelijke Ecologische Hoofdstructuur. Als 

de knelpunten worden opgeheven, kan 

het Assenkruis van onschatbare waarde 

worden voor de flora en fauna. 

Golf op de Amonsvlakte? 

Donkere wolken pakken zich samen 

boven de Amonsvlakte. Is dit interessante 

gebiedje achter Clingendael over 

een tijdje alleen nog maar toegankelijk 

voor golfers? 

Zie pagina 4 en 5 Zie pagina 8 en 9 Zie pagina 10 en 11

Inhoud 

De Adviescommissie Duurzaamheid 

Duurzaam huren kan ook 

Automobielmuseum stap dichter bij 

De omsloten tuin gaat publiek 

Het Groene Assenkruis 

Golfbewegingen rond de Amonsvlakte 

Kan Den Haag zonder duinwater? 

De Boerenmarkt blij met nieuwe plek 

Halsbandpartkieten tellen 

Bontebal en Binnenstadsconferentie 

Agenda 

Wandel mee door het Cityduinpark 

3 

4 

6 

7 

8 

10 

12 

13 

14 

16 

17 

20 

Van de redactie 

In deze voorjaarseditie van Branding weer een mix van ‘grijs’ en groen. 

Het groen is onder meer te vinden in besloten tuinen (zie het artikel op 

pagina 7), in het Groene Assenkruis (pagina 8/9), op de Amonsvlakte 

(pagina 10/11), in het Cityduinpark (pag. 20), en – een gevleugelde variant 

– in diverse parken in Den Haag en omgeving (pag. 12 en 13). ‘Grijs’ is Den 

Haag op de diverse ‘hotspots’, de plekken waar de streefwaarden op het 

gebied van stikstofoxiden en fijn stof worden overschreden. Om te bestuderen 

wat hiertegen gedaan kan worden, organiseert het Haags Milieucentrum 

(HMC) een binnenstadsconferentie op 1 juni (pag. 16). De locatie staat op 

dit moment nog niet vast, maar vindt u tijdig op www.haagsmilieucentrum. 

nl. Dit is trouwens ook het adres waar u op de hoogte blijft over de activiteiten 

van het HMC, ook die waaraan we in Branding helaas geen aandacht 

kunnen schenken. 

‘Grijs’ is natuurlijk niet alleen verontreinigde lucht, maar ook een algemene 

aanduiding voor milieubewustzijn. Een term die zeker van toepassing 

is op de Adviescommissie Duurzaamheid en Milieu (pag. 3), de FMO (pag. 4 

en 5) en de Boerenmarkt (pag. 13). 

We hopen dat u in deze Branding veel van uw gading vindt en mocht u 

suggesties hebben voor verbeteringen of onderwerpen: mail die s.v.p. naar 

info@haagsmilieucentrum.nl! 

De redactie 

Voor het laatste nieuws en informatie: 

website: www.haagsmilieucentrum.nl 

email: info@haagsmilieucentrum.nl 

Colofon 

> Redactie Peter Blair (lay-out en webmaster), Bob 

Molenaar (hoofdredacteur), Tom Pitstra, Aletta de Ruiter 

en Frans van der Steen > Fotografie Sandra Kamphuis 

(pgs. 1,3,10,11,13), Bob Molenaar (pgs. 4,5,8,20), Aletta 

de Ruiter (pgs. 6,8,9), Agnes de Bruin (pag. 14) en Peter 

Blair (pag. 20) > Kopij Kopij voor de volgende Branding 

inleveren vóór 1 juni 2005. > Disclaimer Branding 

wordt met veel zorg samengesteld. De redactie aanvaardt 

echter geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele 

fouten of voor auteursrechten van ingezonden 

kopij > Ontwerp Peter Lammertzen, VlamDesign > 

Abonnementen Een jaarabonnement kost 112,50 > 

Redactieadres Haags Milieucentrum, Groot Hertoginnelaan 

203, 2517 ES Den Haag, T. 070 3050286, f. 070 

3050294 > Donaties aan het Haags Milieucentrum zijn 

een welkome ondersteuning voor deze non-profitorganisatie. 

Gironr. 7228693 tnv. Haags Milieucentrum > Niets 

uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar 

gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke 

toestemming van de uitgever • 

Laatste nieuws: sloot wordt hergraven 

De illegaal gedempte sloot in Reigersbergen (zie de vorige Branding) 

wordt hergegraven. Dat heeft duurzaamheidswethouder Ries Smits toegezegd 

in een gesprek met raadslid Joris Wijsmuller van de Haagse 

Stadspartij. Ecoloog Niek van der Worff, die de kwestie oorspronkelijk heeft 

aangekaart, reageert enorm verheugd op het nieuws: “Als de sloot precies 

zo hergegraven wordt als die was en wáár die was, ben ik ervan overtuigd 

dat de oude situatie kan terugkeren. De afgelopen tijd heeft het Groene 

Platform, met veel dank aan het Stadsdeelkantoor Haagse Hout, diverse 

ecologische verbeteringen in Reigersbergen kunnen uitvoeren. Er zijn paden 

afgesloten en langzaam aflopende slootkanten (lithoralen) gerealiseerd. Bij 

een van die sloten, met een lithoraal van 150 meter, heb ik een toename 

van de macrofauna met 35 procent geconstateerd. Ik vond er ineens twee 

soorten waterplanten, terwijl die er voorheen niet voorkwamen. En dat in 

de winter! In combinatie met het herstel van de sloot kan er een ongekende 

biodiversiteit ontstaan. Het Groene Platform wil nu de overkant van 

de Bezuidenhoutseweg gaan aanpakken, zodat de ecologische verbinding 

Mariahoeve inloopt.” 

De uitgave van Branding 

wordt mede mogelijk gemaakt 

door steun van de 

Nationale Postcode Loterij. 

> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 10, 2518 ED Den Haag, T. 3457847, ma&vr: 9.00 - 13.00 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 

HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Postbus 82381, 2508 EJ Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, 

Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3454395 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw.I. van Wissen, Pelikaanhof 

31, 2264 JG Leidschendam, T. 3279321 > St. Kerk en Milieu Den Haag e.o., Mw. J. van Kuijen, Rottermontstr. 20, 2562 NG Den Haag, T. 345 

2541 > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Sijzenlaan 98, 2566 WN Den Haag, T. 3233506 > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging 

Den Haag, B. van Maanen, Van Halewijnplein 40, 2274 VC Voorburg, T. 386760 > Vereniging Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 

22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > Werkgroep Milieu van het NIVON, Maarseveenstraat 2, 2574 RW Den Haag, T. 3652052 > ROVER, 

Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479-A, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting 

Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse Vogelbescherming, Van Trigtstraat 43, 2597 

VX Den Haag, T. 0174-213825 > Wereld Natuur Fonds, Weimarstr. 138, 2562 HC Den Haag, T. 3451366 > De Windvogel, Arnout Verhulst, 

Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, t. 3050286 • 

2 branding april/juni

Duurzaamheidsadviezen: een zaak van lange ADM 

Ruim zes jaar geleden trad Alice 

Bouman aan als vice-voorzitter van 

de Milieu Adviescommissie en op 31 

maart jl. trad ze af als voorzitter van 

de Adviescommissie Duurzaamheid en 

Milieu. In de tussenliggende periode is 

niet alleen de náám van de commissie 

veranderd. 

Toen Bouman tot de commissie toetrad 

had deze als doel om het college van 

burgemeester en wethouders gevraagd en 

ongevraagd te adviseren over milieu-aangelegenheden. 

“De commissie was toen 

veel meer dan nu gericht op concrete 

dingen”, vertelt Bouman, terugblikkend. 

“Ze hield zich bezig met milieuzaken die 

op dat moment speelden en was niet zo 

proactief, eerder reactief.” 

Bouman is tijdens haar langdurige verblijven 

in den vreemde intensief betrokken 

geweest bij organisaties en projecten op 

het snijvlak van ontwikkelingssamenwerking 

en duurzaamheid. Aan ontwikkelingshulp 

bestond in Den Haag minder 

behoefte - hoewel zich begin jaren ’80 een 

groep mensen had verenigd in de BOH, de 

Binnenlandse Ontwikkelingshulp - maar 

Bouman vond het een leuke uitdaging om 

binnen de Milieu Adviescommissie (MAC) 

bij te dragen aan de verbreding van het 

werkterrein tot duurzame ontwikkeling. 

Wij prikkelen om 

niet langs gebaande 

paden te denken 

“We wilden economische, sociaal-culturele 

en ecologische aspecten in hun onderlinge 

samenhang gaan afzetten tegen 

de behoeften van de huidige generaties, 

zónder de behoeftebevrediging van toekomstige 

generaties in gevaar te brengen”, 

legt Bouman uit. “Die wens bestond niet 

alleen bij mij, maar bij méér mensen in 

de commissie. En we vonden dat onze 

rol belangrijker moest worden. We wilden 

niet pas stukken krijgen als de besluitvorming 

al bijna gereed was, maar in 

een vroegtijdig stadium. Dán pas kunnen 

onze adviezen immers in het denkproces 

worden meegenomen en invloed hebben. 

Uiteraard stuitte dit bij het gemeentelijk 

apparaat aanvankelijk wel op weerstand, 

maar gaandeweg groeide er het vertrouwen 

dat we geen misbruik maken van die 

mogelijkheid om beleidsstukken in een 

vroeg stadium in te zien. Diensten maken 

nu ook veel vaker dan voorheen gebruik 

van de mogelijkheid om tijdens een commissievergadering 

te komen vertellen waar 

ze mee bezig zijn. Ze realiseren zich dat 

we hier niet zitten om ambtenaren en 

wethouders aan te vallen, maar dat we op 

een positief-kritische manier ten dienste 

van het besluitvormingsproces staan. We 

houden wethouders bij de les.“ 

Bouman vervolgt: “De adviezen worden 

opgesteld op basis van de input van de 

commissieleden. De secretaris en ik, als 

voorzitter, hebben de taak dit alles tot een 

goed geheel te smeden en te vertalen naar 

het ambtelijk jargon om de boodschap van 

de ADM over te brengen. De commissie 

verkeert in de gelukkige omstandigheid 

dat we ondersteuning krijgen van een 

ambtelijke secretaris. Dat is echt een voorwaarde 

om dit werk goed te kunnen doen. 

Boze tongen hebben in de beginjaren wel 

beweerd dat zo’n ambtelijk secretaris zijn 

broodheer, de gemeente, naar de mond 

zou kunnen schrijven als hij verslagen 

maakt, maar dat gebeurt absoluut niet. 

Dat zou de commissie trouwens ook niet 

pikken.” 

De resultaten 

Goed, de Adviescommissie Duurzaamheid 

en Milieu (ADM) krijgt ambtelijke 

ondersteuning, de gemeente kijkt niet 

op een paar centen als er extern advies 

ingewonnen moet worden, het is nog 

nooit gebeurd dat B&W een kandidaat-lid 

hebben afgewezen… maar is het meer dan 

alleen een praatclub? Gebéurt er ook iets 

met de adviezen van de ADM? 

Bouman: “Toen ik er pas bij zat, werd 

er wel geklaagd dat je weinig terugzag 

van wat je adviseerde. De vraag is op 

welke termijn je resultaat mag verwachten. 

Ambtenaren zijn vaak heel gespecialiseerd 

en dan komen wij met een advies met een 

sterk integraal karakter. Onze kracht is 

om mensen te prikkelen om niet langs de 

gebaande paden te denken en om dwarsverbindingen 

te leggen. Dan wordt zo’n 

ambtenaar geconfronteerd met dingen 

waarover hij of zij misschien nooit heeft 

nagedacht. Dat maakten we bijvoorbeeld 

vorig jaar mee toen de Nota Toerisme ter 

advisering aan ons werd voorgelegd. In 

ons advies maakten we ons sterk voor 

duurzame recreatie, en volgens mij was 

daar nog nooit over nagedacht. Het internaliseren, 

het ‘tussen de oren krijgen’ van 

duurzaamheid, gaat mensen moeilijk af. 

Inderdaad, zo’n integrale visie streeft de 

gemeente zelf ook na. Daarvoor bestaan 

er een Projectgroep en een Stuurgroep 

Duurzaamheid. Maar wat die precies doen 

komt niet echt naar buiten. Je hoopt 

natuurlijk dat daar wereldschokkende en 

vernieuwende dingen gebeuren, die een 

fikse impuls geven aan de duurzame 

invulling van ontwikkelingen in Den Haag. 

Vervolg op pagina 6 

De Milieu Advies Commissie ontstond in 1991. In 2003 veranderde ze haar naam 

in Adviescommissie Duurzaamheid en Milieu (afgekort ADM, door sommigen afgekort 

als ADeM). De commissie vergadert elf maal per jaar. Behalve uit een onafhankelijke 

voorzitter en een ambtelijke secretaris bestaat de ADM uit maximaal veertien leden. 

Zij zijn afkomstig uit de Haagse bewonersorganisaties, natuurorganisaties, milieuorganisaties 

en het Haagse bedrijfsleven. De leden worden benoemd op grond van 

hun deskundigheid. Op dit moment is de commissie compleet. 

In 2004 heeft de ADM onder meer geadviseerd over de Structuurvisie Den 

Haag 2020, over luchtkwaliteit en verkeer, over het in Reigersbergen geplande 

Automobielmuseum (de ADM is tegen) en over gescheiden afvalinzameling. 

In 2005 en 2006 gaat de commissie zich specifiek richten op de thema’s waterbeheer, 

stedelijke vernieuwing, energie, duurzame economische ontwikkeling, mobiliteit, 

ecologie en groen, duurzaamheid in de eigen omgeving en milieu- en duurzaamheidseducatie. 

De ADM speelt zonodig ook in op actuele ontwikkelingen. 

april/juni branding 3

Duurzaam huren: dat kan natuurlijk ook 

Een minuscuul straaltje water laat deze 1500 

kilo zware wereldbol ronddraaien. Erachter: 

Tom Pitstra en Eric Kahle (rechts). 

Het verstrekken van leningen aan ontwikkelingslanden 

is een groeimarkt. De 

Nederlandse Financierings-Maatschappij 

voor Ontwikkelingslanden N.V. (FMO) 

was drie jaar geleden uit z’n jasje 

gegroeid en moest dringend op zoek 

naar een nieuw onderdak. Twee uitgangspunten 

stonden voorop: het moest 

een huurpand worden en het moest in 

overeenstemming zijn met de identiteit 

van de organisatie. 

Om met dit laatste te beginnen: wat ís 

de FMO eigenlijk? In wezen is het gewoon 

een bankinstelling, die zich echter uitsluitend 

richt op landen in ontwikkeling. De 

Staat der Nederlanden heeft het kleinst 

denkbare meerderheidsbelang in de FMO 

(51 procent, dus), de grote Nederlandse 

banken 42 procent en de rest is verdeeld 

over werkgevers- en werknemersorganisaties, 

bedrijven en particulieren. 

Het grote belang van de Staat en de 

deelname van de vakbeweging wijzen er 

al op dat het bij FMO niet alleen maar 

om winstmaximalisatie gaat. Doel van 

de in 1970 opgerichte FMO is dan ook 

het stimuleren van groei en welvaart in 

ontwikkelingslanden. Niet door geld aan 

regeringen weg te geven, maar door te 

investeren in kleine en grote ondernemingen 

in opkomende markten zodat 

die zichzelf kunnen redden. Dat gebeurt 

op verschillende manieren, bijvoorbeeld 

door participaties, door garanties en door 

leningen. In totaal heeft FMO een kleine 

twee miljard euro uitstaan. 

De 3 P’s 

“Maximá heeft de microkredieten nu 

dan wel geadopteerd, maar wij verstrekken 

die al jaren”, vertelt Eric Kahle, manager 

facilitaire dienst bij de FMO. “Zie ons 

maar als een bank waar lokale bedrijven 

en banken in Afrika, Azië, Latijns-Amerika 

of een van de voormalige Oostbloklanden 

een beroep op kunnen doen. De kredietaanvragen 

worden getoetst aan de 

uitgangspunten people, planet en profit. 

Uit hun bedrijfsvoering moet blijken 

dat ondernemers maatschappelijk verantwoord 

werken. En ze moeten winst 

maken, want alleen rendabele bedrijven 

kunnen ook op lange termijn fungeren als 

motor voor groei in hun land.” 

“We hebben circa vijftig focuslanden”, 

vervolgt Kahle. “Landen waar het investeringsrisico 

voor commerciële banken 

vaak (nog) te hoog is. Als een land op 

een gegeven moment echt in de lift zit, 

kunnen commerciële investeerders meer 

doen en wordt het tijd voor FMO om zich 

terug te trekken. In Argentinië en Turkije 

hebben we als gevolg van de economische 

crises flinke klappen gehad”, aldus 

Kahle. Niettemin zit er groei in de instelling, 

vandaar dat er op 1 juni 2003 een 

riant pand aan de Anna van Saksenlaan 

betrokken werd. Het kantoor ligt op een 

steenworp afstand van station Laan van 

Nieuw Oost-Indië. 

Een comfortabel hoekje voor overleg 

met daarachter een stiltecabine. 

De Raad van Commissarissen van FMO 

wilde per se géén eigen gebouw. “We 

gebruiken geld om te investeren in ondernemingen, 

niet in vastgoed”, verwoordt 

Kahle hun motivatie. “Maar we wilden wèl 

een gebouw dat voldeed aan de eisen 

waar een stuurgroep drie maanden op had 

zitten broeden: flexibiliteit, duurzaamheid, 

overeenstemming met onze identiteit 

en goed koopmanschap. Alles wordt 

aan die beginselen getoetst, ook wat we 

nu nog aan het pand doen.” 

Toen FMO zijn oog liet vallen op een 

kantoor in De Groene Schenk, lag er een 

voorlopig ontwerp. Dit week echter op tal 

van punten af van de randvoorwaarden 

die FMO stelde. Kahle: “De projectontwikkelaar, 

Blauwhoed, en bouwer HBG bleken 

heel traditioneel te denken. Radiatoren 

aan de muur, systeemplafonds en airco’s, 

dat soort dingen. Ze zeiden meteen: ‘Je 

wilt wat extra’s, dat is lastig’. Ze zagen 

het niet als uitdagingen, alleen maar als 

belemmeringen. Er waren echt maar heel 

weinig mensen binnen die bedrijven die 

bereid waren om mee te denken. Eén 

iemand hebben we echt heel enthousiast 

weten te maken voor duurzaamheidsmaatregelen, 

maar die is nu helaas met de vut. 

En de onderaannemers wisten niet wat 

ze meemaakten. We wilden dat ze niet 

domweg het bestek zouden volgen, maar 

zelf zouden meedenken, eigen creativiteit 

zouden inbrengen. Dat levert soms echte 

slimmigheidjes op.” 

Operationele kosten 

“Een van de problemen is dat een bouwer 

alleen oog heeft voor de initiële kosten. 

Als facilitair manager ben ik veel meer 

geïnteresseerd in de operationele kosten. 

We hebben bijvoorbeeld een krachtiger 

koelinstallatie geëist dan oorspronkelijk 

voorzien. Die is veel energiezuiniger en 

verdient zich in drie jaar terug.” 

“Niettemin hebben we echt meermalen 

met de vuist op tafel moeten slaan 

om onze zin te krijgen. Blauwhoed en 

HBG hebben het gebouw casco opgeleverd, 

voorzien van een computervloer 

en klimaatplafonds. De afbouw van het 

project hebben we laten coördineren door 

Takenaka, een Japanse bouwonderneming 

met een vestiging in Nederland, en dat 

was een verademing. Die beseffen tenminste 

dat ze voor een klant bouwen.” 

Is het voor een koper vaak al heel lastig 

om duurzaamheidseisen af te dwingen, 

een huurder heeft natuurlijk nog minder 

in te brengen. Kahle: “We hebben de 

huurovereenkomst dan ook pas getekend 

nadat we een lijst hadden gemaakt met 

alles wat we veranderd wilden hebben. 

Gelukkig ziet een ontwikkelaar een huurder 

die zulke grote oppervlakten afneemt 

niet graag afhaken.” 

De duurzaamheidsmaatregelen 

En wat zijn die dingen dan wel, waarin 

het FMO-kantoor zich onderscheidt van 

het leeuwendeel van de Nederlandse kantoorgebouwen? 

Voor een deel onttrekken die zich 

aan de waarneming. In een groot deel 

van het betonskelet is geen grind verwerkt, 

maar puingranulaat. In plaats 

van Portlandcement is gekozen voor 

Hoogovencement, een restproduct. “De 

bouwer wilde er eigenlijk niet aan, omdat 


de bouwtijd er langer door zou worden”, 

vertelt Kahle, “maar voor ons was dit een 

cruciaal onderdeel van het programma 

van eisen. Het is heel veel duurder en je 

ziet er niks van, maar het is ons er niet om 

te doen alleen maar goede sier te maken 

naar buiten toe.” 

Flexibiliteit 

Overal in het gebouw zit verlichting 

met aanwezigheidsdetectie en een daglichtschakeling. 

Hoe meer daglicht er 

binnentreedt, hoe minder fel de buitenste 

lampen in een ruimte branden. Als er 

niemand meer in het vertrek is, wordt de 

verlichting automatisch uitgeschakeld. Het 

systeem verdient zichzelf in maximaal vijf 

jaar terug. Dat daglicht treedt binnen via 

ruiten van HR++glas (de best isolerende 

ramen die er momenteel zijn), verwarming 

is afkomstig van de stadsverwarming. De 

thermostaten geven geen gradenschaal 

aan, maar alleen ‘plus twee en min twee’. 

De reden: sommige mensen zien op de 

thermostaat dat het twintig graden of 

minder is en concluderen dan dat ze het 

koud hebben. 

In het grootste deel van het gebouw zal 

men vergeefs naar radiatoren zoeken: die 

zijn er niet, omdat de (klimaat)plafonds het 

werk doen. Door de dubbellaags plafonds 

lopen buisjes met heet en koud water. Alle 

computerleidingen liggen onder de vloer, 

wat grote flexibiliteit mogelijk maakt. 

Kahle: “We kunnen een kamer in slechts 

twee uur tijd helemaal ombouwen.” 

Flexibiliteit is een van de kernwoorden 

binnen FMO. Tachtig procent van de 

werkplekken is multi-inzetbaar en alle 

Een tweetal geparkeerde trolleys. 

medewerkers hebben een trolley met hun 

benodigdheden, die ze op iedere gewenste 

plek kunnen neerzetten. Werkplekken 

worden veelal van elkaar gescheiden 

door geluidswerende kastenwanden. “Van 

onze werknemers vragen we een flexibele 

instelling”, vertelt Kahle. “We willen 

het pand zo efficiënt mogelijk kunnen 

gebruiken om geen ruimte te verspillen. 

We hoeven geen muren te slopen als de 

omstandigheden veranderen. En voor wie 

zich eens moet afzonderen, als er bijvoorbeeld 

opperste concentratie vereist is, zijn 

er afgeschermde stiltecabines.” 

Duurzaamheid valt vaak niet op, maar 

kan voor degene die er prijs op stelt een 

halszaak zijn. Kahle: ”We wilden per se 

parket van hout uit duurzaam beheerde 

bossen, en als je eens wist wat een 

moeite ons dat gekost heeft…” Verder ligt 

in het gebouw vloerbedekking, die ook 

een geheim in zich draagt. De tapijttegels 

zijn volledig van gerecyclede materialen 

gemaakt: afvalgarens op een onderlaag 

van gegranuleerde autobanden. En om 

het gebruik van de lift te ontmoedigen 

liggen de trappen uitstekend in het zicht 

en zijn zelfs de noodtrappenhuizen volledig 

gestoffeerd. Ondanks de veelheid aan 

duurzaamheidsmaatregelen wist FMO tien 

procent onder het budget te blijven. 

De meanderende galerijen vormen een boeiend 

contrast met de strakke, anonieme gevel. 

In het energiezuinig maken van het 

gebouw is FMO goed geslaagd. Dat ligt 

wat anders met de vele vliegreizen die 

de medewerkers noodgedwongen maken. 

Reden voor FMO om alle CO2 emissies – of 

die nu het gevolg zijn van het gebouw, 

woon-werkverkeer of vliegreizen – te 

compenseren door de aankoop van gecertificeerde 

emissierechten. FMO zou geen 

handelsinstelling zijn als ze zich ook daar 

geen goed koopman toonde: de instelling 

maakt enthousiast gebruik van de 

mogelijkheid om bij de financiering van 

een duurzaam energieproject het recht op 

aankoop van de zogenaamde ‘carbon credits’ 

meteen vast te leggen. “Lastig, maar 

het lukt heel aardig,” aldus Kahle. 

GreenCalc 

Voor de experts: op basis van de 

gezaghebbende GreenCalc-methodiek 

scoort het FMO-gebouw zo’n 30% beter 

dan een referentiegebouw uit 1990 en 

zo’n 11% beter dan een gemiddeld rijksgebouw. 

Kahle maakt wel een kanttekening 

bij de betekenis van de GreenCalcmethode 

zoals die nu wordt toegepast: 

“Overigens hebben we ook een aantal 

keuzes gemaakt die niet direct bijdroegen 

aan een betere score. Zo vonden wij het 

erg belangrijk om het gebruik van grind 

in beton zo veel mogelijk te beperken, 

omdat grindwinning het landschap aantast. 

Het gebruikte alternatief - puingranulaat 

- scoort in de GreenCalc-berekening 

zelfs iets slechter, maar maakt wel gebruik 

van gerecycled materiaal. Aan de meetlat 

voor maatschappelijk verantwoord ondernemen 

waar we onze investeringen langs 

leggen, willen we zelf ook voldoen!” 

Bob Molenaar 

Tom Pitstra 


B&W herschrijven regels om automuseum mogelijk te maken 

Als deze Branding verschijnt, zal 

de gemeenteraad zich al voor of tegen 

de komst van het Automobielmuseum 

in Reigersbergen hebben uitgesproken. 

Wat de uitkomst ook moge zijn, duidelijk 

is dat het college van B&W alles op alles 

heeft gezet om het museum hier mogelijk 

te maken. 

Hoe is het bijvoorbeeld mogelijk dat de 

Welstandscommissie het bouwplan in de 

tweede beoordeling toeliet, na een faliekante 

afwijzing in eerste instantie? Hier 

gold het credo: Manipulare necesse est . 

“Plan automuseum crasht”, kopte de 

Haagsche Courant op 2 februari jl. De vier 

leden van de Welstandscommissie hadden 

die middag unaniem besloten dat het 

geplande gebouw veel te groot was voor 

de plek waarin het zou worden gesitueerd. 

“Dit gebouw past beter in een stedelijke 

omgeving dan in zo’n kwetsbaar gebied 

als landgoed Reigersbergen”, was de letterlijke 

uitspraak van de commissieleden. 

De architect zat er wat ontgoocheld bij. 

Je zag hem denken: “Dit was toch goed 

voorbereid door B&W, hoe kan het dan 

gebeuren dat het plan door de Welstand 

wordt afgeserveerd?” Zijn gedachten liepen 

vooruit op de werkelijkheid. 

In het schriftelijke verslag van diezelfde 

vergadering was al niets meer terug 

te vinden van de mondelinge uitspraken. 

Het verslag was zoals gebruikelijk een 

professionele interpretatie met veel architectonisch 

jargon, maar er werd met geen 

woord gerept over afwijzing in verband 

met de maatvoering. Het HMC vroeg in een 

brief om een toelichting en Hans Creman 

(vertegenwoordiger van de samenwerkende 

belangengroepen Reigersbergen- 

Marlot) bracht het punt naar voren in 

zijn inspraakreactie op de tweede zitting 

van de Welstandscommissie. Maar 

wat gevreesd werd, gebeurde ook. Het 

ontwerp werd deze keer doorgelaten en 

kreeg, na enkele kleine opmerkingen, de 

zegen van het zittende presidium. Geen 

woord meer over maatvoering en kwetsbare 

context. Wat was hier aan de hand? 

Eigenlijk is het heel simpel. Het komt 

erop neer dat de Welstandscommissie in 

de eerste zitting haar boekje te buiten 

was gegaan, omdat B&W dat boekje 

(het ‘Welstandskader’) kort ervoor herschreven 

had. Het toetsingskader voor 

Reigersbergen was dat van een groengebied, 

en een bouwvolume van 120.000 m 3 

zou daar natuurlijk onmogelijk in passen. 

Initiatiefnemer Louwman wil het museum 

echter daar en nergens anders, dus werd 

eenvoudigweg het toetsingskader aangepast. 

De groenbestemming van de locatie 

werd omgezet in een museumbestemming. 

De maatvoering van het gebouw in 

verhouding tot zijn context mocht voor de 

Welstandscommissie opeens geen rol meer 

spelen. De omstandigheden zijn dezelfde 

gebleven, maar B&W droeg een ander uitgangspunt 

aan en praatte daarmee recht 

wat krom is. De Welstandscommissie 

kon weinig anders doen dan een oordeel 

over het gebouw vellen op grond van het 

nieuwe toetsingskader. 

Alle regelgeving die in het verleden 

is opgesteld ter bescherming van het 

groengebied Reigersbergen en omgeving 

is hiermee als onbelangrijk afgedaan, en 

de bouw van een immense steenmassa en 

een drukbezochte attractie werd een stap 

dichterbij gebracht. 

De samenwerkende belangengroepen 

Reigersbergen-Marlot zullen zich er sterk 

voor maken dat de gemeenteraad zich niet 

in de luren laat leggen als ze moet oordelen 

over de wijziging van het bestemmingsplan. 

Een wijziging die nodig is om 

de bouw van het museum mogelijk te 

maken. Hetzelfde geldt voor Provinciale 

Staten als de wijziging van het Streekplan 

aan de orde komt. 

Aletta de Ruiter, 

Haags Milieucentrum 

vervolg: Duurzaamheidsadviezen: een zaak van lange ADM 

Tot mijn spijt moet ik zeggen, dat mij 

daarvan nog niet gebleken is. Maar hoop 

doet leven.” 

Ambtelijke molens 

Dat ambtelijke molens traag malen is 

bekend, maar reacties op adviezen van de 

ADM - toch mensen die, zeer gemotiveerd 

en in hun vrije tijd, hun deskundigheid 

beschikbaar stellen - blijven soms wel 

héél lang uit. Frustreert het Bouman niet 

als op een advies pas na anderhalf jaar 

gereageerd wordt? 

“Wethouder Smits heeft afgelopen 

december toegezegd hier actief achteraan 

te zullen gaan. Maar ook als er niets met 

een advies wordt gedaan of kan worden 

gedaan, hoop ik toch wel dat dat aan ons 

wordt meegedeeld, mét een motivatie. 

Wat mij betreft zou een reactie ook kunnen 

zijn: Bedankt, daar hadden we nog 

niet over nagedacht. Dan beschouw ik ons 

advies meer als een klein steentje in de 

rivier dat op den lange duur de loop van 

het water zal veranderen.” 

”Voor dit werk heb je een lange adem 

nodig. Politici kijken niet zo ver vooruit, 

hun verlangen of noodzaak om te scoren 

is niet altijd goed voor duurzaamheid. In 

de praktijk zie je vaak dat men als eerste 

begint met het schrijven van de zoveelste 

nota, het oprichten van het zoveelste 

instituut. Dat is op papier een tastbaar 

resultaat. Maar daarmee is de nota nog 

niet in de praktijk gebracht en wat gaat 

zo’n instituut precies doen? Uit de Peer 

Review van twee jaar geleden bleek niet 

voor niets dat het Haagse duurzaamheidsbeleid 

er op papier prima uitziet, maar 

dat in de praktijk veel beleidsmaatregelen 

blijven steken in de fase van pilots, die 

niet de kans krijgen uit te groeien tot iets 

blijvends. Ik heb dan liever een intentieverklaring 

van een politicus dat hij/zij 

over langere tijd iets met een duurzaamheidsonderwerp 

gaat doen.” 

“Helaas merk ik dat ik vanwege mijn 

drukke werkzaamheden als Algemeen 

Secretaris bij de Nederlandse Vrouwen 

Raad niet voldoende tijd meer heb om mijn 

rol als voorzitter van de Adviescommissie 

naar behoren te vervullen. De club is nu 

compleet en wordt serieus genomen, dus 

ik denk dat iemand anders, met een frisse 

aanpak, de voorzittershamer zonder veel 

problemen kan overnemen. De commissie 

is zó inspirerend dat de nieuwe voorzitter 

er als het ware door gedragen zal 

worden.” 

Bob Molenaar 


De omsloten tuin gaat publiek 

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt 

dat de moderne mens niet gespeend is 

van allerlei oerdriften. Een van die aangeboren 

menselijke instincten is de neiging 

om een verdekte plek in het groen 

te zoeken en van daaruit de omgeving 

te bespieden. 

‘Zien maar niet gezien worden’, noemde 

de omgevingspsychologe Agnes van 

den Berg dit op donderdag 17 maart jl. 

in een lezing in Zcala, het voormalige 

Volksbuurtmuseum. Mevrouw Van den 

Berg sprak in het museum op uitnodiging 

van de Berlage Stichting. Deze stichting 

heeft een prijsvraag uitgeschreven over 

het verborgen groen in Den Haag. De 

winnaar van deze prijsvraag krijgt de 

Berlagevlag 2005 uitgereikt. 

In haar lezing gaf Agnes van den Berg 

onder meer een historisch overzicht van 

de omsloten tuin. Van de kloostertuinen 

in de Middeleeuwen tot de hofjes in latere 

perioden. Het gemeenschappelijk groen 

van deze hofjes - denkt u bijvoorbeeld 

aan het Hofje van Nieuwkoop aan de 

Prinsegracht - zien we later weer terug 

in de gemeenschappelijke tuinen in de 

nieuwbouwwijken in Den Haag Zuidwest. 

Steeds speelde daarbij de overweging dat 

groen goed is voor de mens. Groen bevordert 

de gezondheid, de saamhorigheid en 

de veiligheid. Wetenschappelijk onderzoek 

in de twintigste eeuw heeft aangetoond 

dat de meeste mensen natuurlijker plekken 

aangenamer vinden dan bebouwde 

plekken. “Maar publiek omsloten tuinen 

worden niet alleen zo mooi gevonden 

omdat ze groen zijn”, aldus Van den Berg. 

“Er is meer aan de hand. En dat ‘meer’ zit 

‘m waarschijnlijk in de unieke combinatie 

van geborgenheid en mysterie. Het omsloten 

karakter maakt de tuin tegelijkertijd 

overzichtelijk en spannend, een beschutte 

plek waar van alles te ontdekken valt 

maar je nooit zult verdwalen. Onderzoek 

naar landschapsbeleving heeft aangetoond 

dat natuurlijke plekken die voldoen 

aan deze combinatie van eigenschappen 

over het algemeen het hoogst gewaardeerd 

worden.” 

De Wageningse psychologe wees in 

haar lezing nog op recent onderzoek van 

de Gezondheidsraad over de gezondheidsbevorderende 

effecten van natuur. Uit een 

ander onderzoek, van Alterra met Hueber 

Consultancy, komt naar voren dat de 

meeste mensen de gemeenschappelijke of 

collectieve tuin als goed voor de sociale 

contacten beschouwen. Maar omdat niet 

iedereen in deze tijd van individualisme 

geïnteresseerd is in een praatje met de 

overburen, werd dit tevens als een nadeel 

gezien. Van den Berg sloot haar lezing af 

met enkele conclusies, waaronder deze: 

“Mits een goede balans tussen privé 

en algemeen wordt gevonden, kunnen 

publiek omsloten tuinen een belangrijke 

bijdrage leveren aan het bestrijden van de 

belangrijkste problemen van het moderne 

stadsleven: verloedering, ongezondheid, 

eenzaamheid en onveiligheid.” 

Sunny Court als voorbeeld 

Na de lezing volgde een forum over 

de publiek omsloten tuin. Hieraan namen 

deel Agnes van den Berg, Hans Lijmbach 

(projectmanager van Ceres, de ontwikkelingsmaatschappij 

van Vestia) en de 

publicist Steven van Schuppen. Tijdens 

het forumgesprek werd tegen de achterwand 

van het theater een foto van 

park Sorghvliet geprojecteerd, voor vele 

Hagenaars hét symbool van de publiek 

omsloten tuin. Toch ging de forumdiscussie 

vooral over de collectieve tuin zoals 

we die in Den Haag Zuidwest veelvuldig 

aantreffen. Passen dergelijke gemeenschappelijke 

(binnen)tuinen nog wel bij 

deze individualistische tijd? 

Volgens Hans Lijmbach is er ook in de 

21ste eeuw nog wel degelijk plaats voor 

zulke tuinen. Mischien op een andere 

manier dan in de wederopbouwperiode 

na de Tweede Wereldoorlog, maar de 

corporaties hebben de collectieve tuin 

zeker nog niet afgeschreven. Collectieve 

tuinen vervullen ook een functie als 

voorbeeldtuin voor particulieren. Steven 

van Schuppen hekelde in dit verband de 

‘tegelziekte’ die tegenwoordig in veel burgertuinen 

waarneembaar is. Te veel groen 

verdwijnt onder de grindtegels. Groen is 

blijkbaar mooi als kijkgroen maar niet in 

de eigen achter- of voortuin. 

Naar aanleiding van de grindziekte 

kwam de vraag naar voren of de burger 

niet moest worden opgevoed om z’n 

eigen tuin op een fatsoenlijke manier te 

onderhouden. In het verleden werd dit 

onderhoud gestimuleerd met tuinwedstrijden. 

Forumvoorzitter Hans Pars wees 

op de positieve ervaring die men bij de 

volkstuinen heeft met gemeenschappelijk 

onderhoud van publiek omsloten tuinen. 

Uit de zaal werd hierbij Sunny Court 

genoemd (achter de Obrechtstraat) dat 

vanuit een initiatief van de omwonenden 

tot een prachtige publiek omsloten tuin is 

omgetoverd. 

In de woorden van de Berlage Stichting 

wordt de waarde van dergelijke tuinen 

als volgt omschreven: “Het zijn verborgen 

stukjes groen, vaak oases van rust, 

die een wijk voor de bewoners leefbaar 

maken. Ouderen kunnen op een bankje 

in de zon de krant lezen, zonder er eerst 

met auto of fiets op uit te hoeven. Ouders 

met kleine kinderen kunnen er naar toe 

lopen om even een half uurtje te spelen, 

al nodigt het ene stukje groen daar wel 

meer toe uit dan het andere. En jongeren 

kunnen er soms lekker hangen of een balletje 

trappen.” 

Zet de tuin op de kaart 

Als afsluiting van de bijeenkomst in 

Zcala gaf Steven van Schuppen een toelichting 

op de Berlagevlag-prijsvraag 

over de Hortus Conclusus Publicus, de 

publiek omsloten tuin. Van de inzenders 

wordt een verbeteringsvoorstel voor een 

bestaande publiek omsloten tuin verwacht. 

De inzendtermijn sluit op 17 juni 

a.s. De prijsuitreiking is op 17 september 

en de winnaar ontvangt 1500 euro. 

Om het denkwerk over deze tuinen te 

bevorderen heeft de stichting een boekje 

gemaakt met daarin 38 voorbeelden van 

verborgen groen in Den Haag. De voorbeelden 

variëren van diverse hofjes in 

de binnenstad tot begraafplaatsen, de 

Papaverhof, het Hof van Heden in Spoorwijk 

en het Romehof in Wateringseveld. Het 

boekje, getiteld Verborgen groen op de 

kaart, is gratis verkrijgbaar bij de Berlage 

Stichting, Sint Jacobsstraat 133, 2512 AN 

Den Haag. In het boekje zijn ook nadere 

voorwaarden opgenomen over de prijsvraag. 

Inlichtingen over de prijsvraag bij 

Steven van Schuppen (06-22693341) of 

Ger Janne Beumer (070-3604146) 

Hans Pars 


Knelpunten in het Groene Assenkruis van Den Haag Zuidwest 

Verschillende diersoorten vragen om 

verschillende verbindingswegen. Grofweg 

zijn er daarom drie soorten groenverbindingen 

nodig om die diersoorten te 

laten migreren. Naast waterverbindingen 

zijn ruige grasbermen en bos/struweelbanen 

belangrijk, plus de mogelijkheid 

van uitwisseling tussen die drie. Als er 

ergens een flinke onderbreking in die 

zones zit, kunnen die kevers, muizen en 

andere beestjes niet verder. Ze zitten dan 

opgesloten in een klein leefgebied en zullen 

binnen niet al te lange tijd uitsterven 

wegens inteelt. Vanwege de snelle voortplantingscyclus 

van deze dieren gaat dat 

proces van inteelt betrekkelijk snel. 

Het Groene Assenkruis wordt gevormd 

door de Uithof en het Zuiderpark en de 

lange, groene lijnen die deze gebieden 

met elkaar verbinden. Die lijnen lopen 

langs de Escamplaan, de Meppelweg, 

de Hengelolaan, de Melis Stokelaan en 

de Erasmuszone (de groenrand langs de 

Erasmusweg). 

Het Assenkruis staat symbool voor de 

groene verbindingen binnen het Haagse 

stedelijk gebied. De gemeente heeft op 

verschillende plaatsen in deze groene 

zone natuurvriendelijke oevers aangelegd. 

Dat geeft een verbetering van de 

natuurwaarde binnen de stad. Het is een 

stap in de goede richting van een grotere 

biodiversiteit. Maar om die soortenrijkdom 

ook daadwerkelijk aan te trekken, 

vragen de groene verbindingen binnen 

de provinciale en stedelijke ecologische 

hoofdstructuur om extra aandacht. 

Om natuur de stad in te krijgen, is het 

niet voldoende om op uitsluitend een paar 

plekken mooie natuurlijke omstandigheden 

te creëren. Natuur doet het pas goed 

als er veel planten en diersoorten aanwezig 

zijn die in een biologische leefgemeenschap 

thuishoren. De biodiversiteit is dan 

in evenwicht. Om tot zo’n evenwichtssituatie 

te komen is het noodzakelijk dat 

dieren zich over grotere afstanden kunnen 

verplaatsen. Dat kan door een netwerk 

van verbindingen, dat zowel over ruige 

bermen als watergangen moet lopen. 

Het Haags Milieucentrum heeft in afgelopen 

zomer geïnventariseerd hoe het 

gesteld is met die verbindingszones. Daar 

bleken nog heel wat, voor kleine dieren, 

onoverbrugbare knelpunten in te zitten. 

In totaal inventariseerden we 29 situaties 

waar de stedelijke infrastructuur een grote 

barrière vormt voor de groene verbindingen 

in Den Haag Zuidwest. Knelpunten 

die in de meeste gevallen overigens wel 

oplosbaar zijn, soms zelfs met relatief 

kleine ingrepen. 

De resultaten van de inventarisatie 

zijn samengebracht in het boekwerkje 

Het Groene Assenkruis, Knelpunten en 

kansen dat binnenkort het daglicht zal 

aanschouwen. 

Aletta de Ruiter 

Enkele knelpunten en mogelijke oplossingen 

Het gat van de Meppelweg 

Langs de Meppelweg liggen ecologisch beheerde grasstroken, 

maar tussen de Zichtenburglaan en de Vossenrade bevindt zich 

een gat van bijna tweehonderd meter. De enige ‘stapsteen’ hiertussen 

is het korte gras van de trambaan in de middenberm. 

Het benzinestation brengt veertig meter verharding en bebouwing 

met zich mee: een onneembare hindernis. 

Richting de Lozerlaan wordt het gras langs de water gang ecologisch 

gemaaid. Samen met het struweel aan de Zichtenburgzijde 

van het water is deze groene zone wèl als een goede verbinding 

te karakteriseren. Jammer dat ze vanwege dat gat van tweehonderd 

meter niet aansluit op het Groene Assenkruis. 

Aanbeveling 

Een droge duiker onder het benzinestation door lijkt niet haalbaar. 

Misschien kunnen de zeer cultuurlijk onderhouden bosschages 

aan de kop van de flats tussen de Vossenrade en de Bouwlustlaan 

worden vervangen door een (semi)ecologisch beheerde grasstrook. 

In elk geval zou het gras van de trambaan ecologisch beheerd 

moeten worden, zeker tussen de twee tramsporen. 


Sportpark Escamp II 

Achter de Dedemsvaartweg ligt, in het verlengde van de 

Steenwijklaan, sportpark Escamp II. De doorsteek is enkele jaren 

geleden geheel heringericht en in de eerste zomer ingezaaid 

met een fantastisch woest-bloeiende zandvegetatie. Het ziet er 

prachtig uit, maar niet voor lang. Deze vegetatie hoort niet in een 

zeekleigebied en zal, als er niet jaarlijks wordt bijgezaaid, snel 

terugvallen. Leg dat maar eens uit aan teleurgestelde bewoners. 

Het nieuwe fietsen voetpad kan een ernstige barrière vormen 

voor jonge amfibieën, die gedurende de seizoensmigratie massaal 

langstrekken. En van de fijne rode kleurstof die voor het 

fietspad is gebruikt, kunnen kikkers huidproblemen krijgen. 

Aanbeveling 

Een mengsel dat bij de grondsoort past - denk aan een 

Glanshaver-verbond (veel vlinderbloemigen) van de rivierduinen 

- bloeit niet minder mooi en is veel duurzamer. Ter 

opheffing van de barrièrewerking kan een faunapassage 

worden ingefreesd. 

Plas-dras langs de Melis Stokelaan 

Langs de Melis Stokelaan ligt, bij het Revalidatiecentrum, 

een brede plas-draszone. Maar om echt plas-draskwaliteit 

te hebben zou het afwisselend vochtig en nat moeten zijn 

met een variërend waterpeil, en dat is hier niet het geval. 

Voor die plas-draszone ligt een harde beschoeiing onder 

het wateroppervlak, met onder water een verharde bodem. 

Deze constructie maakt voor planten en dieren een vrije 

uitwisseling tussen water en oever mogelijk. Alleen in de 

buitenbocht is de hoge harde beschoeiing gehandhaafd. 

Aanbeveling 

Het project dat hier is uitgevoerd zou perfect kunnen 

worden afgesloten door in die buitenbocht een “omgevallen” 

boom neer te leggen: dat geeft schuil-, nestelen overwinteringsmogelijkheden, 

en de takken die net over de beschoeiing 

in het water hangen geven de mogelijkheid om uit het 

water te klimmen. 

De Melis Stokelaan als barrière 

Er is geen enkele verbinding tussen de groenzones aan weerszijden 

van de Melis Stokelaan. Dieren die deze brede weg 

willen oversteken (bijvoorbeeld bij de Steenhouwersgaarde, 

om naar Escamp II te gaan) riskeren hun leven. Een buis 

of een duiker onder de weg door ontbreekt. Verder is het 

water op deze plek van matige kwaliteit. Er moet dringend 

gebaggerd worden. De waterkwaliteit zou ook kunnen 

worden verbeterd door het afvlakken van de oevers. 

Aanbeveling 

Na het baggeren zou de sloot tussen sportveld en 

Steenhouwersgaarde ondieper gemaakt kunnen worden. Zo 

creëer je subtiele verschillen in stroming en temperatuur en 

schuilmogelijkheden voor kleine waterdieren. Aan de overkant 

van de sloot langs de Melis Stokelaan zou een helofytenfilter 

moeten worden aangeplant om het water helder te houden. 


Golfbewegingen rond de Amonsvlakte 

Het natuurgebiedje achter het landgoed 

Clingendael dat met de naam 

Amonsvlakte wordt aangeduid staat dezer 

dagen weer sterk in de belangstelling. 

Dick Ooms, AVN-lid en voorzitter van het 

Samenwerkingsverband Amonsvlakte, 

schetst de stand van zaken. 

De gemeente Wassenaar heeft de 

Amonsvlakte jaren geleden beloofd aan 

de aanpalende golfclub, Stichting Golf 

Duinzicht, om er de golfbaan mee te 

kunnen vergroten. Het verzet daartegen 

door ‘groene organisaties’ - AVN, KNNV, 

IVN, Stichting Duinbehoud - dateert ook 

al van jaren geleden. Al in 1996 stonden 

de partijen tegenover elkaar bij de 

arrondissementsrechtbank van Den Haag. 

Toen werd een poging van de gemeente 

Wassenaar om de aanleg van golflinks in 

het gebied mogelijk te maken, met een 

procedure op grond van artikel 19 van 

de Wet op de Ruimtelijke Ordening, succesvol 

tegengegaan. De rechter verwees 

in zijn vonnis naar de natuurwaarden van 

het gebied en noemde zelfs de bijzondere 

plantensoorten die er voorkomen 

bij naam, zoals de Viltige Ganzerik en 

de Breedbladige Wespenorchis. Ook verwees 

de rechter naar de recreatieve en 

landschappelijke waarden van het gebied 

en constateerde hij dat de plannen controversieel 

zijn, getuige de veelheid van 

ingekomen bezwaren en de verdeeldheid 

in de Wassenaarse gemeenteraad. 

Herhaling van zetten? 

Het vonnis zou ook in 2005 geschreven 

kunnen worden. Want noch de uitspraak 

van de rechter, noch de aanhoudende 

kritiek door de groene verenigingen en 

vanuit de Wassenaarse bevolking lijkt 

B&W van Wassenaar op andere gedachten 

te kunnen brengen. De gewraakte gecombineerde 

bestemming ‘natuur en golf’ 

verscheen in 2001 in het Voorontwerp 

Bestemmingsplan Landelijk Gebied, wat 

weer veel kritiek opleverde. En nu het 

Ontwerp Bestemmingsplan ongewijzigd 

de inspraakprocedure doorloopt worden 

dezelfde argumenten gewisseld. Een herhaling 

van zetten van 1996 dus? 

Niet helemaal, want de groep van 

georganiseerde tegenstanders, inmiddels 

verenigd in het Samenwerkingsverband 

Amonsvlakte, is uitgebreid met de buurtvereniging 

Wassenaar Duyndigt en de 

bewonersvereniging Uitzicht op Duindigteen 

teken dat het verzet tegen de plannen 

steeds breder lijkt te worden. Uit de 

buurtvereniging horen we dat zelfs onder 

golfers de steun voor de golfplannen 

afbrokkelt. Naast de verwachte aantasting 

van de natuurwaarden speelt daarbij 

een grote rol dat het gebiedje ook erg 

wordt gewaardeerd door buurtbewoners 

als ‘gebruiksnatuur’, een aantrekkelijk 

wild stukje land om doorheen te lopen of 

te fietsen, met of zonder hond. Die vorm 

van groene recreatie vlak om de hoek zal 

verdwijnen als de golfplannen doorgaan, 

want dan wordt het gebied met een hek 

hermetisch afgesloten voor niet-golfers. 

Op zich logisch: met de aanleg zal veel 

geld zijn gemoeid, en de vlakgeschoren 

greens zijn kwetsbaar. 

Overleg of overeenstemming? 

De combinatie van golfsport en natuur 

is in principe niet per se onmogelijk, iets 

waar de gemeente Wassenaar steeds weer 

op wijst. Dat mag dan soms waar zijn in 

grote gebieden, maar de Amonsvlakte 

is er met zijn amper drie hectare veel 

te klein en te kwetsbaar voor. We zijn 

voor die conclusie niet over één nacht 

ijs gegaan en hebben er diverse malen 

uitgebreid met de golfclub over gesproken. 

Juist de kleinschaligheid en de grote 

variëteit aan begroeiing op een kleine 

oppervlakte maken het gebied interessant 

voor planten en insecten en maken 

het tegelijkertijd ongeschikt om er een 

golfbaan op aan te leggen. We hebben 

na een serie gesprekken met de golfclub 

uiteindelijk met hen geconcludeerd dat we 

agree to disagree, en dat we dus eerst de 

uitkomst van de ruimtelijke-ordeningsprocedures 

afwachten. Mocht er onverhoopt 

toch toestemming voor de aanleg van een 

golfbaan komen, dan zullen we opnieuw 

met de golfclub in overleg treden om de 

schade aan de natuur zoveel mogelijk te 

beperken. 

Zelfs onder golfers 

brokkelt de steun voor 

de golfplannen af 

Merkwaardig genoeg lijkt dit overleg 

met de golfclub nu door de gemeente te 

worden gebruikt als een soort beleidslegitimatie. 

De wethouder verwijt ons dat we 

het overleg niet hebben genoemd in ons 

commentaar op het bestemmingsplan, en 

van diverse gemeenteraadsleden hoorden 

we dat de Raad de indruk had dat er 

vruchtbaar overleg was geweest: “Jullie 

waren er toch uit gekomen met de golfclub?” 

Op grond van die veronderstelling 

zou de Raad het vervolg van de artikel 

19-procedure in september jl. aan B&W 

gemandateerd hebben. Het lijkt er dus op 

dat B&W bewust een verkeerde indruk 

wekken - overleg is immers iets anders 

dan overeenstemming. 

Spontane natuur 

Wat maakt de Amonsvlakte nu zo bijzonder? 

Dat is de manier waarop het gebied 

is ontstaan. Liggend op een oude strandwal, 

zo’n 5000 jaar geleden ontstaan, 

raakte het gebied na de Middeleeuwen 

begroeid met bos, aansluitend op het 

Duinbos van Clingendael. Het bos werd 

in de oorlog door de Duitsers gekapt (vrij 

schootsveld achter de tankgracht), het 

zand werd afgegraven (voor bunkerbouw) 

en de oorspronkelijke Amonshoogte werd 


daarmee Amonsvlakte. Na de oorlog lag 

er ter plaatse van de strandwal dus een 

open, zanderig gebied. Dat is een unieke 

situatie: we kijken in feite zo’n vijfduizend 

jaar terug, toen de strandwal als een open 

zandrug ontstond. 

Begin jaren ’70 kwam het gebied en de 

omgeving in het bezit van de gemeente 

Den Haag. Er omheen werden sportvelden 

aangelegd, maar de Amonsvlakte veranderde 

pas begin jaren ’80. Toen besloot 

de gemeente om er een doorwandelbaar 

en doorfietsbaar bos aan te leggen. De 

bodem werd verrijkt met bladafval van 

de gemeentereiniging, en in de winter van 

’81-’82 werd het gebied ingeplant. Daarna 

is er niet veel meer aan gedaan, en krijgt 

de natuur alle kans om zich spontaan 

te ontwikkelen. Er ontstaat al snel een 

zeer gevarieerd terrein, waarin rijkere 

gronden met bosjes worden afgewisseld 

door open stukjes schraal duingrasland 

waar pioniersoorten worden aangetroffen. 

Speciaal de mantelvegetatie rond de 

bosjes is erg waardevol voor vlinders en 

andere insecten, en de verscheidenheid 

van bodem en begroeiing levert een breed 

scala aan paddestoelen op – de jaarlijkse 

paddestoelexcursies van de IVN in het 

gebied zijn vermaard. In 2002 werd er o.a. 

de zeer zeldzame zwartschubbige ridderzwam 

aangetroffen. 

De augustus 2003- editie van De Ratelaar 

- het kwartaalblad van AVN, KNNV en IVN 

- was een special over de Amonsvlakte en 

bevatte boeiende beschrijvingen van de 

planten- en insectenwereld in het gebied 

door deskundigen van de KNNV en IVN. Na 

het lezen bekijk je het gebied met andere 

ogen. Opmerkingen over het gebied als 

‘een rommeltje’ en ‘verwaarloosd’, die 

we vaak horen van de gemeente, zeggen 

dan ook meer over degene die ze maakt 

dan over het gebied zelf. Voor wie er oog 

voor heeft is het gebied een paradijsje, 

een snipper wilde, ongeregelde natuur die 

contrasteert met de statige landgoederen 

eromheen, een gebied waar je graag doorheen 

loopt en waar je steeds iets nieuws 

ontdekt. En als de gemeente Wassenaar 

het gebied zo’n rommeltje vindt, waarom 

heeft ze de eigenaar, de gemeente Den 

Haag, daar dan nooit op aangesproken? 

Het antwoord is bekend: ook Den Haag 

ziet graag dat het gebied wordt overgenomen 

door de golfclub, heeft het in 

een raadscommissievergadering zelfs al 

aan de club toegezegd, en doet daarom 

al jaren niets meer aan het gebied. Zo 

worden bewust condities geschapen die 

vervolgens als argument worden gehanteerd. 

Spontane balans 

Maar het leuke van de Amonsvlakte is 

juist ook dat die verwaarlozing door de 

gemeente het gebied nauwelijks lijkt te 

deren. Vergelijking van recente inventarisaties 

met die uit medio jaren ’90 toont 

dat aan. Natuurlijk zou extensief beheer 

door de gemeente het gebied ten goede 

komen, en daar horen ook toegangsbepalingen 

en handhaving bij, zoals in 

elk natuurgebied. Maar het gebied moet 

vooral ook betreden worden, het moet 

De Amonsvlakte is veel 

te klein om golf en 

natuur te combineren 

halfopen blijven. De ontwikkeling van de 

natuur moet er dynamisch blijven, en daar 

horen open stukken met zand bij. 

Zo snijdt het mes aan twee kanten: een 

aantrekkelijk gebiedje voor buurtbewoners 

en natuurliefhebbers, vrij toegankelijk 

en volop in gebruik. Dat is dus precies 

het tegenovergestelde van de situatie die 

ontstaat na de aanleg van een golfbaan: 

een niet toegankelijk gebied, waarvan de 

natuurlijke situatie als het ware bevroren 

is in de door de golfclub gewenste vorm. 

Einde van de spontane dynamiek, de duinen 

eigen, die het gebied heeft gemaakt 

tot wat het nu is. 

We hopen daarom - misschien tegen 

beter weten in - dat B&W van Wassenaar 

zal luisteren naar de vele stemmen van 

natuurliefhebbers, buurtbewoners en 

recreanten en de bestemming ‘natuur’ zal 

handhaven voor dit waardevolle gebied. 

En de golfers dan? Ach, met straks drie 

golfbanen pal naast elkaar vlak bij de 

Amonsvlakte moet daarvoor toch een 

oplossing kunnen worden gevonden.... 

Dick Ooms 


Kan Den Haag zonder duinwater? 

Mag het ietsje minder? 

Alles goed en wel, maar zou DZH 

niet wat minder prominent in die duinen 

aanwezig kunnen zijn, is de vraag 

die gespreksleider Stef de Niet aan het 

Doorenbos-panel voorlegt. 

Frits Prillevitz, voorzitter van de AVN, 

denkt van wel. In 2008 wordt de Tweede 

Kaderrichtlijn Water van kracht. Als het 

oppervlaktewater zo schoon is dat het 

aan de nieuwe normen voldoet, is zuivering 

van het drinkwater misschien helemaal 

niet meer nodig, hoopt Prillevitz. 

Dan kan de natuur haar gang weer gaan 

in de duinen. Volgens Jonker is het echter 

een illusie dat we ooit ‘uit de rivieren kunnen 

drinken’. Het oppervlaktewater voldoet 

al niet eens aan de normen van de 

Vierde Nota Waterhuishouding uit 1998, 

laat staan dat de strengere normen van 

de Kaderrichtlijn Water binnen afzienbare 

tijd gehaald zullen worden. Daarbij komt 

dat die richtlijn geen grenswaarden bevat 

voor virussen en bacteriën. Zuivering van 

drinkwater zal altijd nodig blijven. 

De naar Simon Doorenbos vernoemde heuvel in het Zuiderpark op 2 maart 2005. 

Het Haagse drinkwater staat zeer 

hoog aangeschreven. Het smaakt goed 

en valt sinds enkele jaren in de laagste 

hardheidscategorie, met als voordeel dat 

je minder waspoeder nodig hebt. Beter 

voor het milieu, dus. Maar kan dat drinkwaterbedrijf 

niet weg uit onze duinen? 

De mogelijkheden om in de directe 

omgeving van Den Haag van de natuur 

te genieten zijn beperkt. Naar het oosten 

toe breidt Den Haag steeds verder uit, 

naar het zuiden toe ligt de ‘glazen stad’ 

van het Westland. Er bestaan dan wel 

mogelijkheden om tussen de kassen door 

te kanoën, maar dat is toch niet wat de 

meeste mensen onder ‘natuurlijke recreatie’ 

verstaan. Des te jammerder dan ook, 

dat zulke grote delen van de duinen tot 

waterwingebied zijn verklaard en niet 

toegankelijk zijn. Hekken en prikkeldraad 

versperren de recreant de doorgang. 

Volgens Piet Jonker, directeur van het 

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland (DZH), valt 

het met die ontoegankelijkheid best mee. 

Eenderde van het gebied dat DZH beheert 

is wél openbaar toegankelijk en nog eens 

eenderde staat open voor kaarthouders. 

Om voor een kaart in aanmerking te 

komen moet men donateur zijn van de 

Stichting Het Zuidhollands Landschap. 

Het spanningsveld tussen waterwinning 

enerzijds, natuur en natuurlijke recreatie 

anderzijds, was het onderwerp van de 

Doorenboslezing, die DZH-directeur Jonker 

op 18 januari jl. hield in de aula van de 

Haagse Hogeschool. Circa 170 aanwezigen 

luisterden geboeid naar zijn betoog. 

Van oppompen naar infiltreren 

Ondanks dat de naam Duinwaterbedrijf 

anders doet vermoeden, stroomt er eigenlijk 

Maaswater uit de Haagse kranen. 

Nadat het duinwater steeds brakker was 

geworden, werd er een leiding tussen de 

Maas bij Bergambacht en duinen aangelegd. 

Rivierwater wordt in de duinen 

geïnfiltreerd. Natuurliefhebbers staan hier 

sceptisch tegenover. Door de gekozen 

vorm, oppervlakkige infiltratie, zijn in de 

duinen grote plassen met gebiedsvreemd 

water ontstaan. 

Als gevolg van de waterwinning zijn 

sommige delen van de duinen te droog 

en andere weer te nat. DZH heeft diverse 

maatregelen genomen om daar iets aan 

te doen. Door plaatselijk (in Berkheide 

en Meijendel) enkele infiltratieplassen op 

te heffen en winningen te slopen, worden 

natuurlijke natte duinvalleien in ere 

hersteld. Slibmateriaal wordt opgeruimd 

en de grondwaterstand wordt aangepast. 

Zeldzame en waardevolle plantensoorten 

krijgen zo weer een kans. Ter compensatie 

wordt de wincapaciteit in Monster vergroot 

van 5 naar 8 miljoen m 3 per jaar. 

Maar die regeneratie wordt het 

Duinwaterbedrijf niet door iedereen in 

dank afgenomen, benadrukt Jonker in zijn 

lezing. Veel wandelaars in het duingebied 

zijn gehecht geraakt aan de naaldbomen 

die daar helemaal niet thuishoren en 

protesteerden hevig tegen het kappen 

hiervan. “We hebben het natuurbeheer te 

technocratisch aangepakt”, aldus Jonker, 

“waardoor mensen zich niet welkom meer 

voelen. Daar gaan we iets aan doen.” 

De hoop dat dit – bijvoorbeeld in de 

Harnaschpolder - zal kunnen gebeuren 

door middel van moderne technieken als 

membraamtechnologie, zoals uit de zaal 

geopperd wordt, slaat Jonker eveneens 

de bodem in. “Op oorlogsschepen kunnen 

ze uit zeewater drinkwater maken, maar 

vraag niet tegen welke kosten”, merkt hij 

op. En de aanleg van grijswatersystemen 

– waardoor voor het doorspoelen van 

het toilet en het doen van de was geen 

drinkwater meer hoeft te worden verspild 

– is sinds een desastreus experiment 

in de Utrechtse vinexwijk Leidsche Rijn 

verboden. 

Maar gesteld dàt DZH een deel van de 

duinen ontruimt, wat zal daarmee dan 

gebeuren? Daarover maakt Jonker zich 

weinig illusies. Het gebied zal steeds 

meer worden verstedelijkt. Nu al dreigt er 

steeds aan geknabbeld te worden. Zoals 

ongeveer een jaar geleden met het plan 

voor een helikopterplatform ten behoeve 

van het Internationaal Strafhof. Dat plan 

is gelukkig ingetrokken, maar waakzaamheid 

blijft geboden. Flats rukken op als 

kruiende ijsschotsen.” 

AVN-voorzitter Prillevitz verwacht niet 

dat vrijkomende duinen aan woningbouw 

opgeofferd zullen worden, maar prominent 

AVN-lid en natuurfilmer Jan van den 

Ende denkt daar heel anders over. Als 

de duinen eenmaal ‘leeg’ zijn, worden ze 

ontegenzeggelijk volgebouwd. Hij vindt 

het dan ook van groot belang om sterke 

natuuren milieuverenigingen te hebben. 

Het ziet er vooralsnog naar uit dat we 

met de aanwezigheid van DZH in de duinen 

moeten leren leven. De maatregelen 

die het bedrijf neemt om natuurminnende 

recreanten meer mogelijkheden te geven 

dan ze nu hebben, zullen dat een stuk 

makkelijker maken. 

Bob Molenaar 


Boerenmarkt is nu blij met nieuwe plek 

Hongerige Hofplaats-skaters die 

hun favoriete voedsel tot zich willen 

nemen, passeren tegenwoordig iedere 

woensdag op weg naar de Burger King 

de Boerenmarkt. Op het moment dat 

Branding de Hofplaats bezoekt, is het 

precies een jaar geleden dat deze biologische 

markt zich hier vestigde. Haar 

vaste stek naast de Grote Kerk moest ze 

opgeven vanwege de herinrichting van 

dat gebied. Een mooi moment voor een 

evaluatie en een blik in de toekomst. 

“Onze vaste klanten weten ons nu weer 

te vinden. We zitten nu weer ongeveer 

op het oude niveau”, vertelt biologische 

kaasboer Huug Haagoort, die de markt 

zo’n beetje coördineert. “We hadden met 

flink wat aanloopmoeilijkheden te kampen 

en we konden hier zelfs een paar keer 

niet terecht.” 

“We stonden dan weer hier, dan weer 

daar, tot zelfs voor het station. Dat gebrek 

aan continuïteit heeft de markt geen 

goed gedaan”, vult Joost van de Wiel van 

Zonnemaire Bakkerij aan. De status van 

internationale stad van recht en vrede 

met tal van koninklijke momenten maakt 

dat Den Haag van de standhouders veel 

improvisatievermogen eiste. 

“Ik werd een keer door een collega 

gebeld”, vertelt Haagoort, “die was bij de 

markt aangekomen en zag dat alles met 

hekken was afgezet. Er stonden radiowagens 

en wat al niet. De Dienst Marktwezen 

wist nergens van. Dat neem ik ze overigens 

niet kwalijk, die doen méér dan hun 

best. Maar wij moesten op zoek naar een 

vervangende locatie.” 

“Bij de begrafenis van Prinses Juliana 

konden we helemaal nergens terecht, herinnert 

Van de Wiel zich. “Dat kan gebeuren, 

maar als je zoiets pas hoort nadat je 

al ingekocht hebt ga je wel voor gaas. 

Maar nu weten we tenminste waar we 

aan toe zijn. We staan in principe hier, en 

als dat een keer niet mogelijk is staan we 

op Het Plein.” 

De huidige locatie van de boerenmarkt 

heeft de vorm van een grote driehoek. Zo 

sfeervol als de voormalige plek onder de 

monumentale bomen en rond de dorpspomp 

is het niet, maar de standhouders 

zijn tevreden. Van de Wiel: “We zitten hier 

veel meer in de loop dan voorheen. Er 

komt vaak winkelend publiek kijken wat 

dit hier is. De tram stopt pal naast ons, 

wat ook heel gunstig is. En het is ruim, 

zodat we nog meer kramen erbij zouden 

kunnen zetten.” ”De dagelijkse benodigdheden 

zijn hier goed vertegenwoordigd”, 

vult Haagoort aan, “maar we willen er 

een stuk of drie, vier wat meer gespecialiseerde 

kramen bij hebben.” “Er heeft 

al iemand belangstelling getoond om 

koffie en thee te gaan verkopen”, weet 

Van de Wiel. “Die zou ’s zomers in het 

midden van de markt een terrasje kunnen 

neerzetten. Wat vlaggen zouden ook leuk 

kunnen zijn.” 

Om leden van de Tweede Kamer op 

de markt te attenderen zijn dergelijke 

kunstgrepen niet nodig. De Boerenmarkt 

bevindt zich pal voor het kamergebouw en 

naast het Binnenhof. “Dat leidde wel tot 

bepaalde veiligheidseisen”, legt Haagoort 

uit. “De kramen moesten van doorzichtige 

zeilen worden voorzien. En onze bussen 

mogen er niet achter geparkeerd worden. 

Kamerleden? Neenee, die komen hier 

niet.” “Af en toe, van GroenLinks of de 

SP”, corrigeert Van de Wiel. “Maar het personeel 

is hier goed vertegenwoordigd.” 

Op het moment dat Branding de markt 

bezoekt, vertoont deze het oude vertrouwde 

beeld. Veel mensen die met de 

fiets komen en hun fietstassen volladen. 

Bij een van de groentenhandelaren, bijvoorbeeld, 

of bij een van de zuivelkramen. 

Bij de handelaar in droogwaren. Bij Van de 

Wiel, natuurlijk, waar Hagenaars één keer 

in de week hun dagelijks brood kunnen 

aanschaffen. Of bij de biologische slager, 

die goede zaken doet. En dat past dan 

weer prima in de tendens dat de omzet in 

de biologische sector vooral groeit in de 

categorie dooie beesten. 

In de sector non-food biedt de biologische 

markt een kraam met stenen, 

mineralen en drogisterij-artikelen, een 

kraam met ecokleding en een bloemenkraam. 

Die, behalve ecobollen, planten en 

bloemen, ook vogelkastjes verkoopt die 

er alleszins gerieflijk uitzien. 

“Hé, wat vond je van die croissant? 

Lekker hè?”, roept Van de Wiel plotseling 

naar een passerende politieagente. “Hij 

was ànders”, luidt het antwoord. “Maar 

lekker.” 

Bob Molenaar 


Halsbandparkieten stellen tellers voor raadsels 

We kijken er al niet meer van op: grote 

groepen groene, tropische vogels die luid 

krijsend overvliegen. Het lijkt wel of het 

er steeds meer worden. Maar is dat ook 

zo? De Vereniging voor Vogelonderzoek 

SOVON was benieuwd of er inderdaad 

steeds meer Halsbandparkieten in Nederland 

voorkomen en riep 12 november 

2004 uit tot dag van de landelijke slaapplaatstelling. 

Tom Loorij van de Haagse 

Vogelbescherming deed mee en vertelt 

hieronder hoe hij zich bijna had verteld. 

Waarom worden nu juist de slaapplaatsen 

geteld? Omdat de halsbandjes 

er in de herfst en de winter gezamenlijke 

slaapplaatsen op na houden, waar alle 

vogels uit de verre omgeving de nacht 

doorbrengen. 

De tellingen in Den Haag en omgeving 

zouden een cruciale rol spelen, gezien 

de grote aantallen die hier voorkomen. 

De veruit belangrijkste slaapplaats in 

de regio, in Park ’t Loo in Voorburg, is 

waarschijnlijk ontstaan rond 1996 en telde 

toen ca. 300 slapende vogels. Daarna 

groeide hun aantal hard en omstreeks de 

eeuwwisseling zaten er ca. 1.000 exemplaren. 

Slaapplaatsen elders in Den Haag 

waren echter niet bekend. Uit waarnemingen 

van anderen was gebleken dat de 

parkieten die overdag Delft en Zoetermeer 

bevolken, tegen de avond naar Voorburg 

vliegen. Waarschijnlijk geldt dit ook voor 

het leeuwendeel van alle parkieten in Den 

Haag, Rijswijk, Voorburg, Leidschendam 

en Wassenaar. 

Het is niet uitgesloten dat er ook nog 

andere slaapplaatsen in de Haagse regio 

zijn. Wat te denken van het Zuiderpark, 

Clingendael en het Rijkswijkse Te Werve? 

Alle vogelwachters van de Haagse 

Vogelbescherming en tal van andere actieve 

leden werden opgeroepen om op de 

teldag overal rond te kijken of ze ergens 

slaapplaatsen konden ontdekken. Ook 

in Leiden en Zoetermeer werden tellers 

gecharterd. Aan het verzoek werd op grote 

schaal gevolg gegeven, maar nergens kon 

met zekerheid een slaapplaats geïdentificeerd 

worden. Alleen in de omgeving 

van Clingendael en aan de Neuhuyskade 

werden met zekerheid in totaal drie kleine 

slaapplaatsen vastgesteld, van enkele 

tientallen exemplaren elk. 

Een paar populaire platanen 

Bleef dus over de telling in Voorburg. 

En dat tellen is zeker niet eenvoudig. De 

Halsbandparkieten hadden, wist ik, twee 

platanen die zij meestal als slaapbomen 

gebruikten. Pas een minuut of twintig 

voordat het donker wordt, komen de 

eerste vogels aan. Al heel snel komen 

dan van alle kanten groepjes van tien 

tot vijftig exemplaren aanscheren, soms 

laag over de grond. Ze gaan dan, luid 

kwetterend, eerst met z’n allen in een 

paar bomen in de buurt van de echte 

slaapbomen zitten, de zogenaamde voorverzamelbomen. 

En dan, opeens, als het 

al aardig schemerig begint te worden, 

geeft er kennelijk één een seintje en dan 

begint het. Achter elkaar vliegt de ene 

groep na de andere van de voorverzamelbomen 

naar de slaapbomen. Soms een 

groepje van tien, dan weer een enkeling, 

dan weer vijftig of meer tegelijk. En dan 

is het de clou om als een razende al die 

groepjes achter elkaar te tellen. Dat gaat 

dan ongeveer zo: je schat eerst hoe groot 

een groepje van tien is; een ander groepje 

is ongeveer drie keer zo groot, dus dat 

zijn er dertig, enzovoort. En het gaat 

razendsnel. Je komt ogen tekort. Want 

ze komen van links en van rechts, van 

onderen en van boven, van achter je rug 

om en van voor je uit de boom in. Binnen 

tien tot twaalf minuten zijn ze allemaal 

overgevlogen en zitten ze bij voorkeur zo 

hoog mogelijk in de boom. Al met al een 

spectaculair gezicht. Intussen is het dan 

al aardig donker geworden en wordt het 

langzamerhand stiller en stiller… Na een 

half uurtje hoor je niets meer. De kale 

boom lijkt weer groene blaadjes te hebben 

gekregen. 

Verwarring alom 

Bij een proeftelling, een paar dagen 

voor de echte teldag, kwam ik uit op 1500 

tot 1800 exemplaren, dus al veel meer 

dan enkele jaren geleden. Op 12 november 

telde ik samen met een andere enthousiaste 

vogelaar, Martin van der Reep. Wie 

schetst onze verbazing dat de teller toen 

uiteindelijk bleef steken op maar liefst 

3475 stuks! Veel en veel meer dan we 

gedacht hadden. Op zulke aantallen waren 

we helemaal niet voorbereid. Drie- of zelfs 

twaalfhonderd vogels tellen in een kleine 

twaalf minuten is nog goed te doen, maar 

bijna 3500 is andere koek! Hadden we 

ons vergist? Martin telde er systematisch 

steeds wat meer dan ik. We besloten het 

zondag de 14e nog eens over te doen. 

Martin kwam toen op 2970 uit en nu had 

ik de meeste: bijna 3200! Martin had ditmaal 

wat voorzichtiger geteld en ik wat 

ruimer. We besloten uiteindelijk 3200 aan 

SOVON als gemiddelde door te geven. 

Maar daarmee is het telavontuur in 

Voorburg nog lang niet uit. De dag na de 

teldag, bij opnieuw een telling, kwam ik 

tot ‘maar’ 2700 stuks. Hadden Martin en 

ik ons in de euforie van het enorme aantal 

laten meeslepen? Ik vroeg daarom de 

zeer ervaren teller Eduard Opperman om 

op maandag 15 november samen met mij 

ook een telling te verrichten. Hij kwam die 

avond tot slechts 2300 exemplaren, ik tot 

2100. Waar was de rest? 

Vogels tellen als media-event 

Woensdag 17 november moesten Martin 

en ik weer aan de slag, nu voor 

Radio West. Dat werd een hele happe- 

De Halsbandparkiet (Psittacula krameri) 

Halsbandparkieten komen van oorsprong voor in India, 

Pakistan en Oost-Afrika. Ze nestelen in natuurlijke nestholten, 

maar ook in holten in gebouwen. Hun naam danken ze aan de 

halsband, die overigens alleen de mannetjes hebben. Vrouwtjes 

en jonge vogels missen de halsband. Sommige vogels zijn knalgeel 

of blauw. 

De Halsbandparkiet is al heel lang een kooivogel en wordt 

ook in Europa op grote schaal gekweekt. De vogels die nu 

in Nederland rondvliegen zijn afkomstig van ontsnapte of 

losgelaten kooivogels. In de Haagse regio werden de eerste 

vogels eind jaren zestig van de vorige eeuw gesignaleerd in 

park Ockenburgh, De Voorden (Rijswijk) en Vreugd en Rust 

(Voorburg). De populatie groeide aanvankelijk langzaam. De 

vogels gaan namelijk pas in het derde levensjaar broeden en 

nauwelijks meer dan één jong per paar brengt het tot volwassen 

vogel. Wel kunnen ze heel oud worden. 

Pas vanaf eind jaren tachtig zit de groei er flink in. Behalve 

rond Den Haag bevinden zich populaties in Amsterdam (de 

grootste populatie), Rotterdam, Leiden en Haarlem. 

De vogels leven vrijwel uitsluitend van plantaardige kost, 

zoals vruchten, bessen, bloemknoppen en zaden. In de winter 

komen ze, net als mezen, af op de vetbollen en pindasnoeren. 

Halsbandparkieten kunnen heel goed tegen de kou; oorspronkelijk 

komen ze voor tot aan de voet van het Himalayagebergte, 

waar de nachten en de winter ook erg koud zijn. 


ning. Uiteindelijk bleef de teller steken op 

maar liefst 3470 exemplaren: een absoluut 

record en vergelijkbaar met de aantallen 

van vrijdag de 12e. Maar nog was het niet 

voorbij: de volgende dag wilde TV West het 

hele gebeuren filmen, dus toog ik voor de 

zesde keer naar de beroemde platanen. 

Vanwege het slechte weer viel er echter 

niet te filmen en ook kwamen er zeker niet 

meer dan tweeduizend slapers opdagen. 

De climax van het verhaal kwam echter 

op 28 november. Ook de Haagsche Courant 

wilde het spektakel wel eens meemaken. 

Dus wederom (op zondag nota bene!) op 

naar Park ’t Loo. Maar een kwartier voor 

het donker werd, was er in de normale 

voorverzamelbomen geen parkiet te bekennen. 

Ik vreesde al dat ze verkast waren, 

zoals al eens eerder was gebeurd. Maar 

gelukkig zag ik plotseling in een ooghoek 

een grote groep vliegen. Ze begonnen zich 

met z’n allen te verzamelen in één enkele 

slaapboom in de brede berm van de Prins 

Bernhardlaan, een drukke, fel verlichte 

weg langs het park. Overigens was ook 

deze slaapplek niet nieuw, want ze zaten 

daar gedurende langere of kortere tijd wel 

vaker. Wellicht omdat ze het niet zo prettig 

meer vinden om in die volgepoepte platanen 

te slapen. 

In de loop van de avond werd ik echter 

nieuwsgierig of ze daar nu echt de nacht 

zouden doorbrengen. Of zouden ze misschien 

in het donker toch weer stiekem 

terugkeren naar de bomen waarin ze tijdens 

de officiële telling ook sliepen? 

Geen van beide, zo bleek. Ik vond ze 

precies twee bomen verderop in de berm 

van de Prins Bernhardlaan, vlakbij het verkeerslicht 

op de hoek van de Spinozalaan. 

Overigens hebben zij ook daar wel vaker 

zitten slapen, soms weken achter elkaar. 

Haagse regio op nummer één! 

De landelijke score op 12 november 

bedroeg minimaal 5400 Halsbandparkieten, 

waarvan dus op z’n minst 60% in 

twee bomen in een Voorburgs park zou 

overnachten. Een bijzondere constatering. 

Vergeleken met de schatting voor 2000 

(ca. 1500 exemplaren) betekent dit landelijk 

een enorme toename. Ook het aantal 

broedende paartjes is de laatste jaren 

waarschijnlijk snel toegenomen. Werd het 

aantal broedparen rond 2000 op 220 

geschat, waarvan de helft in Den Haag 

en omgeving, SOVON schat voor 2005 

dat voor heel Nederland wellicht de vijfhonderd 

wordt bereikt. Op grond van de 

laatste telresultaten zouden dat er best 

wel eens nog wat meer kunnen zijn. 

De populatie zal de komende jaren 

zeker nog sterk zal groeien, maar de 

grens van wat er nu nog in die paar 

bomen in Voorburg kan slapen lijkt bijna 

bereikt. Ze zullen zich dus over meer 

bomen moeten verdelen of zelfs een heel 

andere slaapplaats moeten zoeken. Ook 

het aantal broedparen in Den Haag en 

randgemeenten zal zich vroeg of laat wel 

stabiliseren. De Halsbandparkieten zullen 

zich dan langzaam maar zeker verder over 

Nederland verspreiden. Het zijn uitstekende 

vliegers die gemakkelijk open ruimtes 

kunnen overbruggen. Het aandeel van de 

Haagse parkieten in het landelijk totaal zal 

dan ook langzaam afnemen. 

De vraag waar de parkieten blijven 

die op sommige avonden niet naar de 

Voorburgse slaapplaats komen, is nog 

onbeantwoord. Zijn er dan toch andere, 

Exoten 

Halsbandparkieten zijn exoten: de soort 

komt niet van nature in Nederland voor en 

heeft ons land ook niet op eigen kracht 

kunnen bereiken. Exoten hebben zelden 

natuurlijke vijanden en kunnen schadelijk 

zijn. In principe huldigt de Haagse 

Vogelbescherming het standpunt: wie zijn 

wij om vogels die in de natuur leven, te 

elimineren. Ongeacht waar ze vandaan 

komen en wat ze doen om in leven te 

blijven. In India richten Halsbandparkieten 

economische schade aan de fruitoogst 

aan, maar daar gaat het om aantallen die 

vele malen hoger zijn dan in ons land. 

Het meest serieuze probleem is natuurlijk 

- ook vanuit vogelbeschermingsstandpunt 

- of er een negatieve invloed is op 

de plaatselijke fauna. Denk aan concurrentie 

met andere holenbroeders als de 

Grote Bonte Specht en de Boomklever. 

Bij spechten speelt dit waarschijnlijk niet, 

incidentele slaapplaatsen elders in Den 

Haag? En welke vogels blijven daar dan 

slapen? Zijn dat de vogels die van ver 

moeten komen? 

En welke eisen stellen ze eigenlijk 

aan de slaapplaats? Het lijkt erop dat ze 

slaapbomen uitkiezen die een vrij uitzicht 

bieden en van alle kanten aangevlogen 

kunnen worden. Maar wat bezielt ze soms 

speciaal bomen op niet bepaald verkeersluwe 

punten in het volle licht van straatlantaarns 

uit te zoeken? 

En hoe is de bezetting van de slaapplaatsen 

in de loop van het seizoen? Het 

is bekend dat ze in het voorjaar en de 

zomer ’s nachts in de omgeving van hun 

broedterritorium blijven. Maar wanneer 

wordt de top bereikt? Wat is de functie 

van die voorverzamelbomen? En maken ze 

ook nog slaapvluchten als het helemaal 

donker is? 

Eén heel belangrijke vraag kunt u in 

ieder geval helpen te beantwoorden: waar 

zijn er elders in Den Haag en omgeving nog 

slaapplaatsen? Om die te kunnen lokaliseren 

is het kennelijk nodig om in ieder geval 

vaker dan één keer verdachte plekken in 

de gaten te houden. In dit artikel heeft u 

kunnen lezen waar u op bedacht moet zijn. 

Wie denkt zo’n slaapplaats met zekerheid 

te hebben vastgesteld, laat het mij 

weten en probeer te tellen hoeveel er 

ongeveer slapen. Alvast bedankt! 

Tom Loorij 

tloorij@xs4all.nl 

Rozentuin 31, 2272 XA Voorburg 

omdat spechten ieder jaar een nieuw hol 

uithakken en de Halsbandparkiet alleen 

oude nestholten gebruikt. De Boomklever 

wordt misschien wel concurrentie aangedaan, 

omdat die ook oude spechtenholen 

gebruikt. Er zijn aanwijzingen dat in 

groengebieden met heel hoge dichtheden 

aan parkieten een negatief effect merkbaar 

is. Maar pas op veel langere termijn 

kan beoordeeld worden waar dit toe leidt. 

Daar is wel meer onderzoek voor nodig. 

Het lijkt in elk geval wel zeker dat de 

aanwezigheid van voldoende nestholten 

de beperkende factor gaat worden voor 

uitbreiding van de Halsbandparkiet. 

Veel mensen beleven veel plezier aan 

de groene, kwetterende vogels. Ze zijn 

onderdeel van de stadsnatuur geworden. 

Wie zijn wij mensen om uit te maken 

of daarin nu meer Boomklevers of meer 

Halsbandparkieten moeten voorkomen? 


Column 

door Adriaan Bontebal 

DE DESKUNDIGEN 

‘Sophie, Gerrit, Smilla, Droppey, 

Wausje, Pluk, Skitty: de blikopener is 

weer thuis.’ Als ik in een uitbundige 

bui ben - het komt voor - begroet ik op 

deze manier mijn katten. Het zijn er maar 

zeven, het moet tenslotte niet te gek worden. 

Of het hele stel ook thuis is, is maar 

de vraag: het keukenraam staat altijd op 

een kier en de beesten struinen door het 

hele hofje. En verder. Alleen Sophie redt 

het niet meer. Ze mist net als ik een achterpoot 

en nu, op haar achttiende, lukt 

het haar niet meer om via het aanrecht en 

de vensterbank het keukenraam te bereiken. 

Soms laat ik haar door de voordeur 

naar buiten, maar met een minuut of vijf 

heeft ze het wel weer gezien en mekkert 

ze: laat mij erin. 

Ondanks dat Soof en ik dezelfde 

handicap hebben, kom ik nog overal. (Hoe 

zij die poot is kwijt geraakt weet ik niet, 

bij mij was het een motorongeluk - in lollige 

buien vertel ik dat ik in Cambodja bij 

de mijnopruimingsdienst heb gezeten.) Ik 

geef toe: ik probeer nooit via het aanrecht 

naar buiten te komen. In tegenstelling tot 

mij spurt ze nog steeds wel de trap op en 

af. Als ik aan de tafel zit, klimt ze op een 

stoel en van de stoel op de tafel om zo 

van de tafel op mijn schoot te springen. 

Een beetje omslachtig, maar het werkt. 

Zit ik in mijn luie stoel, met een krant of 

boek op schoot, wil zij er altijd bij, maar 

dat lukt haar dan net weer niet: dan moet 

ik haar optillen. 

Gerrit is soms een paar dagen weg. 

Hij is ‘geholpen’, dus het is niet zo dat 

hij achter de vrouwen aan gaat. Dacht ik. 

Maar laatst ben ik erachter gekomen dat 

hij tijdens zijn afwezigheid bivakkeert bij 

een buurvrouw, een dame die zelf helemaal 

geen katten heeft, maar tijdens de 

logeerpartijen speciaal iets voor hem in 

huis haalt. Dierenliefhebber als ik ben 

heb ik Gerrit aangeboden: ‘Als mijn kop 

je weer even tegenstaat, blijf jij dan lekker 

hier, dan ga ik wel zolang naar de 

buurvrouw.’ We zijn er nog niet uit en de 

buurvrouw is nog niet gehoord. 

Wat ik wil zeggen: net als mensen 

zijn mijn katten individuen. Ze zijn 

allemaal verschillend, hebben elk hun 

eigen eigenaardigheden. Als ik probeer te 

slapen, hoor ik, met de ogen dicht, wie 

er naast mijn hoofdkussen komt liggen. 

Zelfs van grote afstand zie ik ook uiterlijk 

het verschil - ik heb een goede bril. Is het 

Wausje of Smilla, beiden lapjes? Is het 

Gerrit, Drop of Pluk, alledrie zwart-wit? 

En dan zijn er mensen die het 

verschil niet zien tussen een iep en een 

beuk. Tussen een vink en een koolmeesje. 

Tussen een inkt- en een parasolzwam. 

Mensen die niet echt dom zijn, maar die 

abstracter hebben doorgeleerd en zich 

interesseren voor andere zaken. Zij kennen 

het verschil tussen een Hummer en 

een Cherokee. Tussen Versaci en Fong 

Leng. Dat zijn de mensen die de beslissingen 

nemen, de ingrijpende beslissingen 

nemen. De mensen die een lief parkje 

willen slopen om er een toeristische 

attractie neer te zetten. Laat dat toch aan 

de experts over. Laat ons, liefhebbers en 

kenners, daar over beslissen! 

Overigens: wist je dat Reigersbergen 

ook een elzenbroek heeft? Langs de beeldenpartij 

en dan rechtsachter in de hoek. 

Adriaan Bontebal 

bontebal@bart.nl 

Binnenstadsconferentie op 1 juni 2005 

Een stad als Den Haag is als geheel 

gebaat bij een vitale lokale economie. 

Daarbij hoort een gezond winkelbedrijf 

in een goed bereikbare binnenstad. Voor 

de bewoners en het winkelende publiek 

in de binnenstad zijn gezonde lucht, 

een goed milieu, een prettig winkelklimaat 

en verkeersveiligheid minstens zo 

belangrijk. 

Het valt niet te ontkennen dat door de 

soms slechte bereikbaarheid er winkels 

in de binnenstad zijn die het hoofd maar 

met moeite boven water weten te houden. 

Maar er zijn ook bewoners die datzelfde 

gevoel hebben wat betreft hun leefomgeving 

en gezondheid. Het valt namelijk 

evenmin te ontkennen dat de binnenstad 

op het gebied van gezondheid en milieu 

de nodige problemen kent. En vrijwel 

iedereen maakt zich inmiddels zorgen 

over de binnenstedelijke luchtkwaliteit. 

Onlangs werden de Haagse Veerkades in 

het televisieprogramma Zembla publiekelijk 

uitgeroepen tot de vieste straten 

van Nederland. Deze conclusie komt 

onder meer voort uit de eigen Haagse 

Rapportage Luchtkwaliteit 2003 en uit 

RIVM-metingen. In het Plan van aanpak 

Luchtkwaliteit 2004-2010 is een halfslachtige 

poging gedaan deze snelgroeiende 

problematiek aan te pakken. 

De verschillende belanghebbenden 

staan over het algemeen lijnrecht tegenover 

elkaar. Het Haags Milieucentrum 

(HMC) heeft het initiatief genomen om 

een binnenstadsconferentie te organiseren. 

Deze conferentie, getiteld Binnenstad 

Buitengewoon Beleefbaar, moet eraan 

bijdragen dat de belanghebbende partijen 

de problemen in Den Haag zelf met elkaar 

bespreken en zo wellicht bijdragen aan 

een oplossing met een breed draagvlak. 

De conferentie wordt georganiseerd in 

samenwerking met het bedrijfsleven in 

de binnenstad (verenigd in de BOF, de 

Binnenstad Ondernemers Federatie), de 

Kamer van Koophandel en diverse bewonersorganisaties. 

Het HMC nodigt de gemeente, het 

bedrijfsleven, de bewoners en milieuorganisaties 

uit om met elkaar van gedachten 

te wisselen over de vraag of het mogelijk 

is om een buitengewone bereikbaarheid 

van de binnenstad te laten samengaan 

met een buitengewone leefbaarheid. 

Wethouder Bruins opent de conferentie 

met een speech over dit onderwerp. 


Agenda 

editie april / mei / juni 2005 

iedere 2e vrijdag van de maand 

> Wandelcafe Leiden 

aanvang: 20.00 uur 

plaats: Middelstegracht 85, 

Leiden 

informatie: 071 5227079 

organisatie: NIVON 

iedere zaterdag 

> Onderhoud Vogelreservaat 

Ackerdijk 


verzamelplaats: beheerboerderij 

reservaat 


organisatie: Ver. voor Natuuren 

Milieubescherming Pijnacker 

tot 16 juni 

> Tentoonstelling Poepgoed! 

open: ma-vr 9.00-16.30 uur 

plaats: Paviljoensgracht 3 


organisatie: Milieu Informatie 

Centrum, www.denhaag.nl/mic 

donderdagen 7, 14, 21, 28 april 

> Vogelzang Westduinpark 

verzamelen: 06.30u duinopgang 

Laan van Poot/Fuutlaan 

informatie: 070 365 28 89 

organisatie: KNNV 

zaterdag 9 april 

> Wandeling Te Werve 


verzamelplaats: ingang Van 

Vredenburchweg Rijswijk 

informatie: 070-3681400 of 

070-3858676 

organisatie: IVN 

> Workshop: ‘Stuken met 

leem’ 


plaats: Ecotoon, Witte de 

Withstraat 43 

informatie: 070 345 78 47 

organisatie: St. Aarde-Werk 

> Wandeling De Horsten 


verzamelplaats: ingang 

Horstlaan, Wassenaar 


070-3858676 


> Meditatief ligconcert 


plaats: Hugo de Grootstraat 8 

informatie: 070 345 78 47 

organisatie: Stichting Aarde- 

Werk 

zondag 10 april 

> Excursie Madestein 


verzamelplaats: Ministerie 

van Landbouw 

informatie en opgave voor 

6 april: 070 3556283/06 

18436925 

organisatie: Haagse 

Vogelbescherming 

> Wandeling De Uithof 


verzamelplaats: Meppelweg 

bij eindpunt van tram 6 


070-3858676 


woensdag 13 april 

> Cursus ‘Het Keltische 

Bomenorakel’ 


plaats: Hugo de Grootstr. 8 

informatie: 070 345 78 47 


vrijdag 15 april 

> Shambala maaltijd 


plaats: Geverstraat 48, 

Oegstgeest 

informatie: 070 345 78 47 



> Excursie Vliegveld 

Valkenburg 



van Landbouw 

info en opgave (voor 12/4): 

070 3556283/06 18436925 



> Fietstocht Krimpenerwaard 



> Groenochtend met plantenruilbeurs: 

voorjaarssnoei 

heesters 


plaats: Stadskwekerij, 

Kwekerijweg 8a (toegang via 

Badhuisweg) 


organisatie: KMTP/Groei & 

Bloei 

> Voorjaarswandeling door 

Leidschendam 


verzamelplaats: parkeerplaats 

Veursestraatweg 102A, 

Leidschendam, bus 45 


070-3858676 



> Wandeling Westduinen de 

natte pan 


verzamelplaats: eind De 

Savornin Lohmanlaan - hoek 

Laan van Poot 


070-3858676 


> Wandeling Pan van Persijn 


verzamelplaats: t.o. Pannenkoekenhuis 

Wassenaarseweg 

tussen Wassenaar en Katwijk, 

bus 90 


070-3858676 


dinsdag 19 april 

> Milieucafé De Derde Dinsdag 


plaats: Café De Ooievaar in 

Het Atrium, Spui 70 


organisatie: Haags 

Milieucentrum 


> Excursie Tiengemeten 



van Landbouw 


070 3556283/06 18436925 



> Wandelexcursie Zoetermeer 

verzamelen: 09.05u hal Den 

Haag Centraal Station bij Bruna 

informatie: 070 320 14 85 


> Wandeling Madestein 


verzamelplaats: 

Pannenkoekenhuis Hans & 

Grietje 


070-3858676 


> Wandeling De Uithof 


verzamelplaats: Hengelolaan 

eindpunt bus 14 en bus 25 


070-3858676 



> City-Duin-wandeling 


verzamelplaats: De Bataaf in 

de Scheveningse Bosjes 



Milieucentrum 


Wandeling Scheveningenhaven: 

basaltdijk 


verzamelplaats: vuurtoren 


070-3858676 


> Wandeling Vlietland 

Bloeiende bomen 


verzamelplaats: uitkijktoren 

Kniplaan, Leidschendam- 

Stompwijk 


070-3858676 

woensdag 27 april 

> Wandeling Sorghvliet 

Blauwe bloemetjes 



Scheveningseweg hoek 

Adriaan Goekooplaan 


070-3858676 


> Wandeling Heimanshof 


verzamelplaats: stadsboerderij 

Zuiderpark, ingang 

Vreeswijkstraat 


070-3858676 





plaats: Hugo de Grootstr. 8 

informatie: 070 345 78 47 


vrijdag 29 april t/m zondag 1 mei 

> Introductieweekend: 

Sjamanisme 


informatie: 070 345 78 47 



> Auto-excursie 

Krimpenerwaard 

informatie: 070 366 36 95 


> Geraniummarkt 

tijd: 8.00-17.30 uur 

plaats: Lange Voorhout 



Bloei 

zondag 1 mei 

> Nachtegalentocht Meijendel 



bij boerderij Meijendel 


070 3556283/06 18436925 



> Wandeling Ockenburg 



070-3858676 


zondag 1 mei-vrijdag 6 mei 

> Excursie Berlijn 



woensdag 4 mei 

> Wandeling Clingendael 

Sporen uit de 2e Wereldoorlog 


verzamelplaats: hoofdingang 

Wassenaarseweg 


070-3858676 


donderdag 5 mei 

> Wandeling Waalsdorpervlakte 



einde Oude Waalsdorperweg 

bij infobord 


070-3858676 


donderdag 5 - zondag 8 mei 

> Vogels kijken op 

Schiermonnikoog 



zaterdag 7 mei 

> Auto-excursie Stompwijk 

verzamelen: 09.00 uur bij 

Ministerie van Landbouw 

informatie: 070 365 28 89 


> Open dag egelopvang 

tijd: 14.00-16.00 u 

verzamelplaats: volg v.a. hoek 

De Savornin Lohmanlaan - 

Laan van Poot bordjes 

Egelopvang de duinen in 


organisatie: St. Egelopvang 

> Wandeling Westduinen tgv 

Open Dag Egelopvang 


verzamelplaats: zie hierboven 


070-3858676 


zondag 8 mei 

> Excursie Flevopolder 



van Landbouw 


070 3556283/06 18436925 



woensdag 11 mei 





informatie: 070 345 78 47 



> Open introductieavond 

Bergwerk 



informatie: 070 345 78 47 



> Bezoek Volkstuincomplex 

Nut en Genoegen 

plaats: Meppelweg 882, hoek 

Dedemsvaartweg 




Bloei 

> Workshop: ‘Het labyrint, 

een inwijdingsweg’ 



informatie: 070 345 78 47 


> Wandeling De Horsten 



Papeweg Wassenaar 


070-3858676 


zondag 15 mei 

> Gezinswandeling Meijendel 

+ Opening strandvondstenmuseum 


verzamelplaats: bezoekerscentrum 


070-3858676 


dinsdag 17 mei 

> Milieucafé De Derde Dinsdag 


plaats: Café De Ooievaar in 

het Atrium, Spui 70 



Milieucentrum 


> Tibetaanse boeddhistische 

maaltijd 



informatie: 070 345 78 47 



> Excursie Bommelerwaard 



van Landbouw 

infoen opgave (voor 17/5): 

070 3556283/06 18436925 



> Excursie Scheveningen 

verzamelen: 09.00u aan 

begin Noorderhavenhoofd 

informatie: 070 365 28 89 



éénjarigen, bloembakken 

vullen en verzorgen 


plaats: Stadskwekerij, Kwekerijweg 

8a (toegang via 

Badhuisweg) 



Bloei 

> Workshop: ‘Ko(s)misch 

timemanagement’ 



informatie: 070 345 78 47 



zondag 22 mei 

> Strandexcursie Kijkduin 

ivm Week van de Zee 


verzamelplaats: muziekkiosk 


070-3858676 


Gezinsexcursie Vlietland 

water-slootjes 


verzamelplaats: uitkijktoren 

Kniplaan, Leidschendam - 

Stompwijk 


070-3858676 


vrijdag 27 mei 

> Druidenlezing 



informatie: 070 345 78 47 


27, 28, 29 en 30 mei 

> Trekkershuttenweekend 

Limburg 

informatie: 070 3556283/06 

18436925 




> Wandeling Heempark 

H.J.Bos Thema: zand ivm de 

Week van de Zee 


verzamelplaats: kinderboerderij 

Madestein, ingang 

Monsterseweg 


070-3858676 


> Muziekworkshop: ‘Zicht op 

je eigen patronen’ 



informatie: 070 345 78 47 


> Meditatief ligconcert 



informatie: 070 345 78 47 


zondag 29 mei 

> Wandeling 

Wassenaarseslag 


verzamelplaats: opgang 

strand 


070-3858676 


> Wandeling Scheveningenhaven: 

zeereep ivm de Week 

van de Zee 


verzamelplaats: windmolen 


070-3858676 


zaterdag 4 juni 

> Excursie Ilperveld 



van Landbouw 

informatie en opgave voor 

1 juni: 070 3556283/06 

18436925 




> Boerenburendag 

aanvang: 9.30 - 20.30 uur 

informatie: 070 345 78 47 

organisatie: Petrix (’s Peer 

catering)en Stichting Aarde- 

Werk 

> Boliviaanse maaltijd 


verzamelplaats: buurtcentrum 

de Heldenhoek aan de 

Elandstraat 

informatie: 070 345 78 47 




water in de tuin 

aanvang: 10 uur 

plaats: Stadskwekerij, 

Kwekerijweg 8a (toegang via 

Badhuisweg) 



Bloei 

zondag 19 juni 

> Midzomerzonnewenderitueel 


verzamelplaats: Hugo de 

Grootstraat 8 

informatie: 070 345 78 47 


dinsdag 21 juni 

> Milieucafé De Derde 

Dinsdag 


verzamelplaats: Café De 

Ooievaar in het Atrium van 

het stadhuis. 



Milieucentrum 

Voor de meest actuele informatie: kijk op www.haagsmilieucentrum.nl onder het kopje ‘Agenda’ 

KORT NIEUWS 

De Week van de Zee 

Van 21 tot en met 29 mei vindt voor de 

vierde keer de Week van de Zee plaats, 

ditmaal met als thema Een zee van zand. 

Speciale aandacht zal uitgaan naar het 

zand, als basis van onze kust. Er worden 

activiteiten georganiseerd zoals wedstrijden 

zand-sculpturen bouwen, nagespeelde 

dijkdoorbraken en excursies naar normaal 

voor publiek afgesloten stuifvalleien. Verder 

vinden discussies plaats over de vraag of 

zandsuppleties alleen nodig zijn voor de 

kustveiligheid, of kunnen ze ook worden 

ingezet voor recreatie en natuur? 

Op 21 mei wordt de Week spectaculair 

geopend met een rainbow-show 

van een sleephopperzuiger, waarbij 

zand voor de kust wordt opgespoten. 

De Week eindigt op 29 mei in de 

Scheveningse duinen met C’est ou la Mer?, 

een muziekstuk met theatrale elementen. 

Meer informatie en een actueel overzicht 

van activiteiten in onze regio vindt u op 

www.weekvandezee.nl. 

Stadse beesten 

De dieren die in de stad leven (zoals 

Halsbandparkieten, zie het artikel op pags. 

14 en 15) vormen het onderwerp van 

een tentoonstelling in het Amsterdams 

Historisch Museum, die loopt tot en 

met 4 september a.s. Bij de tentoonstelling 

verschijnt het rijk geïllustreerde 

boek Stadse Beesten, geschreven door de 

Amsterdamse stadsbioloog Remco Daalder. 

Zie voor meer informatie over de tentoonstelling 

www.ahm.nl, over het boek 

www.lubberhuizen.nl. 

‘Luchtalarm’ in actie 

Genoeg gepraat over vuile lucht, 

er moet eindelijk eens iets gebeuren! 

Dat vindt het onlangs opgerichte 

Actiecomité Haags Luchtalarm, dat een 

aantal acties in petto heeft op de 

Haagse hotspots – de punten in de 

stad waar de grenswaarden voor stikstofoxiden 

en fijn stof overschreden 

worden. 

Op www.haagsluchtalarm.nl leest u 

er meer over. 

Den Haag krijgt er een windmolen bij 

Den Haag is op dit moment twee stedelijke windturbines rijk: er staat een Windwall op het 

dak van HTM Infra aan de Maanweg en een Turby op het dak van het stadhuis. Waarschijnlijk eind 

april komt er een derde bij: op het dak van het Siemens-hoofdkantoor aan de Prinses Beatrixlaan. 

Op een symposium over Duurzame Technologie, op 24 mei, gaan deskundigen praten 

over onder meer de perspectieven van windenergie in een stedelijke omgeving. 

Wij houden u op de hoogte, via Branding en via www.haagsmilieucentrum.nl. 


Wandel mee door het Cityduinpark! 

Op 24 april a.s. organiseert het 

Haags Milieucentrum voor de tweede 

keer de Cityduinwandeling. Een leuke 

en leerzame wandeling door het groen 

in het noordoosten van Den Haag. Vanaf 

het startpunt De Bataaf volgt u een 

route van circa acht kilometer, die desgewenst 

ingekort kan worden. 

De volledige route voert door de 

Scheveningse Bosjes, langs park Sorghvliet 

naar de Joodse begraafplaats. Via de Ary 

van der Spuyweg – de voormalige rand 

van de stad – komen we bij de architectonisch 

zeer fraaie Rooms-Katholieke 

begraafplaats. Daarna voert de route 

recht over de algemene gemeentelijke 

begraafplaats, die uitgebreid bezichtigd 

kan worden. Deze begraafplaatsen zijn 

cultuurhistorische monumenten die al 

sinds het midden van de negentiende 

eeuw bestaan. Het zijn tevens waardevolle, 

groene locaties binnen de drukte 

van de grote stad. 

Van deze stilte naar grote drukte. 

Even verderop ligt het Hubertusviaduct. 

Aan de voet van het Hubertusduin wordt 

gewerkt aan de autotunnel die onder het 

Hubertusduin door zal gaan lopen met de 

bedoeling om het verkeer efficiënter om 

de stad heen te leiden. 

Bomenkap en badcultuur 

Waar gehakt wordt, vallen spaanders, 

luidt het spreekwoord. En waar gegraven 

wordt, is dat eveneens het geval. Voor 

de aanleg van de tunnelingang moesten 

heel wat bomen wijken. Deskundigen uit 

de Haagse groene verenigingen zien erop 

toe dat dit zorgvuldig gebeurt en dat het 

Hubertuspark - het volgende punt op 

de route van de Cityduinwandeling - de 

natuurwaarden terugkrijgt die het voorheen 

had. 

De route voert verder door het Hubertuspark 

via de St. Hubertusweg en het 

wandelpad om de sportvelden van Klein 

Zwitserland Klaarovers staan heen. paraat Voor wie om u deze veilig route te 

lang naar de vindt, overkant bestaat te brengen. hier de mogelijkheid 

De route voert langs fraaie voorbeelden van badplaatsarchitectuur, 

zoals hier aan de Van Lennepweg. 

Zwitserland. Voor wie deze route te lang 

vindt, bestaat hier de mogelijkheid van 

een doorsteek. Vandaar gaat het verder 

door straten met bijzondere architectuur: 

neo-renaissance, Jugendstil, art déco en 

de organische bouwstijl geven een goed 

beeld van de oude badplaatscultuur uit 

het begin van de vorige eeuw. 

Op het kruispunt van de parken steken 

we het oude kanaal naar Scheveningen 

over. Een halve eeuw geleden voeren 

hier nog passagiersboten, tegenwoordig 

varen de rondvaartboten van De Ooievaart 

erdoorheen. Via de Ver Huellweg lopen 

we vervolgens, langs de Waterpartij, terug 

naar het vertrekpunt bij De Bataaf. Daar 

vindt u een informatiemarkt waar tal van 

Haagse natuuren milieuorganisaties u 

informeren over hun activiteiten. 

Speciaal voor jeugdige deelnemers is er 

een wandelboekje met leuke opdrachten 

samengesteld en is een gratis kompasje 

beschikbaar. Voor wie meer wandelmogelijkheden 

binnen het Haagse Cityduinpark 

zoekt is de gratis Cityduinkrant ter plaatse 

beschikbaar. Ook van te voren op te 

vragen bij het Haags Milieucentrum (zie 

colofon voor adres). 

Het Cityduinpark 

De wandeling voert u door een deel 

van de mooiste stukken van groen Den 

Haag. De Haagse groengebieden liggen 

hier, slechts onderbroken door enkele 

wegen en woonbuurtjes, in een segment 

rond het Noodwesten van de stad. 

Tezamen vormen ze het Cityduinpark, het 

grootste Europese stadspark. Dat aaneengesloten 

groen is belangrijk voor de 

natuurwaarde van de stad. Daarom vindt 

het Haags Milieucentrum dat er aandacht 

moet zijn voor het behoud van ecologische 

verbindingen tussen die verschillende 

parken, zodat niet alleen de mens, 

maar ook de dieren zich ongehinderd 

kunnen verplaatsen. 

De deelname aan de Cityduinwandeling 

is gratis en voor iedereen toegankelijk. 

Langs de route staan gidsen die u vertellen 

over verschillende bijzonderheden die 

ter plaatse te zien zijn. 


X 

X 

X 


1 regel hoog 

2 regels hoog 

Onderschriften LINKS de pagina aflopend 

Onderschriften RECHTS de pagina aflopend 

Onderschriften midden 

> 

Artikel scheidingslijn. 

Let op: lijn begint en eindigd op de Guides, dus begint op 12mm en eindigd op 201 mm!!! 

Citaat kader. 

NB. Hier zitten de Text Wraps al bij! 

‘...Dit gaat meestal 

gepaard met het sneuvelen 

van een aantal citaten...’ 

Kaders. 

Let bij Kaders op dat de Character Styles 

al gedefineerd zijn. Dit Kader is zo gemaakt 

dat de bovenkant altijd lijnt met het basislijnstramien. 

De onderkant is net als bij de onderschriften 

zo gemaakt dat deze 4pts eindigd 

boven de eerstvolgende basislijn!!! 

X 

X

3 regels hoog 

4 regels hoog en MEER!!! 

Bij meerdere regels kunnen deze kaders 

gewoon naar beneden getrokken worden. 

Let op: de onderzijde eindigt 4pts 

boven de eerstvolgende basislijn!!!

Branding

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?