verstedelijking groene Herweijerhoeve sportcampus

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu
10de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2010
De Vlietzone
Den Haag krijgt een extra aansluiting
aan de oostzijde: de Rotterdamsebaan.
Luidt deze weg door de Vlietzone het
begin van grootschalige verstedelijking
in, of steekt de Provincie daar een
stokje voor?
Pag. 3
Groene uitjes
Traditiegetrouw vindt u ook in deze
zomer-Branding weer wat tips voor groene
recreatie dichtbij huis. Dankzij de
nieuwe recreatiekaart voor Den Haag en
omgeving is een route snel gepland!
Pgs. 8 en 9
Het Zuiderpark zindert
Achter stadsboerderij de Herweijerhoeve
verrijst een duurzaam gebouwd
paviljoen. Op de plek van het oude
ADO-stadion komt een grote sportcampus,
waar ook aan duurzaamheid
gedacht is – maar of dat genoeg is?
Pgs. 6, 7 en 20

Inhoud
Inhoud
Van de redactie
Een streep door de Vlietzone
Dag Stef, hallo Kees
Bouwen in de baksteen van Berlage
Groene uitjes
De Haagduinwandeling
Het Knaaghof
Smaakstof; Pètrix’ kookideeën
Korte berichten
De column van Julius Pasgeld
Ben ik wel groen genoeg?
Agenda
Permacultuur in het park
Colofon
2
3
4-5
6-7
8-9
10-11
12-13
14
15
16
17
18-19
20
> Hoofdredactie Bob Molenaar > Bijdragen Bob
Molenaar, Faadumo Ali, Pètrix, Julius Pasgeld > Fotografie
Bob Molenaar (pgs.1,6,7,8,9,10,11) Job Suijker (pag.3)
Sandra Kamphuis (pgs.4,5,12,13,14,15,17), Peter Oosterhout
(pag.17) > Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren
vóór 1 september 2010. Branding wordt met veel zorg
samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele
aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor auteursrechten
van ingezonden kopij > Oorspronkelijk ontwerp
Peter Lammertzen, VlamDesign > Opmaak Sandra
Kamphuis > Foto voorpagina Het Hemels Gewelf
tijdens de Haagduinwandeling > Druk Zijlstra Drukwerk,
Rijswijk
> Redactieadres Haags Milieucentrum, Groot Hertoginne
laan 203, 2517 ES Den Haag, t. 070 3050286, www.
haagsmilieucentrum.nl, info@haagsmilieucentrum.nl
> Gironr. 94256 tnv. Haags Milieucentrum
> Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of
openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever •
Van de redactie
Voor u ligt het zomernummer van Branding. Een luchtig nummer, zoals in dit
jaargetijde gebruikelijk, waarin we u traditiegetrouw enkele tips voor groene
recreatie dichtbij huis geven. In en om Den Haag is nog genoeg moois te vinden
– al kost het groene organisaties soms heel wat moeite om dat zo te houden.
De zomer is bij uitstek een seizoen om in de tuin te werken. Tuinieren is zowel
inspannend als ontspannend en maakt het mogelijk om uw eigen voedsel te verbouwen.
Er zijn nog nooit zoveel groenten aan de vergetelheid ontrukt als het
afgelopen jaar.
Op dit moment wordt op verschillende plekken in Den Haag aan nieuwe tuinen
gewerkt. Op de achterpagina van deze Branding kunt u lezen over het Eetbaar
Park in het Zuiderpark, maar ook elders in Den Haag Zuidwest – op het terrein
van volkstuincomplex Nut en Genoegen – is de stichting Gezonde Gronden
bezig een nieuwe permacultuurtuin aan te leggen. En weer een stukje verder, op
het terrein van de Internationale School, verrijzen zelfs een moestuin, een bloemenheuvel,
een bloemenweide, een ‘secret forest’ en een drijvende kas. Meer
over dit project leest u op de pagina’s 10/11.
Zo kleinschalig als het Eetbaar Park is dat momenteel in het Zuiderpark wordt
aangelegd, zo grootschalig zal het sportcomplex worden dat een paar honderd
meter verderop verrijst. Op pagina 6/7 wordt uitgelegd hoe de ontwerpers het
complex, ondanks de massaliteit ervan, toch in het park proberen te integreren.
En dan van het park even naar het bos: met ingang van dit nummer wordt
Branding gedrukt op FSC-papier, wat wil zeggen dat het papier gegarandeerd
afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Wilt u hierover meer weten,
neemt u dan gerust contact met de redactie op.
Wij wensen u veel leesplezier!
Haags Klimaatweb
Vindt u ook dat onze wereld nog langer mee moet
dan vandaag? Discussieer dan mee over wat daarvoor
zou moeten gebeuren op het Haags Klimaatweb:
http://haagsklimaatweb.ning.com
De uitgave van Branding
wordt mede mogelijk gemaakt
door steun van de
Nationale Postcode Loterij.
> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 8, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T. 3942211
> Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Jacob Hopstraat 8, 2582 TV Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638, 2502 AP
Den Haag, T. 3616822 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse Dierenbescherming
Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. M.
Witte, Strausslaan 331, 2551 NE Den Haag, E. hanneswitte@orange.nl > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Groot Hertoginnelaan 11, 2517 EA Den
Haag, T. 3654445 E. info@denhaag.groei.nl > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag,
inekegilbert@hetnet.nl > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON Zuid-Holland-West Seinpostduin
98 2586 EC Den Haag T. 3914725 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan
479, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse
Vogelbescherming, Altingstraat 12, 2593 SX Den Haag, T. 0174 213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, Wildenberg 3, 2716 ND Zoetermeer,
tel 06 29419577 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags
Milieucentrum, t. 3050286, www.haagsmilieucentrum.nl •
2 branding juli-september

Gezonde Gronden
Een streep door de Vlietzone
De kortste weg tussen twee punten is
een rechte lijn. Als die rechte lijn een weg
is, is die uitvoering ook doorgaans het
goedkoopste. Maar als die rechte lijn een
snelweg is die de Vlietzone doorsnijdt, is
het misschien toch goed om naar andere
alternatieven uit te kijken.
“De weg verscheurt de Vlietzone”,
aldus Mark Frima op de hoorzitting van
17 mei jl. inzake de Provinciale Structuurvisie.
“Rekening houdend met de hindercontouren
van een verkeersriool met
3600 auto’s per uur, blijft er van een groot
stuk van de nu nog groene Vlietzone een
onleefbaar gebied over. De weg beschadigt
de landgoederen. De weg doet
afbreuk aan de woonwijk Park Leeuwenbergh
en de Westvlietweg die ernaast
liggen. De locatie van de tunnelmond is
slecht voor de volksgezondheid van de
woonwijken die er vlakbij liggen.”
Frima, actief in de Vereniging Hoornwijck
en de Bewonerskring Park Leeuwenbergh,
is zelf met een alternatief gekomen:
een verlenging van de tunnel tot vlakbij de
A4, met de afwikkeling van het verkeer in
Knooppunt Ypenburg. De weg is dan niet
weg, maar gaat behalve onder de Vliet ook
onder de Vlietzone door. Naar zijn mening
is zijn oplossing niet duurder, en mogelijk
zelfs goedkoper, dan de manier waarop de
Rotterdamsebaan aangelegd lijkt te gaan
worden. Frima: “De oplossing waar de
gemeente Den Haag nu het meest serieus
naar kijkt is kostbaar: in het tracé zit een
lange boortunnel, maar ook vijf kortere
tunnels. Vooral die kortere tunnels maken
de weg nodeloos duur.”
Frima heeft zijn voorstel verscheidene
keren mogen uitleggen aan de ambtenaren.
“Ik kreeg complimenten van de ingenieurs.
Maar er is nooit een inhoudelijke
reactie op gekomen en ik zie er niets over
terug in de Nota van Uitgangspunten.”
Motie
De ‘Frima-variant’, ook wel A4-Direct
genoemd, is door de Klankbordgroep
Rotterdamsebaan in maart 2010 formeel
aangeboden aan het Haagse college. De
aanhangers van een groene Vlietzone
wisten de Haagse gemeenteraad te bewegen
een motie aan te nemen om de lange
tunnel te onderzoeken. Maar tot hun verontwaardiging
liet verkeerswethouder
Smit weten geen nader onderzoek te
willen doen naar de ‘Frima-variant’. Zijn
motivatie: “In de MER (milieueffectrapportage,
redactie) van 2008 zijn 13 varianten
onderzocht. Hier is vier jaar aan gewerkt.
Dit is zo uitgebreid onderzocht en dit
heeft zo lang geduurd juist vanwege de
betrokkenheid van de omgeving. Toen is
samen met buurgemeenten en stadsregio
een besluit genomen, mede ook op
advies van de Klankbordgroep, om het
tracé te kiezen dat momenteel wordt uitgewerkt.
Hiervan afwijken is gezien de
besluitvorming in het verleden daarom
niet meer opportuun.”
De Vereniging Houdt Vlietrand Groen
vraagt zich nu hardop af wat de waarde is
van de Haagse motie. En ook van de motie
van de gemeenteraad van Leidschendam-
Voorburg, waarin is uitgesproken dat
Voorburgers de weg niet mogen ruiken,
horen, zien of voelen. Bovendien is in de
MER-procedure onderzoek naar een optimale
locatie van de tunnelmond beloofd.
Het huidige standpunt van de gemeente
is onaanvaardbaar, vindt de vereniging.
Het briefverkeer tussen de buurgemeente
en de Residentie is dus vooralsnog niet
opgedroogd. Ook niet over de verplaatsing
van Golfvereniging Leeuwenbergh.
Die moet namelijk wijken voor de weg,
maar blijkt tot op heden nergens welkom
te zijn. Het ziet er nu naar uit dat elders in
de Vlietzone ruimte kan worden gevonden
ter vervanging van op te heffen holes.
Bouwplannen
De eerdergenoemde Provinciale Structuurvisie
zal trouwens belangrijke opmerkingen
over de Vlietzone gaan bevatten.
Provinciale Staten toonden zich bepaald
niet gecharmeerd van de grootschalige
bouwplannen die de gemeente Den Haag
voor dit gebied in petto heeft. In de volgende
Branding meer hierover.
De Vlietzone
De Vlietzone is het gebied tussen de Vliet
en de A4 en tussen de Hoornbrug en grofweg
het NS-emplacement. Sinds 1 januari
2002 is het overwegend Haags grondgebied,
maar kleine delen zijn nog in bezit
van Leidschendam-Voorburg en van Rijswijk.
Volgens Mark Frima heeft het
gebied wat kwaliteit en ligging betreft
een potentie vergelijkbaar met het Kralingse
Bos in Rotterdam en het Zuiderpark
in Den Haag.
In opdracht van Vereniging Houdt de
Vlietrand Groen heeft landschapsarchitect
Freerk Kiesow een innovatief ontwerp
voor de Vlietzone gemaakt waarbij
deze een overwegend groen-recreatief
karakter krijgt.
juli-september branding 3

De vertrekkende man: Stef de Niet
Stef de Niet trad aan en vertrok als voorzitter van het Haags Milieucentrum
in een roerige tijd. In beide gevallen was er gedoe om de gemeentelijke
subsidie. De Niet, met zijn beminnelijke optreden en goede contacten
ten stadhuize, leek de aangewezen persoon om de belangen van het
centrum te behartigen.
Van deze taak heeft hij zich zeven jaren lang met verve gekweten.
Maar toen hij onlangs met pensioen ging als directeur van Centrum
16.22 achtte hij de tijd aangebroken om ook te gaan snoeien in zijn vrijwilligersactiviteiten.
Hij vertrekt in de wetenschap dat hij ‘een buitengewoon
waardige opvolger’ heeft, die hij veel succes toewenst.
Stefs voorzitterschap was trouwens niet zijn eerste taak bij het HMC.
Dat was zijn optreden als presentator - samen met Hans Pars - van milieucafé
De Derde Dinsdag. Enige eerzucht speelde daarbij zeker een rol, is De
Niet de eerste om toe te geven, maar zeker zo belangrijk was zijn sympathie
voor het HMC en milieuonderwerpen.
Hij is er trots op in de groene stad Den Haag te wonen, met zijn duinen
en parken die zó uitnodigen ze te koesteren. Zulke uiteenlopende
groengebieden als Clingendael en het Zuiderpark
zijn hem even lief.
Warme herinneringen koestert hij aan de periode
niet lang na zijn aantreden als voorzitter. Toen sprak de
gemeenteraad desgevraagd uit dat deze belang hechtte
aan een onafhankelijke belangenorganisatie die
gevraagd en ongevraagd adviezen uitbracht. “Een heel
heldere stellingname”, vindt De Niet nu nog.
Minder tevreden is hij erover dat hij er tijdens zijn
voorzitterschap niet in geslaagd is de jeugd voor natuur
en milieu te interesseren. Weliswaar een bekend probleem
in de ‘groene’ beweging, maar Stef trekt het
zich persoonlijk aan: “Het zit me ontzettend dwars. Misschien
dat het via de maatschappelijke stages lukt?”
De Niet is er de man niet naar om achter de geraniums
te gaan zitten. Anders dan oorspronkelijk de
bedoeling was, blijft hij aan als mede-presentator van
het Milieucafé. Daarnaast wil hij nóg beter worden op
de tenorsax en zich vooral als dichter en schrijver gaan
manifesteren. Onder de nom de plume Steven Eernisse
(als hommage aan zijn veel te jong overleden moeder)
is hij bezig met twee romans, een kinderboek en een
toneelstuk. Om zichzelf te dwingen in beweging te blijven,
was één van de eerste dingen die hij deed na zijn
pensionering het aanschaffen van een hond.
Een van Stefs favoriete plekken in Den Haag is het
kunstwerk het Hemels Gewelf - waarover meer in het
verslag van de Haagduinwandeling op de pagina’s 10
en 11 - waar je je kunt voorstellen dat de hemel op het
duin rust. Over dit thema schreef hij het onderstaande
gedicht. Stef heeft wel eens gepleit voor meer poëzie in
het Haags Milieucentrum. Of dat gelukt is valt te betwijfelen,
maar hierbij dus wel in Branding.
Zonsondergang
Wij stallen ons uit
op het schaamhaar van een duin
het zand is nog warm gekleurd
en de grijze grijze zee
is futloos
Geen jutweer
We roepen dat we zover zijn
maar niemand haalt het doek op
Heel even, ver weg rechts
een flard roze
En dan
het wordt donker
en dan
alleen wij
alleen jij en ik
alles op de tast
beschut door het heelal.
4 branding juli-september

De komende man: Kees Duijvestein
“Hoe moet ik zo iemand als Stef de Niet opvolgen?”,
verzucht Kees Duijvestein. “Zo’n positief mens, zo’n multitalent?”
Toch is Duijvestein zelf ook niet bepaald van de
straat. Voor zijn inspanningen ten behoeve van de verduurzaming
van de samenleving kreeg hij in september
2008 een ‘Duurzaam lintje’ opgespeld door toenmalig
milieuminister Jacqueline Cramer. Tot aan zijn pensionering
in april 2009 was Duijvestein hoogleraar Milieutechnisch
Ontwerpen aan de Technische Universiteit Delft.
Zijn werk daar draaide om de ruimtelijke kwaliteit van
duurzaam bouwen in relatie tot sociale, economische en
milieu-aspecten.
De emeritus-hoogleraar: “Interdisciplinair werken was
toen de trend. Later is het weer wegbezuinigd, maar ik
ben altijd bezig geweest bruggen te slaan tussen bijvoorbeeld
civiele techniek, architectuur, stedenbouw en biologie.
Ik vind het belangrijk om de verbinding te leggen
tussen zaken als energie, gezondheid en betaalbaarheid.”
Wat hem erg aanspreekt is dat het HMC zo dicht in de buurt van zijn
huis is, want hij vindt dat je nodeloze vervoersbewegingen zo veel mogelijk
moet beperken. De nieuwe voorzitter is sinds kort teruggekeerd in de
Uitvinders- en Ontdekkersbuurt waar hij opgegroeid is.
Duijvestein is in zijn oude/nieuwe buurt ook weer actief geworden,
zoals hij gewend is: “Toen ik in Delft studeerde en in Rijswijk-Zuid woonde
was ik een van de eerste voorzitters van de buurtraad. We hebben daar
een speeltuin, volkstuinen en een kinderboerderij geregeld. De gemeente
plaatste er een Scandinavische blokhut. Heel geestig: die was weliswaar
onverwarmd, maar het was het enige gebouw in de hele omgeving met
dubbel glas!”
Dankzij zijn terugkeer naar Den Haag heeft hij de kust herontdekt.
Duijvestein: “Ik kom graag op het strand ten zuiden van de haven, bij La
Cantina. Dat gebied is in grote lijnen al een paar duizend jaar ongewijzigd.
Dat we een stad aan zee zijn vind ik iets heel bijzonders.”
Naast zijn hoogleraarschap was Duijvestein directeur
van BOOM, Bureau voor Onderzoek en Ontwerp voor het
Milieu. Dit bureau had hij al tijdens zijn bouwkundestudie
opgericht. In 1970 was Duijvestein zijn tijd ver vooruit
met zijn aandacht voor milieuvraagstukken. Daarmee
was hij in aanraking gekomen tijdens zijn stage bij architectenbureau
Skidmore, Owings and Merrill. Duijvestein:
“Dat was toen het grootste architectenbureau ter wereld,
met vestigingen in Londen en Chicago. Ik leerde daar
allerlei dingen kennen die toen in Nederland nog niet
aan de orde waren. Degene bij wie ik de eerste zes
weken zou logeren vroeg mijn aandacht voor ‘pollution’.
Nou, daar had ik nog nóóit van gehoord. Maar ik raakte
erdoor gegrepen. Mijn afstudeerproject, in 1973, was
een ontwerp voor het project Stadslandschap, de bufferzone
tussen Delft en Rijswijk - wat nu het Elsenburger
Bos is. Ik maakte toen een op ecologie gebaseerd plan.
Dat was toen heel erg nieuw, om niet iets te maken, maar
om zodanige omstandigheden te scheppen dat dingen
vanzelf ontstaan.”
“Als je toen, enkele jaren vóór de energiecrisis, over
milieu begon, keken mensen je wazig aan. Na de oliecrisis
kwamen er beleidslijnen met betrekking tot woningisolatie,
en ons bureau was een van de eerste die zich
daarin gingen specialiseren. Eigenlijk stonden wij een
veel bredere benadering voor - niet alleen energie, maar
ook materialen en groen - maar beleidsmakers focussen
altijd heel erg op één ding. Dat was toen zo, en nu nog
steeds. Ik ben nu bezig met een boek waarin ik probeer
People, Planet en Profit aan elkaar te koppelen.”
Behalve het schrijven aan zijn boek en zijn werk voor
BuildDesk - een adviesbureau op het gebied van energie-efficiëntie
en duurzaamheid in gebouwen en de
omgeving - heeft Duijvestein dus nog tijd voor het voorzitterschap
van het Haags Milieucentrum.
juli-september branding 5

Bouwen in de Baksteen
Het is nog steeds niet helemaal gesloopt,
het oude ADO-stadion. Het veld
ligt en de Zuidtribune staat er nog, als stille
herinneringen aan de driekwart eeuw
dat voetbalfans uit de omliggende wijken
naar het Zuiderpark stroomden om hun
club te zien spelen. Omliggende wijken,
overigens, die de laatste jaren op zondagen
onvrijwillig onderdak boden aan talloze
auto’s van voetballiefhebbers en regelmatig
te maken kregen met een cirkelende
politiehelikopter. Sinds 2007 is de rust in
het Zuiderpark en de omliggende straten -
enkele dagen per jaar daargelaten - weergekeerd.
Maar dat gaat veranderen.
In het oostelijke hoek van het park is
een grootschalige Sportcampus gepland,
met een topsporthal met een tribunecapaciteit
van 3500 bezoekers, een beachsporthal
met honderd zitplaatsen en
een turnhal. De Academie van Sportstudies
van de Haagse Hogeschool verhuist
ernaartoe, vanaf haar huidige locatie
aan de Laan van Poot, en ook de ROC
Mondriaan vestigt zich op het nieuwe
complex. Voeg daarbij een kunstgrasveld
en een sporthotel, en het zal duidelijk
zijn dat hier sprake is van een fors
stedenbouwkundig programma - in
totaal 120.000 m 2 bebouwd oppervlak.
Landschapsarchitect Edwin Santhagens
is de eerste om dat te beamen. Zijn
bureau, Buro Sant en Co, sleepte in combinatie
met architectenbureau Studio
Leon Thier de ontwerpopdracht in de
wacht. Thier ontwerpt de gebouwen,
Santhagens tekende voor een parkachtige
opzet waardoor het nieuw te ontwikkelen
terrein beter aansluit bij het groene
karakter van het Zuiderpark dan in de
huidige situatie het geval is. Santhagens:
“Het moet geen ‘sportindustrieel’ gebied
worden, maar een park.”
De landschapsarchitect beschouwt
het Zuiderpark als het enige echte volkspark
van Nederland. “In onze visie is het
de bedoeling sport en park te integreren.
Het gaat om een werkelijke ontmoeting
tussen parkbezoeker, sporter, topsporter,
amateur, academie en onderzoek.”
Symmetrie
Tegelijkertijd bewijst zijn ontwerp eer
aan het oorspronkelijke parkontwerp.
Kenmerkend voor het Zuiderpark was,
behalve de Engelse landschapsstijl, de
ringvormige Henriëtte Roland Holstweg
en de symmetrische as. Die ringstructuur
is echter aangetast door het ADOstadion,
en de symmetrie-as is verstoord.
In het ontwerp van Santhagens worden
deze aantastingen tenietgedaan. Het ‘ontbrekende’
stuk van de Henriëtte Roland
Holstweg wordt alsnog aangelegd. “We
hebben het zelfs vloeiender weten te krijgen
dan op de tekening te zien is”, zegt
ontwerper Stephen Tas, onder verwijzing
naar de afbeelding hieronder. “Daar moet
je lekker kunnen fietsen en skaten”, vult
Santhagens aan.
Deze weg scheidt in zijn ontwerp
de tien sportvelden van de gebouwen.
Santhagens en Thier hebben er bewust
voor gekozen om niet allemaal losse
gebouwtjes te ontwerpen, maar de functies
- met in totaal een kleine 50.000 m 2
6 branding juli-september

van Berlage
aan vloeroppervlak - onder te brengen
in één bouwvolume. Dit plaatste Santhagens
echter wel voor een dilemma. Het
gebouw ligt binnen de ring, “en zo’n
groot bouwvolume midden in het park
moet je eigenlijk niet willen.”
Parkheuvel
Het gebouwde gedeelte van de opgave
wordt daarom vormgegeven als parkheuvel,
een klim- en klauterberg met een
uitzichtplateau. Centraal in het complex,
met aan één zijde de sportacademie, aan
de andere kant uiteenlopende functies,
ligt een grote canyon-achtige ruimte. Dit
wordt de centrale ontmoetingsruimte,
vergelijkbaar met het Atrium in het Haagse
stadhuis. Het gebouw opent zich naar
de Moerweg toe, terwijl parkbezoekers
een heuvel met terrassen zien. Dat groene
dak, hoewel kostbaar, is voor Santhagens
een essentieel deel van het ontwerp. Het
zou een mooie vestigingslocatie voor een
restaurant kunnen worden.
Wie de heuvel beklimt kijkt in eerste
instantie uit over de negen sportvelden
naar nieuw ontwerp, die daar ‘schots en
scheef’ omgeven door water liggen. Ze
worden van elkaar gescheiden door dijkjes,
die meteen tribunes vormen. De velden
liggen op de plek van de oorspronkelijke
‘Baksteen van Berlage’, een rechthoekig
blok van negen sportvelden dat compleet
detoneerde met de landschappelijke
stijl van de rest van het Zuiderpark.
Toegankelijkheid
Omdat het park, inclusief het sportcomplex,
in de visie van Buro Sant en Co
uitdrukkelijk voor het volk bedoeld is,
bevat het ontwerp diverse toegangen in
de vorm van bruggetjes. Ontwerper
Tas hoopt van harte dat dit idee uitgevoerd
kan worden. De spelers van
ADO hebben te kennen gegeven liever
hier te trainen dan in hun nieuwe
stadion bij het Prins Clausplein. Of ze
daar wel nieuwsgierige ogen bij kunnen
gebruiken?
Met alleen bruggetjes ben je er
natuurlijk niet, want veel bezoekers
zullen met de auto komen -
óók sportlieden. Voor Santhagens is
ondergronds parkeren een belangrijk
issue. De centrale entree van het park
vanaf de Melis Stokelaan zou dan grotendeels
autovrij gemaakt kunnen worden en
voorzien van een statige bomenlaan. De
huidige parkeerdriehoek nabij het zwembad,
die bij de jongste reconstructie in het
park verscheen, vindt hij geen aanwinst.
Zijn voorkeur zou uitgaan naar een parkeerkelder
onder de atletiekbaan, maar
dat is een dure oplossing en betekent dat
de baan langere tijd buiten gebruik moet
worden gesteld.
Ónder de parkeerdriehoek zou een
alternatief kunnen zijn, maar voor meer
dan 450 auto’s is daar geen ruimte. En,
zoals Tas aanvoert, die driehoek staat nu
al vaak vol. Als die auto’s ook ondergronds
moeten, is de ruimte al goeddeels gevuld.
Knopen doorhakken
Het bureau heeft nog tot eind van de
zomer om hierover knopen door te hakken,
want dan wil het zijn Masterplan
Park presenteren. Het is de bedoeling dat
de bouw eind 2011 start en er eind 2013
opgeleverd wordt.
De modeltreintjes van Stoomgroep
West en de skatevoorziening kunnen in
het ontwerp van Buro Sant en Co blijven,
wat waarschijnlijk heeft bijgedragen tot
het winnen van de ontwerpwedstrijd. “Je
moet de weerstand niet willen organiseren”,
zegt Santhagens hierover, “en we
zullen er alles aan doen om de spoorders
en de skaters een mooie ruimte te bieden.”
En wat vindt de buurt? De Stichting
Wijkorganisatie Moerwijk (WOM) staat
positief tegenover de ontwikkelingen,
zolang het Zuiderpark niet wordt aangetast
in zijn huidige recreatieve functie. De
WOM verwacht zelfs positieve arbeidsmarkteffecten,
instroom van studenten
in de wijk en meer klandizie voor wijkwinkels
en horeca.
Aan de andere kant van het park, in
Leyenburg, wordt er op vergelijkbare
manieren gedacht. “Naar onze mening
zouden ook bewoners van de omringende
wijken van de voorzieningen gebruik
moeten kunnen maken”, vindt de heer
Leo Hermkes, die vanuit het Wijkberaad
Leyenburg in het Platform Zuiderpark zit.
“En het zou goed zijn als sporters die daar
opgeleid zijn een rol in die wijken gaan
spelen.”
Die sporters mogen dan welkom zijn,
voor hun auto’s ziet Hermkes buiten het
park geen plaats weggelegd. “Daar is
het al vol. Ik hoop dat er in het park een
ondergrondse parkeergarage kan komen,
maar dat is natuurlijk een dure kwestie.”
Hans Kuiper weg als hoofd stedenbouw Den Haag
Hans Kuiper, geportretteerd in Branding van januari-maart jl., is alweer weg als hoofd stedenbouw
bij de gemeente Den Haag. Tegenover Architectenweb.nl verklaarde Kuiper
dat hij niet genoeg macht had om echt iets te bewerkstelligen. Zo was hij het liefst
gestopt met het ‘megalomane’ masterplan Binckhorst, “maar omdat het nu eenmaal in
het programma van de procesmanagers zit, moet het plan geremd uitgevoerd worden.”
Daarnaast verweet Kuiper de gemeente Den Haag te weinig oog te hebben voor transitie,
de geleidelijke omvorming van bestaande stedelijke structuren. “We hebben de
komende jaren geen grote programma’s meer om uit te voeren en ik vind transitie een
interessante ontwikkeling.”
Kuiper keert terug bij KOW stedenbouw en architectuur, het bureau dat hij mede-opgericht
heeft. Hij gaat daar aan de slag als adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling. De
gemeente Den Haag heeft een vacature uitgeschreven voor een nieuw hoofd stedenbouw.
juli-september branding 7

Groene uitjes
Traditiegetrouw geeft het zomernummer van Branding u tips voor groene uitjes op
fietsafstand van huis. Dankzij de nieuwe recreatiekaart met fietsknooppunten is het
uitstippelen van een route nu wel héél eenvoudig geworden.
Op Hodenpijl
In een eerdere aflevering van Zomeruitjes
hebben we al eens melding gemaakt
van Op Hodenpijl – de oude kerk van
Schipluiden, die prachtig gerenoveerd is
en nu onderdak biedt aan een expositieruimte
annex concertzaal, een centrum
voor spirituele cursussen en workshops
en een biologisch restaurant.
De gele kerk met de karakteristieke
koepel halverwege de dorpen Den Hoorn
en Schipluiden is al van verre herkenbaar.
Maar het gebouw ertegenover, aan
de andere kant van de weg, is niet minder
bijzonder. Het wit gepleisterde dubbele
pand, in de volksmond ‘De Plaats’
genaamd, heeft een historie die teruggaat
naar de zestiende eeuw.
De oorspronkelijke boerderij heeft
lange tijd gediend als buitenhuis van
Haagse notabelen. Die kwamen hier om
de drukte van de stad te ontvluchten. De
ligging van het buiten aan het water en
nabij een rijweg, niet ver van Den Haag,
was aantrekkelijk. Ook niet onvermeld
mag blijven dat het gebouw in de tweede
helft van de 19e eeuw enkele decennia als
gemeentehuis van Schipluiden gefunctioneerd
heeft. De raad vergaderde in de
ruime opkamer.
Dat het boerderijgedeelte op het erf
van Hodenpijl tot enkele jaren geleden
in bedrijf is geweest, is heel bijzonder. Tot
enkele jaren na de millenniumwisseling
stonden hier ’s winters nog koeien.
Momenteel getuigt het pittoresk vervallen
complex nog van zowel het agrarische
als het recreatieve verleden. Het
boerderijelement wordt vertegenwoordigd
door het achterhuis, de stal en de
wagenschuur. Stedelijke kenmerken zijn
de twee pakhuizen, de brede vijver naast
het hoofdgebouw en het hoogopgaande
geboomte aan de noordzijde, waar zich de
‘tuinkamer’ bevindt. Tussen de kade van
de Gaag en het voorplein ligt een goed
onderhouden boomgaard. Enkele resten
van windsingels en een tuinmuur uit
de eerste helft van de negentiende eeuw
completeren het buitenplaatsterrein.
Enkele jaren geleden is de voormalige
buitenplaats Hodenpijl officieel als rijksmonument
aangewezen. Het is de bedoeling
om het voormalige boerderijgedeelte
in te richten als informatiecentrum voor
Midden-Delfland.
Vers van de overkant
Sinds begin dit jaar heeft de overbuurman
Buitenplaats Op Hodenpijl in
gebruik. De stallen worden bewoond
door geiten en varkens, er zijn hokken
met konijnen en er lopen kippen rond.
De geiten leveren melk, de kippen eieren
en de varkens zichzelf. Tussen de boerderij
en het naastgelegen golfterrein is een
grote moestuin aangelegd die het restaurant
dagelijks van verse groenten voorziet.
Tuinman Ton van Ginkel weet haast
niet waar hij moet beginnen met het
opsommen van hij er allemaal oogst: sla,
paksoi, koolrabi, tuinbonen, knolvenkel,
bietjes, truffelaardappelen en ga zo maar
door. Een persoonlijke hobby van Van
Ginkel is het telen van vergeten groenten
en ook voor kruiden heeft hij een zwak.
Daarnaast levert de tuin vruchten in de
vorm van bramen, loganfruit en japanse
wijnbes. Van Ginkel is maar wát trots op
zijn tuin en u bent van harte welkom om
er een kijkje te nemen.
Op Hodenpijl ligt op fietsafstand van
Den Haag. We beschrijven hier de route
vanaf station Delft. Fiets onder het tunneltje
door naar de achterkant van het
station en sla daar rechtsaf. Zoals u ziet,
wordt er druk gewerkt aan de aanleg van
de spoortunnel die het viaduct zal vervangen.
Vervolgens linksaf de Buitenwatersloot
op, een pittoresk grachtje met
helaas een enorme verkeersdrempeldichtheid.
De Buitenwatersloot gaat over
in de Hoornseweg. Voor fietsers is het veiliger
om aan de andere kant van het water
te gaan rijden, over de Hoornsekade.
Steek vervolgens weer over bij de kerk en
volg de richtingborden door het nieuwbouwwijkje.
Dit brengt u op de Tramkade,
waar ooit de Westlandse Stoomtram
(WSM) reed. U vindt de Buitenplaats aan
uw linkerhand, recht tegenover de kerk
Op Hodenpijl.
Of, om in termen van fietsknooppunten
te spreken: vanaf knooppunt 53 een
flink eind in de richting van nummer 56.
Een uitgebreide geschiedschrijving van
de Buitenplaats vindt u op
http://cultuur.middendelfland.net.
Meer informatie over Op Hodenpijl staat
op www.ophodenpijl.nl.
Op Hodenpijl
Rijksstraatweg 20-22, Schipluiden
8 branding juli-september

Hoeve Biesland
bied van de (niet uitgeveende) Bovenpolder
en broeden in de (wel uitgeveende)
Benedenpolder, waar ze dankzij mozaiekbeheer
altijd wel ergens beschutting kunnen
vinden. Dit jaar wordt hun territorium
verder uitgebreid door de aanleg van
natuurvriendelijke oevers en moerasstroken.
Speciaal voor lepelaars is een fourageergebied
aangelegd.
Hoeve Biesland is een populaire
bestemming voor schoolklassen, bedrijven,
instellingen, families en andere groepen.
Hiervoor worden speciale programma’s
aangeboden. Diverse keren per jaar
is er op de boerderij voor iedereen iets
te beleven, bijvoorbeeld tijdens de Biesland
Dagen. Er is dan een heel weekend
van alles op de boerderij te beleven en te
ervaren. Dit jaar is de vijfde editie van de
Dagen, die plaatsvinden op zaterdag 4 en
zondag 5 september. Zie voor meer informatie
www.hoevebiesland.nl.
Halverwege de Grote Plas in de Delftse
Hout en de Dobbeplas, die beide op
zomerse dagen enorme aantallen recreanten
trekken, ligt een gebied waar stilteminnaars
zich veel beter thuis zullen
voelen: Hoeve Biesland. Deze biologische
boerderij (sinds 1 januari van dit jaar
ook biologisch-dynamisch gecertificeerd)
neemt deel aan het project Boeren voor
Natuur en dat is te merken. Diverse soorten
broedvogels weten het gebied ieder
jaar weer te vinden. Ook dit jaar broedden
er weer Canadese en grauwe ganzen,
grutto’s, kieviten, scholeksters, slobeenden,
tureluurs en andere vogels.
Ze fourageren veelal in het plasdrasge-
U kunt voor driekwart om het land van
Hoeve Biesland heenfietsen en krijgt dan
een goed beeld van de omvang. Maar
zeker zo leuk als een ritje eromheen is
een wandeling ernaartoe door de Bovenpolder.
U kunt bijvoorbeeld uw fietsen bij
educatief centrum De Papaver zetten en
door de wei lopen. Er loopt een pad parallel
aan de Korftlaan.
Bij Buitengoed De Uylenburg aan de
Noordeindseweg 70 in Delfgauw kunt
u terecht om de inwendige mens te versterken.
Bij het lunchen onder de platanen
op het erf – toepasselijk Café du Midi
genoemd – kunt u zich in Franse sferen
wanen.
De leukste fietsroute vanuit Den Haag
naar Hoeve Biesland loopt langs de Vliet.
Op de Stadrecreatiekaart, waarover hieronder
meer, vindt u de bestemming als
knooppunt nummer 3.
Stadrecreatiekaart Den Haag en omstreken
Een handig hulpmiddel bij het plannen van een fietstocht is
de Recreatiekaart die de gemeente Den Haag, stadsgewest Haaglanden
en de provincie Zuid-Holland dit jaar het licht deden zien.
Doel van de kaart is ‘groene recreatie dichtbij huis te stimuleren
en het landelijk gebied vanuit de stad beter bereikbaar te maken.’
Het concept doet daarmee veel denken aan de Groene Speurkaart
die het Haags Milieucentrum en bureau Lopende Zaken
zeven jaar geleden uitbrachten, maar de ontwikkelingen stonden
sindsdien niet stil: een waardevolle pré van de Stadrecreatiekaart
is dat deze een overzicht geeft van de fietsknooppunten. Of u nu
binnen de stad een fietstocht wilt maken of een trip naar Katwijk,
Zoetermeer, Rotterdam of Hoek van Holland wilt ondernemen: u
hoeft alleen nog maar de toepasselijke knooppunten bij elkaar te
sprokkelen.
Het Stadsgewest Haaglanden wil ervoor zorgen dat in 2020
iedere fietsende Haaglander in maximaal tien minuten via een
aantrekkelijke route in een rustig buitengebied kan zitten.
De kaart is echter zeker niet alleen voor fietsers bestemd. Ook
wandel- en kanoroutes staan erop, en zelfs skaters en skeeleraars
worden niet vergeten. De achterzijde
van de kaart bevat een
overzicht van bezienswaardigheden
en attracties.
De Stadsrecreatiekaart Den
Haag en omgeving is verkrijgbaar
bij het Stadsgewest Haaglanden,
Grote Marktstraat 43 in
Den Haag. Het Haags Milieucentrum,
Groot Hertoginnelaan 203,
beschikt ook over een voorraadje.
Voor een digitale versie kunt
u terecht op de website van een
buurgemeente, www.pijnackernootdorp.nl.
U vindt hem het
snelst door in het zoekvenster
‘Stadrecreatiekaart’ in te tikken.
juli-september branding 9

Geslaagde Haagduinwa
De vijver tussen de Puinduinen en ISH
De dag van de Haagduinwandeling had niet beter uitgekozen kunnen zijn. Niet
alleen was het die 23 e mei prachtig wandelweer, ook liet de flora zich van zijn mooiste
kant zien. Door het koude voorjaar waren de wilde hyacinten wat later dan gebruikelijk,
zodat hun bloei nu samenviel met die van de rhododendrons.
Bezoekers van Ockenburg kwamen
ogen tekort om de enorme aantallen hyacinten
en varens in zich op te nemen.“Ik
wist dat het Hyacintenbos bestond, maar
niet dat het zó mooi was”, verzuchtte een
deelnemer.
In de wandeling die het Haags Milieucentrum
jaarlijks organiseert stonden ditmaal
de Kijkduinse kuststrook, de Puinduinen
en Ockenburg centraal. In dit gebied
staan ingrijpende ontwikkelingen op stapel,
wat voor veel van de circa zevenhonderd
wandelaars volkomen nieuw was.
Eén ontwikkeling is zojuist afgerond: twee
dagen na de wandeling verrichtte minister
Eurlings de officiële oplevering van
de kustversterking van Kijkduin. De wandelaars
hadden, al ploeterend door het
zand, al kunnen zien dat het strand tot
tweehonderd meter verbreed was. Volgend
jaar moet de versterking van de rest
van de vijftien kilometer kust tussen Hoek
van Holland en de haven van Scheveningen
klaar zijn. Bij het gebouw van het
Hoogheemraadschap van Delfland stond
een gids die hen uitlegde waarom deze
kustversterking noodzakelijk is. Het antwoord
op de eerste vraag van de kinderopdrachten
in het routeboekje moest hij
helaas schuldig blijven: de blauwe schaal
met witte cijfers waarmee het Hoogheemraadschap
de waterstanden meet
heet een peilschaal. Sorry, kinderen!
De Haagse Beek: de ‘making of’
Tussen het strand en de Puinduinen
loopt de Haagse Beek, die iets voorbij het
gelijknamige restaurant haar zogenaamde
oorsprong heeft. Bij dit vijvertje stond
IVN-gids Mieke Witte om het ware verhaal
van de Beek uit de doeken te doen.
De beek ontstaat uit water dat op verschillende
plaatsen onder de duinen door
omhoogsijpelt. Floris V liet de beek rond
het jaar 1260 graven om schoon drinkwater
te kunnen leveren aan het dorp Die
Haghe, dat zich rondom de Ridderzaal en
het Binnenhof had gevormd. Via kanalen
die nu deels ondergronds liggen komt het
water uiteindelijk terecht in de Hofvijver.
In de loop der eeuwen is de loop van de
Haagse Beek wel eens veranderd.
Witte: “Aan de hand van een kaart liet
ik de waterstroom van de Haagse Beek
zien. Veel wandelaars realiseerden zich
ineens dat ze er dicht in de buurt woonden
en daar geen flauw idee van hadden.
Vooral bij kinderen ging het lampje branden
als ik op het kinderziekenhuis en het
Omniversum wees.”
Sinds een jaar of twintig heeft de Haagse
Beek weer natuurlijke oevers gekregen,
waardoor het een waardevolle ecologische
verbindingszone is geworden.
Dat de duinen aan de andere kant
van de Machiel Vrijenhoeklaan kunstmatig
zijn opgeworpen met als basis oorlogspuin
van Haagse gebouwen, was
voor vele wandelaars een eye-opener. Op
deze Puinduinen konden zij een bezoekje
brengen aan het Hemels Gewelf, een
schepping van de Amerikaanse kunstenaar
James Turrell. Men kan op de steen
gaan liggen om te ervaren hoe het heelal
op de duinrand rust - zoals gidsen van
kunst- en architectuurcentrum Stroom
toelichtten - maar ook om even uit te rusten
van het beklimmen van de trap van 88
treden. Die klim viel niet bij iedereen in de
smaak, en ook voor de metafysische ervaring
van het Hemels Gewelf stond niet
iedereen open. Maar gezellig was het er
zeker.
Greenspace
Na het afdalen van de Puinduinen en
het doorkruisen van het Moerasje van
Ockenburg konden de wandelaars het
terrein van de Internationale School (ISH)
oversteken. Voor de meeste mensen was
10 branding juli-september

deling
dit de eerste keer dat ze daar kwamen,
hoewel op de wandeling ook flink wat
expats afgekomen waren die er juist via
de ISH van gehoord hadden. Community
director Rick van Vliet fungeerde er als
gids, die trots vertelde over het Greenspace-project
dat zijn school uitvoert.
Tegenover het restant van het Moerasje
van Ockenburgh ligt op het schoolterrein
een circa 2000 m 2 groot, verwilderd en
ongebruikt stuk groen. Door de bouw van
de school en wat daar verder bij kwam kijken
is het aantal vogelsoorten in het Moerasje
(een vogelrustgebied) afgenomen.
De school probeert nu de natuurwaarden
van het stuk op haar terrein zo goed
mogelijk te herstellen.
Greenspace bestaat uit twee deelprojecten:
een natuurbeleeftuin en een
drijvende kas. Die worden aangelegd in
samenwerking tussen docenten en leerlingen,
waarbij ook het Wellantcollege
(zie ook pagina 12) betrokken is. De aanleg
is een beleef- en leertraject op zichzelf.
Ze past in het streven van de school
haar leerlingen bij te brengen om actief
bij te dragen aan een milieu- en natuurvriendelijke
ontwikkeling van de aarde.
Vandaar het ambitieuze duurzaamheidsprogramma
Greening the ISH.
Met de aanleg van de natuurbeleeftuin
is dit jaar begonnen. Deze zal uit verschillende
sferen en begroeiingstypen
bestaan, waaronder een moestuin, een
natuurvriendelijke oever, een moerasje,
een bloemenheuvel met inheemse kruiden
en grassen, een bloemenweide en
een ‘secret forest’ met bomen, klimplanten
en struiken. Het is de bedoeling om
condities te creëren die een grote diversiteit
aan planten- en diersoorten mogelijk
maken.
Maar ook de menselijke zintuigen
moeten geprikkeld worden, door middel
van verschillen in geuren, kleuren, reliëf,
verschijningsvormen van planten, vruchten
en zaden enzovoort. Om de tuin tot
een werkelijke natuurbeleeftuin te maken
wordt er gedacht aan een blotevoetenpad,
een windorgel, een stilteplek en
een vlonder voor het bestuderen van het
waterleven. De voltooiing is in 2013 voorzien.
De drijvende kas wordt tegelijkertijd
kunstobject met als thema licht en
reflectie, weerstation en (dankzij de geïntegreerde
zonnepanelen) zonne-energieproject.
Zowel de kas als de tuin kan
worden gebruikt in het onderwijs en bij
naschoolse activiteiten van de school en
haar omgeving. De school hoopt dat de
voltooide tuin een rol als groene parel
voor buurtbewoners gaat spelen. De
ISH streeft er immers naar midden in de
samenleving te staan. Maar, aldus van
Vliet, dat gaat niet zo ver dat de bomen
rond het plein gekapt moeten worden
om van het voorterrein van de school een
openbaar, groen plein te maken dat doorloopt
tot aan de Laan van Meerdervoort.
Dit voornemen staat in het het Masterplan
Kijkduin beschreven, maar de bomen
moeten wat de school betreft blijven.
Ockenburg
Via de Wijndaelerweg - het saaiste stuk
in de route, waar kinderen mee konden
doen aan een behendigheidsspel onder
leiding van Milieucentrum-vrijwilligster
Bojana - bereikten de wandelaars vervolgens
Ockenburg. Het park liet zich van
zijn mooiste kant zien. Bij de toegang tot
het drukbezochte Hyacintenbos wist IVNgids
Johan Apeldoorn zich regelmatig
omringd door aandachtig luisterende toehoorders.
Een eindje verderop, bij het karakteristieke
witte landhuis, vertelde Milieucentrummedewerker
Tom Pitstra over de
bouwplannen die voor het gebied
bestaan. De plannen die de gemeente
voor het gebied ontwikkelt kunnen voor
een deel op instemming van de natuuren
milieu-organisaties rekenen, voor een
ander deel echter niet. Uit een bliksemenquête
die het Haags Milieucentrum
onder de wandelaars uitvoerde bleek een
grote meerderheid het HMC-standpunt te
onderschrijven dat het Zeehospitiumterrein
aan de duinen moet worden teruggegeven
- al zouden bankdirecteuren ongetwijfeld
heel prettig kunnen wonen in de
huizen die de gemeente er wil realiseren.
Veel van de wandelaars zullen het
gebied waar ze doorheen gelopen zijn
voortaan ongetwijfeld met andere ogen
bekijken. Een expat was er zo van onder
de indruk dat hij of zij schreef: “Hope they
leave this area just as it is! It’s beautiful.”
Greenspace
juli-september branding 11

Zonder hoknijd het
Zó word je het huis uit gezet, zó vind
je de vrouw van je leven. Het overkwam
Tobias, die van blijdschap begon te springen
toen hij voor het eerst Lotje ontmoette.
Plaats van handeling: Het Knaaghof, de
splinternieuwe opvang voor knaagdieren
en konijnen aan de Rijswijkse Huis te Landelaan.
Konijnen en de meeste knaagdieren
zijn sociale wezens, vandaar dat de medewerkers
van Het Knaaghof hun best doen
dieren te ‘matchen’. Mensen zijn soms
wat minder sociale wezens, vandaar dat
een centrum zoals Het Knaaghof nodig
is. Het vangt konijnen en knaagdieren op
die door baasjes gedumpt of afgestaan
worden. Dat het centrum in een behoefte
voorziet, blijkt duidelijk tijdens de officiële
opening op 3 juni. De knaagdierenopvang
is dan amper twee maanden in
bedrijf en zit al voor driekwart vol. En dat
terwijl die ándere opvang - het Knagertje
- ook nog volop actief is.
“Voor de vierde knaagdierenopvang
van de Dierenbescherming in het land
Knaaghof zoekt vrijwilligers
Het Knaaghof is op zoek naar gemotiveerde
mensen die minstens eens per twee
weken vier uur willen helpen met schoonmaken,
voederen en aandacht geven. Kijk
voor meer informatie op www.hetknaaghof.nl
hebben we lang in Den Haag gezocht,
maar konden daar geen geschikte ruimte
vinden”, vertelt Mirke Beckers, voorzitster
van de Haagse afdeling van de Dierenbescherming,
tijdens de opening. “Maar met
de naam Knaaghof hebben we er toch
een Haags tintje aan gegeven. En het centrum
heeft een Binnenhof en het buitenverblijf
wat nog gebouwd moet worden
zal het Buitenhof heten.”
De opvang was van harte welkom op
het terrein van het Wellant College Rijswijk,
de MBO-opleiding in de ‘groene’ studierichtingen.
Een leegstaand schoolgebouw
werd omgebouwd tot een hypermodern
asiel waar dieren de zorg kunnen
krijgen die nodig is. De school is er heel
blij mee, al was het maar omdat leerlingen
van de richtingen Dierverzorging en
Diermanagement praktijkervaring kunnen
opdoen bij het erkende leerbedrijf
Het Knaaghof.
Ravotten
Al is de opvang bedoeld voor tijdelijk
verblijf, alles is erop gericht dit zo gerieflijk
mogelijk te maken. Tussen elke twee
rijen met konijnenhokken in bevindt zich
een grote speelruimte. Via een opening
aan de achterzijde van hun hok kunnen
de dieren hierin, als de schuif tenminste
geopend wordt. Dagelijks krijgt een
konijn een uur de gelegenheid om hier de
poten te strekken en lekker in dozen, stro
of buizen te gaan ravotten. Het is wel zaak
goed te kijken welke konijnen tegelijkertijd
in de speelruimte mogen, want - aldus
een vrijwilligster - “sommige meppen
elkaar de tent uit”. Anderzijds ontstaan
hier ook romances, vertelt Marleen Welbergen,
samen met Vera Lipman beheerster
van de Knaaghof. “Ons streven is om
stelletjes te laten ontstaan. En die blijven
dan ook bij elkaar. We geven niet de helft
van een stel mee aan mensen die hier een
konijn komen uitzoeken.”
Om te voorkomen dat er in een mum
van tijd nog drie Knaaghoven bij moeten
komen, worden de mannetjes na binnenkomst
meteen tot jeweetwelknagers
omgebouwd. Maar ze raken niet alleen
iets kwijt. Evenals de vrouwtjes krijgen ze
een naam toebedeeld - het voorrecht van
de Knaaghof-medewerker! “Sommige dieren
worden afgestaan, en daarvan weten
we wel de naam”, vertelt Marleen. “Maar
dat zijn vaak namen zoals Pluis, en daar
krijg je er dan een heleboel van. Wij zoeken
‘gewone’ namen voor ze uit.”
Impulsaankopen
De dieren krijgen niet alleen een naam
en lichamelijke medische zorg, ook hun
geestelijk welbevinden krijgt aandacht.
Marleen, Vera en hun vrijwilligsters doen
hun best het geschokte vertrouwen in
12 branding juli-september

Knaaghof uit
De ene knager is de andere niet
Zijn karakteristieke tanden doen anders vermoeden, maar een konijn
is geen knaagdier.
Konijnen behoren samen met hazen tot de haasachtigen. Het verschil
zit in de extra stifttanden achter de bovensnijtanden waarover haasachtigen
beschikken, en de manier van eten. Knaagdieren bewegen
hun onderkaak van voren naar achteren, terwijl haasachtigen cirkelvormige
bewegingen maken. Daarbij houdt een knaagdier zijn voer
vast met zijn voorpoten, een haasachtige niet.
De konijnen en cavia’s zitten in hokken gemaakt van roestvrij staal en plexiglas.
Zolang er voldoende ruimte is heeft een konijn twee aangrenzende hokken tot z’n
beschikking, of drie hokken voor een stelletje. De hokken kunnen met een transparante
plaat van elkaar gescheiden worden. Plexiglas heeft voordelen boven tralies, bijvoorbeeld
dat mensen hun vingers er niet doorheen kunnen steken. Voor de ratten zijn er
kooien, want die houden van klauteren.
de mensheid te herstellen. Een heuse training is er voor dieren met ‘hoknijd’,
een zodanige vorm van territoriumdrift dat het soms nauwelijks lukt
om eten in het hok te zetten. Dergelijke dieren krijgen van Marleen target
training, wat erop neerkomt dat ze door conditionering het ongewenste
gedrag afleren. “Konijnen pikken dat snel op, want het zijn intelligente
dieren”, aldus Marleen. “Je kunt ze zelfs leren om te high-fiven.”
Met target training heeft Marleen ruime ervaring. Voordat ze bij het
Knaaghof terechtkwam werkte ze in Blijdorp, waar ze in het Oceaneum
dergelijke trainingen aan haaien gaf. Maar high-fiven heeft ze die nooit
kunnen bijbrengen.
Ondanks de terechte trots op haar nieuwe opvang zou de Dierenbescherming
liever zien dat deze niet nodig was. Voorzitster Beckers: “Konijnen
en knaagdieren worden vaak in een impuls gekocht en gedumpt als
blijkt dat ze meer zorg nodig hebben dan aanvankelijk gedacht wordt. We
willen dierenwinkels en tuincentra gaan vragen om mensen
die een konijn of knaagdier zoeken naar ons door te
verwijzen. In ruil willen wij dan reclame voor die winkel
als leverancier van diervoeder en dergelijke maken.”
Het Knaaghof, Huis te Landelaan 2,
2283 SG Rijswijk
T 070-3945523
info@hetknaaghof.nl
www.hetknaaghof.nl
juli-september branding 13

Mijn ecologische
voetafdruk schiet omhoog!
Al meer dan twintig jaar probeer ik milieuvriendelijk
te leven.
Nog net geen achttien ging ik op kamers wonen.
Het afvalscheiden, papier en glas apart, nam ik als vanzelfsprekend
van mijn ouders over. Niet lang daarna
begon ik na te denken over de bio-industrie. Hoe ze
met die beesten omgingen kon toch echt niet vond ik.
En het meeste vlees vond ik eigenlijk helemaal niet zo
lekker. Ik at het vooral uit gewoonte. Een revolutionair
besluit volgde: “Ik eet alleen nog maar vlees dat ik echt
lekker vind!” Dat bleek niet zo veel te zijn en elke dag
biefstuk kon ik niet betalen. De vissers zelf hebben
ervoor gezorgd dat ik ook stopte met het eten van vis.
De zeeën leegvissen en tegelijk klagen dat de vangstquota
strenger werden vond ik zo hypocriet. Zo werd
ik langzaamaan vegetariër.
Daar liet ik het niet bij. In de keuken kwamen steeds meer
biologische producten. Mijn meubelen kwamen van de straat
en de kachel stookte ik met afvalhout. Het vliegtuig ben ik nauwelijks
in geweest en autorijden is om spullen te vervoeren,
vind ik. Als ik het met de fiets of het openbaar vervoer kan doen,
dan doe ik dat.
Verder heb ik zowel privé als zakelijk een composthoop,
woon ik in een milieuvriendelijk wooncomplex met o.a. regenwater
dat de wc doorspoelt en koop ik zo duurzaam mogelijk in.
Toen ik ‘s-Peer catering veertien jaar geleden begon was
het vanzelfsprekend dat het een biologisch en vegetarisch
cateringbedrijf werd. Ook al moest ik opboksen tegen de vooroordelen
over de vegetarische keuken en telkens weer uitleggen
wat dat dan was: biologisch. Pas toen mijn bedrijfje niet
meer zonder kon kocht ik een auto.
Natuurlijk kan het altijd beter maar alles bij elkaar lijd ik een
behoorlijk milieuvriendelijk en duurzaam leven.
Pètrix’
kook-ideeën
Smaakstof
En dat heb ik nu verpest. Al het goede werk heb ik tenietgedaan.
Voor de tweede keer heb ik het meest milieuonvriendelijke gedaan
wat in mijn mogelijkheden ligt. Samen met mijn vriendin heb ik
voor de tweede keer een kind op de wereld gezet. Een prachtig,
mooi, klein, teder, kwetsbaar, lief meisje.
En onmiddellijk is mijn ecologische voetprint een stuk groter.
De waterkraan staat vaker open, de wasmachine maakt overuren,
ik scheer me vaker en in ons huis branden er lampen op tijden waar
ik voorheen sliep. En dan heb ik het nog niet over de stapel luiers
en poetsdoekjes. Laat staan over al de milieuonvriendelijke dingen
die zij later gaat doen. Misschien gaat ze wel vlees eten, brommer
rijden of elk jaar met het vliegtuig naar Salou. En het ergste? Misschien
kiest ze later ook wel voor kinderen, met alle gevolgen voor
het milieu van dien.
Oh ja, een recept? Ik maak vandaag een ovenschotel. Aardappelen
met gegrilde aubergine, paprika en courgette. Walnootje
erdoor en wat kaas eroverheen. Lekker en niet te moeilijk. Ik heb nu
wel wat anders te doen… ze doet net haar oogjes weer open!
Stoere vrouwen en groene gewetens
“Schop de mensen tot zij een geweten
krijgen”, schreef Louis Paul Boon in zijn
Mijn Kleine Oorlog. Dan pakken de Stoere-
Vrouwen het toch heel wat subtieler aan.
StoereVrouwen genieten van het leven
maar houden ook rekening met mens,
dier en natuur. Behalve dat ze wereldverbeterend
winkelen organiseren ze
ook regelmatig acties. Zoals op 18 mei jl.
de Dark Dinner Date: 26 gasten werden
gematched met een al dan niet onbekende
tafelgenoot en aten in het donker
een heerlijke vegetarische maaltijd. Dat
de date zo’n donker karakter droeg had te
maken met het thema energiebesparing.
Pètrix
Hans Paalvast, vrijwilliger bij het Haags
Milieucentrum, verstrekte tips om energiezuiniger
te leven. Om de noodzaak
van klimaatmaatregelen te benadrukken
citeerde hij Wubbo Ockels, hoogleraar
Duurzame Technologie aan de TU Delft:
onze atmosfeer is net zo belangrijk voor
ons overleven als de romp van een schip
voor de opvarenden. Als iemand daar uit
onwetendheid een gat in maakte, zouden
we hem dan tegenhouden?
Na de maaltijd was de duurzame veiling
aan de beurt, waarbij deelnemers
zich in een speelse setting vastlegden
op besparingsbeloften. Zo beloofde één
deelnemer om maar liefst tien ramen
van dubbel glas te voorzien, een ander
gaat vijf maanden veganistisch eten,
een derde legde zich erop vast anderhalf
jaar niet te vliegen en weer een
ander zal never nooit een rijbewijs halen.
Vrijblijvend zijn deze beloftes niet, daar
zorgen de ‘gewetens’ voor; vrienden van
de ambitieuze jongeren die hen goed in
de gaten houden. De regimentsleidster
van StoereVrouwen Den Haag, Rieneke
Oudesluijs, heeft de gewetens alvast per
mail aan hun schone taak herinnerd.
Meer informatie over de StoereVrouwen
vindt u op www.stoerevrouwen.nl.
14 branding juli-september

Korte berichten
Een windmolen naast de windhaan?
Kerkelijke gemeenten binnen de Protestantse Kerk
Nederland (PKN) bezitten meer dan tienduizend hectare
aan grond. Het PKN-onderdeel ‘Kerk in Actie’ is nu
aan het onderzoeken of op enkele percelen hiervan
windturbines kunnen worden gebouwd. De kerken
geven hiermee invulling aan het goede rentmeesterschap
over de aarde en de extra inkomsten uit de
grondexploitatie kunnen goed van pas komen bij hun
pastorale en diaconale activiteiten.
Kerk in Actie wordt hierin bijgestaan door De Windvogel.
De coöperatieve vereniging biedt zich nadrukkelijk
aan als partner voor de realisatie en exploitatie van
de turbines.
Het is de bedoeling dat dit project tot vijf initiatieven
tot het plaatsen van windmolens leidt. Daarnaast wil
Kerk in Actie een landelijk symposium en enkele regionale
conferenties organiseren. Deze moeten met
name kerkrentmeesters helpen zich te oriënteren op
de mogelijk- en onmogelijkheden van windenergie op
kerkelijke grond.
Inmiddels hebben ook andere christelijke kerken met
grondbezit, zoals de Rooms-katholieke Kerk, interesse
getoond voor het project.
Kent u een diaconie of een kerkbestuur met grondbezit,
waarvan een deel mogelijk geschikt is voor het
plaatsen van windturbines, geef dit dan s.v.p. door via
k.tinga@kerkinactie.nl of info@windvogel.nl.
Milieuhulp
Hoe is het gesteld met de luchtkwaliteit?
Waar kan ik protest aantekenen
tegen de kap van bomen in mijn
straat? Hoe kunnen wij in onze wijk
openbaar groen in eigen beheer
nemen? Het antwoord op vragen over
uw leefomgeving vindt u op www.
milieuhulp.nl. Milieuhulp sluit aan bij
het populaire Wikipedia. De site kent
een publiekswiki, waar (geregistreerde)
burgers, experts en beheerders
gezamenlijk op de wikimanier aan
het beste antwoord op leefomgevingsvragen
schrijven.
Handig is ook het overzicht van wetten,
verordeningen, regelingen, richtlijnen,
convenanten, actief beleid,
beleidsplannen e.d.
Een dubbeltariefmeter: altijd voordeliger?
Sommige elektriciteitsgebruikers zweren bij een dubbeltariefmeter. Wie klussen
die veel energie vragen in de nachtelijke uren of in weekends weet te doen,
is met zo’n meter al snel goedkoper uit. Het standaard-kilowattuurtarief voor
de goedkope uren ligt bij bijvoorbeeld Eneco (inclusief belastingen) op € 0,1951,
terwijl het normale tarief € 0,2183 bedraagt. Maar vergis u niet: tijdens ‘normale’
perioden bent u met een dubbeltariefmeter juist iets duurder uit: € 0,2337 per
kWh.
Wanneer u er gunstig uitspringt is helaas moeilijk te berekenen. U kunt kiezen
uit verschillende leveranciers, die verschillende tarieven hanteren die ook nog
eens regelmatig veranderen. Wanneer de goedkope uren van kracht zijn, onttrekt
zich aan uw invloed. Dat is in Den Haag (en veel andere gemeenten) al
heel lang van 23.00 tot 7.00 uur en gedurende zaterdagen, zondagen en feestdagen.
Misschien dat individuele keuzes mogelijk worden als de ‘slimme’ meter
wordt ingevoerd. Als u om 11 uur ’s avonds een was gaat draaien, zal niet iedere
buurman of buurvrouw u dat in dank afnemen.
Louis Kanneworff van EDOadvies raadt dit aan: “Mensen die willen uitzoeken of
een dubbeltariefmeter voordelig is moeten op basis van hun verbruik een
schatting maken over de verdeling en daarmee gaan shoppen op vergelijkingsites.
Ook moeten ze kijken wat de netbeheerder - in Den Haag is dat Stedin - in
rekening brengt voor het vervangen en plaatsen van een dubbeltariefmeter.
Het is niet anders, de vrije energiemarkt maakt het leven een stuk gecompliceerder
met Frans Bauer er gratis bij.”
Langs bijen en vlinders
De gemeente Den Haag heeft de groene verenigingen verzocht
iets te organiseren in het kader van het Jaar van de
Biodiversiteit. In reactie hierop bieden IVN Den Haag en de
imkervereniging in Reigersbergen een wandeling in Reigersbergen
aan. Deze vindt twee keer plaats en bestaat uit een
bezoek aan de imkervereniging en aan de vlindertuin.
U kunt aan de wandeling deelnemen op zondag 25 juli om
14.00 uur en op donderdag 26 augustus om 19.00 uur. Verzamelen
op de hoek Bezuidenhoutseweg/Reigersbergenweg.
Beter sproeien
Jaarlijks wordt in Nederlandse tuinen gemiddeld zo’n 2.200 liter drinkwater
gebruikt voor planten en gazon. Daar kan een hoop bespaard
worden. Ten eerste door regenwater (uit de ton) te gebruiken. En verder
hoef je niet iedere dag water te geven, maar door bijvoorbeeld
eenmaal per week een flinke hoeveelheid, ontwikkelen de planten langere
wortels en vinden ze ook dieper in de bodem water. Geef planten
rondom de wortels water - liefst zo gericht mogelijk - met een gieter.
De sproeier kan worden gebruikt voor het gazon. En sproei bij voorkeur
’s morgens.
Meer tips hierover vindt u op www.milieucentraal.nl
juli-september branding 15

Column
door: Julius Pasgeld
Slakkensex
Onlangs zag ik tijdens een bijeenkomst van het Haags
Milieucentrum een filmpje waarin slakken vleselijk tot elkander
ingingen. Het was een kort filmpje van ongeveer tien minuten
maar het maakte een onvergetelijke indruk op me. De beide
slakken waren ongeveer honderd keer uitvergroot en wiegden
onder begeleiding van de magistrale muziek van Bizet als balletdansers
om elkaar heen. Langzaam, zoals we van slakken gewend
zijn, geraakten zij in een staat van opwinding en kwamen tot één
vlees. Op elkaar. In elkaar. Erg duidelijk was het niet. Geen harde
porno dus. Maar een beetje David Hamiltonachtig. Wazig inzoomen,
suggestieve motoriek en aanstekelijke ritmiek. U kent dat
wel. En daar bleef het zo’n beetje bij.
Aan het eind van de film werd ik bekropen door een gevoel dat
ik bij de neus was genomen. Neuken slakken eigenlijk wel, dacht
ik. Een rare vraag trouwens. Gedurende mijn hele leven had ik daar
nooit bij stilgestaan. Steeds had ik tot dan toe geleefd met het
idee dat slakken eieren leggen of er andere, weinig opwindende
gewoonten op na hielden om hun onreine begeerten uit te leven.
Op internet zocht ik het uit. Onder het lemma ‘neukende slakken’
vond ik maar liefst 106 resultaten! 106! Alleen al over slakken!
En dan hebben we het nog niet eens over neukende vogelbekdieren
(54 resultaten), neukende wallabies (10), neukende pissebedden
(10), neukende blauwbilgorgels (9) en neukende mieren
(3160). Want reken maar dat de zucht naar vleselijk genot ook
onder het andere gedierte groot is en dat je dat ook allemaal kan
googelen.
Maar we hadden het over slakken. En wat blijkt het geval? Het
liefdeleven van de mens, compleet met alle aberraties die je daarbij
maar bedenken kan, zinkt in het niet vergeleken bij dat van
de slak. Zo zijn bijvoorbeeld moerasslakken en zoetwaterslakken
ovovivipaar. Ovovivipaar? Wat is dat nou weer? Dat betekent,
dat slakken in het lichaam hun bevruchte eieren uitbroeden. Dus
voordat de eieren worden gelegd zijn die door het inwilligen van
de begeerten van het vlees al uitgebroed. En wat voor begeerten!
De meeste slakken zijn hermafrodiet. Ze zijn dus allemaal uitgerust
met de slakkenequivalenten van wat je een leuter en een
gleuf zou kunnen noemen.
Als slakken hun schaamte ontbloten teneinde elkander te
bekennen zou je aldus in zekere zin kunnen spreken van gelijktijdig
geslachtsverkeer in beide richtingen. Zeg nou zelf: daar
steekt ons menselijk eenrichtingverkeer toch buitengewoon
schraal bij af.
En denk eens aan alle andere pluspunten: geen vooroordelen
meer jegens de homofiele naasten. Geen onbegrip meer over de
mysterieuze werking van elkanders pielemuis of flamoes. Geen
overtrokken machogedoe of feminisme. Maar er is meer! Zo blijkt
dat slakken elkander, voordat ze zich overgeven aan de betovering
der lusten, beschieten met een soort kalkpijltjes. Waar ze die
zo gauw vandaan halen heb ik niet kunnen achterhalen maar er
schijnt een bijzonder stimulerende werking van uit te gaan. Dat
is uit het oogpunt van een zinnig denkend mens misschien wat
eigenaardig. Maar als je bedenkt, dat het elkaar zachtjes in de
oorlel bijten vanuit het oogpunt van de slak misschien ook weer
heel idioot is, valt er misschien voor beide specimen nog heel wat
te leren.
Nu moet ik eerlijk zeggen, dat ik nog niet heel duidelijk voor
ogen heb hoe mevrouw Pasgeld en ik elkaar in spannend ondergoed,
voorafgaande aan de overgave aan de begeerten van het
vlees, vanachter de weerszijden van onze lits-jumeaux met pijl en
boog bestoken. Aan de andere kant doen mensen wel gekkere
dingen om hun onreine begeerten en onterende hartstochten
tot een bevredigend eind te brengen.
Maar dan. Stel je even voor. Je bent een slak. En je hebt je zojuist
bekend aan een ontzettend lieve andere slak (m+v). Het is mooi
geweest. En je vleit je, al dan niet onder begeleiding van prachtige
muziek van Bizet nog even lekker tegen elkaar aan om daarna,
zacht van binnen en vol zoete nawee, in slaap te sukkelen. Nee
hoor. Niks daarvan. Eerst zal je nog een godsonmogelijk eind met je
bevruchte ei naar ik weet niet waar moeten sjouwen. En die andere
lieve slak ook. Elk een andere kant op. Eenzaam en alleen. Om de
kans op overleving van de soort zo groot mogelijk te maken.
En zie elkaar dan nog maar eens terug te vinden in het hoge gras.
Stimuleer de aanleg van ‘illegaal’ groen
Gemeenten moeten de hulp van ‘guerilla
gardeners’ koesteren. Het plotseling aangelegde
groen in de openbare ruimte
moet alleen niet tot een jungle gaan leiden.
Dit adviseert de Vereniging van Neder-
landse Gemeenten (VNG) aan gemeenten
die te maken hebben met ‘guerilla gardeners’:
mensen die een tuin aanleggen op
een plek waar dat eigenlijk niet mag,
zoals een braakliggend terrein. De VNG
vindt dat gemeenten burgers meer bij het
beleid moeten betrekken en dat dit soort
groene acties moet worden gestimuleerd.
In diverse gemeenten is GroenLinks de
drijvende kracht achter het ‘guerille gardening’.
(bron: www.gemeente.nu)
16 branding juli-september

Ben ik wel groen genoeg?
Als u dit leest, is de kans niet denkbeeldig
dat u de afgelopen maanden Faadumo
Ali aan de telefoon hebt gehad. Deze
20-jarige marketingstudente liep stage bij
het Haags Milieucentrum en deed onder
meer onderzoek naar de waardering van
dit blad. Vergeleken met haar medestudenten
was ze al bijzonder milieubewust,
maar tijdens haar stage kwam ze toch veel
tegen waar ze nog niet bij had stilgestaan.
Hierbij haar verhaal.
Ben ik nu milieubewust bezig of niet? Is
het feit dat ik geen vlees eet genoeg om
mijn CO 2 -uitstoot met zelfs maar 1% te
verlagen? Ik scheid wel glas en gft, maar ik
douche ook dertig minuten. Levert de bijdrage
die ik zo graag wil leveren eigenlijk
wat op? Of zorgen al mijn tekortkomingen
ervoor dat alles wat ik goed doe niet eens
meer meetelt?
Vlees eten of niet?
Als twaalfjarige wilde ik al vegetariër
worden, maar jammer genoeg was
mijn moeder het daar niet mee eens. Zij
besloot dat ik pas vegetariër mocht worden
als ik voor mezelf leerde koken. Ze
had geen zin om elke dag maaltijden
apart voor mij te moeten bereiden. Ik
was lui en liet zelfs thee aanbranden, dus
koken was geen optie voor mij. Een jaar
geleden leerde ik eindelijk hoe het moest
en werd ik pescovegetariër: ik eet geen
vlees meer, maar nog wel vis.
Ik ben altijd al een dierenliefhebber
geweest. Ik was dus (kennelijk) tot vorig
jaar iemand die alleen van dieren hield
die ik niet zelf at. Een van de redenen om
pescovegetariër te worden was het traumatiserende
filmpje Meat your meat van
Peta, over het proces van het slachten van
dieren. De gruwelijke details zal ik maar
niet vertellen. Dat we in een wereld leven
waar dieren zo behandeld worden vind ik
te triest voor woorden. Wij als mensen in
een rijk land hoeven geen vlees te eten
om te kunnen overleven. Tegenwoordig
hebben we genoeg vleesvervangers en
andere mogelijkheden.
Donderdags wordt op het Haags Milieucentrum
gezamenlijk geluncht, met vooral
seizoensproducten zoveel mogelijk uit
de buurt. Die zijn beter voor het milieu,
omdat er minder transport voor nodig is.
Ik deed vaak de boodschappen voor
deze lunch, bij de Natuurwinkel. Als ik nu
voor mezelf boodschappen doe let ik daar
ook op. Soms eet ik biologisch, al is het
meestal wel wat duurder.
Brood neem ik niet meer mee in plastic
zakjes, maar in een lunchtrommel. Daar
kan ook meer in, zoals gesneden fruit of
een salade.
Ook ik eet nu duurzame vis, omdat
die op milieuvriendelijke manieren wordt
gevangen. De gangbare visserij gaat
gepaard met veel bijvangsten en soms
ook beschadiging van de zeebodem.
Ik heb bij de gemeente een gft-emmer
aangevraagd. Ik moet er wel op letten
dat mijn huisgenoten er geen restafval in
gooien.
Water en licht
Ik dacht altijd dat ik goed met energie
omging: ik doe lampen en apparaten uit
als ik ze niet gebruik, maar ik gebruik geen
spaar- en ledlampen. Zuinig omgaan met
energie hoeft niet moeilijk te zijn. Iedereen
kan het, alleen weten veel mensen
niet precies hoe. Wat ik bijvoorbeeld niet
wist: als iedereen in Europa de thermostaat
één graad lager zet, stoot de hele
Europese Unie vijf procent minder broeikasgassen
uit.
Ik snap niet hoe sommige mensen vijf
of tien minuten kunnen douchen. Zodra
ik in de douche stap wil ik niet meer weg.
Daar denk ik nooit aan de tijd; als ik het
gevoel heb dat ik vijf minuten douche zijn
er al twintig voorbij.
Meestal douche
ik een halfuur en kom ik er pas uit als
mijn benen moe worden. Als ik denk aan
arme landen waar mensen geen schoon
water hebben, voel ik me altijd schuldig.
Het kwam nooit bij me op om op de
fiets naar school te gaan, hoewel mijn
scholen nooit ver van mijn huis waren. Ik
ging altijd met het openbaar vervoer. Nu
pak ik de fiets. Als iedereen om je heen
met de fiets naar het werk komt, is het
makkelijk aanpassen. Als je fietst bepaal
je je eigen tijden. Ik hoef niet meer tien
minuten te vroeg of vijf minuten te laat
aan te komen. En het is goed voor mijn
gezondheid.
Tijdens mijn stageperiode heb ik veel
geleerd over de manier waarop ik leef en
wat ik kan verbeteren. Voornamelijk dat je
niet alleen geld in het milieu kan investeren,
maar dat je echt actief mee moet doen.
De milieugevolgen van ons handelen
worden steeds groter. De meeste Europese
landen zullen misschien niet overstromen,
maar de consequenties van onze
manier van leven voor mensen en dieren
in arme landen kunnen heel groot zijn. Ik
kan in m’n eentje natuurlijk nooit genoeg
doen om een impact te hebben op het
milieu, maar weet dit voor 100% zeker: als
meer mensen het doen creëren we zeker
een veel beter leven voor de toekomstige
inwoners van de aarde.
juli-september branding 17

Agenda
editie juli augustus september 2010
diverse data
Publieksactiviteiten Haagse
Stadsboerderijen
Kijk voor data en onderwerpen
op www.denhaag.nl/stadsboerderijen
iedere 1e zaterdag van de
maand
Open middag Egelasiel
tijd: 14.00 tot 16.00 uur
waar: vanaf hoek De Savornin
Lohmanlaan - Laan van Poot,
bordjes Egelopvang volgen de
duinen in
informatie: 070 3254045
organisatie: Stichting
Egelopvang
iedere 1e zondag van de maand
Open middag Vogelasiel
De Wulp
tijd: 13.00-16.00 uur
waar: Heliotrooplaan 15
informatie: 070 3231568
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zaterdag 3 juli
Excursie Kop van Goeree
Zuid-Holland
tijd: 8.30 uur
waar: parkeerplaats station
Mariahoeve, zijde Voorburg
informatie en opgave:
070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Excursie Harstenhoek:
bruikbare eetbare planten in
de duinen
tijd: 10.15 uur
waar: koffiehuisje op de hoek
van de Pompstationsweg en
de Van Alkemadelaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 4 juli
Zwerfvuil verwijderen in
verschillende gebieden
http://www.vuilraaptroep.nl/
informatie en aanmelden:
070-3649576 070-3107883
vuilraaptroep@hccnet.nl
organisatie: Raaptroep Licht
op groen en geel
Excursie Vlietland
tijd: 14.00 uur
waar: Blauwe brug, Frans
Halsplantsoen in Voorschoten
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 10 juli
Ranger-Tijgerdag
waar: Omniversum, Den Haag
informatie: haaglanden@wnfregioteam.nl,
www.wnf.nl/nl/
regioteams/haaglanden/
organisatie: WNF-Regioteam
Haaglanden
zondag 11 juli
Dag van de Roos Rosarium
Westbroekpark
Plantenruilbeurs, rondleidingen,
demo’s
tijd 10.00-16.00 uur
waar: rosarium Westbroekpark
informatie: 070-3233506
organisatie: KMTP/ Groei &
Bloei
zondag 18 juli
Excursie Horsten: insecten
en andere kriebelaars
tijd: 10.00 uur
waar: hoofdingang aan de
Papeweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 18 juli
Excursie Hubertusduin:
Insecten
tijd: 14.00 uur
waar: standbeeld van Plesman
aan de Hubertusweg
informatie en aanmelden:
070 3465388
organisatie: KNNV
dinsdag 20 juli
Excursie Pan van Persijn
tijd: 20.00 uur
waar: t.o. Pannenkoekenhuis
bij voormalig vliegveld
Valkenburg (tussen Wassenaar
en Katwijk)
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 21 juli
Excursie Park Rozenrust
tijd: 14.00 uur
waar: Veursestraatweg 102 A,
Leidschendam
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 24 juli
Verrassingstocht op de fiets
tijd: 8.00 uur
waar: parkeerplaats station
Mariahoeve, zijde Voorburg
informatie en opgave:
070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Excursie Woudenberg
tijd: 8.20 uur
waar: Den Haag CS bij Bruna
informatie en aanmelden:
070 3238629 of 015 2571535
organisatie: KNNV
zaterdag 31 juli
Excursie Scheveningen-
Haven: Spuikom en voorhaven
tijd: 10.00 uur
waar: voormalig Zeebiologisch
Museum, Dr. Lelykade 39
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 1 augustus
Excursie Staelduinse Bos bij
Hoek van Holland
tijd: 8.00 uur
waar: parkeerplaats station
Mariahoeve, zijde Voorburg
informatie en opgave:
070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
Zwerfvuil verwijderen in
verschillende gebieden
http://www.vuilraaptroep.nl/
informatie en aanmelden:
070-3649576 070-3107883
vuilraaptroep@hccnet.nl
organisatie: Raaptroep Licht
op groen en geel
zaterdag 7 augustus
Excursie Kwade Hoek bij
Goedereede
tijd: 9.00 uur
waar: Ministerie van
Landbouw
informatie en aanmelden:
070-2118254 of
inekegilbert@ziggo.nl
organisatie: KNNV
zondag 15 augustus
Excursie Plateaux Hageven,
België
tijd: 8.00 uur
kosten €27,50 voor 15 juli zie
www.haagsevogels.nl
waar: parkeerplaats station
Mariahoeve, zijde Voorburg
informatie en opgave:
070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
dinsdag 17 augustus
Excursie Madestein, heemtuin
tijd: 10.00 uur
waar: tegenover witte brug
van Ockenburgh
informatie en aanmelden:
070 3238629 of 015 2571535
organisatie: KNNV
18 branding juli-september

woensdag 18 augustus
Excursie Park Rozenrust
tijd: 19.00 uur
waar: Veursestraatweg 102 A,
Leidschendam
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 21 augustus
Excursie Koningshof en
Middenduin
tijd: 9.00 uur
waar: Den Haag CS bij Bruna
informatie en aanmelden:
070 3867630
organisatie: KNNV
Ranger-Tijgerdag
waar: Omniversum, Den Haag
informatie: haaglanden@wnfregioteam.nl,
www.wnf.nl/nl/
regioteams/haaglanden/
organisatie: WNF-Regioteam
Haaglanden
Groenochtend met plantenruilbeurs
- Bodemleven en
bemesting
tijd: 10.00-11.30 uur
waar: Stadskwekerij
informatie: 070-3233506
organisatie: KMTP/ Groei &
Bloei
Excursie Berkheide: nieuwe
stuifduinen
tijd: 14.00 uur
waar: restaurant Duinoord,
Wassenaarseslag 26,
Wassenaar
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 22 augustus
Excursie Vlietland: Vlinders
tijd: 14.00 uur
waar: parkeerplaats aan de
Kniplaan (Stompwijk) bij de
brug over de A4
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
vrijdag 27 augustus
Excursie Clingendael/
Oosterbeek
tijd: 14.00 uur
waar: hoek van Thérèse
Schwartzestraat en
Wassenaarseweg bij de kazerne
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 28 augustus
Excursie Kijfhoek/Bierlap
tijd: 11.00 uur
waar: Meijendelseweg parkeerplaats
Kievitstop, Wassenaar
informatie en opgave: di t/m
vrij 10.00 -16.00 u. 070 5117276
organisatie: IVN
Excursie Heemtuin H.J. Bos
tijd: 14.00 uur
waar: ingang van het
Heempark achter Loosduinse
Hoofdstraat 1184
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 29 augustus
Excursie De Horsten: vruchten
en zaden
tijd: 10.00 uur
waar: hoofdingang aan de
Papeweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
Excursie Haagse Beek
tijd: 10.00 uur
waar: hoek van de
Fahrenheitstraat/Segbroeklaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 4 september
Excursie Hellegatsplein
tijd: 8.00 uur
waar: parkeerplaats station
Mariahoeve, zijde Voorburg
informatie en opgave:
070 3548974
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zondag 5 september
Zwerfvuil verwijderen in
verschillende gebieden
informatie en aanmelden:
070-3649576 070-3107883
vuilraaptroep@hccnet.nl
organisatie: Raaptroep Licht
op groen en geel
Wilt u op de hoogte gehouden worden van excursies,
cursussen, lezingen e.d.? Neem dan een gratis abonnement op
de elektronische nieuwsbrief Milieumail via
info@haagsmilieucentrum.nl!
woensdag 15 september
Het Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Het Nutshuis,
Riviervismarkt 5
informatie: 070 3050286
organisatie: Haags
Milieucentrum
zaterdag 18 september
Groenochtend met plantenruilbeurs
– Scheuren van
vaste planten
tijd: 10.00-11.30 uur
waar: Stadskwekerij
informatie: 070-3233506
organisatie: KMTP/ Groei &
Bloei
Extra open middag Egelasiel
(in verband met het landelijke
Egelweekend)
tijd: 14.00 tot 16.00 uur
waar: vanaf hoek De Savornin
Lohmanlaan - Laan van Poot,
bordjes Egelopvang volgen de
duinen in
informatie: 070 3254045 organisatie:
Stichting Egelopvang
zondag 3 oktober
Zwerfvuil verwijderen in
verschillende gebieden
informatie en aanmelden:
070-3649576 070-3107883
vuilraaptroep@hccnet.nl
organisatie: Raaptroep Licht
op groen en geel
Zwemmen onder zonneboilers
Zwemmen is gezond, en in zwembad Overbosch ook
nog eens minder milieubelastend. Sinds kort wordt het
bad verwarmd met behulp van een nieuw type zonneboiler,
de grootste van Nederland van dit soort. Op
het dak van het zwembad liggen 720 m 2 vacuümbuiscollectoren.
Hiermee wordt in 22 à 24% van de warmtebehoefte
van het zwembad voorzien, waarmee zo’n
170.000 kg CO 2 -uitstoot wordt bespaard.
De boiler werkt niet alleen op warmte en zonlicht,
maar ook op infraroodlicht. Op een zwaar bewolkte dag
kan de temperatuur oplopen tot 55 graden. De kosten
worden in circa 17 jaar terugverdiend.
juli-september branding 19

Permacultuur in het park
Waar afgedankte fietspadtegels al niet
goed voor zijn. Je kunt ze bijvoorbeeld als
fundament van een duurzaam gebouwd
paviljoen gebruiken. Maar liefst 2700
tegels in zestien lagen dragen het gebouwtje
in het Eetbaar Park in het Zuiderpark.
‘Koninklijke tegels’, schertst Johan van
Gemert van Stroom Den Haag, onder verwijzing
naar het feit dat ze van een fietspad
nabij Huis ten Bosch afkomstig zijn.
Johan begeleidt de bouw, waar deskundigen,
en soms vrijwilligers, zich mee
bezighouden. Eerst is een cirkel van zeven
meter doorsnee gegraven, die daarna met
tegels gevuld is. Na een paar dagen stapelen
is op de tegels een ladderbaan van
hout aangelegd, die dient om vocht tegen
te houden. Dáárop kwamen weer strobalen.
Om deze muur te verduurzamen worden
de strobalen van drie lagen leemstuc
voorzien. Het geheel wordt bekroond met
een sedumdak op een basis van palen en
stro. Er zijn zoveel mogelijk gerecyclede
materialen uit de buurt gebruikt, dus een
planning was moeilijk te maken en improviseren
was nogal eens geboden – maar
kán het duurzamer?
Als alles volgens plan verloopt zou het
paviljoen zo ongeveer klaar moeten zijn
tegen de tijd dat deze Branding verschijnt.
Na voltooiing zal het gedurende vijf jaar
dienen als informatiepunt over permacultuur
in het algemeen en over het Eetbaar
Park waar het middenin ligt in het
bijzonder. Inclusief het paviljoen is het
Park 40 bij 20 meter groot. Er zijn paden
en perken aangelegd, bomen en struiken
geplant, een houtwal opgeworpen en
groentes en steunplanten ingezaaid. “Zes
groepen van zes leerlingen van het Varias
College doen hier hun maatschappelijke
stage”, vertelt Menno Swaak van Gezonde
Gronden G’Aarde. “Ze zijn hier een dagdeel
per week om onkruid te wieden, te
zaaien, houtsnippers op paden te strooien
en dergelijke dingen meer.”
De Engelse kunstenaar Nils Norman
heeft het initiatief tot het Eetbare Park
voor Stroom genomen en daar Gezonde
Gronden G’Aarde bij betrokken, de organisatie
die al eerder een vergelijkbare tuin
in Madestein had aangelegd – een van
de beste voorbeeldtuinen van Nederland.
Die draait nu goed, al is het jammer
dat de vrijwillige beheerder onlangs naar
het hoge noorden geëmigreerd is. Swaak
hoopt dat met de enthousiaste opvolgers
de tuin weer tot bloei komt. Het is
de bedoeling van de organisatie om al
haar tuinen op vastgestelde tijden open
te stellen voor publiek. Voor de tuinen op
het complex van volkstuinvereniging Nut
en Genoegen is dat donderdag, voor het
Zuiderpark zaterdag en voor Madestein
zondag, alle van circa 11.00-15.00 uur.
Stadslandbouw
Als het dak eenmaal op het paviljoen
zit, dient zich de volgende klus alweer
aan: de aanleg van een permacultuurtuin
op het terrein van Nut en Genoegen.
Links van de ingang aan de Meppelweg
ligt een braakliggend stuk grond waar
Gezonde Gronden haar gang kan gaan.
Die tuin wordt samen met de buurt ontwikkeld.
Dan begint het ideaalbeeld van
de organisatie – stadslandbouw – serieuze
vormen aan te nemen.
Meer informatie: www.gezondegronden.nl.
Meer over de noodzaak van stadslandbouw
leest u in het rapport Sluit de voedselkringloop!,
dat te vinden is op www.
haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.
20
branding ng
juli-september