ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ՇՈՒՐՋ

Ռուբեն ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ
12
• Ցեղասպանության ժամանակ մուսուլմանների կողմից
բռնի որդեգրված հայ երեխաներ։
• Որոշ թվով հայեր, ովքեր ապաստան են գտել մուսուլման
հարևանների կամ այլ մարդկանց մոտ։
• Սահմանափակ թվով հայ արհեստավորներ և բացառիկ
մասնագետներ, որոնք իսլամացել են իշխանության իմացությամբ
և կամքով։
Խոսելով Ցեղասպանության տարիներին հայերի իսլամացման
մասին՝ թուրքական մի շարք աղբյուրներ շեշտում են,
թե շատ հայեր նաև կամովին են իսլամ ընդունել։ Սակայն, ինչպես
վերը նշվեց, «կամովինն» իրականում մահի և կյանքի միջև
ընտրություն էր նշանակում: Որոշ թվով հայերի պարտադրվել է
իսլամ ընդունել, բայց դա համատարած բնույթ չի ունեցել և չէր
էլ կարող ունենալ, քանի որ թուրքական պետական մեքենան
1915-ին իրականում ցանկացել է բնաջնջել, այլ ոչ թե ձուլել հայերին։
Այս փաստի օգտին է խոսում նաև այն հանգամանքը, որ
Ցեղասպանության տարիներին հայերի «կամովին» մուսուլմանություն
ընդունելու պատրաստակամությունը ոչ միշտ է միանշանակ
հավանության արժանացել իշխանությունների կողմից։
Օրինակ, Թուրքիայի կառավարության օսմանյան արխիվում
պահպանվել են ժամանակի բարձրաստիճան պաշտոնյաների,
առավելապես ներքին գործերի նախարար Թալեաթ փաշայի՝
հայերի կրոնափոխությանը վերաբերող հրամանները և գրագրությունը,
որոնցում նա պահանջում է հաշվի չառնել կրոնափոխությունը
և նախապես որոշված վայրեր աքսորել նաև իսլամ
ընդունած հայերին 1 ։
1
Dündar F., Modern Türkiyenin şifresi. İttihat ve Terakki’nin etnisite mühendisliği
(1913-1918), İstanbul, 2008 (2-inci baskı), s. 301.