ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

81
Հայկական գորգարվեստի շուրջ
բնույթ դրսևորումներ. հիշենք Ք.ա. IV-III հազ. ջրի ու պտղաբերության
խորհրդանիշ հանդիսացող վիշապակոթողները, ինչպես
նաև II-I հազարամյակի բրոնզե զենքերի և գործվածքների
վրա առկա վիշապապատկերների ոճավորումները: Այդ ավանդույթը
հարատևել է անգամ քրիստոնեության ընդունումից հետո և
դրսևորվել պատկերագրման և մոնումենտալ արվեստի գործերում:
– Կարո՞ղ ենք ասել, որ հայկական գորգերից հնագույնները
վիշապագորգերն են և դրանք ունեն ծիսաառասպելական նշանակություն:
– Ես չեմ կարող պնդել, ոչ էլ հերքել, որ վիշապագորգերը
հնագույնն են, բայց անտարակույս է, որ վիշապի ոճավորված
պատկերներով գեղազարդված գորգերի բոլոր տեսակները գեղազարդման
հնամենի ավանդույթ են կրում և, ըստ էության, ունեցել
են ծիսական նշանակություն: Սակայն պետք է նշեմ, որ ուսումնասիրողներից
շատերի կարծիքով՝ վաղ կամ դասական վիշապագորգերը
թվագրվում են XV-XVIIդդ. ու համարվում են սելջուկների
և մոնղոլների միջոցով մեր տարածաշրջան բերված
մշակութային տարր: Ես այս թվագրման ու մանավանդ ծագումնաբանության
հարցում միանգամայն այլ կարծիքի եմ, քանի որ
այս դեպքում առկա են որոշակի պատկերային սկզբնաղբյուրներ:
Մեր կարծիքով՝ վիշապագորգերին բնորոշ հիմնական
հորինվածքներ առկա են 1202թ. գործված «Եռախորան» գորգի
գեղազարդման համակարգում:
Հետազոտելով դասական, XV-XVIIդդ. թվագրվող վիշապագորգերի
եզրագոտիներին բնորոշ զարդանախշերը՝ պարզել եմ,
որ դրանք կրկնում են XI-XIIIդդ. ստեղծված մանրանկարների եզրագոտիները,
օրինակ՝ 1053թ. Անիի մերձակա վանական համալիրներից
մեկում ստեղծված Ավետարանի մանրանկարների
եզրագոտիներին, որոնք գեղազարդված են իրար կցված ոճավորված
վիշապակերպերով: Նմանատիպ օրինակները շատ են:
Սրանք թույլ են տալիս շեշտել, որ վիշապագորգերի ավանդույթը