ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

Հայկական գորգարվեստի շուրջ
րում Հիսուսն ու տասներկու առաքյալները նստած են կարմիր
գորգի վրա դրված սեղանի շուրջ: 1287թ. Կիլիկիայում ստեղծված
Ավետարանում Մկրտման տեսարանը նույնպես պատկերված է
կարմիր գորգի վրա: Նման օրինակներ կարելի է շարունակել:
– Դուք ասացիք, որ կարմիր գորգադաշտն ունի հազարամյակների
պատմություն, ես կուզենայի ավելացնել նաև, որ
կարմիր գույնը հնդեվրոպական, այդ թվում և հայկական հավատալիքներում
կապվում է արևի ու կրակի պաշտամունքի հետ:
Արևը կյանքի և պտղաբերության խորհրդանիշն էր, իսկ կրակը,
մանավանդ դիակիզող կրակն ուներ սրբագործող, մաքրագործող,
վերակենդանացնող նշանակություն. հիշենք Արա Գեղեցիկի
նախատիպը հանդիսացող Արմենիոսի որդի Էրին, որը վերակենդանանում
է կրակով դիակիզումից հետո:
– Կարմիր գույնի հիմնադաշտով գորգերը, ըստ էության,
համարվել են արգասաբերության և պտղաբերության հետ առնչվող
ծեսերի կարևոր ատրիբուտ: Դրա վկայություն կարող եմ համարել
Վահագնի ծնունդը նկարագրող հայոց հնագույն էպիկական
ստեղծագործությունը, որտեղ հայոց ռազմի աստված Վահագնը
ծնվում է կրակից, որն իր հերթին դուրս է գալիս զկարմրիկն
եղեգնից:
– Այս համադրումը շատ խոսուն է, այն առումով, որ նախ
Վահագնի երգը (հիմնը), ըստ ուսումնասիրողների, համարվում է
հնդեվրոպական առասպելաբանության հնագույն և տիպիկ նմուշներից
մեկը: Բացի այդ, Վահագնին կոչում էին Վիշապաքաղ (Վիշապասպան),
և կարծում եմ, այստեղ տեղին է հիշել մեր հայկական
վիշապագորգերի մասին, որոնց գեղազարդման համակարգում հավանաբար
ի հայտ են եկել հնդեվրոպական հիմնական առասպելի՝
«վիշապի և վիշապամարտի» հնագույն ավանդույթները:
– Իրավամբ, հայոց ավանդական պատկերացումներում վիշապի
պաշտամունքն ունեցել է հնամենի ավանդույթներ և բազմա-
80