ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

Հայկական գորգարվեստի շուրջ
ուսումնասիրման նյութ հանդիսացող «Եռախորան» գորգը, որի
հայատառ ու ծավալուն արձանագրություն-հիշատակարանում
նշված է նաև դրա գործելու տարեթիվը` 1202 թվականը:
– Սրանք պահպանված նմուշներն ու գտածոներն էին, այժմ
անդրադառնանք հայկական գորգերի մասին գրավոր աղբյուրների
վկայություններին:
– Հայոց գորգագործական մշակույթի մասին կան նաև գրավոր
սկզբնաղբյուրներ` այդ թվում հունա-հռոմեական ու արաբական,
որոնք այս կամ այն չափով հնարավորություն են տալիս
պատկերացում կազմել հայոց գորգերի տեսականու ու դրանց
տեխնոլոգիական և գեղարվեստական առանձնահատկությունների
մասին, ինչպես նաև բացահայտել պատմական Հայաստանի
գորգագործական կենտրոնները: Վաղ շրջանին վերաբերող տեղեկություններ
կան Հերոդոտի ու Քսենոփոնի նկարագրություններում
(Ք.ա. V-IVդդ.) Հայաստանին վերաբերող գորգերի մասին:
Հռոմեացի պատմագիր Տակիտոսը (Iդ.) հիշատակում է Արտաշատի
ծանր ու թավ գորգերի մասին: Վաղ շրջանի հայ մատենագիրները
տեղեկացնում են բազմատեսակ գործվածքների մասին, իսկ
Մովսես Կաղանկատվացուն վերագրվող պատմության մեջ հիշատակություն
կա VI-VIIդդ. Արցախի գունագեղ կարպետների ու
գորգերի մասին: XIIդ. արաբ ուղեգիր Յակուտի շնորհիվ մեզ է
հասել Կարին քաղաքում գործածված, VIIդ. վերաբերող մի համբավավոր
«հայկական» աղոթագորգի նկարագրություն: Սակայն
արաբական աղբյուրներից պարզվում է, որ գորգագործությունը
Հայաստանում առավել զարգացած էր VII-XIII դարերում, երբ
արքունիքին ու խոշոր նախարարական տներին ու վանական համալիրներին
կից գործում էին գորգագործական արհեստանոցներ:
Հայկական գորգը լայն պահանջարկ ուներ ժամանակի շուկայում
ու մեր նշած արհեստանոցների արտադրանքը, ըստ էության,
բացի վերնախավի կարիքները հոգալուց, վաճառահանվում էր
նաև արտաքին շուկա: Սկզբնաղբյուրների վկայություններից
76