ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

Վաղ միջնադարյան եկեղեցական ճարտարապետության շուրջ
րազմի ընթացքում ավերվելուց հետո, այն վերականգնվել է 484թ.
Վահան Մամիկոնյանի կողմից: Էջմիածնի տաճարի նախնական
կառուցվածքի մասին կան տարբեր տեսակետներ: Ա.Սահինյանը
գտնում է, որ այն նախապես եղել է եռանավ բազիլիկ, որը հետագայում
վերակառուցվել է գմբեթավոր եկեղեցու: Սակայն այդ ենթադրությունները
չհաստատվեցին: 1950-ականներին եկեղեցու
գմբեթը խիստ խարխլվել էր, պահող մույթերը ճաքել էին, և քանի
որ փլուզման վտանգը մեծ էր, հարկ էր վերանորոգել մույթերը և
ամրացնել գմբեթը: Անհրաժեշտություն առաջացավ պեղել մույթերի
տակ, գտնել հիմքերը` վերանորոգումն իրականացնելու
համար: Պեղելու ընթացքում գտնվեց Գրիգոր Լուսավորչի կառուցած
առաջին` հնագույն Էջմիածնի տաճարի գմբեթակիր մույթերը:
Պարզվեց, որ արդեն Լուսավորչի ժամանակ կառուցված մույթերը
ոչ թե բազիլիկ, այլ գմբեթավոր եկեղեցու են։
Կողմնակի ապացույցներ կան Ագաթանգեղոսի մոտ, Գրիգոր
Լուսավորչի տեսիլքում ներկայանում է տաճարի ձևը` քառասյուն,
կամարակապ, գմբեթավոր: Չգտնվեցին նաև ենթադրյալ
բազիլիկի պատերի և մույթերի հետքերը:
Պատմաբանների մի մասը կարծում է, որ այդ տեսիլքի
նկարագրությունը ներմուծվել է V դարում: Սակայն տեսիլքն է
նախորդել տաճարի գմբեթավոր կառուցմանը, թե այն համապատասխանեցրել
են արդեն կանգուն` գմբեթավոր հորինվածքին՝
ճարտարապետության առումով էական չէ: Կարևորն այն է, որ
եկեղեցին ի սկզբանե գմբեթավոր է կառուցվել:
– Տվյալ ժամանակաշրջանում Բյուզանդիայում կամ Փոքր
Ասիայում հնարավո՞ր է ենթադրել գմբեթավոր եկեղեցիների գոյություն,
եթե նրանք պետականորեն մեզնից ուշ են ընդունել
քրիստոնեությունը:
– Բյուզանդական կայսրությունում մինչև 313թ. Կոստանդին
Մեծի կողմից քրիստոնեության օրինականացումը եկեղեցիներ,
բնականաբար, չէին կարող կառուցվել: Այսպիսով, Էջմիածնի
47