ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ
Hasmik Hmayakyan.pub Hasmik Hmayakyan.pub
Հայկական նվագարաններից զուռնայի և դուդուկի ծագման շուրջ պես օրինակ կարող եմ բերել «Անահիտ դիցուհու պաշտամունքի երաժշտաբանաստեղծական վերապրուկները» հոդվածը, որում փորձել եմ մի շարք հայկական ժողովրդական պարերգեր մեկնաբանել որպես տաճարային ծիսական պարերգեր, որոնք, իմ կարծիքով, պահպանվել են հեթանոսական ժամանակաշրջանից: Իմ ուսումնասիրության արդյունքում ես գտա մոտ երեսուն նմուշ այն պարերգերից, որոնք կապված են սրբազան ամուսնության և ծիսական մարմնամերկացման հետ: Հետազոտվող երգերում ամենաուշագրավ բաղկացուցիչն է տեքստերի բովանդակությունը, որոնք հնարավորություն են ընձեռում վերականգնել պտղաբերության և ջրի, Մեծ մոր՝ Անահիտ դիցուհուն նվիրված ծիսակարգերը: Ծիսական մարմնամերկացմանը վերաբերող երգերն իմ կողմից բաժանված են երեք խմբի` առաջին խմբում են «Զիմ գլխի ֆաթեն կիտամ», «Զիմ վզի վզնոց կիտամ», «Ծանդր ու թփին ծամթել կտրավ» և նման երգերը: Երկրորդ խմբի երգերը սկսվում են «Զինչ ու զինչ» բառերով, իսկ երրորդինը՝ «Չեմ ու չեմ» բառերով: Ուշագրավ է, որ առաջին խմբի երգերը կատարվում են հարց ու պատասխանի ձևով` հանդիսանալով աղջկա և պատանու կամ քրմի և քրմուհու միջև կայացող ծիսական երկխոսություն: Անգամ երգերում «ծամթելիկի» հետևից ջուրը մտնելու գործընթացը ծիսական լվացման արարողության արձագանքն է: Սա, փաստորեն, մեկ հավելյալ փաստարկ է այն առումով, որ հայկական Անահիտ դիցուհու պաշտամունքն իր ծագմամբ և ծիսակարգով հանգում է հինարևելյան մայր աստվածուհիների պաշտամունքին՝ Իշտարին, Շավուշկային, Կիբելային, ինչը վկայում է նրա վաղեմության մասին: – Վերադառնալով ասվածին` հարց է առաջանում, արդյո՞ք հեթանոսական ծիսական երգերին բնորոշ ձայնակարգերը պահպանվել են հետագայի հայկական քրիստոնեական երգերում: – Ես այդ հարցը մանրամասնորեն չեմ ուսումնասիրել, բայց ըստ Ք.Քուշնարյանի և Ն.Թահմիզյանի ուսումնասիրությունների՝ 38
Հայկական նվագարաններից զուռնայի և դուդուկի ծագման շուրջ մասամբ պահպանվել են, մասամբ էլ` փոփոխվել: Ավարտելով` կուզենայի նշել, որ հայկական երաժշտությունը դարերի ընթացքում իր մեջ խմորել է բազում ելևէջներ և ձայնակարգեր, կրել է արևելյան երաժշտության ազդեցությունը, անգամ մեր եկեղեցական երաժշտությունը լի է արևելյան ելևէջներով, սակայն այդ ամենը չի խանգարում վերհանել այն հնագույն շերտերը, որոնք, ինչպես տեսանք, պահպանվել են մեր հայ երգերի մեջ: Կուզենայի մեջբերել Կոմիտասի խոսքերը. «Բայց աշխարհի ո՞ր երաժշտությունն անխառն ու անապակ է, մեր գիտցածով՝ միայն անասուններունը, որոնք նույն ձայնն ու նույն ելևէջը կերգեն, զի փոխառության շնորհք չունին»: Գրականություն 1. Կ.Խուդաբաշյան, Կարոս–խաչ վիպերգի կրոնա–առասպելաբանական արմատները, «Կարոս–խաչ» ժողովածու, Երևան, 2000։ 2. Կ.Խուդաբաշյան, Հայ–փռյուգիական և հայ–խեթական կապերը երաժշտագիտության տեսանկյունով, Հայագիտության արդի վիճակը և զարգացման հեռանկարները, Երևան, 2004: 3. Կ.Խուդաբաշյան, Անահիտ դիցուհու պաշտամունքի երաժշտաբանաստեղծական վերապրուկները, Պար, երաժշտություն, Երևան, 2004: 4. Կ.Խուդաբաշյան, Հայ ծիսական պարերգը համեմատական երաժշտագիտության տեսանկյունից, Պար, երաժշտություն, Երևան, 2004: 39
- Page 1 and 2: « ՆՈՐԱՎԱՆՔ» ԳԻՏԱԿՐ
- Page 3 and 4: ՆԱԽԱԲԱՆԻ ՓՈԽԱՐԵՆ Փ
- Page 5 and 6: Նախաբան ձևերն ու մի
- Page 7 and 8: ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ ՀԱՅ ԱՌԱ
- Page 9 and 10: Մտորումներ հայ առա
- Page 11 and 12: Մտորումներ հայ առա
- Page 13 and 14: Մտորումներ հայ առա
- Page 15 and 16: Մտորումներ հայ առա
- Page 17 and 18: Մտորումներ հայ առա
- Page 19 and 20: Հոռովելները որպես
- Page 21 and 22: Հոռովելները որպես
- Page 23 and 24: Հոռովելները որպես
- Page 25: ՀՆԱԳՈՒՅՆ ԾԻՍԱԱՌԱՍՊ
- Page 28 and 29: Հնագույն ծիսաառասպ
- Page 30 and 31: Հնագույն ծիսաառասպ
- Page 32 and 33: Հնագույն ծիսաառասպ
- Page 34 and 35: Հայկական նվագարանն
- Page 36 and 37: Հայկական նվագարանն
- Page 40 and 41: ՎԱՂ ՄԻՋՆԱԴԱՐՅԱՆ ԵԿ
- Page 42 and 43: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 44 and 45: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 46 and 47: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 48 and 49: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 50 and 51: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 52 and 53: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 54 and 55: Վաղ միջնադարյան եկ
- Page 56 and 57: Հայկական հուշարձան
- Page 58 and 59: Հայկական հուշարձան
- Page 60 and 61: Հայկական հուշարձան
- Page 62 and 63: Հայկական մանրանկար
- Page 64 and 65: Հայկական մանրանկար
- Page 66 and 67: Հայկական մանրանկար
- Page 68 and 69: Հայկական մանրանկար
- Page 70 and 71: Հայկական մանրանկար
- Page 72 and 73: Հայկական մանրանկար
- Page 74 and 75: Հայկական գորգարվես
- Page 76 and 77: Հայկական գորգարվես
- Page 78 and 79: Հայկական գորգարվես
- Page 80 and 81: Հայկական գորգարվես
- Page 82 and 83: Հայկական գորգարվես
- Page 84 and 85: Հայկական գորգարվես
- Page 86 and 87: Հայկական գորգարվես
Հայկական նվագարաններից զուռնայի և դուդուկի ծագման շուրջ<br />
մասամբ պահպանվել են, մասամբ էլ` փոփոխվել:<br />
Ավարտելով` կուզենայի նշել, որ հայկական երաժշտությունը<br />
դարերի ընթացքում իր մեջ խմորել է բազում ելևէջներ և<br />
ձայնակարգեր, կրել է արևելյան երաժշտության ազդեցությունը,<br />
անգամ մեր եկեղեցական երաժշտությունը լի է արևելյան ելևէջներով,<br />
սակայն այդ ամենը չի խանգարում վերհանել այն հնագույն<br />
շերտերը, որոնք, ինչպես տեսանք, պահպանվել են մեր հայ<br />
երգերի մեջ:<br />
Կուզենայի մեջբերել Կոմիտասի խոսքերը. «Բայց աշխարհի<br />
ո՞ր երաժշտությունն անխառն ու անապակ է, մեր գիտցածով՝<br />
միայն անասուններունը, որոնք նույն ձայնն ու նույն ելևէջը<br />
կերգեն, զի փոխառության շնորհք չունին»:<br />
Գրականություն<br />
1. Կ.Խուդաբաշյան, Կարոս–խաչ վիպերգի կրոնա–առասպելաբանական<br />
արմատները, «Կարոս–խաչ» ժողովածու, Երևան, 2000։<br />
2. Կ.Խուդաբաշյան, Հայ–փռյուգիական և հայ–խեթական կապերը<br />
երաժշտագիտության տեսանկյունով, Հայագիտության արդի<br />
վիճակը և զարգացման հեռանկարները, Երևան, 2004:<br />
3. Կ.Խուդաբաշյան, Անահիտ դիցուհու պաշտամունքի երաժշտաբանաստեղծական<br />
վերապրուկները, Պար, երաժշտություն,<br />
Երևան, 2004:<br />
4. Կ.Խուդաբաշյան, Հայ ծիսական պարերգը համեմատական երաժշտագիտության<br />
տեսանկյունից, Պար, երաժշտություն, Երևան, 2004:<br />
39