ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

Հայկական նվագարաններից զուռնայի և դուդուկի ծագման շուրջ
հետ համեմատելով: Հետևաբար, այս դեպքում, չներկայացնելով
լեզվաբանական վերլուծությունը, որը բերված է իմ հոդվածում,
ասենք միայն, որ այն հանգում է ընդհանուր հնդեվրոպական
արմատի, ընդհանուր նվագարան է և ընդհանուր ու միանման
գործածություն է ունեցել: Ավելացնենք նաև, որ այդ նվագարանը
Հռոմում կոչվում էր «տիբիա», և պատահական չէ, որ «Գլադիատոր»
ամերիկյան ֆիլմն ուղեկցվում է դուդուկի նվագով՝ Ջիվան
Գասպարյանի կատարմամբ:
– Այժմ անդրադառնանք հայկական երաժշտությանը բնորոշ
ձայնակարգերին: Կարո՞ղ ենք այսօր պնդել, որ այս կամ այն
ձայնակարգը բուն հայկական է, կամ որ խիստ բնորոշ է մեր
երաժշտությանը:
– Բուն հայկական ձայնակարգ գոյություն չունի: Հայկական
ավանդական երգերում առկա են բազմաթիվ ձայնակարգեր,
որոնք բնորոշ են և այլ եվրոպական, ասիական, անգամ աֆրիկյան
ժողովուրդների երաժշտությանը: Սակայն կարելի է փաստել,
որ հայ ժողովրդական երգերում գերակշռում են փոքրալար
(մինոր) ձայնակարգերը, որոնք, ըստ միջնադարյան տերմինաբանության,
կոչվում են դորիական և էոլական, իսկ համաձայն հին
հունական տերմինաբանության` փռյուգիական և հիպոփռյուգիական:
Հայկական ժողովրդական երգերին, կարելի է ասել, որ
խիստ բնորոշ է այն ձայնակարգը, որը ժամանակակից գիտնականներն
անվանում են նախադիատոնիկ կամ հեքսատոնիկա
(այդ ձայնակարգի վերին քառալարը անկիսատոն է` բացակայում
է քառալարի մի աստիճանը): Հայկական երգերում գերակշռող
այդ հեքսատոնիկ ձայնակարգի մասին ուսումնասիրություններ
են կատարել մեր հայ երաժշտագետներ Ք.Քուշնարյանը, Հ.Հարությունյանը:
Իսկ հայտնի ռուս երաժշտագետ Վ.Բելյաևը նշում է, որ
չկա ժողովուրդ, որ այդքան երգեր ունենա այդ ձայնակարգում,
որքան հայերը:
36