ԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ՀԱՅ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ

Հնագույն ծիսաառասպելաբանական պատկերացումների դրսևորումը հայկական հոռովելներում
– Իսկապես անհավանական է այս երևույթը, քանզի հաշվի
առնելով հայ ավանդապահ, գյուղական միջավայրը, մեր ժողովրդի
հոգեկերտվածքը՝ նման երևույթներն անհարիր են թվում: Ինչո՞վ
է դա բացատրվում:
– Դաշտային հարցումների և հրատարակված ազգաբանական
նյութի համադրմամբ հոռովելներում վերականգնվում է
մաճկալին և հողագործներին հաց բերող իգական սեռի ներկայացուցիչների
միջև ընթացող ծիսական երկխոսությունը, որը կանոնակարգված
է խոսքային, վարքագծային և նշանային մակարդակներում
և պտղաբերությանն ու հողի արգասավորմանն ուղղված
սեռական-հմայական գործողությունների փոխակերպումն է:
Գիտարշավների ժամանակ բազմիցս աշխատել ենք տարբեր
սեռի բանասացների կարծիքն ու վերաբերմունքը ճշտել այս
երևույթի նկատմամբ, և նրանք չեն թաքցնում նման երկխոսության
փաստը:
Ըստ նրանց, երբ հաց բերող կինը կամ աղջիկը բավականաչափ
հեռանում էր, սակայն դեռևս հողագործների տեսադաշտից
չէր անհետանում, մաճկալը նայում էր նրա հետևից ու հայհոյում:
Կինը չէր լսում ասված խոսքերը, այլ ընկալում էր խոսքի ընդհանուր
բովանդակությունը։ Ի տարբերություն նրա, մաճկալի կողմից
իբրև հայհոյանք ձևակերպվող սեռական ցանկությունը պարզորոշ
լսում էին վարի բոլոր մասնակիցները, որոնք էլ արձագանքում,
ձայնակցում էին նրան: Եվ այս երևույթի նկատմամբ ավանդապահ
գյուղացու խաղաղ վերաբերմունքից, հատկապես մաճկալին ձայնակցող
արյունակից տղամարդկանց վարքից պարզորոշ է, որ
խոսքը ոչ թե կենցաղային միջադեպի, այլ կարգաբերված ծիսական
իրողության մասին է: Ուշագրավ է, որ հայհոյանքը լսած կինը քթի
տակ «Տեր Աստված, մեղա՜…» կանչելով հեռանում է, իսկ հայհոյանքի
չարժանանալու դեպքում զայրանում և վիրավորվում է,
որ Հայաստանի տարբեր շրջաններում ուղեկցվում է նույնակերպ
բանաձևային առանցք ունեցող տեքստով, զորօրինակ.
29