Րաֆֆի Կայծեր մաս 2
Կայծեր մաս 2 Կայծեր մաս 2
խաղաղ կյանք վարել: Եվ այդ բոլորը գործողը ո՞վքեր էին, ժողովրդի իշխանները և նրա հոգևոր գլուխը` կաթողիկոսը: Այժմ շատ զարմանալի չէ, որ մի անպիտան վարդապետ և մի քանի շահամոլ իշխաններ դավ են դնում մի քանի երիտասարդների դեմ, որոնց նպատակը շատ բարի է և համեստ, որոնք, բացի ժողովրդի հանգստությունը, ուրիշ բանի չեն ձգտում: — Բոլորովին ուղիղ է, — պատասխանեց տիկինը, — ես մեր պատմությունը չեմ կարդացել, բայց իմ աչքով տեսել եմ, թե ինչպես շատ անգամ հայերն իրանք եկել են իմ ամուսնու մոտ և միմյանց վրա մատնություններ են արել: Շատ անգամ նույնը նկատել եմ և փաշայի տան մեջ: Թուրքերի մեջ արդեն առած է դարձել ասել` թե «գավուրների գլուխները չեն միանա», որ կնշանակե, թե հայերի մեջ միաբանության չէ կարող կազմվել: Ցավալի է մի այսպիսի կարծիքը, և ավելի ցավալի է, որ նա ուղիղ է… Տեր հայրը մի առանձին ուշադրությամբ լսում էր քրոջ խոսքերը և կարծես ուրախանում էր նրա դատողությունների վրա: — Ես շատ հետաքրքիր եմ եղել ուսումնասիրել մեր ժողովրդի բնավորությունը, — ասաց նա, — բայց մինչև այսօր շատ բաներ մնացել են ինձ անհասկանալի: Օրինակ, հայը ոխերիմ է, մատնիչ է, վրեժխնդիր է այն անարգանքի դեմ, որ նա կրում է մի այլ հայից: Բայց եթե նույն անարգանքը նա ստանում է տաճիկից, քուրդից, մի խոսքով` օտարից, նա ամենայն խոնարհությամբ համբերում է: Դա, իմ կարծիքով, հառաջ չէ՛ գալիս այն հանգամանքներից, թե հայը տաճկի և քուրդի առջև թույլ է և չէ կարող նրանցից պատիվ պահանջել: Այլ ավելի հառաջ է գալիս այն օտարամոլ նախապաշարմունքից, որ հայը տաճկի և քուրդի մեջ մի առանձին իրավունք է ճանաչում` իր հետ ամեն կերպ վարվելու: Եվ այսպես, ոչ միայն պատվի զգացմունքը, այլ հայի բոլոր պահանջումները` օտարի և իր ազզակցի վերաբերությամբ` միատեսակ չեն: Տեր հոր խոսելու միջոցին ես նկատեցի նրա քրոջ երեսի վրա խիստ տխուր արտահայտություններ: — Ես կբերեմ մի ուրիշ օրինակ, — հառաջ տարավ նա, — հայ ծառայողը իր պարտավորությանց մեջ խարդախ է, երբ նա հայի մոտ է ծառայում: Բայց երբ նա ծառայում է թուրքի մոտ, իր պաշտոնը կատարում է ամենայն հավատարմությամբ: Նա հավատարիմ է մնում ոչ միայն արդար աշխատությունների մեջ, այլ որքան ցած, որքան խղճի և ազնվության ընդդեմ ևս լինեին իր տիրոջ պահանջները, բոլորը նա ճշտությամբ կատարում է: Կ. Պոլսի համարյա բոլոր նշանավոր մահմեդական տների սպասավորները հայեր են. նրանք մինչև անգամ խառն են լինում հարեմական գաղտնիքների մեջ, և խաթունների հավատարիմ խորհրդապահներն են դառնում: Փաշաների գանձապետները հայեր են, և նրանց կաշառակերության խիստ վարպետ հայթայթողներն են լինում: Թողնենք մասնավորը, անցնենք ընդհանուրին. մի գյուղ, որ բնակեցրած է ամբողջապես հայերով, ավելի բարձր գին ունի, քան թե նույն տարածությամբ և նույն բազմամարդությամբ մի ուրիշ գյուղ, որ մահմեդականներով էր բնակեցրած: Ինչո՞ւ: Որովհետև հայը հլու և արդյունավոր հպատակ է: Նա հլու է, երբ տերն օտարազգի է, բայց ես գիտեմ գյուղացիներ, որ վատ են վարվում իրանց տիրոջ հետ, որովհետև նա հայ էր: Դա ինչի՞ց է: Ասլանը, որ բոլոր ժամանակը ուշադրությամբ լսում էր, պատասխանեց. 154
— Պատճառը շատ պարզ է: Մեր ներկան, դուք ինքներդ ասացիք, որ մեր անցյալի շարունակությունն է: Այդ տխուր երևույթների պատճառները պետք է որոնենք մեր տխուր պատմության մեջ... Համարյա առավոտյան լուսաբացի մոտ էր, երբ մենք դուրս եկանք տեր հոր տնից և գնացինք մեր բնակարանը, վարպետ Փանոսի տունը: Դուրս գալու միջոցին Ասլանը խորին շնորհակալությամբ բռնեց տիկնոջ ձեռքը և ասաց. — Մենք, հույս ունեմ, դարձյալ կտեսնվենք: — Անպատճառ, — ասաց տիկինը: — Ո՞րտեղ: — Ես կգամ քեզ մոտ: — Դա անհարմար չէ՞ր լինի: — Ամենևին: ԺԷ ՊԱՆԴՈՒԽՏ ՎԱՆԵՑԻՆ Օրը շաբաթ էր, այն սպասված օրը, որի գիշերը ես ու Ասլանը հրավիրված էինք սրբազան առաջնորդի մոտ: Ասլանը զբաղված էր ինչ-որ պատրաստություններով, իսկ ես, անգործությունիցս ձանձրացած, չգիտեի ինչ անել: Առաջնորդի հրավերքը ինձ խիստ հրապուրում էր, բայց մինչև երեկո սպասե՞լ, այդ շատ և շատ ծանր էր ինձ համար: Դուրս եկա փողոցը, նստեցի մի հաստաբուն ուռենիի հովանու ներքո, հոսող առվակի ափի մոտ: Այդ ուռիները ամառնային տոթերի Ժամանակ խիստ զով պատսպարան են բնակիչների համար, մանավանդ նրանց, որոնք իրանց բակերում պարտեզներ չունեն: Ուռենիի ներքո միայնակ նստելը նույնպես ձանձրացրեց ինձ: Վերկացա և սկսեցի փողոցի երկարությամբ գնալ դեպի Այգեստանի զանազան կողմերը: Զարմանալի ինքնուրույնություն է ներկայացնում այստեղ կյանքը: Տարվա այդ եղանակում մարդիկ համարյա ապրում են և գործում փողոցի վրա: Ահա հյուսնը իր տան դռան հանդեպ արոր է շինում: Նրա փոքրիկ երեխաները մեծ փութով հավաքում են տաշեղները և մրջնի նման կրում են դեպի տուն վառելիքի համար: Մի խումբ մարդիկ, մերկ գետնի վրա նստած, նայում են, թե ինչպես է բանում հյուսնը: Մեկը աշխատում է, շատերը անգործ մտիկ են անում նրա վրա: Փոքրինչ հեռու, հարթ գետնի վրա, ածուխով ինչ-որ աղյուսակներ են գծել. քառանկյունիների վրա շարած են փոքրիկ գույնզգույն խիճեր. երկու մարդիկ այդ խիճերով «գայլ ու ոչխար» կոչված խաղն են խաղում, մի քանիսը նայում են նրանց խաղի վրա: Ահա այնտեղ, փողոցի մի անկյունում, մի ծառի տակ, նույնպես գետնի վրա, թափառական ոսկերիչը սարքել է իր շարժական քուրան և փուքսերը: Բազմաթիվ կանայք ու աղջիկներ շրջապատել են հայ արհեստավորին: Մեկը ինչ-որ զարդ է շինել տալիս, իսկ մյուսները մեծ կարոտությամբ նայում են: Փոքր-ինչ հեռու, նույնպես մի 155
- Page 103 and 104: — Անապատական մոլեռ
- Page 105 and 106: հայտնի էին, այժմ կա
- Page 107 and 108: հայտնվում են Քյոր-Օ
- Page 109 and 110: Թագավորական հրովար
- Page 111 and 112: Կարծեմ, իմ այդ համա
- Page 113 and 114: Ես չկարողացա առանց
- Page 115 and 116: — Չեմ հավատում: Բայ
- Page 117 and 118: — Առեցի: Բավական հե
- Page 119 and 120: — Գնացե՜ք բարյավ...
- Page 121 and 122: բարեձևությունը, եթ
- Page 123 and 124: բազմոցի վրա և, բոլո
- Page 125 and 126: գործակատարը, որ Աստ
- Page 127 and 128: սկսում է նույն լեզվ
- Page 129 and 130: չորս դար հրաշալի սո
- Page 131 and 132: — Դուք չճանաչեցի՞ք
- Page 133 and 134: — Ի՞նչն էր առիթ տվե
- Page 135 and 136: արհամարհում է խավա
- Page 137 and 138: պահվեն: Իսկ ռամիկ ժ
- Page 139 and 140: — Փշրում են, ոչնչաց
- Page 141 and 142: բացի բազմաթիվ կորս
- Page 143 and 144: տալիս իրան կողոպտե
- Page 145 and 146: դրանից, իրանց անընդ
- Page 147 and 148: — Կարող է, և անպատճ
- Page 149 and 150: Տիկինը պատմեց, թե մ
- Page 151 and 152: խղճուկ Հայաստանից,
- Page 153: — Մարո՜ և Սոնա, — կ
- Page 157 and 158: — Հարցրի, թե այն ո՞
- Page 159 and 160: Իմ խոսակիցները երե
- Page 161 and 162: — Իհարկե, պետք է վա
- Page 163 and 164: Սիրե՜, կաքավիկ, քո ս
- Page 165 and 166: — Դուք, երևի, օտար ե
- Page 167 and 168: Տեր հայրը իր շուրջը
- Page 169 and 170: — Հրաշքների դարը ի
- Page 171 and 172: — Դա մեր հայ հասարա
- Page 173 and 174: — Ես հույս ունեմ, ո
- Page 175 and 176: Բայց քուրդ բեկը, որ
- Page 177 and 178: — Բարեկամս հենց իր
- Page 179 and 180: կողոպտում էին նրան
- Page 181 and 182: մուգ-աղյուսագույն,
- Page 183 and 184: Ես հասկացա Ասլանի մ
- Page 185 and 186: — Տեսնո՞ւմ ես, — ավ
- Page 187 and 188: — Բարի ճանապա՜րհ և
- Page 189 and 190: ծածկված լիներ ձյու
- Page 191 and 192: ատրճանակները թամքի
- Page 193 and 194: ջրաղաց բանեցնելու
- Page 195 and 196: Նա գանգրահեր գլուխ
- Page 197 and 198: զանազան իմաստասիրա
- Page 199 and 200: — Բոլորովին ճիշտ է,
- Page 201 and 202: հովիտը, ի՜նչ սխրագո
- Page 203 and 204: արևի ճառագայթներից
խաղաղ կյանք վարել: Եվ այդ բոլորը գործողը ո՞վքեր էին, ժողովրդի իշխանները և նրա հոգևոր<br />
գլուխը` կաթողիկոսը: Այժմ շատ զարմանալի չէ, որ մի անպիտան վարդապետ և մի քանի<br />
շահամոլ իշխաններ դավ են դնում մի քանի երիտասարդների դեմ, որոնց նպատակը շատ բարի է<br />
և համեստ, որոնք, բացի ժողովրդի հանգստությունը, ուրիշ բանի չեն ձգտում:<br />
— Բոլորովին ուղիղ է, — պատասխանեց տիկինը, — ես մեր պատմությունը չեմ կարդացել, բայց<br />
իմ աչքով տեսել եմ, թե ինչպես շատ անգամ հայերն իրանք եկել են իմ ամուսնու մոտ և միմյանց<br />
վրա մատնություններ են արել: Շատ անգամ նույնը նկատել եմ և փաշայի տան մեջ: Թուրքերի մեջ<br />
արդեն առած է դարձել ասել` թե «գավուրների գլուխները չեն միանա», որ կնշանակե, թե հայերի<br />
մեջ միաբանության չէ կարող կազմվել: Ցավալի է մի այսպիսի կարծիքը, և ավելի ցավալի է, որ նա<br />
ուղիղ է…<br />
Տեր հայրը մի առանձին ուշադրությամբ լսում էր քրոջ խոսքերը և կարծես ուրախանում էր նրա<br />
դատողությունների վրա:<br />
— Ես շատ հետաքրքիր եմ եղել ուսումնասիրել մեր ժողովրդի բնավորությունը, — ասաց նա, —<br />
բայց մինչև այսօր շատ բաներ մնացել են ինձ անհասկանալի: Օրինակ, հայը ոխերիմ է, մատնիչ է,<br />
վրեժխնդիր է այն անարգանքի դեմ, որ նա կրում է մի այլ հայից: Բայց եթե նույն անարգանքը նա<br />
ստանում է տաճիկից, քուրդից, մի խոսքով` օտարից, նա ամենայն խոնարհությամբ համբերում է:<br />
Դա, իմ կարծիքով, հառաջ չէ՛ գալիս այն հանգամանքներից, թե հայը տաճկի և քուրդի առջև թույլ<br />
է և չէ կարող նրանցից պատիվ պահանջել: Այլ ավելի հառաջ է գալիս այն օտարամոլ<br />
նախապաշարմունքից, որ հայը տաճկի և քուրդի մեջ մի առանձին իրավունք է ճանաչում` իր հետ<br />
ամեն կերպ վարվելու: Եվ այսպես, ոչ միայն պատվի զգացմունքը, այլ հայի բոլոր<br />
պահանջումները` օտարի և իր ազզակցի վերաբերությամբ` միատեսակ չեն:<br />
Տեր հոր խոսելու միջոցին ես նկատեցի նրա քրոջ երեսի վրա խիստ տխուր<br />
արտահայտություններ:<br />
— Ես կբերեմ մի ուրիշ օրինակ, — հառաջ տարավ նա, — հայ ծառայողը իր պարտավորությանց<br />
մեջ խարդախ է, երբ նա հայի մոտ է ծառայում: Բայց երբ նա ծառայում է թուրքի մոտ, իր<br />
պաշտոնը կատարում է ամենայն հավատարմությամբ: Նա հավատարիմ է մնում ոչ միայն<br />
արդար աշխատությունների մեջ, այլ որքան ցած, որքան խղճի և ազնվության ընդդեմ ևս լինեին<br />
իր տիրոջ պահանջները, բոլորը նա ճշտությամբ կատարում է: Կ. Պոլսի համարյա բոլոր<br />
նշանավոր մահմեդական տների սպասավորները հայեր են. նրանք մինչև անգամ խառն են լինում<br />
հարեմական գաղտնիքների մեջ, և խաթունների հավատարիմ խորհրդապահներն են դառնում:<br />
Փաշաների գանձապետները հայեր են, և նրանց կաշառակերության խիստ վարպետ<br />
հայթայթողներն են լինում: Թողնենք <strong>մաս</strong>նավորը, անցնենք ընդհանուրին. մի գյուղ, որ<br />
բնակեցրած է ամբողջապես հայերով, ավելի բարձր գին ունի, քան թե նույն տարածությամբ և<br />
նույն բազմամարդությամբ մի ուրիշ գյուղ, որ մահմեդականներով էր բնակեցրած: Ինչո՞ւ:<br />
Որովհետև հայը հլու և արդյունավոր հպատակ է: Նա հլու է, երբ տերն օտարազգի է, բայց ես<br />
գիտեմ գյուղացիներ, որ վատ են վարվում իրանց տիրոջ հետ, որովհետև նա հայ էր: Դա ինչի՞ց է:<br />
Ասլանը, որ բոլոր ժամանակը ուշադրությամբ լսում էր, պատասխանեց.<br />
154