1 Հա ոց Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Ու ...
1 Հա ոց Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Ու ...
1 Հա ոց Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Դիցաբանութ ան Ու ...
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Մատաղը հայտնի է նաեւ նախաքրիստոնեակ<strong>ան</strong> ժամ<strong>ան</strong>ակաշրջ<strong>ան</strong>ում, երբ Տիգր<strong>ան</strong> Վերջինը<br />
պատվիրում է Բագավ<strong>ան</strong>ում, եղբոր՝ Մաժ<strong>ան</strong> քրմապետի գերեզմ<strong>ան</strong>ի վրա բագին ու իջեւ<strong>ան</strong>ատեղ<br />
կառուցել, որպեսզի այդտեղի զոհերից օգտվեն <strong>ան</strong>ցորդներն ու հյուրեր ընդունվեն գիշերելու համար4:<br />
Մատաղը յուրօրինակ ծես է, որի ժամ<strong>ան</strong>ակ առկա են բնությ<strong>ան</strong> յոթ տարրերը: Այն արվում է առավոտ<br />
կ<strong>ան</strong>ուխ (առկա է երկնային հուրը՝ արեւի կենարար, զորացնող լույսը), բացօթյա (առկա է օդը):<br />
Մատաղացուն զոհաբերվում է դ<strong>ան</strong>ակով (տես. «մատաղ» եւ «մետաղ» բառերի նմ<strong>ան</strong>ությունը), զոհի<br />
արյունը հեղվում է հողի վրա (այն պարարտացնում է հողը), միսը եփվում է ջրում (առկա են երկրային<br />
հուրն ու ջուրը), խարույկը վառվում է փայտով, կաթս<strong>ան</strong> դրվում է քարերի վրա:<br />
Մեզ<strong>ան</strong>ում մատաղվող կենդ<strong>ան</strong>իները՝ խոյը, ցուլը, աքաղաղը, դիցակ<strong>ան</strong> կենդ<strong>ան</strong>իներ ու ազգային<br />
տոտեմներ են: Խոյն ու ցուլը նաեւ ավ<strong>ան</strong>դակ<strong>ան</strong> կենդ<strong>ան</strong>աշրջ<strong>ան</strong>ի կենդ<strong>ան</strong>իներ են: Խոյ ու ցուլ (ոչխար<br />
ու կով) էին զոհաբերում Արարատյ<strong>ան</strong> թագավորությ<strong>ան</strong> (<strong>Ու</strong>րարտուի) դիցերին5: Ճակատին սպիտակ<br />
նշ<strong>ան</strong> ունեցող էրինջ (մատղաշ կով) էր զոհաբերվում Անահիտին:<br />
Աքաղաղը ցերեկնամուտը՝ Այգ-արշալույսը ազդարարող, մարդկ<strong>ան</strong>ց քնից արթնացնող՝ «գիշերվա<br />
մեռելհարոյց» թռչունն է, որն, ըստ հավատալիքների, տեսնում է մարդու պահապ<strong>ան</strong> հրեշտակներին ու<br />
հոգեառ-գրողներին: Աքաղաղի նմ<strong>ան</strong> էր պատկերացվում դիցակ<strong>ան</strong> Փյունիկ <strong>Հա</strong>վքը, որը<br />
ինքնահրկիզվում ու կրակից վերստին ծնվում-համբառնում է: Ի դեպ, որպես հաջողությ<strong>ան</strong><br />
նախ<strong>ան</strong>շ<strong>ան</strong>, սրբազ<strong>ան</strong> աքաղաղի կ<strong>ան</strong>չով էին ճ<strong>ան</strong>ապարհը շարունակում Փութկու Սուրբ Գեւորգ<br />
եկեղեցում ձմռ<strong>ան</strong>ը իջեւ<strong>ան</strong>ած քարավ<strong>ան</strong>ները (գտնվում է Մոկսից հյուսիս՝ Արտեւ<strong>ան</strong> լեռ<strong>ան</strong> վրա):<br />
Մեհենակ<strong>ան</strong> պաշտամունքում մատաղը կ<strong>ան</strong>ոնակարգված էր: Դիցերին մատաղվում էին նր<strong>ան</strong>ց իսկ<br />
նվիրակ<strong>ան</strong> կենդ<strong>ան</strong>իները: <strong>Հա</strong>յտնի է, որ Արամազդին սպիտակ գույնի <strong>ան</strong>ասուններ էին զոհաբերվում:<br />
Դիցամորը սեւ ուլ էր մատաղվում6, իսկ Միհրին՝ ձի:<br />
Մեհենակ<strong>ան</strong> պաշտամունքում հարգի էր նաեւ <strong>ան</strong>արյուն զոհաբերությունը, որը մրգերի ու պտուղների,<br />
բուսածին ու կենդ<strong>ան</strong>ածին մթերքների (մեղր, հավկիթ, կարագ, կաթ, յուղ, ձեթ, այլուր, գինի) ընծայումն<br />
էր: Օրինակ, Տիրին մեղր էր ընծայվում, Անահիտին՝ խաղողի առաջին կիթը, Միհրին՝ գինի, Զարեհ-<br />
Բարշամին՝ ալյուր կամ փոխինդ: Ամ<strong>ան</strong>որին (ներկայիս օգոստոսի 11-ին) Վ<strong>ան</strong>ատուրի մեհյ<strong>ան</strong>ին<br />
նվիրաբերվում էին առաջին պտուղները, որոնցով հյուրասիրվում էին ուխտավորները: Թերեւս,<br />
ընծայվող մրգերի թագն ու պսակն էին խնձորն ու ծիր<strong>ան</strong>ը՝ Իմաստությ<strong>ան</strong> ու Կենաց դրախտային<br />
ծառերի պտուղները: Ընծայմ<strong>ան</strong> ու հմայությ<strong>ան</strong> խորհրդածեսեր են հիշեցնում Զատիկին (հնում՝<br />
գարն<strong>ան</strong>ամուտ-տարեմուտին) ձվի ներկումն ու ճաշակումը:<br />
Քրիստոնեակ<strong>ան</strong> ժամ<strong>ան</strong>ակներում ընծայմ<strong>ան</strong> համարժեքը պտղի կոչված բնամթերային տուրքն էր, որը<br />
գյուղացիները կամավոր տալիս էին եկեղեցուն: Այս սովորույթը գոյություն ուներ մինչեւ մեր դարի<br />
սկիզբները: Ներսես Մեծի ժամ<strong>ան</strong>ակներում պտղիից ժողովված բարիքներով պահվում էին<br />
աղքատ<strong>ան</strong><strong>ոց</strong>ներն ու հիվ<strong>ան</strong>դ<strong>ան</strong><strong>ոց</strong>ները7: Ց<strong>ան</strong>կալի է, որ <strong>Հա</strong>յ եկեղեցին վերստին ավ<strong>ան</strong>դույթ դարձնի<br />
պտղին ու այս ձեւով եւս տերություն <strong>ան</strong>ի կարիքավորներին՝ ծերերին, որբերին, հիվ<strong>ան</strong>դներին,<br />
ընչազուրկներին, մուրացկ<strong>ան</strong>ներին եւ այլն:<br />
Վարդ<strong>ան</strong> Լալայ<strong>ան</strong><br />
1- Ց<strong>ան</strong>կալի ու նպատակահարմար կլիներ, որ <strong>Հա</strong>նրապետությ<strong>ան</strong> հրապարակի կենտրոնում<br />
հաստատվեր հայ<strong>ոց</strong> հավիտենակ<strong>ան</strong>ությ<strong>ան</strong> խորհրդ<strong>ան</strong>իշ հրակոթող, ուր հ<strong>ան</strong>դիսությամբ նշվեր<br />
Տրնդեզը:<br />
2 - Մեռել<strong>ոց</strong> օրեր են տաղավարաց տոների հաջորդ օրերը (հիմնակ<strong>ան</strong>ում՝ երկուշաբթի), Բուն<br />
բարեկենդ<strong>ան</strong>ին նախորդող հինգշաբթին, բոլոր ուրբաթ օրերը:<br />
3 - <strong>Հա</strong>յ եկեղեցին օրվա սկիզբ է դիտում արեւամուտը, որը, թերեւս, հրեակ<strong>ան</strong> ավ<strong>ան</strong>դույթից<br />
փոխառություն է, ք<strong>ան</strong>ի որ հայ<strong>ոց</strong> նախաքրիստոնեակ<strong>ան</strong> տոմարում օրվա սկիզբ էր դիտվում<br />
լուսաբացը՝ Այգ ժամը:<br />
4 - Նույն տեղում էր գտնվում Վ<strong>ան</strong>ատուրի մեհյ<strong>ան</strong>ը, որի համար էլ ընդունվում է, որ Վ<strong>ան</strong>ատուրի<br />
պաշտամունքը Մաժ<strong>ան</strong> քրմապետի հետմահու դիցակ<strong>ան</strong>ացված պաշտամունքն էր:<br />
5 - Ընդհ<strong>ան</strong>րապես, դիցայրերին զոհաբերվում էին արու, իսկ դիցուհիներին՝ էգ կենդ<strong>ան</strong>իներ:<br />
6 - Սպիտակն ու սեւը գունային բեւեռներն են՝ խորհրդ<strong>ան</strong>շելով լույսն ու խավարը, երկինքն ու երկիրը,<br />
Ար-Մա (Ար-Էգ) նախասկիզբները (հմմտ. Յ<strong>ան</strong>-Ինի գույների հետ), եւ սր<strong>ան</strong>ցով հ<strong>ան</strong>դերձ՝ Դիցահորն ու<br />
Դիցամորը:<br />
5
![1 ՍԱՍՈՒՆՑԻ ԴԱՎԻԹ [էջ III] ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԵՐՈՍԱԿԱՆ ԷՊՈՍԸ ...](https://img.yumpu.com/53543694/1/190x245/1-iii-.jpg?quality=85)
Change language