02-09-2015

www.poorvanchalmedia.com
çã‹Îè
iwokZpy
ÎñçÙ·¤
a ehfM;k ,lksfl,'ku
çàæÿææÑ ·¤ôÅUü
·¤æ È ñâÜæ
•Á«ª, •ª˝‚⁄U ÁŸc¬ˇÊ •π’Ê⁄U
¥´»ýðÁè ×ð´ ÖæÚUÌèØ
Öæáæ¥ô´ ·Ô¤ àæ•Îô´ ·¤æ ÂýØô»
2 4
o"kZ&1 vad& 149
y[kuÅ]
cq/kokj] 2 flrEcj 2015
i`"B % 4
ewY; % 2 :i,
Âý×é¹ â×æ¿æÚU
ÁŸ¡Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ •Ê¡ Á’¡‹Ë
ßã¡ËÁŸÿ⁄U Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple ∑§⁄Uapple¥ªapple Áfl⁄UÙœ ‚÷Ê∞¥
‹πŸ§ – ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ∑§◊¸øÊ⁄UË Áfl⁄UÙœË, ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple≈U ‚◊Õ¸∑§ •ı⁄U ÁŸ¡Ë∑§⁄UáÊ
∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ Æw Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù „Ù ⁄U„Ë ∞∑§ ÁŒŸ ∑§Ë ⁄UÊC˛√ÿÊ¬Ë „«∏ÃÊ‹ ∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „È∞ Á’¡‹Ë ߥ¡ËÁŸÿ⁄UÙ¥ Ÿapple Æw Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ ‚÷Ê ∑§⁄UŸapple
∑§Ê •ÊuÊŸ Á∑§ÿÊ „Ò– ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË •Ê¡ ÿ„Ê¥ •Ê‹ ߥÁ«ÿÊ ¬Êfl⁄U ߥ¡ËÁŸÿ‚¸
» ‘«⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§ øappleÿ⁄U◊ÒŸ ‡ÊÒ‹appleãŒ˝ ŒÈ’apple, ©¬⁄U⁄UÊÁfl¬ •Á÷ÿ¥ÃÊ ‚¥ÉÊ ∑‘§ •äÿˇÊ •Ê⁄U ∑‘§ Á‚¥„
•ı⁄U ◊„Ê‚Áøfl «Ë ‚Ë ŒËÁˇÊà Ÿapple Ÿapple ŒË– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ w Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù „Ù ⁄U„Ë ∞∑§
ÁŒŸ ∑§Ë ⁄UÊC˛√ÿÊ¬Ë „«∏ÃÊ‹ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á’¡‹Ë ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∞fl¥
ߥ¡ËÁŸÿ⁄UÙ¥ ∑§Ë ⁄UÊC˛Ëÿ ‚◊ãflÿ ‚Á◊Áà ÃÕÊ •Ê‹ ߥÁ«ÿÊ ¬Êfl⁄U ߥ¡ËÁŸÿ‚¸ » ‘§«⁄U‡ÊŸ
∑§Ë ◊ËÁ≈U¥ª ◊apple¥ ¬„‹apple „Ë Á‹ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò – ÁŸáʸÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U Á’¡‹Ë ߥ¡ËÁŸÿ⁄U w
Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù ⁄UÊ¡œÊŸË ‹πŸ§ ‚Á„à ‚÷Ë Á¡‹Ê ∞fl¥ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ ◊ÈÅÿÊ‹ÿÙ¥ ¬⁄U
Áfl⁄UÙœ ‚÷Ê ∑§⁄Uapple¥ªapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ∑§◊¸øÊ⁄UË Áfl⁄UÙœË, ∑§Ê¬Êapple¸⁄Uapple≈U
¬⁄USà ŸËÁÃÿÙ¥ ∞fl◊ §¡Ê¸ ˇÊappleòÊ ‚Á„à ‚÷Ë ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ©¬R§◊Ù¥ ∑‘§ ÁŸ¡Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ë
ø‹ ⁄U„Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ‚apple •Á÷ÿ¥ÃÊ•Ù¥ ◊apple¥ ÷Ê⁄UË ªÈS‚Ê „Ò Á¡‚∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ „Ù ⁄U„Ë „«∏ÃÊ‹
∑§Ê Á’¡‹Ë ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ¬Íáʸ ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‹πŸ§ ◊apple ‚Êÿ¥ z ’¡apple ⁄UÊáÊÊ ¬˝Ãʬ ◊ʪ¸
ÁSÕà „ÊßÁ«‹ » ËÀ« „ÊÚS≈U‹ ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ ‚÷Ê „٪˖
’apple∑§Ê’Í ’‚ Á«flÊß«⁄U ¬⁄U ø…∏Ë,
∑§¥«appleÄU≈U⁄U ‚◊appleà Œ¡¸Ÿ ÷⁄U ‹Ùª ÉÊÊÿ‹
‹πŸ§ – ß≈Uı¥¡Ê ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ‚Ù◊flÊ⁄U Œapple⁄U ⁄UÊà ∞∑§ Ãapple¡ ⁄U ÃÊ⁄U ’apple∑§Ê’Í ⁄UÙ«flapple¡
’‚ •øÊŸ∑§ ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞ ¡ÊŸfl⁄U ∑§Ù ’øÊŸapple ◊apple¥ •ÁŸÿ¥ÁòÊà „Ù∑§⁄U Á«flÊß«⁄U ¬⁄U ø…∏
ªÿË– „ÊŒ‚apple ◊apple¥ ∑§¥«appleÄU≈U⁄U ‚◊appleà vw ‹Ùª ÉÊÊÿ‹ „Ù ªÿapple– ‚ÍøŸÊ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple
ÉÊÊÿ‹Ù¥ ∑§Ù ≈˛Ê◊Ê ‚apple¥≈U⁄U ¬„È¥øÊÿÊ, ¡„Ê¥ «ÊÚÄU≈U⁄UÙ¥ Ÿapple ∑§¥«appleÄU≈U⁄U ∑§Ë „Ê‹Ã ª¥÷Ë⁄U ’ÃÊÃapple „È∞
÷Ã˸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ •ı⁄U •ãÿ ∑§Ù ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ©¬øÊ⁄U ∑‘§ ’ÊŒ ¿È^bË Œapple ŒË– ¬ÈÁ‹‚ ∑‘§
◊ÈÃÊÁ’∑§, ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ⁄UÊC˛Ëÿ ⁄UÊíÿ◊ʪ¸ ¬⁄U ÁSÕà ≈UÙ‹ å‹Ê¡Ê ∑‘§ ¬„‹apple ¿Ù≈UÍ …Ê’Ê ∑‘§
ÁŸ∑§≈U ‹πŸ§ ‚apple ‚ËÃʬÈ⁄U ‚flÊ⁄UË ÷⁄U∑§⁄U ¡Ê ⁄U„Ë ªÙ‹Ê Á«¬Ù ∑§Ë ⁄UÙ«flapple¡ ’‚ (ÿͬË
xÆ ≈UË }y||) ‚ÙflÊ⁄U ⁄UÊà ∑§⁄UË’ w.yz ’¡apple •øÊŸ∑§ ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞ ¡ÊŸfl⁄U ∑§Ù ’øÊŸapple
◊apple¥ Á«flÊß«⁄U ¬⁄U ø…∏ ªÿË, Á¡‚‚apple ’‚ ∑§Ê ∑§¥«appleÄU≈U⁄U •¡ÿ fl◊ʸ •ı⁄U vw ‚flÊÁ⁄UÿÊ¥
ÉÊÊÿ‹ „Ù ªÿË¥– øË¥π-¬È∑§Ê⁄U ‚ÈŸ∑§⁄U ¬„È¥øapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ‚ÍøŸÊ ŒË– ◊ı∑‘§
¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple πÍŸ ‚apple ‹Õ¬Õ ÉÊÊÿ‹Ù¥ ∑§Ù ‚Ë∞ø‚Ë ¬„È¥øÊÿÊ, ¡„Ê¥ «ÊÚÄU≈U⁄UÙ¥ Ÿapple
•¡ÿ ∑§Ë „Ê‹Ã ª¥÷Ë⁄U ’ÃÊÃapple „È∞ ≈˛Ê◊Ê ‚apple¥≈U⁄U ⁄Uapple»⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ •ı⁄U •ãÿ ÉÊÊÿ‹Ù¥ ∑§Ù
¬˝ÊÕÁ◊∑§ ©¬øÊ⁄U ∑‘§ ’ÊŒ ¿È^bË Œapple ŒË– ◊¥ª‹flÊ⁄U Œapple⁄U ⁄UÊà Ã∑§ •¡ÿ ∑§Ë ≈˛Ê◊Ê ‚apple¥≈U⁄U
◊apple¥ „Ê‹Ã ª¥÷Ë⁄U ’ŸË „È߸ ÕË–
Á«ê¬‹ ÿÊŒfl •Ê¡ ∑§⁄Uapple¥ªË SflÊSâÿ
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷
‹πŸ§ – üÊË◊ÃË Á«ê¬‹ ÿÊŒfl ‚Ê¥‚Œ ∑§ÛÊı¡ ∑§‹ w Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù ¬Íflʸã„
vv—xÆ ’¡apple ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ’apple„Ã⁄U SflÊSâÿ ‚appleflÊÿapple ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ •Ê‡ÊÊ,
∞Æ∞ŸÆ∞◊Æ ÃÕÊ •Ê¥ªŸ’Ê«∏Ë ∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÙ¥ ∑‘§ ‚¥ÿÈQ§ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷
⁄UÊ◊‚ʪ⁄U Á◊üÊ ‚¥ÿÈQ§ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ‚Ê…∏Ê◊§ ’ŇÊÊË ∑§Ê ÃÊ‹Ê’, ‹πŸ§ ◊apple¥ ∑§⁄Uapple¥ªË–
ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ©¬ ◊„ʬ˝’ãœ∑§ •Ê߸Æ߸ƂËÆ «ÊÆ ⁄UøŸÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ŒappleÃapple „Èÿapple íÿÊŒÊ ‚apple
íÿÊŒÊ ˇÊappleòÊËÿ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ ©¬ÁSÕà „Ù∑§⁄U ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‹Ê÷ ©∆ÊŸapple ∑§Ê
•ŸÈ⁄UÙœ Á∑§ÿÊ „Ò–
¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ w{ ¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê
¡Ÿ‚ÈŸflÊ߸/‚◊ˡÊÊ ’Ò∆∑§ •Ê¡
‹πŸ§ – ©Æ¬˝Æ ⁄UÊíÿ ◊Á„‹Ê •ÊÿÙª mÊ⁄UÊ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊Á„‹Ê ©à¬Ë«∏Ÿ ∑§Ë
ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ¬⁄U ⁄UÙ∑§ÕÊ◊ •ı⁄U ¬ËÁ«∏à ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù àflÁ⁄Uà ãÿÊÿ ÁŒ‹Êÿapple ¡ÊŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ
‚apple •ÊÿÙª ∑§Ë •äÿˇÊ üÊË◊ÃË ¡⁄UËŸÊ ©S◊ÊŸË ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡ÊÊŸÈ‚Ê⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ
¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ ¬˝àÿapple∑§ ◊Ê„ ∑‘§ ¬˝Õ◊ ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù •ÊÿÙª ∑§Ë ©¬ÊäÿˇÊ, ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∞fl¥ flÁ⁄UD ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§, ŸÊÁ◊à •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊Á„‹Ê
¡Ÿ‚ÈŸflÊ߸, ‚◊ˡÊÊ ’Ò∆∑§ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– Á¡‚∑‘§ R§◊ ◊apple¥ ∑§‹ Æw
Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‚ÈÀÃÊŸ¬È⁄U, »M§¸πÊ’ÊŒ, Á‚hÊÕ¸Ÿª⁄U, ‚¥Ã⁄UÁflŒÊ‚Ÿª⁄U (÷ŒÙ„Ë)
◊apple⁄U∆, ¬˝Ãʬª…∏, ◊§, ¤ÊÊ¥‚Ë, ’SÃË, ß≈UÊflÊ, ∑§Ê‚ª¥¡, ◊ÒŸ¬È⁄UË, ◊È⁄Uʌʒʌ, flÊ⁄UÊáÊ‚Ë,
◊ÕÈ⁄UÊ, ’Ê¥ŒÊ, ªÊ¡Ë¬È⁄U, ∑§È‡ÊËŸª⁄U, »Ò§¡Ê’ÊŒ,•Êª⁄UÊ, „⁄UŒÙ߸, ‚ËÃʬÈ⁄U, ‹πË◊¬È⁄UπË⁄UË,
’„⁄UÊßø, ©ÛÊÊfl ÃÕÊ •◊apple∆Ë ¡Ÿ¬Œ ◊apple¥ •ÊÿÙª ∑‘§ ¬ŒÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
◊Á„‹Ê ©à¬Ë«∏Ÿ ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡Ÿ‚ÈŸflÊ߸/‚◊ˡÊÊ ’Ò∆∑§ ∑§Ë ¡ÊÿappleªË– ‚◊ˡÊÊ
’Ò∆∑§ ◊apple¥ ‚¥’¥ÁœÃ ¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ ¬ËÁ«∏à ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚ÈŸ∑§⁄U àflÁ⁄UÃ
ÁŸSÃÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‚ŒSÿ ‚Áøfl, ⁄UÊíÿ ◊Á„‹Ê
•ÊÿÙª ‚ÈüÊË •ŸËÃÊ fl◊ʸ Á‚¥„ Ÿapple ŒË „Ò–
•Á◊ÃÊ÷ ¡Ê°ø ◊Ê◊‹apple ∑§Ë „Ê߸
∑§Ù≈U¸ Ÿapple ◊Ê°ªÊ ‹Ù∑§ÊÿÈQ§ ‚apple ¡flÊ’
‹πŸ§ – ß‹Ê„’ÊŒ „Ê߸ ∑§Ù≈U¸ ∑§Ë ‹πŸ§ ’apple¥ø Ÿapple ÁŸ‹¥Á’à •Ê߸¬Ë∞‚ •»‚⁄U
•Á◊ÃÊ÷ ∆Ê∑§È⁄U ∑§Ë ‹Ù∑§ÊÿÈQ§ ∞Ÿ ∑‘§ ◊„⁄UÙòÊÊ mÊ⁄UÊ ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ë ªÿË ¡Ê°ø ∑§Ù
ÁflÁœÁflL§h ’ÃÊ ∑§⁄U ŒÊÿ⁄U ∑§Ë ªÿË ÿÊÁø∑§Ê ∑‘§ ÃâÿÙ¥ ◊apple¥ ¬˝Õ◊ Œ˝CÿÊ ’‹ ¬ÊÃapple „È∞
‹Ù∑§ÊÿÈQ§ •ı⁄U ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple øÊ⁄U ‚#Ê„ ◊apple¥ ¡flÊ’ ◊Ê°ªÊ „Ò– ¡ÁS≈U‚ ‡Ê’Ë„È‹
„‚ŸÒŸ •ı⁄U ¡ÁS≈U‚ «Ë ∑‘§ ©¬ÊäÿÊÿ ∑§Ë ’apple¥ø Ÿapple ÿ„ •ÊŒapple‡Ê üÊË ∆Ê∑§È⁄U •ı⁄U ‹Ù∑§ÊÿÈQ§
∑‘§ •ÁœflQ§Ê •ŸÈ¬◊ ◊„⁄UÙòÊÊ ∑§Ù ‚ÈŸŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ¬ÊÁ⁄Uà Á∑§ÿÊ– üÊË ∆Ê∑§È⁄U Ÿapple •¬ŸË
ÿÊÁø∑§Ê ◊apple¥ ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ üÊË ◊„⁄UÙòÊÊ Ÿapple Ÿ Á‚»¸ ©Æ¬˝Æ ‹Ù∑§ÊÿÈQ§ ∞ÄU≈U v~|z ∑§Ë œÊ⁄UÊ
~(w) ~(x) ~(z) ÃÕÊ }(v) ∑‘§ ÁflÁœ∑§ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ∑‘§ Áfl¬⁄UËà ∞ÄU≈U ∑§Ë œÊ⁄UÊ
vÆ(v)(∑§) ◊apple¥ ÁflÁœÁflL§h Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ¡Ê°ø ∑§Ë ’ÁÀ∑§ ÃâÿÙ¥ ∑§Ù ÃÙ«∏.◊⁄UÙ«∏ ∑§⁄U
ª‹Ã Ãâÿ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ∑§⁄U ß‚apple •∑§Ê⁄UáÊ ‚Ÿ‚ŸËπapple¡ ’ŸÊŸapple ∑§Ê ÷Ë ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ üÊË ◊„⁄UÙòÊÊ Ÿapple √ÿÁQ§ªÃ ⁄U¥Á¡‡Ê ‚apple ©Ÿ∑‘§ ◊ÊÃÊ.Á¬ÃÊ •ı⁄U ¬%Ë «ÊÚ
ŸÍß ∆Ê∑§È⁄U ∑‘§ Á‚Áfl‹ ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ë ÷Ë ‚ÈŸflÊ߸ ∑§Ë ¡’Á∑§ flapple ∞ÄU≈U ∑§Ë œÊ⁄UÊ }(y)
◊apple⁄U ß‚∑§Ë ¡Ê°ø Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple Õapple–
¬˝◊هʟ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ê Á’‹ ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥
÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ’Œı‹Ã ¬ÊÁ⁄Uà „È•Ê— ∑§ı‡Ê‹ Á∑§‡ÊÙ⁄U
‹πŸ§ – ¬˝◊هʟ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ÁŒ‹ÊŸapple ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ’øÊ•Ù ‚¥ÉÊ·¸
‚Á◊Áà mÊ⁄UÊ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ‚¬Ê ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹∑§⁄U ‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ Á’‹ ¬Ê‚ Ÿ ∑§⁄UÊŸapple
∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ∑§Ù ÁŸ⁄UÊœÊ⁄U ’ÃÊÃapple „È∞ ◊Ù„Ÿ‹Ê‹ª¥¡ ∑‘§ ÷Ê¡¬Ê ‚Ê¥‚Œ fl ¬Ê⁄Uπ ◊„Ê‚¥ÉÊ
∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ •äÿˇÊ ∑§ı‡Ê‹ Á∑§‡ÊÙ⁄U Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿ„ •Ê⁄UÙ¬ Á∑§‚Ë ∞∑§ Áfl‡Êapple· ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
Œ‹ ‚apple ¬˝appleÁ⁄Uà „Ù∑§⁄U ‹ªÊÿÊ ªÿÊ „Ò ¡Ù ¬Í⁄UË Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ª‹Ã „Ò– ¡’Á∑§ •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊŸapple
flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ÿ„ ◊Ê‹Í◊ „Ò Á∑§ ¬˝◊هʟ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ê Á’‹ ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ
¬Ê≈U˸ ∑§Ë ’Œı‹Ã ¬ÊÁ⁄Uà „È•Ê ÕÊ– ÿ„ Á’‹ ©‚Ë ‚◊ÿ ‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ ÷Ë ¬ÊÁ⁄Uà „Ù
¡ÊÃÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ¬ÊÁ⁄Uà „ÙŸapple ∑§Ê ÁŸ⁄UÕ¸∑§ üÊappleÿ ◊ÊÿÊflÃË mÊ⁄UÊ ‹Í≈UŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ ∑§Á∆ŸÊ߸ „È߸ ÕË Á¡Ÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥, ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ¬ŒÙÛÊÁà „È߸ ÕË •ı⁄U
•’ ©ã„apple¥ Á⁄Ufl‚¸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
ܹ٪¤ âð Âý·¤æçàæÌ ÚUæCþèØ çã‹Îè ÎñçÙ·¤ â×æ¿æÚU ˜æ
×´ç˜æÂçÚUáÎ ·Ô¤ Èñ¤âÜð
⁄UÊ¡∑§Ëÿ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿÙ¥ ◊apple¥ •À≈˛Ê‚Ê©á« ¡Ê¥ø ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ Á∑§∞ ¡ÊŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ
߸-Á⁄UÄU‡ÊÊ flÒ≈U ∑§⁄U ∑§Ë ∑§⁄U◊ÈQ§ flSÃÈ•Ù¥ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹
‹πŸ§– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
•Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊apple¥ •Ê¡
ÿ„Ê¥ ‚ê¬ÛÊ ◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥
ÁŸêŸÁ‹Áπà ◊„àfl¬Íáʸ ÁŸáʸÿ Á‹∞
ª∞– ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¡Ÿ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË
ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§ R§◊ ◊apple¥ ◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ Ÿapple
ÁøÁ∑§à‚Ê Áfl÷ʪ ∑‘§ •œËŸ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ
ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¡ŸÃÊ ∑§Ù
•À≈˛Ê‚Ê©á« ∑§Ë ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ ¡Ê¥ø ∑§Ë
‚ÈÁflœÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ
„Ò– flø◊ÊŸ ◊apple¥ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ¡ŸÃÊ
∑§Ù ÁŸ“‡ÊÈÀ∑§ ÁøÁ∑§à‚Ê ‚ÈÁflœÊ,
ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ ŒflÊßÿÊ¥, ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ vÆÆ
¬ÒÕÙ‹ÊÚÁ¡∑§‹ ≈UappleS≈U ∞fl¥ ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§
∞ÄU‚.⁄Uapple ‚ÈÁflœÊ ¬Ífl¸ ‚apple „Ë ©¬‹éœ ∑§⁄UÊ߸
¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ß‚Ë R§◊ ◊apple¥ ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§
•À≈˛Ê‚Ê©á« ¡Ê¥ø ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ÷Ë
©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ªÿÊ
„Ò– ß‚ »Ò§‚‹apple ‚apple ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ª⁄UË’ ¡ŸÃÊ
∑§Ù ∑§Ê»Ë ⁄UÊ„Ã Á◊‹appleªË– ◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ Ÿapple
⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë c‡Ê„⁄UË Á⁄UÄU‡ÊÊ øÊ‹∑§Ù¥
∑§Ù ◊Ù≈U⁄U, ’Ò≈˛Ë øÊÁ‹Ã ߸.Á⁄UÄU‡ÊÊ ∑§Ë
◊Èçà ÁflÃ⁄UáÊ ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ Äà ÁflÃ⁄UáÊ
∑‘§ Á‹∞ ◊Ù≈U⁄Uä’Ò≈˛Ë øÊÁ‹Ã ߸.Á⁄UÄU‡ÊÊ
∑§Ù ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊ÍÀÿ ‚¥flÁœ¸Ã ∑§⁄U
•ÁœÁŸÿ◊, wÆÆ} ∑§Ë ∑§⁄U◊ÈQ§ flSÃÈ•Ù¥
∑§Ë •ŸÈ‚ÍøË.∞∑§ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
ÁŸáʸÿ ‹appleŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ß‚ ‚ê’㜠◊apple¥
¡Ê⁄UË „ÙŸapple flÊ‹Ë •Áœ‚ÍøŸÊ ∑§Ù vv
•ªSà wÆvz ‚apple ¬˝÷ÊflË ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ¬˝SÃÊfl
∑§Ù •ŸÈ◊ÙŒŸ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ Ÿapple ‹ÙÁ„ÿÊ ª˝Ê◊ËáÊ •ÊflÊ‚
ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ Äà ÁflûÊËÿ fl·¸ wÆvz.v{
‚apple ‹Ê÷ÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑‘§ Áøã„Ê¥∑§Ÿ „appleÃÈ wÆ
»⁄Ufl⁄UË, wÆvx ∑§Ù ◊ʪ¸ ÁŸŒapple¸Á‡Ê∑§Ê ◊apple¥
‚¥‡ÊÙœŸ ∑‘§ ¬˝SÃÊfl ∑§Ù •ŸÈ◊ÙÁŒÃ ∑§⁄U
ÁŒÿÊ „Ò– ◊ʪ¸ ÁŸŒapple¸Á‡Ê∑§Ê ◊apple¥
‚¥‡ÊÙœŸÙ¥¬⁄UÊãà •ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚apple
‹ÙÁ„ÿÊ ‚◊ª˝ ª˝Ê◊Ù¥ ◊apple¥ •Êfl¥Á≈Uà Á∑§∞
¡ÊŸapple flÊ‹apple ‹ÙÁ„ÿÊ •ÊflÊ‚ ∑§ ‚fl¸¬˝Õ◊
‚Ê◊ÊÁ¡∑§, •ÊÁÕ¸∑§ ∞fl¥ ¡ÊÁêÃ
¡ŸªáÊŸÊ wÆvv ◊apple¥ ‚flapple¸ÁˇÊà „ÙŸapple ‚apple
¿Í≈U ª∞ ∞apple‚apple ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ‹Ê÷ÊÁãflÃ
Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ∞ Á¡Ÿ∑§Ë flÊÁ·¸∑§ •Êÿ
x{,ÆÆÆ L§¬∞ ‚apple ∑§◊ „Ù, •ÊflÊ‚
Áfl„ËŸ „Ù¥ •ÕflÊ ¬Íáʸק ∑§ëøapple ◊∑§ÊŸ
◊apple¥ ⁄U„Ãapple „Ù¥ •ı⁄U ßÁãŒ⁄UÊ •ÊflÊ‚ ÿÙ¡ŸÊ
∑‘§ Á‹∞ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ‚¥‚ÍÁøÃ
„ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ê ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •ÊãŒÙ‹Ÿ
•Ù’Ë‚Ë •Ê⁄UˇÊáÊ πà◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ‚ÊÁ¡‡Ê
‹πŸ§ – ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ê ‚Ê◊ÊÁ¡∑§,
•ÊÁÕ¸∑§, ‡ÊÒÁˇÊ∑§, ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ M§¬ ‚apple •àÿãÃ
ÃÊ∑§Ãfl⁄U ¬≈Uapple‹¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊Ê¡ ∑§Ù
•ÙÆ’ËÆ‚ËÆ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ù
‹apple∑§⁄U ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê⁄UˇÊáÊ •ÊãŒÙ‹Ÿ ‚Á◊ÁÃ
mÊ⁄UÊ ø‹ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê •ÊãŒÙ‹Ÿ •ãÿ Á¬¿«∏apple
flª¸ ∑‘§ •Ê⁄UˇÊáÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ù πà◊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ë ‚ÊÁ¡‡Ê „Ò– ⁄UÊC˛Ëÿ ÁŸ·ÊŒ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ
‚Áøfl fl ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ŸappleÃÊ øı.
‹ı≈UŸ ⁄UÊ◊ ÁŸ·ÊŒ Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊Ê¡
∑§Ù •ÙÆ’ËÆ‚ËÆ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª
ÃÙ ◊„¡ Á¬¿«∏Ê Áfl⁄UÙœË ÃÊ∑§ÃÙ¥ ∑§Ê ’„ÊŸÊ
„Ò, •‚‹Ë ◊∑§‚Œ ÃÙ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ù
•Êªapple ∑§⁄U Á¬¿«∏Ê flª¸ ∑§Ê •Ê⁄UˇÊáÊ πà◊
∑§⁄UŸÊ ÁŸ‡ÊÊŸÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ ªÈ¡⁄UÊÃ
„Ë Ÿ„Ë¥ •ª⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ SÃ⁄U ¬⁄U ÷Ë ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§
¬Ê≈UËŒÊ⁄U ¬≈Uapple‹ ¡ÊÃË ∑§Ê
‚Ê◊ÊÁ¡∑§.•ÊÁÕ¸∑§.⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ SÃ⁄U ¬⁄U
◊ÍÀÿÊ¥∑§Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple ÃÙ Œapple‡Ê ∑§Ë •ãÿ
Á¬¿«∏Ë fl ‚fláʸ ¡ÊÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ ‚’‚apple ÃÊ∑§Ãfl⁄U
¡ÊÁà „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ fl
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ Ãı⁄U ¬⁄U Á¬¿«∏apple flª¸ ∑§Ë ¡ŸªáÊŸÊ
•Ê¥∑§«∏apple ∑§Ù ©¡Êª⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ù Œ’ÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ ÁflE Á„ãŒÍ ¬Á⁄U·Œ, Á„ãŒÍ ◊„Ê‚÷Ê∞
⁄UÊC˛Ëÿ Sflÿ¥‚applefl∑§ ‚¥ÉÊ •ÊÁŒ ÃÕÊ∑§ÁÕÃ
❑ •Ù’Ë‚Ë ¡ŸªáÊŸÊ Œ’ÊŸapple „appleÃÈ ∞ø¬Ë, ’Ë∞ø¬Ë,
•Ê⁄U∞‚∞‚ ∑§Ê ◊Ù„⁄UÊ „Ò ¬≈Uapple‹
Á„ãŒÍflÊŒË ‚¥ª∆Ÿ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ù ◊Ù„⁄UÊ
’ŸÊ∑§⁄U ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ∑§Ù •ÙÆ’ËÆ‚ËÆ ◊apple¥
‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄UŸapple ÿÊ •Ê⁄UˇÊáÊ √ÿflSÕÊ πà◊
∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UÊ
⁄U„apple „Ò¥–
üÊË ÁŸ·ÊŒ Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ ‚¥ÁflœÊŸ ∑‘§
•ŸÈë¿appleŒ.xyÆ ∑§Ë √ÿflSÕÊ •ŸÈ‚Ê⁄U
‚Ê◊ÊÁ¡∑§, ‡ÊÒÁˇÊ∑§, •ÊÁÕ¸∑§ M§¬ ‚apple Á¬¿«∏apple
‚◊Í„Ù¥ fl flªÙ¥¸ ∑§Ù •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë √ÿflSÕÊ
∑§Ê ©Ñappleπ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò •ı⁄U ß‚Ë √ÿflSÕÊ
∑‘§ Äà ◊á«‹ ∑§◊ˇʟ ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U Æ| •ªSà v~~Æ ∑§Ù flËƬËÆ
Á‚¥„ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ zw ¬˝ÁÇÊà ‚apple •Áœ∑§
Á¬¿«∏Ë ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊŸÙ¥
fl ‚⁄U∑§Ê⁄UË Ÿı∑§Á⁄UÿÙ¥ ◊apple¥ w| ¬˝ÁÇÊà •Ê⁄UˇÊáÊ
∑§Ê ‡ÊÊ‚ŸÊŒapple‡Ê ¡Ê⁄UË Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ©‚
‚◊ÿ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ¬≈Uapple‹ ‚◊Ê¡ ‚apple ÃÊ‹È∑§ÊÃ
⁄UπŸapple flÊ‹apple ÁflE Á„ãŒÍ ¬Á⁄U·Œ ∑‘§ ŸappleÃÊ ¬˝flËáÊ
ÃÙªÁ«∏ÿÊ Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ◊á«‹ Áfl⁄UÙœË
•ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UÊÿÊ Á¡‚◊apple¥ ∑§Ê» Ë œŸ ¡Ÿ
•ÙÁ«‡ÊÊ ◊apple¥ Œ‚ ∑§Ù Á∑§‚ÊŸ
’øÊ•Ù ¬ŒÿÊòÊÊ ∑§⁄Uapple¥ªapple ⁄UÊ„È‹ ªÊ¥œË
÷ÈflŸappleE⁄U– ∑§Ê¥ª˝apple‚ ©¬ÊäÿˇÊ ⁄UÊ„È‹ ªÊ¥œË •ÙÁ«‡ÊÊ ◊apple¥ •¬Ÿapple ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ ¬˝flÊ‚ ∑‘§
Œı⁄UÊŸ ’«ª…∏ Á¡‹apple ◊apple¥ “Á∑§‚ÊŸ ’øÊ•Ù ¬ŒÿÊòÊÊ” ∑§Ê ŸappleÃÎàfl ∑§⁄Uapple¥ªapple– ÿapple ¬ŒÿÊòÊÊ ∑‘§ãŒ˝ •ı⁄U
⁄UÊíÿ ∑§Ë ’Ë¡Œ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë Áfl»‹ÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ©¡Êª⁄U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ „Ù ⁄U„Ë „Ò– •ÙÁ«‡ÊÊ
¬˝Œapple‡Ê ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§◊apple≈UË ∑‘§ •äÿˇÊ ¬˝‚ÊŒ „Á⁄Uø¥ŒŸ Ÿapple •Ê¡ ÿ„Ê¥ ‚¥flÊŒŒÊÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ⁄UÊ„È‹ Œ‚ Á‚Ã¥’⁄U ∑§Ù •ÙÁ«‡ÊÊ •Ê∞¥ªapple– fl„ ’«ª…∏ Á¡‹apple ◊apple¥ øÊ‚Ë ’øÊ•Ù ¬ŒÿÊòÊÊ
◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ù¥ªapple– ß‚ Á¡‹apple ◊apple¥ Á∑§‚ÊŸ •Êà◊„àÿÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– „Á⁄Uø¥ŒŸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚Íπapple
¡Ò‚apple „Ê‹Êà Áfl‡Êapple·∑§⁄U ¬Áp◊Ë •ÙÁ«‡ÊÊ ◊apple¥ ‚ÍπÊ ¬«∏Ê „Ò, ¡„Ê¥ » ‚‹ ŸÈ∑§‚ÊŸ •ı⁄U ∑§¡¸
∑‘§ ’Ù¤Ê ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚ÊŸ •Êà◊„àÿÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ©¬ÊäÿˇÊ ∑‘§
⁄UÊíÿ ◊apple¥ •ãÿ ∑§Êÿ¸R§◊ Ãÿ Á∑§ÿapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– ŸflËŸ ¬≈UŸÊÿ∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ ‚ÊœÃapple
„È∞ „Á⁄Uø¥ŒŸ Ÿapple •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚Íπapple ‚apple ª˝Sà ⁄UÊíÿ ∑§Ù ⁄UÊ„Ã ÁŒ‹ÊŸapple ◊apple¥ Áfl»‹
⁄U„Ë „Ò– fl„ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ÷Ë Áfl» ‹ ⁄U„Ë „Ò–
∑‘§ ŸÈ∑§‚ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ.‚ÊÕ ‚Ò∑§«∏Ù¥ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ◊ıà ∑§Ë ÉÊÊ≈U ©ÃÊ⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„ÊÁ∑§ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑‘§ ◊ÈÅÿ ‚ÍòÊœÊ⁄U
¬˝flËáÊ ÃÙªÁ«∏ÿÊ fl √ÿflSÕÊ ŒappleŸapple ∑§Ê ∑§Ê◊
•Ê⁄UÆ∞‚Æ∞‚Æ∞ ∞øƬËÆ∞ flËÆ∞øƬËÆ
•ÊÁŒ Á„ãŒÍflÊŒË ‚¥ª∆Ÿ „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿappleapple ∑§„ÊÁ∑§
ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ∑§ß¸ Á¡‹Ù¥ ∑§Ê ⁄UÊ¡¬Íà Á¬¿«∏apple
flª¸ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò •ı⁄U ©ûÊ⁄UÊ¥ø‹ ∑‘§ ∑§ß¸
Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ ’˝Ê±◊áÊ ¡ÊÁà ∑§Ù •ŸÈ‚ÍÁøÃ
¡Ÿ¡ÊÁà ◊apple¥ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§
wÆÆ~ ◊apple¥ ∑§Ê¥ª˝appleapple‚ ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ ∑§ŸÊ¸≈U∑§ ∑‘§
⁄U„Ÿapple flÊ‹apple flÁ⁄UD ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ◊¥òÊË ¡Ù ¬Ê≈UËŒÊ⁄U
‚◊Ê¡ ∑‘§ „Ë Õapple, ©ã„Ù¥Ÿapple ◊Ȥʂapple ∑§„Ê ÕÊ Á∑§
•Ê¬ ‹Ùª ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ‚¥ª∆ŸÙ¥ ∑‘§ ◊Êäÿ◊
‚apple Á¬¿«∏apple flª¸ ∑§Ë ¡ŸªáÊŸÊ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª
©∆Ê߸ÿapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ ∑§Ê¥ª˝apple‚ fl ÷Ê¡¬Ê
◊apple¥ „◊ ‹Ùª ÁŒ‹ ¬⁄U ¬àÕ⁄U ⁄Uπ∑§⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
∑§⁄UÃapple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„ÊÁ∑§ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ê
ÿ„ ’ÿÊŸ Á∑§ Œapple‡Ê ◊apple¥ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ∑§È◊˸, ¡Ê≈U,
ªÈ¡¸⁄U w| ∑§⁄UÙ«∏ ‚apple •Áœ∑§ ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ „Ò¥–
Á’„Ê⁄U ∑‘§ ‹Ùª „Ò¥
Á„ãŒÈSÃÊŸ ◊apple¥
‚’‚apple Ãapple¡ ’ÈÁh
flÊ‹apple —§ ◊ÙŒË
÷ʪ‹¬È⁄U – ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑‘§ ’Ê⁄Uapple
◊apple¥ «Ë∞Ÿ∞ ‚¥’¥œË •¬ŸË Á≈Uå¬áÊË ∑§Ù
¬˝ÁÃmÁãmÿÙ¥ mÊ⁄UÊ øÈŸÊflË ◊ÈgÊ ’ŸÊÿapple ¡ÊŸapple
∑§Ù ÁŸc¬˝÷ÊflË ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ¬˝ÿÊ‚ ◊apple¥
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê
Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ‹Ùª Á„ãŒÈSÃÊŸ ◊apple¥ ‚’‚apple
Ãapple¡ ’ÈÁh flÊ‹apple „Ò¥–
‚ÊÕ „Ë ©ã„Ù¥Ÿapple ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U •ı⁄U
‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ¬⁄U ¡ÊÁÃflÊŒ ∞fl¥
‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑§Ê ¡„⁄U »Ò§‹ÊŸapple •ı⁄U
∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚apple „ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U «ÊÚ. ⁄UÊ◊◊ŸÙ„⁄U
‹ÙÁ„ÿÊ, ¡ÿ ¬˝∑§Ê‡Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ •ı⁄U
∑§¬Í¸⁄UË ∆Ê∑§È⁄U ∑§Ù “ÁËʥ¡Á‹” ŒappleŸapple ∑§Ê
•Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ŸËÃˇÊ
•ı⁄U ‹Ê‹Í ‚apple Á¬¿‹apple wz ‚Ê‹ ∑‘§
Á’„Ê⁄U ∑‘§ ©Ÿ∑‘§ ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê Á„‚Ê’
◊Ê¥ªÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ ߟ wz ‚Ê‹Ù¥ ◊apple¥ ∑§⁄UË’
‚Êà ‚Ê‹ ÷Ê¡¬Ê ÷Ë ŸËÃË‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U
◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ÕË–
R.N.I. No. UPHIN/2015/62559
•Ê¡ •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ◊Á„‹Êÿapple øÊ⁄U’ʪ
‚apple ¡È‹Í‡Ê ‹apple∑§⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê ¬„ÈÚøapple¥ªË
(÷˝CÊøÊ⁄UË ÁŸŒapple‡Ê∑§ •ÊŸãŒ ∑§È◊Ê⁄U
Á‚¥„ ∑§Ê ¬ÈÃ‹Ê ¡‹ÊÿÊ ªÿÊ)
•Ÿ„¸∑§Ê⁄UË ‡ÊÃÙ¥¸ ∑§Ù •Ê∑§ÎC Ÿ ∑§⁄UÃapple „Ù¥–
π üÊappleáÊË.∑§ ∑‘§ ‚Ê⁄Uapple ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ‹appleŸapple ‹πŸ§ – ◊Á„‹Ê •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ∑§◊¸øÊ⁄UË ‚¥ÉÊ, ©Æ¬˝Æ ∑‘§ •äÿˇÊ ∞fl¥ Á„ãŒ
∑‘§ ©¬⁄UÊãà ª˝Ê◊ ◊apple¥ ßÁãŒ⁄UÊ •ÊflÊ‚ ÿÙ¡ŸÊ ◊¡ŒÍ⁄U ‚÷Ê ∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ ‚Áøfl Áª⁄UË‡Ê ¬Êá«appleÿ Ÿapple •Ê¡ ÿ„ÊÚ ‹ˇÊ◊áÊ ◊apple‹Ê ◊Ҍʟ ¬⁄U
∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë ªß¸ ∑§ê¬˝Ë„appleÁã‚fl •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÙ ∞fl¥ ‚„ÊÁÿ∑§Ê•Ù ∑‘§ ø‹ ⁄U„apple •ÁŸÁpÃ∑§Ê‹ËŸ œ⁄UŸÊ-
¬ÊòÊÃÊ ‚ÍøË ◊apple¥ ‚apple fl⁄UËÿÃÊ R§◊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑‘§ •Ê∆flapple¥ ÁŒŸ ‚÷Ê ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ Æw Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù
¬⁄U ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù øÿÁŸÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
Ÿı ∑‘§ãŒ˝Ëÿ üÊ◊ ‚¥ª∆ŸÙ¥, •ılÙÁª∑§ »‘§«⁄Uapple‡ÊŸÙ, ∑§◊¸øÊ⁄UË ‚¥ª∆ŸÙ ∑‘§ •ÊflÊq ¬⁄U
•Ê◊ „«∏ÃÊ‹ „Ù ⁄U„Ë „Ò, Á¡‚◊apple •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ◊Á„‹Ê•Ù ∑§Ë ãÿÍŸÃ◊ ◊¡ŒÍ⁄UË vz,ÆÆÆ/
ª ¬˝àÿapple∑§ ‹ÙÁ„ÿÊ ª˝Ê◊ ◊apple¥ ß‚ •ÁŸflÊÿ¸
- M§¬ÿapple ¬˝ÁÃ◊Ê„ ŒappleŸapple ‚Á„à Œapple‡Ê ◊apple ◊apple„ŸÃ∑§‡Ê ¡ŸÃÊ ∑§Ë ◊Ê¥ªÙ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÿ„
∑§Ù≈Uapple ‚apple •Áœ∑§Ã◊ wz ‹ÙÁ„ÿÊ •ÊflÊ‚Ù¥
•ÊãŒÙ‹Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
∑§Ê •Êfl¥≈UŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
Á¡‚◊apple ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ∑‘§ w} ‹Êπ ◊Á„‹Ê •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ◊Á„‹Êÿapple ÷Ë „«∏ÃÊ‹ ◊apple¥
¬˝àÿapple∑§ Á¡‹apple ◊apple¥ ‚Ê◊Êãÿ, •ŸÈ‚ÍÁøÃ
‡ÊÊÁ◊‹ „Ù∑§⁄U •¬Ÿapple-•¬Ÿapple ‚appleã≈U⁄UÙ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ ’㌠∑§⁄U ∑§Êÿ¸’Á„c∑§Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥ªË– üÊË
¡ÊÁÃ, •ŸÈ‚ÍÁøà ¡Ÿ¡ÊÁà ∞fl¥ ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Æw Á‚Ãê’⁄U ∑§Ù ‹πŸ§ øÊ⁄U’ʪ ‚apple ÁŒŸ ◊apple vv ’¡apple ≈˛apple«
•À¬‚¥Åÿ∑§ ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ „appleÃÈ ‹ÙÁ„ÿÊ ÿÍÁŸÿŸÙ ∑§Ê ∞∑§ ¡È‹Í‡Ê ÁŸ∑§Ê‹Ê ¡ÊÿappleªÊ, ¡Ù øÊ⁄U’ʪ, „È‚ÒŸª¥¡, ’Ê¬Í ÷flŸ „ÙÃapple
•ÊflÊ‚Ù¥ ∑‘§ ‹ˇÿ ∑§Ê ÁŸœÊ¸⁄UáÊ ª˝Êêÿ „Èÿapple ÁflœÊŸ‚÷Ê ¬„ÈÚøappleªÊ–
Áfl∑§Ê‚ •ÊÿÈQ§ mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ¡„ÊÚ ¬⁄U ‚÷Ë ≈˛apple« ÿÍÁŸÿŸ ∑‘§ ŸappleÃÊ ‚÷Ê ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄Uapple¥ªapple– ß‚ ⁄UÒ‹Ë ◊apple
◊¥ÁòʬÁ⁄U·Œ Ÿapple ÿͬ˟apple«Ê mÊ⁄UÊ ‚ı⁄U §¡Ê¸ •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ◊Á„‹Êÿapple ¡Ù •¬Ÿapple •ÁŸÁpÃ∑§Ê‹ËŸ œ⁄UŸÊ-•ÊãŒÙ‹Ÿ ∑‘§ •Ê∆flapple¥ ÁŒŸ
ŸËÁà wÆvx ∑‘§ •¥Ãª¸Ã wvz ◊appleªÊflÊÚ≈U »Ò§¡Ê’ÊŒ, •ê’apple«∑§⁄UŸª⁄U, ‚ÈÀÃÊŸ¬È⁄U, •◊apple∆Ë, ’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë ∑§Ë ◊Á„‹Êÿapple œ⁄UŸapple ¬⁄U
ˇÊ◊ÃÊ „appleÃÈ •Ê◊¥ÁòÊà ¬˝ÁÃS¬œÊ¸à◊∑§ ≈UÒÁ⁄U» •Êÿapple¥ªË, fl„ ¡È‹È‡Ê ∑§Ê ŸappleÃÎàfl ÷Ë ∑§⁄Uapple¥ªË– üÊË ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁflªÃ˜ ‚Êà ÁŒŸÙ¥
’appleS« Á’Á«¥ª ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ¬˝Ê# ÁŸÿà ‚apple ‹ˇÊ◊áÊ ◊apple‹Ê ◊Ҍʟ ◊apple¥ ÷Íπapple-åÿÊ‚apple •¬ŸË ¡Êÿ¡ ◊Ê¥ªÙ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊apple •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë
∑§Ù≈Uapple« ≈UÒÁ⁄U» ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ ◊Á„‹Êÿapple ‡ÊÊÁãìÍáʸ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò ¬⁄UãÃÈ ‚⁄U∑§Ê⁄U ©Ÿ∑‘§ ¬˝Áà ©ŒÊ‚ËŸ „Ò– ‚¥ÉÊ Ÿapple
Áfl∑§Ê‚∑§Ãʸ•Ù¥ ∑‘§ øÿŸ ∑§Ù ◊¥¡Í⁄UË ÿ„ ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ „Ò Á∑§ •’ „◊ ⁄UÊíÿ ‚∑§⁄UÊ⁄U mÊ⁄UÊ •ÊÿÙÁ¡Ã fl¡Ÿ ÁŒfl‚ fl
¬˝ŒÊŸ ∑§⁄U ŒË „Ò– ôÊÊÃ√ÿ „Ò Á∑§ ÿͬ˟apple«Ê ¬ÙÁ‹ÿÙ •Á÷ÿÊŸ ÃÕÊ •ãÿ Á∑§‚Ë ÷Ë ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ù ÷Ë Ÿ„Ë¥ ∑§⁄Uapple¥ªapple– ¡’Ã∑§ Á∑§
mÊ⁄UÊ wvz ◊appleªÊflÊ≈U ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ë Áª˝« ‚¥ÉÊ ∑‘§ ‚ÊÕ „Èÿapple ‚◊¤ÊıÃapple ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ fl ߟ∑§Ê ©à¬Ë«∏Ÿ ’㌠Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
‚¥ÿÙÁ¡Ã ‚Ù‹⁄U ¬Êfl⁄U ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ë ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ∑‘§fl‹ ∑‘§ãŒ˝ mÊ⁄UÊ ÁŸÿÙÁ¡Ã ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ù „Ë •¬Ÿapple
SÕʬŸÊ ∑‘§ Á‹∞ ≈UÒÁ⁄U» •ÊœÊÁ⁄Uà ‚appleã≈U⁄UÙ ¬⁄U ⁄U„∑§⁄U ∑§⁄Uapple¥ªË– ÄUÿÙ¥Á∑§ ©Ÿ∑‘§ „Ë mÊ⁄UÊ ©ã„apple¥ xÆÆÆ/- fl vzÆÆ/- M§¬ÿapple
¬˝ÁÃS¬œÊ¸à◊∑§ Á’Á«¥ª •Ê◊¥ÁòÊà ∑§Ë ªß¸ ◊ÊŸŒappleÿ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ– yÆ fl·Êapple¸ ◊apple ©ã„apple¥ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ wÆÆy ∑‘§ ’ÊŒ wÆÆ/- fl
ÕË–
vÆÆ/- „Ë ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò–
ÙèÌèàæ, ÜæÜê Ùð ÁðÂè-ÜôçãØæ-
·¤ÂêüÚUè ·¤ô çÌÜæ´ÁçÜ Îè Ѥ ×ôÎè
Ÿß¸ ÁŒÑË – ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË Ÿapple
ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U •ı⁄U ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ¬⁄U ¡ÊÁÃflÊŒ
∞fl¥ ‚Êê¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑§Ê ¡„⁄U »Ò§‹ÊŸapple •ı⁄U
∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚apple „ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U «ÊÚ. ⁄UÊ◊◊ŸÙ„⁄U
‹ÙÁ„ÿÊ, ¡ÿ ¬˝∑§Ê‡Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ •ı⁄U ∑§¬Í¸⁄UË
∆Ê∑§È⁄U ∑§Ù “ÁËʥ¡Á‹” ŒappleŸapple ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÃapple
„È∞ ߟ ŒÙŸÙ¥ ‚apple Á¬¿‹apple wz ‚Ê‹ ∑‘§ Á’„Ê⁄U
∑‘§ ©Ÿ∑‘§ ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê Á„‚Ê’ ◊Ê¥ªÊ– Á’„Ê⁄U
ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ‚apple ¬Ífl¸ ⁄UÊíÿ ◊apple¥ •¬ŸË
øıÕË “¬Á⁄UfløŸ ⁄UÒ‹Ë” ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple
„È∞ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê, Á‡‡¡Ÿ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple
«ÊÚ. ‹ÙÁ„ÿÊ, ¡ÿ¬˝∑§Ê‡Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ •ı⁄U ∑§¬Í¸⁄UË
∆Ê∑§È⁄U ∑§Ù ÁËʥ¡Á‹ ŒË „Ò, ©Ÿ∑§Ù ß‚
øÈŸÊfl ◊apple¥ ’≈UŸ Œ’Ê ∑§⁄U ÁËʥ¡Á‹ ŒappleŸapple ∑§Ê
flQ§ •Ê ªÿÊ „Ò– ŒÙ ÁŒŸ ¬„‹apple ¬≈UŸÊ ◊apple¥
∑§Ê¥ª˝apple‚ •äÿˇÊ ‚ÙÁŸÿÊ ªÊ¥œË ∑‘§ ‚ÊÕ ◊¥ø
‚ʤÊÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŸËÃË‡Ê •ı⁄U ‹Ê‹Í
¬˝‚ÊŒ ¬⁄U ∑§≈UÊˇÊ ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê,
““¬≈UŸÊ ∑‘§ ªÊ¥œË ◊Ҍʟ ◊apple¥ ∞∑§ ÁËʥ¡Á‹
‚÷Ê „È߸– ©‚ ‚÷Ê ◊apple¥ ⁄UÊ◊◊ŸÙ„⁄U ‹ÙÁ„ÿÊ,
¡ÿ¬˝∑§Ê‡Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ •ı⁄U ∑§¬Í¸⁄UË ∆Ê∑§È⁄U ∑§Ù
ÁËʥ¡Á‹ ŒË ªß¸–”” ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ê ŒÊ◊Ÿ
ÕÊ◊Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ŸËÃË‡Ê •ı⁄U ‹Ê‹Í ¬⁄U •¬ŸÊ
¬˝„Ê⁄U ¡Ê⁄UË ⁄UπÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê,
üÊÊ◊◊ŸÙ„⁄U ‹ÙÁ„ÿÊ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚Ê⁄Uapple øapple‹apple
ø¬Ê≈Uapple ¡ËflŸ ÷⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ Áπ‹Ê» ‹«∏Ãapple
⁄U„apple– •’ ©ã„Ë¥ ∑‘§ øapple‹apple ‚ûÊÊ SflÊÕ¸ •ı⁄U
‚ûÊÊ ∑§Ë ÷Íπ ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊ◊◊ŸÙ„⁄U ‹ÙÁ„ÿÊ
∑§Ù ¿Ù«∏ ∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ’Ò∆apple Õapple Á¡Ÿ∑§Ê
‹ÙÁ„ÿÊ Ÿapple ¡ËflŸ÷⁄U Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ– ÿ„
∑§ıŸ ‚Ê Á‚hÊ¥Ã, ∑§ıŸ ‚Ë ŸËÁÃÿÊ¥ „Ò¥?””
©ã„Ù¥Ÿapple „Ê‹Ê¥Á∑§ •¬Ÿapple ÷Ê·áÊ ◊apple¥ ‚ÙÁŸÿÊ
ªÊ¥œË, ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ÿÊ ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ∑§Ê
‚Ëœapple ŸÊ◊ Ÿ„Ë¥ Á‹ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ŒÊflÊ Á∑§ÿÊ
Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ ∑‘§¥Œ˝ mÊ⁄UÊ ‚flÊ ‹Êπ
∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§Ê ¬Ò∑‘§¡ ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple
∑‘§ ’ÊŒ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ù ÷Ë w.| ‹Êπ
∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§Ê ¬Ò∑‘§¡ ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ù
◊¡’Í⁄U „ÙŸÊ ¬«∏Ê– ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê, ““wz
‚Ê‹ Ã∑§ ¡ÊÁÃflÊŒ •ı⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿflÊŒ ∑§Ê
¡„⁄U »Ò§‹ÊŸapple flÊ‹apple, ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ◊¡’Í⁄UŸ,
◊¡’Í⁄UŸ, ◊¡’Í⁄UŸ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ Á‹∞ ¬Ò∑‘§¡
‹ÊŸÊ ¬«∏Ê– ◊ȤÊapple ß‚ ’Êà ∑§Ë πȇÊË „Ò Á∑§
øÈŸÊfl •’ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ◊Ègapple ¬⁄U ‚„Ë ÁŒ‡ÊÊ
◊apple¥ •ÊÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple „Ê‹Ê¥Á∑§ ŸËÃË‡Ê ∑‘§ ¬Ò∑‘§¡
∑§Ù Á’„Ê⁄U ∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ œÙπÊ ’ÃÊÿÊ–
©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§ ◊ÙŒË Ÿapple Á’„Ê⁄U ∑‘§ Á¬¿‹apple
wz ‚Ê‹ ∑‘§ ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê ¡Ù Á„‚Ê’ ◊Ê¥ªÊ „Ò,
©‚◊apple¥ ‹ª÷ª ‚Êà ‚Ê‹ ÷Ê¡¬Ê ÷Ë
÷ʪˌÊ⁄U ⁄U„Ë „Ò– ŸËÃË‡Ê ∑‘§ ¬Ò∑‘§¡ ∑§Ù ‚¥Œapple„
∑‘§ ÉÊapple⁄Uapple ◊apple¥ ‹ÊÃapple „È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁflûÊ
•ÊÿÙª ∑§Ë Á‚»ÊÁ⁄U‡Ê ¬⁄U ∑‘§¥Œ˝ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
•ª‹apple ¬Ê¥ø ‚Ê‹ ◊apple¥ Á’„Ê⁄U ∑§Ù x.|y ‹Êπ
∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ŒappleŸapple flÊ‹Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê,
•Ê¬ (ŸËÃˇÊ) Œapple ⁄U„apple „Ò¥ w.| ‹Êπ ∑§⁄UÙ«∏
•ı⁄U ÁŒÑË ‚apple ¡Ù •Ê ⁄U„Ê „Ò, fl„ x.|y
‹Êπ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple „Ò– ÃÙ ÿ„ ¬Í¿Ê ¡ÊŸÊ
øÊÁ„∞ Á∑§ v.Æ{ ‹Êπ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§„Ê¥
¡ÊÿappleªÊ ’ÃÊ∞¥– ÃÙ v.Æ{ ‹Êπ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿÊ
øÊ⁄Uapple ∑‘§ Á‹∞ ¡ÊÿappleªÊ ÄUÿÊ– øÊ⁄Uapple ∑‘§ πÊÃapple ◊apple¥
‹ªappleªÊ ÄUÿÊ– ÿ„ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë •Ê¥πÙ¥
◊apple¥ œÍ‹ ¤ÊÙ¥∑§ŸÊ „Ò, Á’„Ê⁄U ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
œÙπÊ „Ò– ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ øÊ⁄UÊ ÉÊÙ≈UÊ‹apple ◊apple¥
⁄UÊ¡Œ •äÿˇÊ ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ŒÙ·Ë ∑§⁄UÊ⁄U ÁŒÿapple
ª∞ „Ò¥– ◊ÙŒË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚ê¬Íáʸ R§Ê¥Áà ∑§Ê
ŸÊ⁄UÊ ŒappleŸapple flÊ‹apple •ı⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ∑‘§ Áπ‹Ê»
Œapple‡Ê√ÿÊ¬Ë •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ¿apple«∏Ÿapple flÊ‹apple ¡ÿ¬˝∑§Ê‡Ê
ŸÊ⁄UÊÿáÊ ∑§Ù ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ë Ãà∑§Ê‹ËŸ ‚⁄U∑§Ê⁄U
Ÿapple ¡apple‹ ◊apple¥ «Ê‹ ÁŒÿÊ ÕÊ–
Öêç× ¥ŠØæÎðàæ çÈ ÚU Üæ»ê Ùãè´
·¤ÚUÙæ âãè ·¤Î× Ñ çàæßâðÙæ
◊È¥’߸– ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ù
Á»⁄U ‚apple ‹ÊªÍ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§
»Ò§‚‹apple ∑§Ê Sflʪà ∑§⁄UÃapple „È∞ ⁄UÊ¡ª ∑‘§ ÉÊ≈U∑§
Œ‹ Á‡Êfl‚appleŸÊ Ÿapple •Ê¡ ß‚apple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë
¡Ëà ’ÃÊÿÊ •ı⁄U ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ ÿ„ Áflœappleÿ∑§
¬ÊÁ⁄Uà „Ù ¡ÊÃÊ ÃÙ ß‚‚apple ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ù
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ©¬¡Ê§ ¡◊ËŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U
∑§⁄UŸapple ∑§Ê “ÕÙ∑§” ‹Êß‚apple¥‚ Á◊‹ ¡ÊÃÊ– ß‚‚apple
¬„‹apple ÃËŸ ’Ê⁄U ÷ÍÁ◊ •äÿÊŒapple‡Ê ‹ÊªÍ Á∑§ÿapple
¡ÊŸapple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê‹ÙøŸÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ
∑§⁄U ⁄U„apple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple ⁄UÁflflÊ⁄U
∑§Ù ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë ÕË Á∑§ øıÕË ’Ê⁄U •äÿÊŒapple‡Ê
‹ÊªÍ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– Á‡Êfl‚appleŸÊ ∑‘§
◊Èπ¬òÊ “‚Ê◊ŸÊ” ◊apple¥ ¿¬apple ‚¥¬ÊŒ∑§Ëÿ ∑‘§
•ŸÈ‚Ê⁄U, ““‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
Áflœappleÿ∑§ ∑§Ù ¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸapple ∑§Ë •¬ŸË Á¡Œ
∑§Ù ¿Ù«∏ ÁŒÿÊ „Ò– ß‚ ∑§Œ◊ ∑§Ê „◊ SflʪÃ
∑§⁄UÃapple „Ò¥– ÿ„ Á∑§‚ÊŸÙ¥ •ı⁄U ◊¡ŒÍ⁄UÙ¥ ∑§Ë
¡Ëà „Ò– ‚¥¬ÊŒ∑§Ëÿ ◊apple¥ Á‹πÊ ªÿÊ „Ò,
““Áfl¬ˇÊ Ÿapple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ◊Ÿ ◊apple¥ «⁄U ∑§Ê ◊Ê„ı‹
¬ÒŒÊ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ÕÊ Á¡‚Ÿapple ©ã„apple¥ ÿ„ ‚ÙøŸapple
¬⁄U ◊¡’Í⁄U Á∑§ÿÊ Á∑§ Áflœappleÿ∑§ ◊apple¥ ∑§È¿ Á’¥ŒÈ
÷Ê⁄Uà Áfl⁄UÙœË •ı⁄U Á∑§‚ÊŸ Áfl⁄UÙœË „Ò¥ •ı⁄U
∑‘§fl‹ ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ „Ò¥– ‚¥¬ÊŒ∑§Ëÿ
∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U Á‡Êfl‚appleŸÊ •ı⁄U •∑§Ê‹Ë Œ‹
‚⁄UËπapple ⁄UÊ¡ª ∑‘§ ÉÊ≈U∑§ Œ‹Ù¥ Ÿapple ÷Ë Áflœappleÿ∑§
∑§Ê Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ ÕÊ •ı⁄U ∑‘§fl‹ Áfl¬ˇÊË
Œ‹ „Ë ß‚∑‘§ Áπ‹Ê» Ÿ„Ë¥ Õapple– ‚ûÊÊL§…∏
ª∆’¥œŸ ◊apple¥ ‚„ÿÙªË Œ‹ Ÿapple ∑§„Ê, ““„◊Ÿapple
Áflœappleÿ∑§ ∑§Ê πÈ‹∑§⁄U Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ ÕÊ
ÄUÿÙ¥Á∑§ „◊ Ÿ„Ë¥ øÊ„Ãapple Õapple Á∑§ ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥
•ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∞¡apple¥Á‚ÿÙ¥ ∑§Ù Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë
©¬¡Ê§ ¡◊ËŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÕÙ∑§
‹Êß‚apple¥‚ Á◊‹ ¡Ê∞– πappleÃË ∑§Ê Œapple‡Ê ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ ◊apple¥ •„◊ ÿÙªŒÊŸ „Ò– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë
•ŸŒappleπË ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊Ë’ „ÙªÊ ◊ÊÃÎ÷ÍÁ◊
∑§Ù œÙπÊ ŒappleŸÊ–”” “‚Ê◊ŸÊ” ◊apple¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑§Ù •ÊÁÕ¸∑§ ÁSÕ⁄UÃÊ •ı⁄U ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ◊„àfl
ŒappleŸapple ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ÷Ë ∑‘§¥Œ˝ ‚apple ‚flÊ‹ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „Ò–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´Âæη¤èØ
SßæS‰Ø Õè×æ ØôÁÙæ
’Ë◊Ê⁄U ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë üÊappleáÊË ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥
◊ÈÅÿ◊¥òÊË SflÊSâÿ ’Ë◊Ê ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ê ‹Ê÷ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ¬Ê ⁄U„Ê „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ •’ Ã∑§ ‚÷Ë
¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ù ÿ„ ‚È⁄UˇÊÊ ∑§flø Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ¬ÊÿÊ „Ò,
¡’Á∑§ ª˝Ê◊ËáÊ ∞fl¥ •ÊÁŒflÊ‚Ë •¥ø‹Ù¥ ◊apple¥ ß‚∑§Ë
‚Åà ¡M§⁄Uà „Ò– ß‚Ë ’Ëø ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚flapple¸
Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ’ˡʬÈ⁄U, Œ¥ÃappleflÊ«∏Ê, ¡‡Ê¬È⁄U, Á’‹Ê‚¬È⁄U
•ı⁄U ‚⁄UªÈ¡Ê ◊apple¥ SflÊSâÿ ◊ÊŸ∑§Ù¥ ◊apple¥ » Ë‚aË
∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple „È∞ Áfl‡Êapple· ÿÙ¡ŸÊ ø‹ÊŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË
◊apple¥ „Ò– ÿ„ Á⁄U¬Ù≈U¸ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ë
¬Ù‹ πÙ‹Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ê» Ë „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë
⁄UÊ¡œÊŸË ∑§Ù ¿Ù«∏ Œapple¥ ÃÙ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ∑§„Ë¥ ÷Ë ªÈáÊflûÊÊ ÿÈQ§ •S¬ÃÊ‹ Ÿ¡⁄U Ÿ„Ë¥ •ÊÃapple
„Ò¥– Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ „ÊŒ‚apple, ŒÈÉʸ≈UŸÊ ÿÊ ’«∏Ë ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê ß‹Ê¡ ∑§⁄UÊŸapple ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ⁄UÊÿ¬È⁄U „Ë •ÊŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– ÿ„Ê¥ ◊„¥ªË ŒflÊ∞¥ •ı⁄U πø˸‹Ê ß‹Ê¡ ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ê
•ÊœÊ Œ◊ ¬„‹apple „Ë ÁŸ∑§Ê‹ ‹appleÃÊ „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ’«∏apple •S¬ÃÊ‹ (•¥’apple«∑§⁄U)
◊apple¥ ¬ÿʸ# ‚ÈÁflœÊ ∑§Ê •÷Êfl „Ò ∞fl¥ ÿ„ •S¬ÃÊ‹ ∑‘§fl‹ ’ˬË∞‹ ∑§Ê«¸œÊ⁄U∑§Ù¥ ∑‘§
Á‹∞ •Ê⁄UÁˇÊà „Ù øÈ∑§Ê „Ò–
‚Ê◊Êãÿ flª¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ß‹Ê¡ ∑‘§ πø¸ ∑‘§ ‚ÊÕ ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ê πø¸ ÷Ë fl„Ÿ
∑§⁄UŸÊ „ÙÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ Á‹∞ ⁄U◊Ÿ Á‚¥„ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple S◊Ê≈U¸ ∑§Ê«¸ ¡Ê⁄UË Á∑§∞ „Ò¥ ∞fl¥
’Ë◊Ê ⁄UÊÁ‡Ê wz ‚apple ’…∏∑§⁄U zÆ „¡Ê⁄U L§¬∞ ÷Ë ∑§⁄U ŒË „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ zÆ » Ë‚ŒË S◊Ê≈U¸
∑§Ê«¸ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë …Ê߸ ∑§⁄UÙ«∏ ‚apple •Áœ∑§ •Ê’ÊŒË ∑§Ù SflÊSâÿ ‚È⁄UˇÊÊ ŒappleŸapple ◊apple¥ ŸÊ∑§Ê◊
‚ÊÁ’à „Ù ⁄U„Ë „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË •S¬ÃÊ‹Ù¥ ∑§Ê ¡Ù „Ê‹ „Ò fl„ Ÿ‚’¥ŒË ∑§Ê¥«, ª÷ʸ‡Êÿ
∑§Ê¥«, •Ê¥π» Ù«∏flÊ ∑§Ê¥« •ÊÁŒ ◊apple¥ ªß¸ ‚Ò∑§«∏Ù¥ ¡ÊŸapple¥ ∞fl¥ «ÊÚÄU≈U⁄UÙ¥ ∑§Ë ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë
∑§Ù Œ‡ÊʸÃÊ „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË •S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ „Ê‹Êà ∞apple‚apple „Ò¥ Á∑§ ’Ë◊Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ŒflÊ ‚apple
‹apple∑§⁄U ◊Ê◊Í‹Ë ‚È߸ Ã∑§ •S¬ÃÊ‹ ¬˝’¥œŸ ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ ‚apple π⁄UËŒŸapple ∑§„ÃÊ „Ò– •S¬ÃÊ‹Ù¥
◊apple¥ Ÿ «ÊÚÄU≈U⁄U „Ò Ÿ ◊‡ÊËŸapple¥, Ÿ ŒflÊ Á» ⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ¡ËflŸ ⁄UˇÊÊ ∑Ò§‚apple „Ù, ÿ„ ∞∑§
ª¥÷Ë⁄U ¬˝‡Ÿ „Ò– ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ß‚◊apple¥ ŸÊ∑§Ê◊ ‚ÊÁ’à „Ù øÈ∑§Ë „Ò– •’ ∑‘§ãŒ˝ ∑§Ë
ÿÙ¡ŸÊ ’Ë◊Ê⁄U Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ Á∑§ÃŸË ‚» ‹ „ÙÃË „Ò, ÿ„ •ÊŸapple flÊ‹apple ‚◊ÿ ◊apple¥ Ÿ¡⁄U
•Ê∞ªÊ–
¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ
∑‘§ ’„ÊŸapple √ÿÍ„ ⁄UøŸÊ
¡ŸÃÊ Œ‹ (ÿÍŸÊß≈Uapple«) ∑‘§ •äÿˇÊ ‡Ê⁄UŒ ÿÊŒfl ∑§ß¸ ’Ê⁄U •¬ŸÙ¥ ∑§Ù ÷Ë
π⁄UË-π⁄UË ‚ÈŸÊŸapple ‚apple ¬⁄U„apple¡ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple– ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù ‚„⁄U‚Ê ◊apple¥ ÁŒÿapple ’ÿÊŸ ◊apple¥
‡Ê⁄UŒ ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ù
‚◊Õ¸Ÿ ŒappleŸapple ∑§Ë ¡Ù ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë „Ò, ©‚‚apple ◊Ò¥ ßûÊapple» Ê∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃÊ– ¬≈Uapple‹ ‚¥¬ÛÊ
‹Ùª „Ò¥, ©ã„apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ê ‹Ê÷ Ÿ„Ë¥ Á◊‹ŸÊ øÊÁ„∞– ‡Ê⁄UŒ ÿÊŒfl ∑§Ë ’Êà ‚apple
ÿ„ ‚¥Œapple‡Ê ÃÙ ªÿÊ „Ò Á∑§ ŸËÃˇÊ, Á¡‚ Ã⁄U„ ‚apple ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ¡ÊÁà ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U ∞∑§
ÃË⁄U ‚apple ŒÙ Á‡Ê∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊¥‡ÊÊ ⁄UπÃapple „Ò¥, ©‚◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ‚÷Ë ŸappleÃÊ ‚ÊÕ
Ÿ„Ë¥ „Ò¥– ¡Ù ‹Ùª Ÿ„Ë¥ ¡ÊŸÃapple Õapple, ©ã„apple¥ ÷Ë •„◊ŒÊ’ÊŒ ∑§Ë ◊appleªÊ ⁄UÒ‹Ë ∑§Ù
‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ’Êß‚ ‚Ê‹ ∑§Ê ÿÈflÊ ŸappleÃÊ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ Ÿapple ’ÃÊ ÁŒÿÊ Á∑§
•Ê¥œ˝ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ø¥Œ˝’Ê’Í ŸÊÿ«Í •ı⁄U Á’„Ê⁄U ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U
„◊Ê⁄Uapple Sfl¡ÊÃËÿ „Ò¥, •ı⁄U ߟ ŒÙŸÙ¥ ÁŒÇª¡ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ
‚◊Õ¸Ÿ ÁŒÿÊ „Ò– ø¥Œ˝’Ê’Í ŸÊÿ«Í ‚apple ◊ÙŒË ¡Ë ∑§Ê ◊Ùøʸ ©‚ Ã⁄U„ ‚apple Ÿ„Ë¥ Á¿«∏Ê
„Ò, Á¡‚ Ã⁄U„ ‚apple ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U » ˝¥≈U ‹Êߟ ◊apple¥ „Ò¥– ÃÙ ÄUÿÊ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ◊ÙŒË
¡Ë ∑§Ù ‡ÉÊ⁄U ◊apple¥ ÉÊÈ‚∑§⁄U ◊Ê⁄UŸapple˜ÿ ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ◊apple¥ „Ò¥?
¡È‹Ê߸ wÆvz ‚apple ¬„‹apple ß‚ üÊÊ¡ŸËÁÃ∑§ •Á÷◊ãÿȘÿ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ Œapple‡Ê Ÿ„Ë¥ ¡ÊŸÃÊ
ÕÊ– ’Ë.∑§ÊÚ◊. ∑§⁄U øÈ∑‘§ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ •„◊ŒÊ’ÊŒ ‚apple {x Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U
Á’⁄UÊ◊ªÊ◊ ◊apple¥ flÊ≈U⁄U ‚å‹Ê߸ ∑§Ê √ÿʬÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „Ò¥– „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑‘§ Á¬ÃÊ flÊ≈U⁄U¬¥¬
∑‘§ √ÿfl‚ÊÿË „Ò¥, •ı⁄U SÕÊŸËÿ SÃ⁄U ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple „Ò¥–
„ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ë Á„ê◊Ã, ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ‚» ‹ÃÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ’…∏Ë
„Ò– •„◊ŒÊ’ÊŒ ∑‘§ ‹Ùª ’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊfl ∑‘§ ‚◊ÿ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹,
•⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ÉÊÍ◊Ê ∑§⁄UÃapple Õapple– „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ê •Ê¡ ∑§Ë
ÃÊ⁄UËπ ◊apple¥ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‚apple Á∑§ÃŸÊ ŸÊÃÊ „Ò, ß‚ ¬⁄U •‹ª-•‹ª ŒÊflapple „Ù
‚∑§Ãapple „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ∞∑§ ’Êà •∑§Ê≈U˜ÿ „Ò Á∑§ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ ∑§Ë ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊÊ
•⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ‚apple ∑§„Ë¥ •Êªapple ÁŸ∑§‹Ÿapple ∑§Ë „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ÄUÿÊ Á‚» ¸ ¡ÊÁÃflÊŒ
∑‘§ ‚„Ê⁄Uapple ∞apple‚apple ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ‹ˇÿ ¬˝Ê# Á∑§ÿapple ¡Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥? „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹ Á¡‚
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ √ÿÍ„ ∑§Ù ÷appleŒŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÁŸ∑§‹ ¬«∏apple „Ò¥, ©‚∑‘§ Á‹∞ •ÊÁÕ¸∑§ ‚¥‚ÊœŸ
¡È≈UÊŸÊ ∑§Ù߸ ‚◊SÿÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– ‹fl-∑§È‡Ê ∑‘§ fl¥‡Ê¡ (‹fl ¬≈Uapple‹, ∑§ÊŒfl ¬Ê≈UËŒÊ⁄U
) ∑§„apple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ ‹Ùª ¡„Ê¥ ÷Ë „Ò¥, ‚¥¬ÛÊ „Ò¥– •ÊœÈÁŸ∑§
÷Ê⁄Uà ∑‘§ Á¡Ÿ ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥ ¬⁄U ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ªfl¸ ∑§⁄UÃapple „Ò¥, ©Ÿ◊apple¥ ‹ı„ ¬ÈL§· ‚⁄UŒÊ⁄U
’Ñ÷ ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ „Ò¥– ‚Ê…∏apple ¿„ ∑§⁄UÙ«∏ ∑§Ë ¡Ÿ‚¥ÅÿÊ flÊ‹apple ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ v ∑§⁄UÙ«∏
}Æ ‹Êπ •Ê’ÊŒË ¬≈Uapple‹Ù¥ ∑§Ë „Ò– ©ûÊ⁄UË ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ê ◊apple„‚ÊŸÊ, ªÊ¥œËŸª⁄U ‚apple ‹apple∑§⁄U
ŒÁˇÊáÊË ªÈ¡⁄UÊà •ı⁄U ‚ı⁄UÊC˛ ∑‘§ ◊Í¥ª» ‹Ë Ãapple‹, Ã¥’Ê∑§Í, „Ë⁄UÊ, „Ù≈U‹ ©lÙª,
¡„Ê¡⁄UÊŸË, •ˇÊÿ §¡Ê¸, ∑§ÎÁ·, ¬‡ÊȬʋŸ •ı⁄U ŒÈÇœ ©à¬ÊŒŸ Ã∑§ ¬⁄U ¬Ê≈UËŒÊ⁄U
(¬≈Uapple‹) ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê flø¸Sfl „Ò– ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ M§¬ ‚apple ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ∞∑§
‚¡ª ‚◊Ê¡ ⁄U„Ê „Ò– ¬≈Uapple‹, Œapple‡Ê „Ë Ÿ„Ë¥, ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ „⁄U ªÙ‡Êapple ◊apple¥ „Ò¥, ’‚ ©Ÿ∑‘§
©¬ŸÊ◊ •‹ª-•‹ª „Ò¥– v ◊߸ v~{Æ ∑§Ù ¡Ëfl⁄UÊ¡ ŸÊ⁄UÊÿáÊ ◊apple„ÃÊ ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§
‚’‚apple ¬„‹apple ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’Ÿapple– ©Ÿ∑‘§ ’ÊŒ, ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊Ê¡ ‚apple øÊ⁄U
◊ÈÅÿ◊¥òÊË •’ Ã∑§ ’Ÿ ¬Êÿapple „Ò¥– Áø◊Ÿ ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ v} ¡È‹Ê߸ v~|x ∑§Ù ¬„‹apple
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’Ÿapple, ©ã„apple¥ ŒÍ‚⁄UÊ •fl‚⁄U v~~Æ ◊apple¥ Á◊‹Ê– Áø◊Ÿ÷Ê߸ ∑‘§ ’ÊŒ ’Ê’Í÷Ê߸
¬≈Uapple‹ v~|z ◊apple¥ ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’Ÿapple, ©ã„apple¥ ŒÍ‚⁄UÊ ◊ı∑§Ê v~|| ◊apple¥ Á◊‹Ê–
∑‘§‡ÊÈ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ v~~z •ı⁄U v~~} ◊apple¥ ŒÙ ’Ê⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬Œ ¬⁄U ⁄U„apple– }| ‚Ê‹ ∑‘§
∑‘§‡ÊÈ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ ‚ÁR§ÿ ⁄UÊ¡ŸËÁà ‚apple ŒÍ⁄U „Ò¥– ∑‘§‡ÊÈ÷Ê߸ ©◊˝ ∑‘§ •ÊÁπ⁄UË ¬«∏Êfl Ã∑§
Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ‚apple •ÁSÃàfl ∑§Ë ‹«∏Ê߸ ‹«∏Ãapple ⁄U„apple– wÆvw ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ¿Ù«Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ
∑‘§‡ÊÈ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà ¬Á⁄UfløŸ ¬Ê≈U˸ ’ŸÊ߸, ‹appleÁ∑§Ÿ ©Ÿ∑§Ë ¬Ê≈U˸ ∑§È¿ πÊ‚
Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬ÊÿË– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •ÊŸ¥ŒË ’appleŸ ¬≈Uapple‹ ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ◊ÙŒË ¡Ë ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
Áfl⁄UÊ‚Ã ∑§Ù ’øÊ ⁄U„Ë „Ò¥, Á» ⁄U ÷Ë ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ ‹Ùª •ÊŸ¥ŒË ’appleŸ ∑§Ù
•¬ŸÊ øÙ’ŒÊ⁄U ◊ÊŸŸapple ∑§Ù ÃÒÿÊ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò¥– •„◊ŒÊ’ÊŒ ∑§Ë ⁄UÒ‹Ë ◊apple¥ „ÊÁŒ¸∑§ ¬≈Uapple‹
Ÿapple ∑§„Ê ÕÊ, ªÈ¡⁄UÊà ‚apple „◊Ê⁄UË ¡ÊÁà ∑‘§ ‚Êà ‚Ê¥‚Œ „Ò¥, •ı⁄U ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ vv|
‚Ê¥‚Œ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U ‚◊Ê¡ ∑§Ê ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ∑§⁄UÃapple „Ò¥–˜ÿ ‚flÊ‹ ÿ„ „Ò Á∑§ ßÃŸË ’«∏Ë
‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ‚apple ‚¥ÃÙ· ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ? flÙ ∑§ıŸ-∑§ıŸ ‚apple
‹Ùª „Ò¥, ¡Ù ◊ÙŒË √ÿÍ„ ÃÙ«Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ß‚ üÊÊ¡ŸËÁÃ∑§ •Á÷◊ãÿȘÿ ∑§Ë ◊ŒŒ
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥? ªÈ¡⁄UÊà ‚apple ’Ê„⁄U ÿ„ ÃÙ ÁŒπ ⁄U„Ê „Ò Á∑§ •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ •ı⁄U
ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ë ¡Ù«∏Ë ¡ÊÁÃflÊŒ ∑§Ë ‡«≈U˸ ¬ÊÚÁ‹Á≈UÄUSÿ ◊apple¥ ‹ª ªÿapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ
ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ÷ËÃ⁄U ∑§ıŸ ‹Ùª „Ò¥? ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple≈U ¡ªÃ ∑§Ê •«ÊŸË-•¥’ÊŸË Áfl⁄UÙœË
πapple◊Ê Á¡ã„apple¥ ◊ÙŒË Œ⁄U’Ê⁄U ‚apple ‹Ê÷ Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò, ÿÊ Á» ⁄U ‚¥¡ÿ ¡Ù‡ÊË, ¬˝flËáÊ
ÃÙªÁ«ÿÊ, ∑‘§‡ÊÈ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ ∑‘§ ‹Ùª, •ÕflÊ ªÊ¥œË Ÿª⁄U ◊apple¥ ‚ÁR§ÿ ‹Ê‹ ∑§ÎcáÊ
•Ê«flÊáÊË ∑‘§ ‚◊Õ¸∑§? ‚ø ÃÙ ÿ„Ë „Ò Á∑§ ◊ÙŒË Áfl⁄UÙœË Áflå‹fl∑§Ê⁄UË ‡ÊÁQ§ÿÙ¥
∑§Ù ∞∑§¡È≈U „ÙŸapple ∑§Ê •fl‚⁄U Á◊‹ ªÿÊ „Ò– ÄUÿÊ ∞apple‚Ê Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
◊„Ê÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ¬⁄UÊ÷fl ¬Êÿapple ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple Ÿß¸ ¬Ë…∏Ë ∑§Ù ¡ÊŸ’Í¤Ê ∑§⁄U •Êªapple ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ „Ù? ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ∞apple‚Ê ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ¬˝ÿÙª ¬„‹apple ÷Ë ‚» ‹ „È•Ê „Ò–
Á¡ã„apple¥ v~|y ∑§Ê ŸflÁŸ◊ʸáÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ÿÊŒ „ÙªÊ, ©ã„Ù¥Ÿapple ŒappleπÊ „Ò Á∑§ ©‚ ‚◊ÿ
ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚Ë ŸappleÃÊ Áø◊Ÿ ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ÕË, ¡Ù ÷˝CÊøÊ⁄U •ı⁄U
•ÊÁÕ¸∑§ ‚¥∑§≈U ∑‘§ Œ‹Œ‹ ◊apple¥ •Ê∑§¥∆ «Í’Ë ÕË– wÆ ÁŒ‚¥’⁄U v~|x ∑§Ù
•„◊ŒÊ’ÊŒ ∑‘§ ∞‹.«Ë. ∑§Ê‹apple¡ •ÊÚ» ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∑‘§ ¿ÊòÊÙ¥ Ÿapple „ÊÚS≈U‹ ◊apple¥ πÊŸapple
∑‘§ ¬Ò‚apple ’…∏ÊŸapple ∑‘§ ÁflL§h ¡Ù •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ‡ÊÈL§ Á∑§ÿÊ, fl„ ßÃŸÊ Áfl∑§⁄UÊ‹ „Ù ªÿÊ
Á∑§ ߥÁŒ⁄UÊ ªÊ¥œË ∑§Ù Áø◊Ÿ ÷Ê߸ ¬≈Uapple‹ ‚apple ßSÃË» Ê ◊Ê¥ªŸÊ ¬«∏Ê– ªÈ¡⁄UÊÃ
ŸflÁŸ◊ʸáÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥ ‚ı ‹Ùª ◊Ê⁄Uapple ªÿapple Õapple, ÃËŸ „¡Ê⁄U ‚apple •Áœ∑§ ÉÊÊÿ‹, •ı⁄U
•Ê∆ „¡Ê⁄U ‹Ùª Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿapple ªÿapple Õapple– ¿ÊòÊ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ ß‚ ªÈ¡⁄UÊà ◊ÊÚ«‹
∑§Ù ŒappleπŸapple ∑‘§ flÊSÃapple ‹Ù∑§ŸÊÿ∑§ ¡ÿ ¬˝∑§Ê‡Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ Ã∑§ Ÿapple ‚Í’apple ∑§Ê Œı⁄UÊ Á∑§ÿÊ
ÕÊ– ©‚ ‚◊ÿ ‚¥¬Íáʸ R§Ê¥Áà ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ◊ÊŸÊ ÕÊ Á∑§ ¡apple¬Ë ∑§Ù ÿ„ ◊¥òÊ ªÈ¡⁄UÊÃ
‚apple ¬˝Ê# „È•Ê ÕÊ Á∑§ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥ ¿ÊòÊ •ı⁄U ÿÈflÊ, ‚’‚apple ’«∏Ë ÃÊ∑§Ã ∑‘§ M§¬ ◊apple¥
¬Á⁄UflÁøà „ÙÃapple „Ò¥– ¬˝appleˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ù ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ ’„ÊŸapple ŒÍ‚⁄UË
’Ê⁄U ŸappleÃÎàfl ÿÈflÊ „ÊÕÙ¥ ◊apple¥ ‚ı¥¬Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ◊ª⁄U ∞∑§ ’Êà äÿÊŸ ◊apple¥ ⁄UπŸapple ∑§Ë
¡M§⁄Uà „Ò Á∑§ ŸflÁŸ◊ʸáÊ •Ê¥ŒÙ‹ãÿ Á∑§‚Ë ¡ÊÁà ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ ‹ˇÿ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ©lapple‡ÿ ‚apple Ÿ„Ë¥ ø‹ÊÿÊ ªÿÊ ÕÊ–
lEikndh;@ys[kfopkj
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄U, w Á‚Ãê’⁄U wÆvz
ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ê ¬≈Uapple‹ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ — ‚ÅÃË ¡M§⁄UË ÕË
xqtjkr esa vjcksa&[kjcksa #i;s
dh jkf'k ds vkS|ksfxd
Áfr"Bku gSa vkSj ogka fgald
ekgkSy ds yack f[kapus dk ns'k
dh vFkZO;oLFkk ij [kjkc
vlj iM+ ldrk FkkA blfy,
iqfyl dh l[r vkSj Rofjr
dkjZokbZ cgqr t:jh FkhA
ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ê ¬≈Uapple‹ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ Á¡‚ Ãapple¡Ë ‚apple ‡ÊÈM§ „È•Ê,
©‚Ë Ãapple¡Ë ‚apple ‚◊ÊÁ# ∑§Ë •Ù⁄U ÷Ë ’…∏ ⁄U„Ê „Ò– ÿ„ ‚èÿ
‚◊Ê¡ ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊ„Ã ∑§Ë ’Êà „Ò– ß‚∑‘§ Á‹∞ ªÈ¡⁄UÊà ¬ÈÁ‹‚
ÁŸpÿ „Ë ’œÊ߸ ∑§Ë ¬ÊòÊ „Ò– v~}z ◊apple¥ ¡’ ◊ÊœflÁ‚¥„
‚Ù‹¥∑§Ë ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •Ù’Ë‚Ë ∑‘§ Á‹∞ •Ê⁄UˇÊáÊ ‹ÊªÍ
Á∑§ÿÊ ÕÊ, Ã’ ÷Ë ¬≈Uapple‹Ù¥ Ÿapple ©‚∑‘§ Áπ‹Ê» ©ª˝•ÊãŒÙ‹Ÿ
Á∑§ÿapple •ı⁄U fl„ •ÊãŒÙ‹Ÿ ’„Èà ‹¥’Ê Áπ¥ø ªÿÊ ÕÊ– ‚ø ÃÙ
ÿ„ „Ò Á∑§ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬≈Uapple‹ ’Ê⁄U-’Ê⁄U •ÊãŒÙ‹Ÿ
∑§⁄UÃapple Õapple •ı⁄U •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§ Áπ‹Ê» „È•Ê fl„ •ÊãŒÙ‹Ÿ
Á„ãŒÍ-◊ÈÁS‹◊ Œ¥ªapple ◊apple¥ ÃéŒË‹ „Ù ¡ÊÿÊ ∑§⁄UÃÊ ÕÊ •ı⁄U ‚#Ê„Ù¥
ÄUÿÊ, ∑§÷Ë-∑§÷Ë ÃÙ ◊„ËŸÙ¥ Áπ¥ø ¡ÊÃÊ ÕÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚
’Ê⁄U ßÁÄʂ Ÿ„Ë¥ ŒÈ„⁄UÊÿÊ ªÿÊ– ß‚ ’Ê⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ¬Í⁄UË
Ãà¬⁄UÃÊ ÁŒπÊ߸– ⁄UÒ‹Ë ‚◊Ê# „Ù ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë „ÊÁŒ¸∑§
¬≈Uapple‹ ⁄UÒ‹Ë SÕ‹ ¬⁄U ∑§È¿ ‚ı ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ œ⁄UŸÊ ¬⁄U ’Ò∆
ªÿÊ ÕÊ– ÿÁŒ ©‚apple fl„Ê¥ ‹¥’apple ‚◊ÿ Ã∑§ ⁄U„Ÿapple ∑§Ë ß¡Ê¡Ã ŒË
¡ÊÃË, ÃÙ ◊Ê„ı‹ •ı⁄U ÷Ë π⁄UÊ’ „Ù ‚∑§ÃÊ ÕÊ– ß‚Á‹∞
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ©‚apple fl„Ê¥ ‚apple „≈UÊ∑§⁄U Á’À∑§È‹ ‚„Ë Á∑§ÿÊ– ©‚∑‘§
’ÊŒ ¬≈Uapple‹ ÿÈflÊ Á„¥‚Ê ¬⁄U ©ÃÊM§ „Ù ª∞ •ı⁄U ¡„Ê¥- Äʥ
•Êª¡ŸË ‡ÊÈL§ ∑§⁄U ŒË– ªŸË◊à „Ò Á∑§ ¬ÈÁ‹‚ ÃÈ⁄U¥Ã „⁄U∑§Ã ◊apple¥
•Ê߸ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ‚ÅÃË ‚apple ÁŸ’≈UŸapple ‹ªË– ÿ„ ‚ø „Ò
Á∑§ ß‚ R§◊ ◊apple¥ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ªÙÁ‹ÿÊ¥ ÷Ë ø‹ÊŸË ¬«∏Ë¥ •ı⁄U
πÈŒ ∞∑§ ¬ÈÁ‹‚ ¡flÊŸ ‚Á„à ~ ‹Ùª ◊Ê⁄Uapple ÷Ë ª∞– ‹appleÁ∑§Ÿ
ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ Œ¥ªÙ¥ ∑‘§ ßÁÄʂ ∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ ∑§„Ê ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò
Á∑§ ß‚ ’Ê⁄U ¡ÊŸ •ı⁄U ◊Ê‹ ∑§Ë „ÊÁŸ ’„Èà ∑§◊ „È߸– ªÈ¡⁄UÊÃ
ljdkjh fo|ky;ksa dks
tkucw> dj Lrjghu
cuk;k x;k gSA f'k{kdksa
dh euekus rjhds ls
HkrhZ vkSj Áf'k{k.k ds
uke ij [kkukiwfrZ
blds fy, tokcnkj
gSA
ß‹Ê„Ê’ÊŒ „Ê߸∑§Ù≈U¸ ∑§Ê ÿ„ » Ò§‚‹Ê Á∑§ ©.¬˝. ∑‘§
‡ÊÊ‚∑§Ëÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥, ◊¥òÊË, ¡¡ •ÊÁŒ ∑‘§ ’ëøapple
‡ÊÊ‚∑§Ëÿ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¬…∏apple¥– ß‚ ÁŸáʸÿ ∑§Ê •ãÿ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥
∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ß‚ ’Êà ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ
øÊÁ„∞, √ÿʬ∑§ Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ „Ê߸
∑§Ù≈U¸ ∑‘§ ◊ÊŸŸËÿ ãÿÊÿÊœË‡Ê Ÿapple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ Á„ãŒË
◊Êäÿ◊ (◊ÊÃÎ÷Ê·Ê) ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù SÃ⁄U„ËŸ ◊ÊŸÊ
„Ò– ∞apple‚Ê ÁŸc∑§·¸ ß‚Á‹∞ ÁŸ∑§‹ ⁄U„Ê „Ò Á∑§ ß‚ ÁŸáʸÿ
∑§Ê ©ëø ¬ŒappleŸ √ÿÁQ§ÿÙ¥ mÊ⁄UÊ Áfl⁄UÙœ „ÙªÊ •ı⁄U ÿ„
¬˝øÊÁ⁄Uà Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ Á∑§ Á„ãŒË ◊Êäÿ◊ ‚apple ¬…∏Ê߸ ∑§⁄UŸapple
flÊ‹apple flÒÁE∑§ ¬˝ÁÃS¬œÊ¸ ◊apple¥ Á¬¿«∏apple ⁄U„ ¡Ê∞¥ªapple ß‚Á‹∞
‚⁄U∑§Ê⁄U ÷Ë •¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿ πÙ‹apple¥– ∞∑§
•ı⁄U ’Êà ÿ„ Á∑§ ◊¥ÁòÊÿÙ¥, •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ fl ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥,
ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑‘§ Á„ãŒË ÷Ê·Ê ∑‘§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÙ¥
◊apple¥ ¬…Ÿapple ◊ÊòÊ ‚apple Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ê SÃ⁄U §¥øÊ Ÿ„Ë¥ „Ù ¡Ê∞ªÊ
•ı⁄U ÿ„ ÷Ë Ÿ„Ë¥ „Ù ¡Ê∞ªÊ Á∑§ ∞apple‚Ê „ÙŸapple ◊ÊòÊ ‚apple „Ë
fl„Ê¥ ¬…Ÿapple flÊ‹apple ‚◊Sà ’ëøapple flÒÁE∑§ ¬˝ÁÃS¬œÊ¸ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ÿÙÇÿ ’Ÿapple¥ªapple– ÄUÿÊ ◊¥ÁòÊÿÙ¥, •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§
’ëøapple •flÃÊ⁄U ¬ÈL§· „Ò¥ Á¡Ÿ∑‘§ ¬„È¥øŸapple ‚apple Á„ãŒË ◊Êäÿ◊
∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ê ©hÊ⁄U „Ù ¡Ê∞ªÊ– •ÊÁπ⁄U ∑§Ù≈U¸ Ÿapple
ÄUÿÊ ‚Ùø∑§⁄U ∞apple‚Ê » Ò§‚‹Ê ÁŒÿÊ– Á∑§‚Ë Ÿapple ‡ÊÊ‚∑§Ëÿ
ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë ŒÈŒ¸‡ÊÊ fl fl„Ê¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥
∑‘§ ’ıÁh∑§ SÃ⁄U ¬⁄U ŒÈM§π ¡ÃÊÃapple „È∞ ‹Ù∑§Á„à ◊apple¥ ∑§Ù߸
ÿÊÁø∑§Ê ŒÊÿ⁄U ∑§Ë ÕË ÃÙ ß‚∑§Ê ÁŸŒÊŸ ©ëøflª¸ ∑‘§
’ëøÙ¥ ∑‘§ ߟ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¬…Ÿapple ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ „Ò– ©ëøflª¸ ∑‘§
’ëøapple ¬…∏apple¥ªapple ÃÙ «⁄U ∑‘§ ◊Ê⁄Uapple Á‡ÊˇÊ∑§ ¬…∏Ê∞¥ªapple, ∞apple‚Ê Ÿ„Ë¥ „Ù
¡ÊŸapple ∑§Ê •ı⁄U Á¡Ÿ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê ‡ÊÒˇÊÁáÊ∑§ fl ’ıÁh∑§
SÃ⁄U ∞∑§Œ◊ ∑§◊ „Ò ©Ÿ∑§Ê SÃ⁄U ÄUÿÊ ©ëø flª¸ ∑‘§
’ëøÙ¥ ∑‘§ fl„Ê¥ ¬…Ÿapple ‚apple §¥øÊ „Ù ¡Ê∞ªÊ? ÄUÿÊ ©ëø flª¸
∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑‘§ ◊ÊÕapple ‚apple ÿÊ NŒÿ¬≈U‹ ‚apple ߸-Á∑§⁄UáÊapple¥ » Í≈Uapple¥ªË
¡Ù ∞apple‚apple Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ ◊ÁSÃc∑§ ◊apple¥ ‚◊Ê∑§⁄U ©Ÿ∑§Ê SÃ⁄U
§¥øÊ ∑§⁄Uapple¥ªË– Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê SÃ⁄U ©ã„apple¥ ©Áøà ≈˛appleÁŸ¥ª ŒappleŸapple ‚apple
§¥øÊ „٪ʖ Á‡ÊˇÊ∑§ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ù ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ
∑§Ë Á«ª˝Ë ∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸ ’ŸÊ ŒappleŸapple ‚apple SÃ⁄U Ÿ„Ë¥ ‚Èœ⁄UappleªÊ– ÿ„
ßã„Ë¥ ŒÈ∑§ÊŸÙ¥ ∑§Ë ’Œı‹Ã ÿ„ ÁSÕÁà •Ê߸ „Ò– ¬Ífl¸ ◊apple¥
◊apple¥ •⁄U’Ù¥-π⁄U’Ù¥ L§¬ÿapple ∑§Ë ⁄UÊÁ‡Ê ∑‘§ •ılÙÁª∑§ ¬˝ÁÃDÊŸ „Ò¥
•ı⁄U fl„Ê¥ Á„¥‚∑§ ◊Ê„ı‹ ∑‘§ ‹¥’Ê Áπ¥øŸapple ∑§Ê Œapple‡Ê ∑§Ë
•Õ¸√ÿflSÕÊ ¬⁄U π⁄UÊ’ •‚⁄U ¬«∏ ‚∑§ÃÊ ÕÊ– ß‚Á‹∞ ¬ÈÁ‹‚
∑§Ë ‚Åà •ı⁄U àflÁ⁄Uà ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ’„Èà ¡M§⁄UË ÕË– ‚ø ÃÙ ÿ„
„Ò Á∑§ ¡M§⁄Uà ¬«Ÿapple ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ©‚‚apple ÷Ë íÿÊŒÊ ‚ÅÃË
ÁŒπÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U ⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞–
ÿ„ ‚ø „Ò Á∑§ „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ Á∑§‚Ë ∑§Ù ÷Ë •¬ŸË ◊Ê¥ªÙ¥
∑§Ù ◊ŸflÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U „Ò– πÈŒ
¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ë ß¡Ê¡Ã Œapple ŒappleÃÊ „Ò–
‹appleÁ∑§Ÿ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UÃapple ‚◊ÿ ©‚∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ÿ„ ÷Ë
äÿÊŸ ⁄UπŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ªapple¥ ◊ÊŸ Á‹∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ ‹Êÿ∑§
„Ò¥ ÷Ë ÿÊ Ÿ„Ë¥– •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ÁSÕÁà S¬C
„Ò– •Ù’Ë‚Ë •Ê⁄UˇÊáÊ ©‚apple „Ë ÁŒÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò, ¡Ù ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
•ı⁄U ‡ÊÒˇÊÁáÊ∑§ M§¬ ‚apple Á¬¿«∏Ê „Ù •ı⁄U Á¡‚ ¡ÊÁà ∑§Ê ©ÁøÃ
¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚appleflÊ•Ù¥ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ „Ù– •Ù’Ë‚Ë üÊappleáÊË ◊apple¥
©‚ ¡ÊÁà ∑§Ù „Ë •Ê⁄UˇÊáÊ ÁŒÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò, ¡Ù ߟ ÃËŸÙ¥
‡ÊÃÙ¥¸ ∑§Ù ¬Í⁄UË ∑§⁄UÃapple „Ù¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ¬≈Uapple‹ Ÿ ÃÙ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
M§¬ ‚apple Á¬¿«∏Éapple „Ò¥ •ı⁄U Ÿ „Ë •ÊÁÕ¸∑§ M§¬ ‚apple– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ
‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚appleflÊ•Ù¥ •ı⁄U ‚ûÊÊ ¬˝ÁÃDÊŸÙ¥ ◊apple¥ •¬ŸË •Ê’ÊŒË ‚apple
íÿÊŒÊ ©Ÿ∑§Ê ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl „Ù ⁄U„Ê „Ò– ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë •Ê’ÊŒË
vv » Ë‚ŒË „Ò, ¡’Á∑§ ÁflœÊŸ‚÷Ê ◊apple¥ ©‚apple wz » Ë‚ŒË ‚apple ÷Ë
íÿÊŒÊ ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl Á◊‹Ê „È•Ê „Ò– ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ë ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ÃÙ
¬≈Uapple‹ „Ò¥ „Ë, ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ •ãÿ •Ê∆ ◊¥òÊË ÷Ë ©‚Ë ¡ÊÁà ∑‘§ „Ò¥–
‚ûÊÊ ◊apple¥ •ãÿ ¬˝ÁÃDÊŸÙ¥ ¬⁄U ÷Ë flapple ∑§ÊÁ’¡ „Ò¥– ¡◊ËŸ ¬⁄U „Ë
©Ÿ∑§Ê •ŸÈ¬Êà ‚apple íÿÊŒÊ ∑§é¡Ê Ÿ„Ë¥ „Ò, ’ÁÀ∑§ √ÿʬÊ⁄U •ı⁄U
©l٪٥ ◊apple¥ ÷Ë ©Ÿ∑§Ë ÃÍÃË ’Ù‹ÃË „Ò– ‡ÊÒÁˇÊ∑§ ¬˝ÁÃDÊŸÙ¥ ¬⁄U ÷Ë
©Ÿ∑§Ê ∑§é¡Ê „Ò–
‚ø ∑§„Ê ¡Êÿ, ÃÙ ©Ÿ∑‘§ ¡Ò‚Ê •ÊÁÕ¸∑§ •ı⁄U ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
M§¬ ‚apple ‚◊Îh ‚◊ÈŒÊÿ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ù߸ „Ò „Ë Ÿ„Ë¥– ¡Ù
•ÊÁÕ¸∑§ •ı⁄U ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ M§¬ ‚apple ‚◊Îh „ÙÃÊ „Ò, ©‚∑§Ë
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ „ÒÁ‚ÿà ÷Ë §¥øË „ÙÃË „Ò– •¬Ÿapple ŸÊ◊ ∑‘§ ‚ÊÕ
¬≈Uapple‹ ‚⁄UŸapple◊ ‹ªÊŸÊ ¬˝ÁÃDÊ ∑§Ë ’Êà ◊ÊŸË ¡ÊÃË „Ò •ı⁄U ©Ÿ∑‘§
•‹ÊflÊ •ãÿ ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑‘§ ‹Ùª ÷Ë ¬˝ÁÃDÊ‚Íø∑§ ÿ„ ‚⁄UŸapple◊
‹ªÊÃapple „Ò¥– ÿ„Ë Ÿ„Ë¥, Á’„Ê⁄U •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ¡Ò‚apple ‚ÈŒ⁄Uapple ¬˝Ê¥ÃÙ¥
∑§Ë ∑§È¿ ¡ÊÁÃÿÊ¥ ÷Ë •¬Ÿapple •Ê¬∑§Ù ¬˝ÁÃÁDà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞
•¬Ÿapple •Ê¬∑§Ù ¬≈Uapple‹ ¡ÊÁà ∑§Ê ∑§„‹ÊŸÊ øÊ„ÃË „Ò¥–
¡Ù ‚◊ÈŒÊÿ ß‚ Ã⁄U„ ‚¥¬ÛÊ „Ù, fl„ •Ê⁄UˇÊáÊ ◊Ê¥ªapple ÿ„ ÃÙ
Œapple‡Ê ∑§Ë ’„Èà ’«∏Ë òÊÊ‚ŒË „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ ¡Ù ‚¥¬ÛÊ
çàæÿææÑ ·¤ôÅUü ·¤æ È ñâÜæ
∑Ò§‚apple ‚⁄U∑§Ê⁄UË fl •ŸÈŒÊŸ ¬˝Ê# Á„ãŒË ◊Êäÿ◊ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥
◊apple¥ ¬˝flapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ∑§ÃÊ⁄U ‹ªÊŸË ¬«∏ÃË ÕË– Á∑§‚Ë-Á∑§‚Ë
ÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ÃÙ ’Ê∑§ÊÿŒÊ ¬˝flapple‡Ê ¬⁄UˡÊÊ •ÊÿÙÁ¡Ã „ÙÃË–
ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ êÿÈÁŸÁ‚¬‹ fl Á«ÁS≈˛ÄU≈U ’Ù«¸ mÊ⁄UÊ ‚¥øÊÁ‹Ã
ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ê SÃ⁄U SÃ⁄UËÿ „ÙÃÊ ÕÊ– Á» ⁄U ÄUÿÊ ’Êà „Ù
ªß¸ Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹ SÃ⁄U„ËŸ Á‡ÊˇÊÊ ŒappleŸapple flÊ‹apple ’Ÿ ª∞-
•ı⁄U ÄUÿÊ Ã◊Ê◊ ÁfllÊ‹ÿ SÃ⁄U„ËŸ Á‡ÊˇÊÊ Œapple ⁄U„apple „Ò¥? ∞apple‚Ê
Ÿ„Ë¥ „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ¡ÊŸ’Í¤Ê ∑§⁄U SÃ⁄U„ËŸ
’ŸÊÿÊ ªÿÊ „Ò– Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ë ◊Ÿ◊ÊŸapple Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ÷Ã˸ •ı⁄U
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U πʟʬÍÁø ß‚∑‘§ Á‹∞ ¡flÊ’ŒÊ⁄U „Ò–
Á» ⁄U ÿ„ ÷Ë Á∑§ Á‡ÊˇÊÄU „Ò¥ ∑§„Ê¥? •’ ÃÙ Á∑§‚Ë S≈Uapple≈U
◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ∑§◊˸ „Ò¥ Á∑§‚Ë ∑‘§ Á‡ÊˇÊÊ-’¥œÈ, Á∑§‚Ë ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ
‚„Êÿ∑§ •ÊÁŒ-•ÊÁŒ ŸÊ◊ ‚apple Á‡ÊˇÊ∑§ ∑§◊ flappleß ◊apple¥ ∑§Ê◊
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ¬ÃÊ Ÿ„Ë¥ Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ Á∑§ÃŸapple ÃÙ ¬˝ÿÙª
ø‹ ⁄U„apple „Ò¥- ∞∑§ ¡Ÿ÷ʪˌÊ⁄UË ‚Á◊Áà ∑‘§ Á‡ÊˇÊ∑§ „ÙÃapple „Ò¥,
∞∑§ ∆apple∑‘§ ¬⁄U „ÙÃapple „Ò¥, ∞∑§ ∞«„Ê∑§ „ÙÃapple „Ò¥- •’ Á‡ÊˇÊ∑§
ÁŒfl‚ ÷Ë Á‡ÊˇÊ∑§ ÁŒfl‚ Ÿ ∑§„Ê ¡Ê∑§⁄U Á‡ÊˇÊÊ∑§◊˸ ÁŒfl‚
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÿÊ Á‡ÊˇÊÊ ‚„Êÿ∑§ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple ◊ŸÊÿÊ ¡ÊŸÊ
øÊÁ„∞– ¬ÃÊ Ÿ„Ë¥ ¡¡ ◊„ÙŒÿ Ÿapple ∞appleapple‚Ê ªÈS‚apple ‚apple ÷⁄UÊ
ÁŸáʸÿ ÄUÿÙ¥ Œapple ÁŒÿÊ– ß‚∑§Ê ¬Á⁄U¬Ê‹Ÿ „ÙªÊ? •ı⁄U ÄUÿÙ¥
„Ù–
∑§Ù≈U¸ ∑§ıŸ „ÙÃÊ „Ò, ∑§Ù߸ ¡¡ ∑§ıŸ „ÙÃÊ „Ò ÿ„ Ãÿ
∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê Á∑§ Á∑§‚Ë ∑§Ê ’ëøÊ ∑§„Ê¥ ¬…∏apple? ÿ„ ÃÙ ¬Ê‹∑§
∑§Ù „Ë Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „Ò– ÿ„ ©‚∑§Ê ◊ıÁ‹∑§ •Áœ∑§Ê⁄U „Ò–
Œ⁄U•‚‹ ∑§÷Ë-∑§÷Ë ∑§È¿ ‚ÈœÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ÁŒ∞ ª∞ »
Ò§‚‹apple ©À≈UÊ •‚⁄U «Ê‹ ŒappleÃapple „Ò¥– ‚ÈœÊ⁄UŸapple ’Ò∆apple ÃÙ ¬ÃÊ ø‹Ê
‚Êÿ∑§‹ ∑‘§ •¥¡⁄U-¬¥¡⁄U „Ë ªÊÿ’ „Ù ª∞– ∑§Ù≈U¸ ∑‘§ ß‚
» Ò§‚‹apple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∑§È¿ •Áéà‚Ê„Ë ÿÊ ∑§„apple¥ flø◊ÊŸ
Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ‚apple ŒÈπË¡Ÿ •ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹Ù¥ ∑§Ë
„Ê‹Ã ‚apple ŸÊ⁄UÊ¡ ø‹ ⁄U„apple ‹Ùª ßßapple ©à‚ÊÁ„à „È∞ Á∑§
ÃÊ’«∏ÃÙ«∏ » Ò§‚‹apple ∑§Ê Sflʪà ∑§⁄UŸapple ‹ªapple, ∑§È¿ ÃÙ
‡‡¡Ÿflʌ˘ƒÿ » Ò§‚‹Ê ‚ÈŸÊŸapple ¡¡ ◊„ÙŒÿ ∑§Ù ∑§Ù߸
‡‡÷Í·áƒÿ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§⁄UŸapple ‹ªapple– ∑§È¿ ßßapple
©à‚ÊÁ„à Á∑§ ◊ÊŸÙ •Ê¡ » Ò§‚‹Ê •ÊÿÊ •ı⁄U ∑§‹ ©ûÊ⁄U
¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ∑§gÊfl⁄U ŸappleÃÊ, ¬Ífl¸ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl
•¬Ÿapple ¬«∏¬ÙÃapple ∑§Ù Á∑§‚Ë ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ŒÊÁπ‹Ê
ÁŒ‹ÊŸapple ‹apple ¡ÊÃapple ÁŒπ ¡Ê∞¥ªapple •ı⁄U ‚Ùøapple¥ªapple Á∑§ ¬Ífl¸ ◊apple¥ ÿ„
ÁŸáʸÿ ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ •ÊÿÊ, ’apple≈Uapple ∑§Ù •◊appleÁ⁄U∑§Ê ¬…Ÿapple Ÿ„Ë¥
÷apple¡ŸÊ ¬«∏ÃÊ–
Ã◊Ê◊ ‚⁄U∑§Ê⁄UË •Áœ∑§Ê⁄UË •¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ∑‘§ S∑§Í‹Ù¥
∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ∑§ÃÊ⁄U ‹ªÊ∑§⁄U •¬Ÿapple ¬ÊÀÿ ∑§Ê ≈˛Êã‚» ⁄U ‚≈U˸Á»
∑‘§≈U ‹appleŸapple π«∏apple ÁŒπŸapple ‹ªapple¥ªapple •ı⁄U ŒÍ‚⁄Uapple „Ë ÁŒŸ Á„ãŒË
◊Êäÿ◊ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄UË •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ‹Ê߸Ÿ
ÁŒπappleªË ¡Ù •¬Ÿapple ¬ÊÀÿ ∑§Ù ÷Ã˸ ∑§⁄UÊŸapple π«∏apple „Ò¥– •¥ª˝apple¡Ë
◊Êäÿ◊ ∑‘§ S∑§Í‹ πÊ‹Ë „ÙÃapple ÁŒπapple¥ªapple •ı⁄U •¥ª˝apple¡Ë ∑‘§ ∑§È¿
S∑§Í‹ ¿ÊòÊÁfl„ËŸ „Ù∑§⁄U Á‡ÊˇÊÊ ¬˝ŒÊÃÊ•Ù¥ ∑§Ë Œı«∏ ‚apple
’Ê„⁄U „Ù ¡Ê∞¥ªapple– ∑§È¿ •¥ª˝apple¡Ë ◊Êäÿ◊ ∑‘§ S∑§Í‹ ª⁄UË’Ë
⁄UappleπÊ ∑‘§ •¥Œ⁄U •Ê∑§⁄U ªÈ„Ê⁄U ‹ªÊ∞¥ªapple Á∑§ ©ã„apple¥ ¿ÊòÊ ¬˝ŒÊŸ
Á∑§∞ ¡Ê∞¥ Á¡‚‚apple flapple ¡ËÁflà ⁄U„ ‚∑‘§¥– ∞apple‚Ê ∑§È¿ „ÙŸapple ∑§Ë
•Ê‡ÊÊ ‡ÊÊÿŒ ©à‚ÊÁ„ÿÙ¥ ◊apple¥ ÁŒπË– „◊ ÷Í‹ ª∞ Á∑§ •¥ª˝apple¡Ë
◊Êäÿ◊ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë Ÿ„Ë¥ ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ∑§Ë ◊¡Ë¸
¬⁄U „Ò- ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U øÊ„ÃÊ „Ò Á∑§ ©‚apple •¥ª˝apple¡Ë ◊apple¥ ’Êà ∑§⁄UŸapple
flÊ‹apple ‚È¥Œ⁄U ÿÈflÊ øÊÁ„∞ ß‚Á‹∞ ߥÁÇ‹‡Ê S¬Ù∑§Ÿ ÄU‹Ê‚apple‚
’…∏apple–
∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ∑§Ù •¥ª˝apple¡Ë ‹appleπ∑§ Ÿ„Ë¥ ‚appleÀ‚◊ÒŸ øÊÁ„∞–
Á„ãŒË ◊Êäÿ◊ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ Ÿapple ÿÙÇÿ fl∑§Ë‹, «ÊÚÄU≈U⁄U ÁŒ∞
„Ò¥, ‹appleπ∑§, Áø¥Ã∑§, ßÁÄʂ∑§Ê⁄U, •ë¿apple ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ, ◊¥òÊË,
ŸappleÃÊ ÁŒ∞ „Ò¥– •Ê¡ÊŒË ∑§Ë ¬Í⁄UË ‹«∏Ê߸ ◊apple¥ ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ◊apple¥ ¬…Ÿapple
flÊ‹apple ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ê ¡’⁄UŒSà ÿÙªŒÊŸ ⁄U„Ê– ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê
∑‘§ •π’Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ •Ê¡ÊŒË ∑§Ë– ‹«∏Ê߸ ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§Ë •Ê¥Ç‹
2
„Ò fl„ •ı⁄U ‚¥¬ÛÊ „ÙŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò, ¡Ù ÃÊ∑§Ãfl⁄U „Ò, fl„ ŒÍ‚⁄UÙ¥
∑§Ê „∑§ ◊Ê⁄UŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ Œapple‡Ê ◊apple¥ ∑§ÊŸÍŸ •ı⁄U ‚¥ÁflœÊŸ
÷Ë „Ò, ¡Ù ∑§◊¡Ù⁄U flªÙ¥¸ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ß‚Á‹∞ ⁄UÊíÿ
∑§Ê ÿ„ ∑§Ã¸√ÿ „Ò Á∑§ ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑‘§ ‚ÊÕ ‚ÅÃË ‚apple
ÁŸ’≈UÊ ¡Êÿ– ªÈ¡⁄UÊà ◊apple¥ Œapple⁄U ‚apple „Ë ‚„Ë, ‹appleÁ∑§Ÿ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ Ÿapple
Ãapple¡Ë ‚apple ∑§Œ◊ ©∆ÊÃapple „È∞ ¡Ù ‚ÅÃË ÁŒπÊ߸ „Ò, fl„ ‚⁄UÊ„ŸËÿ
„Ò– ¬⁄U ‚flÊ‹ ©∆ÃÊ „Ò Á∑§ •ÊÁπ⁄U ßÃŸÊ ’«∏Ê •ÊãŒÙ‹Ÿ „Ù
∑Ò§‚apple ªÿÊ? ‚apple •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ L§¬ÿapple ‹ªapple „Ù¥ªapple–
∑§ıŸ ∑§Ù· ©¬‹éœ ∑§⁄UÊ ⁄U„Ê ÕÊ? ÿ„ ’„Èà „Ë ÿÙ¡ŸÊ’h
Ã⁄UË∑‘§ ‚apple „È•Ê– ß‚∑‘§ •ÊÿÙ¡∑§ ∑§ıŸ ‹Ùª Õapple? Á’ŸÊ ∑§Ù߸
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ‚„ÿÙª ∑‘§ ßÃŸÊ ’«∏Ê •ÊãŒÙ‹Ÿ ‚¥÷fl Ÿ„Ë¥ ÕÊ–
fl„ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ‡ÊÁQ§ÿÊ¥ ∑§ıŸ ÕË¥? ªÈÈ¡⁄UÊà ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ÷Ë ¡Ù
‡ÊÈL§•ÊÃË ⁄UflÒÿÊ •¬ŸÊÿÊ, ©‚‚apple •Ê¥ŒÙ‹Ÿ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ‡Ê„
Á◊‹Ê– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ¬„‹apple „Ë ‚Ê» ∑§⁄U ŒappleŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§
¬≈Uapple‹Ù¥ ∑§Ù •Ê⁄UˇÊáÊ Á◊‹ „Ë Ÿ„Ë¥ ‚∑§ÃÊ– fl„Ê¥ ∑§Ë ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
¬≈Uapple‹ „Ò¥– ß‚∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ÷Ë •Ê¥ŒÙ‹Ÿ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù Á„ê◊Ã
Á◊‹ ⁄U„Ë ÕË– ‡ÊÊÿŒ ©ã„apple¥ ‹ª ⁄U„Ê ÕÊ Á∑§ •¬ŸË ¡ÊÁà ∑§Ë
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ §¬⁄U Œ’Êfl ’ŸÊŸapple ◊apple¥ ©ã„apple¥ ÁŒP§Ã Ÿ„Ë¥ „٪˖
ß‚Á‹∞ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •ÊŸ¥ŒË ¬≈Uapple‹ ∑§Ù ¬„‹apple „Ë ÿ„ ‚Ê»
∑§„ ŒappleŸÊ øÊÁ„∞ ÕÊ Á∑§ fl„ øÊ„∑§⁄U ÷Ë ¬≈Uapple‹Ù¥ ∑§Ù •Ù’Ë‚Ë
∑§Ë ‚ÍøË ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ «Ê‹ ‚∑§ÃË „Ò¥, ÄUÿÙ¥Á∑§ ‚¥ÁflœÊŸ ©ã„apple¥
ß‚∑§Ë ß¡Ê¡Ã Ÿ„Ë¥ ŒappleÃÊ •ı⁄U ©ã„apple¥ ‚¥ÁflœÊŸ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U „Ë
ø‹ŸÊ „Ò– ¬⁄U ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ê ‚Ê» ‚¥Œapple‡Ê ŒappleŸapple ∑‘§ ’Œ‹apple ©ã„Ù¥Ÿapple
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ’Êà ∑§⁄UŸapple •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ª ¬⁄U ÁfløÊ⁄U
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ ‚Êà ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ë ‚Á◊Áà ’ŸÊ ŒË, Á¡‚◊apple¥
øÊ⁄U ¬≈Uapple‹ ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ „Ë ◊¥òÊË «Ê‹ ÁŒ∞–
ß‚‚apple •ÊãŒÙ‹Ÿ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê „ı‚‹Ê ’…∏Ê •ı⁄U ©ã„apple¥ ‹ªÊ
Á∑§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ª ◊ÊŸŸapple ∑§Ê ◊Ê„ı‹ ’ŸÊ ⁄U„Ë „Ò– Á»
⁄U ÃÙ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑‘§ Á‹∞ œ⁄U •ı⁄U ¡Ÿ ¡È≈UÊŸapple ◊apple¥ ‚◊SÿÊ Ÿ„Ë¥
„È߸– ¡Ê≈U •ı⁄U ◊⁄UÊ∆Ê ¡Ò‚apple ‚◊ÈŒÊÿ ÷Ë •Ù’Ë‚Ë •Ê⁄UˇÊáÊ ∑‘§
Á‹∞ •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë œ◊∑§Ë Œapple ⁄U„apple „Ò¥– ©Ÿ ŒÙŸÙ¥ ∑§Ù
•Ê⁄UˇÊáÊ ŒappleŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄Uapple¥ ∑§⁄U øÈ∑§Ë „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ
•ŒÊ‹Ã Ÿapple ©Ÿ ∑§ÙÁ‡Ê‡ÊÙ¥ ∑§Ù •‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ∑§⁄UÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞
©Ÿ∑‘§ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ù πÊÁ⁄U¡ ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ÃÙ ÷Ë
flapple •ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥, ÃÙ ¡ÊÁ„⁄U „Ò Á∑§ ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ √ÿflSÕÊ
∑‘§ Áπ‹Ê» ¡ÊŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ÷Ë ‚ÅÃË
‚apple „Ë ¬apple‡Ê •ÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò– ÿÁŒ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‡ÊÈL§◊apple¥ „Ë ‚Ê»
‚¥∑‘§Ã Œapple Œapple, ÃÙ Á» ⁄U ∑§Ù߸ flÒ‚Ê •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥
øÊ„appleªÊ, ¡Ù Áfl» ‹ „ÙŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Á÷‡Ê# „Ò–
÷Ê·Ê ∑‘§ •π’Ê⁄U ÃÙ ⁄UÊ¡÷Q§ ’Ÿapple ⁄U„apple •ı⁄U Œapple‡Ê ◊apple¥
¬Í¥¡ËflÊŒ ∑§Ù ’…∏ÊŸapple ◊apple¥ •¬ŸË ÷ÍÁ◊∑§Ê ÁŸ÷ÊÃapple ⁄U„apple– •¥ª˝apple¡Ë
¬Í¥¡ËflÊŒË •π’Ê⁄UÙ¥ Ÿapple •Ê¡ÊŒË ∑§Ë ‹«∏Ê߸ ∑§Ù ¬Ë¿apple ‹apple
¡ÊŸapple ◊apple¥ ‹Ë«⁄U ∑§Ê ⁄UÙ‹ •ŒÊ Á∑§ÿÊ •ı⁄U SflÃ¥òÊÃÊ Á◊‹Ãapple
„Ë ŸÿË ⁄UÊ¡÷ÁQ§ ◊apple¥ ‹ËŸ „Ù ª∞– •¥ª˝apple¡Ë •π’Ê⁄UÙ¥
ÃÕÊ ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U Ÿapple „Ë Á„ãŒË ◊Êäÿ◊ ∑§Ê Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ •ı⁄U
ß‚ ◊ÊãÿÃÊ ∑§Ë Á∑§ ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ ŒË ¡Ê∞, ÁπÑË
©«∏Ê߸– flÒ‚apple ß‹Ê„Ê’ÊŒ „Ê߸ ∑§Ù≈U¸ ∑‘§ ¡¡ ◊„ÙŒÿ Ÿapple
‚jÊflŸÊ ‚apple „Ë ∞apple‚Ê » Ò§‚‹Ê ÁŒÿÊ „Ò- Á„ãŒË ◊Êäÿ◊
∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ SÃ⁄U, Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ ’ıÁh∑§ SÃ⁄U
∑§Ë …apple⁄UÙ¥ Á‡Ê∑§ÊÿÃapple¥ Á◊‹ÃË ⁄U„Ë „Ò¥, Á◊‹ ÷Ë ⁄U„Ë „Ò¥–
∑§÷Ë-∑§÷Ë ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿÙ¥, Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ SÃ⁄U
∑§Ù ÉÊÁ≈UÿÊ Á‚h ∑§⁄U∑‘§ ∑§Ê ∞∑§ •Á÷ÿÊŸ-‚Ê ∑§È¿
•π’Ê⁄U fl ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ê ∞∑§ flª¸ ø‹ÊÃÊ ⁄U„ÃÊ „Ò– ◊ËÁ«ÿÊ
∑§Ù ¡Ò‚apple ⁄UÊà ∑§Ù ‚¬ŸÊ •ÊÃÊ „Ò Á∑§ Á„ãŒË ◊Êäÿ◊ ∑‘§
ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë π’⁄U ‹Ë ¡Ê∞ •ı⁄U flapple ‡‡π’⁄U ŒappleŸapple˜ƒÿ
‹ªÃapple „Ò¥– ÿ„ ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ¬˝ÊÿÙÁ¡Ã „ÙÃÊ „Ò ¡Ù §¬⁄U ‚apple
‚◊¤Ê ◊apple¥ •ÊÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– •’ ∞apple‚Ê ÷Ë Ÿ„Ë¥ Á∑§ ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê
∑‘§ Á∑§‚Ë ÿÊ ∑§È¿ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ⁄UÊíÿ¬Ê‹
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ ŸÊ◊ Ã∑§ Ÿ ◊Ê‹Í◊ „Ù¥– flÒ‚apple •ª⁄U ∞apple‚Ê „Ò
ÃÙ •¬flÊŒ „Ò- ∞∑§Êœ ¡¡, ∞∑§Êœ ◊¥òÊË, ∞∑§Êœ ŸappleÃÊ,
∞∑§Êœ •Áœ∑§Ê⁄UË, ∞∑§Êœ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ÷Ë ÃÙ •¬flÊŒ
„ÙÃapple „Ò¥ ¡Ù •¬ŸË Á≈Uå¬áÊË, •¬Ÿapple •Êø⁄UáÊ, •¬Ÿapple √ÿfl„Ê⁄U
∑‘§ Á‹∞ øÁø¸Ã „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥– •¬flÊŒ ∑§„Ê¥ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ–
Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÷ÿÊŸ∑§ M§¬ ‚apple œ¥œÊ ø‹ ⁄U„Ê „Ò–
Á‡ÊˇÊÊ •’ ŒÊŸ Ÿ„Ë¥, ∞∑§ » ‹ÃÊ-» Í‹ÃÊ ’ÁÀ∑§ ∑§„apple¥
’Á…ÿÊ ªŒ⁄UÊÿÊ √ÿfl‚Êÿ „Ò-∞apple‚Ê œ¥œÊ Á¡‚◊apple¥ •¬ŸË
ªÊ¥∆ ‚apple ∑§È¿ Ÿ„Ë¥ ¡ÊÃÊ- ¬Ê‹∑§ •¬Ÿapple ¬ÊÀÿ ∑‘§ ◊Êäÿ◊
‚apple ‚’ •Õ¸ ŒappleÃapple ¡ÊÃapple „Ò¥– Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U
•‚„Êÿ „Ò¥, •¬¥ª „Ò¥, fl„ Á‡ÊˇÊÊ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥
øÊ„ÃË ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚ ‹Ù∑§ÃÊ¥ÁòÊ∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ©‚apple Á≈U∑§Ê∞
⁄UπŸapple flÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ‚apple ∑§ß¸ ÃÙ Á‡ÊˇÊÊ √ÿfl‚Êÿ ◊apple¥ ‚Ÿapple „È∞ „Ò¥-
∑‘§.¡Ë. ‚apple ‹apple∑§⁄U ÁŸ¡Ë ÁflEÁfllÊ‹ÿ Ã∑§ ø‹Ê ⁄U„apple „Ò¥–
ß‚ øR§√ÿÍ„ ∑§Ù ∑§ıŸ ÃÙ«∏appleªÊ– ¡¡ ◊„ÙŒÿ Ÿapple ∞∑§ »
Ò§‚‹Ê ÄUÿÊ ‚ÈŸÊ ÁŒÿÊ ‹Ùª øøʸ ◊apple¥ ©‹¤Ê ¬«∏apple-ŒÙ ÁŒŸ,
∑‘§fl‹ ŒÙ ÁŒŸ „Ë, ãÿÍ¡ øıŸÀ‚ ◊apple¥ øøʸ „È߸, ’‚ Á» ⁄U
ŒÍ‚⁄Uapple Áfl·ÿÙ¥ ◊apple¥ ©‹¤Ê ª∞ ãÿÍ¡ øıŸÀ‚– ∑§„Êflà „Ò-
¡Ê∑‘§ ¬Ê¥fl Ÿ » ≈UË Á’flÊ߸,
‚Ù ∑§Ê ¡ÊŸapple ¬Ë⁄U ¬⁄UÊ߸––
◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ◊apple¥ Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ë ß‚ ‚«∏∑§ ¬⁄U ø‹Ãapple Ã◊Ê◊
ª⁄UË’Ù¥, ◊äÿflª¸ ∑‘§ ¬Ò⁄UÙ¥ ◊apple¥ Á’flÊ߸ » ≈UË „Ò- ¡¡ ◊„ÙŒÿ
øÊ„Ãapple „Ò¥ Á∑§ ◊¥ÁòÊÿÙ¥, •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ¬Ò⁄UÙ¥ ◊apple¥ ÷Ë Á’flÊ߸
» ≈Uapple Ã’ ‡ÊÊÿŒ Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ‚Èœ⁄Uapple– ‹appleÁ∑§Ÿ
•Ê߸.∞.∞‚., •Ê߸.¬Ë.∞‚. fl •ãÿ ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ‚appleflÊ ∑‘§
•Áœ∑§Ê⁄UË ÃÙ •ãÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ ≈˛Ê¥‚» ⁄U ‹apple ‹apple¥ªapple,
∑§Ê«⁄U fl„Ê¥ ∑§Ê ‹apple¥ªapple, ◊¥ÁòÊÿÙ¥ fl ©Ÿ∑‘§ ¬ÊÀÿÙ¥ ∑‘§ ’ëøÙ¥
∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ ÁflŒapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ „Ù ¡Ê∞ªË– ‚ÊœŸ-‚ê¬ÛÊ ‹ÙªÙ¥
∑‘§ ’ëøapple ÿ„Ê¥ Ÿ„Ë¥ ¬…∏ ⁄U„apple, Á» ⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ Á„ãŒË
◊Êäÿ◊ ∑‘§ S∑§Í‹Ù¥ ◊apple¥ flapple „Ë ’ëøapple ⁄U„apple •Ê∞¥ªapple, ¡Ù •Ê¡
„Ò¥– ß‚ Ã⁄U„ ÿ„ ÁŸáʸÿ ∑‘§fl‹ ÿÊŒ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ∑§Ê◊ •ÊÃÊ
⁄U„appleªÊ– ¬„‹apple ◊ÊÃÎ÷Ê·Ê ∑‘§ S∑§Í‹ ’Á…ÿÊ Õapple, ¡ÊŸ’ͤÊ
∑§⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ Ÿapple ©ã„apple¥ äflSà Á∑§ÿÊ, ¡ŸÃÊ ÷Ùª ⁄U„Ë „Ò–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
â´çÿæ# ¹ÕÚUð
•Ê¬ ∑‘§ Œ¡¸ŸÙ¥ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ ⁄UÊ‹ÙŒ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹
‹πŸ§ – ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ¬⁄U •Ê¡ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ◊ÈÛÊÊ Á‚¥„
øı„ÊŸ ∑‘§ ‚ê◊Èπ ÃÕÊ ◊„ÊŸª⁄U ‹πŸ§ ∑‘§ •äÿˇÊ Áœ◊ÊŸ øÃÈflapple¸ŒË ∑§Ë ©¬ÁSÕÁà ◊apple¥
•Ê¬ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ Œ¡¸ŸÙ¥ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ¬˝Áà •¬ŸË ÁŸDÊ ÃÕÊ ⁄UÊC˛Ëÿ
‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ⁄UÊC˛Ëÿ •äÿˇÊ øıÆ •Á¡Ã Á‚¥„ ∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ •ÊSÕÊ √ÿQ§ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple Œ‹
∑§Ë ‚ŒSÿÃÊ ª˝„áÊ ∑§Ë– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ◊ÈÛÊÊ Á‚¥„
øı„ÊŸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ flø◊ÊŸ ‚◊ÿ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ‚¬Ê •ı⁄U ’‚¬Ê ‚apple òÊSà „Ù øÈ∑§Ë
„Ò ©Ÿ∑‘§ ¡ŸÁfl⁄UÙœË •Êø⁄UáÊ ‚apple Ã¥ª •Ê øÈ∑§Ë „Ò •’ fl„ Ÿÿapple Áfl∑§À¬ ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ◊apple¥ „Ò–
¡ŸÃÊ ∑§Ë ◊Ê¥ª „Ò Á∑§ •ÊŸapple flÊ‹apple ‚◊ÿ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ’ʪ«∏Ù⁄U Á∑§‚Ë ’appleŒÊª ¿Áfl ∑‘§ „ÊÕ
◊apple¥ „Ù ß‚Á‹∞ ⁄UÊC˛Ëÿ ‹Ù∑§Œ‹ „Ë ◊ÊòÊ ∞∑§ Áfl∑§À¬ ‡Êapple· „Ò Á¡‚∑‘§ ◊ÈÁπÿÊ øıÆ •Á¡Ã
Á‚¥„ Ÿapple ¡ŸÃÊ ∑§Ë •ÊflÊ¡ ∑§Ù ’È‹¥Œ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ •ı⁄U ¡’ ¡’ ©ã„apple¥ ◊ı∑§Ê Á◊‹Ê
©ã„Ù¥Ÿapple ‚◊Ê¡ ∑‘§ Œ’apple ∑§Èø‹apple, ‡ÊÙÁ·ÃÙ¥ fl¥ÁøÃÙ¥, Ÿı¡flÊŸÙ¥, ª⁄UË’Ù¥ ÃÕÊ ◊¡ŒÍ⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹∞
‚«∏∑§ ‚apple ‹apple∑§⁄U ‚¥‚Œ Ã∑§ ‚¥ÉÊ·¸ Á∑§ÿÊ– ‚ŒSÿÃÊ ª˝„áÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê¥apple ◊apple¥ øãŒ˝∑§Ê¥Ã •flSÕË,
‚‹◊ÊŸ, ’Ê’Í⁄UÊ◊ ¡Ë, ŸflŸËà ∑§È◊Ê⁄U, ⁄UÊ◊ ¡ËflŸ ÿÊŒfl, ‚ªË⁄U •„◊Œ, •Ê‹◊flË⁄U,
ÁŸÃapple‡Ê ‡ÊÈÄU‹Ê, ¬˝ŒË¬ ∑§È◊Ê⁄U, ‚¥¡Ëfl üÊËflÊSÃfl ‚Á„à Œ¡¸ŸÙ¥ ‹Ùª ‡ÊÊÁ◊‹ Õapple– ß‚ •fl‚⁄U
¬⁄U ‚ŒSÿ ⁄UÊC˛Ëÿ ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË •Ù¥∑§Ê⁄U Á‚¥„, ◊Á„‹Ê ◊äÿ ©Æ¬˝Æ ∑§Ë •äÿˇÊ ⁄U◊ÊflÃË
ÁÃflÊ⁄UË, ‚ŒSÿ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ’ËÆ∞‹Æ ¬˝apple◊Ë, ‚ÙŸÍ ⁄UÊflÃ, ⁄UÁflãŒ˝ àÿʪË, Ÿapple ‹ÙªÙ ∑‘§
‡ÊÊÁ◊‹ „ÙŸapple ¬⁄U •Ê÷Ê⁄U √ÿQ§ Á∑§ÿÊ–
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ◊¥Á¡‹Ù
¬⁄U Ãapple¡Ë ‚apple ’…∏ ⁄U„Ê „Ò— øıœ⁄UË
‹πŸ§ – ‚¬Ê ¬˝Œapple‡Ê ¬˝flQ§Ê ⁄UÊ¡appleãŒ˝ øıœ⁄UË Ÿapple ∑§„Ê „Ò Á∑§ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë
◊¥Á¡‹Ù ¬⁄U Ãapple¡Ë ‚apple ’…∏ ⁄U„Ê „Ò, Áfl¬ˇÊË Œ‹Ù¥ ∑§Ù ß‚‚apple ÷Ê⁄UË ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË „Ù ⁄U„Ë „Ò– ¬Ê¥ø
‚Ê‹ ‹ªÊÃÊ⁄U ‹Í≈U ∑‘§ ’ÊŒ ¡ŸÊR§Ù‡Ê ‚apple ‚ûÊÊ ∑‘§ ’Ê„⁄U „È߸ ’‚¬Ê ‚◊Ê¡flÊŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U
’ŸŸapple ∑‘§ ¬„‹apple ÁŒŸ ‚apple „Ë ’ıπ‹Ê߸ „È߸ „Ò– fl„ ⁄UÊC˛¬Áà ⁄UÊ¡ ∑§Ê ⁄Uʪ ¡’ Ã’ •‹Ê¬ÃË
⁄U„ÃË „Ò– ∑§Ê¥ª˝apple‚ •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ÃË‚⁄Uapple øıÕapple Ÿê’⁄U ∑§Ë ¬˝ÁÃS¬hʸ ◊apple¥ „Ë •’ Ã∑§
⁄U„Ë „Ò– ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ∑§Ù ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ Ÿ„Ë¥ ÁŒπÊ߸ ŒappleÃÊ „Ò– •Êªapple ÷Ë
©Ÿ∑‘§ ∑§Ù߸ •ë¿apple ÁŒŸ •ÊŸapple ∑§Ë ©ê◊ËŒ Ÿ„Ë¥ „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl ∑‘§
ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ ‚◊Ê¡flÊŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ¡ŸÁ„à ∑§Ë Ã◊Ê◊ ÿÙ¡ŸÊ∞¥ ∑§ÊÿʸÁãflà ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò Á¡Ÿ∑§Ê
‹Ê÷ ‚◊Ê¡ ∑‘§ ‚÷Ë flªÊapple¸ ∑§Ù Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò– ÷Ê¡¬Ê ∑§Ê „Ê‹ ÃÙ ’„Èà ’È⁄UÊ „Ò– ß‚∑§Ë ¬Ê≈U˸
◊apple¥ ª⁄UË’Ù¥, •À¬‚¥Åÿ∑§Ù •ı⁄U ŒÁ‹ÃÙ¥ ∑§Ê ∑§Ù߸ SÕÊŸ Ÿ„Ë¥ „Ò– ¬Í¥¡ËÉÊ⁄UÊŸÙ¥ ∑‘§ Á„à ‚ÊœŸapple
∑‘§ Á‹∞ fl„ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ¡◊ËŸapple¥ ¿ËŸŸapple ◊apple¥ ‚¥∑§Ùø Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃË „Ò– ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§
ø‹Ãapple ◊¥„ªÊ߸ M§∑§Ÿapple ∑§Ê ŸÊ◊ Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„Ë „Ò– Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ∑§Ê ÷ªflÊ∑§⁄UáÊ „Ù ⁄U„Ê „Ò–
Ÿı¡flÊŸÙ¥ ∑§Ù Ÿı∑§⁄UË ∑§Ê ÷⁄UÙ‚Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ ÕÊ, flapple ’apple∑§Ê⁄U ÉÊÍ◊ ⁄U„apple „Ò¥– ∑‘§ã˝Œ ∑§Ë ⁄UÊ¡œÊŸË
ÁŒÑË ◊apple¥ ◊Á„‹Ê∞¥ •‚È⁄UÁˇÊà „Ò– ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ¤ÊÍ∆apple øÈŸÊflË flʌ٥ ∑§Ë ¬Ù‹ πÈ‹ÃË ¡Ê ⁄U„Ë „Ò–
‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë flÊŒÊ Áπ‹Ê» Ë ‚apple ŸÊ⁄UÊ¡
‹πŸ§ – •ŸÈŒÊÁŸÃ ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ, ÁflEÁfllÊ‹ÿ, SflÁflûʬÙÁ·Ã •ŸÈ◊ÙÁŒÃ Á‡ÊˇÊ∑§
‚¥ÉÊ ∑§Ë ∞∑§ ’Ò∆∑§ ‚¥ÉÊ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ «ÊÆ ∑‘§Æ∞‚Æ ¬Ê∆∑§ ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ ¡ËƬËÆ•ÙÆ
¬Ê∑§¸ ◊apple „ÈÿË, Á¡‚‚apple ‚¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ ÁflÁŸÁ◊ÃË∑§⁄UáÊ ∑§Ê
•ÊEÊ‚Ÿ ¬Í⁄UÊ Ÿ „ÙŸapple ‚apple ŸÊ⁄UÊ¡ Á«ª˝Ë Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ Ÿapple Æz Á‚Ãê’⁄U (Á‡ÊˇÊ∑§ ÁŒfl‚) ∑‘§ ÁŒŸ
◊ÈÅÿ◊¥òÊË •ÊflÊ‚ ÉÊapple⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á∑§ÿÊ „Ò– ’Ò∆∑§ ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple «ÊÆ ∑‘§Æ∞‚Æ
¬Ê∆∑§ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∞fl¥ ‚¬Ê ‚ÈÁ¬˝◊Ù ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ¡Ë ∑‘§ •ÊEÊ‚Ÿ ¬⁄U vÆv
ÁŒŸ Ã∑§ ÁflœÊŸ‚÷Ê ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ø‹ ⁄U„Ê •ÁŸÁpà ∑§Ê‹ËŸ œ⁄UŸÊ ∞fl¥ ÷Íπ„«∏ÃÊ‹ ‚◊Ê#
∑§⁄U ŒË ªÿË, ‹appleÁ∑§Ÿ •ÊEÊ‚Ÿ ∑‘§ «apple…∏ fl·¸ ’ÊŒ ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •¬ŸÊ flÊŒÊ ¬Í⁄UÊ Ÿ„Ë
Á∑§ÿÊ– «ÊÆ ¬Ê∆∑§ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ flÊŒÊ ¬Í⁄UÊ Ÿ „ÙŸapple ‚apple •ÊR§ÙÁ‡Êà Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ù ÿ„ ∑§∆Ù⁄U
ÁŸáʸÿ ‹appleŸÊ ¬«∏Ê– ’Ò∆∑§ ◊apple¥ «ÊÆ ∞‚Æ‚ËÆ ‡ÊÈÄU‹Ê, «ÊÆ ¡appleƬËÆ ⁄UÊÿ, «ÊÆ •¡ÿ Á‚¥„,
«ÊÆ ∞‚Æ∑‘§Æ ‡ÊÈÄU‹Ê, «ÊÆ ÁflŸÙŒ Á‚¥„, «ÊÆ ÁŒ‹Ë¬ ‡ÊÈÄU‹Ê, «ÊÆ ¬Èc¬ ‹ÃÊ, «ÊÆ ⁄UÊ¡apple‡Ê
Á◊üÊÊ, «ÊÆ •„◊Œ Ÿ¡◊, «ÊÆ ŸËÃapple‡Ê ÿÊŒfl, «ÊÆ ◊ŸÙ¡ ÿÊŒfl, «ÊÆ •„◊Œ ∑§Ê¡◊Ë,
«ÊÆ ◊apple¥„ŒË, «ÊÆ ’ȇÊ⁄UÊ πÊÃÍŸ, «ÊÆ ‚ËÆ∞◊Æ ‡Ê◊ʸ, «ÊÆ ß’⁄UÊ⁄U •„◊Œ, «ÊÆ •¡ÿ ‡Ê◊ʸ,
«ÊÆ ‡ÿÊ◊ øıœ⁄UË •ÊÁŒ ¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ©¬ÁSÕà ⁄U„apple¥–
•¥Ã¡¸Ÿ¬ŒËÿ Á‡ÊˇÊ∑§ flapple‹»‘§ÿ⁄U
∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ Ÿapple Á∑§ÿÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ
‹πŸ§ – •¥Ã¡¸Ÿ¬ŒËÿ Á‡ÊˇÊ∑§ flapple‹»‘§ÿ⁄U ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ ÃàflÊflœÊŸ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê
ÁflÁ÷ÛÊ ¡Ÿ¬ŒÙ ‚apple •Êÿapple ‚Ò∑§«∏Ù ∑§Ë ÃÊŒÊà ◊apple¥ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ Ÿapple •¬ŸË ◊Ê¥ªÙ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U „¡⁄Uꥡ
ÁSÕà ªÊ¥œË ¬˝ÁÃ◊Ê ¬⁄U ¡Ù⁄UŒÊ⁄U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U Áfl⁄UÙœË ŸÊ⁄Uapple’Ê¡Ë ∑§Ë, Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ Ÿapple
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ◊Ê¥ª¬òÊ Á¡‹Ê ¬˝‚ʇʟ ∑§Ù ‚ı¥¬Ê– ‚¥ª∆Ÿ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ
∑§◊‹apple‡Ê ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§„Ê ÁflªÃ fl·Ù¸ ◊apple¥ ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ yy „¡Ê⁄U Á‡ÊˇÊ∑§, Á‡ÊÁˇÊ∑§Ê•Ù¥ ∑§Ù ªÎ„
¡Ÿ¬Œ SÕÊ¥Ã⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ¬⁄UãÃÈ { ‚apple vw fl·Ù¸ ∑‘§ ‚appleflÊ •ŸÈ÷fl ∑§Ù ‚◊Ê# ∑§⁄U∑‘§ ªÎ„
¡Ÿ¬Œ ◊apple¥ ∑§ÁŸD ’ŸÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ– Á‡ÊˇÊ∑§Ù ∑§Ë flÁ⁄UDÃÊ ∑§Ù Œ⁄UÁ∑§ŸÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞ „◊‚apple ∑§◊
‚appleflÊ •ŸÈ÷fl flÊ‹apple Á‡ÊˇÊ∑§Ù ∑§Ë ¬ŒÙÛÊÁà ŒË ¡Ê ⁄U„Ë „Ò ß‚ •‚◊ÊŸÃÊ ∞fl¥ ŒÙ·¬Íáʸ ŸËÁÃ
∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ yy „¡Ê⁄U Á‡ÊˇÊ∑§Ù ◊apple¥ ∑§È¥∆Ê √ÿÊ# „Ò– ß‚Á‹∞ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ ‚appleflÊ ÁŸÿ◊Êfl‹Ë
v~}v ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑§⁄U { ‚apple vw fl·Ù¸ ∑‘§ ‚appleflÊ •ŸÈ÷fl ∑§Ù ’„Ê‹ ∑§⁄UÃapple „È∞ ¬ŒÙÛÊÁà ∑§⁄UŸapple
∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò–
Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊŸÙ¥ ◊apple¥ Á⁄UQ§ ¬«∏apple
Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ ¬ŒÙ¥ ¬⁄U SÕÊÿË ÁŸÿÈÁQ§ ∑§Ë ◊Ê¥ª
‹πŸ§ – ¡Ÿ Áfl⁄UÙœË Á‡ÊˇÊÊ ŸËÁÃÿÙ¥-‚ËÆ’ËÆ‚ËÆ∞‚Æ, M§‚Ê, ‚apple◊appleS≈U⁄U ¬˝áÊÊ‹Ë,
»Ë‚ flÎÁh ∑‘§ Áπ‹Ê» fl Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊŸÙ¥ ◊apple¥ Á⁄UQ§ ¬«∏apple Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ ¬ŒÙ¥ ¬⁄U SÕÊÿË ÁŸÿÈÁQ§
∑§Ë ◊Ê¥ª ÃÕÊ ‹πŸ§ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ‚Á„à ‚÷Ë ◊„ÊÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¿ÊòÊ‚¥ÉÊ øÈŸÊfl ∑§⁄UÊŸapple
∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê¡ ∑‘§Æ∑‘§Æ‚ËÆ ∑§Ê‹apple¡ ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ ‚÷Ê ∑§Ë ªÿË, Á¡‚∑§Ë •äÿˇÊÃÊ
•ÊÚ‹ ßÁá«ÿÊ «ËÆ∞‚Æ•ÙÆ ∑‘§ ∑§Ê‹apple¡ ߥøÊ¡¸ Á’ãŒÈ‚Ê⁄U ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§Ë– ©ã„ÙŸapple¥ ¿ÊòÊ‚¥ÉÊ
øÈŸÊfl ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¿ÊòÊ‚¥ÉÊ øÈŸÊfl ∑§Ë ÁÃÁÕ vÆÁ‚Ãê’⁄U Ã∑§
ÉÊÙÁ·Ã Ÿ„Ë „ÙÃË ÃÙ „◊ R§Á◊∑§ •Ÿ‡ÊŸ ‡ÊÈM§ ∑§⁄Uappleªapple¥– •ÊÚ‹ ßÁá«ÿÊ «ËÆ∞‚Æ•ÙÆ ∑§Ë
Á¡‹Ê ‚¥ÿÙ¡∑§ ÿÊŒflappleãŒ˝ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Ê‹ ßÁá«ÿÊ ∑§◊apple≈UË ∑‘§ •Êflʘ„Ÿ ¬⁄U w Á‚Ãê’⁄U
∑§Ù ¡Ÿ Áfl⁄UÙœË Á‡ÊˇÊÊ ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥ ¿ÊòÊ „«∏ÃÊ‹ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ–
©ã„ÙŸapple¥ ©¬ÁSÕà ¿ÊòÊÙ¥ ‚apple „«∏ÃÊ‹ ∑§Ù ‚»‹ ’ŸÊŸapple ∑§Ë •¬Ë‹ Á∑§ÿÊ– ‚÷Ê ◊apple¥ ¡ªŒË‡Ê
¬Êá«appleÿ, ŒÈªapple¸‡Ê, ‡ÊÒ‹appleãŒ˝, •¡È¸Ÿ, •ê’˝Ë‡Ê, ŸË⁄U¡, Á¡ÃappleãŒ˝, Á‡Êfl◊˜ ‚Á„à Œ¡¸ŸÙ¥ ¿ÊòÊ
‡ÊÊÁ◊‹ „Èÿapple¥–
⁄Uapple‹flapple ‹Êߟ ¬⁄U ŒÙ ÁŒŸ ¬È⁄UÊŸÊ ∞∑§ flÎh
◊Á„‹Ê ∑§Ê ˇÊÃ-ÁflˇÊà ‡Êfl Á◊‹Ÿapple ‚apple ‚Ÿ‚ŸË
‹πŸ§ – ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ ◊Á‹„Ê’ÊŒ ÕÊŸÊˇÊappleòÊ ◊apple¥ ⁄Uapple‹flapple ‹Êߟ ¬⁄U ŒÙ ÁŒŸ ¬È⁄UÊŸÊ ∞∑§
flÎh ◊Á„‹Ê ∑§Ê ˇÊÃ.ÁflˇÊà ‡Êfl Á◊‹Ÿapple ‚apple ‚Ÿ‚ŸË »Ò§‹ ªÿË– •Ê‡Ê¥∑§Ê ¡ÃÊ߸ ¡Ê ⁄U„Ë „Ò–
Á∑§ ◊Á„‹Ê ∑§Ë „àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‡Êfl ∑§Ù »‘§∑§Ê ªÿÊ „Ò– SÕÊŸËÿ ‹ÙªÙ ‚apple ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U
◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‡Êfl ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U ¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ ∑‘§ Á‹∞ ÷apple¡ ÁŒÿÊ „Ò– •÷Ë
Ã∑§ ◊Á„‹Ê ∑§Ë ¬„øÊŸ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÿË „Ò– ¬ÈÁ‹‚ ¬„øÊŸ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Ê‚ ¬Ê‚ ∑‘§
ÕÊŸÙ ‚apple ªÈ◊‚ÈŒªË ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈Uapple¥¸ π¥ªÊ‹ ⁄U„Ë „Ò–
◊Á‹„Ê’ÊŒ ß‹Ê∑‘§ ∑‘§ ’È‹’È‹ πapple«∏Ê ªÊ¥fl ∑‘§ ¬⁄U ‚Ù◊flÊ⁄U ‚È’„ ÁŸàÿÁR§ÿÊ ∑§⁄UŸapple ª∞
‹ÙªÙ Ÿapple ∑§⁄UË’ zz flÁ·¸ÿ ◊Á„‹Ê ∑§Ê ˇÊÃ-ÁflˇÊà ‡Êfl ⁄Uapple‹flapple ‹Êߟ ¬⁄U ¬«∏Ê ŒappleπÊ ÃÙ ©Ÿ∑‘§
„Ù‡Ê ©«∏ ª∞– π’⁄U •Ê‚-¬Ê‚ ∑‘§ ß‹Ê∑‘§ ◊apple¥ •Êª ∑§Ë Ã⁄U„ »Ò§‹ ªÿË, ‹ÙªÙ ∑§Ë ÷Ë«∏
‹ªŸË ‡ÊÈM§ „ÈÿË ÃÙ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ‚ÍøŸÊ ŒË ªÿË– ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple
‡Êfl ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U ¬„øÊŸ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§Ë ‹appleÁ∑§Ÿ ◊Á„‹Ê ∑§Ë ¬„øÊŸ Ÿ„Ë¥ „Ù
¬ÊÿË „Ò– ◊Á„‹Ê „⁄Uapple ∑§Ê‹Ë ¿Ë≈UŒÊ⁄U ‚Ê«∏Ë •ı⁄U é‹Ê©¡ ¬„Ÿapple ÕË– fl„Ê° ∑‘§ ‹ÙªÙ mÊ⁄UÊ
•Ê‡Ê¥∑§Ê ¡ÃÊ߸ ¡Ê ⁄U„Ë „Ò Á∑§ ◊Á„‹Ê ∑§Ë „àÿÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‡Êfl ∑§Ù »‘§∑§Ê ªÿÊ „Ò– fl„Ë¥
ß‚ ‚ê’㜠◊apple¥ ÕÊŸÊ ¬˝÷Ê⁄UË ◊Á‹„Ê’ÊŒ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò ◊Á„‹Ê ∑§Ë ≈˛appleŸ ‚apple Áª⁄UŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
◊ıà „ÈÿË „Ò ‡Êfl ∑§⁄UË’ ŒÙ ÁŒŸ ¬È⁄UÊŸÊ „Ò Á¡‚∑§Ë ¬„øÊŸ •÷Ë Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÿË „Ò–
ÿÍ¬Ë „Ê߸∑§Ù≈U¸ ∑§Ê ÁŸŒapple¸‡Ê— ‚÷Ë
◊Œ⁄U‚Ù¥ ◊apple¥ ⁄UÊC˛Ëÿ äfl¡ » „⁄UÊÿÊ ¡Ê∞
‹πŸ§ – ß‹Ê„Ê’ÊŒ „Ê߸∑§Ù≈U¸ Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿÊ „Ò Á∑§ vz •ªSÃ
•ı⁄U w{ ¡Ÿfl⁄UË ∑§Ù ‚÷Ë ◊Œ⁄U‚Ù¥ ◊apple¥ ⁄UÊC˛Ëÿ äfl¡ » „⁄UÊŸÊ ‚ÈÁŸÁpà Á∑§ÿÊ ¡Ê∞– ß‚ ’Ê⁄Uapple
◊apple¥ ŒÊÁπ‹ ¡ŸÁ„à ÿÊÁø∑§Ê ¬⁄U ∑§Ù≈U¸ Ÿapple ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ÃËŸ ‚#Ê„ ◊apple¥ ¡flÊ’ ◊Ê¥ªÊ „Ò–
∑§Ù≈U¸ Ÿapple ¬Í¿Ê „Ò Á∑§ ÄUÿÊ äfl¡Ê⁄UÙ„áÊ ∑‘§ Á‹∞ Á‡ÊˇÊÊ Áfl÷ʪ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ªÊß« ‹Êߟ „Ò? ◊ÈÅÿ
‚Áøfl ∑§Ù ß‚ ◊Ê◊‹apple ∑§Ë ÁŸª⁄UÊŸË ‚ı¥¬Ë ªß¸ „Ò– ÿÊÁø∑§Ê ∑§Ë ‚ÈŸflÊ߸ ww Á‚Ã¥’⁄U ∑§Ù
„٪˖ ÿ„ •ÊŒapple‡Ê ◊ÈÅÿ ãÿÊÿÊœË‡Ê «ÊÚ. «ËflÊ߸ ø¥Œ˝øÍ«∏ ÃÕÊ ãÿÊÿ◊ÍÁø ÿ‡Êfl¥Ã fl◊ʸ ∑§Ë
𥫬Ë∆ Ÿapple •‹Ëª…∏ ∑‘§ ÁŸflÊ‚Ë •¡Ëà ªı«∏ ∑§Ë ¡ŸÁ„à ÿÊÁø∑§Ê ¬⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
izknsf'kd
·¤æØü·¤Ìæü ãè ÂæÅUèü ·¤è ÚUèÉ ãôÌæ ãñÑ ¥Ùê »é#æ
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ ¬¥Á«Ã ŒËŸ ŒÿÊ‹ ©¬ÊäÿÊÿ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê ‚◊ʬŸ
Á‚œı‹Ë, ‚ËÃʬÈ⁄U – ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ
¬Ê≈U˸ ∑§Ê ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ ¬¥Á«Ã ŒËŸŒÿÊ‹
©¬ÊäÿÊÿ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê ‚Ù◊flÊ⁄U ∑§Ù
‚◊ʬŸ „È•Ê– ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ mÊ⁄UÊ
Ÿª⁄U ∑‘§ ∞∑§ ªappleS≈U „Ê©‚ ◊apple •ÊÿÙÁ¡Ã ŒÙ
ÁŒfl‚Ëÿ ¬¥Á«Ã ŒËŸŒÿÊ‹ ©¬ÊäÿÊÿ
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê ‚◊ʬŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑‘§ •ÁãÃ◊ ÁŒŸ ◊ÈÅÿ flQ§Ê
∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊¥òÊË •ŸÍ¬ ªÈ#Ê ⁄U„apple–
©ã„ÙŸapple ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple
„È∞ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ßÁÄʂ ¬⁄U
ªê÷Ë⁄UÃÊ ‚apple ¬Á⁄Uøøʸ ∑§Ë– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ „Ë ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ⁄UË… „ÙÃË „Ò– Á¡‚∑§Ë
◊apple„ŸÃ ∑‘§ Œ◊ ¬⁄U „Ë ¬Ê≈U˸ »‡Ê¸ ‚apple •‡Ê¸ ¬⁄U
¬„ÈøÃË „Ò– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê ß‚ ‚◊ÿ ÷Ê⁄UÃËÿ
¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ •¬Ÿapple ÃË‚⁄Uapple ∑§Ê‹π¥« ◊apple ∑§Êÿ¸
∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò– ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑§Ê ¬˝àÿapple∑§
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ „◊apple‡ÊÊ Œapple‡Ê ∑§Ë ‚appleflÊ •ı⁄U ÷Ê⁄UÃ
◊ÊÃÊ ∑§Ë ¡ÿ ’Ù‹Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃÊ
„Ò– Œapple‡Ê ∑§Ë •Ê¡ÊŒË ∑‘§ ¬Ê‚ ∑§È¿ SflÊÕ˸
Œ‹Ù Ÿapple Œapple‡Ê ∑§Ù ¬Í¡ËflÊŒ, ‚◊Ê¡flÊŒ •ı⁄U
‚ê¬˝ŒÊÿflÊŒ ◊apple ’Ê¥≈U ÁŒÿÊ– ¡’Á∑§ ÷Ê¡¬Ê
Ÿapple ¬¥Á«Ã ŒËŸŒÿÊ‹ ©¬ÊäÿÊÿ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ÁŒ∞
∞∑§Êà◊flÊŒ ∑‘§ ◊ʪ¸Œ‡Ê¸Ÿ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ∑§Êÿ¸
∑§⁄UÃË „Ò– ∞∑§Êà◊flÊŒ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple „Ë Œapple‡Ê
∑§Ê Áfl∑§Ê‚ „ÙŸÊ SflÊ÷ÊÁfl∑§ „Ò– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑§Ê ©gapple‡ÿ ¬¥ ŒËŸŒÿÊ‹
©¬ÊäÿÊÿ ∑‘§ ©‚ ‚¬Ÿapple ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸÊ „Ò–
Á¡‚◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ŒÁ⁄UŒ˝ ŸÊ⁄UÊÿáÊ ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§Ù
⁄UÊC˛ ∑§Ë ‚appleflÊ ’ÃÊÿÊ „Ò– ß‚∑‘§ Á‹∞ ¬˝àÿapple∑§
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ
¬Ê≈U˸ ∑‘§
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ∑§Ù
‚ŒÒfl ¬˝ÿÊ‚⁄UÃ
⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞–
©ã„ÙŸapple ∑§„Ê
•Ê¡ ∑§◊‹
Áπ‹Ê „Ò •¥œapple⁄UÊ
¿≈UÊ „Ò „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê
∑‘§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
ÁflŒapple‡Ê ÿÊòÊÊ ¬⁄U ¡ÊÃapple „Ò– fl„Ê¥ ÷Ê⁄Uà ◊ÊÃÊ
∑‘§ ¡ÿ∑§Ê⁄UÙ ‚apple ÁflŒapple‡ÊË ‚⁄U¡◊Ë ªÈ¥¡Êÿ◊ÊŸ
„Ù ⁄U„Ë „Ò– ¡Ù Á∑§ ¬˝àÿapple∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ ∑‘§ Á‹∞
ªfl¸ ∑§Ë ’Êà „Ò– Á¡‹ÊäÿˇÊ ôÊÊŸ ÁÃflÊ⁄UË
Ÿapple ∑§„Ê ÷Ê¡¬Ê ‚÷Ë flªÙ¸ ∑§Ù ‚ÊÕ ◊apple
‹apple∑§⁄U ø‹ÃË „Ò– ÷Ê¡¬Ê „Ë ∞apple‚Ê Œ‹ „Ò
Á¡‚◊apple ∑§Ù߸ ÷Ë ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ¿Ù≈UÊ ÿÊ ’«∏Ê
Ÿ„Ë „ÙÃÊ– ‚÷Ë ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ‚◊ÊŸ „Ò,
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ù ˇÊappleòÊËÿ •flœ ¬˝ÊãÃ
•äÿˇÊ fl ÁflœÊÿ∑§ ◊È∑§È≈U Á’„Ê⁄UË fl◊ʸ,
vÆÆ ÁŒfl‚Ëÿ ©lÁ◊ÃÊ Áfl∑§Ê‚ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚òÊ ¬˝Ê⁄Uê÷
❑ » ‹ ∞fl¥ ‚Áé¡ÿÙ¥ ◊apple¥ ¬ÒÁ∑§¥ª ©¬⁄UÊãà Ÿ ‹ªapple ’Ê„⁄U ∑§Ë „flÊ,
» ‹ ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑§Ù π⁄UÊ’ ∑§⁄U ŒappleÃË „Ò ’Ê„⁄U ∑§Ë „flÊ ❑ πÊl
¬˝‚¥S∑§⁄UáÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë •‚Ë◊ ‚ê÷ÊflŸÊ∞¥, ÷Áflcÿ „Ò ©í¡fl‹
∑§ÊŸ¬È⁄U Œapple„Êà – ⁄UÁŸÿÊÚ¥ «ÊÆ
•ê’apple«∑§⁄U Ÿª⁄U ÁSÕà ⁄UÊ¡∑§Ëÿ » ‹
‚¥⁄UˇÊáÊ ∑‘§ãŒ˝ mÊ⁄UÊ •ÊÿÙÁ¡Ã vÆÆ ÁŒfl‚Ëÿ
©lÁ◊ÃÊ Áfl∑§Ê‚ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ◊apple¥ ¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊ•Ù¥
‚apple ’ÃÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ ◊ŸÈcÿ ∑‘§ ¡ËflŸ ◊apple¥ »
‹ fl ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑§Ê Áfl·apple¸· ◊„àfl „Ò–
∞∑§ ‚◊ÿ ∑‘§ ©¬⁄UÊãà ÿ„ π⁄UÊ’ „ÙŸapple
‹ªÃË „Ò¥– Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U „◊ ‹ê’apple ‚◊ÿ
Ã∑§ » ‹ fl ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑§Ù ©¬ÿÙª ∑‘§ Á‹∞
‚¥⁄UÁˇÊà ⁄Uπ∑§⁄U ¬˝ÿÙª ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥– ©Ÿ∑‘§
¬Ù·∑§ Ãàfl fl Áfl≈UÊÁ◊ã‚ •ÊÁŒ ÷Ë ŸC Ÿ
„Ù¥, ∑§Êÿ¸R§◊ ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ù ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ©¬‹éœ
∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ÷Ë Áfl·apple¸· ◊„àfl¬Íáʸ
„Ò– ⁄UÊ¡∑§Ëÿ » ‹ ‚¥⁄UˇÊáÊ ∑‘§ãŒ˝ ∑‘§ ¬˝Ê¥ªáÊ
◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê
‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷ ‚„Êÿ∑§ ÁŸŒapple‡Ê∑§ ‚ÍøŸÊ ¬˝◊ÙŒ
∑§È◊Ê⁄U mÊ⁄UÊ » ËÃÊ ∑§Ê≈U∑§⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ
ÃÕÊ ©¬ÁSÕà ¿ÊòÊÊ•Ù¥ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚apple ‚ê’ÁãœÃ
Á∑§≈U, ’Òª ÃÕÊ ©Æ¬˝Æ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥
‚apple ‚ê’ÁãœÃ ∑Ò§‹appleá«⁄U ¬˝ŒÊŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ’ÃÊÿË
¡Ê ⁄U„Ë ¡ÊŸ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊÿapple¥
•Êà◊‚Êà ∑§⁄U •Êà◊ÁŸ÷¸⁄U „Ù∑§⁄U Sfl⁄UÙ¡ªÊ⁄U
∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ’…apple¥– πÊl ¬˝‚¥S∑§⁄UáÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚
∑§Ë •‚Ë◊ ‚ê÷ÊflŸÊ∞¥ „Ò¥ ÃÕÊ ß‚∑§Ê ÷Áflcÿ
÷Ë ©í¡fl‹ „Ò–
» ‹ ∞fl¥ ‚é¡Ë ¬˝‚¥S∑§⁄UáÊ, πÊl
¬˝‚¥S∑§⁄UáÊ ©lÙª ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U
mÊ⁄UÊ •Ÿapple∑§ ‚ÈÁflœÊ∞¥ ¬˝ŒûÊ ∑§Ë ªÿË „Ò¥–
πÊl ¬ŒÊÕÙ¥¸ ◊apple¥ Á◊‹Êfl≈U ∑§Ë ¡Ê¥ø, πÊl
¬ŒÊÕÙ¥¸ ∑‘§ π⁄UÊ’ „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ πÊl ‚¥⁄UˇÊáÊ
∑§Ê ◊„àfl fl ß‚∑‘§ ’Ê¡Ê⁄U ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ÷Ë
¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊ∞¥ ÷‹Ë ÷Ê¥Áà ¡ÊŸapple¥– ∑‘§ãŒ˝ ¬˝÷Ê⁄UË
⁄UÊ¡Ëfl ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿapple ¿ÊòÊ-¿ÊòÊÊ•Ù¥ ∑§Ù ©l◊
‚Ë∞◊∞‚ S∑§Í‹ ◊apple¥ ª⁄UË’ ’ëøÙ¥ ∑§Ê
ŒÊÁπ‹Ê Ÿ Á‹∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ œ⁄UŸÊ
‹πŸ§ – ‚Ù‡ÊÁ‹S≈U ¬Ê≈U˸
(ßÁá«ÿÊ) Ÿapple ‚Ë∞◊∞‚ S∑§Í‹ ◊apple¥ ª⁄UË’
’ëøÙ¥ ∑§Ê ŒÊÁπ‹Ê Ÿ Á‹∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ Áfl⁄UÙœ
◊apple¥ „¡⁄Uꥡ ÁSÕà ªÊ¥œË ¬˝ÁÃ◊Ê ¬⁄U œ⁄UŸÊ
ÁŒÿÊ– ‚¥ª∆Ÿ ∑‘§ ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ Áª⁄UˇÊ
∑§È◊Ê⁄U ¬Êá«appleÿ Ÿapple ∑§„Ê { •¬Ò˝‹ vz ‚apple
’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË, ‹πŸ§ Ÿapple Á‚≈UË
◊Ê¥≈Uapple‚⁄UË S∑§Í‹ ◊apple¥ •‹ÊÁ÷à ‚◊Í„, Á¡‚◊apple¥
•ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁÃ, ¡Ÿ¡ÊÁÃ, •ãÿ Á¬¿«∏Ê
flª¸ •ÊÁŒ •ÊÃapple „Ò, ∞fl¥ ŒÈ’¸‹ flª¸ ∑‘§ xv
’ëøÙ¥ ∑‘§ Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË •ÁœÁŸÿ◊
wÆÆ~, ∑‘§ Äà ŒÊÁπ‹apple ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê ÁŒÿÊ–
ߟ◊apple¥ wx •ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁà ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹Ë
flÊÀ◊ËÁ∑§ Á’⁄UÊŒ⁄UË ∑‘§ ÃÕÊ ‡Êapple· } ◊ÈÁS‹◊
¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ‚apple Õapple Á¡Ÿ◊apple¥ { •ãÿ Á¬¿«∏Ê flª¸
∑‘§ Õapple–
¡Ù w ‚Ê◊Êãÿ flª¸ ‚apple Õapple ©Ÿ∑§Ë
¬ÊÁ⁄UflÊÁ⁄U∑§ ‚Ê‹ÊŸÊ •Êÿ v ‹Êπ ‚apple ∑§◊
∑§Ë ÕË, Á¡‚ M§¬ ‚apple ŒÈ’¸‹ flª¸ ∑§Ù
¬ÊÁ⁄U÷ÊÁ·Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ÿÊŸË ‚÷Ë
¬Á⁄UflÊ⁄U ‚Ê◊ÊÁ¡∑§-•ÊÁÕ¸∑§ M§¬ ‚apple ∑§◊¡Ù⁄U
Ã’∑§Ù¥ ‚apple Õapple– ÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬˝’¥œ∑§ ¡ªŒË‡Ê
ªÊ¥œË Ÿapple ©ëø ãÿÊÿÊ‹ÿ ◊apple¥ ÿÊÁø∑§Ê ŒÊÿ⁄U
∑§⁄U •¬ŸË ߥÁŒ⁄UÊ Ÿª⁄U ‡ÊÊπÊ, Á¡Ÿ◊apple¥
ŒÊÁπ‹apple ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê „È•Ê ÕÊ ◊apple¥ ¡ª„ ∑§Ë
∑§◊Ë ’ÃÊ߸ •ı⁄U ‚flÊ‹ ©∆ÊÿÊ Á∑§ ¡’
•ãÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∞fl¥ ªÒ⁄U-‚⁄U∑§Ê⁄UË ÁfllÊ‹ÿ
’ëøÙ¥ ∑‘§ ÉÊ⁄UÙ¥ ◊apple¥ ‚◊ˬ Õapple ÃÙ ŒÊÁπ‹apple ∑§Ê
•ÊŒapple‡Ê Á‚≈UË ◊Êã≈Uapple‚⁄UË ◊apple¥ „Ë ÄUÿÙ¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ? ãÿÊÿÊ‹ÿ Ÿapple ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË
∑§Ù ÁfllÊ‹ÿ ¡Ê∑§⁄U ¡ª„ ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥
•¬ŸË •ÊÅÿÊ ŒappleŸapple ∑§Ù ∑§„Ê– ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ
•Áœ∑§Ê⁄UË Ÿapple v| ¡È‹Ê߸ ∑§Ù ãÿÊÿÊ‹ÿ ◊apple¥
•ÊÅÿÊ ¡◊Ê ∑§Ë Á¡‚◊apple¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ Á∑§
ߥÁŒ⁄UÊ Ÿª⁄U ‡ÊÊπÊ ◊apple¥ ¬ÿʸ# ¡ª„ „Ò– Á»⁄U
¡ªŒË‡Ê ªÊ¥œË Ÿapple ‚flÊ‹ ©∆ÊÿÊ Á∑§ ’ëøÙ¥
∑§Ê ŒÊÁπ‹Ê ¬«∏Ù‚ ∑‘§ ÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ „Ë „Ù
‚∑§ÃÊ „Ò •ı⁄U ÁŸÿ◊Ù¥ ◊apple¥ ¬«∏Ù‚ ∑§Ë ¬Á⁄U÷Ê·Ê
ÁfllÊ‹ÿ ‚apple ∞∑§ Á∑§◊Ë „Ò ¡’Á∑§ ©¬˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U
Ÿapple •¬Ÿapple ‡ÊÊ‚ŸÊŒapple‡Ê ◊apple¥ flÊ«¸ ∑§Ù ¬«∏Ù‚ ◊ÊŸ
Á‹ÿÊ „Ò–
ãÿÊÿÊ‹ÿ Ÿapple ÁŸÿ◊Ù¥ ∑§Ù ‡ÊÊ‚ŸÊŒapple‡Ê ‚apple
§¬⁄U ◊ÊŸÃapple „È∞ ∞∑§ Á∑§◊Ë ∑§Ù „Ë ¬«∏Ù‚
◊ÊŸÊ •ı⁄U ¬ÈŸ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù
ÁfllÊ‹ÿ ¡Ê∑§⁄U ÿ„ ŒappleπŸapple ∑§Ù ∑§„Ê Á∑§ xv
◊apple¥ ‚apple Á∑§ÃŸapple ’ëøapple ÁfllÊ‹ÿ ‚apple ∞∑§ Á∑§◊Ë
∑§Ë ¬Á⁄UÁœ ◊apple¥ ÁŸflÊ‚ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò– ’appleÁ‚∑§
Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË Ÿapple xv ◊apple¥ ‚apple vy ’ëøÙ¥ ∑§Ù
ÁøÁã„à Á∑§ÿÊ Á¡Ÿ∑‘§ ÉÊ⁄U ÁfllÊ‹ÿ ‚apple ∞∑§
Á∑§◊Ë ∑‘§ ŒÊÿ⁄Uapple ◊apple¥ „Ë „Ò–
∞fl¥ ©lÁ◊ÃÊ, ©lÙª •ÊÁŒ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ’ÃÊÃapple
„È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚È⁄UÁˇÊà ¬ŒÊÕÙ¥¸ ◊apple¥ „flÊ ∑‘§
•ãŒ⁄U ø‹apple ¡ÊŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬ŒÊÕ¸ ∑§È¿ ‚◊ÿ
∑‘§ ’ÊŒ π⁄UÊ’ „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥ ß‚ ¬⁄U ÁŸ⁄UãÃ⁄U
•ŸÈ‚¥œÊŸ ÷Ë „ÙÃapple ⁄U„apple „Ò¥ fl·¸ v}Æ| ß¸Æ ◊apple¥
‚ÊÁ«¥Ç≈UŸ ŸÊ◊∑§ flÒôÊÊÁŸ∑§ ∑‘§ » Í˝≈U ∑Ò§ÁŸ¥ª
∑§Ë •Ù⁄U äÿÊŸ Œapple∑§⁄U ‚¥⁄UˇÊáÊ ∑‘§ Ÿ∞-Ÿ∞
‚ÊœŸ ÁŸÁ◊¸Ã Á∑§∞–
v}vÆ ß¸Æ ◊apple¥ ¬Ë≈U⁄U «˜ÿÙ⁄Uappleá« ŸÊ◊∑§
ߥNjÒá« ∑‘§ flÒôÊÊÁŸ∑§ Ÿapple » ‹ •ı⁄U ‚é¡Ë
∑‘§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ◊Ë≈U ∑§Ù ÷Ë ≈UËŸ ∑‘§ Á«é’apple ◊apple¥
‚¥⁄UÁˇÊà ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÁflÁœ ∑§Ê ÷Ë •Áflc∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ–
» ‹ •ı⁄U ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑‘§ Á«é’apple ◊apple¥ ’ãŒ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ’Ê„⁄U ∑§Ë „flÊ Ÿ„Ë¥ ‹ªŸË
øÊÁ„∞ ÄUÿÙ¥Á∑§ » ‹ ‚Áé¡ÿÙ¥ ∑§Ù ’Ê„⁄U
∑§Ë „flÊ π⁄UÊ’ ∑§⁄U ŒappleÃË „Ò–
ŒÈÇœ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ‚apple ¡È«∏apple
ŒÈÇœ ©à¬ÊŒ∑§Ù¥ ∑‘§ πÊÃapple
’Ò¥∑§Ù¥ ◊apple¥ πÈ‹flÊŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
¬⁄Uʪ ∑§Ë ŒÈÇœ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ‚apple ¡È«∏apple ŒÈÇœ
©à¬ÊŒ∑§Ù¥ ∑‘§ πÊÃapple ’Ò∑§Ù¥ ◊apple¥ πÈ‹flÊŸapple ∑‘§
ÁŸŒapple¸‡Ê Á¡‹Ê ŒÈÇœ ‚ÉÊÙ¥ ∑‘§ flÁ⁄UD
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŒ∞ „Ò¥– ŒÈÇœ ©à¬ÊŒ∑§Ù¥
∑‘§ πÊÃapple πÈ‹flÊŸapple ‚apple ŒÈÇœ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ù
ÁflR§ÿ Á∑§∞ ª∞ ŒÈÇœ ∑§Ê ◊ÍÀÿ ‚Ëœapple
©Ÿ∑‘§ ’Ò¥∑§ πÊÃapple ◊apple¥ ÷apple¡Ÿapple ∑§Ë √ÿflSÕÊ
∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ¬ËÆ‚ËÆ«ËÆ∞» Æ
◊ÈÅÿÊ‹ÿ ‚apple ¬˝Ê# ‚ÍøŸÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∞apple‚apple
ŒÈÇœ ©à¬ÊŒ∑§ Á¡Ÿ∑§Ê ’Ò¥∑§ πÊÃÊ Ÿ πÈ‹Ê
„Ù ©Ÿ∑§Ù •¬Ÿapple ¡Ÿ¬Œ ∑‘§ ŒÈÇœ ‚¥ÉÊ ∑‘§
¬˝÷Ê⁄UË ‚apple ‡ÊËÉÊ˝ ‚ê¬∑§¸ ∑§⁄U∑‘§ πÊÃÊ
πÈ‹flÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§„Ê ªÿÊ „Ò– ’Ò¥∑§Ù¥ ◊apple¥
πÊÃÊ πÈ‹flÊŸapple „appleÃÈ ŒÈÇœ ©à¬ÊŒ∑§ •ÊœÊ⁄U
∑§Ê«¸, ◊ÃŒÊÃÊ ¬„øÊŸ ¬òÊ, ⁄Uʇʟ ∑§Ê«¸,
«˛ÊßÁfl¥ª ‹Êß‚apple¥‚ •ÕflÊ Á∑§‚Ë ⁄UÊ¡¬ÁòÊÃ
•Áœ∑§Ê⁄UËä‚⁄U¬¥ø ‚apple ¬˝Ê# ¬Á⁄Uøÿ ¬òÊ,
ÁŸflÊ‚ ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊ ¬˝SÃÈà ∑§⁄U∑‘§ •ÊflappleŒŸ
∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥– ß‚ ‚ê’¥œ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
‚◊Sà Á¡‹Ê ŒÈÇœ ‚¥ÉÊÙ¥ ∑§Ù ŒÈÇœ
©à¬ÊŒ∑§Ù¥ ∑‘§ πÙ‹apple ª∞ πÊÃapple ∑§Ë ◊ÊÁ‚∑§
Á⁄U¬Êapple¸≈U ¬ËÆ‚ËÆ«ËÆ∞» Æ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∑§Ù
÷apple¡Ÿapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒ∞ ª∞ „Ò–
Á¡‹Ê ©¬ÊäÿˇÊ ‚Á‹‹ ‚apple∆, ¡ÿŸ⁄UÊÿŸ
Á‚¥„ Ÿapple ÷Ë ‚ê’ÙÁœÃ Á∑§ÿÊ– ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ
Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ •Ù◊¬˝∑§Ê‡Ê ÁhflappleŒË,
‚¥øÊ‹Ÿ ¬˝apple◊‡Ê¥∑§⁄U fl◊ʸ ∞fl¥ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ Á‡ÊÁfl⁄U
∑§Ê ‚¥ÿÙ¡Ÿ ∞«flÙ∑‘§≈U ⁄UÊ◊’Å‡Ê ⁄UÊflà ∑‘§
mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù ∑§Ù ¬¥Á«Ã
ŒËŸŒÿÊ‹ ∑§Ê S◊ÎÁà Áøã„ Œapple∑§⁄U ‚ê◊ÊÁŸÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê
¬˝÷Ê⁄UË ’ëøapple ¬˝‚ÊŒ ’Ê¡¬apple߸, ‚„‚¥ÿÙ¡∑§
◊ŸÙ¡ ÁòÊflappleŒË, ‹ˇ◊ˇʥ∑§⁄U ÁªÁ⁄U,
•Ù◊¬˝∑§Ê‡Ê Á◊üÊÊ, •◊⁄U Á‚¥„, ◊„apple‡Ê ⁄UÊflÃ,
∑§◊‹ ¬ÊÚ«appleÿ, •ÊÁŒàÿ ÁòʬÊ∆Ë, ŸãŒ‹Ê‹
⁄UÊflÃ, ¬Èc∑§⁄U ªÈ#Ê, ◊ÛÊÍ Á‚¥„, ⁄UÊ◊øãŒ⁄U
ÿÊŒfl, ß¡„Ê⁄U πÊ¥, ⁄UÊ¡apple‡Ê Á◊üÊÊ, ÿÊ⁄U
◊Ù„ê◊Œ, •Á◊à ‡ÊÈÄU‹Ê, ’㌟, ø㌬˝∑§Ê‡Ê
Á‚¥„, •◊⁄UappleãŒ˝ Á‚¥„, Á¬ã≈UÍ ⁄UÊflÃ, ⁄UÊ◊M§¬
÷ʪ¸fl, ∑§ı‡Ê‹appleãŒ˝ ÷Ê⁄UÃË, •÷ÿ ªıÃ◊
‚Á„à ‚Ò∑§«Ù ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple ∑§‚◊¥«Ê,
•≈UÁ⁄UÿÊ, ⁄UÊ◊¬È⁄U ∑§‹Ê¥ ◊¥«‹ ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ
©¬ÁSÕà ⁄U„apple–
÷≈U∑§Ë „È߸ ’ȡȪ¸
◊Á„‹Ê ∑§Ù „Ò •¬ŸÙ¥
∑§Ë ËʇÊ
ªÙ⁄Uπ¬È⁄U – øı⁄UËøı⁄UÊ ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§
ª˝Ê◊ ‚÷Ê ’ÉÊÊ«∏ ◊apple¥ ‹ª÷ª ∞∑§ ◊Ê„ ‚apple
∞∑§ |z fl·Ë¸ÿ ’ȡȪ¸ ◊Á„‹Ê ÉÊ⁄U ‚apple ÷≈U∑§
∑§⁄U •Ê ªß¸ „Ò– ’ȡȪ¸ ◊Á„‹Ê ∑§Ù ⁄UÙÃapple
Áfl‹πÃapple Œappleπ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ©‚apple ÷Ù¡Ÿ fl
⁄U„Ÿapple ∑§Ë √ÿSÕÊ ∑§⁄U ŒË „Ò– ◊Á„‹Ê •¬ŸÊ
ŸÊ◊ ¬ÃÊ ’ÃÊŸapple ◊apple¥ •‚◊Õ¸ „Ò– ’ÉÊÊ«∏ ◊apple¥
⁄UÊ◊ÊŸÈ¡ ¬≈Uapple‹ ∑‘§ ◊∑§ÊŸ ◊apple¥ ∞∑§ ’ȡȪ¸
◊Á„‹Ê ∞∑§ ◊Ê„ ‚apple ÉÊ⁄U ‚apple ÷≈U∑§Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ
•Ê∑§⁄U ⁄U„ ⁄U„Ë „Ò– ª˝Ê◊ËáÊ ◊Á„‹Ê ∑§Ù ⁄UÊÃ
◊apple¥ ⁄UÙÃapple Áfl‹πÃapple Œappleπ∑§⁄U ©‚∑‘§ ⁄UÙŸapple ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ ¬Í¿Ê ÃÙ ◊Á„‹Ê Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊Ò
•¬Ÿapple Á⁄U‡ÃappleŒÊ⁄U ∑‘§ ÉÊ⁄U ¡Ê ⁄U„Ë ÕË ¬⁄U ⁄UÊSÃÊ
÷È‹∑§⁄U ÿ„Ê¥ ¬⁄U ø‹Ë •ÊÿË– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple
’ȡȪ¸ ◊Á„‹Ê ‚apple ©‚∑§Ê ŸÊ◊ ¬ÃÊ ¬Í¿Ê ÃÙ
’ÃÊŸapple ◊apple¥ •‚◊Õ¸ ÕË– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑‘§ ∑§Ê» Ë
¬˝ÿÊ‚ ∑‘§ ’ÊŒ ◊Á„‹Ê •¬ŸÊ ŸÊ◊ ßê’ÊŸÈ
fl •¬Ÿapple ’Ê’Ê ∑§Ê ŸÊ◊ Á∑§ÃÊ’ ⁄UÊfl ª˝Ê◊
‚÷Ê «È◊⁄UÒ‹Ê ÕÊŸÊ ¤Ê¥ª„Ê ’ÃÊ ⁄U„Ë „Ò–
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄U, w Á‚Ãê’⁄U wÆvz
3
ÿÍ«Ë S∑§Í‹ ∑‘§ ¿ÊòÊ¿ÊòÊÊ•Ù¥ Ÿapple ∞‚«Ë∞◊
∑§Ù xy » Ë≈U ‹ê’apple øÊ≈U¸ ∑§Ù ‚◊Á¬¸Ã Á∑§ÿÊ
◊Ù„ê◊ŒË-πË⁄UË – ÿÍ«Ë S∑§Í‹ ∑‘§ ’ëøÙ¥ Ÿapple •Ê¡ Ä‚Ë‹ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥
©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∞fl¥ Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ∑‘§ ‚◊ˇÊ xy »Ë≈U ‹ê’apple øÊ≈U¸ ∑§Ù ¬˝SÃÈà ∑§⁄U ©Ÿ∑§Ù
‚◊Á¬¸Ã Á∑§ÿÊ, ’ëøÙ¥ ∑§Ë ß‚ ¬˝SÃÈÁà ‚apple Ä‚Ë‹ ¬Á⁄U‚⁄U ∑§Ê ‚Ê⁄UÊ ◊Ê„ı‹ Œapple‡Ê÷ÁQ§
◊ÿ „Ù ªÿÊ– ’ëøÙ¥ Ÿapple¥ v}z| ∑§Ë R§Ê¥Áà ‚apple ‹apple∑§⁄U v~y| ∑§Ë •Ê¡ÊŒË Ã∑§ ∑§Ë „⁄U ∞∑§
¿Ù≈UË ’«Ë ÉÊ≈UŸÊ ¡Ò‚apple ŒÊ¥«Ë ◊Êø¸, ∑§Ê¥ª˝apple‚ •Áœflapple‡ÊŸ, ’¥ªÊ‹ Áfl÷Ê¡Ÿ, ‚Êß◊Ÿ
flʬ‚ ¡Ê•Ù, SflŒapple‡ÊË •ÊãŒÙ‹Ÿ, øı⁄UË øı⁄UÊ, ∑§Ê∑§Ù⁄UË ∑§Ê¥«, ¡Á‹ÿÊ¥flÊ‹Ê ’ʪ,
•¥ª˝apple¡Ù¥ ÷Ê⁄Uà ¿Ù«Ù •ÊÁŒ ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑§Ù øÊ≈U¸ ◊apple¥ ÁøòÊÙ¥ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã ∑§⁄U
©Ÿ∑§Ê ‚¡Ëfl fláʸŸ Á∑§ÿÊ– ôÊÊà „Ù SflÃ¥òÊÃÊ ÁŒfl‚ ¬⁄U ÿÍ«Ë S∑§Í‹ ∑‘§ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ Ÿapple
’ëøÙ¥ ∑§Ù Œapple‡Ê ∑§Ë •Ê¡ÊŒË ‚apple ¡È«apple „⁄U ¿Ù≈Uapple ’«apple ¬„‹È•Ù¥, ÁÃÁÕÿÙ¥, ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥,
’Á‹ŒÊŸÙ¥ ÃÕÊ SflÃ¥òÊÃÊ ‚appleŸÊÁŸÿÙ¥ ‚apple •flªÃ ∑§⁄UflÊŸapple „appleÃÈ ∞∑§ •ŸÙπË ¬„‹ ∑§Ë
‡ÊÈL§•Êà ∑§Ë ÕË– Á¡‚◊apple¥ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ Ÿapple ’ëøÙ¥ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple xy »È≈U ‹ê’apple ÃÕÊ vw »È≈U
øı«apple ∞∑§ øÊ≈U¸ ∑§Ù ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UflÊÿÊ ÕÊ Á¡‚∑§Ù ’ŸÊŸapple ◊apple¥ vzÆ øÊ≈U¸ ¬apple¬⁄UÙ¥ ÃÕÊ wzÆ
»Ù≈UÙ ∑§Ê ¬˝ÿÙª Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò, ß‚∑§Ù ’ŸÊŸapple ◊apple¥ zÆ ‚apple ÷Ë •Áœ∑§ ’ëøÙ¥ Ÿapple ‚Êà ÁŒŸÙ¥
Ã∑§ ⁄UÙ¡ÊŸÊ y ‚apple z ÉÊ¥≈UÙ¥ Ã∑§ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ– ©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ŸÊªappleãŒ˝ Á‚¥„, Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U
Œ‡Ê⁄UÕ ∑§È◊Ê⁄U fl ’Ê⁄U •äÿˇÊ Áflflapple∑§ ∑§È◊Ê⁄U ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿapple ’ëøÙ¥ ∑§Ë ◊apple„ŸÃ ÃÕÊ ‹ªŸ
∑§Ë ¬˝∑§Ê¥‚Ê ∑§⁄UÃapple „È∞ ©Ÿ∑‘§ ©í¡fl‹ ÷Áflcÿ ∑§Ë ∑§Ê◊ŸÊ ∑§Ë ÃÕÊ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ •ı⁄U
ÁfllÊ‹ÿ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ù ß‚ •ŸÙπË ‚Ùø ∑‘§ Á‹∞ ’œÊ߸ ŒË– ÁfllÊ‹ÿ ∑§Ë ¬˝œÊŸÊøÊÿʸ
¬Èc¬Ê ªÈ#Ê Ÿapple ©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË, Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U, •ÁœflQ§Ê•Ù¥ ÃÕÊ ©¬ÁSÕà ‚÷Ë ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥
∑§Ê •Ê÷Ê⁄U √ÿQ§ Á∑§ÿÊ– ß‚ øÊ≈U¸ ∑§Ù ’ŸÊŸapple ◊apple¥ ’ëøÙ¥ ◊apple¥ Á‡ÊflË, •ŸÈc∑§Ê, •ÊSÕÊ,
Á„◊Ê¥‡ÊË, •Á÷·apple∑§, ‡ÊÈ÷◊, ∑Ò§ÿÍ◊, •Ê‡ÊË·, ¡Áß, ∑§ÀÿÊáÊË, „⁄UË, ⁄UÁfl∑§⁄U, „⁄U◊Ÿ,
ÁøòÊÊ¥∑§, ßãŒ˝ÊŸË, ÁŸ‡ÊÍ, §¡Ê¸, •◊ÎÃÊ¥‡Ê ÃÕÊ Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ◊apple¥ ¬Ë∞‚ Á◊üÊÊ, ‡ÊªÈŸ Á◊üÊÊ ∑§Ê
Áfl‡Êapple· ÿÙªŒÊŸ ⁄U„Ê, ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‚¥˜øÊ‹Ÿ ¬Ë∞‚ Á◊üÊÊ Ÿapple Á∑§ÿÊ–
ߥ‚apple» ‘‹ÊßÁ≈U‚ ⁄UÙÁªÿÙ¥ ∑§Ù ŒflÊ
‚¥’¥œË ‚¥∑§≈U ŒÍ⁄U „ÙŸapple ◊apple¥ •÷Ë flQ§
ªÙ⁄Uπ¬È⁄U – ߥ‚apple» ‘‹ÊßÁ≈U‚ ⁄UÙÁªÿÙ¥ ∑§Ù ‚◊ÿ ‚apple ŒflÊ ©¬‹éœ Ÿ ∑§⁄UÊ ¬ÊŸapple ∑‘§ ¬Ë¿apple
∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ŒÍ⁄UŒÁ‡Ê¸ÃÊ •ı⁄U ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë „Ò– •’ ÿ„ íÿÊŒÊÃ⁄U ◊appleÁ«∑§‹ ∑§Ê‹apple¡ ∑‘§ ∑§◊¸øÊ⁄UË
∑§„Ÿapple ‹ªapple „Ò¥– ÿ„ ÷Ë ∑§„Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ ŒflÊ ‚¥’¥œË ‚¥∑§≈U ŒÍ⁄U „ÙŸapple ◊apple¥ •÷Ë flQ§
‹ªappleªÊ–◊appleÁ«∑§‹ ∑§Ê‹apple¡ ‚apple ¡’ ÷Ë ß¥‚apple» ‘§‹ÊßÁ≈U‚ ÿÊ •ãÿ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚¥’¥œË ŒflÊ•Ù¥ ∑§Ë
Á‹S≈U ŒflÊ ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑§Ù ÷apple¡Ë ¡ÊÃË „Ò ÃÙ ß‚◊apple¥ ∞∑§ ◊äÿSÕÃÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê „ÙÃÊ „Ò– fl„
•Ê«¸⁄U ‹apple∑§⁄U ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ŒflÊ ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ¬⁄U ¬˝apple‚⁄U «Ê‹∑§⁄U ŒflÊ ¡ÀŒ ‚apple ¡ÀŒ Á÷¡flÊŸapple
◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ◊appleÁ«∑§‹ ‚ÍòÊ ’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ∞apple‚Ê ¡’ ÷Ë ’«∏Ê •Ê«¸⁄U ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ ⁄U„Ê „Ò
ÃÙ ◊äÿSÕÃÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ∑§Ù ‡ÊÊÁ◊‹ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ ÕÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚ ’Ê⁄U ∞apple‚Ê Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ– ∞∑§ ÃÙ •Ê«¸⁄U ÷Ë Áfl‹¥’ ‚apple ÁŒÿÊ ªÿÊ •ı⁄U ŒÍ‚⁄UÊ ’¡≈U ∑§Ê •÷Êfl ⁄U„Ê–
’¡≈U ÷Ë Áfl‹¥’ ‚apple •ÊÿÊ ÕÊ– ’Êfl¡ÍŒ ß‚∑‘§ ‚„Ë ‚◊ÿ ‚apple ∑§Ê◊ „Ù ªÿÊ „ÙÃÊ
‹appleÁ∑§Ÿ ∑§È‚˸ ∑§Ë » ‘§⁄U-’Œ‹ •ı⁄U •Ê¬‚Ë ÃŸÊÃŸË Ÿapple Ÿapple„M§ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ∑§Ê ◊Ê„ı‹ „Ë
Á’ªÊ«∏ ∑§⁄U ⁄Uπ ÁŒÿÊ– Ãà∑§Ê‹ËŸ ¬˝◊Èπ ÁøÁ∑§à‚Ê •œËˇÊ∑§ «Ê. ⁄UÊ◊¡‚ Á‚¥„ ÿÊŒfl ∑§Ù
’Ëø ∑‘§ ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥ ◊ÊòÊ øÊ⁄U ÉÊ¥≈Uapple ∑‘§ Á‹∞ ¬Œ ‚apple „≈UÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ ÕÊ •ı⁄U «Ê. ’Ë∞Ÿ ‡ÊÈÄU‹Ê
∑§Ù ¬Œ Œapple∑§⁄U ∑§ß¸ ◊„àfl¬Íáʸ ∑§Êª¡ÊÃÙ¥ ¬⁄U „SÃÊˇÊ⁄U ∑§⁄UÊÿÊ ªÿÊ ÕÊ–
„Ê‹Ê¥Á∑§ ©‚ ¬⁄U «Ê. ÿÊŒfl „SÃÊˇÊ⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸÊ øÊ„Ãapple Õapple ÄUÿÙ¥Á∑§ ©‚◊apple¥ ∑§È¿ ª«∏’Á«∏ÿÊ¥
ÕË¥– ©‚Ë ‚◊ÿ ‚apple „Ë ¬˝ÊøÊÿ¸ •ı⁄U ¬˝◊Èπ ÁøÁ∑§à‚Ê •œËˇÊ∑§ ◊apple¥ ßÊÃŸË ø‹Ÿapple ‹ªË ÕË
Á¡‚∑§Ê πÊÁ◊ÿÊ¡Ê ß¥‚apple» ‘§‹ÊßÁ≈U‚ ∑‘§ ◊⁄UË¡ ÷Ȫà ⁄U„apple „Ò¥–
•ª⁄U ∑§Ù߸ Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ÿ„ ∑§„ÃÊ „Ò Á∑§ „◊∑§Ù ¬ÃÊ Ÿ„Ë¥ ÕÊ Á∑§ ŒflÊ ¬„‹apple •ÊÃË „Ò ÿÊ
’¡≈U ¬„‹apple ÃÙ fl„ ‚⁄UÊ‚⁄U ¤ÊÍ∆ ’Ù‹ ⁄U„Ê „Ò– ŒflÊ ‚¥’¥œË ÁŒP§ÃÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U „Ë ◊appleÁ«∑§‹
∑§Ê‹apple¡ •ı⁄U Ÿapple„M§ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ’⁄U‚Êà ∑‘§ ¬„‹apple „Ë ß¥‚apple» ‘§‹ÊßÁ≈U‚ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ
ŒflÊ∞¥ ◊¥ªflÊ ‹appleÃapple Õapple–
•ÊÚªŸ’Ê«∏Ë ∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÊÚ fl¡Ÿ ÁŒfl‚ •Á÷ÿÊŸ
ÃÕÊ ¬ÙÁ‹ÿÙ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ê ’Á„c∑§Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥ªË
‹πŸ§ – ◊Á„‹Ê •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë
∑§◊¸øÊ⁄UË ‚¥ÉÊ, ©Æ¬˝Æ ∑‘§ •äÿˇÊ Áª⁄UˇÊ
¬Êá«appleÿ Ÿapple ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ ‚Áøfl ∑§Ù •Ê¡
∞∑§ ¬òÊ ¡Ê⁄UË ∑§⁄U ∑§„Ê „Ò Á∑§ ’Ê‹ Áfl∑§Ê‚
‚appleflÊ ∞fl¥ ¬ÈCÊ„Ê⁄U Áfl÷ʪ ∑§Ë •À¬ ◊ÊŸŒappleÿ
÷ÙªË •ÊãŒÙ‹Ÿ⁄Uà ◊Á„‹Ê •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë
∑§Êÿ¸∑§òÊË ∞fl¥ ‚„ÊÁÿ∑§Ê•Ù ∑‘§ ‚ÊÕ
©¬appleÁˇÊà ⁄UflÒÿapple ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ¬ıŸapple
øÊ⁄U ‹Êπ •ÊÚªŸ’ÊÁ«∏ÿÊ ÁŒŸÊ¥∑§-Æ| fl
vÆ Á‚Ãê’⁄U ∑‘§ fl¡Ÿ ÁŒfl‚ •Á÷ÿÊŸ
ÃÕÊ vx Á‚Ãê’⁄U ∑‘§ ¬˝Ê⁄Uê÷ ¬ÙÁ‹ÿÙ
•Á÷ÿÊŸ ∑§Ê ¬Íáʸ ’Á„c∑§Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥ªË–
‚ÊÕ „Ë ‚ÊÕ Œapple‡Ê ∑‘§ Ÿı ∑‘§ãŒ˝Ëÿ üÊ◊
‚¥ª∆ŸÙ¥ ∑‘§ •ÊflÊq ¬⁄U ãÿÍŸÃ◊ ◊¡ŒÍ⁄UË
vz,ÆÆÆ/- M§¬ÿÊ ¬˝ÁÃ◊Ê„ ÁŒÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë
◊Ê¥ª ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ¬˝Œapple‡Ê ÷⁄U ∑§Ë
∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÊ ∞fl¥ ‚„ÊÁÿ∑§Êÿapple •¬Ÿapple-•¬Ÿapple
‚appleã≈U⁄U ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ ’㌠∑§⁄U ¬Íáʸ „«∏ÃÊ‹
¬⁄U ⁄U„apple¥ªË– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U üÊË ¬Êá«appleÿ Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ Áfl÷ʪ ◊apple¥ ÷˝CÊøÊ⁄U ÃÕÊ
∑‘§ãŒ˝Ëÿ∑§Îà π⁄UËŒÊ⁄UË ‚apple ÉÊÁ≈UÿÊ ‚Ê◊˝ªË
÷apple¡Ÿapple ÃÕÊ ªÃ˜ Ÿflê’⁄U wÆvv ‚apple » ⁄Ufl⁄UË
wÆvw Ã∑§ Á’ŸÊ ≈Uappleá«⁄U ∑‘§ ∑§ß¸ ‚ı ∑§⁄UÙ«∏
ÁËÎÕæÁè ×ð´ ×Ù×æÙð ÌÚUè·Ô¤ âð ÂÎæßÙÌ âê¿è ·¤ô Ù çÎØæ ÁæØð ¥ç‹Ì× M¤Â
❑ •Ê⁄UˇÊáÊ Áfl⁄UÙœË ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ∑‘§ ‹Ùª ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ߇ÊÊ⁄Uapple ¬⁄U ŒÁ‹Ã ∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥ ∑‘§ ÁflM§h ∑§⁄U
⁄U„apple ’«∏Ê ·«ÿãòÊ ❑ vz ¡Ÿ¬ŒÙ¥ ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ fl ⁄UÒÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê •ÁãÃ◊ M§¬
‹πŸ§ – ¬ŒÙÛÊÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ
‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ‚¥‡ÊÙœŸ Á’‹ ∑§Ù ‹Ù∑§‚÷Ê
‚apple ¬Ê‚ ∑§⁄UÊŸapple fl ©Æ¬˝Æ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ Á∑§ÿapple
¡Ê ⁄U„apple ŒÁ‹Ã ©à¬Ë«∏Ÿ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ
’øÊ•Ù ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊ÁÃ∞ ©Æ¬˝Æ ∑‘§ ‚¥ÿÙ¡∑§
◊á«‹ ∑§Ë •Ê¡ ∞∑§ ’Ò∆∑§ „È߸, Á¡‚◊apple¥
¬ŒÙÛÊÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ Á’‹ ‹Ù∑§‚÷Ê ‚apple
¬Ê‚ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ø‹Êÿapple ¡Ê ⁄U„apple
•ÊãŒÙ‹Ÿ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§Ë ªÿË– ‚¥ÉÊ·¸
‚Á◊Áà ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ¬ÈŸ— ©Æ¬˝Æ ‚⁄U∑§Ê⁄U
‚apple ◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò Á∑§ ¡ÀŒ’Ê¡Ë ◊apple¥ Áfl÷ʪ٥ ◊apple¥
’ŸÊÿË ¡Ê ⁄U„Ë ∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥ ∑§Ë ¬ŒÊflŸÃ ‚ÍøË
∑§Ù ¡’ Ã∑§ ‚͡◊ÃÊ ‚apple Ÿ Œappleπ Á‹ÿÊ ¡Êÿ
©‚apple ¡Ê⁄UË Ÿ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿapple– íÿÊŒÊÃ⁄U Áfl÷ʪ٥
◊apple¥ ¡Ù ¬ŒÙÛÊÁÃÿÊÚ ’Ò∑§‹Êª ∑‘§ ¬ŒÙ ¥∑‘§
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U ∑§Ë ªÿË „Ò¥, ©ã„apple¥ ¬ŒÊflŸÃ ‚ÍøË
◊apple¥ «Ê‹Ê ªÿÊ „Ò– ¡Ù ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ŒÁ‹Ã
∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ©Æ¬˝Æ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ŒÙ„⁄UË
ŸËÁà ∑§Ù Œ‡ÊʸÃÊ „Ò– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U •Ê⁄UˇÊáÊ
’øÊ•Ù¥ ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà ©Æ¬˝Æ ∑‘§ ‚¥ÿÙ¡∑§Ù¥
•flœapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U fl◊ʸ, ᝒ ∑‘§Æ’ËÆ ⁄UÊ◊, «ÊÆ
⁄UÊ◊ ‡ÊéŒ ¡Ò‚flÊ⁄UÊ, •Ê⁄UƬËÆ ∑‘§Ÿ, ‡ÿÊ◊
‹Ê‹, •ÁŸ‹ ∑§È◊Ê⁄U, •ã¡ŸË ∑§È◊Ê⁄U,
‹appleπ⁄UÊ◊, ÁŒŸapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U, üÊË◊ÃË ⁄UËŸÊ ⁄U¡∑§,
Á¡ÃappleãŒ˝ ∑§ŸıÁ¡ÿÊ, ’ŸË Á‚¥„ fl •‡ÊÙ∑§
‚ÙŸ∑§⁄U Ÿapple •¬Ÿapple ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ øÊ„apple
fl„ ¬Êfl⁄U ∑§Ê¬Êapple¸⁄Uapple‡ÊŸ „Ù, ∑§ÎÁ· Áfl÷ʪ „Ù,
ªÛÊÊ Áfl÷ʪ „Ù, ◊á«Ë Áfl÷ʪ „Ù ÿÊ Á‡ÊˇÊÊ
Áfl÷ʪ „Ù– íÿÊŒÊÃ⁄U Áfl÷ʪ٥ ◊apple¥ fl„Ê¥ ∑‘§
ŒÁ‹Ã ∑§ÊÁ◊¸∑§ ‚¥ª∆ŸÙ¥ fl ŒÁ‹Ã ∑§ÊÁ◊¸∑§Ù¥
mÊ⁄UÊ ’Ò∑§‹Êª ¬ŒÙÛÊÁà ‚ê’ãœË •ÕflÊ ∞◊Æ
ŸÊª⁄UÊ¡ ∑‘§‚ ◊apple¥ ¬ÊÁ⁄Uà ◊ÊÆ ‚Ȭ˝Ë◊ ∑§Ù≈U¸ ∑‘§
‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ÁŸáʸÿ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ÁŸÿ◊ÊŸÈ‚Ê⁄U
Á⁄Ufl≈U¸ Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ¡Ù ÷Ë ¬˝ÊÕ¸ŸÊ.¬òÊ ÁŒÿapple
¡Ê ⁄U„apple „Ò¥∞ •ı⁄U ©‚ ¬⁄U ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑§⁄UŸapple
∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ¬⁄UãÃÈ ©‚ ¬⁄U
•Ê⁄UˇÊáÊ Áfl⁄UÙœË ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË
∑§Ù߸ äÿÊŸ Ÿ„Ë¥ Œapple ⁄U„apple „Ò¥– ©‚∑§Ê ◊ÈÅÿ
∑§Ê⁄UáÊ ÿ„ ÷Ë „Ò Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ê ∑§ÊÁ◊¸∑§ ŒÙ
ªÈ≈UÙ¥ ◊apple¥ ’¥≈U ªÿÊ „Ò– ∞∑§ •Ê⁄UˇÊáÊ ‚◊Õ¸∑§
•ı⁄U ŒÍ‚⁄UÊ •Ê⁄UˇÊáÊ Áfl⁄Uٜ˖ flø◊ÊŸ ◊apple¥
‚÷Ë Áfl÷ʪ٥ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UŸapple
ªÙ◊ÃË ◊apple¥ ‚Ëœapple Áª⁄U ⁄U„Ê ‡Ê„⁄U ∑‘§ ŸÊ‹Ù¥ ∑§Ê ¬ÊŸË
‹πŸ§ – Áfl∑§Ê‚ ¬˝ÊÁœ∑§⁄UáÊ Á¡‚ Á⁄Ufl⁄U » ¥˝≈U «applefl‹apple¬◊apple¥≈U ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’«∏apple-’«∏apple
ŒÊflapple ∑§⁄U ⁄U„Ê •ı⁄U ’«∏apple-’«∏apple å‹ÊŸ ’ŸÊ ⁄U„Ê „Ò, ©‚∑§Ù ‹ÊªÍ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬„‹Ë
¡M§⁄Uà ªÙ◊ÃË ∑§Ù ÁŸ◊¸‹ ∑§⁄UŸÊ „Ò– ◊ª⁄U fl„ „ÙÃÊ Ÿ„Ë¥ ÁŒπ ⁄U„Ê „Ò– ‡Ê„⁄U ∑‘§
•Áœ∑§Ê¥‡Ê ŸÊ‹Ù¥ ∑§Ê ª¥ŒÊ ¬ÊŸË ªÙ◊ÃË ◊apple¥ ‚Ëœapple Á’ŸÊ ‡ÊÙÁœÃ Á∑§∞ Áª⁄UÊÿÊ ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥–
÷⁄UflÊ⁄UÊ ‚Ëfl⁄Uapple¡ ≈˛Ë≈U◊apple¥≈U å‹Ê¥≈U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ∑§Ê◊ÿÊ’ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬Ê ⁄U„Ê „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ •÷Ë
‚Ëfl⁄Uapple¡ ‹Êߟ ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§Ê» Ë ’∑§ÊÿÊ „Ò– ∞apple‚apple ◊apple¥ Ã≈UÙ¥ ∑‘§ ‚È¥Œ⁄UË∑§⁄UáÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¡Ù
flÊ’ ÁŒπÊ∞ ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥, ©Ÿ∑§Ê ¬Í⁄UÊ „ÙŸÊ ŒÍ⁄U ∑§Ë ∑§ı«∏Ë „Ò– Sflë¿ ªÙ◊ÃË ∑‘§ ¡Ù ’«∏apple-
’«∏apple ŒÊflapple „Ò¥ fl„ œ⁄UÊË ¬⁄U Œ◊ ÃÙ«∏Ãapple Ÿ¡⁄U •ÊÃapple „Ò¥– ‹πŸ§ ∑§Ë ¡ËflŸ ŒÊÁÿŸË ◊apple¥
‚÷Ë w| ŸÊ‹Ù¥ ∑‘§ ÷⁄UflÊ⁄UÊ •ı⁄U Œı‹Ãª¥¡ ∞‚≈UË¬Ë ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ‡ÊÙœŸ ∑‘§ ’ÊŒ „Ë
ªÙ◊ÃË ◊apple¥ Áª⁄UÊ∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ ŒÊflapple ∑§Ù ªÙ◊ÃË ŸŒË ¡‹ ‚¥⁄UˇÊáÊ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„Ë
Sflÿ¥‚appleflË ‚¥SÕÊ ‹Ù∑§÷Ê⁄UÃË Ÿapple ¬Í⁄UË Ã⁄U„ Ÿ∑§Ê⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
❑ w Á‚Ãê’⁄U vz ∑§Ù ãÿÍŸÃ◊ ◊¡ŒÍ⁄UË ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ù
‹apple∑§⁄U „«∏ÃÊ‹ ∑§⁄Uapple¥ªË— Áª⁄UË‡Ê ¬Êá«appleÿ
∑‘§ ¬¥¡Ë⁄UË(¬ÈCÊ„Ê⁄U) ∑§Ê •Ê¬ÍÁø ŒappleŸapple
flÊ‹apple, ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù ◊apple •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë
∑§Êÿ¸∑§òÊË ∑§Ê ◊ÊŸŒappleÿ ⁄UÙ∑‘§ ¡ÊŸapple fl
◊Ÿ◊ÊŸapple …¥ª ‚apple ∑§Ê≈Uapple ¡ÊŸapple, ∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÙ¥
‚apple ¬˝ÁÃ◊Ê„ ¬Ù·Ê„Ê⁄U fl „ÊÚ≈U∑§ÈÄU« ∑‘§
ŸÊ◊ ¬⁄U fl‚Í‹Ë, •ÊÚÁ«≈U ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U
fl‚Í‹Ë, •ãÿ ◊ŒÙ, ªÙŒ ÷⁄UÊÿË,
•Ûʬ˝Ê‚Ÿ, ’Ê‹ ÁŒfl‚, ªáÊÃ¥òÊ ÁŒfl‚,
¬Ù·Ê„Ê⁄U …È‹Ê߸, ÷flŸ Á∑§⁄UÊÿapple •ÊÁŒ
◊ŒÙ ◊apple ¡Ù ¬Ò‚Ê Á◊‹ÃÊ „Ò, ©‚◊apple •flÒœ
fl‚Í‹Ë ∑§⁄UÊ∑§⁄U ߟ∑§Ê ©à¬Ë«∏Ÿ Á∑§ÿÊ
¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ∑§Êÿ¸∑§ÁòÊÿÊÚ ÁflªÃ˜
∞∑§ ‚#Ê„ ‚apple ‹ˇÊ◊áÊ ◊apple‹Ê ◊Ҍʟ ◊apple
÷Íπapple-åÿÊ‚apple •¬ŸË ◊Ê¥ªÙ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ
◊apple ‡ÊÊÁãìÍáʸ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò ¬⁄UãÃÈ
‚⁄U∑§Ê⁄U ©Ÿ∑‘§ ¬˝Áà ©ŒÊ‚ËŸ „Ò, Á¡‚∑‘§
Áfl⁄UÙœ SflM§¬ ÿ„ ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ªÿÊ
„Ò Á∑§ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ •ÊÿÙÁ¡Ã
ÁŒŸÊ¥∑§-Æ| fl vÆ Á‚Ãê’⁄U ‡E¡Ÿ
‹πŸ§ – •Ê¡∏ÊŒ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§
¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ ’‚¥Ã ÿÊŒfl Ÿapple ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥
∑‘§ flŸ ⁄UÒ¥∑§ flŸ ¬apple¥‡ÊŸ ∑‘§ ◊‚‹apple ¬⁄U ∑‘§¥Œ˝
flÊ‹apple ◊ÊŸÁ‚∑§ÃÊ ∑‘§ ©ëøÊÁœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ vz Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ ¬⁄U ∑§È∆Ê⁄UÊÉÊÊà ∑‘§
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù •Ê«∏apple „ÊÕÙ¥ ‹appleÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§
„ÊÕ ◊apple¥ ¬Í⁄UË ’ʪ«Ù⁄U „Ò, Á¡Ÿ∑‘§ mÊ⁄UÊ ◊Ÿ◊ÊŸapple Áπ‹Ê» Áfl⁄UÙœ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ fl ⁄UÒÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË
∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥ ∑‘§ flŸ ⁄UÒ¥∑§ flŸ
Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ‹ª÷ª •ÁãÃ◊ ø⁄UáÊ ◊apple¥ „Ò–
¬apple¥‡ÊŸ ∑‘§ •¬Ÿapple flÊŒapple ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ‚apple ◊È∑§⁄U
‚«∏∑§ „ÊŒ‚Ù¥ ◊apple¥ ŒÙ ∑§Ë ◊ıÃ
ŸÊ∑§Ê •ı⁄U ªÙ‚Ê߸ª¥¡ ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ∞¥
‹πŸ – ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ ŸÊ∑§Ê
•ı⁄U ªÙ‚Ê߸ª¥¡ ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ’apple∑§Ê’Í
„Ù∑§⁄U ‚«∏∑§ ¬⁄U » ⁄Uʸ≈UÊ ÷⁄UŸapple flÊ‹apple
flÊ„ŸÙ¥ Ÿapple ‚«∏∑§ „ÊŒ‚Ù¥ ◊apple¥ ŒÙ ‹ÙªÙ¥
∑§Ë Á¡¥ŒªË ¿ËŸ ‹Ë– ‚ÍøŸÊ ¬⁄U ¬„È¥øË
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ŒÙŸÙ¥ ‡Êfl ¬ÙS≈U◊Ê≈U¸◊ „Ê©‚
÷apple¡ ÁŒÿapple– ŸÊ∑§Ê ߥS¬appleÄU≈U⁄U ⁄UÊ◊ ¬˝ŒË¬
ÿÊŒfl Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ‚•ÊŒÃª¥¡ ∑‘§
◊¥‚Í⁄U Ÿª⁄U ◊Ҍʟ ∞‹∞ø πÊŸ
ÁŸflÊ‚Ë ¬˝‡ÊÈŸ ∑§È◊Ê⁄U (w}) ¬apple‡Êapple ‚apple
ÁŸ¡Ë øÊ‹∑§ ÕÊ– ◊¥ª‹flÊ⁄U ë∏∑‘§
Á∑§‚Ë ∑§Ê◊ ‚apple fl„ S∑§Í≈UË ‚apple øÊ⁄U’ʪ
¡Ê ⁄U„Ê ÕÊ–
ß‚Ë Œı⁄UÊŸ «Ë∞flË ∑§ÊÚ‹apple¡ ∑‘§
¬Ê‚ Ãapple¡ ⁄U ÃÊ⁄U ’apple∑§Ê’Í ≈˛∑§ Ÿapple S∑§Í≈UË
◊apple¥ ≈UP§⁄U ◊Ê⁄U ŒË– ≈UP§⁄U ßÃŸË ¡’⁄UŒSÃ
ÕË Á∑§ ¬˝‡ÊÍŸ ©¿‹ ∑§⁄U ŒÍ⁄U ¡Ê Áª⁄U
•ı⁄U ’Êß∑§ ∑‘§ ¬⁄Uπëøapple ©«∏ ª∞–
¬˝‡ÊÍŸ ∑§Ù πÍŸ ‚apple ‹Õ¬Õ „Ê‹Ã ◊apple¥
‚«∏∑§ ¬⁄U ë∏¬ÃÊ Œappleπ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚
ÁŒfl‚ •Á÷ÿÊãÿ fl vx Á‚Ãê’⁄U ‚apple
¬˝Ê⁄Uê÷ ¬ÙÁ‹ÿÙ •Á÷ÿÊãÿ ∑§Ê ¬˝Œapple‡Ê
∑‘§ ¬ıŸapple øÊ⁄U ‹Êπ •ÊÚªŸ’ÊÁ«∏ÿÊ ¬Íáʸ
’Á„c∑§Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥ªË ÃÕÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ◊Ê¥ª
∑§⁄UÃË „Ò Á∑§ ÷˝CÊøÊ⁄U fl ÃʟʇÊÊ„Ë ∑‘§
¬˝ÃË∑§ ÁŸŒapple‡Ê∑§ •ÊŸãŒ ∑§È◊Ê⁄U Á‚¥„ ∑§Ù
Ãà∑§Ê‹ „≈UÊ∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ ÁflûÊËÿ fl
¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ ∑§ÊÿÊapple¸ ∑§Ë ¡ÊÚø ∑§⁄UÊÿË
¡Êÿ– œ⁄UŸapple ∑‘§ •Ê¡ ‚ÊÃflapple¥ ÁŒŸ
∑§ÊŸ¬È⁄U ◊á«‹ ∑§Ë ÃÕÊ ‚„Ê⁄UŸ¬È⁄U
◊á«‹ ∑§Ë ¬ÊÚø ‚ı •ÊÚªŸ’Ê«∏Ë
∑§Êÿ¸∑§òÊË ∞fl¥ ‚„ÊÁÿ∑§Êÿapple üÊË◊ÃË
‚ʪ⁄UflÃË ÿÊŒfl, ⁄UËÃÊ ŒËÁˇÊÃ, ©·Ê
ŒappleflË, ‚ÈÁ¬˝ÿÊ Á◊üÊÊ, •ã¡Í ÿÊŒfl ∑‘§
ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ œ⁄UŸÊ ŒË– ‚÷Ê ∑§Ù •ãÿ
¬ŒÊÁœ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡apple‡Ê ‡Ê◊ʸ ©¬ÊäÿˇÊ,
’Ê‹apple‡Ê ‚ÒŸË ∑§Êÿ¸flÊ„∑§ •äÿˇÊ, ŸË‹◊
¬Êá«appleÿ ◊„Ê◊¥òÊË, ⁄UÊ◊ŒappleflË fl◊ʸ,
‚¥ª∆Ÿ◊¥òÊË Ÿapple ÷Ë ‚ê’ÙÁœÃ Á∑§ÿÊ–
∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥ ∑‘§ flŸ ⁄UÒ¥∑§ flŸ ¬apple¥‡ÊŸ
∑‘§ •¬Ÿapple flÊŒapple ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ‚apple ◊È∑§⁄U ⁄U„Ë— ’‚¥Ã
∑§Ù ‚ÍøŸÊ ŒË– ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚
Ÿapple •ÊŸŸ-»ÊŸŸ ◊appleapple¥ ©‚apple ∞∑§ ÁŸ¡Ë
•S¬ÃÊ‹ ¬„È¥øÊÿÊ, ¡„Ê¥ ∑§È¿ Œapple⁄U
ß‹Ê¡ ∑‘§ ’ÊŒ ©‚∑§Ë ‚Ê¥‚apple¥ Õ◊
ªÿË– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ‚apple‹»ÙŸ ‚apple ©‚∑§Ë
Á‡ÊŸÊ à ∑§⁄UÃapple „È∞ ¬Á⁄UflÊ⁄U flÊ‹Ù¥ ∑§Ù
‚ÍøŸÊ ŒË– ◊ÎÃ∑§ ∑‘§ ÷Ê߸ ’é‹Í Ÿapple
’ÃÊÿÊ Á∑§ ¬˝‡ÊÍŸ ∑§Ë ∑§⁄UË’ «apple… ◊Ê„
¬„‹apple „Ë ◊Á‹„Ê’ÊŒ ÁŸflÊ‚Ë ∞∑§
ÿÈflÃË ‚apple ‚ªÊ߸ „È߸ ÕË •ı⁄U „Ê‹ ◊apple¥
„Ë ©‚∑§Ë ‡ÊÊŒË „ÙŸapple flÊ‹Ë ÕË– fl„Ë¥
„ÊŒ‚apple ∑‘§ ’ÊŒ ≈˛∑§ øÊ‹∑§ flÊ„Ÿ
‚◊appleà ◊ı∑‘§ ‚apple »⁄UÊ⁄U „Ù ªÿÊ–
©œ⁄U,ªÙ‚Êߥª¥¸¡ ∑‘§ ª¥ªÊª¥¡ ŸÊ‹Ê ¬Ê⁄U
ŒÙ ’Êß∑§Ù¥ ∑§Ë •Ê◊Ÿapple-‚Ê◊Ÿapple Á÷«∏¥Ã
„Ù ªÿË–
⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •Ê¡∏ÊŒ ÷Ê⁄UÃ
∑§Ê¥ª˝apple‚ mÊ⁄UÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U Œ’Êfl ’ŸÊÿÊ
¡Ê∞ªÊ Á∑§ fl„ flŸ ⁄UÒ¥∑§ flŸ ¬apple¥‡ÊŸ ¬⁄U •¬Ÿapple
flÊŒapple ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄Uapple– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U üÊË
ÿÊŒfl Ÿapple ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ß‚ ◊Ègapple ∑§Ù ¡ÀŒË ‚apple
¡ÀŒË •ı⁄U ∞∑§ ÁŸÁpà ‚◊ÿ‚Ë◊Ê ∑‘§ ÷ËÃ⁄U
ÁŸ¬≈UÊŸapple ∑§Ê •ŸÈ⁄UÙœ Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
∑§Ë flÙ ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ vy •ªSÃ
∑§Ù ¬ÈÁ‹‚ mÊ⁄UÊ ∑§Ë ªÿË ’Œ‚‹Í∑§Ë ‚apple
•Ê„à „Ò¥– ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ë ß‚ „⁄U∑§Ã ‚apple ‚appleŸÊ
•ı⁄U ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥ ∑‘§ ◊ŸÙ’‹ ¬⁄U •‚⁄U
¬«∏Ê „Ò–
ßÃŸÊ ‚◊ÿ ’Ëßapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë ß‚
◊Ègapple ∑§Ê ‚◊ʜʟ Ÿ„Ë¥ „ÙŸapple ‚apple „◊apple¥ ÁŸ⁄UʇÊÊ
„È߸ „Ò– „◊ ß‚ ◊Ègapple ¬⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥
∑‘§ ‚ÊÕ „Ò¥ •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ãÿÊÿÙÁøà ◊Ê¥ª ∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ß‚
◊Ègapple ∑§Ù ¡ÀŒË ‚apple ¡ÀŒË ∞∑§ ‚◊ÿ‚Ë◊Ê
∑‘§ ÷ËÃ⁄U ÁŸ¬≈UÊŸapple ∑§Ê •ŸÈ⁄UÙœ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ ß‚◊apple¥ •ı⁄U Œapple⁄UË ∑§⁄UŸapple ‚apple ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥
•ı⁄U ÃËŸÙ¥ ‚appleŸÊ•Ù¥ ∑§Ê ◊ŸÙ’‹ Áª⁄UappleªÊ–
Œapple‡Ê ∞apple‚Ë ÁSÕÁà ∑§Ù Ÿ„Ë¥ ’ŒÊ¸‡Ã ∑§⁄U
‚∑§ÃÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿ„ •Êpÿ¸ ∑§Ë ’ÊÃ
„Ò Á∑§ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù¥ ∑§Ë ß‚
◊Ê¥ª ¬⁄U äÿÊŸ Ÿ„Ë¥ Œapple ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ÿ„ ‚¥flappleŒŸ‡ÊË‹ ◊‚‹Ê „Ò •ı⁄U ß‚∑‘§
Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U Œ’Êfl ’ŸÊÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
•Ê¡∏ÊŒ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê¥ª˝apple‚ ¬Ífl¸ ‚ÒÁŸ∑§Ù ∑§Ë ß‚
¡Êÿ¡∏ ◊Ê¥ª ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊apple¥ Œapple‡Ê ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ
Á„S‚Ù¥ ◊apple¥ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UappleªË–

iwokZapy ehfM;k ,lksfl,'ku (fgUnh nSfud)
∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ÿÊŸË «Ê¥‚,
» Ÿ, Á⁄UŒ◊ •ı⁄U „appleÀÕ
SflSÕ •ı⁄U ‚È¥Œ⁄U ÁŒπŸapple ∑‘§ ŸÈSπapple ŒÊŒË
◊Ê¥ ∑‘§ Á¬≈UÊ⁄Uapple ‚apple ‹apple∑§⁄U •ÊœÈÁŸ∑§ ‚Ê¡Ù-
‚Ê◊ÊŸ ◊apple¥ Á’π⁄Uapple ¬«∏apple „Ò¥– ¬˝àÿapple∑§ ‚◊ÿ,
∑§Ê‹ ◊apple¥ ‚È¥Œ⁄UÃÊ ∑§Ê ¬Ò◊ÊŸÊ ÷Ë ¬Á⁄UflÁøÃ
„È•Ê „Ò– ¡„Ê° ¬˝ÊøËŸ ‚◊ÿ ◊apple¥ ª„ŸÙ¥ ‚apple
‹∑§Œ∑§, ‹„⁄UÊÃË ∑‘§‡Ê ⁄UÊÁ‡Ê ‚apple ‚È‚Áí¡Ã,
‚¡Ë‹Ë-‹¡Ë‹Ë ‚È¥ŒÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê flø¸Sfl ÕÊ
ÃÙ •Ê¡ ≈UÊ߸≈U ¡Ë¥‚œÊ⁄UË, ‹¥’Ë, ŒÈ’‹Ë,
¿⁄U„⁄UË ∑§ÊÿÊ ‚È¥Œ⁄UÃÊ ∑‘§ ◊ÊŸŒ¥« ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹
„Ò– ¬˝àÿapple∑§ SòÊË •¬ŸË ‚È¥Œ⁄UÃÊ ∑‘§ ¬˝Áà ‚¡ª
„Ò– •Áœ∑§ øÈSÃ-ŒÈL§Sà ⁄U„Ÿapple ∑‘§ Á‹∞
«ÊßÁ≈U¥ª, ÿÙª, √ÿÊÿÊ◊ ÿÊ ∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ∑§Ê
‚„Ê⁄UÊ ‹appleÃË „Ò– ’…∏Ãapple „È∞ fl¡Ÿ ÿÊ ÕÈ‹ÕÈ‹
‡Ê⁄UË⁄U ‚apple Áø¥Ãʪ˝SÃ, ‚ŒÒfl ©ŒÊ‚ •ı⁄U Õ∑§Ê
„È•Ê ◊„‚Í‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë ÁSòÊÿÊ¥ ÃÕÊ ¡Ù
•¬ŸË √ÿSÃÃÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ √ÿÊÿÊ◊ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U
¬ÊÃË ÿÊ ’apple«ı‹ ∑§ÊÿÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ÿÙª ÄU‹Ê‚,
„appleÀÕ ÄU‹’ ¡ÊŸapple ◊apple¥ ‚¥∑§Ùø ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë
ÁSòÊÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ∞⁄UÙÁ’ÄU‚ fl⁄UŒÊŸ ‚ÊÁ’Ã
„È•Ê „Ò– ∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ÿÊŸË ‚¥ªËà ∑§Ë œÈŸ
¬⁄U Á∑§∞ ¡ÊŸapple flÊ‹apple √ÿÊÿÊ◊– ∞⁄UÙÁ’ÄU‚
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸ Áfl‡Êapple· ‚Ê¡Ù-‚Ê◊ÊŸ
∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „ÙÃË– ’‚ ¬ÿʸ# SÕÊŸ
„Ù, ß‚ „appleÃÈ •Ê¬ ∑§◊⁄Uapple ‚apple »ŸË¸ø⁄U „≈UÊ∑§⁄U
SÕÊŸ ’ŸÊ ‚∑§ÃË „Ò– ¬ÊÚ¬, ⁄UÊÚ∑§, ¡Ê¡
‚¥ªËà ∑§Ê ∑§Ù߸ ∑Ò§‚apple≈U ÿÊ ∑§áʸÁ¬˝ÿ œÈŸ
ÃÕÊ Ãapple¡ ‹ÿ flÊ‹Ê ∑§Ù߸ ÷Ë ∑Ò§‚apple≈U ‹apple∑§⁄U
©‚Ë •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ŸÎàÿ ∑§⁄Uapple¥– ∑Ò§‚apple≈U ‹appleÃapple ‚◊ÿ
ß‚ ’Êà ∑§Ê äÿÊŸ •fl‡ÿ ⁄Uπapple¥ Á∑§ √ÿÊÿÊ◊
∑‘§ ‚◊ÿ Á¡Ÿ •¥ªÙ¥ ∑§Ù Á⁄Uk ¬⁄U ÁÕ⁄U∑§Ÿ
ŒappleŸÊ „Ò ©‚∑‘§ Á‹∞ ‚„Ë Á⁄Uk •ı⁄U ‚¥ªËÃ
©‚ ∑Ò§‚apple≈U ◊apple¥ •fl‡ÿ „Ù– ߟ œÈŸÙ¥ ¬⁄U
¡ÊÚÁª¥ª, ⁄UÁŸ¥ª, ‚ÊßÁ∑§Á‹¥ª, ÃÒ⁄UÊ∑§Ë, ¡Ò‚Ë
ªÁà ◊apple¥ ÁÕ⁄U∑§Ÿ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ß‚ „appleÃÈ
¡appleŸ»ı¥«Ê mÊ⁄UÊ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§∞ ª∞ ‹ÿÊà◊∑§
ÿÙª √ÿÊÿÊ◊ ∑§Ë ∑Ò§‚apple≈U ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ©¬‹éœ
„Ò– ÷Ê⁄UÃËÿ Á‚Ÿapple •Á÷ŸappleòÊË ⁄UappleπÊ Ÿapple ÷Ë
∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ¬⁄U ∞∑§ •ÊÚÁ«ÿÙ ∑Ò§‚apple≈U ◊Êߥ«
∞¥« ’ÊÚ«Ë ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ß‚◊apple¥ ÿÙª •ı⁄U
√ÿÊÿÊ◊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ∑‘§ Á‹∞ œÈŸ
ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë „Ò– •ŸËÃÊ ⁄UÊ¡, Á‡ÊÀ¬Ê ‡Êapple^Ë Ÿapple
÷Ë flËÁ«ÿÙ ∑Ò§‚apple≈U ÃÒÿÊ⁄U Á∑§∞ „Ò¥– ∞⁄UÙÁ’ÄU‚
√ÿÊÿÊ◊ •∑‘§‹apple ÷Ë Á∑§∞ ¡Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥ •ı⁄U
‚◊Í„ ∑‘§ ‚ÊÕ ÷Ë– ‚◊Í„ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
•‹ª „Ë ◊¡Ê „Ò– ‚#Ê„ ◊apple¥ ÃËŸ-øÊ⁄U ’Ê⁄U
ÿÊ ‚◊ÿ ©¬‹éœ „ÙŸapple ¬⁄U ¬˝ÁÃÁŒŸ ÷Ë
√ÿÊÿÊ◊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– flÒ‚apple ÷Ë
•¬appleˇÊÊ∑§Îà ߂◊apple¥ ’„Èà „Ë ∑§◊ ‚◊ÿ ‹ªÃÊ
„Ò– ‹ª÷ª Œ‚ ‚apple ’Ë‚ Á◊Ÿ≈U ‹ªÃapple „Ò¥–
∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò
Á∑§ flapple ß‚ •ŸÍ∆apple ŸÎàÿ √ÿÊÿÊ◊ ‚apple ß-◊Ÿ
∑§Ë ¬˝‚ÛÊÃÊ ◊„‚Í‚ ∑§⁄UÃapple „Ò¥ •ı⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U
¡◊Ë •ŸÊfl‡ÿ∑§ ø’˸ ªÊÿ’ „Ù ¡ÊÃË „Ò–
ßã„apple¥ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸ Á‡ÊˇÊ∑§ „Ù ÿ„
ŸæèÜ´·¤æ§ü âÚUÁ×è´ ÂÚU ww
âæÜ ÕæÎ Ÿæë´¹Üæ ÁèÌæ ÖæÚUÌ
∑§Ù‹¥’Ù – ÷Ê⁄Uà ∑§Ê üÊË‹¥∑§Ê߸
‚⁄U¡◊Ë¥ ¬⁄U ≈UappleS≈U üÊÎ¥π‹Ê ¡Ëßapple
∑§Ê Á¬¿‹apple ww ‚Ê‹ ‚apple ø‹Ê •Ê
⁄U„Ê ß¥Ã¡Ê⁄U •Ê¡ ÿ„Ê¥ ÃË‚⁄Uapple •ı⁄U
•¥ÁÃ◊ ≈UappleS≈U ◊Òø ◊apple¥ vv| ⁄UŸ ‚apple
’«∏Ë ¡Ëà Œ¡¸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë
πà◊ „Ù ªÿÊ– üÊË‹¥∑§Ê߸ ∑§#ÊŸ
∞¥¡apple‹Ù ◊ÒâÿÍ¡ (vvÆ) •ı⁄U ∑§È‡ÊÊ‹ ¬⁄Uapple⁄UÊ (|Æ) Ÿapple ¿∆apple Áfl∑‘§≈U ∑‘§ Á‹ÿapple
vxz ⁄UŸ ¡Ù«∏∑§⁄U ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ¡Ëà ∑§Ê ߥáÊ⁄U ’…∏ÊÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ flapple Áfl⁄UÊ≈U
∑§Ù„‹Ë ∑§Ë ≈UË◊ ∑§Ù ßÁÄʂ ⁄UøŸapple ‚apple Ÿ„Ë¥ ⁄UÙ∑§ ¬Êÿapple– üÊË‹¥∑§Ê Ÿapple •¬Ÿapple
•ÊÁπ⁄UË ¬Ê¥ø Áfl∑‘§≈U w{ ⁄UŸ ∑‘§ •¥Œ⁄U ª¥flÊÿapple •ı⁄U x}{ ⁄UŸ ∑‘§ ‹ˇÿ ∑‘§
‚Ê◊Ÿapple ©‚∑§Ë ¬Í⁄UË ≈UË◊ w{} ⁄UŸ ¬⁄U •Ê©≈U „Ù ªÿË– ⁄UÁflø¥Œ˝Ÿ •ÁEŸ Ÿapple {~
⁄UŸ Œapple∑§⁄U øÊ⁄U Áfl∑‘§≈U Á‹ÿapple ¡’Á∑§ ߇Êʥà ‡Ê◊ʸ xw ⁄UŸ ∑‘§ ∞fl¡ ◊apple¥ ÃËŸ
Áfl∑‘§≈U „ÊÁ‚‹ ∑§⁄U∑‘§ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ÿ„ Œı⁄UÊ ∞ÁÄÊÁ‚∑§ ’ŸÊ ÁŒÿÊ– ÷Ê⁄Uà Ÿapple
ß‚‚apple ¬„‹apple v~~x ◊apple¥ ◊Ù„ê◊Œ •¡„M§gËŸ ∑§Ë •ªÈflÊ߸ ◊apple¥ üÊË‹¥∑§Ê߸ œ⁄UÃË
¬⁄U v-Æ ‚apple ¡Ëà Œ¡¸ ∑§Ë ÕË– ÿ„ ¬„‹Ê •fl‚⁄U „Ò ¡’Á∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ ≈UË◊ Ÿapple
ÁflŒapple‡ÊË ‚⁄U¡◊Ë¥ ¬⁄U ‡ÊÈM§ ◊apple¥ Á¬¿«∏Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ üÊÎ¥π‹Ê ¡ËÃË– üÊË‹¥∑§Ê Ÿapple ªÊ‹apple
◊apple¥ ¬„‹Ê ≈UappleS≈U ◊Òø {x ⁄UŸ ‚apple ¡ËÃÊ ÕÊ ¡’Á∑§ ÷Ê⁄Uà Ÿapple ß‚∑‘§ ’ÊŒ ¬Ë ‚Ê⁄UÊ
•Ùfl‹ ◊apple¥ ŒÍ‚⁄Uapple ◊Òø ◊apple¥ w|} ⁄UŸ ‚apple ¡Ëà Œ¡¸ ∑§Ë ÕË– ÷Ê⁄Uà Ÿapple ß‚‚apple ¬„‹apple
wÆÆv ◊apple¥ •ÊÚS≈˛appleÁ‹ÿÊ ∑‘§ Áπ‹Ê» ÉÊ⁄Uapple‹Í ‚⁄U¡◊Ë¥ ÃËŸ ≈UappleS≈U ◊ÒøÙ¥ ∑§Ë üÊÎ¥π‹Ê
◊apple¥ ¬„‹Ê ◊Òø ª¥flÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ w-v ‚apple ¡Ëà Œ¡¸ ∑§Ë ÕË– ¬⁄Uapple⁄UÊ Ÿapple øÊÿ ∑‘§
ÁflüÊÊ◊ ‚apple ∆Ë∑§ ¬„‹apple •¬ŸË ∞∑§Êª˝ÃÊ πÙÿË– ÷Ê⁄Uà ÃË‚⁄Uapple ‚òÊ ∑‘§ ‡ÊÈM§ ◊apple¥
¡’ ŸÿË ªapple¥Œ ‹apple∑§⁄U ©Ã⁄UÊ ÃÙ ◊ÒâÿÍ¡ ÃË‚⁄UË ªapple¥Œ ¬⁄U ¬flappleÁ‹ÿŸ ‹ı≈U ªÿapple
Á¡‚‚apple ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ¡Ëà ◊„¡ •ı¬øÊÁ⁄U∑§ÃÊ ⁄U„ ªÿË ÕË– •ÁEŸ Ÿapple ¬⁄Uapple⁄UÊ ∑§Ù
•Ê©≈U ∑§⁄U∑‘§ Áfl∑‘§≈U Áª⁄UŸapple ∑§Ê Á‚‹Á‚‹Ê ‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ ¡’Á∑§ ߇Êʥà Ÿapple
◊ÒâÿÍ¡ ∑§Ë œÒÿ¸¬Íáʸ ¬Ê⁄UË ∑§Ê •¥Ã ∑§⁄U∑‘§ ≈UappleS≈U ◊ÒøÙ¥ ◊apple¥ •¬ŸÊ wÆÆflÊ¥ Áfl∑‘§≈U
Á‹ÿÊ– ÷Ê⁄Uà Ÿapple ŸÿË ªapple¥Œ ‹appleŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∑‘§fl‹ ¬Ê¥ø •Ùfl⁄U ◊apple¥ ’Ê∑§Ë ’øapple øÊ⁄U
Áfl∑‘§≈U ÁŸ∑§Ê‹ ÁŒÿapple– øappleÃappleE⁄U ¬È¡Ê⁄UÊ ∑§Ù ◊ÒŸ •Ê» Œ ◊Òø øÈŸÊ ªÿÊ– ß‚
≈UappleS≈U ‚apple •¥ÁÃ◊ ∞∑§ÊŒ‡Ê ◊apple¥ flʬ‚Ë ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ß‚ ÷⁄UÙ‚apple◊¥Œ ’Ñapple’Ê¡ Ÿapple
¬„‹Ë ¬Ê⁄UË ◊apple¥ ‚‹Ê◊Ë ’Ñapple’Ê¡ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ©Ã⁄U∑§⁄U ŸÊ’ÊŒ vyz ⁄UŸ ’ŸÊÿapple
Õapple– üÊË‹¥∑§Ê Ÿapple ‚È’„ ÃËŸ Áfl∑‘§≈U ¬⁄U {| ⁄UŸ ‚apple •Êªapple πapple‹ŸÊ ‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ–
߇Êʥà ‡Ê◊ʸ ∑§Ù ÁŒŸ ∑‘§ ¬„‹apple •Ùfl⁄U ◊apple¥ „Ë ◊ÒâÿÍ¡ ∑§Ê Áfl∑‘§≈U Á◊‹ ¡ÊÃÊ
‹appleÁ∑§Ÿ ©Ÿ∑‘§ ’Ñapple ∑§Ù S¬‡Ê¸ ∑§⁄U∑‘§ Áfl∑‘§≈U∑§Ë¬⁄U Ÿ◊Ÿ •Ù¤ÊÊ ∑‘§ ŒSÃÊŸÙ¥ ◊apple¥
¬„È¥øË ªapple¥Œ ŸÙ’Ê‹ ÁŸ∑§‹ ªÿË– ÷Ê⁄Uà ∑§Ù ’„⁄U„Ê‹ ÿ„ ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ÃÙ«∏Ÿapple ◊apple¥
íÿÊŒÊ Œapple⁄U Ÿ„Ë¥ ‹ªË– ◊ÒâÿÍ¡ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§‹ ∑‘§ ŒÍ‚⁄Uapple •ÁflÁ¡Ã ’Ñapple’Ê¡
∑§ı‡Ê‹ Á‚ÀflÊ ‚È’„ Á≈U∑§∑§⁄U πapple‹Ÿapple ◊apple¥ ŸÊ∑§Ê◊ ⁄U„apple–
◊ı© Á¡◊ Ÿapple Ÿÿapple ∑§‹appleÄU‡ÊŸ ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple
‹πŸ§– •ÊœÈÁŸ∑§ÃÊ ∑‘§ ‚◊Êfl‡Ê ∑‘§ ‚ÊÕ ÄU‹ÊÁ‚∑§ S≈UÊß‹! ◊ı© Á¡◊
∑‘§ ∞Áfl∞≈U⁄U ‚ŸÇ‹Ê‚ ∑§Ê ŸflËŸÃ◊ ∑§‹appleÄU‡ÊŸ „ÙŸÙ◊appleŸÍ •¬Ÿapple ©à∑§ÎC Á«¡Êߟ
∑§Ë ’Œı‹Ã ‚fl¸üÊappleD ŒÎÁC ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃÊ „Ò •ı⁄U ÁŒŸ ∑‘§ flQ§ íÿÊŒÊ Œapple⁄U Ã∑§
’Ê„⁄U ⁄U„Ÿapple ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ÷Ë •Ê⁄UÊ◊ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ŒappleÃÊ „Ò–
¬Ù‹⁄UÊßí«å‹‚w ‹apple¥‚ ≈UappleÄUŸÙ‹ÊÚ¡Ë •ı⁄U ◊ı©ª˝appleÁ«∞¥≈U ‹apple¥‚ ∑§Ë Áfl·appleapple‡ÊÃÊ ‚apple
‹Ò‚ ŸÿÊ ∑§‹appleÄU‡ÊŸ „flÊ߸ ÁSÕà ◊‡Ê„Í⁄U „ÊŸÊ „Ê߸flapple ¬⁄U •flÁSÕà „ÙŸÙ◊appleŸÍ
πÊ«∏Ë ‚apple ¬˝appleÁ⁄Uà „Ò– ß‚ πÊ«∏Ë ◊apple¥ πÍ’‚Í⁄Uà „Á⁄UÿÊ‹Ë ∑‘§ ÃÊ¡ªË ÷⁄Uapple ⁄U¥ª Ÿ¡⁄U
•ÊÃapple „Ò¥ •ı⁄U ß‚Ë Ã⁄U„ ◊ı© Á¡◊ ∑§Ê „ÙŸÙ◊appleŸÍ ∞Áfl∞≈U⁄U flÊSÃÁfl∑§ ÃÕÊ ø≈U∑§
⁄U¥ªÙ¥ ∑§Ë ‚’‚apple S¬‡≈U ŒÎÁ‡≈U ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ∑§Ë◊× •Áœ∑§Ã◊ πÈŒ⁄UÊ Œ⁄U
v|,~~Æ/
•Êfl‡ÿ∑§ Ÿ„Ë¥– ∞⁄UÙÁ’ÄU‚ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ‚¥ªËÃ
∑‘§ ⁄UÁ‚∑§ ÃÕÊ ©lÙª¬Áà ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§
ß‚ √ÿÊÿÊ◊ ‚apple ©Ÿ◊apple¥ •Áœ∑§ øÈSÃË-»ÈÃ˸
•ÊÃË „Ò •ı⁄U flapple •Áœ∑§ „À∑§Ê ◊„‚Í‚
∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‚¥ªËà ∑§Ë ‚È◊œÈ⁄U •ÊflÊ¡ ßÊfl,
Áø¥ÃÊ ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚„Êÿ∑§ „Ò– ∞⁄UÙÁ’ÄU‚
ÁŸpÿ „Ë ¡ËflŸ ◊apple¥ •ŸÙπÊ ’Œ‹Êfl ‹ÊÃÊ
„Ò– „Ù≈U‹Ù¥, „appleÀÕ ÄU‹’Ù¥, éÿÍ≈UË ¬Ê‹¸‚¸,
ÿ„Ê¥ Ã∑§ ∑§Ë ∑§ß¸ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ÁŸ¡Ë ∑§ˇÊÊ∞°
÷Ë πÙ‹ ‹Ë „Ò¥, ¡„Ê¥ vÆÆ L§¬∞ ‚apple ‹apple∑§⁄U
zÆÆÆ L§¬∞ Ã∑§ »Ë‚ fl‚Í‹Ë ¡ÊÃË „Ò–
’ëøÊ ŒÍœ Ÿ„Ë¥ ¬ËÃÊ ÃÙ
©‚apple ’ŸÊ ∑§⁄U Œapple¥ ⁄UÙ¡ Á◊À∑§
•ª⁄U •Ê¬∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑§Ù ŒÍœ
Ÿ„Ë¥ ¬‚¥Œ „Ò ÃÙ ©Ÿ∑‘§ Á‹ÿapple ⁄UÙ¡
Á◊À∑§ ’ŸÊ∞¥– ÿ„ ⁄UÙ¡ Á◊À∑§ ÷Ê⁄UÃ
◊apple¥ ∑§Ê» Ë íÿÊŒÊ ¬˝Á‚h „Ò– ß‚
⁄UÙ¡ Á◊À∑§ ◊apple¥ ∑Ò§ÁÀ‡Ê◊ ∑§Ê»Ë ‚Ê⁄UÊ
„ÙÃÊ „Ò Á¡‚‚apple „ÁaÿÊ¥ •ı⁄U ŒÊ¥Ã
◊¡’Íà ’ŸÃapple „Ò¥– ߟ ÁŒŸÙ¥ •Ê¬∑§Ù
πÍ’ ‚Ê⁄UÊË S≈˛ÊÚ’apple⁄UË¡ Á◊‹apple¥ªË–
•Ê¬∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ¡ Á◊À∑§ ∑§Ê»Ë
¬‚¥Œ •Ê∞ªÊ– ∞∑§ ’Êà ∑§Ê äÿÊŸ
⁄Uπapple¥ Á∑§ ⁄UÙ¡ Á◊À∑§ Á’À∑§È‹ »˝apple ‡Ê „ÙŸÊ øÊÁ„ÿapple, Ã÷Ë ◊¡Ê •Ê∞ªÊ–
Á∑§ÃŸapple- v ’ŸÊŸapple ◊apple¥ ‚◊ÿ- z Á◊Ÿ≈U
‚Ê◊ª˝Ë- ∆¥«Ê ŒÍœ- v ∑§¬ ⁄UÙ¡ Á◊À∑§ ∞‚apple¥‚ - SflÊŒ•ŸÈ‚Ê⁄U øËŸË- w ∑§¬
’ÊŒÊ◊- w ¬Ë‚ ÁÉÊ‚apple „È∞ ∑§Ê¡Í- v ÁÉÊ‚Ê „È•Ê ªÊÁŸ¸‡Ê ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple S≈˛ÊÚ’apple⁄UË - v
øÊÚ¬ ÁflÁœ- ∞∑§ Áª‹Ê‚ ∆¥«Ê ŒÍœ ‹apple¥ •ı⁄U ©‚◊apple¥ ⁄UÙ¡ Á◊À∑§ ∞‚apple¥‚ •ı⁄U øËŸË
Á◊‹Ê∞¥– Á» ⁄U ß‚◊apple¥ ∑§≈Uapple „È∞ ’ÊŒÊ◊ •Ù⁄U ∑§Ê¡Í «Ê‹ ∑§⁄U •ë¿Ë Ã⁄U„ ‚apple Á◊ÄU‚ ∑§⁄Uapple¥–
•’ ß‚apple ∑§≈UË „È߸ S≈˛ÊÚ’apple⁄UË «Ê‹ ∑§⁄U ’ëøÙ¥ ∑§Ù ‚fl¸ ∑§⁄Uapple¥–
fofo/k
ª¥ªÊ ∑‘§ ©e◊
∑§Ê ⁄U◊áÊË∑§ SÕ‹
ª¥ªÙûÊ⁄UË Á„◊Ê‹ÿ ∑§Ë ªÙŒ ◊apple¥ ÁSÕà „Ò •ı⁄U ÿ„ SÕ‹ ª¥ªÊ ∑‘§ ©e◊ SÕ‹ ∑‘§
Á‹∞ πÊ‚Ê ¬˝Á‚h ÷Ë „Ò– ÿ„Ê¥ ∑‘§ Œ‡Ê¸ŸËÿ SÕ‹Ù¥ ◊apple¥ v}flË¥ ‡ÊÃÊéŒË ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ªÙ⁄UπÊ
∑§◊Ê¥«⁄U •◊⁄U Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ’ŸflÊÿÊ ªÿÊ ª¥ªÙûÊ⁄UË ◊¥ÁŒ⁄U ¬˝◊Èπ „Ò– ª¥ªÙûÊ⁄UË •¬Ÿapple
•ŸÈ¬◊ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ‚ı¥Œÿ¸ ∑‘§ Á‹∞ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ª¥ªÙûÊ⁄UË ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ◊apple¥ ÁSÕÃ
ìÙflŸ, Ÿ¥ŒŸflŸ ÃÕÊ ªÙ◊Èπ SÕ‹Ù¥ ∑§Ê ¡’ •Ê¬ ¬ÒŒ‹ ÷˝◊áÊ ∑§⁄Uapple¥ªapple ÃÙ •Ê¬∑§Ù
•ÁflS◊⁄UáÊËÿ •ŸÈ÷fl ¬˝Ê# „٪ʖ ‹¥’apple-‹¥’apple ŒappleflŒÊ⁄U flÎˇÊ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ◊äÿ ‚apple ’„ÃË
„È߸ ∆¥«Ë „flÊ ‚Ò‹ÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ê ◊Ÿ ’⁄U’‚ „Ë ◊Ù„ ‹appleÃË „Ò •ı⁄U ©ã„apple¥ ∞∑§ ‚ÈπŒ •„‚Ê‚
÷Ë ∑§⁄UÊÃË „Ò– ÿÁŒ •Ê¬ ¬fl¸ÃÊ⁄UÙ„Ë „Ò¥ ÃÙ •Ê¬∑‘§ Á‹∞ ÿ„ SÕ‹ •ı⁄U ÷Ë ’Á…∏ÿÊ „Ò–
ÿ„Ê¥ •Ê¬ Ÿ Á‚»¸ •¬ŸË ¬fl¸ÃÊ⁄UÙ„áÊ ∑§Ë ßë¿Ê ¬Í⁄UË ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥ •Á¬ÃÈ ¬˝∑§ÎÁà ∑‘§
•‹ıÁ∑§∑§ ‚ı¥Œÿ¸ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ÷Ë ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥– flÒ‚apple ÃÙ ‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊apple¥ ÿ„ SÕ‹
’»¸ ‚apple …¥∑§Ê ⁄U„ÃÊ „Ò ß‚Á‹∞ ÿ„Ê¥ ‚Ò‹ÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ∑§◊ „Ë ⁄U„ÃË „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿÁŒ
•Ê¬ •÷Ë ÿÈflÊ „Ò¥ •ı⁄U •¬Ÿapple Á◊òÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§„Ë¥ ÉÊÍ◊Ÿapple ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ’ŸÊ ⁄U„apple „Ò¥, ÃÙ
•Ê¬ ‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ◊apple¥ ª¥ªÙûÊ⁄UË ¡M§⁄U ¡Êß∞– ÿ„Ê¥ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê ÷Ë ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ◊apple¥
ÿ„Ê¥ ÿÈflÊ ‚Ò‹ÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ •Áœ∑§ ⁄U„ÃË „Ò ÃÙ •ãÿ ◊ı‚◊ ◊apple¥ ‚Ê◊Êãÿ ÃËÕ¸ÿÊÁòÊÿÙ¥
∑§Ë– ÿ„Ê¥ ∑‘§ Œ‡Ê¸ŸËÿ SÕ‹Ù¥ ◊apple¥ ª¥ªÙûÊ⁄UË ◊¥ÁŒ⁄U, Ÿ¥ŒŸflŸ, ìÙflŸ, ◊Ÿapple⁄UË, ª¥ªŸÊŸË
•ı⁄U ªÙ◊Èπ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ∑‘§ŒÊ⁄UÃÊ‹ •ÊÁŒ ¬˝◊Èπ „Ò¥– „⁄UÁ‚‹ ŸÊ◊∑§ SÕ‹ SflÊÁŒC
‚apple’Ù¥ •ı⁄U •¬ŸË ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ‚ÈãŒ⁄UÃÊ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝Á‚h „Ò– ÿ„Ê¥ ¬⁄U ¬ÿ¸≈UŸ ÁflüÊÊ◊ªÎ„ ∑‘§
‚ÊÕ „Ë ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ Áfl÷ʪ ∑§Ê ÁflüÊÊ◊ªÎ„ ∞fl¥ ÁflÀ‚Ÿ ∑§Ê≈Uapple¡ ÷Ë ◊ı¡ÍŒ „Ò Á¡‚◊apple¥
‚Ò‹ÊŸË •Ê⁄UÊ◊ »⁄U◊Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥– ‚Êà ÃÊ‹ ¬⁄U ’„Èà „Ë πÍ’‚Í⁄Uà ‚Êà ¤ÊË‹apple¥ „Ò¥– ߟ
¤ÊË‹Ù¥ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ∑§Ê Ÿ¡Ê⁄UÊ ÷Ë ’„Èà ‚È¥Œ⁄U „Ò •Ê¬ øÊ„apple¥ ÃÙ ÿ„Ê¥ ¬⁄U ’ëøÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
»Ù≈UÙ ßàÿÊÁŒ ÷Ë Áπ¥øflÊ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ¤ÊË‹ ∑‘§ ‡ÊËË ¡‹ ∑§Ê ∞∑§-ŒÍ‚⁄Uapple ¬⁄U ¿Ë≈UÊ∑§¥‡ÊË
∑§⁄UŸÊ ÷Ë ‚Ò‹ÊÁŸÿÙ¥ ∑§Ù πÍ’ ÷ÊÃÊ „Ò– «Ù«Ë ÃÊ‹ ÷Ë •ë¿Ë ¡ª„ „Ò– ß‚ ÃÊ‹ ∑§Ë
ŒÙ πÊ‚ ’ÊÃapple¥ „Ò¥– ¬„‹Ë ÃÙ ÿ„ Á∑§ ÿ„ ∞∑§ Sflë¿ ¡‹ flÊ‹Ë ¤ÊË‹ „Ò •ı⁄U ŒÍ‚⁄UË
ÿ„ Á∑§ ÿ„ ¤ÊË‹ øÊ⁄UÙ¥ •Ù⁄U ‚apple ¡¥ª‹Ù¥ ‚apple ÁÉÊ⁄UË „È߸ „Ò– •Ê¬∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ Á‹∞
’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ ß‚ ¤ÊË‹ ◊apple¥ Á„◊Ê‹ÿ ∑§Ë ¬˝Á‚h ◊¿‹Ë ≈˛Ê©≈U ÷Ë ¬Ê߸ ¡ÊÃË „Ò– ŒÿÊ⁄U
’ÈÇÿÊ‹ ÷Ë •fl‡ÿ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– ÿ„Ê¥ ÁflSÃÎà ÉÊÊ‚ ∑‘§ ◊Ҍʟ ∑§Ê ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ‚ı¥Œÿ¸
ŒappleπÃapple „Ë ’ŸÃÊ „Ò– ß‚ SÕÊŸ ∑§Ê ŸÊ◊ ’ÈÇÿÊ‹ ß‚Á‹∞ ¬«∏Ê ÄUÿÙ¥Á∑§ SÕÊŸËÿ ÷Ê·Ê
◊apple¥ íÿÊŒÊ §¥øÊ߸ ¬⁄U ÁSÕà ÉÊÊ‚ ∑‘§ ◊Ҍʟ ∑§Ù ’ÈÇÿÊ‹ „Ë ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ´ Á·∑‘§‡Ê
ÿ„Ê¥ ∑§Ê ‚’‚apple ÁŸ∑§≈UÃ◊ ⁄Uapple‹flapple S≈Uapple‡ÊŸ „Ò– •Ê¬ øÊ„apple¥ ÃÙ ª¥ªÙûÊ⁄UË Ã∑§ •ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞
‚«∏∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ÷Ë ©¬ÿÙª ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥ ¡ÙÁ∑§ ’„Èà „Ë ‚ÈÁflœÊ¡Ÿ∑§ „Ò– •Ê¬ ÿÁŒ
ÁŒÑË, ø¥«Ëª…∏, „Á⁄UmÊ⁄U, Œapple„⁄Uʌ͟ •ÊÁŒ SÕÊŸÙ¥ ∑‘§ ⁄U„Ÿapple flÊ‹apple „Ò¥ ÃÙ •Ê¬ ÿ„Ê¥ Ã∑§
•ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •¬Ÿapple flÊ„ŸÙ¥ ∑§Ê ÷Ë ¬˝ÿÙª ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥–
‚Ê» àfløÊ øÊ„ÃË „Ò¥ ÃÙ ‹ªÊßÿapple ∞嬋 ◊ÊS∑§
•ª⁄U •Ê¬ Á∑§ àfløÊ Õ∑§Ë „È߸ •ı⁄U
’apple¡ÊŸ ‚Ë ‹ªÃË „Ò ÃÙ ©‚apple ÃÈ⁄U¥Ã ø◊∑§ŒÊ⁄U
’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple •Ê¬ ∞嬋 ◊ÊS∑§ ’ŸÊ
∑§⁄U ‹ªÊ ‚∑§ÃË „Ò¥– ‚apple’ ◊apple¥ Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∞,
’Ë, ‚Ë •ı⁄U ∞¥≈UË•ÊÚÄU‚Ë«apple¥≈U ªÈáÊ ¬Ê∞ ¡ÊÃapple
„Ò¥, ¡Ù Á∑§ •Ê¬∑§Ë àfløÊ ∑§Ù ÃÈ⁄U¥Ã „Ë
ª¥ŒªË ‚apple ⁄UÊ„Ã ÁŒ‹Ê∞¥ªapple– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë
ÿapple ‚Ÿ’Ÿ¸ ‚apple ÷Ë ÁŸ¡Êà ÁŒ‹ÊÃapple „Ò¥– ß‚◊apple¥
Ç‹Ê߸∑§ÙÁ‹∑§ ∞Á‚« „ÙÃÊ „Ò ¡Ù Á∑§ àfløÊ
∑‘§ ¬Ù‚¸ ∑§Ù •¥Œ⁄U ‚apple ‚Ê» ∑§⁄UÃÊ „Ò– ‚ÊÕ
„Ë ÿapple àfløÊ ‚apple «apple« ÁS∑§Ÿ ∑§Ù ‚Ê» ∑§⁄U ∑‘§
àfløÊ ∑§Ù ªÙ⁄UÊ ’ŸÊÃÊ „Ò–
¤ÊÊßÿÊ¥ Á◊≈UÊŸapple ◊apple ß‚∑§Ê ∑§Ù߸ ¡flÊ’
Ÿ„Ë¥– ‚ÊÕ „Ë •ª⁄U àfløÊ ¬⁄U ◊È¥„Ê‚Ù¥ Ÿapple
¬⁄Uapple‡ÊÊŸ ∑§⁄U ⁄UπÊ „Ò ÃÙ ÷Ë ∞嬋 ◊ÊS∑§
’„Èà ‹Ê÷ŒÊÿ∑§ „ÙÃÊ „Ò– •ª⁄U ‚apple’ ∑‘§
ªÍŒapple ∑§Ù ◊È¥„ ¬⁄U ‹ªÊ∞¥ªapple ÃÙ ß‚∑§Ê ¬Ë∞ø
‹applefl‹ ’ŸÊ ⁄U„appleªÊ •ı⁄U Ã◊Ê◊ ÁS∑§Ÿ
ߥ»‘§ÄU‡ÊŸ ŒÍ⁄U „Ùªapple¥– ∞∑§ ‚apple’ ‹ËÁ¡ÿapple •ı⁄U
©‚∑‘§ ªÍŒapple ∑§Ù øapple„⁄Uapple ¬⁄U ¬Ë‚ ∑§⁄U wÆ
Á◊Ÿ≈U ‹ªÊßÿapple– ß‚∑‘§ ’ÊŒ øapple„⁄Uapple ∑§Ù ¬ÊŸË
‚apple œÙ ‹ËÁ¡ÿapple– œÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ øapple„⁄Uapple ¬⁄U
R§Ë◊ ‹ªÊ ‹ËÁ¡ÿapple– ÿ„ ◊ÊS∑§ „⁄U Ã⁄U„
Á∑§ ÁS∑§Ÿ ¬⁄U ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò •ı⁄U ‹Ê÷
÷Ë ¬„È¥øÊÃÊ „Ò– ‚apple’ ∑‘§ » ÊÿŒapple „Ë »ÊÿŒapple
÷Ù¡Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ‚apple’ πÊßÿapple ß‚‚apple
ŒÊ¥Ã ø◊∑§ ¡Ê∞¥ªapple– ⁄UÙ¡ÊŸÊ ‚apple’ πÊŸapple ‚apple
¤ÊÈÁ⁄U¸ÿÊ¥ Ÿ„Ë¥ ¬«∏ÃË– ÿ„ ◊ÊS∑§ ’ŸÊŸapple ∑‘§
Á‹ÿapple •ë¿Ê „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚◊apple¥ ’„Èà ‚Ê⁄UÊ
∞¥≈UË•ÊÚÄU‚Ë«apple¥≈U ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– •Ê¥πÙ¥ ∑‘§
«Ê∑§¸ ‚∑§¸‹ ∑§◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple •Ê¬
∞嬋 ∑§Ê S‹Êß‚ ∑§Ê≈U ∑§⁄U ©‚apple •Ê¥πÙ¥
¬⁄U ‹ªÊ ‚∑§ÃË „Ò¥– øapple„⁄Uapple ‚apple ∑§Ê‹apple œé’apple
•ı⁄U ¤ÊÊßÿÊ¥ Á◊≈UÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple •Ê¬ •ÊœÊ
‚apple’ ∑§Ê≈U ∑§⁄U ©‚∑§Ê ¬appleS≈U ’ŸÊ ∑§⁄U R§Ë◊
flÊ‹apple ŒÍœ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊ÄU‚ ∑§⁄U ∑‘§ øapple„⁄Uapple ¬⁄U
‹ªÊ ‚∑§ÃË „Ò¥– ÿ„ àfløÊ ¬⁄U Ãapple‹ ∑§Ù
÷Ë ∑§◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
¥´»ýðÁè ×ð´ ÖæÚUÌèØ Öæáæ¥ô´ ·Ô¤ àæ•Îô´ ·¤æ ÂýØô»
∞apple‚Ê Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ∑‘§fl‹ Á„ãŒË ∞fl¥ •ãÿ
÷Ê⁄UÃËÿ ÷Ê·Ê•Ù¥ ◊apple¥ „Ë •¥ª˝apple¡Ë ∑‘§ ‡ÊéŒÙ¥
∑§Ê ¬˝ÿÙª „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U •¥ª˝apple¡Ë Á’À∑§È‹
•¿ÍÃË „Ò– •¥ª˝apple¡Ë ◊apple¥ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ë ©Ÿ ‚÷Ë
÷Ê·Ê•Ù¥ ∑‘§ ‡ÊéŒ ¬˝ÿÈQ§ „ÙÃapple „Ò¥ Á¡Ÿ ÷Ê·Ê•Ù¥
∑‘§ ’Ù‹Ÿapple flÊ‹Ù¥ ‚apple •¥ª˝apple¡Ù ∑§Ê ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
‚ê¬∑§¸ „È•Ê– øÍ°Á∑§ •¥ª˝apple¡Ù¥ ∑§Ê ÷Ê⁄UÃËÿ
‚◊Ê¡ ‚apple ÷Ë ‚ê¬∑§¸ „È•Ê, ß‚ ∑§Ê⁄UáÊ
•¥ªapple¡Ë Ÿapple Á„ãŒË ∞fl¥ •ãÿ ÷Ê⁄UÃËÿ ÷Ê·Ê•Ù¥
∑‘§ ‡ÊéŒÙ¥ ∑§Ê •ÊŒÊŸ Á∑§ÿÊ „Ò–
ÿÁŒ Á’˝≈UappleŸ ◊apple¥ ߥÁ«ÿŸ ⁄UappleSÃ⁄UÊ¥ ◊apple¥ •¥ª˝apple¡
‚◊Ù‚Ê, ß«‹Ë, «Ù‚Ê, ÷apple‹¬È⁄UË πÊÿapple¥ªapple,
πÊŸapple ◊apple¥ “∑§⁄UË”, “÷ÈŸÊ •Ê‹Í” ∞fl¥ “⁄UÊÿÃÊ”
◊ʪapple¥ªapple ÃÙ ©ã„apple¥ ©Ÿ∑‘§ flÊø∑§ ‡ÊéŒÙ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÙª
∑§⁄UŸÊ ¬«∏appleªÊ– ÿÁŒ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê “ÿÙª” ∑§⁄Uapple¥ªapple
ÃÙ ©‚∑‘§ flÊø∑§ ‡ÊéŒ ∑§Ê ÷Ë ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸÊ
„ÙªÊ •ı⁄U flapple ∑§⁄UÃapple „Ò¥, ÷‹apple „Ë ©ã„Ù¥Ÿapple ©‚∑§Ù
•¬ŸË ÷Ê·Ê ◊apple¥ “ÿ٪ʔ ’ŸÊ Á‹ÿÊ „Ò ¡Ò‚apple
„◊Ÿapple “„ÊÚÁS¬≈U‹” ∑§Ù “•S¬ÃÊ‹” ’ŸÊ
Á‹ÿÊ „Ò– Á¡Ÿ •¥ª˝apple¡Ù¥ Ÿapple
÷Ê⁄UÃÁfllÊ ∞fl¥ œ◊¸‡ÊÊSòÊ ∑§Ê •äÿÿŸ
Á∑§ÿÊ „Ò ©Ÿ∑§Ë ÷Ê·Ê ◊apple¥ •flÃÊ⁄U, •Á„¥‚Ê,
∑§◊¸, ªÈL§, Ã¥òÊ, ŒappleflË, ŸÊ⁄UŒ, ÁŸflʸáÊ, ¬¥Á«Ã,
’˝Ê±◊Ÿ, ’Èh, ÷ÁQ§, ÷ªflÊŸ, ÷¡Ÿ, ◊¥òÊ,
◊„Êà◊Ê, ◊„ÊÿÊŸ, ◊ÊÿÊ, ◊ÙˇÊ, ÿÁÃ, flappleŒ,
‡ÊÁQ§, Á‡Êfl, ‚¥ÉÊ, ‚◊ÊÁœ, ‚¥‚Ê⁄U, ‚¥S∑§ÎÃ,
‚ÊœÍ, Á‚h, Á‚¥„, ‚ÍòÊ, SÃͬ, SflÊ◊Ë,
SflÊÁSÃ∑§, „ŸÈ◊ÊŸ, „Á⁄U, Á„◊Ê‹ÿ •ÊÁŒ
‡ÊéŒÙ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÙª „È•Ê „Ò– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ⁄U„∑§⁄U
Á¡Ÿ •¥ª˝apple¡Ù¥ Ÿapple ¬òÊ, ‚¥S◊⁄UáÊ, Á⁄U¬Ù≈U¸, ‹appleπ
•ÊÁŒ Á‹πapple ©Ÿ∑§Ë ⁄UøŸÊ•Ù¥ ◊apple¥ ÃÕÊ flø◊ÊŸ
ߥªÁ‹‡Ê Á«ÄU‡ÊŸ⁄UË ◊apple¥ •aÊ, ßí¡Ã, ∑§’Ê’,
∑§Ù⁄UÊ, ∑§ı«∏Ë, πÊ∑§Ë, πÊ≈U, ÉÊË, øP§⁄U,
ø≈UŸË, øaË, ø◊øÊ, Áø≈U, øÙ≈UË, ¿Ù≈UÍ,
¡¥ª‹, ∆ª, Ã◊ʇÊÊ, ÃÙ‹Ê, œÃÍ⁄UÊ, œÊ’Ê,
œÙÃË, Ÿ’Ê’, Ÿ◊SÃapple, ŸË◊, ¬¥Á«Ã, ¬⁄UŒÊ,
¬Êÿ¡Ê◊Ê, ’Œ◊ʇÊ, ’Ê¡Ê⁄U, ’Ê‚◊ÃË, Á’¥ŒË,
’Ë«∏Ë, ’apple≈UÊ, ÷Ê°ª, ◊„Ê⁄UÊ¡Ê, ◊„Ê⁄UÊŸË, Á◊òÊ,
◊Ҍʟ, ⁄Uʪ, ⁄UÊ¡Ê, ⁄UÊŸË, L§¬ÿÊ, ‹Êπ, ‹Ê≈U,
‹Ê∆Ë øÊ¡¸, ‹Í≈U, Áfl‹ÊÿÃË, flËáÊÊ, ‡ÊÊ’Ê‚,
‚⁄UŒÊ⁄U, ‚ÁÃ, ‚àÿʪ˝„, ‚Ê⁄UË (‚Ê«∏Ë),
Á‚π, „flÊ‹Ê ∞fl¥ „Í∑§Ê„ („ÈP§Ê) ¡Ò‚apple ‡ÊéŒÙ¥
∑§Ù ¬„øÊŸÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò–
(Œappleπapple¥ - •ÊS¬appleÄU≈U˜‚ •ÊÚ» ߥÁ«ÿŸ
⁄UÊßÁ≈U¥ª ߟ ߥªÁ‹‡Ê, ‚ê¬ÊŒ∑§— ∞◊. ∑‘§.
ŸÊß∑§, ◊Œ˝Ê‚, ¬Î. wy-yy,(v~|~¤Ê ‚Ÿ˜
wÆvw ◊apple¥ •ÊÚÄU‚»Ù«¸ ߥªÁ‹‡Ê Á«ÄU‡ÊŸ⁄UË
∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë ¬˝apple‚ Á⁄U‹Ë¡ „È߸ Á¡‚◊apple¥
©Ÿ∑§Ê flQ§√ÿ ÕÊ Á∑§ ß‚ ‚Ê‹ Á«ÄU‡ÊŸ⁄UË
◊apple¥ ÁflŒapple‡ÊË ÷Ê·Ê•Ù¥ ∑‘§ ∑§⁄UË’ ŒÙ „¡Ê⁄U
‡ÊéŒ ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§∞ ª∞ „Ò¥ •ı⁄U ©Ÿ◊apple¥ ‚apple
∑§⁄UË’ ŒÙ ‚ı ‡ÊéŒ ÷Ê⁄UÃËÿ ÷Ê·Ê•Ù¥ ‚apple
•ÊªÃ „Ò¥–
‹πŸ§, ’ÈœflÊ⁄U, w Á‚Ãê’⁄U wÆvz
»´ÖèÚU â´Îðàæ ÎðÌè ãñ âñÈ ·¤è È ñ´ÅU×
ß‚ ‚#Ê„ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã Á» À◊ » Ò¥≈U◊
•¬Ÿapple Áfl·ÿ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ’Ê„⁄U
Áflflʌ٥ ◊apple¥ ⁄U„Ë– ◊È¥’߸ ◊apple¥ „È∞ w{/vv ∑‘§
„◊‹Ù¥ ∑§Ù •ÊœÊÁ⁄Uà ’ŸÊ∑§⁄U ’ŸÊÿË ªÿË
Á» À◊ ∑§Ù ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ◊apple¥ ¬˝ÁÃ’¥ÁœÃ ∑§⁄UÊŸapple
◊apple¥ ◊ÈÅÿ „ÊÕ ◊È¥’߸ „◊‹apple ∑‘§ ŒÙ·Ë ◊Ù„ê◊Œ
„ÊÁ» ¡ ‚߸Œ ∑§Ê „Ë ⁄U„Ê– ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ∑§’Ë⁄U
πÊŸ ∞ÄU‡ÊŸ Á» À◊apple¥ ÷Ë •ë¿Ë ’ŸÊ ‹appleÃapple
„Ò¥ ÿ„ ß‚ Á» À◊ ∑§Ù Œappleπ∑§⁄U ‚ÊÁ’à „Ù
ªÿÊ– ∑§’Ë⁄U πÊŸ ∑§Ë ß‚ Á» À◊ ∑§Ù
ŒappleπŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ’Êà ¬Í⁄Uapple ÿ∑§ËŸ ∑‘§
‚ÊÕ ∑§„Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò Á∑§ ¡Ù ‹Ùª ß‚apple
ÁflflÊÁŒÃ ’ŸÊ ⁄U„apple Õapple fl„ ª‹Ã Õapple ÄUÿÙ¥Á∑§ ∑§’Ë⁄U πÊŸ Ÿapple ß‚ Á» À◊ ‚apple ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ∞∑§ ª¥÷Ë⁄U ‚¥Œapple‡Ê ÁŒÿÊ „Ò–
∑§„ÊŸË- ◊È¥’߸ ◊apple¥ w{/vv ∑‘§ „◊‹Ù¥ ∑‘§ ’ÊŒ πÈÁ» ÿÊ Áfl÷ʪ ∑‘§ ∞∑§ ªÈ# Á◊‡ÊŸ ¬⁄U ÿ„ Á» À◊ •ÊœÊÁ⁄Uà „Ò–
πÈÁ» ÿÊ Áfl÷ʪ ∑§Ë ß‚ ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ù ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊¥¡Í⁄UË Ÿ„Ë¥ ŒappleŸÊ øÊ„ÃË ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚‚apple ŒÙ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ‚¥’¥œÙ¥ ◊apple¥ •ı⁄U
∑§«∏flÊ„≈U •Ê ‚∑§ÃË „Ò ß‚Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ◊¥¡Í⁄UË ∑‘§ Á’ŸÊ „Ë πÈÁ» ÿÊ Áfl÷ʪ ∑‘§ ¬˝◊Èπ ⁄UÊÚÿ (‚√ÿ‚Ê¥øË
◊Èπ¡Ë¸) πÃ⁄UŸÊ∑§ Á◊‡ÊŸ ∑§Ù „⁄UË ¤Ê¥«Ë Œapple ŒappleÃapple „Ò¥– ß‚ ªÈ# Á◊‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ŒÊÁŸÿÊ‹ πÊŸ (‚Ò» •‹Ë πÊŸ)
∑§Ù øÈŸ ¡ÊÃÊ „Ò Á¡ã„apple¥ ‚appleŸÊ ‚apple ÁŸ∑§Ê‹Ê ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– •¬ŸÊ πÙÿÊ „È•Ê ‚ê◊ÊŸ „ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple •ı⁄U •¬Ÿapple Á¬ÃÊ
∑§Ù ∑§ÊÁ’Á‹ÿà ÁŒπÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŒÊÁŸÿÊ‹ Á◊‡ÊŸ ∑§Ë ∑§◊ÊŸ ‚¥÷Ê‹ÃÊ „Ò– Á◊‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ¡’ fl„ ‹¥ŒŸ
¬„È¥øÃÊ „Ò ÃÙ ©‚∑§Ë ◊È‹Ê∑§Êà ŸflÊ¡ Á◊SòÊË (∑Ò§≈U⁄UËŸÊ ∑Ò§» ) ‚apple „ÙÃË „Ò– Á◊SòÊË ÷Ë ©‚∑‘§ Á◊‡ÊŸ ∑§Ê Á„S‚Ê
„Ò– Á◊‡ÊŸ ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŒÙŸÙ¥ ‹¥ŒŸ, ‚ËÁ⁄UÿÊ, ¡∑§Ê¸ÃÊ „ÙÃapple „È∞ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ¬„È¥øÃapple „Ò¥ •ı⁄U ◊È¥’߸ „◊‹apple ∑‘§ ŒÙÁ·ÿÙ¥
∑§Ù •¬Ÿapple Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ‚¡Ê ŒappleÃapple „Ò¥– •Á÷Ÿÿ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ‚Ò» ¬Í⁄UË Á» À◊ ◊apple¥ ¿Êÿapple ⁄U„apple– ∞ÄU‡ÊŸ ⁄UÙ‹ ◊apple¥ fl„ ¡◊Ãapple „Ò¥–
©Ÿ∑§Ë ∞¡apple¥≈U ÁflŸÙŒ ÷‹apple ø‹ Ÿ„Ë¥ ¬Ê߸ „Ù ‹appleÁ∑§Ÿ •¬Ÿapple ⁄UÙ‹ ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ¡ÊŸ «Ê‹ ŒË ÕË– •¬Ÿapple Á∑§⁄UŒÊ⁄U ∑§Ù ¡Ëfl¥Ã
’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§«∏Ë ◊apple„ŸÃ ∑§Ë „Ò– ∑Ò§≈U⁄UËŸÊ ∑Ò§» ∑§Ê ∑§Ê◊ ÷Ë •ë¿Ê ⁄U„Ê– ©ã„apple¥ ß‚ ’Ê⁄U ŸÊøŸapple ªÊŸapple •ı⁄U
⁄UÙ◊Ê¥‚ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê◊ Á◊‹Ê– fl„ ∞apple‚Ê ⁄UÙ‹ ‡∞∑§ ÕÊ ≈UÊߪ⁄U ◊apple¥ ÷Ë ∑§⁄U øÈ∑§Ë „Ò¥– ‚√ÿ‚Ê¥øË ◊Èπ¡Ë¸,
◊Ù„ê◊Œ ¡Ë‡ÊÊŸ •ÿÍ’ ÃÕÊ •ãÿ ∑§‹Ê∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê ∑§Ê◊ ÷Ë •ë¿Ê ⁄U„Ê– Á» À◊ ∑§Ê ªËà ‚¥ªËà ‚Ê◊Êãÿ „Ò– ÁŸŒapple¸‡Ê∑§
Ÿapple ‹Ù∑‘§‡ÊŸapple¥ ’„Èà •ë¿Ë ⁄UπË „Ò¥– Á» À◊ ◊apple¥ ∞ÄU‡ÊŸ ŒÎ‡ÿ ÷Ë ª¡’ ∑‘§ „Ò¥– ∑§’Ë⁄U πÊŸ „Ê‹ „Ë ◊apple¥ ‡’¡⁄U¥ªË ÷Ê߸¡ÊŸ
¡Ò‚Ë ‚Ȭ⁄UÁ„≈U Á» À◊ Œapple øÈ∑‘§ „Ò¥– ©ê◊ËŒ „Ò ©Ÿ∑§Ë ÿ„ Á» À◊ ÷Ë •ë¿Ê ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U ∑§⁄UappleªË– ∑§‹Ê∑§Ê⁄U- ‚Ò» •‹Ë
πÊŸ, ∑Ò§≈U⁄UËŸÊ ∑Ò§» , ◊Ù„ê◊Œ ¡Ë‡ÊÊŸ •ÿÍ’, ‚√ÿ‚Ê¥øË ◊Èπ¡Ë¸ •ı⁄U ÁŸŒapple¸‡Ê∑§- ∑§’Ë⁄U πÊŸ–
Æè·¤-Ææ·¤ ãñ Õæ´·Ô¤ ·¤è R¤ðÁè ÕæÚUæÌ
ß‚ ‚#Ê„ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã ‡’Ê¥∑‘§ ∑§Ë R§apple¡Ë
’Ê⁄UÊà ∑§Ù Œappleπ∑§⁄U •Ê¬ •¬‚apple≈U ÃÙ Ÿ„Ë¥
„Ù¥ªapple ‹appleÁ∑§Ÿ ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ¬˝‚ÛÊ ÷Ë Ÿ„Ë¥ „Ù¥ªapple–
ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ Ÿapple ªÊ¥fl ∑§S’Ù ∑§Ë ∞∑§ ¿Ù≈UË-‚Ë
∑§„ÊŸË ∑§Ù ’«∏apple ¬Œapple¸ Ã∑§ ¬„È¥øÊÿÊ ÃÙ ¡M§⁄U
‹appleÁ∑§Ÿ Á’ŸÊ ¬Í⁄UË ÃÒÿÊ⁄UË ∑‘§ ‚ÊÕ– ÿ„Ë
∑§Ê⁄UáÊ ⁄U„Ê Á∑§ ∑§„Ë¥ ∑§„Ë¥ ∑§„ÊŸË ÃÙ
÷≈U∑§ÃË „È߸ ¬˝ÃËà „ÙÃË „Ò ∑§‹Ê∑§Ê⁄U ÷Ë
•Ùfl⁄U ∞ÁÄU≈U¥ª ∑§⁄UÃapple Ÿ¡⁄U •Ê∞– Œ‡Ê¸∑§ Á» À◊ ‚apple ¡È«∏Êfl ◊„‚Í‚ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬Ê∞¥ ÃÙ ß‚∑§Ê ‚Ê⁄UÊ ŒÙ· ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ∑§Ù „Ë ¡ÊÃÊ „Ò–
∑§„ÊŸË- Á» À◊ ∑§Ë ∑§„ÊŸË ’Ê¥∑‘§ (⁄UÊ¡¬Ê‹ ÿÊŒfl) ∑‘§ ߌ¸ÁªŒ¸ ÉÊÍ◊ÃË „Ò– ’Ê¥∑‘§ ∑§⁄UË’ xÆ-xw ‚Ê‹ ∑§Ë ©◊˝ ∑§Ê ∞apple‚Ê
‡ÊÅ‚ „Ò, Á¡‚∑§Ë ∑§È¥«‹Ë ◊apple¥ ∑§Ù߸ ŒÙ· „Ò •ı⁄U ©‚∑§Ë ‡ÊÊŒË Ÿ„Ë¥ „Ù ¬Ê ⁄U„Ë „Ò– ©‚∑§Ë ∑§È¥«‹Ë ◊apple¥ ∞apple‚Ê ŒÙ· „Ò Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple
©‚∑§Ë ‡ÊÊŒË ◊apple¥ „⁄U ’Ê⁄U ∞appleŸ flQ§ ¬⁄U L§∑§Êfl≈U •ÊŸÊ Ãÿ „Ò– ß‚Ë ’Êà ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’Ê¥∑‘§ ∑‘§ Á¬ÃÊ (⁄UÊ∑‘§‡Ê ’appleŒË) ÷Ë ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ ⁄U„Ãapple
„Ò¥– ’Ê¥∑‘§ ∑‘§ øÊøÊ (‚¥¡ÿ Á◊üÊÊ) Á∑§‚Ë Ã⁄U„ ©‚∑§Ë ‡ÊÊŒË ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê å‹ÊŸ ’ŸÊÃapple „Ò¥– ‡ÊÊŒË ∑‘§ ß‚ å‹ÊŸ ◊apple¥ Áfl⁄UÊ≈U (‚àÿ¡ËÃ
ŒÍ’apple) •¬Ÿapple Á¬ÃÊ ∑‘§ ∑§¡¸ ∑§Ù øÈ∑§ÊŸapple ∑§Ë ◊¡’Í⁄UË ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „ÙÃÊ „Ò– Áfl⁄UÊ≈U •¥¡Á‹ (Á≈UÿÊ ’Ê¡¬appleÿË) ∑§Ê ŒÍÀ„Ê ÃÙ ’ŸÃÊ
„Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ’Ê¥∑‘§ ∑‘§ øÊøÊ ∑‘§ å‹ÊŸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ß‚ ‡ÊÊŒË ∑§Ê •‚‹Ë ŒÍÀ„Ê ÃÙ ’Ê¥∑‘§ „Ë ÕÊ– •’ ’Ê¥∑‘§ ∑§Ë ∑§È¥«‹Ë ∑§Ê ŒÙ·
ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ÄUÿÊ ªÈ‹ Áπ‹ÊÃÊ „Ò ÿ„ ÃÙ •Ê¬∑§Ù Á» À◊ Œappleπ ∑§⁄U „Ë ¬ÃÊ ‹ªÊŸÊ øÊÁ„∞– •Á÷Ÿÿ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ‚¥¡ÿ Á◊üÊÊ
„ÊflË ⁄U„apple– ‚¥flÊŒ ‚apple íÿÊŒÊ ©Ÿ∑‘§ øapple„⁄Uapple ∑‘§ „Êfl ÷Êfl ’„Èà ∑§È¿ ∑§„ ¡ÊÃapple „Ò¥– ⁄UÊ¡¬Ê‹ ÿÊŒfl ∑§Ê ∑§Ê◊ ÷Ë ∆Ë∑§∆Ê∑§ ⁄U„Ê– Á≈UÿÊ
’Ê¡¬appleÿË πÍ’‚Í⁄Uà ‹ªË „Ò¥– ‚àÿ¡Ëà ŒÍ’apple •ı⁄U ⁄UÊ∑‘§‡Ê ’appleŒË ‚Ê◊Êãÿ ⁄U„apple– Á» À◊ ∑§Ê ªËà ‚¥ªËà ‚Ê◊Êãÿ „Ò– ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ∞apple¡Ê¡
πÊŸ ∑§„ÊŸË ¬⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ¬∑§«∏ ’ŸÊ∞ Ÿ„Ë¥ ⁄Uπ ‚∑‘§ ÿ„Ë ©Ÿ∑§Ë ‚’‚apple ’«∏Ë ∑§◊¡Ù⁄UË ⁄U„Ë– Á» ⁄U ÷Ë ÿÁŒ ≈UÊß◊ ¬Ê‚ ∑‘§ Á‹∞
∑§Ù߸ Á» À◊ ŒappleπŸË „Ù ÃÙ ß‚apple ŒappleπÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò–
∑§‹Ê∑§Ê⁄U- ⁄UÊ¡¬Ê‹ ÿÊŒfl, Á≈UÿÊ ’Ê¡¬appleÿË, ‚àÿÊ¡Ëà ŒÍ’apple, ‚¥¡ÿ Á◊üÊÊ, ⁄UÊ∑‘§‡Ê ’appleŒË •ı⁄U ÁŸŒapple¸‡Ê∑§- ∞apple¡Ê¡ πÊŸ–
•Á÷Ÿfl Ÿapple »‘§‚ ∑§Ë ∑§Ê» Ë ◊ÈÁ‡∑§‹apple¥
¿Ù≈Uapple ¬Œapple¸ ∑‘§ ¡ÊÚŸ •’˝Ê„◊ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple ◊‡Ê„Í⁄U
•Á÷Ÿfl ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿapple ◊ÊÚ«Á‹¥ª ‚apple •¬Ÿapple ∑§Á⁄Uÿ⁄U
∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà ∑§Ë ÕË– •’ „Ê‹ „Ë ◊apple¥ •Ê߸
Á»À◊ ⁄UÙ⁄U ‚apple fl„ Á»⁄U ‚apple øøʸ ◊apple¥ „Ò¥– ß‚ Á»À◊
◊apple¥ •¬Ÿapple Á‚‹appleÄU‡ÊŸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •Á÷Ÿfl ∑§„Ãapple
„Ò¥, Á»À◊ ∑‘§ Á‹∞ •ÊÚÁ«‡ÊŸ ∑§Ê»Ë ∑§Á∆Ÿ Õapple–
◊apple⁄Uapple ¬„‹apple •ÊÚÁ«‡ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ ◊ȤÊapple ∞∑§ Á‹»Ê»Ê
ÁŒÿÊ ªÿÊ, Á¡‚ ¬⁄U ∞•Ê⁄U∞» (•ÊÁ’‚ Á⁄U¡∏flË
Á»Àê‚, ⁄UÙ⁄U ¬˝Ù«˜ÿÍ‚¸) Á‹πÊ ÕÊ– •ÊÁ’Œ ‚⁄U
Ÿapple S◊Êß‹ ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ȤÊapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊Ò¥ Á»À◊ ◊apple¥
‹Ë« ⁄UÙ‹ ÁŸ÷ʧ¥ªÊ– Á»À◊ ◊apple¥ •¬Ÿapple ⁄UÙ‹ ∑‘§
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •Á÷Ÿfl ∑§„Ãapple „Ò¥, ¬¥Á«Ã ∑§Ê ⁄UÙ‹ ◊apple⁄Uapple
ÁŒ‹ ∑‘§ ’„Èà ∑§⁄UË’ „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ◊Ò¥ ÷Ë fl„Ë »Ë‹
∑§⁄UÃÊ „Í¥, ¡Ù ¬¥Á«Ã ∑§⁄UÃÊ „Ò– Á»À◊ ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª
∑Ò§‚Ë ⁄U„Ë? ß‚ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ,‚È¥Œ⁄U’Ÿ
◊apple¥ ‡ÊÍÁ≈U¥ª ∑§Ê»Ë ◊ÈÁ‡∑§‹ ÕË, ‹appleÁ∑§Ÿ „◊apple¥ ‡ÊÍÁ≈U¥ª
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ÷Ë ∑§Ê»Ë ◊¡Ê •ÊÿÊ– ª˝ÊÁ»ÄU‚ •ı⁄U
‚Ë¡Ë•Ê߸ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ– „◊ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥
Á»À◊◊appleÁ∑§¥ª ∑‘§ ∞∑§ Ÿ∞ S≈Uapple¥««¸ Ã∑§ ¬„È¥øŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ ‚È¥Œ⁄U’Ÿ ◊apple¥ ⁄UÙ⁄U ∑§Ë ≈UË◊ Ÿapple
‹ª÷ª yÆ ÁŒŸ Ã∑§ ‡ÊÍÁ≈U¥ª ∑§Ë ÕË– •Á÷Ÿfl ∑§„Ãapple „Ò¥, •’ ¡’ ◊Ò¥ ¬Ë¿apple ◊È«∑∏§⁄U ŒappleπÃÊ „Í¥, ÃÙ ◊ȤÊapple ’„Èà •ë¿Ê »Ë‹
„ÙÃÊ „Ò–•Á÷Ÿfl ªËÃ, ¡ÊŸapple ÄUÿÊ ’Êà „È߸, Á„≈U‹⁄U ŒËŒË ¡Ò‚apple ≈UËflË ‚ËÁ⁄UÿÀ‚ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò¥– Á» ‹„Ê‹ fl„
Á⁄U‡ÃÙ¥ ∑§Ë ŒÊSÃÊŸ ◊apple¥ Ÿ¡⁄∏ •Ê ⁄U„apple „Ò¥–
‚‹◊ÊŸ πÊŸ Ÿapple ∑§’Ë⁄U
πÊŸ ∑§Ù ÁŒÿÊ πÊ‚ ÃÙ„» Ê
’ÊÚÄU‚ •ÊÚÁ» ‚ ¬⁄U Á» À◊ “’¡⁄U¥ªË ÷Ê߸¡ÊŸ” ∑‘§ Á⁄U‹Ë¡ „ÙŸapple ∑‘§ ∞∑§
◊„ËŸapple ’ÊŒ ÷Ë Á» À◊ ∑§Ë ø◊∑§ ’⁄U∑§⁄UÊ⁄U „Ò– fl„Ë¥ Á» À◊ ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê∑§
∑§’Ë⁄U πÊŸ ∑§Ù ‚ȬS≈UÊ⁄U ‚‹◊ÊŸ πÊŸ Ÿapple πÊ‚ ÃÙ„» Ê ÁŒÿÊ „Ò– ‚‹◊ÊŸ
Ÿapple ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ∑§Ù •¬ŸË øÁø¸Ã ¬ÈL§· •ı⁄U ◊Á„‹Ê ∑‘§ øapple„⁄Uapple flÊ‹Ë ‚» ‘§Œ
•ı⁄U ∑§Ê‹Ë ⁄U¥ª ∑§Ë ÃSflË⁄U ©¬„Ê⁄U ◊apple¥ ŒË– ‚‹◊ÊŸ ∑§Ë ÃSflË⁄U ◊apple¥ ∑§¬‹ ∑‘§
’Ëø ∑§Ê åÿÊ⁄U ÁŒπ ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U ◊Á„‹Ê ‹Ê‹ ⁄U¥ª ∑§Ë Á’¥ŒË ‹ªÊ∞ „È∞ „Ò–
“’¡⁄U¥ªË ÷Ê߸¡ÊŸ” ◊apple¥ ‚‹◊ÊŸ ◊Í∑§ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË ‹«∏∑§Ë ∑§Ù ©‚∑‘§ Œapple‡Ê
flʬ‚ ¬„È¥øÊÃapple „Ò¥– ß‚‚apple ¬„‹apple “» Ò¥≈U◊” ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ Ÿapple ‚‹◊ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ
wÆvw ◊apple¥ Á» À◊ “∞∑§ ÕÊ ≈UÊߪ⁄U” ◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ ÕÊ– fl„Ë¥ ©ã„Ù¥Ÿapple Á≈U˜fl≈U⁄U
¬⁄U ÃSflË⁄U ¬ÙS≈U ∑§⁄U Á‹πÊ, ““◊ȤÊapple ◊apple⁄Uapple ÁŸ◊ʸÃÊ, ◊apple⁄Uapple •Á÷ŸappleÃÊ, ◊apple⁄Uapple ŒÙSà ‚apple
•ë¿Ê ©¬„Ê⁄U Á◊‹Ê–””“’¡⁄U¥ªË ÷Ê߸¡ÊŸ” ◊apple¥ ‚‹◊ÊŸ ∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§⁄UËŸÊ
∑§¬Í⁄U πÊŸ, ŸflÊ¡ÈgËŸ Á‚gË∑§Ë •ı⁄U „·Ê¸‹Ë ◊À„ÙòÊÊ Ÿapple ÷ÍÁ◊∑§Ê∞¥ ÁŸ÷Ê߸
„Ò– ÿ„ Á» À◊ v| ¡È‹Ê߸ ∑§Ù ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã „È߸ ÕË– ß‚ ’Ëø ∑§’Ë⁄U πÊŸ πȇÊ
„Ò¥ Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ŒÙŸÙ¥ Á» À◊apple¥ ∞∑§ ‚ÊÕ Á‚Ÿapple◊ÊÉÊ⁄UÙ¥ ◊apple¥ ø‹ ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple
Á‹πÊ, ““•ª⁄U ◊Ò¥ ÿ„ ŒÙ’Ê⁄UÊ •¬Ÿapple ∑§Á⁄Uÿ⁄U ◊apple¥ ŒappleπÍ¥ªÊ ÃÙ •Êpÿ¸ „٪ʖ ∞∑§ „Ë ‚◊ÿ ◊apple¥ ◊apple⁄UË ŒÙ Á» À◊apple¥ Á‚Ÿapple◊ÊÉÊ⁄UÙ¥ ◊apple¥ ø‹ ⁄U„Ë
„Ò¥–”” Á» À◊ “» Ò§¥≈U◊” ◊apple¥ ‚Ò» •‹Ë πÊŸ •ı⁄U ∑Ò§≈U⁄UËŸÊ ∑Ò§» ◊ÈÅÿ ÷ÍÁ◊∑§Ê•Ù¥ ◊apple¥ „Ò¥– ÿ„ Á» À◊ ‡ÊÈR§flÊ⁄U ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã „È߸ „Ò–
SflÊ◊Ë- ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ◊ËÁ«ÿÊ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊ÈŒ˝∑§ ∞fl¥ ‚ê¬ÊŒ∑§- „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ‚ʰ߸¥¥ •Ê» ‚apple≈U Á¬˝ã≈U‚¸, ¬ÃÊ- yÆ, flÊ‚ÈŒapplefl ÷flŸ, ÷ÊÃπ¥«apple ‚¥ªËà ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬Ë¿apple, ∑Ò§‚⁄U’ʪ, ‹πŸ§ ‚apple ◊ÈÁŒ˝Ã ∞fl¥ π‚⁄UÊ Ÿ¥.-vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê, π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U ‹πŸ§ -
ww{ÆvÆ (©.¬˝) ‚apple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà – ‚ê¬ÊŒ∑§ - „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ ‚ê¬∑§¸ —- ~}x~-ywzvÆÆ, ~yvz-ywzvÆÆ, ~}}~-ywzvÆÆ, ~}Æ|-ywzvÆÆ, R.N.I. No. UPHIN/2015/62559, Email :- poorvanchalmediaassociation@gmail.com,
Website : www.poorvanchalmedia.com ß‚ •¥∑§ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ‚◊Sà ‚◊ÊøÊ⁄UÙ ∑‘§ øÿŸ „appleÃÈ ¬Ë•Ê⁄U’Ë ∞ÄU≈U ∑‘§ •ãê¸Ã ©ûÊ⁄UŒÊÿË ÃÕÊ ß‚‚apple ©à¬ÛÊ ‚◊Sà ÁflflÊŒ ‹πŸ§ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •œËŸ „Ù¥ªapple –
4