04.09.2015 Views

Ps ;+d[$ /fHo lgdf{)f ug]{ nIosf ;fy

nepali_part1

nepali_part1

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

3f]if0ffkq<br />

<strong>Ps</strong> ;<strong>+d</strong>[$ /<strong>fHo</strong> <strong>lgdf</strong>{)f <strong>ug</strong>]{<br />

<strong>nIosf</strong> ;<strong>fy</strong><br />

– @)^# –<br />

g]./f.lj.kf<br />

g]kfn /fli^«o ljsf; kf^L{<br />

sfof{no M nlntk'/ p=d=g=kf= j8f g+= @<br />

6]lnkmf]g M (&&–!–%)!!^%)<br />

O{–d]n M nndposix@mos.com.np


<strong>Ps</strong> ;<strong>+d</strong>[$ /<strong>fHo</strong> <strong>lgdf</strong>{)f <strong>ug</strong>] {<br />

<strong>nIosf</strong> ;<strong>fy</strong><br />

– @)^# –<br />

g]./f.lj.kf<br />

g]kfn /fli^«o ljsf; kf^L{<br />

sfof{no M nlntk'/ p=d=g=kf= j8f g+= @<br />

6]lnkmf]g M (&&–!–%)!!^%)<br />

O{–d]n M nndposix@mos.com.np


kf^L{sf] em)*fsf] JofVof M<br />

!= em08fsf] dflyNnf] efudf cfsf;] lgnf] /Ë x'g]5, h;n] zflGt /<br />

cdg r}gnfO{ hgfpg]5 .<br />

@= em08fsf] larsf] efudf xn'sf u'nfkmL /Ë x'g]5, h;n] k| ]d / ;b\efjnfO{<br />

hgfpg]5 .<br />

#= em08fsf] tNnf] efudf xl/of] /Ë x'g]5, h;n] :jR5 jftfj/0f /<br />

xl/ofnLnfO{ hgfpg]5 .<br />

;du|df of] em08fn] zflGt, k|ult / b]zsf] ljsf;nfO{ hgfpg]5 .<br />

d"No ?= &%÷–


{<br />

k|fSsyg<br />

g]kfn /fli6«o ljsf; kf6L{ o;n] ls6fg u/]sf nIo tyf sfo{x?sf] dfWodjf6<br />

g]kfnL hgtfn] Pp6f zfGt, ;d[å tyf ;'vL hLjgofkg <strong>ug</strong>{ s'/fdf b[9 ljZjf;sf<br />

;<strong>fy</strong> cu|;/ e<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />

g]/fljkf lj:t[t /ffli6«o ljsf; cfof]hgf / /fxt sfo{x? ;+rfng <strong>ug</strong>{ lqmofzLn<br />

/xg]5 h;n] j]/f]huf/ / v]/ uO/x]sf] >dzlQmnfO{ cfly{s ljsf; / hgtfsf]<br />

hLjg:t/ psf:g ;b'kof]u <strong>ug</strong>] {5 . ;<strong>fy</strong>;<strong>fy</strong>} g]/fljkf /ffli6«o cfonfO{ 6]jf k'¥ofpg<br />

/ /fi6«sf] :jfjnDjL cy{tGq sfod /fVg ko{6g If]qnfO{ k|f]T;flxt <strong>ug</strong>] {5 .<br />

hgtfsf] zf;g / ;lqmo ;xeflutf ;lxtsf] k|hftflGqs /fhg}lts k4lt Jofks<br />

/fli6«o ljsf;sfnflu ckl/xfo{ /x]sf] s'/fdf g]/fljkf lrGtgzLn 5 . xfd|f] ljrf/df<br />

pk/f]Qm nIo xfl;n <strong>ug</strong>] { ;j}eGbf pko'Qm Joj:yf lhNnf, gu/ / ufpFnfO{ clws<br />

:jfoQtf k|bfg u/L If]qLo ;/sf/sf] ?kdf :yfgLo txsf] zf;g ;+rfng <strong>ug</strong>]{<br />

;+3fTds k4lt xf] h;nfO{ hgtf jLr 5nkmn u/fO{ cjnDjg ul/g]5 . g]/fljkf<br />

;bf em}+ cfbz{ gd'gfsf] ?kdf :yflkt dof{lbt /fhtGq / jx'blno Joj:yfsf]<br />

;f}xfb{k"0f{ ;x–cl:tTjdf ljZjf; ub{5 hf] j]nfot, hfkfg / yfONof08sf] h:tf]<br />

xf];\ . o;f] eg]/ æ;+ljwfg ;efÆ sf] lg0f{onfO{ gdfGg] eGg] s'/f klg xf]Og .<br />

lzIff /fi6«sf] d]?b08 xf] . xfd|f nIfx? k|fKt <strong>ug</strong>{ Pp6f c;n lzIff k|0ffnL ckl/xfo{<br />

5 . o;n] Pp6f :j:y ;dfh Pj+ cfly{s / /fhg}lts ljsf;sf nflu hgtfnfO{<br />

;r]t / ;jn agfpFb5 . hgtfnfO{ cfkm\gf] k|hftflGqs ;+:s[lt k|lt klg ;r]t kfg]<br />

vfnsf] cfd lgolGqt lzIff k|0ffnLsf] ljz]if vfFrf] 5 . ælzIff ljgfsf] /fi6« ;+ej<br />

5}gÆ eGg] gf/f ;lxt g]/fljkf z}lIfs gLltnfO{ pRr k|<strong>fy</strong>ldstf lbg sl6j4 5 .<br />

of] k'l:tsfn] xfd|f] kf6L{sf] d~r v'Nnf u/]sf] 5 . o; kf6L{n] ;du| cfly{s ljsf;<br />

h:t} ko{6g, s[lif, pBf]u, jftfj/0f, cy{ / d'b|f ;DjlGw gLlt Pj+ g]kfnsf nflu<br />

pko' 'Qm /fhg}lts Joj:yf, lzIff, a}b]lzs ;DaGw, ;fdflhs ;'/Iff, >d P]g h:tf<br />

/fli6«o dxTjsf ljifox?df cGt/lqmof <strong>ug</strong>] { u/fpg] 5 .


;fFrf] cy{df cfly{s :yfloTj ;lxtsf] k|hftflGqs /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>] { sfo{df cTolws<br />

hg;dy{g / ;xof]u k|fKt <strong>ug</strong>{ g]/fljkf cfzfjfbL 5 . xfdL xfd|f] nIo ;Fu d]n<br />

vfg] ;Dk"0f{ hg;d'bfonfO{ xfd|f] kf6L{ sfof{nodf ;Dks{ /fVg cfdGq0f ub{5f} + .<br />

xfdLn] xfd|f] kf6L{ ultlalwsf] bfo/f km/flsnf] kf/L tTsfn ls|oflzn eO{ ;kmn<br />

x'g] cfzf ln<strong>Ps</strong>f 5f} + .<br />

g]/fljkf g]tf<br />

tfsflz ldofxf/f


ljifo ;"lr<br />

efu 1 ljsf; cfof]hgfx? 1–39<br />

{<br />

kl/R%]b–1 /fli^«o ljsf; cfof]hgfx? 3<br />

!= g]/fljkfåf/f k|:tfljt /fli6«o ljsf; cfof]hgf $<br />

-s_ clw/<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{<br />

^<br />

-v_ hn>f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ sf]zL, u08sL /<br />

s0ff{nL ;lxt tLg gbLdf jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{0f *<br />

-u_ /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f !)<br />

-3_ l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li6«o ljdfg:yn of]hgf !@<br />

-ª_ rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] j}slNks k|:tfj !$<br />

-r_ /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If !^<br />

@= /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?n] kfg] k|efjx? !^<br />

#= ljsf; cfof]hgfx?sf nflu cfly{s cfwf/x? !&<br />

kl/R%]b–2 ko{^g 19<br />

!= g]kfnsf ko{6g >f]tx? @)<br />

@= kf]v/f zx/sf] of]hgf / cGgk"0f{ If]qdf ko{6g<br />

;'ljwfx?sf] ljsf;<br />

@@<br />

-s_ gofF zx/ / cGgk"0f{ lxdfnosf of]hgfx? @@<br />

-v_ dflyNnf] d:of{ªubL pkTosfsf] ko{6lso ljsf;sf<br />

nflu sfnLu08sL / dgfª lhNnfsf] pkof]u @$<br />

kl/R%]b–3 cf}Bf]lus ljsf; gLlt 27<br />

!= s[lif -cGgjfnL_ @&<br />

@= kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h8Lj"6L v]tL / jg @*<br />

#= s[ifsx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf @(<br />

$= jg @(<br />

%= ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbgx? #)<br />

^= oftfoft, ;+rf/ / phf{ ##


kl/R%]b–4 k|b'if)f / jftfj/)f ;+/If)f gLlt 37<br />

!= k|b'if0fsf k|sf/ #&<br />

@= jftfj/0fLo ;+/If0fsf l;4fGt #*<br />

#= jftfj/0f jrfp gLltx? #(<br />

$= tLg of]hgfsf b[i6fGtx? #(<br />

efu 2 cjwf/)ff 41–80<br />

kl/R%]b–5 /fhgLlt 43<br />

!= k|hftflGqs /fi6«sf l;4fGtx? $#<br />

@= g]kfndf k|hftflGqs ljrf/ $$<br />

#= g]/fljkfsf] /fhg}lts l;4fGt $%<br />

$= g]kfnsf] cfkm\g} /fhg}lts Joj:yfsf] ;f]r $^<br />

kl/R%]b–6<br />

g]/fljkfn] g]kfnsf nflu kl/sNkgf u/]sf] ;+#Lo<br />

Joj:yf / If]qLo ;/sf/x?sf] kl/ro 49<br />

!= :yfgLo :jzf;g / ljs]lGb|s/0fsf] nIo ;lxt<br />

g]/fljkfn] k|:tfj u/]sf] ;ftj6f k|zf;lgs If]qx? %)<br />

@= :yfgLo / If]qLo ;/sf/sf] ;+u7g %!<br />

#= Gofokflnsfsf tLg tx %@<br />

$= If]qLo Pj+ :yfgLo ;/sf/sf sfd, st{Jo / clwsf/ %@<br />

-s_ Joj:yfksLo zfvf<br />

%@<br />

-v_ sfo{sf/L zfvf %#<br />

-u_ If]qLo ;/sf/ u7g k|lqmof %$<br />

-3_ Joj:yflksf -k|:tfljt_ %%<br />

-ª_ sfo{kflnsf %%


kl/R%]b–7 cy{tGq 57<br />

!= g]kfnsf] cy{tGqsf] jt{dfg cj:yf %&<br />

@= ljZjsf cfly{s kl/jt{gx? %(<br />

#= cfly{s gLlt ^@<br />

$= cfly{s gLltsf sl7gfO{x? ^#<br />

kl/R%]b–8 cfly{s tyf df}lb|s gLlt 65<br />

!= cfly{s gLlt ^%<br />

@= ljlQo ;'wf/sf dxTjk"0f{ tYox?<br />

^^<br />

#= df}lb|s gLlt ^*<br />

-s_ s]Gb|Lo a} +ssf sfo{x? / df}lb|s gLltdf<br />

k|o'Qm ljlwx? ^*<br />

-v_ df}lb|s gLltdf ;'wf/ ^(<br />

kl/R%]b–9 lzIff 71<br />

!= cfwf/e"t cjwf/0ff &!<br />

@= cfwf/e"t lzIffdf g]/fljkfsf] ljrf/<br />

&@<br />

kl/R%]b–10 j}b]lzs ;DjGw 75<br />

kl/R%]b–11 ;fdflhs ;'/Iff / sNof)f 77<br />

!= :jf:Yo jLdf &*<br />

@= ;fdflhs ;'/Iff<br />

&(<br />

#= ;dfh sNof0f / ;fj{hlgs ;xof]u *)<br />

kl/R%]b–12 >dsf] cj:yfdf ;'wf/ 81<br />

!= g]kfndf >d ;DaGwL ;d:of *@<br />

@= >d sfg"gdf k'g/fjnf]sg *#<br />

pk;+xf/ 84


efu !<br />

ljsf; cfof]hgfx?<br />

• kl/R5]b–!<br />

/fli^«o ljsf; cfof]hgf<br />

• kl/R5]b–@<br />

ko{^g<br />

• kl/R5]b–#<br />

cf}Bf]lus ljsf; gLlt<br />

• kl/R5]b–$<br />

k|b'if)f tyf jftfj/)f ;+/If)f gLlt


kl/R5]b–!<br />

/fli6«o ljsf; cfof]hgfx?<br />

/fi6«sf] ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;df pRr dxTj lbg'kg]{ s'/fdf<br />

g]/fljkf sl6j4 5 h;n] hgtfnfO{ ;d[4zfnL hLjgofkg u/fpg ;+ej<br />

x'g]5 . o;} ljZjf;sf cfwf/df ;/sf/n] /fi6«JofkL 7"nf ljsf;<br />

cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog u/L /f]huf/Lsf cj;/x? j9fpg / b]zsf]<br />

cfly{s ;+/rgfdf :yfloTj k|bfg <strong>ug</strong>{ ;sf];\ eGg] s'/fdf xfdL ljz]if<br />

hf]8 lbG5f+ } .<br />

of] ljrf/ ;g !(## sf] ægofF ;f}bfÆ df cfwfl/t 5 h;n] ;g\ !(@(<br />

df ljzfn cfly{s ;+s6 åf/f tx;gx; kfl/<strong>Ps</strong>f] cd]l/sL cy{tGqnfO{<br />

pTyfg <strong>ug</strong>{ cxd e"ldsf v]n]sf] lyof] . xfd|f] ljrf/df cfp+bf kfgfx?df<br />

;+lIfKt ?kdf pNn]lvt cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog ljgf b]z ljsf; <strong>ug</strong>{<br />

;+ej 5}g .<br />

3


1. g]/fljkf åf/f k|:tfljt /fli^«o ljsf; cfof]hgf M<br />

xfdLx?n] g]/fljkfsf] cf}krfl/s :yfkgf k"j{ km]a' |j/L @))% df lgDg jdf]lhdsf]<br />

/fli6«o ljsf; cfof]hgf k|:t't ul/;s]sf 5f+ } .<br />

vKt*<br />

/fli^«o<br />

lgs'~h<br />

/f/f<br />

/fli^«o<br />

lgs'~h<br />

h'Dnf<br />

;] kmf]S;')*f]<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

dx]Gb|gu/<br />

z'SnfkFmf^f<br />

jGohGt' cf/If<br />

wgu(L<br />

zfxL jlb{of<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

la/]Gb|gu/<br />

zfxL (f]/kf^g<br />

lzsf/ cf/If<br />

c<br />

;+/<br />

kf]v<br />

g]kfnu~h<br />

4<br />

/fli^«o lgs'~h tyf<br />

jGohGt'cf/If cfof]hgf<br />

k"j{ klZrd<br />

/]ndfu{ cfof]hgf<br />

hndfu{<br />

oftfoft cfof]hgf<br />

pk/f]Qm cfof]hgfx?sf] ;+rfng kZrft\ >f]t ;fwgsf] k|efjsf/L pkof]u e}<br />

hgtfsf cfly{s lqmofsnfkx? ;xh x'g], ljleGg lsl;dsf pBf]ux?sf] j[l4<br />

x'g] / /fli6«o ) !) @) ljsf; #) $) %) eO{ ^) &) /fi6« zlQmzfnL jGg] s'/fdf ;+b]x 5}g . o;sf] c;/n]<br />

cGo If]qx? dfk klg !M!@,%),))) k|efljt t'NofFp5 . /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f h:tf] ljz]if p2]Zo xfl;n<br />

<strong>ug</strong>{ hgtfx? jLr ljz]if Wofg lbg] kl/l:yltsf] l;h{gf ub{5 .<br />

e}/xjf<br />

a'^jn


}<br />

/fli6«o ljsf;sf nflu of]hgfx?<br />

— /<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{ of]hgf<br />

— hn>f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ tLgj6f gbLx? sf]zL, u08sL / s0ff{nLdf jfFwsf]<br />

<strong>lgdf</strong>{0f<br />

— /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f<br />

/f/f<br />

/fli^«o<br />

— l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li6«o ljdfg:yn vKt* of]hgf<br />

lgs'~h<br />

— rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] /fli^«o j}slNks k|:tfj<br />

lgs'~h<br />

— /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If<br />

— cGgk"0f{ lxdfno / kf]v/fsf] ko{6g of]hgf -csf] { kl/R5]bdf_<br />

dx]Gb|gu/<br />

Ggk")f{<br />

If)f If]q<br />

/f of]hgf dgf:n'<br />

kf]v/f<br />

uf]vf{<br />

;+/If)f If]q<br />

gf/fo)f#f^<br />

zfxL lrtjg<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

k;f{ jGohGt'<br />

cf/If<br />

z'SnfkFmf^f<br />

jGohGt' cf/If<br />

kf]v/f pkTosf tyf<br />

cGgk")f{ lxdfno cfof]hgf, zfxL sf&df*f+<br />

jlb{of<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

x]^f}*f<br />

nf+u^f+u<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

vfg]kfgL cfk"lt{ of]hgf<br />

sf&df*f}+<br />

pkTosf vfg]kfgL cfk"lt{<br />

d]nDrL cfof]hgf<br />

;u/d<strong>fy</strong>f<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

dsfn' a?)f<br />

/fli^«o lgs'~h<br />

g]kfnu~h<br />

s~rgh+#f<br />

;+/If)f If]q<br />

zfxL<br />

lzs<br />

lj/u+h<br />

hgsk'/<br />

sf]zL ^Kk'<br />

jGohGt' cf/If<br />

wgs'^f<br />

) !) @) #) $) %) ^) &)<br />

lj/f^gu/<br />

sfFs*le§f<br />

dfk !M!@,%),)))<br />

5


-s_ clw/<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{<br />

/]ndfu{sf] ljsf; ePdf b]zsf] ;jf]{kl/ cfly{s j[l4 tyf ljsf;df of]ubfg<br />

k'Ub5 h;n] If]qLo ;d'bfox? jLr cGt/lqmof u/fO{ b'u{d If]qsf] ljsf;<br />

u/fpg d2t ub{5 . /]ndfu{n] oftfoftdf dfq geP/ b]zdf k|ljlwsf] e"ldsfnfO{<br />

k|f]T;flxt <strong>ug</strong>] {5 .<br />

6<br />

t/fO{sf] ;dy/ e"lddf ljsf; ul/g] k"j{ klZrd /]ndfu{sf] gd"gf h;df pQ/ blIf0f zfvf dfu{ pQ/sf<br />

kxf8L zx/ / ef/tLo ;LdfnfO{ <strong>Ps</strong> cfk;df hf]l8g]5 .


k"j{ klZrd /fhdfu{ tyf zfvf dfu{sf]<br />

nDafO{<br />

If]q<br />

nDjfO{ -ls.ld._<br />

sfFs8le§f—dx]Gb|gu/-k"j{_ **<br />

dx]Gb|gu/— ufO{3f6 ^)<br />

ufO{3f6—jbL{jf; *$<br />

jbL{jf;—x]6f}8f !!)<br />

x]6f}8f—gf/fo0f3f6<br />

^&<br />

gf/fo0f3f6—j'6jn (*<br />

j'6jn—efn'jfª<br />

&%<br />

efn'jfª—s';'d<br />

^^<br />

s';'d—sf]xnk'/ %)<br />

sf]xnk'/—cQl/of !#%<br />

cQl/of—dx]Gb|gu/ $)<br />

hDdf<br />

*&#<br />

Zffvf dfu{sf] s'n nDjfO{ %))<br />

/]ndfu{, hndfu{ / 6«s åf/f 9'jfgL ubf{<br />

nfUg] vr{sf] t'ngfTds b'/L jf/] tnsf]<br />

tflnsfdf pNn]v ul/<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />

9'jfgL vr{<br />

600<br />

500<br />

400<br />

Coastal shipping<br />

0.275 x km + 309<br />

300<br />

200<br />

100<br />

Railway<br />

0.4 x km + 201<br />

Inland Waterway<br />

0.325 x km + 214<br />

0<br />

0 100 200 300 400 500<br />

b'/L -ls= dL=_<br />

Truck 1.1 x km + 55<br />

l6Kk0fL M /]ndfu{, cfGtl/s hndfu{ / ;d'b|L t6Lo hxfhL<br />

ofqf b'j} tkm{jf6 5f]6f] x'g] b]lvG5 .<br />

7


-v_ hn;|f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ sf]zL, u)*sL / s)ff{nL ;lxt tLg gbLdf jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{)fM<br />

k|To]s gbLsf] pko'Qm :yfgx?df w]/} jfFwx? <strong>lgdf</strong>{0f ul/Pdf /fi6«nfO{ 7"nf] kmfObf<br />

k'Ug] lglZrt 5 .<br />

*f]^L<br />

lr;fkfgL<br />

s)ff{nL<br />

kf]v/f<br />

sf]zL, u08sL / s0ff{nL gbLdf <strong>lgdf</strong>{0f<br />

ul/g] jx'kof]uL jfFw<br />

sfnLu)*sL<br />

8<br />

tLg gbLsf ljleGg ;+efJo sfo{x? tyf c;/x?M<br />

gbLx?sf] pkof]u M hndfu{jf6 ul/g] 9'jfgL Joj:yf gx/ k'u]sf] b]zsf leqL<br />

efu;Dd kx' Fr x'g]5 . k|To]s jfFwdf bf]xf]/f] åf/ lgoGq0fåf/f <strong>lgdf</strong>{0f u/L kfgLsf]<br />

;tx 36fpg] j9fpg] Joj:yf ul/g]5 h;n] kfgLhxfhnfO{ kfgLsf] dflyNnf] /<br />

tNnf] txtkm{ 3'dfpg ;xh x'g]5 .<br />

ljB'tzlQm pTkfbg M cToflws ljB't gbLsf] gfd ;+efJotf<br />

zlQm lgsfNg ;lsg] ;DefJotf e<strong>Ps</strong>f sf]zL<br />

@@))) d]=jf=<br />

u08sL<br />

@!))) d]=jf=<br />

oL tLg gbLx?jf6 lgsfln<strong>Ps</strong>f] :jR5 s0ff{nL<br />

#$))) d]=jf=<br />

ljB'tLo phf{ ef/t / rLgdf lgof{t<br />

<strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />

s'n<br />

&&))) d]=jf=


ko{^gsf] pkof]u M jfFwdf Cabin Cruiser ;]jfn] cToflws ko{6sx?nfO{ cfslif{t<br />

<strong>ug</strong>] {5 .<br />

jf(L lgoGq)f M gbLx?jf6 lgolGqt ?kdf ul/g] kfgLsf] lgisfzgjf6 gbL<br />

jl/kl/ / ;dy/ t/fO{df l;+rfO{ ;'ljwf k'Ug'sf ;<strong>fy</strong>;<strong>fy</strong>} jf9L lgoGq0f <strong>ug</strong>{<br />

k|efjsf/L pkfo jGg ;S5 .<br />

cGo kmfObfx? M hndf cfwfl/t pBf]u :yfkgf <strong>ug</strong>{ / ltgsf cf;kf; xl/ofnL<br />

sfod u/fpg<br />

;xof]uL l;4 x'g]5 .<br />

sf&df*f} +<br />

gf/fo)f#f^<br />

wgs'^f<br />

;'gsf]zL<br />

af/fxIf]q<br />

9


-u_ /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo)fu(df :yfgfGt/)f<br />

sf7df8f}sf] e"—/fhgLlts cj:yfnfO{ dWogh/ /fVbf o;n] eljiodf cfly{s<br />

s]Gb|sf] ?k wf/0f <strong>ug</strong>] { cfbz{ /fhwfgL zx/sf] ?k lng] b]lv+b}g . To;sf/0f<br />

g]/fljkf g]kfnsf] /fhwfgL gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f <strong>ug</strong>{ ;j{ ;Ddlt sfod<br />

u/fpg cfjZos jx; rnfpg rfxG5 .<br />

10<br />

gofF /fhwfgL zx/ gf/fo0fu9sf] efjL b[Zo


'<br />

/fhwfgL ;fg' {kg] { sf/)fx?M<br />

sf7df8f+} eljiosf] /fhwfgLsf] ?kdf ef}uf]lns ?kdf PSnf] tyf If]qkmnsf<br />

lx;fjn] ;Lldt 5 . csf]{ tkm{ gf/fo0fu9 b]zsf] s]Gb|df cjl:yt x'gfn]<br />

b]ze/jf6 ;xh kx' Fr /x]sf] 5 . g]/fljkfsf] ljrf/df gofF /fhwfgL of]hgfsf] sfof{Gjog<br />

ljgf efjL g]kfnsf] jf/]df jx; <strong>ug</strong>' { c;Dej 5 .<br />

sf7df8f} + pkTosfdf pkef]Uo j:t'x? tyf cGo ;j}<br />

lsl;dsf ;/;fdfgx? leq\ofpg nfUg] ('jfgL vr{ tyf<br />

>lds vr{n] b]znfO{ &"nf] #f^f k'¥ofO/x]sf] 5 .<br />

sf7df8f} + pkTosfn] hg;+Vofsf] ;xg ;Sg] ;Ldf klxn]<br />

g} kf/ ul/;s]sf] 5 . o;/L hg;+Vof j[l4 x+ 'b} uO/x]sf]n]<br />

jftfj/0f cem} lju|g] qmd hf/L 5 . xfjfdf k|b'if0fsf]<br />

lju|+bf] l:ylt / ;–;fgf gbLx? 9ndf kl/0ft x'g'<br />

:jf:Yosf] vt/fsf ;+s]t x'g\ .<br />

hg;+Vof j[l4 lgoGq0f gul/Pdf sf7df8f} + pkTosfsf<br />

;f+:s[lts ;Dkbf gfl;g ;Sg] / qmdzM kl5 cl:tTj<br />

ljlxg x'g] vt/f x'G5 . sf7df8f} <strong>+d</strong>f hg;+Vof s]lGb|t<br />

x'g] qmd t'?Gt /f]lsg' kb{5 , h;af6 dfgj >f]t b]zel/<br />

5l/P/ /xg ;sf];\ .<br />

11


-#_ l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li^«o ljdfg:yn of]hgf M<br />

efjL g]kfnsf] ljsf;sf nflu <strong>Ps</strong> cGt/f{li6«o ljdfg:yn t/fO{ If]qdf <strong>lgdf</strong>{0f<br />

ul/g'kb{5 h;n] ;j} vfn] ljdfgx? ;j} df};ddf ;lhn} p8fg eg{ ;s'g .<br />

o;n] ubf{ hg;+Vof t/fO{ If]qdf s]lGb|t eO{ cfly{s j[l4df ;3fp k'¥ofpFg]5 .<br />

12<br />

l;d/fdf <strong>lgdf</strong>{0f ul/g] cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] efjL b[Zo


ª_ rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] j}slNks k|:tfj M<br />

;/sf/n] ;+rfng ul//x]sf] d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgf <strong>lgdf</strong>{0fflwg 5 . tyflk<br />

o; cfof]hgfsf] sfof{Gjogsf] ljsNk xfdL pknAw u/fpg ;S5f}+ . h;df<br />

;'Gb/Lhndf 7"nf] s'08 jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{0f u/L lzjk'/L If]qsf] kfgL klg To;} s'08df<br />

oy]i6 dfqfdf hDdf <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />

/fi6«sf dxTjk"0f{ cfof]hgfsf] <strong>lgdf</strong>{0f yfngL <strong>ug</strong>'{ k"j{ eljiodf To;jf6 x'g]<br />

pknlAw nufotsf] kIfx?sf] jf/]df lj:t[t 5nkmn / ;f]rljrf/ u/L ul/g'kb{5 .<br />

o; kl/k|]Ifdf jt{dfg d]nDrL cfof]hgf tTsfn kl/dflh{t ul/g'kb{5 .<br />

;/sf/n] ;+rfng u/]sf] / xfdLn] k|:tfj u/]sf] cfof]hgfsf] t'ngfTds gS;f<br />

tn k]z ul/<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />

;/sf/L cfof]hgf<br />

;'?ª nDjfO{ @^<br />

ls=ld= 5<br />

g]/fljkfsf] k|:tfljt<br />

cfof]hgf<br />

!& ls=ld= ;'?ª ;d]t<br />

gx/sf] s'n nDjfO{<br />

$) ls=ld= 5 .<br />

14


t'ngfTds ?kdf cfk"lt{ x'g] kfgLsf] dfqf<br />

cfof]hgfx?<br />

jflif{s ?kdf kfgL cfk"lt{sf] ;+efJotf<br />

;/sf/n] agf<strong>Ps</strong>f] of]hgf jflif{s cfk"lt{ x'g] kfgL !& s/f]8 3g ld6/ -klxnf]_<br />

g]/fljkfåf/f k|:tfljt @% s/f]8 3g ld6/<br />

k|:tfljt ;'Gb/Lhn jfFw<br />

;'Gb/Lhn jfFw <strong>lgdf</strong>{0f:yn<br />

15


_ /fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If M<br />

t/fO{ If]qsf] h+un / jGohGt' g]kfnsf dfq ;DklQ geP/ ljZjs} ;Dkbfx?<br />

x'g\ . t;y{ g]kfnn] ltgLx?sf] ;+/If0fsf] lhDd]jf/L jxg <strong>ug</strong>} {k5{ .<br />

lrtjg -gf/fo0fL_, jlb{of / z'SnfkmFf6f If]qx?nfO{ tf/jf/ nufO{ s8fO{sf ;<strong>fy</strong><br />

;+/If0f ul/g]5 . ;'gsf]zL gbL kxf8af6 t/fO{df k|j]z <strong>ug</strong>] { j/fx If]qnfO{ gofF<br />

/fli6«o lgs'~h 3f]lift ul/g'kb{5 .<br />

jlb{of /fli^«o lgs'~h<br />

z'SnfkmfF^f jGohGt' cf/If<br />

lr;fkfgL<br />

cQl/of<br />

sf]xnk'/<br />

ef/t<br />

lrtjg /fli^«o lgs'~h<br />

Hofld/] glhs lrtjg /fli6«o lgs"~h tf/jf/ tyf kf/ <strong>ug</strong>] { 7fpF<br />

2. /fli^«o ljsf; cfof]hgfx?n] kfg] { k|efjx? M<br />

16<br />

olb xfdLn] /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog u/L ;fdflhs tyf cf}Bf]lus<br />

ljsf;sf cfwf/e"t ;+/rgfx?sf] ljsf; <strong>ug</strong>{ ;Sof} + eg] g]kfn ljZjsf] <strong>Ps</strong> uf}/jzfnL<br />

b]zsf] ?kdf kl/0ft x'g]5 h;af6 lgDg jdf]lhd ;sf/fTds c;/x? b]lvg]5g\ .<br />

-s_ oftfoft Joj:yf pNn]vlgo ?kdf ljsl;t x'g]5 .<br />

-v_ 7"nf] dfqfdf hnljB't pTkfbg x'g]5 .<br />

-u_ pBf]ux?sf] ;+efJotf j[l4 x'g]5 .


-3_ ko{6g ljsf;df ;3fp k'¥ofp+g]5 .<br />

-ª_ s[lif pTkfbgx? pko'Qm 9+un] ljt/0f tyf cfk"lt{ <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />

-r_ /f]huf/Lsf cj;/x? j[l4 x'g]5g\ .<br />

-5_ef}lts, k|fljlws, ;f+:s[lts tyf dfgl;s ljsf;df clej[4L x'g]5 .<br />

-h_ pk/f]Qm cfof]hgfx?jf6 ef/t klg nfeflGjt x'g]5 .<br />

3. ljsf; cfof]hgfx?sf] nflu cfly{s cfwf/x?<br />

oL /fli6«o ljsf; cfof]hgfx? ;+rfng <strong>ug</strong>{ 7"nf] wg/flz vr{ <strong>ug</strong>' {kg] {5 . sf]ifsf]<br />

Joj:yf lgDg jdf]lhd cfGtl/s tyf jfXo >f]tjf6 ul/g]5 .<br />

cfGtl/sM<br />

-s_ jt{dfg s/ k|0ffnLdf kl/dfh{g, Joj:yfkg / plrt s/ ;+sng sfo{<br />

;'lglZrt u/]/<br />

-v_ nfdf] cjlwsf ;/sf/L jrtkq hf/L u/]/<br />

-u_ :yflgo pBf]ukltx?nfO{ Jofkfl/s ?kdf ;+efJo cfof]hgfx?df nufgL <strong>ug</strong>{<br />

k|f]T;flxt u/]/<br />

jfXoM<br />

-s_ bftf /fi6«x?nfO{ cg'bfg ;xof]u <strong>ug</strong>{ / ;/n Jofhb/df C0f pknAw u/fpg<br />

cfdlGqt u/]/ .<br />

-v_ cGt/f{li6«o cfly{s ;+3 ;+:yfx?nfO{ ;/n shf{ pknAw u/fpg cg'/f]w u/]/ .<br />

-u_ Jofj;flos lx;fjn] ;+efJo cfof]hgfx?sf] ;+rfng <strong>ug</strong>{ lghL If]qsf cToGt<br />

7"nf nufgLstf{x?nfO{ cfdGq0f u/]/ .<br />

bftf /fi6«x?, cGt/f{li6«o / lghL nufgLstf{x?nfO{ cfslif{t <strong>ug</strong>{ s/ gLltdf<br />

;'wf/ u/L :jfjnDjg ;DjlGw gofF ;f]rsf] ljsf; <strong>ug</strong>' { cTofjZos 5 . olb<br />

:ki6 /fli6«o ljsf; of]hgfx? k|:t't ul/Pdf cGt/f{li6«o hutn] k|bfg <strong>ug</strong>]{<br />

;xof]u j[l4 x'g] ck]Iff <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />

o;}u/L /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?nfO{ ;kmntfk"j{s k"/f <strong>ug</strong>{ hgtfx?nfO{ ;xefuL<br />

u/fpg pgLx?df tL cfof]hgfx? k'/f <strong>ug</strong>] { lhDdf cfkm\g} xf] / o;sf] nfe klg<br />

cfkm}nfO{ x'G5 eGg] efjgf hufpg' klg plQs} dxTjk"0f{ 5 .<br />

17


kl/R5]b–@<br />

ko{6g<br />

cGt/f{li6«o :t/df ;xh} k|lt:kwf{ <strong>ug</strong>{ ;Sg] <strong>Ps</strong>dfq g]kfnL pBf]u ko{6g<br />

xf] . g]kfnsf] cfly{s pTyfgdf o; pBf]un] cxd\ e"ldsf lgjf{x <strong>ug</strong>{<br />

;Sb5 . t;y{ g]/fljkf g]kfndf ko{6g k|j4{gdf hf]8 lbG5 / bl/nf]<br />

ko{6g pBf]usf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>] { p2]Zo k"/f u/L o;} pBf]unfO{ s]Gb|ljGb'<br />

dfgL cfTdlge{/ /fli6«o cfly{s k4ltsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ k|ltj4 5 .<br />

g]kfnsf] ko{6g ;DjGwL >f]tx? ;Gbe{ s]nfpFbf s]xL kxf8L If]qsf s]xL<br />

efux? ;+;f/d} cGj]if0f <strong>ug</strong>{ jfFsL 5g\ . h;sf] ljsf; <strong>ug</strong>{ ;+j]bgzLntfsf]<br />

vfFrf] 5 . ltgLx?sf] cg'kd u'0fx? u'dfpg' eg]sf] g]kfnsf] ko{6g<br />

ljsf;df 7"nf] wSsf nfUg] s'/f xf] . jf:tjdf g]kfnn] ko{6g pBf]usf]<br />

ljsf; u/L ;+;f/s} k|d'v ko{6s uGtJo:yfgsf] ?kdf cfkm"nfO{ pEofp+g<br />

;Qm5 . k|s[ltsf] cd"No j/bfg :j?k g]kfndf /x]sf o:tf :yfgx?sf]<br />

ljsf;df gofF ;f]rsf] vfFrf] 5 / cJojl:yt ?kdf ljsf; ul/<strong>Ps</strong>f<br />

ko{6sLo :ynx?df o:tf ljsf; sfo{x?nfO{ sfg"gåf/f tTsfn jGb]h<br />

nufO{g'kb{5 .<br />

7"nf pBf]ux? ef}lts?kdf b]zsf] d]?b08 eP em}+ ko{6g pBf]unfO{<br />

cfWoflTds?kdf klg b]zsf] dxTjk"0f{ pBf]usf] ?kdf lng ;lsG5 .<br />

o;af6 cfuGt'sx?n] jx'd'No cg'ej k|fKt <strong>ug</strong>{ ;S5g\ . ko6{g pBf]un]<br />

jf:tljs ?kdf k|ToIf pTkfbg sfo{ ub} {g t/ o;n] ;Dk"0f{ pBf]u If]qnfO{<br />

g} ;zQm?kdf k|ToIf k|efj kfb{5 .<br />

19


{<br />

1. g]kfnsf ko{^g >f]tx?<br />

kj{tLo ko{^g M jf:tljs :ynut cg'ej tyf 1fgsf] nflu kbofqfnfO{ k|f]T;flxt<br />

ul/g'kb{5 . o; p2]Zo kl/k"lt{sf nflu /fi6«JofkL kbofqf dfu{sf] ljsf; ul/g]5 .<br />

g]/fljkf sf] ljrf/df lgDg If]qx?nfO{ kbofqfsf] nflu dfq tf]lsg'kb{5 .<br />

—;f]n'v'Da'<br />

—nf+u6f+u / u0f]z lxdfn If]q<br />

— cGgk"0f{ / jl/kl/sf If]qx?<br />

—wf}nflul/sf s]xL If]q<br />

g]kfnL lxdfnL >[ªvnfdf !! j6f d'Vo tyf cg]sf} ;fgf >[+vnfx? kb{5g\<br />

h;df k"j{df s+rgh+3fb]lv z'? eO{ ljZjsf] ;jf] {Rr lzv/ v'Dj' x' +b} cem}klg<br />

;'kl/lrt ge<strong>Ps</strong>f] /f]Njflnª lxdfn x'+b} ;'b'/ klZrd ;Dd km}ln<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />

oL !! lxd >[ +vnfx? dWo] cGgk"0f{ lxdfn If]qnfO{ dfq æ:jL; PNk;Æ sf] h:tf]<br />

gd"gfsf ?kdf ko{6sLo k|of]hgsf nflu ljsl;t ul/g'kb{5 . csf] { tkm{ cGgk"0f{<br />

lxdfnsf] b'j}tkm{ dgf:n' / wf}nflul/ lxdfnsf] cf;kf; cfw'lgs <strong>lgdf</strong>{0f sfo{<br />

sfg"gåf/f k|ltjlGwt u/L h+unsf k|fs[lts ;f}Gbo{nfO{ s8fOsf ;<strong>fy</strong> ;+/If0f ul/g'kg]<br />

s'/fdf g]/fljkf hf]8 lbG5 ;<strong>fy</strong>} 3f]/]kfgLdf /x]sf] nfnLu'/fF;sf] h+un s8fO{sf ;<strong>fy</strong><br />

;+/If0f <strong>ug</strong>' {k5{ . oL >[ +vnfx?sf] jLrsf vf] +rx? ;+;f/sf ;a}eGbf ulx/f tyf<br />

3'dfp/f ljzfn tyf ;'Gb/ dflgG5g\ . w]/}h;f] kbofqf kyx? j:tL If]qx? x' +b} kf/<br />

<strong>ug</strong>' {kg] { e<strong>Ps</strong>f]n] kbofqLx?n] g]kfnL ls;fgx?;Fu ;Dks{ :yflkt u/L ltgLx?sf]<br />

hghLjg tyf pRr ;fd'bflos hLjgsf] jf/]df hfgsf/L xfl;n <strong>ug</strong>{ ;S5g\ h;af6<br />

ufpF–ufpFnfO{ kmfO{bf k'Ug]5 .<br />

pkTosfsf] ;f+:s[lts ;Dkbf M sf7df8f} + pkTosfsf] ;f+:s[lts tyf P]ltxfl;s<br />

w/f]x/sf] ;+/If0f u/L ltgLx?sf] ko{6sLo k|of]hgsf nflu pkof]u <strong>ug</strong>] { xfd|f]<br />

kf6L{sf] p2]Zo 5 . sf7df8f+}nfO{ k|frLg /fhwfgL zx/sf] ?kdf efjL k':tfx?sf]<br />

nflu ;+/If0f <strong>ug</strong>{ hg;+Vof <strong>Ps</strong>t[lts/0f /f]lsg' / cfly{s s]Gb|sf] ?kdf ljsf;<br />

<strong>ug</strong>]{ sfo{ xtf]T;flxt <strong>ug</strong>'{kb{5 .<br />

20<br />

t/fO{sf jg tyf jGohGt' M ;dy/ t/fO{sf] h+un tyf ToxfF j;f]jf; <strong>ug</strong>]{<br />

jGohGt' pQd >]0fLsf ko{6g >f]tdf kb{5g\ . xfnsf] lrtjg /fli6«o lgs'~h,


jlb{of /fli6«o lgs'~h, z'SnfkmfF6f jGohGt' cf/If / k|:tfljt j/fxIf]q /fli6«o<br />

lgs"~h /fi6«sf 9's'6L g} x'g\ . ctM o;sf] ;+/If0f / ;Da4{g ul/g]5 .<br />

j'$sf] hGd:yn n'lDjgL M n'lDjgL kfs{sf] <strong>lgdf</strong>0f{sfo{ k"/f u/L PlzofnL jf}4dfuL{<br />

ko{6sx? / ljZje/sf ko{6sx?sf nflu kljq tLy{:ynsf] ?kdf k|j4{g ul/g]5 .<br />

sf]zL u)*sL / s)ff{nL gbLsf] jf+wtfnsf] ko{^sLo k|of]u M tLg j6f gbLx?df<br />

afFwx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f ul/;s]kl5 jGg] tfnsf] b[Zofjnf]sg u/fpg ko{6sx?nfO{<br />

cfslif{t <strong>ug</strong>{ plrt sbd rflng] / Sofljg qm'hsf] ;+rfng ul/g]5 . ef/t<br />

nufotsf l5d]sL d'n'sx?sf] dhj't cfly{s ljsf;nfO{ Wofgdf /fvL tL b]zsf<br />

ko{6sx?sf] dfu k"/f <strong>ug</strong>{ cfjZos ko{6sLo ;'ljwfx?sf] Joj:yf ul/g]5 .<br />

-/fli6«o ljsf; cfof]hgfnfO{ ;DkGg <strong>ug</strong>{ ] kl/sNkgfsf ;<strong>fy</strong>_ .<br />

jfFw <strong>lgdf</strong>{0f kl5 jGg] sfNklgs b[Zo<br />

oL k|fs[lts ko{6g >f]tx?sf cnfjf g]kfnnfO{ dfgjLo ko{6g >f]t klg j/bfgsf]<br />

?kdf k|fKt e<strong>Ps</strong>f] 5 . h;df g]kfnLx?sf] ;/ntf, cfTdLotf, / ;]jfefj d'Vo<br />

5g\ . pk/f]Qm ko{6sLo >f]tx?sf] k|efjsf/L kl/rfng u/L j9L eGbf j9L<br />

ljb]zL ko{6sx?nfO{ cfslif{t <strong>ug</strong>{sf nflu ko{6sLo jftfj/0fsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{<br />

sfg"gdf oyf]lrt Joj:yf <strong>ug</strong>{ cTofjZos 5, h;n] cGt/f{li6«o u'0f:t/sf] ;]jf<br />

/ ;'/Iff pknAw x'g ;sf];\ .<br />

21


2= kf]v/f zx/sf] of]hgf / cGgk")f{ If]qdf ko{^g ;'ljwfx?sf] ljsf;<br />

g]/fljkf o; If]qsf ;+efJotfx?sf] ;b'kof]u u/L k|fs[lts ;f}Gbo{tf cfd j[l4<br />

<strong>ug</strong>{ kf]v/f / cGgk"0f{ lxdfn If]qsf] ko{6sLo ljsf; of]hgfsf] k|:tfj ub{5 .<br />

-s_ gofF zx/ / cGgk")f{ lxdfnosf of]hgfx? M<br />

g]/fljkf o; ;'Gb/ zx/sf] lj:tf/sf nflu ;]tL gbLsf] blIf0fL lsgf/ftkm{ gofF<br />

zx/sf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ k|:tfj ub{5 .<br />

22<br />

;]tL gbL blIf0f tkm{sf] gofF zx/L of]hgf


gofF zx/sf] ljz]iftfx? M<br />

-s_ ko{6sLo / l/h6{ zx/<br />

-v_ k|fl1s -ljZjljBfno, cg';Gwfg ;+:yfx?, c:ktfn cflb_ / v]ns'b ;DjlGw<br />

lqmofsnfkx? x'g] zx/ .<br />

-u_ ;"rgf k|ljlw h:tf jftfj/0f cg's"nsf pBf]ux?sf] zx/<br />

;f/f+usf]6 /Hh'dfu{<br />

cGgk"0f{ rf}yf] /Hh'dfu{<br />

df5fk'R5« ] /Hh'dfu{ -tf/ jfxg_<br />

cGgk"0f{ lxdfnosf] /Hh'dfu{ of]hgf<br />

23


-v_ dflyNnf] d:of{ª\ubL pkTosfsf] ko{^sLo ljsf;sf nflu sfnL u)*sL / dgfª<br />

lhNnfsf] pkof]u<br />

sfnL u)*sL M sfnL u08sLsf] dflyNnf] pkTosf h:tf] ;'Gb/ :yfg ljsf;sf<br />

nflu uxg ;f]rsf] h?/t 5 . jftfj/0fLo ;+t'ng sfod <strong>ug</strong>{ df]6/ jf6f] n]t]<br />

;Dd ;Lldt u/L To;eGbf dfly 9'jfgL sfo{sf nflu 3f]8f, jUuL / uf8fsf]<br />

k|of]u <strong>ug</strong>{ ;Nnfx lbO<strong>Ps</strong>f] 5 / tbg';f/ <strong>ug</strong>{ g]/fljkf sfo{lzn /xg] 5 .<br />

g]/fljkf To; If]qdf df]6/jf6f] <strong>lgdf</strong>{0fsf lj?4 b[9 5 . lsgsL k/Dk/fut<br />

oftfoft Joj:yf g} To; If]qsf] hgtfsf] eljiosf nflu pko'Qm x'G5 .<br />

dflyNnf] sfnL u08sLsf] nflu k|o'Qm jUuLsf] sfNklgs lrq<br />

24


d:of{ª\ubL M sfnL u08sLsf] eGbf ljkl/t d:of{ª\ubL gbL df]6/ jf6f] k'¥ofpgsf]<br />

nflu pko' 'Qm b]lvG5, h;df ;8ssf] clGtd ljGb'df jfFw jfwL b[Zofjnf]sgsf<br />

nflu s[ lqd tfnsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ ;lsG5 . jt{dfgsf] dgfª ufpF o;sf d"No /<br />

dfGotfx? jrfO/fVgsf nflu ;+/If0f ul/g]5 .<br />

d:of{ª\ubL gbLsf] tfnsf] sfNklgs lrq<br />

wf}nflul/ lxdfnL >[ +vnfsf] k5fl8 cjl:yt 8f]Nkf] / x'Dnf ;+;f/ d} cGj]if0f<br />

ge<strong>Ps</strong>f, cg'kd s]xL If]qx? dWo]df kb{5g h;sf] e";+/rgf cb\e't 5 . g]/fljkf<br />

oL If]qx?sf] ;+/If0fsf nflu b[9 ;+slNkt 5 .<br />

g]/fljkf ko{6gnfO{ cfly{s Joj:yfsf] s]Gb|ljGb' jgfO{ g]kfnnfO{ g} ko{6gdf<br />

cfwfl/t /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ nIodf sl6j4 5 .<br />

25


kl/R5]b–#<br />

cf}Bf]lus ljsf; gLlt<br />

cf}Bf]lus ljsf; gLlt lgDg jdf]lhd s]lGb|t x'g]5 M<br />

– s[lif -cGgjfnL_<br />

– kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h8Lj"6L v]tL, dT:okfng<br />

– ls;fgx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf<br />

– jg<br />

– ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbg<br />

– oftfoft, ;+rf/ / phf{<br />

1= s[lif -cGgjfnL_ M<br />

g]/fljkfsf] ljrf/df s[lif gLlt eg]sf] s[lif pTkfbg u/fpgsf nflu<br />

plrt ;+Vofsf ls;fgx?nfO{ plrt v]tLof]Uo hdLg k|bfg <strong>ug</strong>] { lsl;dsf]<br />

x'g'kb{5 . 7"N7"nf km;nsf] dtnj v]tL ul/<strong>Ps</strong>f] hldgsf] pTkfbsTj<br />

j[l4 eGg] j'lemG5 hf] k|To]s kl/jf/nfO{ kof{Kt dfqfdf v]tLof]Uo hdLg<br />

pknJw u/fO{ xfl;n <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />

g]kfnsf] ef}uf]lns jgf]6nfO{ dWogh/ /fVbf o;nfO{ ;dy/ t/fO{, dWo<br />

kxf8L If]q / lxdfnL If]qdf ljeflht 5 . oL tLg} If]qsf ls;fgx?nfO{<br />

ef}uf]lns kl/l:ylt cg';f/ ;'xfpFbf] v]tLkftL <strong>ug</strong>] { tl/sf l;sfpg] nIo<br />

g]/fljkfn] lng]5 .<br />

g]kfnsf] s[ifs ;d'bfox?n] g} ;dfhsf] ?k ln<strong>Ps</strong>f 5g\ hf] k/fk"j{<br />

sfnb]lv rNb} cfO/x]sf] 5 / h;n] cfk;L :j–;xof]usf] gd"gf g}<br />

k|:t't ul/cf<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />

27


xfd|f] ljrf/df pQm k/Dk/fnfO{ jrfO{ /fVg tyf cem ljsf; u/fpg k|oTg<br />

<strong>ug</strong>'{kb{5 hf] k/Dk/fut ?kdf jfFsL /x]sf o; If]qsf s[lif ;+:s[ltsf ?kdf<br />

kl/lrt 5g\ .<br />

s[lif pTkfbsTj j[l4 <strong>ug</strong>{ b'O{ ;"qLo gLlt nfu" <strong>ug</strong>' {kb{5 h;n] s[lif ;'wf/df<br />

;3fp k'¥ofpF5 .<br />

sd}ofk|yfsf] cGTo M<br />

xfn;Dd ;dfwfg <strong>ug</strong>{ g;ls<strong>Ps</strong>f] s[lif e"ld ;'wf/ sfo{ ;DkGg u/L s[lif of]Uo<br />

e"ldsf] :jfldTj s[ifsx?nfO{ g} k|bfg u/L s[lif pTkfbg j[l4 <strong>ug</strong>{ pgLx?nfO{<br />

pTk|]l/t ul/g]5 . sd}ofk|yfsf] cGTo ul/g]5 . o:tf] cg'ko'Qm e"ld Joj:yfn]<br />

/fi6«sf] ljsf;df l9nfO{ ul//x]sf] tYo hg;d'bfonfO{ ;';"lrt u/fOg'kb{5 .<br />

s[lifof]Uo e"ldsf] pTkfbsTj j[l4 u/fpg l;+rfO{ nufot pTkfbgx?sf] cfw'lgs<br />

ljt/0f Joj:yf <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ o; kf6L{sf] nIo /x]sf] 5 . s[lif ;'wf/ sfo{sf<br />

nlfu ul/g] ;fj{hlgs lqmofsnfkx?nfO{ k|<strong>fy</strong>ldstf lbOg]5 h;sf] kl/0ffd<br />

:j?k e"ld;'wf/sf] nIo xfl;n <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />

2= kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h*Lj"^L v]tL / jg M<br />

g]/fljkf kz'kfng, b'Uw pTkfbg tyf dWokxf8L If]qdf kmnkm"n v]tL u/fpg<br />

k|f]T;fxg lbg]5 . vf;u/L :ofp, gf;kftL, cf?, c+u'/, s6';, h'gf/ cflb v]tL<br />

<strong>ug</strong>{ g]kfn pko'Qm e"ld xf] . oL kmnkm"nsf] pTkfbgn] :yfgLo dfu k"/f <strong>ug</strong>'{sf<br />

;<strong>fy</strong>} tL kmnkm"nsf k|zf]lwt pTkfbgx?nfO{ ef/t / rLgsf] ltAatdf lgof{t<br />

ul/g]5 .<br />

lxdfnL If]qdf h8Lj"6L v]tL <strong>ug</strong>{ k|f]T;fxg lbOg]5 hxfF ;f] v]tLsf] cg's'ntf<br />

5 . o;n] ubf{ h8Lj"6L k|zf]wg <strong>ug</strong>]{ sf/vfgfx?sf] :yfkgf <strong>ug</strong>'{kg]{ dfu j9\g]5 .<br />

jfFwx?df dT:okfng Joj;fo ;+rfng ul/g]5 . hf] u08sL, sf]zL / s0ff{nL<br />

gbLdf <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5g\ .<br />

28


3= s[ifsx?sf] /fi^«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf M<br />

cfjZos ljp, dn, s[lifoGqsf] cfk"lt{ tyf ;+rfng <strong>ug</strong>{ / s[ifsx?sf<br />

pTkfbgx?nfO{ jhf/;Dd k'¥ofpg] Joj:yf <strong>ug</strong>{ s[ifsx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/Lsf]<br />

:yfkgf ul/g'kb{5 . To:tf] ;xsf/Lsf] ;+hfn ufpFufpF ;Dd k'¥ofO{ ;+ul7t<br />

kfl/g]5 .<br />

;xsf/Ln] s]xL pBf]u ;+rfng <strong>ug</strong>' {sf ;<strong>fy</strong>} ;/n Jofhb/df C0f k|bfg <strong>ug</strong>] { /<br />

lgIf]k ;+sng <strong>ug</strong>]{ sfo{ klg <strong>ug</strong>]{5g\ .<br />

ljljw cfofltt vfBj:t'x?sf] k/lge{/tf sd <strong>ug</strong>{sf nflu ef/tjf6 cfoft<br />

ul/g] tof/L vfBj:t' s]–slt dfqfdf x'G5 eGg] tYofÍ k|fKt ul/;s]kl5 To:tf<br />

j:t'x?sf] pTkfbg <strong>ug</strong>{ ;xsf/L dfk{mt ;fgf pBf]ux? :yfkgf u/fOg]5 .<br />

To:tf ;xsf/Lx?af6 ;/sf/sf] ;xof]udf <strong>Ps</strong> 3/ <strong>Ps</strong> ls;fg Joj:yf cGtu{t<br />

!)) lbg ;fdflhs sfo{df ;+nUg u/fO{ s]xL cfDbfgL ;d]t ljt/0f <strong>ug</strong>] { Joj:yf<br />

ldnfOg]5 .<br />

4= jg<br />

ljZjsf cGo cljsl;t b]zx?df em} g]kfnn] klg jg km8fgLsf sf/0fn]<br />

kof{j/0fLo ljgf;sf] ;d:of ef]lu/x]sf] 5 . g]/fljkf ;j{;fwf/0fnfO{ j[Iff/f]k0f<br />

jf/] ;r]t u/fpg] / pgLx?nfO{ jf]6lj?jfsf] dxTj af/]df Wofgfsif{0f <strong>ug</strong>]{<br />

sfo{qmdx? ;+rfng <strong>ug</strong>]{5 . h;n] dfgj hLjgnfO{ cg]sf}+ kmfObf lbg'sf ;<strong>fy</strong>}<br />

efjL hLjgnfO{ ;3fp k'¥ofpF5 .<br />

29


{<br />

5= ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbgx? M<br />

jt{dfgdf ef/tjf6 cfoft ul/g] d'Vo vfB ;fdfu|Lsf] d"No lgDg jdf]hd 5<br />

cfofltt ;fdfu|L<br />

d'No ?= xhf/df<br />

rfdn<br />

!,$(,&),))<br />

t/sf/L<br />

*#,$^,))<br />

kmnkm"n , la?jfx?<br />

@*,*(,))<br />

k|zf]lwt vfBj:t'<br />

(@,!%,))<br />

7'nf cf}Bf]lus pTkfbg\ @!,)&,@#,))<br />

xNsf cf}Bf]lus pTkfbgx? !$,^$,)#,))<br />

ljljw<br />

!),#!,^&,))<br />

ef/taf6 cfofltt ;fdfu|L / ltgsf] d"No<br />

dflysf] tflnsf x]l/;s]kl5 vfB pTkfbgx? / k|zf]wg pBf]ux?sf] ;+efJotf<br />

k|i6 x'G5 . g]kfndf lgDg pBf]ux?sf] eljio ;'lglZrt e<strong>Ps</strong>f] ck]Iff <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />

– b}lgs k|of]usf ;fdfu|Lx?sf] pTkfbg<br />

– vfB k|zf]wg<br />

– cf}ifwL tyf x:tsnf pTkfbg<br />

– cf}ifwLd"ns h8Lj"6Lsf] ;f/ lgsfNg], k|zf]wg <strong>ug</strong>] { tyf j[l4 <strong>ug</strong>]<br />

– xNsf cf}Bf]lus pTkfbg, /;fogx?sf] pTkfbg<br />

æ7"nf cf}Bf]lus pTkfbgx? ef/tjf6 / s[lif pTkfbgx? / k|zf]lwt vfBkb<strong>fy</strong>{<br />

ef/ttk{mÆ gf/fsf ;<strong>fy</strong> g]kfndf ;fgf pBf]ux?sf] :yfkgf ul/g]5 . xfdLx?<br />

rfdn, ds}, Kofh, cfn', kmnkm"n / k|zf]lwt j:t' ef/ttkm{ lgsf;L <strong>ug</strong>] {5f} + /<br />

To;sf] jbnfdf ef/tjf6 7"nf cf}Bf]lus kb<strong>fy</strong>{x? cfoft <strong>ug</strong>] {5f} + . pk/f]Qm cfly{s<br />

lqmofsnfk klg s[lif ;xsf/Lx?åf/f ;+rfng ul/g]5 .<br />

30<br />

cf}Bf]lus ljsf; sfo{ ;+rfng ul/+bf lgDg kIfx?nfO{ Wofg lbOg]5 M<br />

-s_ g]kfndf pknJw sRrf kb<strong>fy</strong>{ pkof]u <strong>ug</strong>]{ pBf]ux?sf] :yfkgf ul/g]5 .<br />

-v_ cfofltt sRrf kb<strong>fy</strong>{ vkt <strong>ug</strong>] { pBf]ux?nfO{ d]rL, sf]zL If]qsf] ;dy/<br />

efudf :yfkgf ul/g]5 .<br />

-u_ ;fgf pBf]ux?nfO{ g]kfn clw/<strong>fHo</strong>e/ :yfkgf ul/g]5 hxfF sRrf kb<strong>fy</strong>{<br />

;j{;'ne xf];\ .


pBf]u cg';f/ ;+nUg hg;+Vof M<br />

o; lsl;dsf] pBf]usf] ljsf;n] w]/} >ldsx?nfO{ /f]huf/L k|bfg <strong>ug</strong>] { e<strong>Ps</strong>f]n]<br />

hLjg:t/ j[l4df ;3fp k'¥ofO b]zsf] qmlds ljsf; ub{5 .<br />

b]z s[lif pBf]u ;]jf<br />

g]kfn *!.Ü #.Ü !^.Ü<br />

cd]l/sf # #@ ^%<br />

hfkfg % #& %&<br />

rLg $$ !* #*<br />

ef/t %$ @! @%<br />

yfONof08 $% @) #&<br />

ljZjsf] cf};t %) @) #)<br />

ljleGg cfly{s lqmofsnfkdf ;+nUg hg;+Vofsf]<br />

;dfg'kflts t'ngf -c=>=;+= tYof+s – @))@_<br />

o; tflnsfdf x]bf{ xfdLx? s] b]Vb5f} eg] s[lif d} ;+nUg b]zx?df eGbf g]kfndf<br />

o; If]qdf ;+nUg hg;+Vofsf] cg'kft cTolws 5 . o;jf6 s] :ki6 x'G5 eg]<br />

s[lifdf ;+nUg s]xL hg;+VofnfO{ cGo pBf]udf nufpg Wofg lbg' kb{5 .<br />

pBf]ux?sf] k|j4{g <strong>ug</strong>{sf nflu nufgLsf] pko'Qm jftfj/0fsf] >[hgf <strong>ug</strong>' {kb{5 /<br />

ljb]zL nufgL leq\ofpgsf] nflu cfjZos sbdx? rfNg'kb{5 . tyflk jt{dfg<br />

kl/l:yltnfO{ dWogh/ ubf{ xfdLx? Tof] nufgLof]Uo jftfj/0fjf6 w]/} 6f9f 5f}+ .<br />

lghL nufgL cfsif{0fsf nflu s/df 5'6 nufotsf ;'ljwfx? pknJw u/fO{<br />

cf}Bf]lus k|j4{gsf nflu kxn ul/g]5 . ljleGg pBf]ux?;Fu ;DjlGwt ;fj{hlgs<br />

cg';Gwfg ;+:yfx?sf] :yfkgf u/L ToxfF k|o'Qm k|ljlwnfO{ ;3fpg klg cfjZos<br />

b]lv<strong>Ps</strong>f] x'gfn] xfdL o; lbzfdf sfo{/t /xg]5f}+ .<br />

31


pBf]usf] ljt/)f<br />

cf}Bf]lus ljt/0f Joj:yfdf k'glj{rf/ <strong>ug</strong>'{ h?/L 5 .<br />

pBf]usf] lsl;d pTkfbg :yfkgf ul/g] ;+efljt :yfg<br />

xNsf /;folgs pBf]u<br />

/;folgs kb<strong>fy</strong>{ cDn / Iff/ pTkfbgx? lj/f6gu/, e}/xjf, wgu9L<br />

/]zf pBf]u ;gkf6, ;'tL{, /]zd hgsk'/, jL/uGh, g]kfnu+h, dx]Gb|gu/<br />

sfuh pBf]u<br />

e}/xjf<br />

;]/flds pTkfbg lrlgofF df6f]sf efF8f kfn'ª<br />

OGwg pBf]u<br />

lj/f6gu/, jL/uGh, g]kfnuGh, dx]Gb|gu/<br />

l;d]G6 pBf]u<br />

pbok'/, x]6f}8f<br />

s[lif /;folgs pBf]u<br />

lj/f6gu/, hgsk'/, g]kfnuGh, wgu9L<br />

/;folgs kb<strong>fy</strong>{ ;fj'g, /+ +lht <strong>ug</strong>{ ], jL/uGh, e}/xjf, a'6jn<br />

>[ +uf/ Pj+ ;'ulGwt ;fdfu|L<br />

vfB k|zf]wg s[lif pTkfbg, k]o kb<strong>fy</strong>{ kfn'ª, jL/uGh, g]kfnuGh, 3f]/fxL<br />

cf}ifwL pBf]u<br />

lj/f6gu/, kfn'ª<br />

sf7 / jfF;sf] pTkfbg<br />

j'6jn, g]kfnuGh, wgu9L, dx]Gb|gu/<br />

d]lzg / wft'sf] pBf]u<br />

lj/f6gu/<br />

ljB't ;fdfu|L pTkfbg<br />

jL/uGh<br />

gf]6M pk/f]Qm pBf]ux?sf cltl/Qm cGo pko'Qm pBf]ux? dfly tf]ls<strong>Ps</strong>f :yfg<br />

afx]s cGo ;+efJo :yfgx?df klg :yfkgf ul/g]5 .<br />

ljleGg pTkfbgx?sf nflu pko'Qm :yfg<br />

dx]Gb|gu/<br />

pQ/L kxf*L If]q<br />

ko{6g<br />

kz'kfng<br />

h8Lj"6L<br />

dxfef/t If]q<br />

kz'kfng<br />

kmnk'mn v]tL<br />

vfB k|zf]wg<br />

j'6jn<br />

t/fO{ If]q<br />

s[lif If]q<br />

e}/xjf<br />

cf}Bf]lus If]q<br />

gf/fo0fu9nfO{ g]kfnsf] s]Gb|sf] ?kdf<br />

ljsf; u/L cfjf;Lo If]q glhs}<br />

kxf8x?df <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />

g]kfnuGh<br />

kf]v/f ko{6g, lzIff<br />

k|fl1s lqmofsnfkx?<br />

d'lUnª<br />

gf/fo)fu(<br />

cfly{s lqmofsnfk<br />

tyf ef}lts ljt/0f<br />

s]Gb|<br />

<br />

sf&df*f}+<br />

kfn'ª<br />

x]6f}8f<br />

jL/uGh<br />

pBf]ux?sf] ljt/0f b]vfpg] gS;f<br />

l;d/f ljdfg:yn<br />

;/sf/L, s'6gLlts,<br />

;f+:s[lts tyf k/Dk/fx?<br />

hgsk'/<br />

lj/f^gu/<br />

pBf]ux?<br />

sfFs8le§f<br />

32


6. oftfoft, ;+rf/ / phf{ M<br />

dfgj z/L/df :gfo' / r]tgf k|0ffnL eP em+ } oftfoft / ;+rf/ cfw'lgs ;Eotfsf<br />

hLjg k4lt g} x'g\ . g]/fljkf g]kfndf cefj e<strong>Ps</strong>f oftfoft ;+hfn / ;+rf/sf]<br />

cfwf/e"t ;+/rgfx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f / :t/f]Gglt u/fO{ /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?sf]<br />

k|j{4g <strong>ug</strong>{ lqmofzLn x'g]5 .<br />

oftfoft<br />

g]kfnsf] lbuf] eljiosf] nflu g]/fljkf ;'?Ëx? k'nx?sf] <strong>lgdf</strong>{0fdf ljz]if hf]8<br />

lbG5 . h:tf] ls yfgsf]6 8fF8f eP/ yfgsf]6 r]skf]i6 b]lv ltn] 3/;Dd<br />

<strong>lgdf</strong>{0f ul/g] ;'?Ë dfu{n] oftfoft b'/L, ofqf ;do, OGwg vkt, pNn]vLo<br />

?kdf 36fpgsf ;<strong>fy</strong>} ;jf/L ;fwgx?sf] l6sfp j9fpF5 . sf7df8f}+ – x]6f}8f<br />

;'?Ë dfu{sf] <strong>lgdf</strong>{0f kZrft\ eljiodf sf7df8f} + – kf]v/f / gf/fo0fu9df klg<br />

;'?Ëx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5 .<br />

yfgsf]6 gf}lj;] ;8ssf] b"/L sd <strong>ug</strong>] { ;'?Ë / k'nsf] b[Zo<br />

33


:yflgo ljdfg:yn<br />

g]kfnsf kxf8LIf]qsf] oftfoft Joj:yfsf nflu g]/fljkf d'Vo :yfgx?df 5f]6f]<br />

p8fg tyf cjt/0f <strong>ug</strong>] { ljdfgsf nflu ljdfg:ynx?sf] <strong>lgdf</strong>{0fdf k|<strong>fy</strong>ldstf<br />

lbg]5 . clt b'u{d If]qx? ;Dd ;8s <strong>lgdf</strong>{0f sfo{ vlr{nf], l9nf] tyf dd{t<br />

;+ef/df sl7gfO{ x'g] e<strong>Ps</strong>f]n] af6f] <strong>lgdf</strong>{0f ul/Ptfklg To:tf :yfgx?df ljdfgjf6<br />

oftfoft Joj:yf ul/g]5 .<br />

lgod sfg"gx?<br />

oftfoft / ;+rf/ If]qx?sf] lgodgsf nflu cfjZos sfg"g <strong>lgdf</strong>{0fdf g]/fljkf<br />

ljz]if dxTj lbg]5 . jt{dfg sfg"gL Joj:yfsf] ;dLIff ul/g]5 . oftfoft ;DjlGw<br />

lgodx? cToGt s8f kf/L ;f]xL cg';f/ nfu" ul/g]5 . dfbs kb<strong>fy</strong>{ ;]jg u/L<br />

jf nfk/jfxLk"j{s ;jf/L rnfO{ oftfoft lgod pNn+3g <strong>ug</strong>] { JolQmx?nfO{ clws<br />

hl/jfgf u/L s8f ;hfo ul/g]5 . oftfoftsf] rfk sd <strong>ug</strong>{ lghL ;jf/L<br />

wgLx?nfO{ nufOg] s/df j9f]Q/L u/L ;j{;fwf/0fx?nfO{ ;fj{hlgs ;jf/Lsf<br />

;fwgx? k|of]u <strong>ug</strong>{ k|f]T;flxt u/fOg]5 .<br />

;+rf/<br />

;xh tyf k|efjsf/L ;fj{hlgs /fli6«o ;+rf/ Joj:yfsf] ;+hfnsf] k|j{4g u/L<br />

;j{;fwf/0fnfO{ To;sf] k|of]u <strong>ug</strong>{ pT;flxt ul/g]5 . tf/ ;lxtsf] / tf/ /lxtsf]<br />

;+rf/ k|0ffnLsf] ljsf; u/L /fi6«sf clt b'u{d :yfgx?;d]t hxfF;'s} / h'g;'s}<br />

j]nfdf ;+rf/ ;Dks{ <strong>ug</strong>{ ;Sg] Joj:yf u/fpg]5f}+ .<br />

;fwg >f]t tyf phf{ M<br />

k[YjLsf] e"Tjsdf e<strong>Ps</strong>f Jofks kl/jt{gx?nfO{ dWogh/ /fVbf lxdfnL If]qsf]<br />

e"ldsf] jflx/L efu <strong>Ps</strong>bd s8f 5 h;sf] sf/0fn] k]6«f]lnod / vlgh lgsfNg<br />

sl7g 5 . lh/L glhssf] 7f];]df kmnfd vfgLsf] pTvgg ul/Pklg ef}uf]lns<br />

ljs6tf, vlghsf] l;ldt kl/df0f / Go"g sf]l6sf] e<strong>Ps</strong>f]n] ;f] sfo{ lg/y{s<br />

;fljt eof] .<br />

tyflk hnljB't lgsfNg ;lsg] ljzfn kl/df0fdf lxdfnox?jf6 jUg] kfgLsf]<br />

dxTjnfO{ gh/ cGbfh <strong>ug</strong>{ ;lsb}g . hn>f]tn] ljzfn phf{ pknAw u/fpg<br />

;Sb5 h;sf] dfu ef/t / rLgsf] ltAatjf6 klg cfpg ;S5 / o;n] g]kfn<br />

34


'j} l5d]sLx?nfO{ kmfObf k'¥ofpF5 . olb xfdLn] cfkm\gf] /fli6«o ljsf;<br />

cfof]hgfx?df pNn]v u/] cg';f/ g]kfndf sf]zL, u08sL / s0ff{nL gbLx?df<br />

jfFw <strong>lgdf</strong>{0f u/L ljB't lgsflnPdf 7"nf] kl/df0fdf ljB't zlQm pTkfbg x'g'sf<br />

;<strong>fy</strong>} kfgLsf] jx'kof]u klg <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />

xfd|f] k/d ljZjf; 5 jfFwx?sf] ;d'lrt <strong>lgdf</strong>{0fn] k|s[lQ ;+/If0fdf ;s/fTds<br />

of]ubfg k'Ug]5 . o;jfx]s ;w+} s8f xfjf jxg] sfnL u08sLsf] hf]d;f]d If]qdf<br />

xfjfåf/f rNg] ldnsf] :yfkgf u/L g]kfn nfeflGjt x'g ;Sb5 . o;}u/L clws<br />

;do s8f 3fd nfUg] e<strong>Ps</strong>f]n] ;f}o{ zlQmsf] k|r'/ pkef]u <strong>ug</strong>{ ;lsG5 . o;}u/L<br />

kxf8L Onfsfdf n3' hnljB't cfof]hgfx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f klg nfebfos x'g]5 . oL<br />

sfo{x?nfO{ clw a9fpg g]/fljkf k|f]T;fxg <strong>ug</strong>] {5 .<br />

!= kfgL 5f]8\g] åf/<br />

@= l:qmg<br />

#= k|j]z dfu{<br />

$= kfgL k|jfx <strong>ug</strong>] { kfOk<br />

%= 8F'8<br />

^= ljB't u[x<br />

&= 6jf{Og<br />

*= h]g]/]6/<br />

(= km\nfO lXjn<br />

!)= kfgL lg:sfzg <strong>ug</strong>] { kfOk<br />

!!= lg:sg] kfgLsf] jxfj<br />

n3' hnljB't Knf06<br />

35


xfjfjf6 rNg] ldn<br />

;f}o{ lx6/<br />

36


kl/R5]b–$<br />

k|b'if0f / jftfj/0f ;+/If0f gLlt<br />

1. k|b'if)fsf k|sf/ M<br />

jftfj/0fLo ;d:ofx? cf}Bf]lus qmflGt ;Fu;Fu} cfly{s ljsf;sf] Oltxf;df<br />

cleGg c+usf ?kdf ufFl;P/ cf<strong>Ps</strong>f x'g\ . jt{dfg g]kfndf lgDg<br />

jdf]lhdsf jftfj/0fLo ;d:ofx? ljBdfg 5g\ .<br />

cf}Bf]lus jftfj/0fLo ;d:ofx? M<br />

– O{ +§f e§fjf6 lg:sg] w' Fjf / w'nf] -WjfF;f]_<br />

– un}+rf, tof/L kf]zfs / cGo sf/vfgfx?jf6 lgisfl;t kfgL /<br />

/f;folgs kb<strong>fy</strong>{n] kfgL / df6f]df <strong>ug</strong>] { k|b'if0f / b'u{Gw<br />

– hldgd'lgsf] kfgL lgsfNbf hldg efl;g'<br />

– cf}Bf]lus kmf]xf]/x?nfO{ hyfefjL km\ofFlsg'<br />

zx/L jftfj/0fLo ;d:of<br />

– ;jf/L ;fwgx?jf6 lg:sg] w'jfFn] xfjfdf <strong>ug</strong>] { k|b'if0f<br />

– 3/fo;L k|of]hgjf6 lgisfl;t kfgLn] lgDTofpg] k|b'if0f / b'u{Gw,<br />

xNnfvNnf, sDkgx? OToflb<br />

– cUnf cUnf ejgsf] <strong>lgdf</strong>{0fn] 3fd 5]lsg]<br />

– b[Zofjnf]sgdf jfwf<br />

37


2. jftfj/)fLo ;+/If)fsf l;$fGt M<br />

olb sf7df8f}<strong>+d</strong>f jfo' k|b'if0f / gbLx?df kfgL k|b'if0f <strong>ug</strong>]{ sfo{n] lg/Gt/tf<br />

kfPdf o;n] lrGtfhgs ;d:of lgDTofpg ;S5 . d[t gbLdf kl/0ft e<strong>Ps</strong>f]<br />

kljq jfudtL gbLdf hyfefjL 9n / /f;folgs kb<strong>fy</strong>{x? lgisf;g sfo{ g/f]lsPdf<br />

kfgLdf k|f0fjfo'sf] cefj x'g uO{ hnr/sf] cGTo x'g] b]lvG5 .<br />

COD (mg/l) (Chemical Oxygen Demand)<br />

BOD (mg/l) (Biological Oxygen Demand)<br />

DO (mg/l) (Solubility of O 2<br />

)<br />

(mg/l)<br />

(mg/l)<br />

1997 Jun.<br />

Jul.<br />

A<strong>ug</strong>.<br />

Sep.<br />

Oct.<br />

Nov.<br />

Dec.<br />

1998 Jan.<br />

Feb.<br />

Mar.<br />

Apr.<br />

May<br />

1997 Jun.<br />

Jul.<br />

A<strong>ug</strong>.<br />

Sep.<br />

Oct.<br />

Nov.<br />

Dec.<br />

1998 Jan.<br />

Feb.<br />

Mar.<br />

Apr.<br />

May<br />

jfudtL gbLdf dfl;s ?kdf kfgLsf] u'0f:t/ b]vfpg] tflnsf<br />

– l6=Ol;bfsf cg';f/<br />

;'Vvf ofddf kfgLdf clS;hgsf] dfqf ge<strong>Ps</strong>f] / kfgL k"0f{?kdf k|b'lift e<strong>Ps</strong>f]<br />

tYo dflysf] tflnsfjf6 k|i6 x'G5 .<br />

38<br />

sf7df8f} + pkTosfsf ljZj k|l;4 P]ltxfl;s tyf ;f+:s[lts :yfgx?sf] ;+/If0f<br />

<strong>ug</strong>{ -h;dWo] s]xLnfO{ /fi6«;+3Lo z}lIfs j}1flgs tyf ;f+:s[lts ;+3åf/f ljZj<br />

;Dkbf ;"rLdf ;dfj]z klg ul/<strong>Ps</strong>f] 5_ / /fi6«sf] k|fs[lts ;f}Gbo{nfO{ jrfO<br />

/fVgsf] nflu o; kf6L{n] ljz]if sbd rfnL k|b'if0fsf ;d:of tTsfn ;dfwfg<br />

<strong>ug</strong>]{ k|of; <strong>ug</strong>]{5 . hLjgrqm / k|fs[lts jftfj/0fsf] ljgfz dfgj hLjgsf]<br />

nflu 3fts 5g\ hf] dfgj hLjgsf] uDeL/ ;d:of x'g;S5g\ ltgLx?sf] ;dfwfg<br />

<strong>ug</strong>{ tTsfn 7f]; sbd rflng]5 .


3. jftfj/)f jrfp gLltx? M<br />

g]/fljkfn] kmf]xf]/ k|zf]wg / 9n lgisf;g ;DjGwL Joj:yf <strong>ug</strong>] {5 h;nfO{ Jojl:yt<br />

<strong>ug</strong>{ jftfj/0fLo sfg"gsf] <strong>lgdf</strong>{0f u/L oL ;d:ofx?sf] ;dfwfg <strong>ug</strong>] {5 . clw/<strong>fHo</strong>e/<br />

kmf]xf]/nfO{ k'gMk|of]u, k|zf]wg / 9n lgisf;g s]Gb|x? :yfkgf ul/g]5 .<br />

cfwf/e"t sfg"gdf lgDg jdf]lhd Joj:yf ul/g]% M<br />

– jfo' k|b'if0f lgoGq0f sfg"g<br />

– hn k|b'if0f lgoGq0f sfg"g -gbL ;DjGwL sfg"gdf ;dfj]z ul/g]_<br />

– ;"o{sf] ls/0f k|fKt <strong>ug</strong>] { clwsf/sf] xgg <strong>ug</strong>] { / xNnf vNnf lgoGq0f<br />

<strong>ug</strong>] { sfg"g<br />

– uNnLx?sf] k'gof{]hgf, / zx/L ;kmfO{ b[ZofTds ;f}Gbo{ ;+/If0f, ejgsf]<br />

;+/rgfTds ;f}Gbo{ ;DjGwL sfg"g<br />

– k|fs[lts ;f}Gbo{ ljufg] { ejgx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f /f]Sg] sfg"g<br />

4. tLg of]hgfsf b[i^fGtx?<br />

– sf7df8f}+ pkTosfsf] ef}uf]lns cjl:ylt hl6n 5 . jfo' k|b'if0f t'?Gt}<br />

km}lng] u5{ . o;sf] ;dfwfgsf] nflu g]/fljkfn] pkTosfsf] blIf0fL kxf8df<br />

;'?Ë vg]/ kmf]xf]/ hnfpg] s]Gb|sf] :yfkgf <strong>ug</strong>]{5 .<br />

– sf7df8f} +sf nflu jfUfdtLsf] tNnf] lsgf/fdf 7"nf] vfnsf 9n <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5<br />

/ gbLx?nfO{ ;+w} ;kmf /fVg g]kfn el/sf gbLx?df o;} k| |lqmof ckgfOg]5 .<br />

– gf/fo0fu9df hnr/x?sf] hLjg vt/fdf kg] { u/L kmf]xf]/ gbLdf km\ofFls/x]sf]<br />

sfuh sf/vfgfnfO{ cGoq} ;f/L gf/fo0fL h:tf] ;'Gb/ gbLsf] ;+/If0f ul/g]5 .<br />

jftfj/0f dGqfno 5'§} x'g]5 . o;nfO{ zlQmzfnL / ;lqmo kfl/g]5 .<br />

39

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!