Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
3f]if0ffkq<br />
<strong>Ps</strong> ;<strong>+d</strong>[$ /<strong>fHo</strong> <strong>lgdf</strong>{)f <strong>ug</strong>]{<br />
<strong>nIosf</strong> ;<strong>fy</strong><br />
– @)^# –<br />
g]./f.lj.kf<br />
g]kfn /fli^«o ljsf; kf^L{<br />
sfof{no M nlntk'/ p=d=g=kf= j8f g+= @<br />
6]lnkmf]g M (&&–!–%)!!^%)<br />
O{–d]n M nndposix@mos.com.np
<strong>Ps</strong> ;<strong>+d</strong>[$ /<strong>fHo</strong> <strong>lgdf</strong>{)f <strong>ug</strong>] {<br />
<strong>nIosf</strong> ;<strong>fy</strong><br />
– @)^# –<br />
g]./f.lj.kf<br />
g]kfn /fli^«o ljsf; kf^L{<br />
sfof{no M nlntk'/ p=d=g=kf= j8f g+= @<br />
6]lnkmf]g M (&&–!–%)!!^%)<br />
O{–d]n M nndposix@mos.com.np
kf^L{sf] em)*fsf] JofVof M<br />
!= em08fsf] dflyNnf] efudf cfsf;] lgnf] /Ë x'g]5, h;n] zflGt /<br />
cdg r}gnfO{ hgfpg]5 .<br />
@= em08fsf] larsf] efudf xn'sf u'nfkmL /Ë x'g]5, h;n] k| ]d / ;b\efjnfO{<br />
hgfpg]5 .<br />
#= em08fsf] tNnf] efudf xl/of] /Ë x'g]5, h;n] :jR5 jftfj/0f /<br />
xl/ofnLnfO{ hgfpg]5 .<br />
;du|df of] em08fn] zflGt, k|ult / b]zsf] ljsf;nfO{ hgfpg]5 .<br />
d"No ?= &%÷–
{<br />
k|fSsyg<br />
g]kfn /fli6«o ljsf; kf6L{ o;n] ls6fg u/]sf nIo tyf sfo{x?sf] dfWodjf6<br />
g]kfnL hgtfn] Pp6f zfGt, ;d[å tyf ;'vL hLjgofkg <strong>ug</strong>{ s'/fdf b[9 ljZjf;sf<br />
;<strong>fy</strong> cu|;/ e<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />
g]/fljkf lj:t[t /ffli6«o ljsf; cfof]hgf / /fxt sfo{x? ;+rfng <strong>ug</strong>{ lqmofzLn<br />
/xg]5 h;n] j]/f]huf/ / v]/ uO/x]sf] >dzlQmnfO{ cfly{s ljsf; / hgtfsf]<br />
hLjg:t/ psf:g ;b'kof]u <strong>ug</strong>] {5 . ;<strong>fy</strong>;<strong>fy</strong>} g]/fljkf /ffli6«o cfonfO{ 6]jf k'¥ofpg<br />
/ /fi6«sf] :jfjnDjL cy{tGq sfod /fVg ko{6g If]qnfO{ k|f]T;flxt <strong>ug</strong>] {5 .<br />
hgtfsf] zf;g / ;lqmo ;xeflutf ;lxtsf] k|hftflGqs /fhg}lts k4lt Jofks<br />
/fli6«o ljsf;sfnflu ckl/xfo{ /x]sf] s'/fdf g]/fljkf lrGtgzLn 5 . xfd|f] ljrf/df<br />
pk/f]Qm nIo xfl;n <strong>ug</strong>] { ;j}eGbf pko'Qm Joj:yf lhNnf, gu/ / ufpFnfO{ clws<br />
:jfoQtf k|bfg u/L If]qLo ;/sf/sf] ?kdf :yfgLo txsf] zf;g ;+rfng <strong>ug</strong>]{<br />
;+3fTds k4lt xf] h;nfO{ hgtf jLr 5nkmn u/fO{ cjnDjg ul/g]5 . g]/fljkf<br />
;bf em}+ cfbz{ gd'gfsf] ?kdf :yflkt dof{lbt /fhtGq / jx'blno Joj:yfsf]<br />
;f}xfb{k"0f{ ;x–cl:tTjdf ljZjf; ub{5 hf] j]nfot, hfkfg / yfONof08sf] h:tf]<br />
xf];\ . o;f] eg]/ æ;+ljwfg ;efÆ sf] lg0f{onfO{ gdfGg] eGg] s'/f klg xf]Og .<br />
lzIff /fi6«sf] d]?b08 xf] . xfd|f nIfx? k|fKt <strong>ug</strong>{ Pp6f c;n lzIff k|0ffnL ckl/xfo{<br />
5 . o;n] Pp6f :j:y ;dfh Pj+ cfly{s / /fhg}lts ljsf;sf nflu hgtfnfO{<br />
;r]t / ;jn agfpFb5 . hgtfnfO{ cfkm\gf] k|hftflGqs ;+:s[lt k|lt klg ;r]t kfg]<br />
vfnsf] cfd lgolGqt lzIff k|0ffnLsf] ljz]if vfFrf] 5 . ælzIff ljgfsf] /fi6« ;+ej<br />
5}gÆ eGg] gf/f ;lxt g]/fljkf z}lIfs gLltnfO{ pRr k|<strong>fy</strong>ldstf lbg sl6j4 5 .<br />
of] k'l:tsfn] xfd|f] kf6L{sf] d~r v'Nnf u/]sf] 5 . o; kf6L{n] ;du| cfly{s ljsf;<br />
h:t} ko{6g, s[lif, pBf]u, jftfj/0f, cy{ / d'b|f ;DjlGw gLlt Pj+ g]kfnsf nflu<br />
pko' 'Qm /fhg}lts Joj:yf, lzIff, a}b]lzs ;DaGw, ;fdflhs ;'/Iff, >d P]g h:tf<br />
/fli6«o dxTjsf ljifox?df cGt/lqmof <strong>ug</strong>] { u/fpg] 5 .
;fFrf] cy{df cfly{s :yfloTj ;lxtsf] k|hftflGqs /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>] { sfo{df cTolws<br />
hg;dy{g / ;xof]u k|fKt <strong>ug</strong>{ g]/fljkf cfzfjfbL 5 . xfdL xfd|f] nIo ;Fu d]n<br />
vfg] ;Dk"0f{ hg;d'bfonfO{ xfd|f] kf6L{ sfof{nodf ;Dks{ /fVg cfdGq0f ub{5f} + .<br />
xfdLn] xfd|f] kf6L{ ultlalwsf] bfo/f km/flsnf] kf/L tTsfn ls|oflzn eO{ ;kmn<br />
x'g] cfzf ln<strong>Ps</strong>f 5f} + .<br />
g]/fljkf g]tf<br />
tfsflz ldofxf/f
ljifo ;"lr<br />
efu 1 ljsf; cfof]hgfx? 1–39<br />
{<br />
kl/R%]b–1 /fli^«o ljsf; cfof]hgfx? 3<br />
!= g]/fljkfåf/f k|:tfljt /fli6«o ljsf; cfof]hgf $<br />
-s_ clw/<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{<br />
^<br />
-v_ hn>f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ sf]zL, u08sL /<br />
s0ff{nL ;lxt tLg gbLdf jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{0f *<br />
-u_ /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f !)<br />
-3_ l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li6«o ljdfg:yn of]hgf !@<br />
-ª_ rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] j}slNks k|:tfj !$<br />
-r_ /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If !^<br />
@= /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?n] kfg] k|efjx? !^<br />
#= ljsf; cfof]hgfx?sf nflu cfly{s cfwf/x? !&<br />
kl/R%]b–2 ko{^g 19<br />
!= g]kfnsf ko{6g >f]tx? @)<br />
@= kf]v/f zx/sf] of]hgf / cGgk"0f{ If]qdf ko{6g<br />
;'ljwfx?sf] ljsf;<br />
@@<br />
-s_ gofF zx/ / cGgk"0f{ lxdfnosf of]hgfx? @@<br />
-v_ dflyNnf] d:of{ªubL pkTosfsf] ko{6lso ljsf;sf<br />
nflu sfnLu08sL / dgfª lhNnfsf] pkof]u @$<br />
kl/R%]b–3 cf}Bf]lus ljsf; gLlt 27<br />
!= s[lif -cGgjfnL_ @&<br />
@= kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h8Lj"6L v]tL / jg @*<br />
#= s[ifsx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf @(<br />
$= jg @(<br />
%= ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbgx? #)<br />
^= oftfoft, ;+rf/ / phf{ ##
kl/R%]b–4 k|b'if)f / jftfj/)f ;+/If)f gLlt 37<br />
!= k|b'if0fsf k|sf/ #&<br />
@= jftfj/0fLo ;+/If0fsf l;4fGt #*<br />
#= jftfj/0f jrfp gLltx? #(<br />
$= tLg of]hgfsf b[i6fGtx? #(<br />
efu 2 cjwf/)ff 41–80<br />
kl/R%]b–5 /fhgLlt 43<br />
!= k|hftflGqs /fi6«sf l;4fGtx? $#<br />
@= g]kfndf k|hftflGqs ljrf/ $$<br />
#= g]/fljkfsf] /fhg}lts l;4fGt $%<br />
$= g]kfnsf] cfkm\g} /fhg}lts Joj:yfsf] ;f]r $^<br />
kl/R%]b–6<br />
g]/fljkfn] g]kfnsf nflu kl/sNkgf u/]sf] ;+#Lo<br />
Joj:yf / If]qLo ;/sf/x?sf] kl/ro 49<br />
!= :yfgLo :jzf;g / ljs]lGb|s/0fsf] nIo ;lxt<br />
g]/fljkfn] k|:tfj u/]sf] ;ftj6f k|zf;lgs If]qx? %)<br />
@= :yfgLo / If]qLo ;/sf/sf] ;+u7g %!<br />
#= Gofokflnsfsf tLg tx %@<br />
$= If]qLo Pj+ :yfgLo ;/sf/sf sfd, st{Jo / clwsf/ %@<br />
-s_ Joj:yfksLo zfvf<br />
%@<br />
-v_ sfo{sf/L zfvf %#<br />
-u_ If]qLo ;/sf/ u7g k|lqmof %$<br />
-3_ Joj:yflksf -k|:tfljt_ %%<br />
-ª_ sfo{kflnsf %%
kl/R%]b–7 cy{tGq 57<br />
!= g]kfnsf] cy{tGqsf] jt{dfg cj:yf %&<br />
@= ljZjsf cfly{s kl/jt{gx? %(<br />
#= cfly{s gLlt ^@<br />
$= cfly{s gLltsf sl7gfO{x? ^#<br />
kl/R%]b–8 cfly{s tyf df}lb|s gLlt 65<br />
!= cfly{s gLlt ^%<br />
@= ljlQo ;'wf/sf dxTjk"0f{ tYox?<br />
^^<br />
#= df}lb|s gLlt ^*<br />
-s_ s]Gb|Lo a} +ssf sfo{x? / df}lb|s gLltdf<br />
k|o'Qm ljlwx? ^*<br />
-v_ df}lb|s gLltdf ;'wf/ ^(<br />
kl/R%]b–9 lzIff 71<br />
!= cfwf/e"t cjwf/0ff &!<br />
@= cfwf/e"t lzIffdf g]/fljkfsf] ljrf/<br />
&@<br />
kl/R%]b–10 j}b]lzs ;DjGw 75<br />
kl/R%]b–11 ;fdflhs ;'/Iff / sNof)f 77<br />
!= :jf:Yo jLdf &*<br />
@= ;fdflhs ;'/Iff<br />
&(<br />
#= ;dfh sNof0f / ;fj{hlgs ;xof]u *)<br />
kl/R%]b–12 >dsf] cj:yfdf ;'wf/ 81<br />
!= g]kfndf >d ;DaGwL ;d:of *@<br />
@= >d sfg"gdf k'g/fjnf]sg *#<br />
pk;+xf/ 84
efu !<br />
ljsf; cfof]hgfx?<br />
• kl/R5]b–!<br />
/fli^«o ljsf; cfof]hgf<br />
• kl/R5]b–@<br />
ko{^g<br />
• kl/R5]b–#<br />
cf}Bf]lus ljsf; gLlt<br />
• kl/R5]b–$<br />
k|b'if)f tyf jftfj/)f ;+/If)f gLlt
kl/R5]b–!<br />
/fli6«o ljsf; cfof]hgfx?<br />
/fi6«sf] ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;df pRr dxTj lbg'kg]{ s'/fdf<br />
g]/fljkf sl6j4 5 h;n] hgtfnfO{ ;d[4zfnL hLjgofkg u/fpg ;+ej<br />
x'g]5 . o;} ljZjf;sf cfwf/df ;/sf/n] /fi6«JofkL 7"nf ljsf;<br />
cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog u/L /f]huf/Lsf cj;/x? j9fpg / b]zsf]<br />
cfly{s ;+/rgfdf :yfloTj k|bfg <strong>ug</strong>{ ;sf];\ eGg] s'/fdf xfdL ljz]if<br />
hf]8 lbG5f+ } .<br />
of] ljrf/ ;g !(## sf] ægofF ;f}bfÆ df cfwfl/t 5 h;n] ;g\ !(@(<br />
df ljzfn cfly{s ;+s6 åf/f tx;gx; kfl/<strong>Ps</strong>f] cd]l/sL cy{tGqnfO{<br />
pTyfg <strong>ug</strong>{ cxd e"ldsf v]n]sf] lyof] . xfd|f] ljrf/df cfp+bf kfgfx?df<br />
;+lIfKt ?kdf pNn]lvt cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog ljgf b]z ljsf; <strong>ug</strong>{<br />
;+ej 5}g .<br />
3
1. g]/fljkf åf/f k|:tfljt /fli^«o ljsf; cfof]hgf M<br />
xfdLx?n] g]/fljkfsf] cf}krfl/s :yfkgf k"j{ km]a' |j/L @))% df lgDg jdf]lhdsf]<br />
/fli6«o ljsf; cfof]hgf k|:t't ul/;s]sf 5f+ } .<br />
vKt*<br />
/fli^«o<br />
lgs'~h<br />
/f/f<br />
/fli^«o<br />
lgs'~h<br />
h'Dnf<br />
;] kmf]S;')*f]<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
dx]Gb|gu/<br />
z'SnfkFmf^f<br />
jGohGt' cf/If<br />
wgu(L<br />
zfxL jlb{of<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
la/]Gb|gu/<br />
zfxL (f]/kf^g<br />
lzsf/ cf/If<br />
c<br />
;+/<br />
kf]v<br />
g]kfnu~h<br />
4<br />
/fli^«o lgs'~h tyf<br />
jGohGt'cf/If cfof]hgf<br />
k"j{ klZrd<br />
/]ndfu{ cfof]hgf<br />
hndfu{<br />
oftfoft cfof]hgf<br />
pk/f]Qm cfof]hgfx?sf] ;+rfng kZrft\ >f]t ;fwgsf] k|efjsf/L pkof]u e}<br />
hgtfsf cfly{s lqmofsnfkx? ;xh x'g], ljleGg lsl;dsf pBf]ux?sf] j[l4<br />
x'g] / /fli6«o ) !) @) ljsf; #) $) %) eO{ ^) &) /fi6« zlQmzfnL jGg] s'/fdf ;+b]x 5}g . o;sf] c;/n]<br />
cGo If]qx? dfk klg !M!@,%),))) k|efljt t'NofFp5 . /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f h:tf] ljz]if p2]Zo xfl;n<br />
<strong>ug</strong>{ hgtfx? jLr ljz]if Wofg lbg] kl/l:yltsf] l;h{gf ub{5 .<br />
e}/xjf<br />
a'^jn
}<br />
/fli6«o ljsf;sf nflu of]hgfx?<br />
— /<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{ of]hgf<br />
— hn>f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ tLgj6f gbLx? sf]zL, u08sL / s0ff{nLdf jfFwsf]<br />
<strong>lgdf</strong>{0f<br />
— /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f<br />
/f/f<br />
/fli^«o<br />
— l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li6«o ljdfg:yn vKt* of]hgf<br />
lgs'~h<br />
— rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] /fli^«o j}slNks k|:tfj<br />
lgs'~h<br />
— /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If<br />
— cGgk"0f{ lxdfno / kf]v/fsf] ko{6g of]hgf -csf] { kl/R5]bdf_<br />
dx]Gb|gu/<br />
Ggk")f{<br />
If)f If]q<br />
/f of]hgf dgf:n'<br />
kf]v/f<br />
uf]vf{<br />
;+/If)f If]q<br />
gf/fo)f#f^<br />
zfxL lrtjg<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
k;f{ jGohGt'<br />
cf/If<br />
z'SnfkFmf^f<br />
jGohGt' cf/If<br />
kf]v/f pkTosf tyf<br />
cGgk")f{ lxdfno cfof]hgf, zfxL sf&df*f+<br />
jlb{of<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
x]^f}*f<br />
nf+u^f+u<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
vfg]kfgL cfk"lt{ of]hgf<br />
sf&df*f}+<br />
pkTosf vfg]kfgL cfk"lt{<br />
d]nDrL cfof]hgf<br />
;u/d<strong>fy</strong>f<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
dsfn' a?)f<br />
/fli^«o lgs'~h<br />
g]kfnu~h<br />
s~rgh+#f<br />
;+/If)f If]q<br />
zfxL<br />
lzs<br />
lj/u+h<br />
hgsk'/<br />
sf]zL ^Kk'<br />
jGohGt' cf/If<br />
wgs'^f<br />
) !) @) #) $) %) ^) &)<br />
lj/f^gu/<br />
sfFs*le§f<br />
dfk !M!@,%),)))<br />
5
-s_ clw/<strong>fHo</strong>e/ /]ndfu{<br />
/]ndfu{sf] ljsf; ePdf b]zsf] ;jf]{kl/ cfly{s j[l4 tyf ljsf;df of]ubfg<br />
k'Ub5 h;n] If]qLo ;d'bfox? jLr cGt/lqmof u/fO{ b'u{d If]qsf] ljsf;<br />
u/fpg d2t ub{5 . /]ndfu{n] oftfoftdf dfq geP/ b]zdf k|ljlwsf] e"ldsfnfO{<br />
k|f]T;flxt <strong>ug</strong>] {5 .<br />
6<br />
t/fO{sf] ;dy/ e"lddf ljsf; ul/g] k"j{ klZrd /]ndfu{sf] gd"gf h;df pQ/ blIf0f zfvf dfu{ pQ/sf<br />
kxf8L zx/ / ef/tLo ;LdfnfO{ <strong>Ps</strong> cfk;df hf]l8g]5 .
k"j{ klZrd /fhdfu{ tyf zfvf dfu{sf]<br />
nDafO{<br />
If]q<br />
nDjfO{ -ls.ld._<br />
sfFs8le§f—dx]Gb|gu/-k"j{_ **<br />
dx]Gb|gu/— ufO{3f6 ^)<br />
ufO{3f6—jbL{jf; *$<br />
jbL{jf;—x]6f}8f !!)<br />
x]6f}8f—gf/fo0f3f6<br />
^&<br />
gf/fo0f3f6—j'6jn (*<br />
j'6jn—efn'jfª<br />
&%<br />
efn'jfª—s';'d<br />
^^<br />
s';'d—sf]xnk'/ %)<br />
sf]xnk'/—cQl/of !#%<br />
cQl/of—dx]Gb|gu/ $)<br />
hDdf<br />
*&#<br />
Zffvf dfu{sf] s'n nDjfO{ %))<br />
/]ndfu{, hndfu{ / 6«s åf/f 9'jfgL ubf{<br />
nfUg] vr{sf] t'ngfTds b'/L jf/] tnsf]<br />
tflnsfdf pNn]v ul/<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />
9'jfgL vr{<br />
600<br />
500<br />
400<br />
Coastal shipping<br />
0.275 x km + 309<br />
300<br />
200<br />
100<br />
Railway<br />
0.4 x km + 201<br />
Inland Waterway<br />
0.325 x km + 214<br />
0<br />
0 100 200 300 400 500<br />
b'/L -ls= dL=_<br />
Truck 1.1 x km + 55<br />
l6Kk0fL M /]ndfu{, cfGtl/s hndfu{ / ;d'b|L t6Lo hxfhL<br />
ofqf b'j} tkm{jf6 5f]6f] x'g] b]lvG5 .<br />
7
-v_ hn;|f]tsf] pkof]u <strong>ug</strong>{ sf]zL, u)*sL / s)ff{nL ;lxt tLg gbLdf jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{)fM<br />
k|To]s gbLsf] pko'Qm :yfgx?df w]/} jfFwx? <strong>lgdf</strong>{0f ul/Pdf /fi6«nfO{ 7"nf] kmfObf<br />
k'Ug] lglZrt 5 .<br />
*f]^L<br />
lr;fkfgL<br />
s)ff{nL<br />
kf]v/f<br />
sf]zL, u08sL / s0ff{nL gbLdf <strong>lgdf</strong>{0f<br />
ul/g] jx'kof]uL jfFw<br />
sfnLu)*sL<br />
8<br />
tLg gbLsf ljleGg ;+efJo sfo{x? tyf c;/x?M<br />
gbLx?sf] pkof]u M hndfu{jf6 ul/g] 9'jfgL Joj:yf gx/ k'u]sf] b]zsf leqL<br />
efu;Dd kx' Fr x'g]5 . k|To]s jfFwdf bf]xf]/f] åf/ lgoGq0fåf/f <strong>lgdf</strong>{0f u/L kfgLsf]<br />
;tx 36fpg] j9fpg] Joj:yf ul/g]5 h;n] kfgLhxfhnfO{ kfgLsf] dflyNnf] /<br />
tNnf] txtkm{ 3'dfpg ;xh x'g]5 .<br />
ljB'tzlQm pTkfbg M cToflws ljB't gbLsf] gfd ;+efJotf<br />
zlQm lgsfNg ;lsg] ;DefJotf e<strong>Ps</strong>f sf]zL<br />
@@))) d]=jf=<br />
u08sL<br />
@!))) d]=jf=<br />
oL tLg gbLx?jf6 lgsfln<strong>Ps</strong>f] :jR5 s0ff{nL<br />
#$))) d]=jf=<br />
ljB'tLo phf{ ef/t / rLgdf lgof{t<br />
<strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />
s'n<br />
&&))) d]=jf=
ko{^gsf] pkof]u M jfFwdf Cabin Cruiser ;]jfn] cToflws ko{6sx?nfO{ cfslif{t<br />
<strong>ug</strong>] {5 .<br />
jf(L lgoGq)f M gbLx?jf6 lgolGqt ?kdf ul/g] kfgLsf] lgisfzgjf6 gbL<br />
jl/kl/ / ;dy/ t/fO{df l;+rfO{ ;'ljwf k'Ug'sf ;<strong>fy</strong>;<strong>fy</strong>} jf9L lgoGq0f <strong>ug</strong>{<br />
k|efjsf/L pkfo jGg ;S5 .<br />
cGo kmfObfx? M hndf cfwfl/t pBf]u :yfkgf <strong>ug</strong>{ / ltgsf cf;kf; xl/ofnL<br />
sfod u/fpg<br />
;xof]uL l;4 x'g]5 .<br />
sf&df*f} +<br />
gf/fo)f#f^<br />
wgs'^f<br />
;'gsf]zL<br />
af/fxIf]q<br />
9
-u_ /fhwfgL zx/nfO{ gf/fo)fu(df :yfgfGt/)f<br />
sf7df8f}sf] e"—/fhgLlts cj:yfnfO{ dWogh/ /fVbf o;n] eljiodf cfly{s<br />
s]Gb|sf] ?k wf/0f <strong>ug</strong>] { cfbz{ /fhwfgL zx/sf] ?k lng] b]lv+b}g . To;sf/0f<br />
g]/fljkf g]kfnsf] /fhwfgL gf/fo0fu9df :yfgfGt/0f <strong>ug</strong>{ ;j{ ;Ddlt sfod<br />
u/fpg cfjZos jx; rnfpg rfxG5 .<br />
10<br />
gofF /fhwfgL zx/ gf/fo0fu9sf] efjL b[Zo
'<br />
/fhwfgL ;fg' {kg] { sf/)fx?M<br />
sf7df8f+} eljiosf] /fhwfgLsf] ?kdf ef}uf]lns ?kdf PSnf] tyf If]qkmnsf<br />
lx;fjn] ;Lldt 5 . csf]{ tkm{ gf/fo0fu9 b]zsf] s]Gb|df cjl:yt x'gfn]<br />
b]ze/jf6 ;xh kx' Fr /x]sf] 5 . g]/fljkfsf] ljrf/df gofF /fhwfgL of]hgfsf] sfof{Gjog<br />
ljgf efjL g]kfnsf] jf/]df jx; <strong>ug</strong>' { c;Dej 5 .<br />
sf7df8f} + pkTosfdf pkef]Uo j:t'x? tyf cGo ;j}<br />
lsl;dsf ;/;fdfgx? leq\ofpg nfUg] ('jfgL vr{ tyf<br />
>lds vr{n] b]znfO{ &"nf] #f^f k'¥ofO/x]sf] 5 .<br />
sf7df8f} + pkTosfn] hg;+Vofsf] ;xg ;Sg] ;Ldf klxn]<br />
g} kf/ ul/;s]sf] 5 . o;/L hg;+Vof j[l4 x+ 'b} uO/x]sf]n]<br />
jftfj/0f cem} lju|g] qmd hf/L 5 . xfjfdf k|b'if0fsf]<br />
lju|+bf] l:ylt / ;–;fgf gbLx? 9ndf kl/0ft x'g'<br />
:jf:Yosf] vt/fsf ;+s]t x'g\ .<br />
hg;+Vof j[l4 lgoGq0f gul/Pdf sf7df8f} + pkTosfsf<br />
;f+:s[lts ;Dkbf gfl;g ;Sg] / qmdzM kl5 cl:tTj<br />
ljlxg x'g] vt/f x'G5 . sf7df8f} <strong>+d</strong>f hg;+Vof s]lGb|t<br />
x'g] qmd t'?Gt /f]lsg' kb{5 , h;af6 dfgj >f]t b]zel/<br />
5l/P/ /xg ;sf];\ .<br />
11
-#_ l;d/fdf k|:tfljt cGt/f{li^«o ljdfg:yn of]hgf M<br />
efjL g]kfnsf] ljsf;sf nflu <strong>Ps</strong> cGt/f{li6«o ljdfg:yn t/fO{ If]qdf <strong>lgdf</strong>{0f<br />
ul/g'kb{5 h;n] ;j} vfn] ljdfgx? ;j} df};ddf ;lhn} p8fg eg{ ;s'g .<br />
o;n] ubf{ hg;+Vof t/fO{ If]qdf s]lGb|t eO{ cfly{s j[l4df ;3fp k'¥ofpFg]5 .<br />
12<br />
l;d/fdf <strong>lgdf</strong>{0f ul/g] cGt/f{li6«o ljdfg:ynsf] efjL b[Zo
ª_ rfn" d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgfsf] j}slNks k|:tfj M<br />
;/sf/n] ;+rfng ul//x]sf] d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgf <strong>lgdf</strong>{0fflwg 5 . tyflk<br />
o; cfof]hgfsf] sfof{Gjogsf] ljsNk xfdL pknAw u/fpg ;S5f}+ . h;df<br />
;'Gb/Lhndf 7"nf] s'08 jfFwsf] <strong>lgdf</strong>{0f u/L lzjk'/L If]qsf] kfgL klg To;} s'08df<br />
oy]i6 dfqfdf hDdf <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />
/fi6«sf dxTjk"0f{ cfof]hgfsf] <strong>lgdf</strong>{0f yfngL <strong>ug</strong>'{ k"j{ eljiodf To;jf6 x'g]<br />
pknlAw nufotsf] kIfx?sf] jf/]df lj:t[t 5nkmn / ;f]rljrf/ u/L ul/g'kb{5 .<br />
o; kl/k|]Ifdf jt{dfg d]nDrL cfof]hgf tTsfn kl/dflh{t ul/g'kb{5 .<br />
;/sf/n] ;+rfng u/]sf] / xfdLn] k|:tfj u/]sf] cfof]hgfsf] t'ngfTds gS;f<br />
tn k]z ul/<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />
;/sf/L cfof]hgf<br />
;'?ª nDjfO{ @^<br />
ls=ld= 5<br />
g]/fljkfsf] k|:tfljt<br />
cfof]hgf<br />
!& ls=ld= ;'?ª ;d]t<br />
gx/sf] s'n nDjfO{<br />
$) ls=ld= 5 .<br />
14
t'ngfTds ?kdf cfk"lt{ x'g] kfgLsf] dfqf<br />
cfof]hgfx?<br />
jflif{s ?kdf kfgL cfk"lt{sf] ;+efJotf<br />
;/sf/n] agf<strong>Ps</strong>f] of]hgf jflif{s cfk"lt{ x'g] kfgL !& s/f]8 3g ld6/ -klxnf]_<br />
g]/fljkfåf/f k|:tfljt @% s/f]8 3g ld6/<br />
k|:tfljt ;'Gb/Lhn jfFw<br />
;'Gb/Lhn jfFw <strong>lgdf</strong>{0f:yn<br />
15
_ /fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' cf/If M<br />
t/fO{ If]qsf] h+un / jGohGt' g]kfnsf dfq ;DklQ geP/ ljZjs} ;Dkbfx?<br />
x'g\ . t;y{ g]kfnn] ltgLx?sf] ;+/If0fsf] lhDd]jf/L jxg <strong>ug</strong>} {k5{ .<br />
lrtjg -gf/fo0fL_, jlb{of / z'SnfkmFf6f If]qx?nfO{ tf/jf/ nufO{ s8fO{sf ;<strong>fy</strong><br />
;+/If0f ul/g]5 . ;'gsf]zL gbL kxf8af6 t/fO{df k|j]z <strong>ug</strong>] { j/fx If]qnfO{ gofF<br />
/fli6«o lgs'~h 3f]lift ul/g'kb{5 .<br />
jlb{of /fli^«o lgs'~h<br />
z'SnfkmfF^f jGohGt' cf/If<br />
lr;fkfgL<br />
cQl/of<br />
sf]xnk'/<br />
ef/t<br />
lrtjg /fli^«o lgs'~h<br />
Hofld/] glhs lrtjg /fli6«o lgs"~h tf/jf/ tyf kf/ <strong>ug</strong>] { 7fpF<br />
2. /fli^«o ljsf; cfof]hgfx?n] kfg] { k|efjx? M<br />
16<br />
olb xfdLn] /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog u/L ;fdflhs tyf cf}Bf]lus<br />
ljsf;sf cfwf/e"t ;+/rgfx?sf] ljsf; <strong>ug</strong>{ ;Sof} + eg] g]kfn ljZjsf] <strong>Ps</strong> uf}/jzfnL<br />
b]zsf] ?kdf kl/0ft x'g]5 h;af6 lgDg jdf]lhd ;sf/fTds c;/x? b]lvg]5g\ .<br />
-s_ oftfoft Joj:yf pNn]vlgo ?kdf ljsl;t x'g]5 .<br />
-v_ 7"nf] dfqfdf hnljB't pTkfbg x'g]5 .<br />
-u_ pBf]ux?sf] ;+efJotf j[l4 x'g]5 .
-3_ ko{6g ljsf;df ;3fp k'¥ofp+g]5 .<br />
-ª_ s[lif pTkfbgx? pko'Qm 9+un] ljt/0f tyf cfk"lt{ <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />
-r_ /f]huf/Lsf cj;/x? j[l4 x'g]5g\ .<br />
-5_ef}lts, k|fljlws, ;f+:s[lts tyf dfgl;s ljsf;df clej[4L x'g]5 .<br />
-h_ pk/f]Qm cfof]hgfx?jf6 ef/t klg nfeflGjt x'g]5 .<br />
3. ljsf; cfof]hgfx?sf] nflu cfly{s cfwf/x?<br />
oL /fli6«o ljsf; cfof]hgfx? ;+rfng <strong>ug</strong>{ 7"nf] wg/flz vr{ <strong>ug</strong>' {kg] {5 . sf]ifsf]<br />
Joj:yf lgDg jdf]lhd cfGtl/s tyf jfXo >f]tjf6 ul/g]5 .<br />
cfGtl/sM<br />
-s_ jt{dfg s/ k|0ffnLdf kl/dfh{g, Joj:yfkg / plrt s/ ;+sng sfo{<br />
;'lglZrt u/]/<br />
-v_ nfdf] cjlwsf ;/sf/L jrtkq hf/L u/]/<br />
-u_ :yflgo pBf]ukltx?nfO{ Jofkfl/s ?kdf ;+efJo cfof]hgfx?df nufgL <strong>ug</strong>{<br />
k|f]T;flxt u/]/<br />
jfXoM<br />
-s_ bftf /fi6«x?nfO{ cg'bfg ;xof]u <strong>ug</strong>{ / ;/n Jofhb/df C0f pknAw u/fpg<br />
cfdlGqt u/]/ .<br />
-v_ cGt/f{li6«o cfly{s ;+3 ;+:yfx?nfO{ ;/n shf{ pknAw u/fpg cg'/f]w u/]/ .<br />
-u_ Jofj;flos lx;fjn] ;+efJo cfof]hgfx?sf] ;+rfng <strong>ug</strong>{ lghL If]qsf cToGt<br />
7"nf nufgLstf{x?nfO{ cfdGq0f u/]/ .<br />
bftf /fi6«x?, cGt/f{li6«o / lghL nufgLstf{x?nfO{ cfslif{t <strong>ug</strong>{ s/ gLltdf<br />
;'wf/ u/L :jfjnDjg ;DjlGw gofF ;f]rsf] ljsf; <strong>ug</strong>' { cTofjZos 5 . olb<br />
:ki6 /fli6«o ljsf; of]hgfx? k|:t't ul/Pdf cGt/f{li6«o hutn] k|bfg <strong>ug</strong>]{<br />
;xof]u j[l4 x'g] ck]Iff <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />
o;}u/L /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?nfO{ ;kmntfk"j{s k"/f <strong>ug</strong>{ hgtfx?nfO{ ;xefuL<br />
u/fpg pgLx?df tL cfof]hgfx? k'/f <strong>ug</strong>] { lhDdf cfkm\g} xf] / o;sf] nfe klg<br />
cfkm}nfO{ x'G5 eGg] efjgf hufpg' klg plQs} dxTjk"0f{ 5 .<br />
17
kl/R5]b–@<br />
ko{6g<br />
cGt/f{li6«o :t/df ;xh} k|lt:kwf{ <strong>ug</strong>{ ;Sg] <strong>Ps</strong>dfq g]kfnL pBf]u ko{6g<br />
xf] . g]kfnsf] cfly{s pTyfgdf o; pBf]un] cxd\ e"ldsf lgjf{x <strong>ug</strong>{<br />
;Sb5 . t;y{ g]/fljkf g]kfndf ko{6g k|j4{gdf hf]8 lbG5 / bl/nf]<br />
ko{6g pBf]usf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>] { p2]Zo k"/f u/L o;} pBf]unfO{ s]Gb|ljGb'<br />
dfgL cfTdlge{/ /fli6«o cfly{s k4ltsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ k|ltj4 5 .<br />
g]kfnsf] ko{6g ;DjGwL >f]tx? ;Gbe{ s]nfpFbf s]xL kxf8L If]qsf s]xL<br />
efux? ;+;f/d} cGj]if0f <strong>ug</strong>{ jfFsL 5g\ . h;sf] ljsf; <strong>ug</strong>{ ;+j]bgzLntfsf]<br />
vfFrf] 5 . ltgLx?sf] cg'kd u'0fx? u'dfpg' eg]sf] g]kfnsf] ko{6g<br />
ljsf;df 7"nf] wSsf nfUg] s'/f xf] . jf:tjdf g]kfnn] ko{6g pBf]usf]<br />
ljsf; u/L ;+;f/s} k|d'v ko{6s uGtJo:yfgsf] ?kdf cfkm"nfO{ pEofp+g<br />
;Qm5 . k|s[ltsf] cd"No j/bfg :j?k g]kfndf /x]sf o:tf :yfgx?sf]<br />
ljsf;df gofF ;f]rsf] vfFrf] 5 / cJojl:yt ?kdf ljsf; ul/<strong>Ps</strong>f<br />
ko{6sLo :ynx?df o:tf ljsf; sfo{x?nfO{ sfg"gåf/f tTsfn jGb]h<br />
nufO{g'kb{5 .<br />
7"nf pBf]ux? ef}lts?kdf b]zsf] d]?b08 eP em}+ ko{6g pBf]unfO{<br />
cfWoflTds?kdf klg b]zsf] dxTjk"0f{ pBf]usf] ?kdf lng ;lsG5 .<br />
o;af6 cfuGt'sx?n] jx'd'No cg'ej k|fKt <strong>ug</strong>{ ;S5g\ . ko6{g pBf]un]<br />
jf:tljs ?kdf k|ToIf pTkfbg sfo{ ub} {g t/ o;n] ;Dk"0f{ pBf]u If]qnfO{<br />
g} ;zQm?kdf k|ToIf k|efj kfb{5 .<br />
19
{<br />
1. g]kfnsf ko{^g >f]tx?<br />
kj{tLo ko{^g M jf:tljs :ynut cg'ej tyf 1fgsf] nflu kbofqfnfO{ k|f]T;flxt<br />
ul/g'kb{5 . o; p2]Zo kl/k"lt{sf nflu /fi6«JofkL kbofqf dfu{sf] ljsf; ul/g]5 .<br />
g]/fljkf sf] ljrf/df lgDg If]qx?nfO{ kbofqfsf] nflu dfq tf]lsg'kb{5 .<br />
—;f]n'v'Da'<br />
—nf+u6f+u / u0f]z lxdfn If]q<br />
— cGgk"0f{ / jl/kl/sf If]qx?<br />
—wf}nflul/sf s]xL If]q<br />
g]kfnL lxdfnL >[ªvnfdf !! j6f d'Vo tyf cg]sf} ;fgf >[+vnfx? kb{5g\<br />
h;df k"j{df s+rgh+3fb]lv z'? eO{ ljZjsf] ;jf] {Rr lzv/ v'Dj' x' +b} cem}klg<br />
;'kl/lrt ge<strong>Ps</strong>f] /f]Njflnª lxdfn x'+b} ;'b'/ klZrd ;Dd km}ln<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />
oL !! lxd >[ +vnfx? dWo] cGgk"0f{ lxdfn If]qnfO{ dfq æ:jL; PNk;Æ sf] h:tf]<br />
gd"gfsf ?kdf ko{6sLo k|of]hgsf nflu ljsl;t ul/g'kb{5 . csf] { tkm{ cGgk"0f{<br />
lxdfnsf] b'j}tkm{ dgf:n' / wf}nflul/ lxdfnsf] cf;kf; cfw'lgs <strong>lgdf</strong>{0f sfo{<br />
sfg"gåf/f k|ltjlGwt u/L h+unsf k|fs[lts ;f}Gbo{nfO{ s8fOsf ;<strong>fy</strong> ;+/If0f ul/g'kg]<br />
s'/fdf g]/fljkf hf]8 lbG5 ;<strong>fy</strong>} 3f]/]kfgLdf /x]sf] nfnLu'/fF;sf] h+un s8fO{sf ;<strong>fy</strong><br />
;+/If0f <strong>ug</strong>' {k5{ . oL >[ +vnfx?sf] jLrsf vf] +rx? ;+;f/sf ;a}eGbf ulx/f tyf<br />
3'dfp/f ljzfn tyf ;'Gb/ dflgG5g\ . w]/}h;f] kbofqf kyx? j:tL If]qx? x' +b} kf/<br />
<strong>ug</strong>' {kg] { e<strong>Ps</strong>f]n] kbofqLx?n] g]kfnL ls;fgx?;Fu ;Dks{ :yflkt u/L ltgLx?sf]<br />
hghLjg tyf pRr ;fd'bflos hLjgsf] jf/]df hfgsf/L xfl;n <strong>ug</strong>{ ;S5g\ h;af6<br />
ufpF–ufpFnfO{ kmfO{bf k'Ug]5 .<br />
pkTosfsf] ;f+:s[lts ;Dkbf M sf7df8f} + pkTosfsf] ;f+:s[lts tyf P]ltxfl;s<br />
w/f]x/sf] ;+/If0f u/L ltgLx?sf] ko{6sLo k|of]hgsf nflu pkof]u <strong>ug</strong>] { xfd|f]<br />
kf6L{sf] p2]Zo 5 . sf7df8f+}nfO{ k|frLg /fhwfgL zx/sf] ?kdf efjL k':tfx?sf]<br />
nflu ;+/If0f <strong>ug</strong>{ hg;+Vof <strong>Ps</strong>t[lts/0f /f]lsg' / cfly{s s]Gb|sf] ?kdf ljsf;<br />
<strong>ug</strong>]{ sfo{ xtf]T;flxt <strong>ug</strong>'{kb{5 .<br />
20<br />
t/fO{sf jg tyf jGohGt' M ;dy/ t/fO{sf] h+un tyf ToxfF j;f]jf; <strong>ug</strong>]{<br />
jGohGt' pQd >]0fLsf ko{6g >f]tdf kb{5g\ . xfnsf] lrtjg /fli6«o lgs'~h,
jlb{of /fli6«o lgs'~h, z'SnfkmfF6f jGohGt' cf/If / k|:tfljt j/fxIf]q /fli6«o<br />
lgs"~h /fi6«sf 9's'6L g} x'g\ . ctM o;sf] ;+/If0f / ;Da4{g ul/g]5 .<br />
j'$sf] hGd:yn n'lDjgL M n'lDjgL kfs{sf] <strong>lgdf</strong>0f{sfo{ k"/f u/L PlzofnL jf}4dfuL{<br />
ko{6sx? / ljZje/sf ko{6sx?sf nflu kljq tLy{:ynsf] ?kdf k|j4{g ul/g]5 .<br />
sf]zL u)*sL / s)ff{nL gbLsf] jf+wtfnsf] ko{^sLo k|of]u M tLg j6f gbLx?df<br />
afFwx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f ul/;s]kl5 jGg] tfnsf] b[Zofjnf]sg u/fpg ko{6sx?nfO{<br />
cfslif{t <strong>ug</strong>{ plrt sbd rflng] / Sofljg qm'hsf] ;+rfng ul/g]5 . ef/t<br />
nufotsf l5d]sL d'n'sx?sf] dhj't cfly{s ljsf;nfO{ Wofgdf /fvL tL b]zsf<br />
ko{6sx?sf] dfu k"/f <strong>ug</strong>{ cfjZos ko{6sLo ;'ljwfx?sf] Joj:yf ul/g]5 .<br />
-/fli6«o ljsf; cfof]hgfnfO{ ;DkGg <strong>ug</strong>{ ] kl/sNkgfsf ;<strong>fy</strong>_ .<br />
jfFw <strong>lgdf</strong>{0f kl5 jGg] sfNklgs b[Zo<br />
oL k|fs[lts ko{6g >f]tx?sf cnfjf g]kfnnfO{ dfgjLo ko{6g >f]t klg j/bfgsf]<br />
?kdf k|fKt e<strong>Ps</strong>f] 5 . h;df g]kfnLx?sf] ;/ntf, cfTdLotf, / ;]jfefj d'Vo<br />
5g\ . pk/f]Qm ko{6sLo >f]tx?sf] k|efjsf/L kl/rfng u/L j9L eGbf j9L<br />
ljb]zL ko{6sx?nfO{ cfslif{t <strong>ug</strong>{sf nflu ko{6sLo jftfj/0fsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{<br />
sfg"gdf oyf]lrt Joj:yf <strong>ug</strong>{ cTofjZos 5, h;n] cGt/f{li6«o u'0f:t/sf] ;]jf<br />
/ ;'/Iff pknAw x'g ;sf];\ .<br />
21
2= kf]v/f zx/sf] of]hgf / cGgk")f{ If]qdf ko{^g ;'ljwfx?sf] ljsf;<br />
g]/fljkf o; If]qsf ;+efJotfx?sf] ;b'kof]u u/L k|fs[lts ;f}Gbo{tf cfd j[l4<br />
<strong>ug</strong>{ kf]v/f / cGgk"0f{ lxdfn If]qsf] ko{6sLo ljsf; of]hgfsf] k|:tfj ub{5 .<br />
-s_ gofF zx/ / cGgk")f{ lxdfnosf of]hgfx? M<br />
g]/fljkf o; ;'Gb/ zx/sf] lj:tf/sf nflu ;]tL gbLsf] blIf0fL lsgf/ftkm{ gofF<br />
zx/sf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ k|:tfj ub{5 .<br />
22<br />
;]tL gbL blIf0f tkm{sf] gofF zx/L of]hgf
gofF zx/sf] ljz]iftfx? M<br />
-s_ ko{6sLo / l/h6{ zx/<br />
-v_ k|fl1s -ljZjljBfno, cg';Gwfg ;+:yfx?, c:ktfn cflb_ / v]ns'b ;DjlGw<br />
lqmofsnfkx? x'g] zx/ .<br />
-u_ ;"rgf k|ljlw h:tf jftfj/0f cg's"nsf pBf]ux?sf] zx/<br />
;f/f+usf]6 /Hh'dfu{<br />
cGgk"0f{ rf}yf] /Hh'dfu{<br />
df5fk'R5« ] /Hh'dfu{ -tf/ jfxg_<br />
cGgk"0f{ lxdfnosf] /Hh'dfu{ of]hgf<br />
23
-v_ dflyNnf] d:of{ª\ubL pkTosfsf] ko{^sLo ljsf;sf nflu sfnL u)*sL / dgfª<br />
lhNnfsf] pkof]u<br />
sfnL u)*sL M sfnL u08sLsf] dflyNnf] pkTosf h:tf] ;'Gb/ :yfg ljsf;sf<br />
nflu uxg ;f]rsf] h?/t 5 . jftfj/0fLo ;+t'ng sfod <strong>ug</strong>{ df]6/ jf6f] n]t]<br />
;Dd ;Lldt u/L To;eGbf dfly 9'jfgL sfo{sf nflu 3f]8f, jUuL / uf8fsf]<br />
k|of]u <strong>ug</strong>{ ;Nnfx lbO<strong>Ps</strong>f] 5 / tbg';f/ <strong>ug</strong>{ g]/fljkf sfo{lzn /xg] 5 .<br />
g]/fljkf To; If]qdf df]6/jf6f] <strong>lgdf</strong>{0fsf lj?4 b[9 5 . lsgsL k/Dk/fut<br />
oftfoft Joj:yf g} To; If]qsf] hgtfsf] eljiosf nflu pko'Qm x'G5 .<br />
dflyNnf] sfnL u08sLsf] nflu k|o'Qm jUuLsf] sfNklgs lrq<br />
24
d:of{ª\ubL M sfnL u08sLsf] eGbf ljkl/t d:of{ª\ubL gbL df]6/ jf6f] k'¥ofpgsf]<br />
nflu pko' 'Qm b]lvG5, h;df ;8ssf] clGtd ljGb'df jfFw jfwL b[Zofjnf]sgsf<br />
nflu s[ lqd tfnsf] <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ ;lsG5 . jt{dfgsf] dgfª ufpF o;sf d"No /<br />
dfGotfx? jrfO/fVgsf nflu ;+/If0f ul/g]5 .<br />
d:of{ª\ubL gbLsf] tfnsf] sfNklgs lrq<br />
wf}nflul/ lxdfnL >[ +vnfsf] k5fl8 cjl:yt 8f]Nkf] / x'Dnf ;+;f/ d} cGj]if0f<br />
ge<strong>Ps</strong>f, cg'kd s]xL If]qx? dWo]df kb{5g h;sf] e";+/rgf cb\e't 5 . g]/fljkf<br />
oL If]qx?sf] ;+/If0fsf nflu b[9 ;+slNkt 5 .<br />
g]/fljkf ko{6gnfO{ cfly{s Joj:yfsf] s]Gb|ljGb' jgfO{ g]kfnnfO{ g} ko{6gdf<br />
cfwfl/t /fi6« <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ nIodf sl6j4 5 .<br />
25
kl/R5]b–#<br />
cf}Bf]lus ljsf; gLlt<br />
cf}Bf]lus ljsf; gLlt lgDg jdf]lhd s]lGb|t x'g]5 M<br />
– s[lif -cGgjfnL_<br />
– kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h8Lj"6L v]tL, dT:okfng<br />
– ls;fgx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf<br />
– jg<br />
– ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbg<br />
– oftfoft, ;+rf/ / phf{<br />
1= s[lif -cGgjfnL_ M<br />
g]/fljkfsf] ljrf/df s[lif gLlt eg]sf] s[lif pTkfbg u/fpgsf nflu<br />
plrt ;+Vofsf ls;fgx?nfO{ plrt v]tLof]Uo hdLg k|bfg <strong>ug</strong>] { lsl;dsf]<br />
x'g'kb{5 . 7"N7"nf km;nsf] dtnj v]tL ul/<strong>Ps</strong>f] hldgsf] pTkfbsTj<br />
j[l4 eGg] j'lemG5 hf] k|To]s kl/jf/nfO{ kof{Kt dfqfdf v]tLof]Uo hdLg<br />
pknJw u/fO{ xfl;n <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />
g]kfnsf] ef}uf]lns jgf]6nfO{ dWogh/ /fVbf o;nfO{ ;dy/ t/fO{, dWo<br />
kxf8L If]q / lxdfnL If]qdf ljeflht 5 . oL tLg} If]qsf ls;fgx?nfO{<br />
ef}uf]lns kl/l:ylt cg';f/ ;'xfpFbf] v]tLkftL <strong>ug</strong>] { tl/sf l;sfpg] nIo<br />
g]/fljkfn] lng]5 .<br />
g]kfnsf] s[ifs ;d'bfox?n] g} ;dfhsf] ?k ln<strong>Ps</strong>f 5g\ hf] k/fk"j{<br />
sfnb]lv rNb} cfO/x]sf] 5 / h;n] cfk;L :j–;xof]usf] gd"gf g}<br />
k|:t't ul/cf<strong>Ps</strong>f] 5 .<br />
27
xfd|f] ljrf/df pQm k/Dk/fnfO{ jrfO{ /fVg tyf cem ljsf; u/fpg k|oTg<br />
<strong>ug</strong>'{kb{5 hf] k/Dk/fut ?kdf jfFsL /x]sf o; If]qsf s[lif ;+:s[ltsf ?kdf<br />
kl/lrt 5g\ .<br />
s[lif pTkfbsTj j[l4 <strong>ug</strong>{ b'O{ ;"qLo gLlt nfu" <strong>ug</strong>' {kb{5 h;n] s[lif ;'wf/df<br />
;3fp k'¥ofpF5 .<br />
sd}ofk|yfsf] cGTo M<br />
xfn;Dd ;dfwfg <strong>ug</strong>{ g;ls<strong>Ps</strong>f] s[lif e"ld ;'wf/ sfo{ ;DkGg u/L s[lif of]Uo<br />
e"ldsf] :jfldTj s[ifsx?nfO{ g} k|bfg u/L s[lif pTkfbg j[l4 <strong>ug</strong>{ pgLx?nfO{<br />
pTk|]l/t ul/g]5 . sd}ofk|yfsf] cGTo ul/g]5 . o:tf] cg'ko'Qm e"ld Joj:yfn]<br />
/fi6«sf] ljsf;df l9nfO{ ul//x]sf] tYo hg;d'bfonfO{ ;';"lrt u/fOg'kb{5 .<br />
s[lifof]Uo e"ldsf] pTkfbsTj j[l4 u/fpg l;+rfO{ nufot pTkfbgx?sf] cfw'lgs<br />
ljt/0f Joj:yf <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>]{ o; kf6L{sf] nIo /x]sf] 5 . s[lif ;'wf/ sfo{sf<br />
nlfu ul/g] ;fj{hlgs lqmofsnfkx?nfO{ k|<strong>fy</strong>ldstf lbOg]5 h;sf] kl/0ffd<br />
:j?k e"ld;'wf/sf] nIo xfl;n <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />
2= kz'kfng, b'Uw pTkfbg, kmnkm"n v]tL, h*Lj"^L v]tL / jg M<br />
g]/fljkf kz'kfng, b'Uw pTkfbg tyf dWokxf8L If]qdf kmnkm"n v]tL u/fpg<br />
k|f]T;fxg lbg]5 . vf;u/L :ofp, gf;kftL, cf?, c+u'/, s6';, h'gf/ cflb v]tL<br />
<strong>ug</strong>{ g]kfn pko'Qm e"ld xf] . oL kmnkm"nsf] pTkfbgn] :yfgLo dfu k"/f <strong>ug</strong>'{sf<br />
;<strong>fy</strong>} tL kmnkm"nsf k|zf]lwt pTkfbgx?nfO{ ef/t / rLgsf] ltAatdf lgof{t<br />
ul/g]5 .<br />
lxdfnL If]qdf h8Lj"6L v]tL <strong>ug</strong>{ k|f]T;fxg lbOg]5 hxfF ;f] v]tLsf] cg's'ntf<br />
5 . o;n] ubf{ h8Lj"6L k|zf]wg <strong>ug</strong>]{ sf/vfgfx?sf] :yfkgf <strong>ug</strong>'{kg]{ dfu j9\g]5 .<br />
jfFwx?df dT:okfng Joj;fo ;+rfng ul/g]5 . hf] u08sL, sf]zL / s0ff{nL<br />
gbLdf <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5g\ .<br />
28
3= s[ifsx?sf] /fi^«JofkL ;xsf/L Joj:yfsf] :yfkgf M<br />
cfjZos ljp, dn, s[lifoGqsf] cfk"lt{ tyf ;+rfng <strong>ug</strong>{ / s[ifsx?sf<br />
pTkfbgx?nfO{ jhf/;Dd k'¥ofpg] Joj:yf <strong>ug</strong>{ s[ifsx?sf] /fi6«JofkL ;xsf/Lsf]<br />
:yfkgf ul/g'kb{5 . To:tf] ;xsf/Lsf] ;+hfn ufpFufpF ;Dd k'¥ofO{ ;+ul7t<br />
kfl/g]5 .<br />
;xsf/Ln] s]xL pBf]u ;+rfng <strong>ug</strong>' {sf ;<strong>fy</strong>} ;/n Jofhb/df C0f k|bfg <strong>ug</strong>] { /<br />
lgIf]k ;+sng <strong>ug</strong>]{ sfo{ klg <strong>ug</strong>]{5g\ .<br />
ljljw cfofltt vfBj:t'x?sf] k/lge{/tf sd <strong>ug</strong>{sf nflu ef/tjf6 cfoft<br />
ul/g] tof/L vfBj:t' s]–slt dfqfdf x'G5 eGg] tYofÍ k|fKt ul/;s]kl5 To:tf<br />
j:t'x?sf] pTkfbg <strong>ug</strong>{ ;xsf/L dfk{mt ;fgf pBf]ux? :yfkgf u/fOg]5 .<br />
To:tf ;xsf/Lx?af6 ;/sf/sf] ;xof]udf <strong>Ps</strong> 3/ <strong>Ps</strong> ls;fg Joj:yf cGtu{t<br />
!)) lbg ;fdflhs sfo{df ;+nUg u/fO{ s]xL cfDbfgL ;d]t ljt/0f <strong>ug</strong>] { Joj:yf<br />
ldnfOg]5 .<br />
4= jg<br />
ljZjsf cGo cljsl;t b]zx?df em} g]kfnn] klg jg km8fgLsf sf/0fn]<br />
kof{j/0fLo ljgf;sf] ;d:of ef]lu/x]sf] 5 . g]/fljkf ;j{;fwf/0fnfO{ j[Iff/f]k0f<br />
jf/] ;r]t u/fpg] / pgLx?nfO{ jf]6lj?jfsf] dxTj af/]df Wofgfsif{0f <strong>ug</strong>]{<br />
sfo{qmdx? ;+rfng <strong>ug</strong>]{5 . h;n] dfgj hLjgnfO{ cg]sf}+ kmfObf lbg'sf ;<strong>fy</strong>}<br />
efjL hLjgnfO{ ;3fp k'¥ofpF5 .<br />
29
{<br />
5= ;fdfGo cf}Bf]lus pTkfbgx? M<br />
jt{dfgdf ef/tjf6 cfoft ul/g] d'Vo vfB ;fdfu|Lsf] d"No lgDg jdf]hd 5<br />
cfofltt ;fdfu|L<br />
d'No ?= xhf/df<br />
rfdn<br />
!,$(,&),))<br />
t/sf/L<br />
*#,$^,))<br />
kmnkm"n , la?jfx?<br />
@*,*(,))<br />
k|zf]lwt vfBj:t'<br />
(@,!%,))<br />
7'nf cf}Bf]lus pTkfbg\ @!,)&,@#,))<br />
xNsf cf}Bf]lus pTkfbgx? !$,^$,)#,))<br />
ljljw<br />
!),#!,^&,))<br />
ef/taf6 cfofltt ;fdfu|L / ltgsf] d"No<br />
dflysf] tflnsf x]l/;s]kl5 vfB pTkfbgx? / k|zf]wg pBf]ux?sf] ;+efJotf<br />
k|i6 x'G5 . g]kfndf lgDg pBf]ux?sf] eljio ;'lglZrt e<strong>Ps</strong>f] ck]Iff <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />
– b}lgs k|of]usf ;fdfu|Lx?sf] pTkfbg<br />
– vfB k|zf]wg<br />
– cf}ifwL tyf x:tsnf pTkfbg<br />
– cf}ifwLd"ns h8Lj"6Lsf] ;f/ lgsfNg], k|zf]wg <strong>ug</strong>] { tyf j[l4 <strong>ug</strong>]<br />
– xNsf cf}Bf]lus pTkfbg, /;fogx?sf] pTkfbg<br />
æ7"nf cf}Bf]lus pTkfbgx? ef/tjf6 / s[lif pTkfbgx? / k|zf]lwt vfBkb<strong>fy</strong>{<br />
ef/ttk{mÆ gf/fsf ;<strong>fy</strong> g]kfndf ;fgf pBf]ux?sf] :yfkgf ul/g]5 . xfdLx?<br />
rfdn, ds}, Kofh, cfn', kmnkm"n / k|zf]lwt j:t' ef/ttkm{ lgsf;L <strong>ug</strong>] {5f} + /<br />
To;sf] jbnfdf ef/tjf6 7"nf cf}Bf]lus kb<strong>fy</strong>{x? cfoft <strong>ug</strong>] {5f} + . pk/f]Qm cfly{s<br />
lqmofsnfk klg s[lif ;xsf/Lx?åf/f ;+rfng ul/g]5 .<br />
30<br />
cf}Bf]lus ljsf; sfo{ ;+rfng ul/+bf lgDg kIfx?nfO{ Wofg lbOg]5 M<br />
-s_ g]kfndf pknJw sRrf kb<strong>fy</strong>{ pkof]u <strong>ug</strong>]{ pBf]ux?sf] :yfkgf ul/g]5 .<br />
-v_ cfofltt sRrf kb<strong>fy</strong>{ vkt <strong>ug</strong>] { pBf]ux?nfO{ d]rL, sf]zL If]qsf] ;dy/<br />
efudf :yfkgf ul/g]5 .<br />
-u_ ;fgf pBf]ux?nfO{ g]kfn clw/<strong>fHo</strong>e/ :yfkgf ul/g]5 hxfF sRrf kb<strong>fy</strong>{<br />
;j{;'ne xf];\ .
pBf]u cg';f/ ;+nUg hg;+Vof M<br />
o; lsl;dsf] pBf]usf] ljsf;n] w]/} >ldsx?nfO{ /f]huf/L k|bfg <strong>ug</strong>] { e<strong>Ps</strong>f]n]<br />
hLjg:t/ j[l4df ;3fp k'¥ofO b]zsf] qmlds ljsf; ub{5 .<br />
b]z s[lif pBf]u ;]jf<br />
g]kfn *!.Ü #.Ü !^.Ü<br />
cd]l/sf # #@ ^%<br />
hfkfg % #& %&<br />
rLg $$ !* #*<br />
ef/t %$ @! @%<br />
yfONof08 $% @) #&<br />
ljZjsf] cf};t %) @) #)<br />
ljleGg cfly{s lqmofsnfkdf ;+nUg hg;+Vofsf]<br />
;dfg'kflts t'ngf -c=>=;+= tYof+s – @))@_<br />
o; tflnsfdf x]bf{ xfdLx? s] b]Vb5f} eg] s[lif d} ;+nUg b]zx?df eGbf g]kfndf<br />
o; If]qdf ;+nUg hg;+Vofsf] cg'kft cTolws 5 . o;jf6 s] :ki6 x'G5 eg]<br />
s[lifdf ;+nUg s]xL hg;+VofnfO{ cGo pBf]udf nufpg Wofg lbg' kb{5 .<br />
pBf]ux?sf] k|j4{g <strong>ug</strong>{sf nflu nufgLsf] pko'Qm jftfj/0fsf] >[hgf <strong>ug</strong>' {kb{5 /<br />
ljb]zL nufgL leq\ofpgsf] nflu cfjZos sbdx? rfNg'kb{5 . tyflk jt{dfg<br />
kl/l:yltnfO{ dWogh/ ubf{ xfdLx? Tof] nufgLof]Uo jftfj/0fjf6 w]/} 6f9f 5f}+ .<br />
lghL nufgL cfsif{0fsf nflu s/df 5'6 nufotsf ;'ljwfx? pknJw u/fO{<br />
cf}Bf]lus k|j4{gsf nflu kxn ul/g]5 . ljleGg pBf]ux?;Fu ;DjlGwt ;fj{hlgs<br />
cg';Gwfg ;+:yfx?sf] :yfkgf u/L ToxfF k|o'Qm k|ljlwnfO{ ;3fpg klg cfjZos<br />
b]lv<strong>Ps</strong>f] x'gfn] xfdL o; lbzfdf sfo{/t /xg]5f}+ .<br />
31
pBf]usf] ljt/)f<br />
cf}Bf]lus ljt/0f Joj:yfdf k'glj{rf/ <strong>ug</strong>'{ h?/L 5 .<br />
pBf]usf] lsl;d pTkfbg :yfkgf ul/g] ;+efljt :yfg<br />
xNsf /;folgs pBf]u<br />
/;folgs kb<strong>fy</strong>{ cDn / Iff/ pTkfbgx? lj/f6gu/, e}/xjf, wgu9L<br />
/]zf pBf]u ;gkf6, ;'tL{, /]zd hgsk'/, jL/uGh, g]kfnu+h, dx]Gb|gu/<br />
sfuh pBf]u<br />
e}/xjf<br />
;]/flds pTkfbg lrlgofF df6f]sf efF8f kfn'ª<br />
OGwg pBf]u<br />
lj/f6gu/, jL/uGh, g]kfnuGh, dx]Gb|gu/<br />
l;d]G6 pBf]u<br />
pbok'/, x]6f}8f<br />
s[lif /;folgs pBf]u<br />
lj/f6gu/, hgsk'/, g]kfnuGh, wgu9L<br />
/;folgs kb<strong>fy</strong>{ ;fj'g, /+ +lht <strong>ug</strong>{ ], jL/uGh, e}/xjf, a'6jn<br />
>[ +uf/ Pj+ ;'ulGwt ;fdfu|L<br />
vfB k|zf]wg s[lif pTkfbg, k]o kb<strong>fy</strong>{ kfn'ª, jL/uGh, g]kfnuGh, 3f]/fxL<br />
cf}ifwL pBf]u<br />
lj/f6gu/, kfn'ª<br />
sf7 / jfF;sf] pTkfbg<br />
j'6jn, g]kfnuGh, wgu9L, dx]Gb|gu/<br />
d]lzg / wft'sf] pBf]u<br />
lj/f6gu/<br />
ljB't ;fdfu|L pTkfbg<br />
jL/uGh<br />
gf]6M pk/f]Qm pBf]ux?sf cltl/Qm cGo pko'Qm pBf]ux? dfly tf]ls<strong>Ps</strong>f :yfg<br />
afx]s cGo ;+efJo :yfgx?df klg :yfkgf ul/g]5 .<br />
ljleGg pTkfbgx?sf nflu pko'Qm :yfg<br />
dx]Gb|gu/<br />
pQ/L kxf*L If]q<br />
ko{6g<br />
kz'kfng<br />
h8Lj"6L<br />
dxfef/t If]q<br />
kz'kfng<br />
kmnk'mn v]tL<br />
vfB k|zf]wg<br />
j'6jn<br />
t/fO{ If]q<br />
s[lif If]q<br />
e}/xjf<br />
cf}Bf]lus If]q<br />
gf/fo0fu9nfO{ g]kfnsf] s]Gb|sf] ?kdf<br />
ljsf; u/L cfjf;Lo If]q glhs}<br />
kxf8x?df <strong>lgdf</strong>{0f <strong>ug</strong>{ ;lsg]5 .<br />
g]kfnuGh<br />
kf]v/f ko{6g, lzIff<br />
k|fl1s lqmofsnfkx?<br />
d'lUnª<br />
gf/fo)fu(<br />
cfly{s lqmofsnfk<br />
tyf ef}lts ljt/0f<br />
s]Gb|<br />
<br />
sf&df*f}+<br />
kfn'ª<br />
x]6f}8f<br />
jL/uGh<br />
pBf]ux?sf] ljt/0f b]vfpg] gS;f<br />
l;d/f ljdfg:yn<br />
;/sf/L, s'6gLlts,<br />
;f+:s[lts tyf k/Dk/fx?<br />
hgsk'/<br />
lj/f^gu/<br />
pBf]ux?<br />
sfFs8le§f<br />
32
6. oftfoft, ;+rf/ / phf{ M<br />
dfgj z/L/df :gfo' / r]tgf k|0ffnL eP em+ } oftfoft / ;+rf/ cfw'lgs ;Eotfsf<br />
hLjg k4lt g} x'g\ . g]/fljkf g]kfndf cefj e<strong>Ps</strong>f oftfoft ;+hfn / ;+rf/sf]<br />
cfwf/e"t ;+/rgfx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f / :t/f]Gglt u/fO{ /fli6«o ljsf; cfof]hgfx?sf]<br />
k|j{4g <strong>ug</strong>{ lqmofzLn x'g]5 .<br />
oftfoft<br />
g]kfnsf] lbuf] eljiosf] nflu g]/fljkf ;'?Ëx? k'nx?sf] <strong>lgdf</strong>{0fdf ljz]if hf]8<br />
lbG5 . h:tf] ls yfgsf]6 8fF8f eP/ yfgsf]6 r]skf]i6 b]lv ltn] 3/;Dd<br />
<strong>lgdf</strong>{0f ul/g] ;'?Ë dfu{n] oftfoft b'/L, ofqf ;do, OGwg vkt, pNn]vLo<br />
?kdf 36fpgsf ;<strong>fy</strong>} ;jf/L ;fwgx?sf] l6sfp j9fpF5 . sf7df8f}+ – x]6f}8f<br />
;'?Ë dfu{sf] <strong>lgdf</strong>{0f kZrft\ eljiodf sf7df8f} + – kf]v/f / gf/fo0fu9df klg<br />
;'?Ëx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5 .<br />
yfgsf]6 gf}lj;] ;8ssf] b"/L sd <strong>ug</strong>] { ;'?Ë / k'nsf] b[Zo<br />
33
:yflgo ljdfg:yn<br />
g]kfnsf kxf8LIf]qsf] oftfoft Joj:yfsf nflu g]/fljkf d'Vo :yfgx?df 5f]6f]<br />
p8fg tyf cjt/0f <strong>ug</strong>] { ljdfgsf nflu ljdfg:ynx?sf] <strong>lgdf</strong>{0fdf k|<strong>fy</strong>ldstf<br />
lbg]5 . clt b'u{d If]qx? ;Dd ;8s <strong>lgdf</strong>{0f sfo{ vlr{nf], l9nf] tyf dd{t<br />
;+ef/df sl7gfO{ x'g] e<strong>Ps</strong>f]n] af6f] <strong>lgdf</strong>{0f ul/Ptfklg To:tf :yfgx?df ljdfgjf6<br />
oftfoft Joj:yf ul/g]5 .<br />
lgod sfg"gx?<br />
oftfoft / ;+rf/ If]qx?sf] lgodgsf nflu cfjZos sfg"g <strong>lgdf</strong>{0fdf g]/fljkf<br />
ljz]if dxTj lbg]5 . jt{dfg sfg"gL Joj:yfsf] ;dLIff ul/g]5 . oftfoft ;DjlGw<br />
lgodx? cToGt s8f kf/L ;f]xL cg';f/ nfu" ul/g]5 . dfbs kb<strong>fy</strong>{ ;]jg u/L<br />
jf nfk/jfxLk"j{s ;jf/L rnfO{ oftfoft lgod pNn+3g <strong>ug</strong>] { JolQmx?nfO{ clws<br />
hl/jfgf u/L s8f ;hfo ul/g]5 . oftfoftsf] rfk sd <strong>ug</strong>{ lghL ;jf/L<br />
wgLx?nfO{ nufOg] s/df j9f]Q/L u/L ;j{;fwf/0fx?nfO{ ;fj{hlgs ;jf/Lsf<br />
;fwgx? k|of]u <strong>ug</strong>{ k|f]T;flxt u/fOg]5 .<br />
;+rf/<br />
;xh tyf k|efjsf/L ;fj{hlgs /fli6«o ;+rf/ Joj:yfsf] ;+hfnsf] k|j{4g u/L<br />
;j{;fwf/0fnfO{ To;sf] k|of]u <strong>ug</strong>{ pT;flxt ul/g]5 . tf/ ;lxtsf] / tf/ /lxtsf]<br />
;+rf/ k|0ffnLsf] ljsf; u/L /fi6«sf clt b'u{d :yfgx?;d]t hxfF;'s} / h'g;'s}<br />
j]nfdf ;+rf/ ;Dks{ <strong>ug</strong>{ ;Sg] Joj:yf u/fpg]5f}+ .<br />
;fwg >f]t tyf phf{ M<br />
k[YjLsf] e"Tjsdf e<strong>Ps</strong>f Jofks kl/jt{gx?nfO{ dWogh/ /fVbf lxdfnL If]qsf]<br />
e"ldsf] jflx/L efu <strong>Ps</strong>bd s8f 5 h;sf] sf/0fn] k]6«f]lnod / vlgh lgsfNg<br />
sl7g 5 . lh/L glhssf] 7f];]df kmnfd vfgLsf] pTvgg ul/Pklg ef}uf]lns<br />
ljs6tf, vlghsf] l;ldt kl/df0f / Go"g sf]l6sf] e<strong>Ps</strong>f]n] ;f] sfo{ lg/y{s<br />
;fljt eof] .<br />
tyflk hnljB't lgsfNg ;lsg] ljzfn kl/df0fdf lxdfnox?jf6 jUg] kfgLsf]<br />
dxTjnfO{ gh/ cGbfh <strong>ug</strong>{ ;lsb}g . hn>f]tn] ljzfn phf{ pknAw u/fpg<br />
;Sb5 h;sf] dfu ef/t / rLgsf] ltAatjf6 klg cfpg ;S5 / o;n] g]kfn<br />
34
'j} l5d]sLx?nfO{ kmfObf k'¥ofpF5 . olb xfdLn] cfkm\gf] /fli6«o ljsf;<br />
cfof]hgfx?df pNn]v u/] cg';f/ g]kfndf sf]zL, u08sL / s0ff{nL gbLx?df<br />
jfFw <strong>lgdf</strong>{0f u/L ljB't lgsflnPdf 7"nf] kl/df0fdf ljB't zlQm pTkfbg x'g'sf<br />
;<strong>fy</strong>} kfgLsf] jx'kof]u klg <strong>ug</strong>{ ;lsG5 .<br />
xfd|f] k/d ljZjf; 5 jfFwx?sf] ;d'lrt <strong>lgdf</strong>{0fn] k|s[lQ ;+/If0fdf ;s/fTds<br />
of]ubfg k'Ug]5 . o;jfx]s ;w+} s8f xfjf jxg] sfnL u08sLsf] hf]d;f]d If]qdf<br />
xfjfåf/f rNg] ldnsf] :yfkgf u/L g]kfn nfeflGjt x'g ;Sb5 . o;}u/L clws<br />
;do s8f 3fd nfUg] e<strong>Ps</strong>f]n] ;f}o{ zlQmsf] k|r'/ pkef]u <strong>ug</strong>{ ;lsG5 . o;}u/L<br />
kxf8L Onfsfdf n3' hnljB't cfof]hgfx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f klg nfebfos x'g]5 . oL<br />
sfo{x?nfO{ clw a9fpg g]/fljkf k|f]T;fxg <strong>ug</strong>] {5 .<br />
!= kfgL 5f]8\g] åf/<br />
@= l:qmg<br />
#= k|j]z dfu{<br />
$= kfgL k|jfx <strong>ug</strong>] { kfOk<br />
%= 8F'8<br />
^= ljB't u[x<br />
&= 6jf{Og<br />
*= h]g]/]6/<br />
(= km\nfO lXjn<br />
!)= kfgL lg:sfzg <strong>ug</strong>] { kfOk<br />
!!= lg:sg] kfgLsf] jxfj<br />
n3' hnljB't Knf06<br />
35
xfjfjf6 rNg] ldn<br />
;f}o{ lx6/<br />
36
kl/R5]b–$<br />
k|b'if0f / jftfj/0f ;+/If0f gLlt<br />
1. k|b'if)fsf k|sf/ M<br />
jftfj/0fLo ;d:ofx? cf}Bf]lus qmflGt ;Fu;Fu} cfly{s ljsf;sf] Oltxf;df<br />
cleGg c+usf ?kdf ufFl;P/ cf<strong>Ps</strong>f x'g\ . jt{dfg g]kfndf lgDg<br />
jdf]lhdsf jftfj/0fLo ;d:ofx? ljBdfg 5g\ .<br />
cf}Bf]lus jftfj/0fLo ;d:ofx? M<br />
– O{ +§f e§fjf6 lg:sg] w' Fjf / w'nf] -WjfF;f]_<br />
– un}+rf, tof/L kf]zfs / cGo sf/vfgfx?jf6 lgisfl;t kfgL /<br />
/f;folgs kb<strong>fy</strong>{n] kfgL / df6f]df <strong>ug</strong>] { k|b'if0f / b'u{Gw<br />
– hldgd'lgsf] kfgL lgsfNbf hldg efl;g'<br />
– cf}Bf]lus kmf]xf]/x?nfO{ hyfefjL km\ofFlsg'<br />
zx/L jftfj/0fLo ;d:of<br />
– ;jf/L ;fwgx?jf6 lg:sg] w'jfFn] xfjfdf <strong>ug</strong>] { k|b'if0f<br />
– 3/fo;L k|of]hgjf6 lgisfl;t kfgLn] lgDTofpg] k|b'if0f / b'u{Gw,<br />
xNnfvNnf, sDkgx? OToflb<br />
– cUnf cUnf ejgsf] <strong>lgdf</strong>{0fn] 3fd 5]lsg]<br />
– b[Zofjnf]sgdf jfwf<br />
37
2. jftfj/)fLo ;+/If)fsf l;$fGt M<br />
olb sf7df8f}<strong>+d</strong>f jfo' k|b'if0f / gbLx?df kfgL k|b'if0f <strong>ug</strong>]{ sfo{n] lg/Gt/tf<br />
kfPdf o;n] lrGtfhgs ;d:of lgDTofpg ;S5 . d[t gbLdf kl/0ft e<strong>Ps</strong>f]<br />
kljq jfudtL gbLdf hyfefjL 9n / /f;folgs kb<strong>fy</strong>{x? lgisf;g sfo{ g/f]lsPdf<br />
kfgLdf k|f0fjfo'sf] cefj x'g uO{ hnr/sf] cGTo x'g] b]lvG5 .<br />
COD (mg/l) (Chemical Oxygen Demand)<br />
BOD (mg/l) (Biological Oxygen Demand)<br />
DO (mg/l) (Solubility of O 2<br />
)<br />
(mg/l)<br />
(mg/l)<br />
1997 Jun.<br />
Jul.<br />
A<strong>ug</strong>.<br />
Sep.<br />
Oct.<br />
Nov.<br />
Dec.<br />
1998 Jan.<br />
Feb.<br />
Mar.<br />
Apr.<br />
May<br />
1997 Jun.<br />
Jul.<br />
A<strong>ug</strong>.<br />
Sep.<br />
Oct.<br />
Nov.<br />
Dec.<br />
1998 Jan.<br />
Feb.<br />
Mar.<br />
Apr.<br />
May<br />
jfudtL gbLdf dfl;s ?kdf kfgLsf] u'0f:t/ b]vfpg] tflnsf<br />
– l6=Ol;bfsf cg';f/<br />
;'Vvf ofddf kfgLdf clS;hgsf] dfqf ge<strong>Ps</strong>f] / kfgL k"0f{?kdf k|b'lift e<strong>Ps</strong>f]<br />
tYo dflysf] tflnsfjf6 k|i6 x'G5 .<br />
38<br />
sf7df8f} + pkTosfsf ljZj k|l;4 P]ltxfl;s tyf ;f+:s[lts :yfgx?sf] ;+/If0f<br />
<strong>ug</strong>{ -h;dWo] s]xLnfO{ /fi6«;+3Lo z}lIfs j}1flgs tyf ;f+:s[lts ;+3åf/f ljZj<br />
;Dkbf ;"rLdf ;dfj]z klg ul/<strong>Ps</strong>f] 5_ / /fi6«sf] k|fs[lts ;f}Gbo{nfO{ jrfO<br />
/fVgsf] nflu o; kf6L{n] ljz]if sbd rfnL k|b'if0fsf ;d:of tTsfn ;dfwfg<br />
<strong>ug</strong>]{ k|of; <strong>ug</strong>]{5 . hLjgrqm / k|fs[lts jftfj/0fsf] ljgfz dfgj hLjgsf]<br />
nflu 3fts 5g\ hf] dfgj hLjgsf] uDeL/ ;d:of x'g;S5g\ ltgLx?sf] ;dfwfg<br />
<strong>ug</strong>{ tTsfn 7f]; sbd rflng]5 .
3. jftfj/)f jrfp gLltx? M<br />
g]/fljkfn] kmf]xf]/ k|zf]wg / 9n lgisf;g ;DjGwL Joj:yf <strong>ug</strong>] {5 h;nfO{ Jojl:yt<br />
<strong>ug</strong>{ jftfj/0fLo sfg"gsf] <strong>lgdf</strong>{0f u/L oL ;d:ofx?sf] ;dfwfg <strong>ug</strong>] {5 . clw/<strong>fHo</strong>e/<br />
kmf]xf]/nfO{ k'gMk|of]u, k|zf]wg / 9n lgisf;g s]Gb|x? :yfkgf ul/g]5 .<br />
cfwf/e"t sfg"gdf lgDg jdf]lhd Joj:yf ul/g]% M<br />
– jfo' k|b'if0f lgoGq0f sfg"g<br />
– hn k|b'if0f lgoGq0f sfg"g -gbL ;DjGwL sfg"gdf ;dfj]z ul/g]_<br />
– ;"o{sf] ls/0f k|fKt <strong>ug</strong>] { clwsf/sf] xgg <strong>ug</strong>] { / xNnf vNnf lgoGq0f<br />
<strong>ug</strong>] { sfg"g<br />
– uNnLx?sf] k'gof{]hgf, / zx/L ;kmfO{ b[ZofTds ;f}Gbo{ ;+/If0f, ejgsf]<br />
;+/rgfTds ;f}Gbo{ ;DjGwL sfg"g<br />
– k|fs[lts ;f}Gbo{ ljufg] { ejgx?sf] <strong>lgdf</strong>{0f /f]Sg] sfg"g<br />
4. tLg of]hgfsf b[i^fGtx?<br />
– sf7df8f}+ pkTosfsf] ef}uf]lns cjl:ylt hl6n 5 . jfo' k|b'if0f t'?Gt}<br />
km}lng] u5{ . o;sf] ;dfwfgsf] nflu g]/fljkfn] pkTosfsf] blIf0fL kxf8df<br />
;'?Ë vg]/ kmf]xf]/ hnfpg] s]Gb|sf] :yfkgf <strong>ug</strong>]{5 .<br />
– sf7df8f} +sf nflu jfUfdtLsf] tNnf] lsgf/fdf 7"nf] vfnsf 9n <strong>lgdf</strong>{0f ul/g]5<br />
/ gbLx?nfO{ ;+w} ;kmf /fVg g]kfn el/sf gbLx?df o;} k| |lqmof ckgfOg]5 .<br />
– gf/fo0fu9df hnr/x?sf] hLjg vt/fdf kg] { u/L kmf]xf]/ gbLdf km\ofFls/x]sf]<br />
sfuh sf/vfgfnfO{ cGoq} ;f/L gf/fo0fL h:tf] ;'Gb/ gbLsf] ;+/If0f ul/g]5 .<br />
jftfj/0f dGqfno 5'§} x'g]5 . o;nfO{ zlQmzfnL / ;lqmo kfl/g]5 .<br />
39